ការអប់រំ​របស់​ពុទ្ធសាសនា

សេចក្ដីផ្ដើម

មានមនុស្សតិចតួចណាស់ ដែលបានដឹងពីវិភាគទានរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាចំពោះការអប់រំ ។ សូម្បីតែនៅក្នុងប្រទេសកាន់ពុទ្ធសាសនាទាំងឡាយ ដែលមានប្រពៃណីទទួលការអប់រំពីពុទ្ធសាសនាជាប់មិនដាច់ អស់កាលជាច្រើនសតវត្សហើយក៏ដោយ ក៏ប្រព័ន្ធអប់រំបច្ចុប្បន្ននៃប្រទេសនោះ លែងទៅជាការវិវត្តន៍ដោយផ្ទាល់នៃប្រពៃណីអតីតកាលនោះទៀតហើយ ទាំងមិនឋិតនៅក្នុងបែបបទណាមួយ ដែលជាប់ទាក់ទងជាមួយការអប់រំពុទ្ធសាសនាដែរ ។ ប្រពៃណីអប់រំរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា ត្រូវបានគេបោះបង់ចោលស្ទើរតែទាំងស្រុង, ប៉ុន្តែ នៅមានសេសសល់តែបន្តិចបន្តួច ដែលគេឃើញមានរក្សាទុកនៅក្នុងការចាត់តាំងរបស់វត្តអារាម សម្រាប់ការហ្វឹកហ្វឺនភិក្ខុ-សាមណេរ ។ ការខ្វះខាតឯកសារ ស្ដីពីការអប់រំរបស់ពុទ្ធសាសនាគឺជាចំណុចខ្សោយដ៏គួរឲ្យសោកស្ដាយ ។ គេពិបាកនឹងនិយាយពីប្រវត្តិទ្រឹស្ដីឬការអនុវត្តន៍វិស័យអប់រំរបស់ពុទ្ធសាសនា នៅក្នុងចំណោមប្រជាជនកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាទាំងឡាយពេកណាស់ ពីព្រោះតែខ្វះឯកសារជាប្រវត្តិសាស្ត្រសរសេរទុក ។ គេអាចពិនិត្យឃើញថា មានស្នាដៃជាសៀវភៅរាប់រយក្បាល ស្ដីពីពុទ្ធសាសនាវប្បធម៌ និងអរិយធម៌ពុទ្ធសាសនា, ឬប្រវត្តិពុទ្ធសាសនា, ប៉ុន្តែសៀវភៅជាស្នាដៃទាំងនោះ បាននិយាយយោងដល់ការអប់រំនោះវិញ ក៏ព័ត៌មានផ្ដល់ឲ្យនោះកំណត់នៅត្រឹមតែជាផ្លាក ឬយីហោរបស់ការអប់រំឥណ្ឌា នៅក្នុងមជ្ឈមណ្ឌល ដូចជាតក្កសិលា, ពារាណសី ដូចដែលមានរៀបរាប់នៅក្នុងគម្ពីរជាតកពុទ្ធសាសនា, ឬក៏ជាសេចក្ដីរាយការណ៍អំពីមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សារបស់ពុទ្ធសាសនា នៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌានិងស្រីលង្កា ដូចដែលអ្នកធ្វើដំណើរចិនដ៏សំខាន់ៗ គឺលោក ហ្វា ហៀន (Fa Hien), ហៀន ត្សាង (Hiuen-Tsang) និង អ៊ី ត្សឹង (I-Tsing) បានមើលឃើញ ហើយកត់ត្រាទុកមកនោះ ប៉ុណ្ណោះ ។

ប្រសិនបើមានការនិយាយទាក់ទងដល់ពេលថ្មីៗ វិញ ក៏គេឃើញមានតែការនិយាយយោងទៅរកប្រព័ន្ធអប់រំពុទ្ធសាសនា និងសាលាវត្ត ដែលគេទុកនៅជួរក្រោយ សោះតែនឹងបំភ្លេចចោល បើប្រៀបផ្ទឹមទៅនិងការចាប់ផ្ដើមនៃការអប់រំបច្ចុប្បន្ន ។ គេបានប៉ុនប៉ងរកដំណោះស្រាយទស្សនវិជ្ជាពុទ្ធសាសនា ស្ដីពីការអប់រំកន្លងមក ប៉ុន្តែ គេបានទទួលលទ្ធផលតិចតួចតែប៉ុណ្ណោះ ។

គ្រឹះនៃការអប់រំរបស់ពុទ្ធសាសនា

បេសកកម្មអប់រំពេលសែសិបប្រាំឆ្នាំរបស់ព្រះពុទ្ធ ក្នុងឋានៈជាសាស្ត្រាចារ្យគោចរ គឺចាបេសកកម្មដើម្បីប្រកាសមាគ៌ារំដោះផុតទុក្ខ ។ ព្រះអង្គត្រូវបានគេថ្វាយព្រះនាម ប្រកបដោយប្រជាប្រិយភាពថា ជាសាស្ត្រាចារ្យនៃមនុស្ស និងទេព្ដា (សត្ថា ទេវមនុស្សានំ) និងជាមគ្គទ្ទេសក៍ដែលទូន្មានមនុស្ស (បុរិសទម្មសារថិ=នាយសារថិដឹកនាំមនុស្ស) ។ នេះជាពាក្យសរសើរពីរម៉ាត់ ក្នុងបណ្ដាគោរម្យងារសរសើរទាំងប្រាំបួនពាក្យ ដែលគេបានប្រើរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ នៅក្នុងបទនមស្សការ ចំពោះព្រះពុទ្ធ ។ សីល, សមាធិ, និងបញ្ញា ដែលសម្រេចបានតាមរយៈការយល់ដឹងនូវធម្មជាតិនៃជីវិត កផ្ដុំជាជំហានសំខាន់ៗ នៃមាគ៌ា ដែលព្រះពុទ្ធបានប្រៀនប្រដៅ ។ មាគ៌ាប្រៀនប្រដៅនេះ ណែនាំឲ្យប្រកាន់នូវជីវិតឧស្សាហ៍ព្យាយាមសិក្សា និងការធ្វើសមាធិ សំដៅហ្វឹកហ្វឺន និងទូន្មានចិត្ត ។ វាជាការសមហេតុ-ផលណាស់ ដែលប្រព័ន្ធសាសនាមួយ ដូចពុទ្ធសាសនាបានចាត់ទុកអវិជ្ជា ជាឫសគលនៃទុក្ខវេទនាគ្រប់យ៉ាង និងប្រកាន់ចាត់ទុកចិត្ត ដែលមិនបានធ្វើឲ្យរីកចំរើនថាជាឧបសគ្គមូលដ្ឋានដល់ការរំដោះផុតទុក្ខនោះ ។ គេគួរតែឲ្យតម្លៃយ៉ាងខ្ពស់ លើការអភិវឌ្ឍន៍ផ្លូវចិត្ត (ខួរក្បាល) និងលើដំណើរការអប់រំសមស្របបំផុត សម្រាប់សម្រេចគោលដៅនេះ ។

ប្រព័ន្ធអប់រំដ៏ច្បាស់លាស់មួយ បានចាប់ផ្ដើមវិវត្តក្នុងកំឡុងពេលព្រះពុទ្ធគង់ធរមាននៅ ។ មានកត្តាបួនយ៉ាងទាក់ទងនឹងការខិតខំខាងផ្នែកអប់រំរបស់ព្រះអង្គ ។ កត្តាទាំងបួននោះ គឺជាគ្រឹះនៃការអប់រំ ហើយមានរៀបរាប់ដូចតទៅៈ

ក- ព្រះពុទ្ធ ទុកជាគ្រូគំរូ

ខ- ព្រះសង្ឃ ទុកជាសមាគមសិក្សា

គ- វត្តអារាម ទុកជាមូលដ្ឋានស្ថាប័នសម្រាប់ពុទ្ធិកសិក្សា

ឃ- សេរីនិយមខាងបញ្ញារបស់ពុទ្ធសាសនា ទុកជាការជំរុញលើកទឹកចិត្តទៅរកការអភិវឌ្ឍន៍ខាងការសិក្សាអប់រំ ។

ព្រះពុទ្ធទុកជាគ្រូគំរូ

គោលការណ៍គរុកោសល្យ និងវិធី (បង្រៀន) របស់ព្រះពុទ្ធ

គេឥតមានការសង្ស័យឡើយថា ព្រះពទ្ធគឺជាសាស្ត្រាចារ្យដ៏ជំនាញមួយរូប ហើយព្រះអង្គមានជំនឿយ៉ាងមោះមុតក្នុងអានុភាពនៃពាក្យពោលដើម្បីបញ្ចុះបញ្ចូលមនុស្ស ឲ្យផ្លាស់ប្ដូរបែបបទនៃជីវិតរបស់គេ, ឲ្យគេព្រមប្រកាន់យកតម្លៃថ្មី និងស្វែងរកគោលដៅថ្មី ។ នៅពេលមួយនោះ កាលដែលគ្រូប្រដៅសាសនាជាបដិបក្ខទាំងឡាយ បានពឹងផ្អែកលើមន្តអាគម និងសកម្មភាពអច្ឆរិយៈ ដើម្បីបញ្ចុះបញ្ចូល ប្រមូលសាវ័កឲ្យបានច្រើនសម្រាប់ក្រុមរបស់គេ, ព្រះពុទ្ធបានប្រកាន់យកតែអច្ឆរិយភាពតែមួយប្រភេទប៉ុណ្ណោះ គឺ "អច្ឆរិយភាពនៃការប្រៀនប្រដៅ" (អនុសាសនីបាដិហារិយៈ)។

ធម៌ទេសនារបស់ព្រះអង្គ ត្រូវបានត្រៀបរៀបចំដោយម៉ត់ចត់បំផុត ។ ភាពច្បាស់លាស់ និងការនិទានរៀបរាប់ប្រកបដោយហេតុ-ផល គឺជាលំអដល់ព្រះធម៌ទេសនារបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់បានសម្ដែងទៅតាមព្រះតំរិះផ្ទាល់របស់ព្រះអង្គ ។ នៅក្្នុងព្រះធម៌ទេសនានេះ ព្រះអង្គតែងមានពុទ្ធដីកាទៅកាន់ក្រុមតូច ឬធំហើយអូសទាញក្រុមនោះ ៗ បន្តិចម្ដង ៗ មកកាន់ចំណុះនៃទស្សនៈ ដែលព្រះអង្គចង់ឲ្យគេយល់ ។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្ដែងអំពីការងារនេះ គឺ ធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រ និង សតិបដ្ឋានសូត្រ ។ មានលក្ខណៈពិសេសមួយចំនួន ត្រូវបានស្រង់ចេញមកពីព្រះធម៌ទេសនាទាំងនោះ, ព្រះអង្គតែងចាប់ផ្ដើមដោយពុទ្ធដីកាយ៉ាងចាប់អារម្មណ៍ ជាឧទាហរណ៍ដូច្នេះថាៈ មានអច្ឆន្តិកនិយម1 (Extremes) ពីរយ៉ាងដែលអ្នកស្វែងរកសច្ចធម៌មិនត្រូវប្រកាន់យក" ឬ "មានមាគ៌ាមួយដ៏ប្រាកដប្រជា និងត្រឹមត្រូវ, -ល-” ។

ព្រះអង្គបានធ្វើការវិភាគទស្សនៈនីមួយ ៗ ទៅដល់ធាត់ផ្គុំផ្សំ (សង្ខតធាតុ) ហើយទ្រង់បានបង្ហាញធាតុផ្សំទាំងនោះទៅតាមលំដាប់លេខរៀង សម្រាប់ធ្វើជាក្របខ័ណ្ឌជួយឲ្យមើលឃើញគំនិតទាំងឡាយតាមលំដាប់លំដោយ និងសម្រាប់ជាជំនួយដល់ការចងចាំ ។

ព្រះពុទ្ធប្រើប្រាស់ការប្រៀបធៀប និងការប្រដូចដោយសេរី និងដោយញឹកញាប់ ហើយច្រើនតែទាញយកការប្រៀបផ្ទឹម ឬការប្រដូចទាំងនោះ ពីជីវភាពរាល់ថ្ងៃរបស់មនុស្ស ឧទាហរណ៍ ការងាររបស់កសិករ អ្នកលក់សាច់ អ្នកលក់ផ្កាអ្នកអំទូក, ទាហាន, មន្ត្រីរាជការ ។ ព្រះអង្គតែងតែទេសនាម្ដងហើយម្ដងទៀត អំពីទស្សនៈសំខាន់ ៗ ឬត្រឡប់មកសំដែងអំពីទស្សនៈទាំងនេះឡើងវិញ នៅ ពេលណាមានឱកាសហុចឲ្យ ។ ការសំដែងអំពីទស្សនៈទាំងឡាយបែបនេះ ត្រូវបានធ្វើឲ្យរីកចំរើនស្ទើរតែដល់កំរិតជារូបមន្តគំរូ ឬជារូបមន្តទូទៅដែលគេតែងតែលើកយកមកសូធ្យ ឬនិយាយយោងដល់ ។ ធម៌ទេសនាបាននាំអ្នកស្ដាប់បន្តិចម្ដងៗ ទៅកាន់សេចក្ដីសន្និដ្ឋាន ដែលតាមធម្មតាគឺជាការទូន្មានដ៏ខ្លាំង ឲ្យបន្៩តដំណើរលើមាគ៌ានៃការរំដោះផុតទុក្ខ ដែលព្រះអង្គបានគាំទ្រ ។

