ការបះបោរកម្ពុជា (១៨២០)

ពីវិគីភីឌា
ការបះបោរកម្ពុជា
ផ្នែកនៃការឈ្លានពានរបស់យួនមកកម្ពុជា
កាលបរិច្ឆេទ ១៨២០
ទីតាំង កម្ពុជា, កម្ពុជាក្រោម
លទ្ធផល ជ័យជម្នះកងទ័ពវៀតណាម។
ភាគីសង្គ្រាម
ជនជាតិខ្មែរ រាជវង្សង្វៀន (វៀតណាម)
កម្ពុជា
មេបញ្ជាការ និង មេដឹកនាំ
កៃ [n ១]
គុយ
ចៅព្រះយ៉ាតី (សម្ដេចតី)  Executed[n ២]
ណារិន កុល  Executed[n ៣]
ណាគី Executed[n ៤]
ង្វៀន វ៉ាន់ទ្រិ
ង្វៀន វ៉ាន់​ថ័យ
ព្រះឧទ័យរាជាអង្គចន្ទ[n ៥]
ឧកញ៉ាតេជោ (មូ) [n ៦]
Chaophraya Tuan (Pho)[n ៧]
កម្លាំង
unknown unknown

ការបះបោររបស់កម្ពុជាឆ្នាំ 1820 ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ផងដែរថាជា ការបះបោរអ្នកសល់ ( ពន្លឺ "ការបះបោររបស់បុរសបរិសុទ្ធ") [១] គឺជាការបះបោរប្រឆាំងវៀតណាម ដែលដឹកនាំដោយព្រះសង្ឃមួយអង្គព្រះនាមកៃ។

នៅឆ្នាំ១៨១៩ ពលករខ្មែរត្រូវបានបង្ខំឱ្យសាងសង់ឡើងវិញនូវប្រឡាយវិញតេ(ព្រែកយួន) របស់យួន។ កម្លាំងពលកម្មខ្មែរត្រូវបានកេងប្រវ័ញ្ចយ៉ាងខ្លាំងដោយការបង្ខំឱ្យធ្វើការងារយ៉ាងលំបាក ដែលបណ្តាលឱ្យមនុស្សរាប់ពាន់នាក់បានស្លាប់ដោយសារការអស់កម្លាំង និងជំងឺជាបន្តក្នុងអំឡុងពេលសាងសង់ប្រឡាយ។ [២] កៃ ជា​ព្រះសង្ឃ​មាន​ដើម​កំណើត​ពី​វត្ត​សំបួរ ដែល​បាន​អះអាង​ពី​ឥទ្ធិឫទ្ធិ បាន​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​យួន។ [២]

កៃ​បាន​ចូល​កាន់កាប់​ទីសក្ការៈ​ខ្មែរ បាភ្នំ [៣] ហើយ​បាន​ប្រកាស​ជា​ស្ដេច​ជា​បន្តបន្ទាប់។ អ្នកដើរតាមលោកភាគច្រើនត្រូវបានជ្រើសរើសនៅតំបន់ជុំវិញខេត្តរោងដំរី[៤] ព្រះសង្ឃព្រះពុទ្ធសាសនាជាច្រើនបានចូលរួមជាមួយកងកម្លាំងរបស់លោកហើយបានសម្លាប់ជនជាតិយួន។ [៥] ពួកឧទ្ទាមបានដើរឆ្ពោះទៅទីក្រុងភ្នំពេញ, [៦] ឧត្តមសេនីយខ្មែរបីរូបគឺ ចៅព្រះយ៉ាតី (ឬសម្ដេចតី) ណារិន កុល និងណាគី បានចូលរួមជាមួយពួកគេ។ [៧] ព្រះបាទអង្គចន្ទ ចង់ភៀសខ្លួនពីរាជធានី ទ្រង់បានផ្ញើសំបុត្រមួយទៅកាន់ក្រុងព្រៃនរគដើម្បីសុំជំនួយ។ ឡេ វ៉ាន់យៀក ដែលជា​ឧទ្ទាមកម្ពុជាក្រោម បាន​បញ្ជា​ឲ្យង្វៀន វ៉ាន់​ថ័យ និង ង្វៀន វ៉ាន់ទ្រិ ប្រមូលផ្តុំ​កម្លាំង​បេសកកម្ម។ កងទ័ពវៀតណាមបានកម្ចាត់ពួកឧទ្ទាម សម្លាប់ពួកគេជាច្រើន។ កៃ​បាន​រត់​គេច​ខ្លួន [៦] ប៉ុន្តែ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដេញ​តាម​និង​សម្លាប់​ជាមួយ​នឹង​ព្រះសង្ឃ​ជា​ច្រើន​នៅខេត្តកំពង់ចាម ​។ [៤] ជំនួយរបស់កៃ ដែល​ទើប​នឹង​កើត គួយ បាន​រត់​គេច​ខ្លួន​ទៅ​រស់​នៅ​ក្នុង​ចំណោម ប្រទេសលាវ[៥]

មេ​ដឹក​នាំ​ផ្សេង​ទៀត​ត្រូវ​ចុះចាញ់​រួម​មាន សម្តេចតី ណារិន កុល និង​ណាគី។ ពួក​គេ​ត្រូវ​បាន​គេ​សម្លាប់​នៅ​ភ្នំពេញ និង​ ព្រៃនគរ។ [៣]

កំណត់ចំណាំ[កែប្រែ]

លេខយោង
  1. In Vietnamese records, he was called Tăng Kế (僧計, lit. "Monk Kế").
  2. In Vietnamese records, he was called Tham Đích Tây (參的西).
  3. In Vietnamese records, he was called Kế Luyện (計練).
  4. In Vietnamese records, he was called Na Côn (那棍).
  5. In Vietnamese records, he was called Nặc Ông Chăn (匿螉禛).
  6. In Vietnamese records, he was called Đức Kiều Mưu (德喬謀).
  7. In Vietnamese records, he was called Chiêu Thùy Đồng Phò (昭錘同扶).
ការដកស្រង់
  1. Chandler 1975, pp. 16.
  2. ២,០ ២,១ Thi Dieu Nguyen (1999). The Mekong River and the struggle for Indochina: water, war, and peace. Greenwood Publishing Group. p. 19. ល.ស.ប.អ. 0-275-96137-0. 
  3. ៣,០ ៣,១ Chandler 2008, pp. 145.
  4. ៤,០ ៤,១ Harris 2005, pp. 44–45.
  5. ៥,០ ៥,១ Chandler 1975, pp. 22.
  6. ៦,០ ៦,១ Chandler 1975, pp. 19.
  7. Chandler 1975, pp. 18.