អាហ្វហ្កានីស្ថាន៖ ភាពខុសគ្នារវាងកំណែនានា

ពីវិគីភីឌា
ខ្លឹមសារដែលបានលុបចោល ខ្លឹមសារដែលបានសរសេរបន្ថែម
កំណែអក្ខរាវិរុទ្ធ
ស្លាក: កែ​សម្រួល​តាម​ទូរស័ព្ទ កំណែប្រែពីអ៊ីនធើណិតចល័ត Advanced mobile edit
បន្ទាត់ទី១៖ បន្ទាត់ទី១៖
{{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស
{{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស
| conventional_long_name = អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន
| conventional_long_name = អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន
| common_name = អាហ្វកានីស្ថាន
| common_name = អាហ្វហ្កានីស្ថាន
| native_name = {{nobold|د افغانستان اسلامي امارت ([[ភាសាបាស្តូ]])<br/>امارت اسلامی افغانستان ([[ភាសាដារី]])}}
| native_name = {{nobold|د افغانستان اسلامي امارت ([[ភាសាបាស្តូ]])<br/>امارت اسلامی افغانستان ([[ភាសាដារី]])}}
| image_flag = Flag of Taliban.svg
| image_flag = Flag of Taliban.svg
បន្ទាត់ទី៣៣៖ បន្ទាត់ទី៣៣៖
}}
}}
| government_type = [[អេមីរ៉ាត]]ប្រកាន់[[ទេវាធិបតេយ្យ]] [[រដ្ឋឯកភូត]]អាស្រ័យ[[ឌីអូបង់ឌី]][[ឥស្លាមនិយម|និយមឥស្លាម]]នៅក្រោម[[រដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ន]]
| government_type = [[អេមីរ៉ាត]]ប្រកាន់[[ទេវាធិបតេយ្យ]] [[រដ្ឋឯកភូត]]អាស្រ័យ[[ឌីអូបង់ឌី]][[ឥស្លាមនិយម|និយមឥស្លាម]]នៅក្រោម[[រដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ន]]
| leader_title1 = [[ប្រមុខអេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន|អ៊ីមារ]]
| leader_title1 = [[ប្រមុខអេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន|ប្រមុខ]]
| leader_name1 = [[ហ៊ីបាទូឡា អាឃុនហ្សាដា]]
| leader_name1 = [[ហ៊ីបាទូឡា អាឃុនហ្សាដា]]
| leader_title2 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីអាហ្វកានីស្ថាន|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]]
| leader_title2 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីអាហ្វកានីស្ថាន|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]]
បន្ទាត់ទី៤១៖ បន្ទាត់ទី៤១៖
| leader_title4 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីអាហ្វកានីស្ថាន|ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីទីពីរ]]
| leader_title4 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីអាហ្វកានីស្ថាន|ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីទីពីរ]]
| leader_name4 = [[អាប់ឌុល សាឡាំម ហាណាហ្វី]] (ស្តីទី)
| leader_name4 = [[អាប់ឌុល សាឡាំម ហាណាហ្វី]] (ស្តីទី)
| legislature =
| legislature = គ្មាន (គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២១)
| sovereignty_type = [[ប្រវត្តិសាស្ត្រអាហ្វកានីស្ថាន|និម្មិតកម្ម]]
| sovereignty_type = [[ប្រវត្តិសាស្ត្រអាហ្វហ្កានីស្ថាន|និម្មិតកម្ម]]
| established_event1 = [[រាជវង្សហូតាក់|ចក្រភពហូតាក់]]
| established_event1 = [[រាជវង្សហូតាក់|ចក្រភពហូតាក់]]
| established_date1 = ១៧០៩
| established_date1 = ១៧០៩
| established_event2 = [[ចក្រភពឌូរ៉ានី]]
| established_event2 = [[ចក្រភពឌូរ៉ានី]]
| established_date2 = ១៧៤៧
| established_date2 = ១៧៤៧
| established_event3 = [[អេមីរ៉ាតអាហ្វកានីស្ថាន]]
| established_event3 = [[អេមីរ៉ាតអាហ្វហ្កានីស្ថាន]]
| established_date3 = ១៨២៣
| established_date3 = ១៨២៣
