ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ៖ ភាពខុសគ្នារវាងកំណែនានា

ពីវិគីភីឌា
ខ្លឹមសារដែលបានលុបចោល ខ្លឹមសារដែលបានសរសេរបន្ថែម
r2.6.4) (រ៉ូបូ បន្ថែម: vep:Päiväižen sistem
r2.7.2) (រ៉ូបូ បន្ថែម: lez:Ракъинин система
បន្ទាត់ទី២៣៩៖ បន្ទាត់ទី២៣៩៖
[[la:Systema solare]]
[[la:Systema solare]]
[[lb:Sonnesystem]]
[[lb:Sonnesystem]]
[[lez:Ракъинин система]]
[[li:Zonnestèlsel]]
[[li:Zonnestèlsel]]
[[lij:Scistema Solare]]
[[lij:Scistema Solare]]

កំណែនៅ ម៉ោង១៨:១៧ ថ្ងៃសៅរ៍ ទី០៥ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១២

ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ ឬ ប្រព័ន្ធ​សុរិយ​ចក្រវាល​ (Solar System) មាន​ព្រះអាទិត្យ និង​អង្គធាតុ ដែល​វិល​ជុំវិញ​វា​ដោយសារ​ទំនាញ​។ អង្គធាតុ​ទាំងនោះ រួមមាន ភព​ទាំង​ប្រាំបី និង​ព្រះចន្ទ​របស់​ពួក​វា​ទាំង ១៦៦ គេ​បាន​ស្គាល់ កូនភព​បួន និង​វត្ថុធាតុ​តូចៗ​រាប់​កោដិ​ទៀត ដោយ​រួមបញ្ចូល​ទាំង ផ្កាយព្រះគ្រោះ វត្ថុធាតុ​នៃ​ខ្សែក្រវាត់​ខាយព័រ (Kuiper) ផ្កាយដុះកន្ទុយ អាចម៍ផ្កាយ និង​កម្ទេច​ធូលី​អវកាស​។

ដោយ​របក​គំហើញ​ កាន់​តែ​ទូលាយ​ឡើង នាំ​ឱ្យ​គេ​ធ្វើ​លំដាប់​ថ្នាក់​នៃ​ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ​ដូចតទៅ​៖ ព្រះអាទិត្យ ភព​រឹង​ខាងក្នុង​បួន ខ្សែក្រវាត់​ផ្កាយព្រះគ្រោះ ភព​បណ្ដុំ​ឧស្ម័ន​យក្ស​ខាងក្រៅ​បួន ខ្សែក្រវាត់​ខាយព័រ (kuiper) មណ្ឌល​ថាស​រាយប៉ាយ និង​ខាង​ក្រៅ​បង្អស់​​ជា​បណ្ដុំ​នៃ Oort cloud មិន​ច្បាស់លាស់​។

ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ

លំហូរ​នូវ​បណ្ដុំ​អ៊ីយ៉ុង​ឧស្ម័ន​ ពី​ព្រះអាទិត្យ ហៅថា​ខ្យល់​ព្រះអាទិត្យ (Solar wind) បាន​ជ្រាប​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ​។ ខ្យល់​ព្រះអាទិត្យ បង្កើត​នូវ​ពពុះ​នៅ​ក្នុង interstellar medium ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ថា heliosphere ដែល​ពង្រីក​ខ្លួន​នៅ​ជុំវិញ​មណ្ឌល​ថាស​រាយប៉ាយ​។

ខាងក្រោម​នេះ​គឺជា​ភព​ទាំង​ប្រាំបី ដោយ​រាប់​តាម​លំដាប់​នៃ​ចម្ងាយ​ពីព្រះអាទិត្យ៖

នៅ​ពាក់កណ្ដាល​ឆ្នាំ ២០០៨ អង្គធាតុ​តូចៗ​បួន ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ចូល​ក្នុង​ថ្នាក់ កូនភព (dwarf​planets) ។ កូនភព​ ទាំង​បួន​នោះ​គឺ​៖ សឺរេស (Ceres) ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ខ្សែក្រវាត់​ផ្កាយព្រះគ្រោះ និង​កូនភព​បី​ទៀត​មាន ភ្លុយតុង (Pluto) (នព្វគ្រោះ) ម៉ាគីម៉ាគី (Makemake) និង អៀរីស (Eris) ដែល​គោចរ​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ នៅ​ក្រៅ​ភព​ណិបទូន

ផ្កាយព្រះគ្រោះ រិសថា​ (Vesta)។

ភព​ចំនួន​ប្រាំមួយ និង​កូនភព​ពីរ​ទៀត ត្រូវ​បាន​វិល​ជុំវិញ​ដោយ​តារារណប​ធម្មជាតិ ដែល​គេ​ឱ្យ​ឈ្មោះ​ថា ព្រះចន្ទ (Moons) បន្ទាប់ពី ព្រះចន្ទ​របស់​ផែនដី ព្រះចន្ទ​នៃ​ភព​ខាងក្រៅ ត្រូវ​បាន​ហ៊ុមព័ន្ធ​ជុំវិញ​ជា​រង្វង់ ដោយ​ធូលី និង​ភាគ​ល្អិត​ផ្សេងទៀត​។

