ខ្មែរបុរាណ

ខ្មែរបុរាណ,ខ្មែរចាស់
ដើមកំណើតនៅ	អាណាចក្រខ្មែរ
តំបន់	កម្ពុជា វៀតណាម (នៅតំបន់ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ) ថៃ (បញ្ជាក់ក្នុងសិលាចារឹកពីភូមិភាគឦសាន កណ្តាល និងខាងត្បូង) ឡាវ (បញ្ជាក់ដោយសិលាចារឹកនៅភាគខាងត្បូង)
Era	សតវត្សទី7-ទី15
អំបូរភាសា	មន-ខ្មែរ ខ្មែរ ខ្មែរបុរាណ,ខ្មែរចាស់
ទម្រង់ដើម	Proto-អូស្ត្រូអាស៊ី Proto-ខ្មែរ
ប្រព័ន្ធសរសេរ	អក្សរខ្មែរ, បល្លវ
កូដភាសា
ISO 639-3	okz

ខ្មែរចាស់ គឺជាដំណាក់កាលបញ្ជាក់ដ៏ចំណាស់បំផុតនៃ ភាសាខ្មែរ ដែល ជា ភាសាប្រវត្តិសាស្ត្រ និងបច្ចុប្បន្ននិយាយនៅទូទាំង ប្រទេសកម្ពុជា, វៀតណាមខាងត្បូង និងផ្នែកខ្លះនៃ ប្រទេសថៃ និង ឡាវ ។ វាត្រូវបានកត់ត្រានៅក្នុង សិលាចារឹក ដែលមានតាំងពីដើមសតវត្សទី 7 រហូតដល់ពីរបីទសវត្សរ៍ដំបូងនៃសតវត្សទី 15 ។ សិលាចារឹកបែបនេះ ដែលមានរយៈពេលជិតមួយសហសវត្ស និងរាប់ចំនួនជាងមួយពាន់ បង្ហាញពីប្រភពឯកសារដ៏ទូលំទូលាយបំផុតមួយនៅក្នុងអាស៊ីអាគ្នេយ៍។

អក្សរខ្មែរបុរាណត្រូវបានសរសេរនៅក្នុងកំណែដំបូងនៃអក្សរខ្មែរបានមកពី ភាសាបល្លវៈ ដែលជាបំរែបំរួលភាគខាងត្បូងនៃ ព្រាហ្មី ហើយក្រោយមកបានក្លាយជាមូលដ្ឋាននៃអក្សរដែលប្រើសម្រាប់ ភាសាថៃ និង ឡាវ ។ ទន្ទឹមនឹងឥទ្ធិពលព្រហ្មីនិងឥណ្ឌាមកលើកម្ពុជា ខ្មែរបុរាណបានឃើញការហូរចូលនៃពាក្យកម្ចី សំស្រ្កឹត នៅក្នុងផ្នែកនៃសាសនា ទស្សនវិជ្ជា និងក្នុងផ្នែកនយោបាយតិចតួច។ ទោះបីជាយ៉ាងនេះក្តី ខ្មែរបុរាណបានរក្សានូវគំរូអក្សរសាស្ត្រអូស្ត្រូអាសៀទិចក្នុងសូរសព្ទ វាក្យសម្ព័ន្ធ និងសរីរវិទ្យារបស់ខ្លួន។

ភាសាត្រូវបានបែងចែកតាមទម្លាប់ទៅជាដំណាក់កាលមុនអង្គរ (៦១១–៨០២) និងសម័យអង្គរ (៨០២–១៤៣១) ដោយផ្អែកលើទាំងកាលបរិច្ឆេទ និងការចែកចាយសិលាចារឹកដែលនៅមាន ដោយសិលាចារឹកមុនសម័យអង្គរបានប្រមូលផ្តុំនៅតំបន់ភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសកម្ពុជា។ បន្ទាប់ពីការចោលរមណីយដ្ឋានអង្គរជាមជ្ឈមណ្ឌលនយោបាយនៃនយោបាយនិយាយភាសាខ្មែរ ការអនុវត្តនៃសតវត្សន៍បានថយចុះក្នុងសតវត្សបន្ទាប់ ប៉ុន្តែមិនរលាយបាត់ឡើយ ដោយបន្តរហូតដល់សតវត្សទី 20 ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ សិលាចារឹកក្រោយសតវត្សទី 15 ត្រូវបានធ្វើឡើងជាទម្លាប់ដើម្បីឆ្លុះបញ្ចាំងពីដំណាក់កាលភាសាខ្មែរ កណ្តាល ។