| established_event4 = [[សន្ធិសញ្ញារ៉ាវ៉ាលពិនឌី|ទទួលស្គាល់]]
| established_event4 = [[សន្ធិសញ្ញារ៉ាវ៉ាលពិនឌី|ទទួលស្គាល់]]
| established_date4 = [[ទិវាបុណ្យឯករាជ្យជាតិអាហ្វកានីស្ថាន|១៩ សីហា ១៩១៩]]
| established_date4 = [[ទិវាបុណ្យឯករាជ្យជាតិអាហ្វហ្កានីស្ថាន|១៩ សីហា ១៩១៩]]
| established_event5 = [[រាជាណាចក្រអាហ្វកានីស្ថាន]]
| established_event5 = [[រាជាណាចក្រអាហ្វហ្កានីស្ថាន]]
| established_date5 = ៩ មិថុនា ១៩២៦
| established_date5 = ៩ មិថុនា ១៩២៦
| established_event6 = [[សាធារណរដ្ឋអាហ្វកានីស្ថាន|ប្រកាសជាសាធារណរដ្ឋ]]
| established_event6 = [[សាធារណរដ្ឋអាហ្វហ្កានីស្ថាន|ប្រកាសជាសាធារណរដ្ឋ]]
| established_date6 = ១៧ កក្កដា ១៩៧៣
| established_date6 = ១៧ កក្កដា ១៩៧៣
| established_event7 = [[អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន|អេមីរ៉ាតឥស្លាមដំបូង]]
| established_event7 = [[អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន|អេមីរ៉ាតឥស្លាមដំបូង]]
| established_date7 = ៧ កញ្ញា ១៩៩៦
| established_date7 = ៧ កញ្ញា ១៩៩៦
| established_event8 = [[សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន|សាធារណរដ្ឋឥស្លាម]]
| established_event8 = [[សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន|សាធារណរដ្ឋឥស្លាម]]
| established_date8 = ២៦ មករា ២០០៤
| established_date8 = ២៦ មករា ២០០៤
| established_event9 = [[ការដួលរលំនៃទីក្រុងកាប៊ុល (២០២១)|តាលីបង់ចូលកាន់កាប់ទីក្រុងកាប៊ុល]]
| established_event9 = [[ការដួលរលំនៃទីក្រុងកាប៊ុល (២០២១)|តាលីបង់ចូលកាន់កាប់ទីក្រុងកាប៊ុល]]
បន្ទាត់ទី៩៨៖ បន្ទាត់ទី៩៨៖
| today =
| today =
}}
}}
'''អាហ្វហ្កានីស្ថាន''' ​([[ភាសាដារី]]/[[ភាសាបាស្តូ|បាស្តូ]]៖ افغانستان) ជា​ប្រទេស​មួយដែល​មានទីតាំង​ស្ថិតនៅអនុតំបន់​[[អាស៊ីកណ្ដាល]]។ វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងប្រទេស[[ប៉ាគីស្ថាន]]នៅ​ភាគ​ខាងកើតនិងត្បូង [[អ៊ីរ៉ង់]]នៅភាគខាងលិច [[តួកមេនីស្ថាន]] [[អ៊ូសបេគីស្ថាន]] និង [[តាជីគីស្ថាន]]នៅភាគខាងជើង និង ប្រទេស[[ចិន]]នៅភាគឦសាន។ អាហ្វហ្កានីស្ថានមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៦៥២,៨៦៤ គីឡូម៉ែត្រការ៉េដោយគ្រប​ដណ្តប់ទៅដោយតំបន់ភ្នំនិងវាលទំនាប​នៅភាគខាង​ជើងនិងនិរតី។ [[កាប៊ុល]]គឺជារដ្ឋធានីនិងទីក្រុងធំបំផុតដោយមានប្រជាជនរស់នៅប្រមាណ ៤.៦ លាននាក់ដែលភាគច្រើនជា[[ជនជាតិប៉ាសទុន]] [[ជនជាតិតាជិក|តាជិក]] [[ជនជាតិហាសារ៉ា|ហាសារ៉ា]] និង [[ជនជាតិអ៊ូសបេក|អ៊ូសបេក]]។
'''អាហ្វហ្កានីស្ថាន''' ​([[ភាសាដារី]]/[[ភាសាបាស្តូ|បាស្តូ]]៖ افغانستان) មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា '''អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន''', គឺជា​ប្រទេស​មួយដែល​មានទីតាំង​ស្ថិតនៅអនុតំបន់​[[អាស៊ីកណ្ដាល]]។ វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងប្រទេស[[ប៉ាគីស្ថាន]]នៅ​ភាគ​ខាងកើតនិងត្បូង [[អ៊ីរ៉ង់]]នៅភាគខាងលិច [[តួកមេនីស្ថាន]] [[អ៊ូសបេគីស្ថាន]] និង[[តាហ្ស៊ីគីស្ថាន]]នៅភាគខាងជើង និង ប្រទេស[[ចិន]]នៅភាគឦសាន។ អាហ្វហ្កានីស្ថានមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៦៥២,៨៦៤ គីឡូម៉ែត្រការ៉េដោយគ្រប​ដណ្តប់ទៅដោយតំបន់ភ្នំនិងវាលទំនាប​នៅភាគខាង​ជើងនិងនិរតី។ [[កាប៊ុល]]គឺជារដ្ឋធានីនិងទីក្រុងធំបំផុតដោយមានប្រជាជនរស់នៅប្រមាណ ៤.៦ លាននាក់ដែលភាគច្រើនជា[[ជនជាតិប៉ាស្តុន]] [[ជនជាតិតាហ្សិក|តាហ្សិក]] [[ជនជាតិហាសារ៉ា|ហាសារ៉ា]] និង [[ជនជាតិអ៊ូសបេក|អ៊ូសបេក]]។