យត្តស័ព្ទ

មណ្ឌល​នៃ​ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ

មណ្ឌល

តាមធម្មតា គេ​ចែក​ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ ទៅ​ជា​មណ្ឌល​។ មណ្ឌល​ខាងក្នុង​នៃ​ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ រួម​បញ្ចូល​ភព​រឹង​បួន និង​ខ្សែក្រវាត់​ផ្កាយព្រះគ្រោះ ហើយ​មណ្ឌល​ខាងក្រៅ សំដៅ​លើ​អ្វី​ទាំងអស់​ ដែល​ស្ថិតនៅ​ក្រៅ​ខ្សែក្រវាត់​ផ្កាយព្រះគ្រោះ​។ ចាប់តាំងពី​ការ​រក​ឃើញ​ខ្សែក្រវាត់​ខាយព័រ​នៅ​ក្រៅ​ ភព​ណិបទូន គេ​បាន​កំណត់​យក​ភព​ឧស្ម័ន​យក្ស​ទាំង​បួន​ជា​មណ្ឌល​កណ្ដាល​។

ភព កូនភព និង​រូបធាតុ​តូចៗ​

នៅ​ខែសីហា ២០០៦ សហភាព​តារាសាស្ត្រអន្តរជាតិ (International Astronomical Union) បាន​កំណត់​និយមន័យ​នៃ​ភព ជា​ដំបូង ដោយសារ​ការ​រក​ឃើញ​ចក្រវាល​ថ្មី​មួយទៀត​ឈ្មោះ អៀរីស ហើយ​ការពិភាក្សា​ជាបន្តបន្ទាប់ គឺ​ស្ដីពី​ការ​ចាត់​ថ្នាក់​របស់​វា​។ តាម​និយមន័យ​នេះ គេ​បាន​ចែក​វត្ថុធាតុ ដែល​គោចរ​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ ជា​បី​ថ្នាក់​ផ្សេងគ្នា​គឺ​៖ ភព កូនភព និង​រូបធាតុ​តូចៗ​នៃ​ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ​។

ភពគឺជា​អង្គធាតុ​ទាំងឡាយ​ណា ដែល​គោចរ​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ មាន​ម៉ាស​គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បី​ឱ្យ​ខ្លួន​វា​មាន​រាង​ជា​ស្វ៊ែរ ហើយ​អាច​សម្អាត​វត្ថុ​តូចៗ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ជិត​គន្លង​គោចរ​របស់​ខ្លួន​។ ដោយ​ផ្អែក​តាម​និយមន័យ​នេះ ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ មាន​ភព​ចំនួន​ប្រាំបី ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​គឺ​៖ ភពពុធ ភពសុក្រ ភពផែនដី ភពអង្គារ ភពព្រហស្បតិ៍ ភពសៅរ៍ ភពអ៊ុយរ៉ានុស និង​ភពណិបទូន​។ ភ្លុយតុង ត្រូវ​បាន​បាត់បង់​ឋានៈ​ជា​ភព ដោយសារតែ​វា​មិន​បាន​សម្អាត​វត្ថុធាតុ​ផ្សេង​ក្នុង​ខ្សែក្រវាត់​ខាយព័រ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ជិត​គន្លង​របស់​ខ្លួន​ឡើយ​។

កូនភពគឺជា​អង្គធាតុ​ទាំងឡាយ​ណា ដែល​គោចរ​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ មាន​ម៉ាស​ធំ​គ្រប់គ្រាន់​ធៀប​នឹង​វត្ថុ​នៅ​ជុំវិញ​ដោយ​ទំនាញ​របស់​វា តែ​មិន​អាច​សម្អាត​វត្ថុធាតុ​ផ្សេង​ដែល​នៅ​ជិត​គន្លង​របស់​ខ្លួន​បាន​ ដូច​ភព​ឡើយ និង​ពុំ​មែន​ជា​តារារណប​។ តាម​និយមន័យ​នេះ ក្នុង​ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ មាន​កូនភព​ចំនួន​បួន ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​គឺ​៖ សឺរេស ភ្លុយតុង ម៉េកម៉េក និង​អៀរីស​។ អង្គធាតុ​ផ្សេង​ទៀត ទំនង​ជា​អាច​ចាត់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ថ្នាក់​ជា​កូនភព​ដែរ​នោះ​មាន​៖ សេដណា (Sedna) អ៊រគុស (Orcus) និង កៅអា (Quaoar) ។ កូនភព ដែល​វិល​ជុំវិញ មណ្ឌល​ត្រង់-ណិបទូនាន (the trans-Neptunian) ហៅ​ថា ភ្លុយតូអ៊ីដ (Plutoids) ។

