ប្រវត្តិសាស្ត្រ៖ ភាពខុសគ្នារវាងកំណែនានា
ត Bot: Migrating 182 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q309 (translate me) |
|||
បន្ទាត់ទី៦១៖ | បន្ទាត់ទី៦១៖ | ||
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:វិទ្យាសាស្ដ្រ]] |
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:វិទ្យាសាស្ដ្រ]] |
||
[[af:Geskiedenis]] |
|||
[[als:Geschichte]] |
|||
[[am:ታሪክ]] |
|||
[[an:Historia]] |
|||
[[ang:Stǣr]] |
|||
[[ar:تاريخ]] |
|||
[[arz:تاريخ]] |
|||
[[as:বুৰঞ্জী]] |
|||
[[ast:Hestoria]] |
|||
[[ay:Nayra sarnaqawi]] |
|||
[[az:Tarix]] |
|||
[[ba:Тарих]] |
|||
[[bar:Gschicht]] |
|||
[[bat-smg:Istuorėjė]] |
|||
[[be:Гісторыя]] |
|||
[[be-x-old:Гісторыя]] |
|||
[[bg:История]] |
|||
[[bm:Tariku]] |
|||
[[bn:ইতিহাস]] |
|||
[[bo:ལོ་རྒྱུས།]] |
|||
[[br:Istor]] |
|||
[[bs:Historija]] |
|||
[[ca:Història]] |
|||
[[cdo:Lĭk-sṳ̄]] |
|||
[[ceb:Kasaysayan]] |
|||
[[ckb:مێژوو]] |
|||
[[co:Storia]] |
|||
[[cs:Historie]] |
|||
[[cu:Їсторїꙗ]] |
|||
[[cv:Истори]] |
|||
[[cy:Hanes]] |
|||
[[da:Historie]] |
|||
[[de:Geschichte]] |
|||
[[el:Ιστορία]] |
|||
[[eml:Stòria]] |
|||
[[en:History]] |
|||
[[eo:Historio]] |
|||
[[es:Historia]] |
|||
[[et:Ajalugu]] |
|||
[[eu:Historia]] |
|||
[[ext:Estória]] |
|||
[[fa:تاریخ]] |
|||
[[fi:Historia]] |
|||
[[fiu-vro:Aolugu]] |
|||
[[fo:Søga]] |
|||
[[fr:Histoire]] |
|||
[[frp:Histouère]] |
|||
[[frr:Histoori]] |
|||
[[fur:Storie]] |
|||
[[fy:Skiednis]] |
|||
[[ga:Stair]] |
|||
[[gan:歷史]] |
|||
[[gd:Eachdraidh]] |
|||
[[gl:Historia]] |
|||
[[gn:Tembiasakue]] |
|||
[[gu:ઇતિહાસ]] |
|||
[[gv:Shennaghys]] |
|||
[[hak:Li̍t-sṳ́]] |
|||
[[he:היסטוריה]] |
|||
[[hi:इतिहास]] |
|||
[[hif:Dunia ke itihass]] |
|||
[[hr:Povijest]] |
|||
[[ht:Istwa]] |
|||
[[hu:Történelem]] |
|||
[[hy:Պատմություն]] |
|||
[[ia:Historia]] |
|||
[[id:Sejarah]] |
|||
[[ie:Historie]] |
|||
[[ig:Ákíkó mbu]] |
|||
[[ilo:Pakasaritaan]] |
|||
[[io:Historio]] |
|||
[[is:Saga]] |
|||
[[it:Storia]] |
|||
[[iu:ᖃᐅᔨᓴᕐᓂᖅ ᑎᑎᖅᑲᑎᒍᑦ ᖃᓄᐃᓕᐅᖅᑕᐅᖃᑦᑕᕐᓂᑯᓂᒃ]] |
|||
[[ja:歴史]] |
|||
[[jbo:citri]] |
|||
[[jv:Sajarah]] |
|||
[[ka:ისტორია]] |
|||
[[kab:Amezruy]] |
|||
[[kk:Тарих]] |
|||
[[kl:Oqaluttuarisaaneq]] |
|||
[[kn:ಇತಿಹಾಸ]] |
|||
[[ko:역사]] |
|||
[[krc:Тарих]] |
|||
[[ku:Dîrok]] |
|||
[[kv:Важвылӧм]] |
|||
[[ky:Тарых]] |