មនុស្សបានមកតាំងទីលំនៅលើទឹកដីអាហ្វកានីស្ថានចាប់តាំងពីយុគសម័យ[[ប៉ាឡេអូលីទិកកណ្តាល]]មកម្លេះហើយវាមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[ផ្លូវសូត្រ]]ដែលត្រូវជាផ្លូវពាណិជ្ជកម្មបុរាណដ៏សំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិដោយវាបានភ្ជាប់តំបន់បជ្ឈឹមបូព៌ាជាមួយផ្នែកផ្សេងទៀតនៃទ្វីប[[អាស៊ី]]។ ទឹកដីអាហ្វកានីស្ថានគឺជាទីកន្លែងកំណើតនៃជាតិសាសន៍ជាច្រើនហើយធ្លាប់បានឆ្លងកាត់ប្រតិបត្តិការយោធាប្រវត្តិសាស្ត្រធំៗរួមមាន៖ យុទ្ធនាការឈ្លានពានរបស់[[អេឡិចសាន់ដឺ ដឹ ហ្គារ៉ែត|មហាក្សត្រអាឡិចសាន់ដឺ]] [[ចក្រភពមយូរ]] [[ជនជាតិអារ៉ាប់]] [[ចក្រភពម៉ុងកូល|ពួកម៉ុងកូល]] [[សហរាជាណាចក្រ|ចក្រភពអង់គ្លេស]] [[សហភាពសូវៀត|ពួកសូវៀត]] និងក្នុងពេលថ្មីៗនេះគឺយុទ្ធនាការរបស់[[សហរដ្ឋអាមេរិក]]និងអង្គការ[[អង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង|ណាតូ]]។ ចក្រភពជាច្រើនបាននិម្មិតឡើងនៅលើទឹកដីប្រទេសនេះរួមមាន៖ [[ចក្រភពសាណានីដ]] [[រាជវង្សសាហ្វារីដ|សាហ្វារីដ]] [[ហ្កាស្សនាវីដ]] [[ចក្រភពហូតាក់|ហូតាក់]] [[ចក្រភពឌូរ៉ានី|ឌូរ៉ានី]] និងចក្រភពជាច្រើនៗទៀត។<ref name="Galvin-PreIslamic">{{cite web |url=http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/PreIslamic.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20011103002246/http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/PreIslamic.html |archivedate=3 November 2001|title=The Pre-Islamic Period |publisher=Illinois Institute of Technology |work=Afghanistan Country Study |first=Luke |last=Griffin |date=14 មករា 2002 |accessdate=10 កញ្ញា 2021}}</ref>
មនុស្សបានមកតាំងទីលំនៅលើទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានចាប់តាំងពីយុគសម័យ[[ប៉ាឡេអូលីទិកកណ្តាល]]មកម្លេះហើយវាមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[ផ្លូវសូត្រ]]ដែលត្រូវជាផ្លូវពាណិជ្ជកម្មបុរាណដ៏សំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិដោយវាបានភ្ជាប់តំបន់បជ្ឈឹមបូព៌ាជាមួយផ្នែកផ្សេងទៀតនៃទ្វីប[[អាស៊ី]]។ ទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានគឺជាទីកន្លែងកំណើតនៃជាតិសាសន៍ជាច្រើនហើយធ្លាប់បានឆ្លងកាត់ប្រតិបត្តិការយោធាប្រវត្តិសាស្ត្រធំៗរួមមាន៖ យុទ្ធនាការឈ្លានពានរបស់[[អេឡិចសាន់ដឺ ដឹ ហ្គារ៉ែត|មហាក្សត្រអាឡិចសាន់ដឺ]] [[ចក្រភពមយូរ]] [[ជនជាតិអារ៉ាប់]] [[ចក្រភពម៉ុងកូល|ពួកម៉ុងកូល]] [[សហរាជាណាចក្រ|ចក្រភពអង់គ្លេស]] [[សហភាពសូវៀត|សូវៀត]] និងក្នុងពេលថ្មីៗនេះគឺយុទ្ធនាការរបស់[[សហរដ្ឋអាមេរិក]]និងអង្គការ[[អង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង|ណាតូ]]។ ចក្រភពជាច្រើនបាននិម្មិតឡើងនៅលើទឹកដីប្រទេសនេះរួមមាន៖ [[ចក្រភពសាណានីដ]] [[រាជវង្សសាហ្វារីដ|សាហ្វារីដ]] [[ហ្កាស្សនាវីដ]] [[ចក្រភពហូតាក់|ហូតាក់]] [[ចក្រភពឌូរ៉ានី|ឌូរ៉ានី]] និងចក្រភពជាច្រើនៗទៀត។<ref name="Galvin-PreIslamic">{{cite web |url=http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/PreIslamic.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20011103002246/http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/PreIslamic.html |archivedate=3 November 2001|title=The Pre-Islamic Period |publisher=Illinois Institute of Technology |work=Afghanistan Country Study |first=Luke |last=Griffin |date=14 មករា 2002 |accessdate=10 កញ្ញា 2021}}</ref>