ការសន្ទនារបស់ព្រះអង្គជាមួយមនុស្សជាបុគ្គលម្នាក់ ៗ មានសកម្មភាពរស់រវើក ដោយសារព្រះអង្គបានប្រើប្រាស់ ពាក្យស្លោកសិក្សាផ្សេងទៀតជាច្រើន តាមធម្មតា ព្រះអង្គតែងញ៉ាំងឲ្យអ្នក ពិភាក្សាជាមួយព្រះអង្គ បំភ្លឺអំពីទស្សនៈយល់ឃើញរបស់គេ ហើយឲ្យគេប្រកាន់ជំហរមួយច្បាស់លាស់ ។ ប៉ុន្តែ ព្រះពុទ្ធនិងមិនប្រើវិធីនេះទេ ប្រសិនបើព្រះអង្គមិនបានយល់ច្បាស់ថា ព្រះអង្គបានយល់ច្បាស់លាស់រួចហើយ នូវគោលជំហររបស់អ្នកពិភាក្សាជាមួយព្រះអង្គ ។ ការបំភ្លឺបញ្ជាក់លើបុព្វកថា (premise) គឺព្រះអង្គធ្វើឡើងយ៉ាងប្រញាប់នៅរាល់ពេលផ្ដើមជជែកម្ដងៗ ។ ប្រសិនបើព្រះអង្គមិនយល់ស្រប ព្រះអង្គមិនធ្លាប់ដែលបានបន្តុះបង្អាប់ដៃគូរជជែក (បដិវាទី) ឬគំនិតរបស់គេឡើយ, ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គតែងចាប់ផ្ដើមចោទជាសំណួរតបទៅវិញ ។ សំណួរចោទនោះ គឺជាសំណួរត្រិះរិះស្រាវជ្រាវជានិច្ច, ដែលរៀបចំឡើងយ៉ាងម៉ត់ចត់ ដើម្បីបញ្ចុះបញ្ចូលដៃគូពិភាក្សា ឲ្យយល់ពីការខុសឆ្គងនៃទឡ្ហីករណ៍របស់គេ ។ ដៃគូពិភាក្សា ត្រូវបានអូសទាញបន្តិចម្ដង ៗ ទៅរកការធ្វើសម្បទាន ហើយនៅទីបំផុតឈានទៅបោះបង់ជំហរដើមរបស់ខ្លួន ។ ជាញឹកញយអារម្ម ណ៍ដែលគេទទួលបាននោះ គឺថា ព្រះពុទ្ធអង្គទ្រង់បានចាត់តាំងឡើងវិញ នូវដំណើរគំនិតរបស់ដៃគូពិភាក្សា ដោយការចោទសួររន្ថើនផ្ទួន ៗ ។ ការប្រៀបធៀប និងការប្រដូច ត្រូវបានយកមកប្រើក្នុងការរៀបចំ និងការពន្យល់សំណួរទាំងឡាយនោះ ៗ ។ រឿងនិទានដកស្រង់ពីរឿងព្រេង និងពីប្រវត្តិសាស្ត្រក៏មានយ៉ាងសំម្បូរក្នុងធម្មទេសនារបស់ព្រះអង្គ ។ ការវាតតម្លៃពីគោលជំហរខាងដើមរបស់ដៃគូពិភាក្សា បានឈានមកដល់ចំណុចនៃការខ្មាសអៀន និងការប្រកាសលែងប្រកាន់យកជំហរនោះដោយត្រង់ ៗ ហើយស្ថានភាពបែបនេះ ធ្លាប់បានកើតមាននៅក្នុងឱកាសជាច្រើន តែកាល ណាដៃគូពិភាក្សាបានបោះបង់ចោលជំហររបស់ខ្លួន ហើយត្រៀមខ្លួនដើម្បីយល់ព្រមដើរតាមព្រះពុទ្ធតែប៉ុណ្ណោះ ។

គឺមានតែក្រោយពេលនៃចំណុចយល់ព្រមដូច្នេះបានកើតឡើងទេ ទើបព្រះពុទ្ធចាប់ផ្ដើមអធិប្បាយអំពីទស្សនៈផ្ទាល់របស់ព្រះអង្គ, ស្ដីអំពីចំណុចពិភាក្សាគ្នានោះ ទោះបីជាប្រធានបទពិភាក្សាគ្នាជាអ្វីក៏ដោយ, ក៏ព្រះពុទ្ធតែងអូសទាញដៃគូពិភាក្សាបន្តិចម្ដងៗ មកកាន់ការទេសនាអំពីមាគ៌ានៃការរំដោះឲ្យផុតទុក្ខដែរ ។

ទោះបីនៅក្នុងការសំដែងធម៌ និងការទេសនាក្ដី ឬនៅក្នុងការសន្ទនា និងការជជែកដេញដោលក្ដី, ព្រះពុទ្ធអង្គតែងប្រកាន់យកនូវចង្កោមគោលការណ៍អនុវត្តជាគំរូមួយចំនួនសម្រាប់ការអប់រំ ។ ព្រះអង្គតែងគិតគូរដល់កំរិតបញ្ញារបស់ "សិស្ស" ។ ព្រះអង្គបានអធិប្បាយអំពីទស្សនៈតែដដែល នៅក្នុងបែបបទផ្សេង ៗ គ្នាយ៉ាងច្រើន ដោយអនុលោមទៅតាមធម្មជាតិ (ឬ និស្ស័យ) និងសមាសភាពនៃអង្គប្រជុំ ។ ព្រះអង្គបានចាប់ផ្ដើមពីអ្វីដែលស្គាល់ ហើយសង្កត់លើអ្វីដែលស្គាល់នោះ ទុកដូចជាគោលការណ៍មូលដ្ឋាននៃការប្រៀនប្រដៅ (ការបង្រៀន) របស់ព្រះអង្គ ។ ព្រះអង្គតែងចៀសវាងអធិប្បាយជាទ្រឹស្ដី ដោយចាត់ទុកនេះជាការខ្ជះខ្ជាយពេលវេលា ។ ព្រះអង្គតែងណែនាំថា បុគ្គលម្នាក់ៗ គប្បីខិតខំ ស្វែងយល់នូវអ្វី តាមដូចដែលអ្វីនោះកើតមានយ៉ាងពិតប្រាកដ" ដោយយកចិត្តទុកដាក់លើការស្គាល់ និងការពិតទាំងពីរនេះ ។

ប៉ុន្តែ ព្រះពុទ្ធបានផ្ដល់តម្លៃដ៏តិចតួចដល់ការចេះដឹង ដើម្បីចេះដឹង (Knowledge per se), ចំណេះដឹងណាមួយនឹងមានសុពលភាព (Validity) តែកាលណាចំណេះដឹងនោះ ត្រូវបានគេយកទៅអនុវត្តប្រើប្រាស់បានប៉ុណ្ណោះ ។ ចំណេះដឹងតិចតួច ប៉ុន្តែ ត្រូវបានគេយកមកប្រើប្រាស់បានដោយត្រឹមត្រូវ, ចំណេះដឹងនោះ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាមានតម្លៃខ្ពស់ជាងចំណេះដឹងដ៏ធំសម្បើម ដោយគ្មានការប្រើប្រាស់ជាក់ស្ដែងកើតនូវអ្វីដែលគេបានរៀនសូធ្យនោះ ។ អ្នកទាំងឡាយណាដែលជឿតាមបែបខាងក្រោយនេះ ( ពោលគឺមានចំណេះដ៥ឹងច្រើន ប៉ុន្តែចំណេះដឹងនោះ អនុវត្តប្រើប្រាស់ពុំកើត) អ្នកទាំងឡាយនោះ ត្រូវបានគេរិះគន់ថា ដូចអ្នកគង្វាលគោ ដែលថែទាំហ្វូងគោសម្រាប់តែផលប្រយោជន៍របស់អ្នកដទៃ ។ ព្រះអង្គមានព្រះទ័យសោមនស្សកើតឡើង តែកាលណាព្រះអង្គបានជ្រាបច្បាស់ថា សិស្សរបស់ព្រះអង្គតែងសាកល្បងមើលមនុស្សទាំងនោះ ក្នុងពេលព្រះអង្គកំពុងបន្តស្វែងចោទសំណួរ ។ ព្រះអង្គបានប្រើប្រាស់ចង្កោមពាក្យសទិសន័យ សម្រាប់ពាក្យទាំងឡាយដែលមានសារសំខាន់ ឬមានន័យជ្រាលជ្រៅទូលំទូលាយ ។ ព្រះអង្គបានលើកយករឿងនិទានទាំងឡាយមករៀបរាប់ ។ កាលណាមានិលក្ខខណ្ឌសមស្របហើយព្រះអង្គតែងសង្ខេបមេរៀនទៅជារូបមន្តមួយខ្លី, តាមធម្មតា ផ្គុំផ្សំទៅជាគាថាមួយបទ ដែលមានព្យាង្គសាមសិបពីរ ។

អត្ថប្រយោជន៍នៃកំណាព្យ ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាជាជំនួយដ៏ពិសេសមួយ សម្រាប់ជួយឲ្យងាយចងចាំ ។ ដោយព្រះអង្គឯងជាកវីស្រាប់ផង ការប្រើប្រាស់កំណាព្យ ដើម្បីពង្រីកការចេះដឹង ត្រូវបានព្រះពុទ្ធអង្គបន្តប្រើប្រាស់ជាប្រចាំ ។ ប្រធានបទប្រជាប្រិយ៍ភាគច្រើលនិ ត្រូវបានព្រះអង្គអធិប្បាយនៅក្នុងព្រះធម្មទេសនាជាពាក្យកាព្យ ។ ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គមិនបានគាំទ្រឲ្យមានការសំដែងធម៌របស់ព្រះអង្គជាំកំណាព្យ៨សំស្ក្រឹតទេ, ដ៏ជាមធ្យោបាយផ្សព្វផ្សាយរបស់ទស្សនវិទូជាវរជន និងគ្រូប្រដៅសាសនា ក្នុងសម័យកាលរបស់ព្រះអង្គ ។ ព្រះអង្គគាប់ព្រះទ័យអនុញ្ញាតឲ្យបុគ្គលម្នាក់ ៗ សិក្សាទ្រីស្ដីជាភាសាកំណើតផ្ទាល់របស់គេ ហើយ ព្រះពុទ្ធបានជ្រើសរើសគ្រាមភាសានៃសម័យនោះ ដើម្បីទេសនាផ្សព្វផ្សាយ គឺភាសាមាគធី ជាជាងប្រើភាសាសំស្ក្រឹតសម្រាប់តែពួកវរជន។

អំពីការចាត់តាំងការសិក្សា

តួនាទីនៃគ្រូ

គ្រូត្រូវជំរុញសិស្សរបស់ខ្លួនឲ្យជជែក និងឲ្យពិភាក្សាដេញដោលហើយជាញឹកញយ លោកគ្រាន់តែតាំងខ្លួនជាអាជ្ញាកណ្ដាលប៉ុណ្ណោះ ។ លោករៀបចំសិស្សាពូកែលេចធ្លោជាងគេ ឲ្យធ្វើជាគ្៩រូសម្រាប់អ្នកឯទៀត ។ គ្រូវាយតម្លៃសមត្ថភាពបង្រៀនរបស់គរុសិស្ស ហើយចាត់ថ្នាក់គរុសិស្សទាំងនោះ ទៅតាមសមត្ថភាពបង្រៀនរបស់គរុសិស្ស ហើយចាត់ថ្នាក់គរុសិស្សទាំងនោះ ទៅតាមជំនាញ និងវិធីសាស្ត្ររបស់គេ ។

ព្រះពុទ្ធបានចាត់តាំង សង្ឃ ទៅជាសមាគមសិក្សាមួយ ដែលនៅក្នុងសមាគមនេះ សមាជិកទាំងឡាយត្រូវចំណាយពេលនៃការរស់នៅរបស់ខ្លួនរៀនសូធ្យ, អនុវត្តតាមនូវអ្វីដែលគេបានរៀន, បង្រៀនអ្នកដទៃ, ចូលរួមក្នុងការពិភាក្សាដេញដោល និងការពិភាក្សាដើម្បីបំភ្លឺទស្សនៈទាំងឡាយ, ចងចាំព្រះធម៌ទេសនា និងពុទ្ធឱវាទ, ហើយនិងបន្តផ្សព្វផ្សាយព្រះធម៌ទេសនា និងពុទ្ធឱវាទទាំងនោះដោយពាក្យផ្ទាល់មាត់ សម្រាប់ការថែរក្សាឲ្យគង់វង្ស, ពង្រីកអដ្ឋកថាធ្វើឲ្យចំរើនឡើង, និងបញ្ចុះបញ្ចូលសមាជិក ឲ្យមានចំនួនកាន់តែច្រើនឡើង ៗ ដែលជាអ្នកមានប្រាថ្នាបន្តដំណើរសិក្សាអស់ពេលមួយជីវិត តាមទំនងដូចគ្នានេះ ។

