ភូមិសាស្ត្រ

ភូមិសាស្ត្រ ឬ ភូមិវិទ្យា គឺសិក្សាអំពីផែនដី ។ វិទ្យាសាស្ត្រនេះបង្រៀនលក្ខណៈស្ទង់មហាសមុទ្រ ជួរភ្នំ ។ល។ ក៏រៀនផងដែរអំពីប្រជាជននៅដីមួយ (ប្រជាពលរដ្ឋ) និងគូរផែនទី។

តាមវិគីភីឌាបារាំង ភូមិវិទ្យាគឺជាការសិក្សាអំពីភូមិសាស្ត្រលើផែនដី ជាពិសេសសិក្សាអំពីផ្ទៃនៃផែនដី ។ តាមជនជាតិក្រិក នេះគឺជាការពណ៌នាមួយយ៉ាងត្រឹមត្រូវបំផុតអំពីផែនដី ។ វាជាវិទ្យា សាស្ត្រមួយដែលឆ្លើយតបនឹងរបកគំហើញថ្មី និងសំដៅកំណត់នយោបាយទន្ទ្រានកាន់កាប់ទឹកដីដែលមានប្រយោជន៍។ ស្ត្រាបុង (Strabon) ភូមិវិទូជនជាតិក្រិក អំឡុងឆ្នាំ ៥៧ ម.គ.ស.បាននិយាយថា ភូមិវិទ្យាជាគោលដ្ឋានសំរាប់បង្ហាត់បង្រៀន អ្នកដែលចង់មានសិទ្ធិសំរេច។

បួនទំលាប់ជាប្រវត្តិសាស្រ្តក្នុងការស្រាវជ្រាវភូមិវិទ្យាគឺ ការវិភាគលំហនៃបាតុភូតធម្មជាតិនិងមនុស្សជាតិ (ភូមិវិទ្យាប្រៀបដូចនឹងការសិក្សានៃរបាយ), បណ្តាការសិក្សាបរិវេណ(បណ្តាទីកន្លែង និងបណ្តាតំបន់), សិក្សាទំនាក់ទំនងធរណី-មនុស្ស, និងស្រាវជ្រាវក្នុងវិទ្យាសាស្ត្រផែនដី។ ទោះជាយ៉ាងណាក្តី ភូមិវិទ្យាទំនើបជាវិធានប្រមូលផ្តុំគ្រប់វិទ្យាសាស្ត្រក្នុងគោលដៅស្វែងយល់ពិភពលោក និងរាល់ស្មុគ្រស្មាញធម្មជាតិមនុស្សជាតិរបស់ពិភពលោកដោយហេតុថាជាស្ពានរវាងវិទ្យាសាស្ត្រមនុស្ស និងវិទ្យាសាស្ត្ររូបនិយម, ភូមិវិទ្យាត្រូវបានចែកចេញជាបីមែកធាងចំបង គឺ

ភូមិវិទ្យាមនុស្ស,
ភូមិវិទ្យាបរិឋាន
និង ភូមិវិទ្យារូបនិយម។

អាចនិយាយថាភូមិវិទ្យាជា"មាតានៃគ្រប់វិទ្យាសាស្ត្រ" និងជា "ជនសំយោគចំណេះដឹង"

បណ្តាភូមិវិទូនៃសម័យទំនើបតែងតែចោទសំណួរចំបងៗ ចំនួន 4 កាលបើគេទាំងអស់គ្នានិយាយដល់ផែនដី ៖

១- អ្នកណា (who) : បណ្តាបុគ្គល/បណ្តាសង្គម កាន់កាប់លំហ រួមនឹងបណ្តាតំលៃនិងបណ្តារបៀបរស់នៅរបស់គេទាំងនោះ
២- អ្វី (what) : ផលប៉ះពាល់នៃជនទាំងនេះ អាចជាសេដ្ឋកិច្ច, សង្គម, ឬបរិធាន, ផលបានមកពីបណ្តាស្ថាប័នរបស់គេ, នៃការស្រាវជ្រាវ, នៃបណ្តាបច្ចេកទេស, នៃបណ្តាបម្លាស់ប្តូរ ឬទំនាញផលពី