វាក្យសព្ទ

សិលាចារឹកសំបូរ ដែលមានការប្រើប្រាស់កាលបរិច្ឆេទដំបូងបំផុតនៃលេខ សូន្យ ។ សរសេរ​ជា​ភាសា​ខ្មែរ​បុរាណ​ចុះ​កាលបរិច្ឆេទ​ដល់​ឆ្នាំ ៦៨៣ នៃ​គ.ស ហើយ​ពិពណ៌នា​អំពី​បញ្ជី​អំណោយ​ដែល​បាន​បរិច្ចាគ​ដល់​ប្រាសាទ​មួយ។ រកឃើញនៅ ខេត្តក្រចេះ ប្រទេសកម្ពុជា

សំដៅលើប្រជាជន និងភាសា ក្មេរ៑ ( kmér, /kmeː/) ត្រូវបានបញ្ជាក់នៅក្នុងបញ្ជីសិលាចារឹកដែលបញ្ជាក់ពីទំនាក់ទំនងជនជាតិដែលភ្ជាប់ទៅនឹងប្រាសាទ រួមជាមួយនឹងពាក្យសម្រាប់ក្រុមជនជាតិដទៃទៀត ដូចជា មន, ជង, ប្រុ។ ភ័ស្តុតាងរបស់វាមិនត្រូវបានគេដឹងទេដែលអាចមកពី " មេ " "មេ" ឬ "ម្តាយ" ។

ការបញ្ជាក់ និងប្រវត្តិ

ខ្មែរបុរាណបានចូលទៅក្នុងសម័យប្រវត្តិសាស្ត្រភ្លាមៗនៅឆ្នាំ ៦១១ ដោយសិលាចារឹកពីមុនទាំងអស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន និងដីសណ្ដទន្លេមេគង្គត្រូវបានសរសេរជាសំស្ក្រឹត។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ សូម្បីតែសិលាចារឹកដំបូងបំផុត បង្ហាញពីកម្រិតខ្ពស់នៃឯកសណ្ឋានក្នុងអក្សរសាស្ត្រ ដែលបង្ហាញពីរយៈពេលនៃការអភិវឌ្ឍន៍មុននឹងការបញ្ជាក់ដំបូង។ ខ្លឹមសាររបស់ពួកគេ ដូចជាសិលាចារឹកក្រោយៗមក មានទំនោរទាក់ទងនឹងបញ្ហាផ្លូវច្បាប់ ដូចជាដីធ្លី និងទ្រព្យសម្បត្តិ ការបរិច្ចាគដល់ប្រាសាទ និងពង្សាវតារ និងវង្សត្រកូល ដែលបង្ហាញពីសង្គមមួយដែលបានចាក់ឫសយ៉ាងជ្រៅនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ បើនិយាយពីភូមិសាស្ត្រ សិលាចារឹកដំបូងបំផុតគឺប្រមូលផ្តុំនៅតំបន់ភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសកម្ពុជា ហើយសិលាចារឹកជាបន្តបន្ទាប់បង្ហាញពីការបែកខ្ញែកពីខាងត្បូងទៅខាងជើង។

ដោយសារលក្ខណៈច្បាប់ជាចម្បងនៃសិលាចារឹក សំណល់ខ្មែរបុរាណដែលនៅតំណាងឱ្យរូបភាពផ្នែកខ្លះនៃភាសាប៉ុណ្ណោះ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ពួកគេផ្តល់នូវភស្តុតាងឯកសារសំខាន់ៗនៃសូរសព្ទ សរីរវិទ្យា និងវាក្យសម្ព័ន្ធរបស់ភាសា ព្រមទាំងតម្រុយអំពីបរិយាកាសធម្មជាតិ និងសង្គមនយោបាយ។