ក្នុងព្រះឋានៈជាសាស្ត្រាចារ្យមួយរូប ព្រះពុទ្ធបានបង្ហាញឲ្យឃើញនូវព្រះសមត្ថភាពដ៏អស្ចារ្យដទៃទៀតជាច្រើន ។ ព្រះអង្គអាចបង្វែរព្រឹត្តការណ៍ឯណាមួយ ឲ្យទៅជាឱកាសមួយសម្រាប់ការប្រៀនប្រដៅ ។ ប្រសិនបើឱកាសទាំងអស់ ឲ្យទៅជាឱកាសមួយសម្រាប់ការប្រៀនប្រដៅ ។ ប្រសិនបើឱកាសទាំងអស់ ដែលព្រះអង្គបានប្រើសម្រាប់សំដែងធម៌ទេសនាដល់អង្គប្រជុំ ត្រូវបានគេធ្វើវិភាឡទុកដូចជាថ្នាក់រៀនវិញ នោះគេនិងមានសេចក្ដីចម្លែកក្នុងចិត្ត ចំពោះទេពកោសល្យរបស់ព្រះអង្គ ក្នុងការប្រើស្ថានភាពណាមួយ ឬការប្រជុំមនុស្សណាមួយឲ្យប្រែក្លាយទៅជាឱកាសមួយ សម្រាប់ប្រៀនប្រដៅចំណេះវិជ្ជាណាមួយទៅវិញ ។ យ៉ាងណាមិញ ពួកក្មេងប្រឡែងលេងជាមួយសត្វពស់មួយ, មនុស្សចាស់ត្រូវកូនរបស់ខ្លួនបោះបង់ចោល, ការដេញតាមរកឃាតករចោរប្លន់ម្នាក់ ពិធីបូជាយញ្ញរបស់ ព្រាហ្មណ៍ម្នាក់ សង្គ្រាមរវាងបងប្អូនឯង និងឱកាសដូចគ្នានេះជាច្រើនទៀត បានផ្ដល់ឱកាសឲ្យព្រះអង្គសម្រាប់ធ្វើជា "ថ្នាក់រៀន" របស់ព្រះអង្គ ។ មានពេលខ្លះ ព្រះអង្គបានច្នៃប្រឌិតបង្កើតឱកាសបែបនេះ ដោយព្រះអង្គឯង ។ ព្រះអង្គមិនដែលខកខានប្រើប្រាស់ឱកាសទាំងឡាយ ដែលអ្នកដទៃហុ៩ចឲ្យនោះទេ ។ ព្រះអង្គត្រៀមចាំទទួលជានិច្ច នូវការនិមន្តរបស់មនុស្សដទៃ ហើយទ្រង់គាប់ព្រះទ័យជានិច្ច ចូលរួមក្នុងការសួរដ៥េញដោលណាក៏ដោយ ។ ថ្វីបើព្រះអង្គប្រើវោហារស័ព្ទនិយាយយ៉ាងសុក្រឹតក៏ដោយ ក៏ព្រះអង្គនៅជាអ្នកស្ទាត់ជំនាញដូចគ្នា ក្នុងការប្រើវិធីប្រៀនប្រដៅដទៃទៀត ។ វិធីធ្វើឲ្យគេស្វែងរកឃើញដោយខ្លួនឯង (Discover method) ត្រូវបានព្រះពុទ្ធរកឃើញតាំងពីរយូរយារណាស់មកហើយ, ហើយប្រហែលជាវិធីមយយដ៏សុក្រឹតបំផុត ។ ការអនុវត្តន៍វិធីនេះ ត្រូវបានព្រះពុទ្ធយកមកប្រើក្នុងពេលដែលមាតាម្នាក់កំពុងរងទុក្ខសោកយ៉ាងក្រៀមក្រំ ចំពោះមរណភាពនៃបុត្ររបស់ខ្លួន រហូតដល់ស្ត្រីជទាមាតានោះបានរកឃើញនូវសកលភាព នៃមរណភាព តាមរយៈការស្វែងរកសុំគ្រាប់ស្ពៃអំពីផ្ទះណាមួយ ដែលមិនធ្លាប់ឃើញមរណភាពសោះ (សូមអាន រឿងកិសាគោតមី) ។ អក្សរសាស្ត្រពុទ្ធសាសនា បានចាត់ទុកព្រះមោគ្គល្លានថាជាអ្នកវាងវៃមួយរូប ក្នុងការប្រើព្រឹត្តិការណ៍ដើម្បីប្រៀនប្រដៅធម៌ នៅពេលលោកប្រើរូបតំណាងកងចក្រ (Diahrammatic representation) ដើម្បីពង្រឹង និងធ្វើឲ្យសម្បូរនូវមេរៀនរបស់លោក ។

យោងតាម ទីវ្យាវទាន, ព្រះអានន្ទបានរៀបរាប់ថា ព្រះមោគ្គល្លាន បានលំអការទេសនារបស់លោក ស្ដីពីបដិច្ចសមុប្បាទធម៌ ដោយប្រើរូបកងចក្រ ដែលនៅក្នុងរូបកងចក្រនោះ លោកបានពិពណ៌នារៀបរាប់ពីកត្តាជាមូលហេតុទាំងដប់ពីរ ។ ព្រះពុទ្ធមិនគ្រាន់តែបានសម្ដែងការសរសើរចំពោះព្រះមោគ្គល្លានប៉ុណ្ណោះទេ, ព្រះអង្គបានណែនាំឲ្យគេតាំងបង្ហាញ់រូកកងចក្រនោះ នៅលើក្លោងទ្វារវត្តវេឡុវ័ន ក្នុងក្រុងរាជគ្រឹះទៀតផង ។ រូបបង្ហាញនេះ ត្រូវបានឲ្យឈ្មោះជាប់តមកថា ជាកំណើតនៃ "សង្សារចក្រ" (The wheel of Becoming) ដែលគេបានឃើញរូបគូរក្នុងល្អាងភ្នំ នាសតវត្សទី ៧ នៅអជន្តា (Ajanta) ក្នុងស្ថានភាពជាបំណែកៗ ។ នោះក៏ជាប្រធានបទដ៏ជាប្រជាប្រិយមួយ នៅក្នុងរូបគំនូរទាំងឡាយរបស់ប្រទេសទីបេត៍ និងនៅនេបាលីតង្កា (Nepali Tangka) ផងដែរ ។

ព្រះពុទ្ធអង្គឯង ក៏ត្រូវបានគេពោលសរសើរថា ព្រះអង្គបានប្រើចង្កោមរូបភាពចក្ខុទស្សន៍ បង្កើតឡើងដោយបាដិហារ្យ៨ ដើម្បីផ្ចាញ់យុវក្សត្រីកោងកាចមួយអង្គ ប្រកបដោយចរិតល្ហិចល្ហើរ និងមានរូបសម្ផស្សឆើតឆាយ (សូមអានរឿងអភិរុបា នន្ទាថេរី) ។

វាក៏មានសារសំខាន់ធំធេងដែរ ដូចជាការអនុវត្តន៍ជាក់ស្ដែង នូវការប្រើឧបករណ៍អប់រំមួយចំនួន នោះគឺទស្សនៈមួយចំនួនរបស់ព្រះពុទ្ធ ស្ដីពីការបង្រៀននិងការរៀន ហើយនិងមុខវិជ្ជាទាក់ទងទៅនិងការរៀន និងការបង្រៀននោះ ។ អត្ថបទដ៏មានប្រយោជន៍មួយ នៅក្នុងសិង្គាលោវាទសូត្រ បានរៀបរាប់ពីករណីយកិច្ចរបស់គ្រូ និងសិស្ស ដូចខាងក្រោមៈ

គ្រូគប្បី

១- បង្ហាញសេចក្ដីស្រឡាញ់រាប់អានចំពោះសិស្សរបស់ខ្លួន

២- ហ្វឹកហ្វឺនគេក្នុងផ្លូវគុណធម៌ និងសុចរិយាធម៌

៣- បង្រៀនគេដោយយកចិត្តទុកដាក់, ផ្ដល់ឲ្យគេនូវចំណេះវិទ្យាសាស្ត្រ និងគតិបណ្ឌិតរបស់បោរាណាចារ្យ

៤- និយាយល្អអំពីគេប្រាប់មិត្តភ័ក្ដិ និងបងប្អូន, និង

៥- គ្រប់គ្រងគេ ឲ្យផុតពីគ្រោះថ្នាក់ ។

សិស្សត្រូវ

១- ជួយគ្រូរបស់ខ្លួន

២- ក្រោកឈរនៅចំពោះមុខគ្រូ និងបម្រើលោក

៣- ស្ដាប់ដោយយកចិត្តទុកដាក់ និងដោយសេចក្ដីគោរពនូវអ្វីទាំងអស់ដែលលោកបង្ហាត់បង្ហាញ

៤- បំពេញករណីយកិច្ចចាំបាច់ សម្រាប់ផាសុកភាពផ្ទាល់ខ្លួនរបស់លោក

៥- ទទួលយកការប្រៀនប្រដៅរបស់លោក ដោយយកចិត្តទុកដាក់ ។

ទាំងនេះ ត្រូវបានកំ ណត់ថា ជាកាតព្វកិច្ចរវាងគ្រូ និងសិស្ស ក្នុងក្របខ័ណ្ឌផ្លូវលោក, ពីព្រោះ សូត្រដដែលនេះ (សិង្គាលោវាទសូត្រ) ក៏បានកំណត់ករណីយកិច្ច មួយចំនួនទៀត រវាងគ្រូប្រដៅសាសនា និងសាវ័កជាគ្រហស្ថរបស់ខ្លួនដែរ ។ ក្នុងករណីនេះ ខ្លឹមសារសីលធម៌ ស្ដីពីអ្វីដែលបានបង្រៀន ក៏ត្រូវបានគេយកចិត្តទុកដាក់ដល់ ហើយកាតព្វកិច្ចមួយចំនួន ត្រូវបានកំណត់ឲ្យសាវ័កជាគ្រហស្ថធ្វើខ្លួនឲ្យបានសមស្រប ដើម្បីឲ្យចូលទទួលចំណេះវិជ្ជា ពីគ្រូខ្លួនបាន ។ ក្នុងករណីទាំងពីរនៃការអប់រំតាមផ្លូវលោក និងតាមផ្លូវសាសនា, កាតព្វកិច្ចដែលដាក់ចុះឲ្យសិស្ស ឬសាវ័កប្រតិបត្តិដែលទាក់ទងនិងការសិក្សារៀនសូធ្យ គឺជាកិច្ចការសំខាន់ ។ សិស្សត្រូវត្រងត្រាប់នូវអ្វី ដែលគ្រូបានប្រៀនប្រដៅដោយសេចក្ដីគោរព និងដោយយកចិត្តទុកដាក់ ។ ក៏ដូចគ្នាដែរ សាវ័កជាគ្រហស្ថ ត្រូវជួយគ្រូអាចារ្យរបស់ខ្លួនដោយសេចក្ដីគោរព និងដោយការយកចិត្តទុកដាក់ទាំងដោយកាយ, វាចា, និងចិត្ត។

មិនដែលមានពេលណាមួយ ដែលព្រះពុទ្ធបានគាំទ្រការទទួលជឿ នូវអ្វីមួយ ដោយហាមមិនឲ្កយសួរដេញដោល ដោយអាងអំណាចជាគ្រូអាចារ្យនោះឡើយ ។ ការអាងអំណាចជាគ្រូអាចារ្យបែបនេះ មុខជាផ្ទុយទៅនិងគោលការណ៍ជាមូលដ្ឋានផ្ទាល់មួយ ក្នុងបណ្ដាគោលការណ៍មូលដ្ឋានទាំងឡាយរបស់ព្រះអង្គ ដើម្បីធានាចំពោះបុគ្គលម្នាក់ ៗ នូវសិទ្ធិ ពេញលេញ និងឥតតវ៉ាបាន ដើម្បីគិតគូរសម្រាប់ខ្លួនឯងផ្ទាល់ ។ របៀបដោះស្រាយរបស់ព្រះពុទ្ធ ចំពោះការសិក្សារៀឮនសូធ្យគឺជាការហ្វឹកហាត់ដោយសេរី និងឥតមានចំណងនូវសមត្ថភាពខាងបញ្ញាផ្ទាល់របស់បុគ្គល ដើម្បីត្រិះរិះ ។ របៀបដោះស្រាយនេះ ជារបៀបសមស្របជាមួយនឹងគោលការណ៍ឈានមុខរបស់ព្រះអង្គ ដែលទ្រង់បានប្រកាសយ៉ាងមហោឡារិកចំពោះអ្នកស្រុកកាលាម (សូមអាន កាលាមសូត្រផង) ។