បណ្តាធនធានធម្មជាតិ

៣- នៅទីណា (where) :ទីតាំងនៃបណ្តាសកម្មភាពទាំងនេះនៃមនុស្ស
៤- ពេលណា (when) : ប្រវត្តិកាលដែលបុគ្គលទាំងឡាយ ឬសង្គមទាំងឡាយ ផលិតបណ្តាលំហដែលបន្ថែមលើលំហដែលមានរួចហើយ

ជាការពិតណាស់ ការវិភាគភូមិវិទ្យាគ្រប់ជ្រុងជ្រោយមួយទាមទារអោយមានសំណួរហូរហៀរបន្ថែមទៀត ដូចជា ( ហេតុអ្វី(why)? - កម្មវត្ថុទាំងឡាយនៃបណ្តាបុគ្គល/បណ្តាសង្គម; យ៉ាងមេច(how)? - បណ្តាទំនាក់ទំនងនៃអំណាចក្នុងលំហ; ទៅដល់ណា?(until where) - បណ្តាកំរិតព្រំដែន, បណ្តាភាពរអាក់រអួល, បណ្តាកំរិតកំណត់... )

ប្រវត្តិនៃពាក្យភូមិវិទ្យា

ភូមិវិទ្យាដែលពាក្យអង់គ្លេសប្រែថាGeography។ Geography (ដែលគួបផ្សំដោយបណ្តាពាក្យក្រិក Geo (γη) ឬ Gaea (γαια) មានន័យថា "ផែនដី"; និងពាក្យgraphein(γραφειν) មានន័យថា "បរិយាយ" ឬ "សរសេរ" ឬ "គូរផែនទី") ជាការសិក្សាអំពីផែនដីនិងកត្តាពិសេសរបស់វា ព្រមទាំងសិក្សាអំពីរបាយនៃជីវិតនៅលើផែនដី។បើបកប្រែតាមន័យត្រង់, ភូមិវិទ្យាមានន័យថា "អធិប្បាយផែនដី"។ អ្នកដែលប្រើពាក្យភូមិសាស្ត្រ (geography) មុនគេបង្អស់ គឺលោក Eratosthenes (២៧៥- ១៩៥ ម.គ.ស.) នៅប្រទេសក្រិក។

Eratosthenes(២៧៥- ១៩៥ ម.គ.ស.) គឺជាមនុស្សដំបូងដែលប្រើភូមិសាស្រ្តនៅប្រទេសក្រិក។គេឲ្យឈោ្មះ<<យាឡា>> (γαια)។ ប្រជាជនក្រិកគឺជាមនុស្សដំបូងដែលធើ្វផែនទី។ ប៉ុនែ្តមនុស្សទាំងអស់បានគឹតថាផែនដីគឺជារាបសើ្ម។ប្រហែលប្រជាជនក្រិកបានដិងមុនគេ។មាន មនុស្សខ្លះនៅប្រទេសនោះដែលបានដឹង។

Parmenides.
Pythagoras.
Anaxagoras:លោកនេះបានដិងពីពោ្រះការកាន់របស់គ្រាស។
Eratosthenes: លោកនេះបានគិតខ្នាតរបស់ផែនដី។

ចំណែករបស់សិក្សានេះ

មានពីរចំណែក:

ភូមិសាស្ត្ររបស់ផែនដី

ផែនដីមាន:

(lithosphere)
ជលាដែន
បរិយកាស
(pedosphere)
ជីវគោល។

ភូមិសាស្រ្តរបស់ផែនដីមានដែរ

ជីវភូមិសាស្រ្ត។
អាកាសធាតុសាស្រ្ត។
សិក្សានៃសមុទ្រ។
ដែលច្រណែន។
ប្រជពីវិភាគ។
ភូមិសណ្ធានវិឡា។
ជលកកវិឡា។