|||
[[la:Historia]] |
|||
[[lad:Istoria]] |
|||
[[lb:Geschicht]] |
|||
[[li:Historie]] |
|||
[[lij:Stöia]] |
|||
[[lmo:Stòria]] |
|||
[[lt:Istorija]] |
|||
[[ltg:Viesture]] |
|||
[[lv:Vēsture]] |
|||
[[map-bms:Sejarah]] |
|||
[[mg:Tantara]] |
|||
[[mhr:Эртыш]] |
|||
[[mk:Историја]] |
|||
[[ml:ചരിത്രം]] |
|||
[[mn:Түүх]] |
|||
[[mr:इतिहास]] |
|||
[[ms:Sejarah]] |
|||
[[mt:Storja]] |
|||
[[mwl:Stória]] |
|||
[[my:သမိုင်း]] |
|||
[[mzn:بگذشتی]] |
|||
[[nah:Huēhuehcāyōmatiliztli]] |
|||
[[nds:Historie]] |
|||
[[nds-nl:Geschiedenis]] |
|||
[[ne:इतिहास]] |
|||
[[new:इतिहास]] |
|||
[[nl:Geschiedenis]] |
|||
[[nn:Historie]] |
|||
[[no:Historie]] |
|||
[[nov:Historie]] |
|||
[[nrm:Histouère]] |
|||
[[nso:Ditiragalo]] |
|||
[[oc:Istòria]] |
|||
[[os:Истори]] |
|||
[[pa:ਇਤਿਹਾਸ]] |
|||
[[pap:Historia]] |
|||
[[pcd:Histoère]] |
|||
[[pdc:Gschicht]] |
|||
[[pfl:Gschichd]] |
|||
[[pl:Historia]] |
|||
[[pnb:تریخ]] |
|||
[[pnt:Ιστορία]] |
|||
[[ps:پېښليک]] |
|||
[[pt:História]] |
|||
[[qu:Wiñay kawsay]] |
|||
[[ro:Istorie]] |
|||
[[roa-rup:Istoria]] |
|||
[[roa-tara:Storie]] |
|||
[[ru:История]] |
|||
[[rue:Історія]] |
|||
[[sa:इतिहासः]] |
|||
[[sah:История]] |
|||
[[sc:Istòria]] |
|||
[[scn:Storia]] |
|||
[[sco:History]] |
|||
[[sh:Historija]] |
|||
[[simple:History]] |
|||
[[sk:Dejiny]] |
|||
[[sl:Zgodovina]] |
|||
[[sn:Nhoroondo]] |
|||
[[so:Taariikh]] |
|||
[[sq:Historia]] |
|||
[[sr:Историја]] |
|||
[[stq:Geskichte]] |
|||
[[su:Sajarah]] |
|||
[[sv:Historia]] |
|||
[[sw:Historia]] |
|||
[[szl:Gyszichta]] |
|||
[[ta:வரலாறு]] |
|||
[[te:చరిత్ర]] |
|||
[[tg:Таърих]] |
|||
[[th:ประวัติศาสตร์]] |
|||
[[tk:Taryh]] |
|||
[[tl:Kasaysayan]] |
|||
[[tpi:Histori]] |
|||
[[tr:Tarih]] |
|||
[[tt:Тарих]] |
|||
[[ug:تارىخ]] |
|||
[[uk:Історія]] |
|||
[[ur:تاریخ]] |
|||
[[uz:Tarix]] |
|||
[[vec:Istoria]] |
|||
[[vep:Istorii]] |
|||
[[vi:Lịch sử]] |
|||
[[vo:Jenav]] |
|||
[[war:Kasaysayan]] |
|||
[[wo:Taariix]] |
|||
[[xh:Imbali]] |
|||
[[yi:היסטאריע]] |
|||
[[yo:Ìtàn]] |
|||
[[zea:Geschiedenisse]] |
|||
[[zh:历史]] |
|||
[[zh-classical:史]] |
|||
[[zh-min-nan:Le̍k-sú]] |
|||
[[zh-yue:史]] |
កំណែនៅ ម៉ោង១៨:០១ ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ទី០៧ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៣