ការបង្រៀន-ការរៀនៈ ដំណើររីកចំរើនតាមលំដាប់លំដោយ

វិធីដែលព្រះពុទ្ធបានសំដែងទុកមក សម្រាប់ដំណើរត្រួតពិនិត្យដោយខ្លួនឯង នូវរាល់ចំណេះដឹងទាំងអស់នេះ គឺការសង្កេត (An observation) និងការធ្វើវិភាគ (An analysis) ។ ទស្សនវិជ្ជា ឬសាសនាផ្ទាល់របស់ព្រះអង្គ ត្រូវបានគេពណ៌នាថាជា ឯហិ បស្សិកោ (ចូរមក ហើយពិនិត្យ ឬសង្កេតមើល), បច្ចត្តំ វេទិតព្វោ (បុគ្គលម្នាក់ ៗ គប្បីយល់ដឹងដោយឯករាជ្យ) ។ គេបានផ្ដល់វិសេសស័ព្ទដល់ពុទ្ធសាសនា តាំងតែពីដំបូងទីម្ល៉េះ នៅក្នុងការផ្សព្វផ្សាយរបស់ខ្លួនថាជា វិភជ្ជវាទ, ដែលមានន័យថាជាទ្រឹស្ដីវិភាគ (The doctrine of analysis) ជំហររបស់ព្រះពុទ្ធ ក៏ត្រូវបានគេចាត់ទុកជាជំហរនៃអ្នកចង្អុលប្រាប់ផ្លូវ ចំណែកឯបុគ្គលម្នាក់ ៗ ត្រូវខិតខំស្វែងយល់នូវសច្ចៈសម្រាប់ខ្លួនដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់។

តាមពិត គេគួរតែចោទសួរក្នុងទីនេះថា តើតួនាទីរបស់គ្រូ ឬអាចារ្យតាមដូចដែលព្រះពុទ្ធបានគិតនោះ គឺជាតួនាទីអសកម្ម ឬយ៉ាងណា ? ។ ចម្លើយដ៏ខ្លីរបស់យើង ស្ដីពីព្រះពុទ្ធក្នុងឋានៈព្រះអង្គជាគ្រូ ឬជាអាចារ្យនោះ បានបង្ហាញថា ព្រះពុទ្ធពុំមែនជាបុគ្គលអសកម្មសោះឡើយ ។ នៅក្នុងកន្លែងដ៏ច្រើន ព្រះពុទ្ធបានពិពណ៌នាអំពីតួនាទីរបស់ព្រះអង្គយ៉ាងល្អិតល្អន់គ្រប់គ្រាន់ដែរហើយ ។ ក្នុងពេលមានពុទ្ធដីកាទៅកាន់ ភទ្ទាលិ នៅក្នុងគម្ពីរមជ្ឈិមនិកាយ, ព្រះអង្គប្រដូចព្រះអង្គទៅនិងអ្នកពង្រាបសេះដ៏ជំនាញម្នាក់ ។ ព្រះអង្គលើកយកភាពស្របគ្នារវាងវិធីរបស់ព្រះអង្គហើយនិងវិធីហ្វឹកហ្វឺនតាមលំដាប់ថ្នាក់ ដែលអ្នកពង្រាបសេះបានយកមកប្រើជាមួយសេះថ្មីមួយ ។ ព្រះសូត្របាននិទានថាៈ តាមគន្លងនេះ ព្រះពុទ្ធបានផ្ដល់ឱកាសល្អដល់មនុស្សគ្រប់រូប ដែលទទួលយកនូវការណែនាំរបស់ព្រះអង្គ តាមរយៈការហ្វឹកហាត់ប្រមូលផ្ដុំអារម្មណ៍ ដោយមានបែបបទត្រឹមត្រូវ ដោយប្រការនេះ ជួយធ្វើឲ្យការគិតបានបរិសុទ្ធ ។ ឱកាសល្អ ដែលម្នាក់ៗ ទទួលបាននោះ គឺការរំដោះខ្លួនឲ្យផុតពិតណ្ហាទាំងអស់ ហើយនិងការធ្វើឲ្យខ្លួនគេក្លាយទៅជាបុគ្គលមានគុណធម៌ខ្ពស់ក្នុងលោក ។

នៅក្នុងមជ្ឈិមនិកាយនេះទៀត, វិធីរបស់ព្រះពុទ្ធស្ដីពីការចាប់ផ្ដើមតាមលំដាប់ថ្នាក់, ដំណើររីចំរើនបន្តិចម្ដង ៗ និងការឡើងពីមួយថ្នាក់ទៅមួយថ្នាក់ទៀតចាប់ជំហានទាបឡើងទៅ ត្រូវបានគេប្រៀបប្រដូចទៅនិងដំណើរសិក្សាក្នុងសិល្បៈបាញ់ធ្នូ និងការរាប់លេខដែរ ។ កាលណាយើងបង្រៀនសិស្សដំបូង យើងនាំឲ្យសិស្សរាប់ មួយ, ពីរ, បី, បួន,.... ហើយចេះតែរាប់បន្តរហូតដល់រយពាន់ ។ នៅក្នុងឧទានគាថា ព្រះពុទ្ធបានពន្យល់វិធីបែបនេះ វែងឆ្ងាយទៀតថា បីដូចជាមហាសាគរក្លាយទៅជាជ្រៅនោះ គឺជ្រៅបន្តិចម្ដងៗ ដល់ជ្រៅបំផុត រួចក្លាយទៅជារាក់ជាលំដា ប់ ហើយពុំមានជង្ហុកភ្លាមៗ នោះទេ តាមគន្លងនវដូចគ្នានៅក្នុងព្រះធម៌ និងវិន័យនេះ, ការហ្វឹកហាត់ ត្រូវប្រព្រឹត្តទៅតាមលំដាប់ថ្នាក់ ការរៀនសូធ្យក៏ប្រព្រឹត្តទៅមួយថ្នាក់ម្ដង ៗ ហើយមិនអាចឈានទៅមុខភ្លាម ចាប់យកចំណេះដឹងបានទាំងស្រុងនោះទេ ។

នៅក្នុងទីផ្សេងទៀតនៃគម្ពីរ មជ្ឈិមនិកាយ ព្រះពុទ្ធប្រៀបព្រះអង្គឯងទៅនិងទ្រមាក់ដំរី ។ តាមរយៈដំរីផ្សាំងហើយ ទ្រមាក់ខិតខំអូសទាញដំរីព្រៃឲ្យចេញមកក្នុងព្រៃរបោះ រួចទាក់វាយកចេញពីព្រៃ តាមរយៈការផ្សាំងបន្តិចម្ដងៗ រហូតដល់ធ្វើឲ្យដំរីព្រៃនោះ ផ្សាំនិងបរិដ្ឋាននៃភូមិ ហើយអាចរស់នៅធម្មតាជាមួយមនុស្សបាន ។

ដើម្បីសង្ខេបសេចក្ដីរៀបរាប់ទាំងនេះ, គេអាចសន្និដ្ឋានបានថា ព្រះពុទ្ធបានប្រគល់ចំពោះគ្រូ ឬសាស្ត្រាចារ្យ នូវការងាររៀបចំ និងការគ្រប់គ្រងលំហាត់ជឿនលឿនតាមលំដាប់ ប្រកបដោយវិធីសាស្ត្រត្រឹមត្រូវ ។ គួរកត់សំគាល់ក្នុងទីនេះថា ហេតុដែលព្រះពុទ្ធអង្គបានឲ្យទម្ងន់ខ្លាំងទៅលើវគ្គហ្វឹកហ្វឺនខាងផ្លូវចិត្តនោះក៏ព្រោះតែលំហាត់ខាងផ្លូវចិត្ត គឺជាលំហាត់មួយដ៏លំបាក ដែលគេអាចសំរេចបានតែតាមវិធីឲ្យកើនតាមលំដាប់លំដោយ ។ សីល គឺជាការរៀបចំគ្រឹះប៉ុណ្ណោះ ។ ដោយចាប់ផ្ដើម ពីការយកចិត្តទុកដាក់ដ៏ធម្មតា, (ដែលតាមរយៈនេះ គេរៀនឲ្យចេះភ្ញាក់រលឹកចំពោះអ្វីទាំងអស់ ដែលគេធ្វើនៅគ្រប់ពេលគេដឹងខ្លួន) ឆ្លងតាមការឃ្លាំមើលលើដង្ហើមចេញ និងដង្ហើមចូល ដំណើរនៃការហ្វឹកហាត់ចិត្តបានឈានទៅមុខ តាមរយៈសមាធិ លើប្រធានបទផ្សេងៗ មួយចំនួន រហូតដល់ឈានដល់ស្ថានភាពខាងផ្លូវចិត្តដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ជាង ដែលគេហៅថា ធ្យាន ឬ ឈាន ។

ក្នុងទីនេះ ព្រះពុទ្ធបានទទួលស្គាល់អត្ថន័យនៃភាពផ្សេងគ្នា រហូតដល់រវាងបុគ្គលម្នាក់ ៗ ហើយបានធ្វើឲ្យរីកចំរើន នូវវគ្គរៀនសូត្រសមាធិសម្រាប់បុគ្គលម្នាក់ ៗ ដើម្បីជាគុណប្រយោជន៍ដល់សាវ័កទាំងឡាយរបស់ព្រះអង្គ ដោយអនុលោមទៅតាមក្របខ័ណ្ឌចិត្តសាស្ត្ររបស់បុគ្គលម្នាក់ ៗ ។ ការប្រមូលផ្ដុំចិត្តដែលជាគោលដៅនៃការហ្វឹកហ្វឺន គឺជាមធ្យោបាយតែមួយគត់ ដើម្បីទៅដល់គោលដៅនៃទីបញ្ចប់ ។

ទីអវសាននៃដំណើរសិក្សានេះ គឺបញ្ញា ។ ដោយសារបញ្ញានេះ សាវ័ក ឬសិស្ស បានទៅដល់គោលដៅដ៏ខ្ពស់បំផុត គឺអាណាចក្រអមតៈ ។ នៅក្នុងទីនេះសាវ័ក ឬសិស្ស ទម្លាក់ចោលនូវអ្វី ៗ ទាំងអស់នៅឯក្រោយ រួមទាំងពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធផង ។ ពុទ្ធឱវាទ ត្រូវបានប្រើសម្រាប់ជាក្បួនឆ្លងកាត់ទឹកប៉ុណ្ណោះ ពុំមែនជាកម្មសិទ្ធិ ដែលគេត្រូវតែរក្សានោះទេ ។

សង្ឃ ទុកជាសមាគមសិក្សា

ក្នុងរង្វង់ពេលប៉ុន្មានខែ ក្រោយការចាប់ផ្ដើមបេសកកម្មរបស់ព្រះអង្គមក, ព្រះពុទ្ធបានទទួលស្គាល់ថា ការផ្សព្វផ្សាយព្រះធម៌ ដូចជា ព្រះធម៌របស់ព្រះអង្គនេះ ទាមទារឲ្យមានអង្គការចាត់តាំងមួយសមស្រប និងមាននីតិវិធីត្រឹមត្រូវ ។ ជាមួយនិងបរិស័ទ ដែលទើបតែមកចូលរួមជាមួយព្រះអង្គ ក្នុងស្ថានភាពជាអ្នកគ្មានផ្ទះ (ជាបព្វជិត) នោះ ព្រះពុទ្ធបានបង្កបង្កើតជា សង្ឃ គឺជាអង្គការចាត់តាំងមិនទាន់បានត្រឹមត្រូវនៅឡើយទេ កាលពីដថំបូងទីនោះ ។ និតីវិធីដែលព្រះអង្គបានប្រកាន់យក គឺត្រូវបញ្ជូនសមាជិកទាំងហុកសិបរូប ជាក្រុមដំបូងដែលគេទៅកាន់គ្រប់ទិសទីដើម្បីប្រកាន់នូវការកើតមានទ្រឹស្ដីថ្មី ។ ការងាររបស់បេសកកម្មដើមទីនេះ បានត្រួសត្រាយផ្លូវសម្រាប់ឲ្យប្រ ព័ន្ធអប់រំរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាបានលេចធ្លោឡើង ។ នៅក្នុងប្រព័ន្ធអអប់រំនេះ ភកិក្ខុគឺជាគ្រូដ៏មានសក្ដានុភាព អាចបំបួសបព្វជិតថ្មីបញ្ចូលក្នុងជួរ សង្ឃ ឬទាក់ទាញអ្នកគាំទ្រជាគ្រហស្ថ ។