ឥទ្ធិពល

ដូចភាសាបុរាណដទៃទៀតនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ខ្មែរបុរាណត្រូវរងឥទ្ធិពលសំស្ក្រឹតយ៉ាងខ្លាំង។ នេះបង្ហាញឱ្យឃើញជាពិសេសនៅក្នុងគោលគំនិតសាសនា និងទស្សនវិជ្ជា និងក្នុងលេខប្រតិទិន ដែលខ្មែរមិនមានសមមូលទេ ប៉ុន្តែពេលខ្លះជម្រើសនៃពាក្យសំស្រ្កឹតលើពាក្យសំស្រ្កឹតគឺមានលក្ខណៈស្ទីលនិយមជាជាងការចាំបាច់។

សូរស័ព្ទ

មាន​ភាព​មិន​ច្បាស់​លាស់​មួយ​ចំនួន​ក្នុង​ការ​ឆ្លើយ​ឆ្លង​សំឡេង និង​ក្រាហ្វិក​ក្នុង​ភាសា​ខ្មែរ​បុរាណ។ ជាពិសេស សារធាតុបំផ្ទុះធម្មតា /p/ និង /t/ មិនត្រូវបានសម្គាល់ពី implosive /ɓ/ និង /ɗ/ ទេ ឈុតទាំងពីរត្រូវបានតំណាងដោយ p និង t រៀងគ្នា។ ជាពិសេសស្រៈបង្ហាញពីកម្រិតនៃភាពមិនច្បាស់លាស់ខ្ពស់ជាង។ សរសេរ អ តំណាង /ɔ/ , /ɔː/ , /a/, និង /aː/ ; អា អាចតំណាង /a/ , និង /aː/; ឱ អាចតំណាងឱ្យ /oː/, /ɔ/ និង /ɔː/ ; និង e និង ē អាចតំណាងឱ្យ /e/ , /eː/ , /ɛ/, /ɛː/, /ɤ/ , និង /ɤː/. វចនានុក្រម /iːə/ និង /uːə/ ត្រូវបានតំណាងដោយ digraphs ya និង va រៀងគ្នា។

ព្យញ្ជនៈខ្មែរចាស់

	Labial		អាលវីអូឡា		ក្រអូមមាត់		វល្លិ៍		ឡូតូ
ឈប់​គ្មាន​សំឡេង	/p/		/t/		/c/		/k/		/ʔ/
សំឡេងឈប់	/b/		/d/		/ɟ/		/g/
ការបញ្ឈប់ដោយភាពរំជើបរំជួល	/ɓ/		/ɗ/
ច្រមុះ	/m/		/n/		/ɲ/		/ŋ/
Semivowel	/w/				/j/
រាវ			/r/, /l/
កកិត			/s/

ស្រៈខ្មែរចាស់

កម្ពស់	ខាងមុខ	កណ្តាល	ត្រឡប់មកវិញ
បិទ	/i/, /iː/	/ɯː/	/u/, /uː/
បិទពាក់កណ្តាល	/e/, /eː/	/ɤ/, /ɤː/	/o/, /oː/
កណ្តាល	/ɛ/, /ɛː/		/ɔ/, /ɔː/
បើក		/a/, /aː/

វចនានុក្រម វែង	iːə	ɯːə	uːə
វចនានុក្រមខ្លី	ɪə	ɯə	ʊə

អក្ខរក្រម

បុរេអង្គរ (៦១១–៨០២) និងអង្គរ (៨០២–១៤៣១) បង្ហាញពីភាពខុសគ្នាតិចតួចនៅក្នុងអក្ខរក្រម ដោយឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពខុសគ្នានៃគ្រាមភាសារវាងភាគខាងត្បូង និងខាងជើងនៃប្រទេស ឬប្រហែលជាភាពខុសគ្នានៃអនុសញ្ញា។ ភាពខុសគ្នាទាំងនេះរួមមានតំណាងស្រៈ និងព្យញ្ជនៈមួយចំនួន។

សូមមើលផងដែរ។

• សិលាចារឹកខ្មែរ
• ខ្មែរកណ្តាល