រដ្ឋសម័យនៃអាហ្វកានីស្ថានបានផ្តើមឡើងដំបូងចេញពីរាជវង្សហូចាក់ និងរាជវង្សឌូរ៉ានីនៅក្នុងសតវត្សទី១៨។ នៅចុងសតវត្សទី១៩ អាហ្វកានីស្ថានបានក្លាយជារដ្ឋទ្រនាប់រវាងទឹកដីអាណានិគមអង់គ្លេសគឺ[[រាជឥណ្ឌា]] និង[[ចក្រភព រុស្ស៊ី|ចក្រភពរុស្ស៊ី]]។ បន្ទាប់ពី[[សង្គ្រាមអង់គ្លេស-អាហ្វកានីស្ថានលើកទី៣]]បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ១៩១៩ ប្រទេសនេះក៏បានរួចផុតពីនឹមត្រួតត្រារបស់បរទេសហើយទីបំផុតបានបង្កើតចេញជា[[រាជាណាចក្រអាហ្វកានីស្ថាន]]នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩២៦ ដោយមានការដឹកនាំពីស្តេច[[អាម៉ានូឡា ខាន់|អាម៉ានូឡា]]។ របបរាជានិយមនៅអាហ្វកានីស្ថានមានអត្ថិភាពជិត ៥០ ឆ្នាំមុនពេលត្រូវបានដួលរលំនៅក្នុងរជ្ជកាលស្តេច[[មហាម៉ាដ សាហ៊ែរ ហ្សា|សាហ៊ែរ]]រួចក៏លេចចេញជាសាធារណរដ្ឋនៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៧៣។ នៅឆ្នាំ១៩៧៨ [[បដិវត្តន៍ស័រ|រដ្ឋប្រហារ]]មួយទៀតបានកើតឡើងហើយប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានក៏បានក្លាយជារដ្ឋកុម្មុយនិស្ត។ នៅទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៨០ [[សង្គ្រាមសូវៀត–អាហ្វកានីស្ថាន]]ក៏បានផ្ទុះឡើងដោយ[[មូចាហ៊ីឌីនអាហ្វកានីស្ថាន|ចលនាមូចាហ៊ីឌីន]]ចង់ផ្តួលរំលំរបបកុម្មុយនិស្តថ្មី។ នៅត្រឹមឆ្នាំ១៩៩៦ ទឹកដីអាហ្វកានីស្ថានភាគច្រើនបានធ្លាក់ចូលក្នុងដៃក្រុម[[មូលដ្ឋាននិយមឥស្លាម]]មួយដែលគេតែងហៅថា[[តាលីបង់]], ក្រុមនេះបានបង្កើតចេញជារបបផ្តាច់ការរយៈពេល ៥ ឆ្នាំមុនពេលត្រូវផ្តួលរំលំនៅក្នុងឆ្នាំ២០០១។ តាលីបង់ត្រូវបាន[[ការឈ្លានពានរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកលើអាហ្វកានីស្ថាន|ទម្លាក់ចេញពីអំណាច]]ដោយកងកម្លាំងអាមេរិកប៉ុន្តែក្រុមនេះមិនបានរលាយសាបសូន្យឡើយ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបមាន[[សង្គ្រាមនៅអាហ្វកានីស្ថាន (២០០១–២០២១)|សង្គ្រាមរយៈពេល ២០ ឆ្នាំ]]ផ្ទុះឡើងរវាងរដ្ឋាភិបាលរណបអាមេរិកនិងចលនាតាលីបង់ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ២០២១ អាមេរិកបានប្រកាសដកទ័ពចេញខណៈដែលក្រុមតាលីបង់បានបើកប្រតិបត្តិការយោធាប្រឆាំងដ៏ធំមួយដែលនាំឱ្យពួកគេឡើងត្រឡប់កាន់អំណាចវិញ។
រដ្ឋសម័យនៃអាហ្វហ្កានីស្ថានបានផ្តើមឡើងដំបូងចេញពីរាជវង្សហូចាក់ និងរាជវង្សឌូរ៉ានីនៅក្នុងសតវត្សទី១៨។ នៅចុងសតវត្សទី១៩ អាហ្វហ្កានីស្ថានបានក្លាយជារដ្ឋទ្រនាប់រវាងទឹកដីអាណានិគមអង់គ្លេសគឺ[[រាជឥណ្ឌា]] និង[[ចក្រភព រុស្ស៊ី|ចក្រភពរុស្ស៊ី]]។ បន្ទាប់ពី[[សង្គ្រាមអង់គ្លេស-អាហ្វហ្កានីស្ថានលើកទី៣]] បានបញ្ចប់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩១៩ ប្រទេសនេះក៏បានរួចផុតពីនឹមត្រួតត្រារបស់បរទេសហើយទីបំផុតបានបង្កើតចេញជា[[រាជាណាចក្រអាហ្វហ្កានីស្ថាន]]នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩២៦ ដោយមានការដឹកនាំពីស្តេច[[អាម៉ានូឡា ខាន់|អាម៉ានូឡា]]។ របបរាជានិយមនៅអាហ្វហ្កានីស្ថានមានអត្ថិភាពជិត ៥០ ឆ្នាំមុនពេលត្រូវបានដួលរលំនៅក្នុងរជ្ជកាលស្តេច[[មហាម៉ាដ សាហ៊ែរ ហ្សា|សាហ៊ែរ]]រួចក៏លេចចេញជាសាធារណរដ្ឋនៅអំឡុងខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៧៣។ នៅឆ្នាំ១៩៧៨ [[បដិវត្តន៍ស័រ|រដ្ឋប្រហារ]]មួយទៀតបានកើតឡើងហើយប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានក៏បានក្លាយជារដ្ឋកុម្មុយនីស្ត។ នៅទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៨០ [[សង្គ្រាមសូវៀត–អាហ្វហ្កានីស្ថាន]]ក៏បានផ្ទុះឡើងដោយ[[មូចាហ៊ីឌីនអាហ្វកានីស្ថាន|ចលនាមូចាហ៊ីឌីន]]ចង់ផ្តួលរំលំរបបកុម្មុយនិស្តថ្មី។ នៅត្រឹមឆ្នាំ១៩៩៦ ទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានភាគច្រើនបានធ្លាក់ចូលក្នុងដៃក្រុម[[មូលដ្ឋាននិយមឥស្លាម]]មួយដែលគេតែងហៅថា[[តាលីបង់]], ក្រុមនេះបានបង្កើតចេញជារបបផ្តាច់ការរយៈពេល ៥ ឆ្នាំមុនពេលត្រូវផ្តួលរំលំវិញនៅក្នុងឆ្នាំ២០០១។ តាលីបង់ត្រូវបាន[[ការឈ្លានពានរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកលើអាហ្វហ្កានីស្ថាន|ទម្លាក់ចេញពីអំណាច]]ដោយកងកម្លាំងអាមេរិកប៉ុន្តែក្រុមនេះមិនបានរលាយសាបសូន្យឡើយ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបមាន[[សង្គ្រាមនៅអាហ្វហ្កានីស្ថាន (២០០១–២០២១)|សង្គ្រាមរយៈពេល ២០ ឆ្នាំ]]ផ្ទុះឡើងរវាងរដ្ឋាភិបាលរណបអាមេរិកនិងចលនាតាលីបង់ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ២០២១ អាមេរិកបានប្រកាសដកទ័ពចេញខណៈដែលក្រុមតាលីបង់បានបើកប្រតិបត្តិការយោធាប្រឆាំងដ៏ធំមួយដែលនាំឱ្យពួកគេឡើងត្រឡប់កាន់អំណាចវិញ។