ក្រៅពីនេះ អង្គធាតុ​ដទៃ​ទៀត​ដែល​វិញ​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ ហៅថា រូបធាតុ​តូចៗ​នៃ​ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ​។

ឧស្ម័ន ថ្ម និងទឹកកក

តារាវិទូ​ជាច្រើន បាន​កំណត់​ពាក្យស័ព្ទ​៖ ឧស្ម័ន ថ្ម និង ទឹកកក ដើម្បី​ពណ៌នា​ថ្នាក់​នៃ​វត្ថុធាតុ​ជាច្រើន ដែល​បាន​រក​ឃើញ​នៅ​ក្នុង​លំហ​។ ឧស្ម័ន គឺជា​រូបធាតុ​ដែល​ចំណុច​រលាយ​ទាប ដូចជា​៖ អាតូម​អ៊ីដ្រូសែន (H) អេល្យូម (He) និង ឧស្ម័ន​កម្រ (Noble) ។ ទឹកកក មាន​ដូចជា​៖ ទឹក (H2O: water) មេតាន (CH4: methane) អាម៉ូញ៉ាក់ (NH3: ammonia) និង កាបូនឌីអុកស៊ីត (CO2: carbon dioxide) ដែល​មាន​ចំណុច​រលាយ​រហូត​ដល់ ២00-៣00 ​អង្សា​កែវិន (Kevin) ។ ការ​ផ្លាស់​ប្ដូរ​ថ្នាក់​ពាក្យស័ព្ទ ទាំង​នេះ​តាង​ដោយ​ការ​ប្រមូល​ផ្ដុំ​សារធាតុ ដែល​មាន​ចំណុច​រំពុះ​ទាប (ក្រោម ២០០-៣០០ អង្សា​កែវិន) រួម​មាន ទឹកកក និង ឧស្ម័ន អាស្រ័យ​ទៅ​នឹង​សីតុណ្ហភាព​។ ការ​ផ្លាស់ប្ដូរ​នេះ អាច​ជា ទឹកកក វត្ថុរាវ និង ឧស្ម័ន ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រទះ​នៅ​កន្លែង​ជាច្រើន​នៃ​ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ​។ ថ្ម (rock) ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើ​ដើម្បី ពណ៌នា​ពី​រូបធាតុ ដែល​មាន​ចំណុច​រលាយ​ខ្ពស់ (លើសពី ៥០០ អង្សា​កែវិន) ដែល​ជា​ធាតុ​ផ្សំ​ច្រើន​បំផុត​នៃ​ភព​រឹង​ ដូចជា​ស៊ីលីកាត (Si2O: silicates) ជាដើម​។

ខ្នាត​តារាសាស្ត្រ (Astronomical unit)

តារាវិទូ តែងតែ​វាស់​ចម្ងាយ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ ដោយ​គិតជា​ខ្នាត​តារាសាស្ត្រ (AU) ។ ១ ខ្នាត​តារាសាស្ត្រ គឺ​កំណត់​យក​ចម្ងាយ​មធ្យម​ពី​ផែនដី​ទៅ​ព្រះអាទិត្យ ដោយ 1 AU = 149,598,000 km (92,956,000 mi) ។ ភ្លុយតុង មាន​ចម្ងាយ​ប្រហែល 38 AU ពី​ព្រះអាទិត្យ ខណៈ​ដែល ភពព្រហស្បតិ៍ មាន​ចម្ងាយ 5.2 AU ។ មួយ​ឆ្នាំពន្លឺ (light-year) មាន 63,240 AU ។

ព្រះអាទិត្យ

មណ្ឌល​ខាងក្នុង

ភពក្នុង

ខ្សែក្រវាត់​ផ្កាយព្រះគ្រោះ

មណ្ឌល​កណ្ដាល

ភពក្រៅ

ផ្កាយដុះកន្ទុយ

សង្ខេបជារូបភាព

Visual summary

A sampling of closely imaged solar system bodies, selected for size and detail. See also List of Solar System objects by size, List of natural satellites, List of minor planets, and Lists of comets. Images here are not an endorsement of natural color in visible light.

Solar System Summary
ឯកសារ:TheSun.png
ព្រះអាទិត្យ ភពព្រហស្បតិ៍ ភពសៅរ៍ ភពអ៊ុយរ៉ានុស (កេតុ) ភពណិបទូន (រាហូ) ភពផែនដី ភពសុក្រ
ភពអង្គារ Ganymede Titan ភពពុធ Callisto Io ​ភពព្រះចន្ទ
Europa Triton Titania Rhea Oberon Iapetus Umbriel
ឯកសារ:Ariel-NASA.jpg
Ariel Dione Tethys Vesta Enceladus Miranda Proteus
Mimas Hyperion Phoebe Janus Amalthea Epimetheus Prometheus


ទំព័រគំរូ:Link FA ទំព័រគំរូ:Link FA ទំព័រគំរូ:Link FA ទំព័រគំរូ:Link FA