ប្រវត្ដិគឺជាវិទ្យាសាស្ដ្រដែលរៀនហេតុការណ៏របស់មនុស្ស។ មានពីរគំនិតអំពីប្រវត្តិមួយដែល និយាយថាប្រវត្តិដើម នៅពេលមនុស្សបានបង្កើតអក្សរ (១០០០០ឆ្នាំហើយនៅ ទ្វីបអាស៊ីខាងលិច)។
ប្រវត្តិមុនមនុស្សស្គាល់អក្សរគេហៅពេលនោះ បុរេប្រវត្តិសាស្ដ្រ។មួយទៀតដែលគិតថាប្រវត្តិដើមនៅ
ប្រទេសមួយពេលមាននិវេទន៏របស់ប្រទេសមួយ។
ស្គាល់ប្រវត្តិគឹជាសារះសំខាន់សំរាប់ស្វែងយល់បច្ចុប្បន្នកាលពីព្រោះសង្គមបច្ចុប្បន្នគឹជាលទ្ចផលរបស់អតីត។ហើយនិងពេលគេស្គាល់ប្រវត្តគេបានគិតដល់អនាគតកាល។
ប្រវត្តិ និង បុរេប្រវត្តិ
សំរាប់អ្នកប្រាជ្ញបុរេប្រវត្តិសាស្ដ្រគឹជាពេលវេលាដែលមនុស្សអត់ស្គាល់ការសរសេរទេ។ ថ្វីបើមនុស្សបានកើតឡើងហើយរស់នៅមានប្រហែល២លានឆ្នាំនៅលើផែនដីបុរេប្រវត្តិសាស្ដ្រវែងមែនពិត។ អ្នកប្រាជ្ញបានចែកពេលវេលារបស់មនុស្សដូចតទៅ៖
- បុរេប្រវត្តិសាស្ដ្រ: ប្រហែល២លានឆ្នាំ។
- ប្រវត្តិ:១០០០០ឆ្នាំ។
ប្រវតិ្តនៃបណ្តាទ្វីប
អត្ថបទនេះបង្ហាញនូវគំនិតដែលគិតថា ប្រវត្តិចាប់ផ្តើមនៅពេលមនុស្សបង្គើតការសរសេរ។ ប៉ុន្ដែក៏មានគំនិតដែលគិតថា ប្រវត្តិអត់ត្រូវការរសរសេរពីព្រោះមានរបៀបផ្សេងៗទៀតសំរាប់បញ្ជីប្រវត្តិ។
ប្រវត្តិទ្វីបអាស៊ី
ប្រវត្តិទ្វីបអាស៊ី អាចនិយាយថា ជាសំណុំមួយនៃប្រវត្តិសាស្ត្រច្រើនតំបន់ឆ្នេរនៅដាច់ពីគ្នា៖ អាស៊ីខាងកើត, អាស៊ីខាងត្បូង និងមជ្ឍឹមបូព៌ាដែលជាតំបន់ដ៏ធំមួយថិតនៅចន្លោះទ្វីបអ៊ឺរ៉ុប-អាស៊ី។ តំបន់ជុំវិញឆ្នេរជាទីកំណើតនៃអរិយធម៌បូរាណបំផុតលើពិភពលោក។ តំបន់ទាំងបីនោះសុទ្ធសឹងបានអភិវឌ្ឍអរិយធម៌ដំបូងបំផុតនៅលើដី មានជីរជាតិនៃខ្ពង់រាបក្បែរទន្លេ។ អរិយធម៌នៅតំបន់មេសូប៉ូតាមី, ខ្ពង់រាបនៃប្រទេសឥណ្ឌា និង នៅប្រទេសចិន មានលក្ខណះប្រហាក់ប្រហែលគ្នាផ្លាស់ប្តូរទៅវិញទៅមកនូវ បច្ចេកវិទ្យានិងគំនិត ដូចជា គណិតវិទ្យា និងផលប្រយោជ។ សញ្ញាណផ្សេងទៀតដូចជាអក្សរ អាចត្រូវបានអភិវឌ្ឍនៅតាមតំបន់នីមួយៗ ដាច់ដោយឡែកពីគ្នា។ បណ្តាទីក្រុង, បណ្តារដ្ឋ និងបណ្តាអាណាចក្រផងដែរ ត្រូវបានអភិវឌ្ឍលើវាលរាបទាំងនោះ។
ទ្វីបអាស៊ីមានប្រវត្តិមួយយ៉ាងចាស់។អារិយធម៌ធំដំបូងចាប់កំណើតនៅទ្វីបនេះដូចជាប្រទេចិនប្រទេសឥណ្ឌានិងភូមិភាគមេសូផូតាមី។ ពីព្រោះទ្វីបនេះជាទ្វីបមួយធំអ្នកប្រាជ្ញចែកវាជាបួនផ្នែក៖
ប្រវត្តិទ្វីបអឺរ៉ុប
ប្រវត្តិនៅទ្វីបអឺរ៉ុបបានចាប់ផ្តើមជាមួយប្រទេសក្រិក។ Herodoto គឹជាអ្នកទីមួយដែលចេះសរសេរប្រវត្តិ។ទស្សនវិជ្ជាក៏បានចាប់កំណើតនៅទីនោះ។
ប្រវត្តិទ្វីបអាហ្វ្រីក
ប្រវត្តិនៅទ្វីបអាហ្វ្រីកបានផ្តើមឡើងជាមួយប្រទេសអេហ្សីប។
ប្រវត្តិទ្វីបអាមេរិក
ប្រវត្តិរបស់ទ្វីបអាមេរិកផ្តើមឡើងបាន៨០០០ឆ្នាំជាមួយប្រជាជនTolteca។ នៅសតវត្សរ៏ទី ៩គ.ស. មានប្រជាជនថ្មីហៅថា Mayaដែលមានការសរសរ និងប្រតិទិនមួយដែលល្អបំផុតក្នុងប្រវត្តិរបស់ពិភកលោក។ គេបានរកឃើញលេខ០ដែលជួយដល់អភិវឌ្ឍន៏របស់ចំណោទលេខនព្វន្ធ។
Contents [hide]