អាហ្វកានីស្ថានមានកម្រិតភេរវកម្ម ភាពក្រីក្រ កង្វះអាហារូបត្ថម្ភសម្រាប់កុមារ និងអំពើពុករលួយខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងចំណោមប្រទេសដទៃលើពិភពលោក។ ប្រទេសនេះសព្វថ្ងៃគឺជាសមាជិកនៃ[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]] [[អង្គការកិច្ចសហប្រតិបត្តិការឥស្លាម]] [[សមាគមអាស៊ីខាងត្បូងសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងតំបន់]] [[ហ្សេ៧៧]] [[អង្គការសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច]] និង[[ចលនាមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ]]។ សេដ្ឋកិច្ចរបស់អាហ្វកានីស្ថានគឺស្ថិតនៅលំដាប់ថ្នាក់លេខ ៩៦ នៅលើពិភពលោកដោយមានផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (ផសស) ស្មើនឹង ៧២.៩ ពាន់លានដុល្លារបើគិតតាម[[យុគភាពអំណាចនៃការទិញ]]។ ប៉ុន្តែបើគិតជាផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ៗវិញ (យអទ) អាហ្វកានីស្ថានគឺស្ថិតនៅក្នុងចំណោមប្រទេសក្រីក្របំផុតដោយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ១៦៩ នៅក្នុងចំណោមប្រទេសសរុបចំនួន ១៨៦ ប្រទេសគិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៨។
អាហ្វហ្កានីស្ថានមានកម្រិតភេរវកម្ម ភាពក្រីក្រ កង្វះអាហារូបត្ថម្ភសម្រាប់កុមារ និងអំពើពុករលួយខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងចំណោមប្រទេសដទៃលើពិភពលោក។ ប្រទេសនេះសព្វថ្ងៃគឺជាសមាជិកនៃ[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]] [[អង្គការកិច្ចសហប្រតិបត្តិការឥស្លាម]] [[សមាគមអាស៊ីខាងត្បូងសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងតំបន់]] [[ហ្សេ៧៧]] [[អង្គការសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច]] និង[[ចលនាមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ]]។ សេដ្ឋកិច្ចរបស់អាហ្វហ្កានីស្ថានគឺស្ថិតនៅលំដាប់ថ្នាក់លេខ ៩៦ នៅលើពិភពលោកដោយមានផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (ផសស) ស្មើនឹង ៧២.៩ ពាន់លានដុល្លារបើគិតតាម[[យុគភាពអំណាចនៃការទិញ]]។ ប៉ុន្តែបើគិតជាផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ៗវិញ (យអទ) អាហ្វហ្កានីស្ថានគឺស្ថិតនៅក្នុងចំណោមប្រទេសក្រីក្របំផុតដោយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ១៦៩ នៅក្នុងចំណោមប្រទេសសរុបចំនួន ១៨៦ ប្រទេសគិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៨។