ភូមិសាស្រ្តរបស់ប្រជាជន

ប្រជាជននៅដីមួយ។

បណ្តាទី្វបលើផែនដី

នៅផែនដីមាន៧ទ្វីប។៥មានមនុស្សរស់នៅ និង ២មិនមានមនុស្សរស់នៅ។

ទី្វបដែលមានមនុស្សរស់នៅ

ទី្វបដែលអត់មានមនុស្សរស់នៅ

- ប៉ូលខាងត្បូនៃផែនដី
- ប៉ូលខាងជើងនៃផែនដី

បណ្តាមែកធាងនៃភូមិវិទ្យា

ភូមិវិទ្យារូបនិយម

ភូមិវិទ្យារូបនិយម សិក្សាអំពីវិទ្យាសាស្ត្រផែនដី។ វាមានគោលដៅស្វែងយល់លក្ខណះរូបធាតុនៃផែនដី ព្រមទាំងស្រទាប់ស្វែរលីតូ, ស្រទាប់ស្វែរអ៊ីដ្រូ, ស្រទាប់ស្វែរខ្យល់អាកាស, ស្រទាប់ស្វែរប៉េដូ និងស្រទាប់ស្វែរប៊ីយូ។ ភូមិវិទ្យារូបនិយមត្រូវបានចែកចេញជាច្រើនផ្នែកធំទូលាយ ដូចជា៖

ភូមិវិទ្យាជីវៈ
ភូមិវិទ្យាអាកាសធាតុ និងភូមិវិទ្យាបូរាណអាកាសធាតុ
ភូមិវិទ្យាឆ្នេរសមុទ្រ
ភូមិវិទ្យាបរិថាន និងគ្រប់គ្រង
ភូមិវិទ្យាប្រថពី (វាស់ក្រឡាផែនដី)
ភូមិវិទ្យាសណ្ឋានផែនដី
ភូមិវិទ្យាជលកក
ភូមិវិទ្យាជលសាស្រ្ត (ភូមិវិទ្យាបឹងបួរ)
ភូមិវិទ្យាបរិស្ថានទេសភាព
ភូមិវិទ្យាមហាសមុទ្រ
ភូមិវិទ្យាប៉េដូ
Palaeogeography

ភូមិវិទ្យាមនុស្ស

ភូមិវិទ្យាមនុស្ស ជាមែកធាងមួយនៃភូមិវិទ្យា ដែលផ្តោតទៅលើប្រព័ន្ធសិក្សានៃបណ្តាលំនាំនិងបណ្តាវិធី ដើម្បីសំលៀងអន្តរកម្មរបស់មនុស្សជាមួយនិងបរិថាន ដោយយោងទៅលើបណ្តា ហេតុនិងផលពិសេសនៃសកម្មភាពមនុស្សក្នុងរបាយលំហលើផ្ទៃនៃផែនដី ។ ភូមិវិទ្យាត្រូវបានប្រមូលផ្តុំទៅលើសំណួរថា"នៅទីណា", រីឯភូមិវិទ្យាមនុស្ស ទោះជាយ៉ាងណាក្តី ក៏ផ្តោតលើចំលើយថា "ហេតុម្តេច" នៃ "នៅទីណា"។

ភូមិវិទ្យាមនុស្សសំដៅបណ្តាទិដ្ឋភាព មនុស្ស, នយោបាយ, វប្បធម៌, សង្គម, និង សេដ្ឋកិច្ច ។ ខណះពេលដែលបញ្ហាចំបងនៃភូមិវិទ្យាមនុស្សមិនមែនជាទេសភាពរូបនិយមនៃផែនដី (មើលភូមិវិទ្យារូបនិយម), វាជាការពិបាកនឹងអាចប្រព្រឹត្តទៅបានដើម្បីពិភាក្សាភូមិវិទ្យាមនុស្សដោយមិនយោងទៅលើស្ថានភាពរូបនិយមដែលពោរពេញដោយបណ្តាសកម្មភាពមនុស្ស ហើយដែលភូមិវិទ្យាបរិថានកំពុងលេចធ្លោដែលជាទំនាក់ទំនងជាមួយភូមិវិទ្យាមនុស្ស និងភូមិវិទ្យារូបនិយម។ ភូមិវិទ្យាមនុស្ស ត្រូវបានចែកជាច្រើនផ្នែកធំទូលាយ, ដូចជា ៖

ភូមិវិទ្យាសេដ្ឋកិច្ច
ភូមិវិទ្យាដឹកជញ្ជូន
ភូមិវិទ្យាអភិវឌ្ឍន៍
ភូមិវិទ្យាប្រជាជន ឬ ប្រជាសាស្ត្រ
ភូមិវិទ្យាទីក្រុង
ភូមិវិទ្យាសង្គម
ភូមិវិទ្យាឥរិយា
ភូមិវិទ្យាទស្សនៈ (Geosophy)
ភូមិវិទ្យាវប្បធម៌

.