ខ្លឹមសារនៃការប្រៀនប្រដៅ (ការបង្រៀន) របស់ភិក្ខុទាំងហុកសិបរូបនោះ បានមកពីព្រះពុទ្ធ ដោយរួមទាំងវិធីសាស្ត្របង្រៀនផង ។ ភិក្ខុទាំងនោះបានត្រាប់តាមព្រះពុទ្ធ ក្នុងការប្រើវិធីសាស្ត្របង្រៀននោះ ។ ព្រះពុទ្ធអង្គឯង បានពន្យល់ជាញឹកញយនូវវិធីសាស្ត្រ ព្រមទាំងទស្សនៈ ឬគំនិតនៃការរៀន និងការបង្រៀនរបស់ព្រះអង្គ ។ គម្ពីរ អង្គុត្តរនិកាយ មាននិយាយពីការសង្កេតពិនិត្យសម្រាប់ការអប់រំយ៉ាងទូលំទូលាយជាពិសេស ។

ធម្មទេសនា គឺការពន្យល់ផ្សព្វផ្សាយធម៌ ត្រូវបានព្រះអង្គធ្វើឲ្យរីកចំរើនទៅជាការបង្រៀន ឯធម្មសវនា គឺការស្ដាប់ធម៌ ត្រូវបានគេធ្វើជាទ្រង់ទ្រាយមួយនៃការរៀន ។ នៅក្នុងការកត់សម្គាល់រកភិក្ខុទាំងឡាយមានសមត្ថភាព ដើម្បីបំពេញបេសកកម្មផ្សព្វផ្សាយព្រះធម៌ ព្រះពុទ្ធបានចេញសេចក្ដី ណែនាំដូចតទៅដែលគេឃើញមានទាំងនៅក្នុង វិន័យបិដក ទាំងនៅក្នុង អង្គុត្តរនិកាយ ។

ភិក្ខុមួយរូប ស័ក្ដិសមនិងបំពេញបេសកកម្មមួយបាន កាលណាភិក្ខុនោះ មានគុណធម៌ប្រាំបី)យ៉ាង ។ តើគុណធម៌ទាំងប្រាំបីយ៉ាងនោះ គឺអ្វីខ្លះ ? នោះគឺភិក្ខុនោះជាអ្នកចេះស្ដាប់គេ ជាអ្នកចេះធ្វើឲ្យអ្នកដទៃស្ដាប់ខ្លួន ជាអ្នកចេះរៀនជាអ្នកចេះចងចាំ ជាអ្នកចេះទទួលស្គាល់គេ ជាអ្នកចេះធកវើឲុំ្យអ្នកដទៃទទួលស្គាល់ខ្លួន ជាអ្នកស្ទាត់ជំនាញដើម្បីស្គាល់អ្នកមានវិរិយភាពម៉ឺងម៉ាត់ និងអ្នកគ្មានវិរិយភាពម៉ឺងម៉ាត់ ហើយនិងមិនមែនជាអ្នកបង្កឲ្យមានការច្របូកច្របល់ ។ ភិក្ខុមួយរូប ដែលជាអ្នកស័ក្ដិសមបំពេញបេសកកម្ម កាលណាភិក្ខុនោះមានគុណធម៌ទាំងប្រាំបីប្រការនេះ ។ ឥឡូវនេះ ព្រះសារីបុត្តមានគុណធម៌ទាំងប្រាំបីយ៉ាងនេះ ។ ដោយហេតុនេះលោកជាអ្នកស័ក្ដិសមបំពេញបេសកកម្មហើយ ។

លោកមិនរន្ធត់ញាប់ញ័រ កាលណាលោកឋិតនៅចំពោះមុខអង្គប្រជុំធំលោកមិនបាត់ខ្សែគំនិតនៃការនិយាយ ឬស្រពេចស្រពិលលើសេចក្ដីអធិប្បាយ ។ លោកនិយាយចេញច្បាស់លាស់ ដោយឥតញញើតញញើម គ្មានបញ្ហាចោទសួរ ណាមួយធ្វើឲ្យលោកតក់ស្លុតបានទេ ភិក្ខុដូចនេះ ស័ក្ដិសមបំពេញបេសកកម្មបាន ។

ចរិតលក្ខណៈដែលលើកឡើងបំភ្លឺហើយនេះ គឺជាចរិតលក្ខណៈរបស់គ្រូឬសាស្ត្រាចារ្យដ៏មានសមត្ថភាពម្នាក់ ។

គុណសម្បត្តិរបស់អ្នកស្ដាប់ ក៏បានទាក់ទាញអារម្មណ៍របស់គ្រូ ឬសាស្ត្រាចារ្យវិញដែរ ។ ពេលនោះ ព្រះពុទ្ធទ្រង់មាន ពុទ្ធដីកាថា មានមនុស្សបែបនេះឃើញមាននៅក្នុងលោកៈ

- មនុស្សក្បាលទទេ ជាមនុស្សលេលា ដែលមិនអាចមើលឃើញ, ទោះបីសេពគប់ញឹកញាប់ជាមួយមិត្តភ័ក្ដិ ស្ដាប់គេនិយាយឮទាំងខាងដើម កណ្ដាល ចុង ក៏មិនអាចក្ដាប់ការនិយាយនោះបានសោះ ។

មិនមែនជារបស់មនុស្សនោះទេ ។

គ្រាន់បើជាងមនុស្សនេះ គឺមនុស្សមានខួរក្បាលរាយមាយ ជាអ្នកសេពគប់ជាមួយមិត្តភ័ក្ដិជាញឹកញយ ឮគេទាំងអស់គ្នានិយាយតាំងពីខាងដើម កណ្ដាល ចុង ហើយអង្គុយនៅទីនោះ អាចក្ដាប់បានគ្រប់ពាក្យ ប៉ុន្តែក្រោកឡើង គ្មានចងចាំអ្វីសោះ ។ ខួរក្បាលរបស់គេទទេស្អាត ។

គ្រាន់បើជាងមនុស្សទាំងពីរបែបនេះ គឺមនុស្សមានបញ្ញាទូលំទូលាយ ។

គេសេពគប់ជាមួយមិត្តភ័ក្ដិជាញឹកញយ ឮគេទាំងអស់គ្នាជជែក តាំងតែពីខាងដើម កណ្ដាល ចុង ហើយពេលអង្គុយនៅទីនោះ អាចក្ដាប់បានគ្រប់ពាក្យ ចងចាំទាំងអស់ក្នុងខួរក្បាល ម៉ឺងម៉ាត់ ដាច់ខាត ស្ទាត់ជំនាញក្នុងព្រះធម៌ និងក្នុងអ្វីសមស្របទៅនិងព្រះធម៌ ។

នេះហើយ ជាមនុស្សបញ្ចប់នូវទុក្ខសោកបាន ។

ដោយទទួលស្គាល់វិវិធភាពនៃការផ្សេងៗគ្នារបស់បុគ្គលម្នាក់ ៗ នៅក្នុងក្រុមមនុស្ស ដែលជួបជុំគ្នាជាអង្គប្រជុំ ព្រះពុទ្ធតែងតែប្រកាន់យករបៀបដោះស្រាយបញ្ហាជាបុគ្គល ៗ ដោយឡែកៗពីគ្នា ។ ព្រះអង្គមិនដែលធ្លាប់ទេសនាដល់អ្នកចង់ស្ដាប់ធម៌ ប៉ុន្តែ ឃ្លានអាហារ និងហេវហត់ទេ ។ ដរាបដល់គេបានបរិភោគឆ្អែតហើយសម្រាកស្រួលខ្លួនរួច ទើបព្រះអង្គប្រោសប្រទានធម៌ទេសនា ។ ព្រះអង្គមិនធ្លាប់ជជែកពីអនិច្ចតាធម៌នៃជីវិត ឬអំពីភាពទៀងទាត់នៃមរណភាពជាមួយស្តី្រណាម្នាក់ ដែលចិត្តថ្លើមរបស់គេពោរពេញដោយសេចក្ដី)ទុក្ខសោក ចំពោះកូនដែលស្លាប់នោះទេ ។ ព្រះអង្គច្នៃបង្កើតលំហាត់ងាយ ៗ សម្រាប់មនុស្សទាំងឡាយ ដែលមានសមត្ថភាពខួរក្បាលទន់ខ្សោយ ។

ដូចគ្នានេះដែរ ធម្មសាកច្ឆា ក៏ជាមធ្យោបាយមួយជួយបំភ្លឺ ជួយវាយតម្លៃ និងជួយវិភាគឱវាទប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធ ។ ធម្មសាកច្ឆានេះ ក៏ត្រូវបានចាត់ទុកជាសម្មភាពខាងបញ្ញា ដ៏សំខាន់មួយរបស់សង្ឃដែរ ។ ប្រហែលយើងអាចក្រឡេកមើលដំណើរប្រព្រឹត្តទៅនៃធម្មសាកច្ឆា អំពីការពិភាក្សាដេញដោលរវាងព្រះនាគសេន និងព្រះរាជាមេនន្ទេរ (Menander) ដូចដែលបានរៀបរាប់នៅក្នុងមិលិន្ទប្បញ្ហា ។ ប្រសិទ្ធភាពនៃដំណើរប្រព្រឹត្តទៅនៃធម្មសាកច្ឆា ដែលទុកជាវិធីសាស្ត្ររៀនសូធ្យនោះ គឺល្អប្រសើរណាស់ ។

ដោយហេតុថា ចំនួនភិក្ខុសង្ឃកាន់តែច្រើនឡើង ហើយក្រុមបរិស័ទទាំងឡាយអាចបានជួបគាល់ព្រះពុទ្ធ តែម្ដងម្កាលប៉ុណ្ណោះ ប្រព័ន្ធស្ថាប័នមួយសម្រាប់ហ្វឹកហ្វឺន និងធ្វើឲ្យចំណេះដឹង និងបទពិសោធន៍បានថ្មីជានិច្ច ត្រូវតែបង្កើតឲ្យមានជាការចាំបាច់ ។ ហេតុការណ៍ដែលព្រះសង្ឃពុទ្ធសាសនិក បានដោះស្រាយការងារនេះសំរេចបានដោយប្រសិទ្ធភាពនោះ ថ្វីបើការយល់ដឹងរបស់យើង អំពីប្រតិបត្តិការដ៏ពិតប្រាកដនៅក្នុងកំឡុងសម័យព្រះពុទ្ធគង់នៅនោះ មានកំរិតទាបក៏ដោយ ។ ប៉ុន្តែ យើងមានឯកសារអក្សរសាស្ត្រជាបន្តបន្ទាប់ ដែលបាននិយាយរៀបរាប់ពីសកម្មភាពអប់រំរបស់បេសកជន ជាសង្ឃសាវ័ករបស់ ព្រះពុទ្ធ ។

ឱវាទរបស់ព្រះពុទ្ធ ត្រូវបានភិក្ខុសង្ឃរៀនសូធ្យចាំមាត់ ហើយរៀបចំឱវាទទាំងនោះ ទៅតាមទ្រង់ទ្រាយអក្សរសាស្ត្រ ក្នុងចំណាត់ថ្នាក់ដំបូងបំផុតមួយដែលគេឲ្៩យឈ្មោះថា នវង្គសត្ថុសាសនៈ (ពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះបរមគ្រូមានអង្គប្រាំបួន) ។ គេបានព្យាយាមរៀបចំតាមបែបផ្សេងទៀតដែរ ។ ក្រោយពេលព្រះពុទ្ធបរិនិព្វានទៅបានបីខែ សាវ័កទាំងឡាយរបស់ព្រះអង្គ បានធ្វើការសូធ្យផ្ទៀងផ្ទាត់ឡើងវិញនូវពាក្យ៨ប្រៀនប្រដៅ (ព្រអធម៌) ទាំងអស់ ហើយកំណត់ចំណាត់ថ្នាក់យ៉ាងម៉ត់ចត់បំផុត ។ ព្រះត្រៃបិដកក្នុងទ្រង់ទ្រាយបច្ចប្បន្ន ត្រូវបានរៀបចំហើយស្រេចបាច់ នៅក្នុងរង្វង់បីសតវត្សដំបូង ។

ក្នុងអំឡុងកាលព្រះពុទ្ធគង់ធរមាននៅឡើយ ក៏មានអដ្ឋកថា (អត្ថាធិប្បាយ) ស្ដីពីឱវាទប្រៀនប្រដៅមួយចំនួន បានចាប់ផ្ដើមកើតមានរួចស្រេចទៅហើយ ។ សេចក្ដីសង្ខេបសម្រាប់សូធ្យឲ្យចាំមាត់ ក៏ត្រូវបានគេធ្វើឲ្យកើតមានឡើង ដើម្បីសម្រួលការរំលឹកយកមករៀបរាប់ ។ ប្រព័ន្ធធ្វើតារាងរៀបរៀងតាមលំដាប់អក្សរ ក៏បង្កើតឲ្យមានឡើងហើយដែរ ។