== និរុត្តសាស្ត្រ ==
== និរុត្តសាស្ត្រ ==

កំណែនៅ ម៉ោង១០:១៩ ថ្ងៃអង្គារ ទី២៦ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២១

អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន
د افغانستان اسلامي امارت (ភាសាបាស្តូ)
امارت اسلامی افغانستان (ភាសាដារី)
ទង់ជាតិ អាហ្វហ្កានីស្ថាន
ទង់ជាតិ
បាវចនា
لا إله إلا الله، محمد رسول الله (ភាសាអារ៉ាប់)
"គ្មានព្រះណាក្រៅពីអាឡោះទេ មហាម៉ាដគឺជាទេវទូតរបស់អាឡោះ" (សាហាដា)
ភ្លេងជាតិ
دا د باتورانو کور
"ទីនេះជាមាតុប្រទេសរបស់ជនក្លាហាន"[១][២][៣]
ឯកសារ:DaBatoranoKor.ogg
ទីតាំងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានលើភូគោល
រដ្ឋធានី
និង ទីក្រុងធំបំផុត
កាប៊ុល
33°N 66°E / 33°N 66°E / 33; 66Coordinates: 33°N 66°E / 33°N 66°E / 33; 66
ភាសាផ្លូវការ
ក្រុមជនជាតិ
សាសនា
រដ្ឋាភិបាលអេមីរ៉ាតប្រកាន់ទេវាធិបតេយ្យ រដ្ឋឯកភូតអាស្រ័យឌីអូបង់ឌីនិយមឥស្លាមនៅក្រោមរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ន
ហ៊ីបាទូឡា អាឃុនហ្សាដា
មហាម៉ាដ ហាស្សាន អាឃុន (ស្តីទី)
អាប់ឌុល ហ្កានី បារ៉ាដារ (ស្តីទី)
អាប់ឌុល សាឡាំម ហាណាហ្វី (ស្តីទី)
និម្មិតកម្ម
១៧៤៧
១៨២៣
១៩ សីហា ១៩១៩
៩ មិថុនា ១៩២៦
១៧ កក្កដា ១៩៧៣
៧ កញ្ញា ១៩៩៦
២៦ មករា ២០០៤
១៥ សីហា ២០២១
ក្រឡាផ្ទៃ
- ផ្ទៃសរុប
៦៥២,៨៦៤ គ.ម  
- ផ្ទៃទឹក (%)
គ្មានទិន្នន័យ
ប្រជាជន
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២០)
៣២,៨៩០,១៧១[៤] (ទី៤៣)
៤៨.០៨ នាក់/គ.ម   (ទី១៧៤)
GDP (PPP)ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០១៨)
- សរុប
$៧២.៩១១ ពាន់លាន[៥] (ទី៩៦)
- ក្នុងម្នាក់
$២,០២៤[៥] (ទី១៦៩)
GDP (ចារឹក)ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០១៨)
- សរុប
$២១.៦៥៧& ពាន់លាន[៥] (ទី១១១)
- ក្នុងម្នាក់
$៤៩៣[៥] (ទី១៧៧)
ជីនី (២០០៨)positive decrease 27.8[៦]
ទាប · ទី១
HDI (២០១៩)increase 0.511[៧]
ទាប · ទី១៦៩
រូបិយវត្ថុអាហ្វកានី (افغانی) (AFN)
ល្វែងម៉ោងUTC+៤:៣០ ប្រតិទិនសុរិយគតិ (D†)
ទិសបើកបរស្តាំ
កូដហៅទូរស័ព្ទ+៩៣
ដែនកម្រិតខ្ពស់.af
افغانستان.

អាហ្វហ្កានីស្ថាន ​(ភាសាដារី/បាស្តូ៖ افغانستان) មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន, គឺជា​ប្រទេស​មួយដែល​មានទីតាំង​ស្ថិតនៅអនុតំបន់​អាស៊ីកណ្ដាល។ វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងប្រទេសប៉ាគីស្ថាននៅ​ភាគ​ខាងកើតនិងត្បូង អ៊ីរ៉ង់នៅភាគខាងលិច តួកមេនីស្ថាន អ៊ូសបេគីស្ថាន និងតាហ្ស៊ីគីស្ថាននៅភាគខាងជើង និង ប្រទេសចិននៅភាគឦសាន។ អាហ្វហ្កានីស្ថានមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៦៥២,៨៦៤ គីឡូម៉ែត្រការ៉េដោយគ្រប​ដណ្តប់ទៅដោយតំបន់ភ្នំនិងវាលទំនាប​នៅភាគខាង​ជើងនិងនិរតី។ កាប៊ុលគឺជារដ្ឋធានីនិងទីក្រុងធំបំផុតដោយមានប្រជាជនរស់នៅប្រមាណ ៤.៦ លាននាក់ដែលភាគច្រើនជាជនជាតិប៉ាស្តុន តាហ្សិក ហាសារ៉ា និង អ៊ូសបេក

មនុស្សបានមកតាំងទីលំនៅលើទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានចាប់តាំងពីយុគសម័យប៉ាឡេអូលីទិកកណ្តាលមកម្លេះហើយវាមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់ផ្លូវសូត្រដែលត្រូវជាផ្លូវពាណិជ្ជកម្មបុរាណដ៏សំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិដោយវាបានភ្ជាប់តំបន់បជ្ឈឹមបូព៌ាជាមួយផ្នែកផ្សេងទៀតនៃទ្វីបអាស៊ី។ ទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានគឺជាទីកន្លែងកំណើតនៃជាតិសាសន៍ជាច្រើនហើយធ្លាប់បានឆ្លងកាត់ប្រតិបត្តិការយោធាប្រវត្តិសាស្ត្រធំៗរួមមាន៖ យុទ្ធនាការឈ្លានពានរបស់មហាក្សត្រអាឡិចសាន់ដឺ ចក្រភពមយូរ ជនជាតិអារ៉ាប់ ពួកម៉ុងកូល ចក្រភពអង់គ្លេស សូវៀត និងក្នុងពេលថ្មីៗនេះគឺយុទ្ធនាការរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនិងអង្គការណាតូ។ ចក្រភពជាច្រើនបាននិម្មិតឡើងនៅលើទឹកដីប្រទេសនេះរួមមាន៖ ចក្រភពសាណានីដ សាហ្វារីដ ហ្កាស្សនាវីដ ហូតាក់ ឌូរ៉ានី និងចក្រភពជាច្រើនៗទៀត។[៨]