ភូមិវិទ្យានយោបាយ ឬ Geopolitics សំដៅសិក្សាអំពីភូមិសាស្ត្រ, ប្រវត្តិសាស្រ្ត និង វិទ្យាសាស្រ្តសង្គម...
ភូមិវិទ្យាប្រវត្តិ
ភូមិវិទ្យាកាល (Time geography)
ភូមិវិទ្យាតំបន់
ភូមិវិទ្យាទេសចរណ
ភូមិវិទ្យាយុទ្ធវិធី
ភូមិវិទ្យាយោធា
ភូមិវិទ្យាស្រ្តី
បណ្តាភូមិវិទ្យាកុមារ

ភូមិវិទ្យាបរិស្ថាន

Geomatics

ភូមិវិទ្យាតំបន់

បណ្តាវិស័យពាក់ព័ន្ធ

បណ្តាបច្ចេកទេសនៃភូមិវិទ្យា

ផែនទីវិទ្យា

បណ្តាប្រព័ន្ធពត៌មាននៃភូមិវិទ្

Remote sensing

បណ្តាវិធីបរិមាណនៃភូមិវិទ្យា

បណ្តាវិធីគុណភាពនៃភូមិវិទ្យា

បញ្ជីសំរាំងបណ្តាឈ្មោះភូមិវិទូដែលគួរកត់សំគាល់

Eratosthenes (276 ម.គ.ស - 194 ម.គ.ស) - បានគណនាទំហំនៃផែនដី
Ptolemy (គ.ស 90– គ.ស 168) - បានចងក្រងចំណេះដឹងក្រិកនិងរ៉ូម៉ាំងដាក់ក្នុងសៀវភៅឈ្មោះ Geographia.
Alexander Von Humboldt (1769–1859) - បានបោះផ្សាយសៀវភៅលោកធាតុ និងជាអ្នកបង្កើតភូមិវិទ្យាជីវះវិស័យរង
Carl Ritter (1779-1859) - បានទទួលងារជាអធិបតីដំបូងនៃភូមិវិទ្យានៅសកលវិទយាល័យប៊ែរឡាំង (ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់)
William Morris Davis (1850-1934) - ជាបិតានៃភូមិវិទ្យាអាមេរិកាំង និងជាអ្នកអភិវឌ្ឍអំពីជុំនៃសំណឹក
Paul Vidal de la Blache (1845-1918) - ជាអ្នកបង្កើតសាលាភូមិវិទ្យានយោបាយបារាំងនិងបានសរសេរបណ្តាគោលការនៃភូមិវិទ្យាមនុស្ស
Walter Christaller (1893-1969) - ជាភូមិវិទូមនុស្ស និងជាអ្នកបង្កើតទ្រឹស្តីមណ្ឌលមជ្ឍឹម
David Harvey (1935-) - ភូមិវិទូតាមលទ្ធិម៉ាក និងជាអ្នកនិពន្ធបណ្តាទ្រឹស្តីក្នុងភូមិវិទ្យាលំហនិងភូមិវិទ្យាតំបន់ទីក្រុង
Arnold Henry Guyot (1807-1884) - ជាអ្នកបានកត់សំគាល់លើរចនាសម្ព័ន្ធនៃបណ្តាផ្ទាំងទឹកកក និងស្វែងយល់បន្ថែមអំពីចលនានៃទឹកកក, ពិសេសល្បឿនរអិលនៃទឹកកក
Nigel Thrift (1949-) - ជាអ្នកផ្តល់ប្រភពនៃទ្រឹស្តីមិនតំណាង
Michael Frank Goodchild (1944-) - ជាអាហារូបករី GIS លេចធ្លោម្នាក់និងជាអ្នកឈ្នះបានមេដៃនៃការបង្តើត RGS នៅឆ្នាំ 2003
Yi-Fu Tuan (1930-) - ជាអាហារូបករីចិន-អាមេរិកាំង បានសិក្សាជាក្រេឌីតដោយចាប់ផ្តើមពីភូមិវិទ្យាមនុស្សជាមុខវិជ្ជាមួយ

ឯកសារបង្អែក

wikipedia អង់គ្លេស

អត្ថបទដែលទាក់ទង

បញ្ជីប្រទេស