ភិក្ខុ និងភិក្ខុនី ទាំងឡាយ បានរៀបចំ និងសំដែងធម៌តាមបែបរបស់ផងខ្លួន ហើយឈានដល់តែងជាកំណាព្យសរសើរពីមាគ៌ាជីវិតរបស់ខ្លួន និងសរសើរពីការដឹកនាំរបស់ខ្លួន និងសរសើរពីការដឹកនាំរបស់ ព្រះពុទ្ធ (សូមអាន ថេរគាថានិងថេរីគាថា) ។ ភិក្ខុ ភិក្ខុនីទាំងនោះ បានបង្កើ្តស្នាដៃអក្សរសាស្ត្រ សម្រាប់ការសិក្សាយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ ដែលនៅក្នុងនោះ លោកបានធ្វើការសិក្សា និងធ្វើវិភាគយ៉ាងច្រើឪនសន្ធឹកសន្ធាប់ ដែលនៅក្នុងនោះ លោកបានធ្វើការសិក្សា និងធ្វើវិភាគយ៉ាងល្អិតល្អន់ នូវពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុតញធ ។ ស្នាដៃទាំងអស់នេះ មិនអាចកើតមានបាននៅក្នុងអំឡុងពេលខ្លី នៃពីរសតវត្សដំពូងបានទេ ប្រសិនបើមុខងារអប់រំរបស់ព្រះសង្ឃព្រះពុទ្ធសាសនិក មិនត្រូវបានចាត់តាំងយ៉ាងរឹងមាំ តាំងតែពីដំបូងទី នៃសកម្មភាពចាត់ឲ្យទៅបំពេញបេសកកម្មរបស់ព្រះពុទ្ធនោះ ។

នេះអាចមានន័យថា សូម្បីនៅក្នុងពេលមុន មានវត្តអារាមកើតឡើងក៏ដោយ ក៏ព្រះសង្ឃបានកើតទៅជាស្ថាប័នអប់រំគោចររួចស្រេចទៅហើយ ។ ការណ៍ពិតគឺនៅក្នុងប្រព័ន្ធបែបនេះហើយដែលភិក្ខុសង្ឃខ្លះ ត្រូវតែមានមុខជំនាញ ហើយគំនិតបែបនេះ ត្រូវបានសំរេចឡើង ដោយការចង្អុលតែងតាំងភិក្ខុសង្ឃខ្លះ ឲ្យក្លាយជាអ្នកជំនាញខាងទ្រឹស្ដី (ព្រះអភិធម្ម) ភិក្ខុសង្ឃខ្លះជាអ្នកជំនាញខាងវិន័យ ( ពោលគឺជាធម្មធរ និងវិន័យធរ) ហើយភិក្ខុសង្ឃខ្លះទៀត ជាបណ្ឌិតខាងបិដកឬបិដកទាំងបី (ត្រៃបិដក) ។ នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ និន្នាការចង់ឲ្យមានមុខជំនាញដោយឡែក ៗ ហាក់ដូចជាត្រូវបានពង្រីកយ៉ាងវែងឆ្ងាយ ពីព្រោះយើងបានឃើញបានឮ នៅក្នុងអក្សរសិលាចារឹករបស់ព្រះបាទអសោក មាននិយាយអំពីភកិក្ខុសង្ឃ ដែលជាអ្នកឯកទេសនៅក្នុងអត្ថបទដោយឡែក ៗ ខ្លះ នៃគម្ពីរព្រះពុទ្ធសាសនា (ពោលគឺជា ទីឃភាណកៈ មជ្ឈិមភាណក... ) ។

វត្តអារាម គឺជាស្ថាប័នមូលដ្ឋានសម្រាប់ការអប់រំរបស់ពុទ្ធសាសនា

តាមរយៈដំណើរប្រព្រឹត្តទៅជាលំដាប់លំដោយនេះ វត្តអារាមបានក្លាយទៅជាស្ថាប័នសម្រាប់ការអប់រំជាប្រពៃណី ដែលត្រូវបានគេរក្សាទុករហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន សូម្បីវត្តអារាមមួយយ៉ាងតូច តាំងនៅកៀនកោះដាច់ស្រយាលមួយនៃប្រទេសកាន់ពុទ្ធសាសនា ក៏គង់បានទៅជាមណ្ឌលរៀនសូធ្យមួយដ៏សំខាន់ដែរ ។ នៅក្នុងការរីកដុះដាលនៃប្រព័ន្ធអប់រំរបស់វត្ត កើតមានគោលការណ៍ដ៏មានអត្ថន័យមួយចំនួន ត្រូវបានគេយកមកអនុវត្ត ។

ភិក្ខុ និងភិក្ខុនី ត្រូវចេះដឹងឱវាទប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធមួយចំនួនយ៉ាងសមស្រប ។ នៅក្នុងព្រះរាជបញ្ញត្តិ ភាព្រូ (Bhabru Edict) ព្រះបានអសោកបានបង្គាប់ឲ្យភិក្ខុ និងភិក្ខុនី រៀនអត្ថបទប្រាំពីរជាកំហិត ។ សូម្បីពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ប្រពៃណីពុទ្ធសាសនានៅក្នុងប្រទេសស្រីលង្កា បានតម្រូវឲ្យអ្នកណាមួយដែលមានប្រាថ្នាចង់បួសឲ្យប្រឡងចំណេះដឹង អំពីអត្ថបទជាគ្រឹះនៃគម្ពីរពុទ្ធសាសនា មួយចំនួនសិន, ទើបអនុញ្ញាតឲ្យបួសបាន ។ ភិក្ខុ និងភិក្ខុនីជាថេរៈ ត្រូវចូលរួមជាទៀងទាត់នៅក្នុងការពិភាក្សា សិក្សា ដើម្បីបង្កើតចំណេះដឹង និងការយល់ និងដើម្បីនាំការប្រតិបត្តិទន្ទឹមគ្នានិងការទូន្មានប្រៀនប្រដៅអ្នកបួសថ្មី និងសាមណេរទាំងឡាយ ។ វត្តអារាម ត្រូវតាំងខ្លួនជាមជ្ឈមណ្ឌលសម្រាប់ការអប់រំរៀបរយ និងមិនរៀបរយរបស់គ្រហស្ថ ដែលរស់នៅជិតខាងវត្តអារាម ។

នៅប្រទេសកម្ពុជា ក៏កើតមានវិធានការណ៍ប្រហាក់ប្រហែលគ្នានេះដែរ ប៉ុន្តែមិនសូវតឹងរ៉ឹង ម៉ត់ចត់ពេកទេ ។ នៅក្នុងបណ្ដាឆ្នាំមុនប្រទេសកម្ពុជា បានទទួលឯករាជ្យក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៣ និងបណ្ដាឆ្នាំក្រោយប្រទេសបានឯករាជ្យ បន្តបន្តិចមក យុវជនណា មានបំណងប្រាថ្នាសុំផ្នួសជាសាមណេរ ឬសុំឧបសប្បទាជាភិក្ខុតែងត្រូវគេបញ្ជូនឲ្យទៅសិក្សាវិន័យធម៌អាថ៌ នៅវត្តអស់ពេលជាច្រើនខែ ។ បន្ទាប់មក កាលបើកំរិតចេះដឹងធម៌វិន័យជាមូលដ្ឋានបានសមស្របល្មមហើយ បេក្ខសមណៈនោះ ត្រូវទៅសុំសេចក្ដីអនុញ្ញាតដើម្បីបួស អំពីអាជ្ញាធរឃុំ ដែលនៅពេលនោះ អាជ្ញាធរឃុំ បានធ្វើតេស (Test) ជាសំណួរផ្ទាល់មាត់ ចំពោះបេក្ខសមណៈនោះ លើចំណេះដឹងធម៌វិន័យ ជាមូលដ្ឋាន ។ ក្រោយពេលបានបញ្ជាក់ឃើញថា បេក្ខសមណៈមានចំណេះដឹងធម៌វិន័យ សមស្របហើយ ទើបអាជ្ញាធរឃុំចេញលិខិតអនុញ្ញាតឲ្យបួសដល់បេក្ខសមណៈនោះ ។ លិខិតអនុញ្ញាតនោះ មានឈ្មោះថា "បដិញ្ញាណ" ។

កាលពោលនោះមានន័យថា វត្តអារាម គប្បីរៀបចំចាត់ចែងដោយខ្លួនឯងឲ្យទៅជាស្ថាប័នអប់រំមួយ តាមបែបបទណាមួយ ។ ទីមួយ វត្តអារាមនោះត្រូវផ្ដល់ឲ្យមានការអប់រំជាដំបូងនិងជាប់លាប់ សម្រាប់ភិក្ខុ និងភិក្ខុនីដោយផ្ទាល់ ។ ក្នុងដំណាក់កាលដំបូង វត្តអារាមត្រូវរៀបចំឲ្យមានយ៉ាងហោចណាស់ នូវសេវាកម្មប្រចាំកាលណាមួយកំណត់ សម្រាប់អ្នកជំនាញខាងសូធ្យអត្ថបទធម៌បានមកសំដែង ។ អ្នកជំនាញគោចរនេះ គឺជាបាតុភូតមួយ មាននៅក្នុងដំណាក់កាលដំបូងប៉ុណ្ណោះ ។ ទីពីរ វត្តអារាមត្រូវចាត់ចែងការអប់រំសម្រាប់គ្រហស្ថ ។ ការអប់រំនេះអាចកំណត់ត្រឹមតែការសំដែងធម៌ទេសនាជាទៀងទាត់ តាមកាលកំណត់ ឬជាការសំដែងធម៌ទេសនាម្ដងម្កាល ស្ដីពីប្រធានបទសាសនា ជាដំណាក់កាលដំបូង ។ ប៉ុន្តែ ចំពោះគ្រហស្ថ ដែលស្វែងរកចំណេះដឹងជ្រាលជ្រៅ ដូចជាត្រៀមខ្លួនដើម្បីចូលបួសទៅក្នុងជួងរសង្ឃ ឬដើម្បីចូលរួមក្នុងការសិក្សា សម្រាប់ការកសាងខ្លួន ការសំដែងធម៌ទេសនា ត្រូវប្រព្រឹត្តទៅដោយមានវិសាលភាពទូលំទូលាយ ។ មិនយូរប៉ុន្មាន ការប្រៀនប្រដៅសម្រាប់យុវជន ក៏បានក្លាយទៅជាការទទួលខុសត្រូវផ្នែកសង្គមកិច្ចរបស់ភិក្ខុសង្ឃដែរ ។

ក្នុងការវិវត្តន៍នៃតួនាទីខាងអប់រំ វត្តអារាមពុទ្ធសាសនា បានកត់ត្រាទុកនូវសកម្មភាពដ៏គួរឲ្យកត់សំគាល់ និងសមិទ្ធផលមួយចំនួន ដូចខាងក្រោមនេះគឺ

(១) ពុទ្ធសាសនិកជន ក្នុងចំណោមក្រុមសាសនាទាំងអស់ នៃប្រទេសឥណ្ឌា គឺជាមនុស្សដំបូងគេ ដែលបានទទួលស្គាល់នូវសារសំខាន់នៃអក្ខរកម្ម ។ បើប្រមើលមើលទៅក្រោយ នាឆ្នាំ ៨៤ មុនគ្រឹស្តសករាជ គម្ពីរពុទ្ធសាសនា ត្រូវបានកត់ត្រាជាអក្សរ (នៅក្នុងប្រទេសស្រីលង្កា) ហើយការជឿទុកចិត្តពីដំបូងទី ទៅលើទម្លាប់សូធ្យផ្ទាល់មាត់ ត្រូវបានកាត់បន្ថយ ។ សិល្បៈនៃការសរសេរ បានធ្វើដំណើរទៅកាន់ប្រទេសជាច្រើន ជាមួយលទ្ធិពុទ្ធសាសនា ។ ការកត់ត្រាដែលប្រើក្នុងគម្ពីរពុទ្ធសាសនាពីដំបូងទី (ឧទាហរណ៍ អក្សរព្រាហ្មី របស់សិលាចារឹកព្រះបាទអសោក) បានក្លាយជាមូលដ្ឋាននៃអក្ខរៈរបស់ប្រទេសអាស៊ីជាច្រើន ។ ភិក្ខុសង្ឃ គឺជាអ្នកលើកស្ទួយអក្ខរកម្មដ៏ជាប់លាប់ និងជាអ្នកលើកស្ទួយទម្លាប់អានអក្សរ ក្នុងចំណោមសិស្សគណរបស់លោក ។ អត្ថន័យនៃការព្យាយាមទាំងនេះ ត្រូវបានគេប្រតិបត្តិកាន់តាមរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ។ ប្រទេសកាន់ពុទ្ធសាសនាទាំងឡាយនៅអាស៊ី ត្រូវបានគេកត់សម្គាល់ឃើញថា បានទ្រទ្រង់អត្រាអក្ខរកម្មខ្ពស់ជាងប្រទេសជិតខាង ដែលមិនកាន់ ពុទ្ធសាសនា តាំងពីយូរណាស់មកហើយ មុនពេលការអប់រំជាសកលបានកើតមាន រួចបានក្លាយទៅជាកម្មវត្ថុនៃការយកចិត្តទុកដាក់ខ្ពស់ សម្រាប់ការអប់រំប្រជាពលរដ្ឋរបស់ជាតិនីមួយ ៗ នោះទៅទៀត ។