រដ្ឋសម័យនៃអាហ្វហ្កានីស្ថានបានផ្តើមឡើងដំបូងចេញពីរាជវង្សហូចាក់ និងរាជវង្សឌូរ៉ានីនៅក្នុងសតវត្សទី១៨។ នៅចុងសតវត្សទី១៩ អាហ្វហ្កានីស្ថានបានក្លាយជារដ្ឋទ្រនាប់រវាងទឹកដីអាណានិគមអង់គ្លេសគឺរាជឥណ្ឌា និងចក្រភពរុស្ស៊ី។ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមអង់គ្លេស-អាហ្វហ្កានីស្ថានលើកទី៣ បានបញ្ចប់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩១៩ ប្រទេសនេះក៏បានរួចផុតពីនឹមត្រួតត្រារបស់បរទេសហើយទីបំផុតបានបង្កើតចេញជារាជាណាចក្រអាហ្វហ្កានីស្ថាននៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩២៦ ដោយមានការដឹកនាំពីស្តេចអាម៉ានូឡា។ របបរាជានិយមនៅអាហ្វហ្កានីស្ថានមានអត្ថិភាពជិត ៥០ ឆ្នាំមុនពេលត្រូវបានដួលរលំនៅក្នុងរជ្ជកាលស្តេចសាហ៊ែររួចក៏លេចចេញជាសាធារណរដ្ឋនៅអំឡុងខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៧៣។ នៅឆ្នាំ១៩៧៨ រដ្ឋប្រហារមួយទៀតបានកើតឡើងហើយប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានក៏បានក្លាយជារដ្ឋកុម្មុយនីស្ត។ នៅទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៨០ សង្គ្រាមសូវៀត–អាហ្វហ្កានីស្ថានក៏បានផ្ទុះឡើងដោយចលនាមូចាហ៊ីឌីនចង់ផ្តួលរំលំរបបកុម្មុយនិស្តថ្មី។ នៅត្រឹមឆ្នាំ១៩៩៦ ទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានភាគច្រើនបានធ្លាក់ចូលក្នុងដៃក្រុមមូលដ្ឋាននិយមឥស្លាមមួយដែលគេតែងហៅថាតាលីបង់, ក្រុមនេះបានបង្កើតចេញជារបបផ្តាច់ការរយៈពេល ៥ ឆ្នាំមុនពេលត្រូវផ្តួលរំលំវិញនៅក្នុងឆ្នាំ២០០១។ តាលីបង់ត្រូវបានទម្លាក់ចេញពីអំណាចដោយកងកម្លាំងអាមេរិកប៉ុន្តែក្រុមនេះមិនបានរលាយសាបសូន្យឡើយ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបមានសង្គ្រាមរយៈពេល ២០ ឆ្នាំផ្ទុះឡើងរវាងរដ្ឋាភិបាលរណបអាមេរិកនិងចលនាតាលីបង់ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ២០២១ អាមេរិកបានប្រកាសដកទ័ពចេញខណៈដែលក្រុមតាលីបង់បានបើកប្រតិបត្តិការយោធាប្រឆាំងដ៏ធំមួយដែលនាំឱ្យពួកគេឡើងត្រឡប់កាន់អំណាចវិញ។

អាហ្វហ្កានីស្ថានមានកម្រិតភេរវកម្ម ភាពក្រីក្រ កង្វះអាហារូបត្ថម្ភសម្រាប់កុមារ និងអំពើពុករលួយខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងចំណោមប្រទេសដទៃលើពិភពលោក។ ប្រទេសនេះសព្វថ្ងៃគឺជាសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ អង្គការកិច្ចសហប្រតិបត្តិការឥស្លាម សមាគមអាស៊ីខាងត្បូងសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងតំបន់ ហ្សេ៧៧ អង្គការសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច និងចលនាមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ។ សេដ្ឋកិច្ចរបស់អាហ្វហ្កានីស្ថានគឺស្ថិតនៅលំដាប់ថ្នាក់លេខ ៩៦ នៅលើពិភពលោកដោយមានផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (ផសស) ស្មើនឹង ៧២.៩ ពាន់លានដុល្លារបើគិតតាមយុគភាពអំណាចនៃការទិញ។ ប៉ុន្តែបើគិតជាផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ៗវិញ (យអទ) អាហ្វហ្កានីស្ថានគឺស្ថិតនៅក្នុងចំណោមប្រទេសក្រីក្របំផុតដោយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ១៦៩ នៅក្នុងចំណោមប្រទេសសរុបចំនួន ១៨៦ ប្រទេសគិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៨។