(២) ការស្វែងរកវិជ្ជា ធ្វើឲ្យភិក្ខុ និងភិក្ខុនីពុទ្ធសាសនិក ចេញទៅបំពេញបេសកកម្មក៏យូរលង់ ដោយត្រូវឆ្លងកាត់ព្រៃរហោស្ថាននៃទ្វីបអាស៊ីទាំងមូល ។ ឬមួយលោកទាំងនោះ ធ្វើដំណើរទៅដោយផ្ទាល់ខ្លួនឯង ដើម្បីស្វែងរកគ្រូនិងក្បួនច្បាប់ ដូចដែលអ្នកធ្វើដំណើរចិនទាំងឡាយបានធ្វើ ឬមួយលោកទាំងនោះត្រូវបានប្រទេសឆ្ងាយ ៗ គេនិមន្តឲ្យមកធ្វើជាគ្រូ ។ លោកទាំងឡាយខ្លះទៀត ធ្វើដំណើរក្នុងឋានៈជាបេសកជនចាត់តាំអដោយខ្លួនឯង ដោយមានចំណង់ខ្លាំងក្លា ចង់ផ្សព្វផ្សាយព្រះធម៌ទេសនារបស់ព្រះពុទ្ធ ។ គ្រូដ៏អង់អាចក្លាហាន និនងអ្នកដែលស្វះស្វែងរកវិជ្ជារាប់រយយូរ ត្រូវបានគេកត់ត្រាទុកនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រទាំងឡាយរបស់ប្រទេសអាស៊ី ស្ទើរតែទាំងអស់ ។

តាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិន គេបានឲ្យដឹងថា នៅសម័យនគរភ្នំនាឆ្នាំ ៥០៣ នៃគ្រឹសករាជ ព្រះសង្ឃខ្មែរពីរអង្គ គឺព្រះសង្ឃបាលត្ថេរ និងព្រះមន្ត្រសេនត្ថេរ ត្រូវបានអធិរាជ លាង-វូ-ទី នៃប្រទេសចិន និមន្តឲ្យទៅបំពេញបេសកកម្មជួយបកប្រែគម្ពីរព្រះត្រៃបិដកទៅជាភាសាចិន ។

ដោយឡែក នៅសម័យកាលក្រោយមកទៀត យើងបានដឹងតាមសិលាចារឹក និងឯកសារផ្សេងៗ ទៀត ដែលទាក់ទងនិងប្រវត្តិពុទ្ធសាសនាថា ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរពីបុរាណ តាំងពីព្រះបាទ កៅណ្ឌិន្យជយវរ្ម័ន រហូតមកដល់ព្រះបាទជយវរ្ម័នទី ១ បានជ្រះថ្លា និងបានទំនុកបំរុង ពុទ្ធសាសនា ឲ្យចំរើនរុងរឿងទាំងខាងសម្ភារៈ ដូចជាវត្តអារាម សេនាសនៈ ជាដើម ទាំងខាងការសិក្សានៅក្នុងវត្តអារាមនានា ។ លើសនេះទៀត ព្រះអង្គ (ជយវរ្ម័នទី ១) បានបំបួសព្រះរាជបុត្រពីរអង្គ ជាភិក្ខុភាវៈក្នុងពុទ្ធសាសនា ភិក្ខុមួយអង្គព្រះនាម រតនភាណុ មួយអង្គទៀតព្រះនាម រតនសិង្ហៈ ។

មកដល់រជ្ជកាលព្រះបាទ ជយវរ្ម័នទី ៧ នៅរាជធានីមហានគរ (នគរធំ) ក្នុងគ្រឹសករាជ ១១៨១ ព្រះអង្គមានសទ្ធាជ្រះថ្លាជ្រាលជ្រៅ ទ្រង់បានកសាងវត្តអារាម និងទំនុកបំរុងព្រះសង្ឃឲ្យសិក្សារៀនសូត្រ រហូតទ្រង់បានបញ្ជូនព្រះរាជឱរសមួយព្រះអង្គ ឲ្យទៅសិក្សាវិជ្ជាខាងពុទ្ធសាសនា នៅឯលង្កាទ្វីប (ស្រីលង្កា) ។ ព្រះរាជបុត្រអង្គនោះ មាននាមថា តាមលិន្ទៈ បានទ្រង់ផ្នួសជាភិក្ខុភាវៈក្នុងវត្ត មហាវិហារ ក្នុងគ្រឹស្តសករាជ ១១៩០2 ។

(៣) វត្តអារាមទាំងឡាយ បានក្លាយទៅជាឃ្លាំងផ្ទុកអត្ថបទសរសេរដោយដៃ និងឯកសារទាំងឡាយដ៏មានតម្លៃ ។ វិហារពុទ្ធសាសនានីមួយ ៗ មានបណ្ណាល័យរបស់ខ្លួនមួយយ៉ាងសមរម្យ ហើយស្ថាប័នដ៏មានអាយុចំណាស់ ៗ ត្រូវបានគេប្រែក្លាយឲ្យទៅជារតនាគារនៃអក្សរសាស្ត្រ យ៉ាងពិតប្រាកដ ។ បណ្ណាល័យទាំងឡាយរបស់មហាវិហារនៃអនុរាធបុរៈក្នុងប្រទេសស្រីលង្កា និងនាលន្ទាក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា មានផ្ទុកសៀវភៅក្បួនច្បាប់ស្ដីពីប្រធានបទផ្សេង ៗ ជាច្រើន ដែលតម្កល់ទុកច្រើនសតវត្សមកហើយ ។ គំណរគម្ពីរ សៀវភៅ ក្បួនច្បាប់យ៉ាងច្រើនសម្បើមក៏គេឃើញមាននៅទុងហ្វាង (Tung Huang) ប៉ូតាឡា (Potala) និងវត្តអារាមនៅប្រទេសកូរ៉េ ។ នេះក៏ជាភស្ដុតាងបញ្ជាក់ឲ្យឃើញនូវទម្លាប់របស់វត្តអារាមពុទ្ធសាសនា ក្នុងការកសាង និងទ្រទ្រង់ឲ្យមានបណ្ណាល័យដ៏ទូលំទូលាយសម្រាប់បណ្ដុះបណ្ដាលការអប់រំ ។

(៤) សកម្មភាពអប់រំ ដែលកាលដើមឡើយ កំណត់ត្រឹមតែរៀនចំណេះវិជ្ជាខាងសាសនា ក៏ត្រូវបានពង្រីកក្នុងពេលក្រោយមកទៀត ឲ្យទៅជាសកម្មភាពសិក្សា គ្របដណ្ដប់ទៅលើចំណេះវិជ្ជាទាំងអស់ ។ ចាប់ផ្ដើមពីការសិក្សាភាសាសាស្ត្រ និងអក្សរសាស្ត្រ វត្តអារាមបានពង្រីកវិស័យសិក្សារបស់ខ្លួន ទៅដល់ការសិក្សាខាងឱសថសាស្ត្រ ហោរាសាស្ត្រ និងគណិតសាស្ត្រ ។ វត្តអារាមណាដែលតាំអទីនៅកណ្ដាលគេ ។ ត្រូវតែបានពង្រីកឲ្យទៅជាស្នូល នៃមហាវិទ្យាល័យនានា (នាលន្ទា គឺជាឧទាហរណ៍ដ៏សំខាន់មួយ) ហើយទាក់ទាញអ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិតទាំងឡាយមកពីគ្រប់ទិសទីនៃពិភពពុទ្ធសាសនា ។

(៥) វត្តអារាមទាំងឡាយ បានអភិវឌ្ឍទៅជាមជ្ឈមណ្ឌល សម្រាប់សកម្មភាពអក្សរសាស្ត្រ ។ ចាប់ផ្ដើមពីការបង្រៀនអក្ខេកម្ម ការខំខ្នះខ្នែងត្រូវបានកំណត់ត្រឹមតែការធ្វើអធិប្បាយពន្យល់ឲ្យចេះអាន សរសេរអក្សរ ។ ក្នុងពេលក្រោយមក វត្តអារាមទាំងនោះបានក្លាយទៅជាមជ្ឈមណ្ឌលសម្រាប់ធ្វើការពិសោធន៍នូវរូបភាពថ្មី ៗ សម្រាប់បង្រៀឮនអក្សរសាស្ត្រ ។ ស្មារតីខំស្វែងរកមធ្យោបាយថ្មី ៗដើម្បីផ្សព្វផ្សាយព្រះធម៌ ត្រូវបានគេបង្ហាញឲ្យឃើញជាគំរូយ៉ាងច្បាស់រួចហើយដោយហេតុថា ព្រះសង្ឃពុទ្ធសាសនិកមិនស្ទាក់ស្ទើរ ហើយមិនខ្លាចសាកល្បងបង្រៀនរូបភាពអក្សរសាស្ត្រថ្មីណាមួយ សម្រាប់អក្សរសាស្ត្រសាសនាឡើយ ។ កំណាព្យ និនងរឿងល្ខោនជាភាសាសំស្ក្រឹតល្អ ៗ ទាំងពីរបែបនេះ ត្រូវបានព្រះសង្ឃយកមកប្រើតាំងតែពីដើមទី សម្រាប់ធ្វើឲ្យមានការអភិវឌ្ឍន៍ ឧទាហរណ៍ ពូទ្ធចរិត សុន្ទរានន្ទកាវ្យៈ និង សារិបុត្រប្រករណៈ របស់លោក អស្វឃោសៈ ។ ការពិសោធន៍ផ្សាយរូបភាពអក្សរសាស្ត្រថ្មី ៗ ត្រូវបានស្ថាប័នវត្តអារាមបន្តធ្វើរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ ជាឧទាហរណ៍ជាក់ស្ដែង នៅប្រទេសកម្ពុជាយើង អក្សរសាស្ត្រសម័យថ្មីជាច្រើន ផុសចេញពីវត្តអារាម គឺដូចជា សាស្ត្រាច្បាប់ សាស្ត្រាល្បែង សាស្ត្រាទេសន៍ ជាច្រើន ។ល។

សាស្ត្រាល្បែងមួយចំនួន ដែលមានដំណើរកំសត់ ត្រូវចំផ្នាត់អារម្មណ៍កំសត់ទុក្ខសោករបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ដូចជារឿងព្រះជិនវង្ស រឿងវរវង្ស៤ សូរវង្ស រឿងសង្ខសិល្ប៍ជ័យ ជាដើម ត្រូវបានគេយកទៅច្នៃលេងជារឿងល្ខោននៅលើឆាកនិងបានទទួលស្វាគមន៍គាប់ចិត្តពីប្រជាពលរដ្ឋយ៉ាងក្រៃលែង ។

ក្រៅពីរឿងសាស្ត្រាល្បែង ក៏មានអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធនិយមមួយចំនួនដូចជារឿងក្នុងបញ្ញាសជាតក រឿងក្នុងទសជាតក ក៏ត្រូវបានគេជ្រើសរើសយករឿងពិរោះ ៗ ដើម្បីឲ្យព្រះសង្ឃទេសនាក្នុងពិធីបុណ្យធំ ៗ តាមប្រពៃណីរបស់ពុទ្ធសាសនាបែបខ្មែរ ជាឧទាហរណ៍ បុណ្យឆ្លងព្រះវិហារ បុណ្យចូល-ចេញវស្សា បុណ្យភ្នំបិណ្ឌ ឬបុណ្យសាលា (គឺបុណ្យដែលគេប្រារឰគាស់សពឪពុកម្ដាយយកឆ្អឹងមកបូជា រួចរើសសំណល់ឆ្អឹងដាក់ក្នុងក្រឡ ឬថូ ដើម្បីធ្វើបុណ្យទក្ខិណានុប្បទានឧទ្ទិសកុសលដល់លោកអ្នកដ៏មានគុណទាំងនោះ ចំនួនច្រើនថ្ងៃ ខ្លះបីយប់បីថ្ងៃ ខ្លះប្រាំពីរយប់ ប្រាំពីរថ្ងៃ មុននិងយកអដ្ឋិធាតុនោះ ទៅបញ្ចុះក្នុងចេតិយ៍នៅក្នុងទីវត្តអារាមណាមួយ ដែលបានសាងសង់ទុករួចហើយ) ។ ក្នុងពិធីបុណ្យធំ ៗ បែបនេះគេពុំសូវលោះខានលើកយករឿងមហាវេស្សន្ដរ ឬរឿងក្នុងមហាជាតក៍ មកទេសនាឡើយ ។ រីឯក្រុមល្ខោនបាសាក់ ឬក្រុមល្ខោននិយាយ ក៏ចូលចិត្តលើកយករឿងមហាវេសន្សន្ដរ ទៅសំដែងនៅលើឆាកដែរ ។ រឿងមហាវេស្សន្ដរ បានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងជ្រៅទៅក្នុងសតិអារម្មណ៍ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ស្ដីពីទានបរិច្ចាគ ។ ដោយសារឥទ្ធិពលនេះ ទើបគេសង្កេតឃើញកើតឡើងនូវអគារសិក្សា មន្ទីរព្យាបាលរោគសាលាសំណាក់ ជាដើម ដែលជាអំណោយសប្បុងរសរបស់ពុទ្ធសាសនិកជន ។

(៦) វត្តអារាម បានធ្វើឲ្យសុក្រឹតរ នូវសិល្បៈចម្លាក់ និងសិល្បៈគំនូរ ដើម្បីជាជំនួយចក្ខុទស្សន៍យ៉ាងស័ក្ដិសិទ្ធិ សម្រាប់បង្រៀនរឿងនិទាន និងផ្សាយព្រះធម៌របស់ព្រះពុទ្ធ ។ ការប្រើសិល្បៈបែបនេះ មានគុណប្រយោជន៍ពីរយ៉ាងគឺសម្រាប់បង្ហាញសោភណភាពផង និងសម្រាប់ជំនួយការអប់រំផង ។ នេះជានវកម្ម (Innovation) ដ៏សំខាន់មួយរបស់ពុទ្ធសាសនា ។ ម្យ៉ាងទៀត វិធីសាស្ត្របេបនេះបានបំបាត់ការធុញទ្រាន់ពីដំបូងទី ចំពោះការពិពណ៌នា អំពីព្រះពុទ្ធក្នុងទ្រង់ទ្រាយជាមនុស្ស ដោយប្រើរូបភាព ជានិមិត្តរូបជាជំនួចសវិញ ។ សព្វថ្ងៃ វិហារពុទ្ធសាសនា គឺជាកន្លែងរក្សា និងជាកន្លែងលើកស្ទួយទេពកោសល្យសិល្បៈក្នុងស្រុក ។ រូបភាពលើជញ្ជាំងវិហារ គឺជាប្រភពដើមដែលផ្ដល់ពត៌មានខាងសាសនា និងផ្ដល់ការអប់រំដល់មនុស្សទូទៅ ។

(៧) វត្តអារាម បានដើរតួនាទីនាំមុខក្នុងសហគមន៍ ក្នុងឋានៈជាមណ្ឌលផ្សាយចេញនូបវគំនិត និងបច្ចេកទេសថ្មី ៗ ។ លោកសង្ឃដឹកនាំប្រជាជនកសាងផ្លូវមន្ទីរពេទ្យ មណ្ឌលក្មេងកំព្រា និងបង្កើតភាពសប្បាយរីករាយដទៃទៀត ដែលប្រព្រឹត្តទៅក្នុងវត្តអារាមសម្រាប់សហគមន៍ ។ លោកបានលើកស្ទួយករងារសហប្រតិបត្តិការក្នុងកសិកម្ម និងសំណង់ សម្រាប់បំរើសាធារណជន និងឯកជន ។ វត្តអារាម នៅតែបន្តតួនាទីជាកន្លែងជួបជុំប្រជាជន ដើម្បីចាត់តាំងសកម្មភាពអភិវឌ្ឍសហគមន៍ នៅក្នុងប្រទេសកាន់ពុទ្ធសាសនានានា ។ លោកសង្ឃនៅតែបានតាំងខ្លួនជានិច្ច ជាអ្នកផ្ដើមគំនិតការងារ ជាអ្នកនាំធ្វើការងារ និងជាអ្នកជំរុញរាល់ការងារ ។

(៨) តាមរយៈបុណ្យទានរបស់ខ្លួន វត្តអារាមក៏បានដើរតួនាទីជាអ្នកលើកស្ទួយសិល្បៈប្រជាប្រិយដែរ ទោះបីជាសិល្បៈតុបតែងលំអប្រើប្រាស់ សម្ភារៈក្នុងមូលដ្ឋានរបស់ខ្លួន ដូចជា ស្លឹកចេក ស្លឹកដូង ឫស្សី... ក្ដី ឬទោះបីជាសិល្បៈសំដែងតាមរូបភាពជារបាំ និងជារឿងល្ខោនក្ដី ។ តន្ត្រីប្រជាប្រិយ ក៏បានទទួលការលើកទឹកចិត្តយ៉ាងច្រើន អំពីពិធីបុណ្យទានទាំងនោះដែរ ។ ក្រៅពីការចិញ្ចឹមចិត្តប្រជាជនឲ្យចូលរួមរក្សា និងឲ្យចេះស្រឡាញ់មរតកវប្បធម៌ជាតិ ពិធីបុណ្យទាន ពិធីដង្ហែក្បួន, ការតាំងពិព័រណ៍ ហើយនិងពិធីដទៃទៀត ដែលរៀបចំឡើង និងប្រព្រឹត្តទៅនៅក្នុងវត្តអារាម បានជួយជំរុញឲ្យមានការរីកចំរើនដល់សិល្បករ អ្នកផ្លេង អ្នករបាំ និងអ្នកលេងល្ខោនអាជីពទាំងអស់ ។ ជាទូទៅ វត្តនៅក្នុងភូមិតែងជួយឧបត្ថម្ភដល់គ្រួសារណា ដ៥ែលបន្តហ្វឹកហ្វឺនសិល្បៈទាំងនេះ ។ បន្ថែមលើនេះ បុណ្យទានទាំងអចស់នេះ ក៏បានជួយឲ្យសិល្បកម្មក្នុបងស្រុក មានដំណើរការល្អដែរ ។

នៅប្រទេសកម្ពុជាយើង វង់ភ្លេងពិណពាទ្យ, វង់ភ្លេងឆៃយ៉ាំ និងនៅក្នុងខេត្តខ្លះ វង់ភ្លេងយីកេ ឬវង់ភ្លេងត្រុដិ ច្រើនតែជារបស់វត្ត ហើយត្រូវបានវត្តជួយបង្កបង្កើត និងឧបត្ថម្ភ រហូតបានដល់ក្លាយទៅជាក្រុមសិល្បៈអាជីពផង ក៏សឹងមាន ។ ក្រៅពីនេះ មានវត្តអារាមនៅតាមដងទន្លេមួយចំនួន បានជុំរុញ និងលើកទឹកចិត្តការកសាងទូក-ង ឬទូកមួង ដើម្បីលើកកំពស់ស្មារតីកីឡាករក្នុងការប្រកួតប្រជែងផង និងដើម្បីបង្ហាញនូវវីរភាពអង់អាច និងការប៉ិនប្រ៤សប់របស់សិល្បៈជាមរតកនៃបុព្វបុរសខ្មែរ ក្នុងការធ្វើសឹកសង្គ្រាមតាមទូក ឬសំពៅ កាលពីអតីតកាលផង ដូចមានរូបចម្លាក់នៅប្រាសាទបាយ័ន ជាសក្ដីភាពស្រាប់ ។

ការរំដោះបញ្ញាខាងស្មារតីរបស់ពុទ្ធសាសនា គឺជាការលើកទឹកចិត្តដល់ការធ្វើឲ្យវិស័យអប់រំរីកចំរើន

កត្តាដ៏ចម្បងមួយ នៃអាកប្បកិរិយារបស់ពុទ្ធសាសនា ចំពោះការរៀនការបង្រៀន និងការស្រាវជ្រាវ គឺជាការលើកទឹកចិត្តឲ្យមានសេរីភាវូបនីយកម្មខាងបញ្ញាស្មារតី ដែលព្រះពុទ្ធអង្គទ្រង់បានសំដែងទុកមក ។ ឱវាទទូន្មានរបស់ព្រះអង្គចំពោះសាវ័កទាំងឡាយ ដូចបានចង្អុលបញ្ជាក់ខាងដើមរួចហើយ គឺឲ្យជៀសវាងការជឿដោយឥតពិចារណាទៅតាមទម្លាប់ប្រពៃណី និងគម្ពីរនិយម ហើយសូម្បីតែឱវាទប្រៀឮនប្រដៅរបស់ព្រះអង្គ ក៏ឲ្យក្រោមការត្រួតពិនិត្យរិះគន់ដែរ (សូមសិក្សាកាលាមសូត្រ បន្ថែម) ។

យោងតាមទស្សនវិស័យសង្គម ព្រះអង្គបានលើកស្ទួយសមត្ថភាពរបស់បុគ្គលម្នាក់ ៗ ដោយមិនគិតពីវណ្ណៈ ឋានៈ ជំនឿ ឬភេទទេ ដើម្បីបានសម្រេចគោលដៅដ៏ខ្ពស់បំផុតខាងបញ្ញា និងស្មារតីនៃមាគ៌ារំដោះផុតទុក្ខរបស់គេ តាមមធ្យោបាយអនុវត្តន៍ជាក់ស្ដែង និង ប្រកបដោយសេចក្ដីព្យាយាមមុតមាំ ។ យោងតាមទស្សនវិស័យខាងបញ្ញា ព្រះអង្គបានបរិហាររិះគន់ទាំងអភិរក្សនិយម ទាំងការទទួលយកដោយស្ងាត់ស្ងៀម នូវគំនិតណាមួយក្រោមអានុភាព ឬអំណាចគាបសង្កត់របស់នរណាមួយ ។ នៅក្នុងវិនយប្បត្តិ សម្រាប់ភិក្ខុទាំងឡាយ មានសេចក្ដីចែងទុកមកបានតម្រូវឲ្យប្រកាន់យក ឬបានប្រើឲ្យអ្នកដទៃឲ្យប្រកាន់យក ។ ការេគូសបញ្ជាក់នេះ គឺបានសំដៅដល់ការជំរុញឲ្យចេះវិភាគ និងឲ្យចេះពិនិត្យអង្កេត នូវទស្សនៈ ទ្រឹស្ដីណាមួយ មុននិងទទួលជឿប្រតិបត្តិតាម ឬក៏មិនទទួលជឿមិនប្រតិបត្តិតាម ។

គោលការណ៍ទាំងឡាយនេះ បានផ្ដល់ចំពោះការអប់រំរបស់ពុទ្ធសាសនា នូវការបើកចំហរដ៏សំខាន់ ដែលទាក់ទងទាំងសិស្សគណ និងទាំងអត្ថន័យនៃវិជ្ជា ត្រូវបានរៀន ឬបង្រៀន ។ វត្តអារាមទាំងឡាយ ត្រូវបានគេបើកទ្វារចំហសម្រាប់មនុស្សគ្រប់ថ្នាក់ ហើយជាពិសេសនោះ បានផ្ដល់លទ្ធភាពដល់អ្នកអន់ថយខាងសេដ្ឋកិច្ចនិងខាងសង្គម ឲ្យអាចចូលទៅសិក្សារៀនសូធ្យបាន ។ សេរីភាពខាងការវិភាគនិងខាងការពិនិត្យសង្កេត នៅពេលដាក់ឱវាទប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធ ក្រោមការមិនយល់ស្រប ក្រោមការច្នៃធ្វើឲ្យថ្មី ក្រោមការបកស្រាយថ្មី ហើយសូម្បីតែក្រោមការបកស្រាយខុសក៏ដោយចុះ ក៏បានជួយបណ្ដុះខាងស្មារតីសន្ដោស ដែលបានជ្រួតជ្រាបនៅក្នុងប្រព័ន្ធអប់រំរបស់ពុទ្ធសាសនាដែរ ។ មិនត្រឹមតែបានបញ្ចូលនូវការសិក្សាប្រព័ន្ធសាសនា និងវទស្សនវិជ្ជា ជាបដិបក្ខនៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សានៅក្នុងថ្នាក់រៀន និងមុខវិជ្ជាទាំងឡាយដែលមិនទាក់ទងដល់គោលបំណងសាសនាប៉ុណ្ណោះទេ, ប៉ុន្តែ នៅបានអនុញ្ញាតឲ្យបញ្ចូលសកម្មភាពសិក្សាទាំងឡាយនោះ ប្រព្រឹត្តទៅនៅក្នុងវត្តអារាមពុទ្ធសាសនាទាំងឡាយថែមទៀត ។ គឺសកម្មភាពទាំងអស់នោះហើយដែលបណ្ដាលឲ្យកើតមាននិកាយ និងគណៈពុទ្ធសាសនាយ៉ាងច្រើន ។

អំពីអ្នកនិពន្ធ

អត្ថបទ "ការអប់រំរបស់ពុទ្ធសាសនា" ជាស្នាដៃរៀបរៀងរបស់លោក ឈន អៀម និងត្រូវបានបោះពុម្ពផ្សាយដោយនៅក្នុងទស្សនាវដ្តីកម្ពុជសុរិយា ថ្ងៃទី ១ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩៩៦ ដោយវិជ្ជាស្ថានពុទ្ធសាសនា ។

(នៅមានត)