និរុត្តសាស្ត្រ

អាហ្វហ្កានីស្ថាន រួមភាគ अश्वक (អស្វកៈ) និង स्थान (ស្ថាន) ជាភាសាសំស្ក្រឹត។ अश्वक (អស្វកៈ) ផ្លាស់ប្តូរជា आश्विन (អស្វិន ៖ អ្នក​ជិះ​សេះ)។ ជាភាសាខ្មែរ នាមនៃប្រទេស​នេះ​ជា «អស្វិនស្ថាន» ។

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

ប្រវត្តិសាស្ត្រថ្មីៗរបស់ប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានកើតឡើងដោយសារសង្គ្រាម និង ការរំជើបរំជួលផ្ទៃក្នុង ។ សហភាពសូវៀត បានចូលមក ឈ្លានពាននៅ ឆ្នាំ១៩៧៩ ប៉ុន្តែ កម្លាំងដែលមកឈ្លានពានត្រូវដកចេញទៅវិញនៅរយៈពេល១០ឆ្នាំ។ ក្រោយមក ដោយសារ កម្លាំងតស៊ូប្រឆាំងនឹងរបបកុំមុយនីស្តរបស់អាហ្វហ្កានីស្ថាន របបកុំមុយនីស្តនៅក្នុងទីក្រុង​កាប៊ុលបានរលំរលាយទាំងស្រុងនៅឆ្នាំ១៩៩២។

ការតស៊ូប្រឆាំងបានផ្ទុះឡើងជាបន្តបន្ទាប់ក្នុងចំណោមចលនាតស៊ូរបស់អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ផ្សេងៗគ្នាបានជួយដល់ពួកតាលីបង់ជាចលនាបណ្ដាញគាំទ្រប៉ាគីស្ថានមួយ ដែលបាន​តស៊ូដើម្បីបញ្ចប់ពួកជ្រុលនិយម និង សង្គ្រាមក្នុងស្រុក ដែលបានបង្រួបបង្រួមប្រទេស ជាយថាហេតុ។ ពួកតាលីបង់បានឈ្លានរឹបអូសយកទីក្រុងកាប៊ុលបាននៅឆ្នាំ១៩៩៦ និង​អាចចាប់យកចំណែក​ដី​នៃ​ប្រទេសជាច្រើន​ដែលនៅក្រៅការ​គ្រប់គ្រង​នៃ​ពួកសម្ព័ន្ធមិត្ត ខាងជើង​ នៅភាគឦសាន។ ក្រោយ​អំពើភេរវកម្មកាលពីថ្ងៃទី១១ខែកញ្ញាឆ្នាំ២០០១ ទាហានសហរដ្ឋអាមេរិក និង ទាហានសម្ព័ន្ធមិត្ត រួមទាំង ទាហានសម្ព័ន្ធមិត្តខាងជើងបានផ្ដួលរំលំពួកតាលីបង់ដែលផ្ដល់ជម្រកដល់អូសាម៉ា ប៊ីនឡាដិន។ នៅចុងឆ្នាំ២០០១ មាន​កិច្ចប្រជុំមួយ​នៅទីក្រុងប៊ែន ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ ដើម្បី​បង្កើតនូវបែបបទមួយសម្រាប់​ការស្ថាបនា​នយោបាយ​ឡើងវិញ ដែលផ្ដល់ជា​ចុងក្រោយនៅក្នុងការស្ថាបនារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​ ការ​បោះ​ឆ្នោត​ជ្រើស​រើស​ប្រធានាធិបតីនៅឆ្នាំ២០០៤។ នៅថ្ងៃទី០៩ខែតុលាឆ្នាំ២០០៤ ហាមីដ កាហ្សៃ បានក្លាយ​ជាប្រធានាធិបតីដែលឆ្លងកាត់ការបោះឆ្នោតតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដំបូងបំផុតក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន។

ឯកសារយោង

  1. "BBCNazer.com | زندگى و آموزش | حرف های مردم: سرود ملی". www.bbc.co.uk. Retrieved 8 កញ្ញា 2021.
  2. Amirzai, Shafiq l. "(ភាសាបាស្តូ) د ملي سرود تاریخ | روهي". Rohi.Af. Retrieved 9 កញ្ញា 2021.
  3. "(ភាសាបាស្តូ) ملا فقیر محمد درویش د جهادي ترنم منل شوی سرخیل". نن ټکی اسیا. 2018-01-16. Retrieved 9 កញ្ញា 2021.
  4. ការិយាល័យស្ថិតិកណ្តាលអាហ្វកានីស្ថានឆ្នាំ២០២០
  5. ៥,០ ៥,១ ៥,២ ៥,៣ "អាហ្វកានីស្ថាន". មូលនិធិរូបិយវត្ថុពិភពលោក. Retrieved 17 សីហា 2021.
  6. "Gini Index". World Bank. Archived from the original on 11 ឧសភា 2014. Retrieved 17 សីហា 2021.
  7. Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene. United Nations Development Programme. 15 ធ្នូ 2020. pp. 343–346. ល.ស.ប.អ. 978-92-1-126442-5. http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf។ បានយកមក 17 សីហា 2021. 
  8. Griffin, Luke (14 មករា 2002). "The Pre-Islamic Period". Afghanistan Country Study. Illinois Institute of Technology. Archived from the original on 3 November 2001. Retrieved 10 កញ្ញា 2021.