អាហ្វហ្កានីស្ថាន៖ ភាពខុសគ្នារវាងកំណែនានា
កំណែអក្ខរាវិរុទ្ធ ស្លាក: កែសម្រួលតាមទូរស័ព្ទ កំណែប្រែពីអ៊ីនធើណិតចល័ត Advanced mobile edit |
កំណែអក្ខរាវិរុទ្ធ ស្លាក: កែសម្រួលតាមទូរស័ព្ទ កំណែប្រែពីអ៊ីនធើណិតចល័ត Advanced mobile edit |
||
បន្ទាត់ទី៨៖ | បន្ទាត់ទី៨៖ | ||
| national_anthem = [[ទីនេះជាមាតុប្រទេសរបស់ជនក្លាហាន|دا د باتورانو کور]]<br/>"ទីនេះជាមាតុប្រទេសរបស់ជនក្លាហាន"<ref name="ReferenceA">{{Cite web|title=BBCNazer.com {{!}} زندگى و آموزش {{!}} حرف های مردم: سرود ملی|url=http://www.bbc.co.uk/nazer/lifeandlearning_dari/story/2007/08/070830_ws-aep-pt-national-anthem.shtml|access-date=8 កញ្ញា 2021|website=www.bbc.co.uk}}</ref><ref name="Amirzai">{{Cite web|last= Amirzai |first= Shafiq l|title=(ភាសាបាស្តូ) د ملي سرود تاریخ {{!}} روهي|url=https://rohi.af/news/35829|access-date=9 កញ្ញា 2021|website=Rohi.Af}}</ref><ref name="nunn.asia">{{Cite web|date=2018-01-16|title=(ភាសាបាស្តូ) ملا فقیر محمد درویش د جهادي ترنم منل شوی سرخیل|url=https://www.nunn.asia/113730/%d9%85%d9%84%d8%a7-%d9%81%d9%82%db%8c%d8%b1-%d9%85%d8%ad%d9%85%d8%af-%d8%af%d8%b1%d9%88%db%8c%d8%b4-%d8%af-%d8%ac%d9%87%d8%a7%d8%af%d9%8a-%d8%aa%d8%b1%d9%86%d9%85-%d9%85%d9%86%d9%84-%d8%b4%d9%88%db%8c/|access-date=9 កញ្ញា 2021|website=نن ټکی اسیا}}</ref><br/>{{centre|[[File:DaBatoranoKor.ogg]]}} |
| national_anthem = [[ទីនេះជាមាតុប្រទេសរបស់ជនក្លាហាន|دا د باتورانو کور]]<br/>"ទីនេះជាមាតុប្រទេសរបស់ជនក្លាហាន"<ref name="ReferenceA">{{Cite web|title=BBCNazer.com {{!}} زندگى و آموزش {{!}} حرف های مردم: سرود ملی|url=http://www.bbc.co.uk/nazer/lifeandlearning_dari/story/2007/08/070830_ws-aep-pt-national-anthem.shtml|access-date=8 កញ្ញា 2021|website=www.bbc.co.uk}}</ref><ref name="Amirzai">{{Cite web|last= Amirzai |first= Shafiq l|title=(ភាសាបាស្តូ) د ملي سرود تاریخ {{!}} روهي|url=https://rohi.af/news/35829|access-date=9 កញ្ញា 2021|website=Rohi.Af}}</ref><ref name="nunn.asia">{{Cite web|date=2018-01-16|title=(ភាសាបាស្តូ) ملا فقیر محمد درویش د جهادي ترنم منل شوی سرخیل|url=https://www.nunn.asia/113730/%d9%85%d9%84%d8%a7-%d9%81%d9%82%db%8c%d8%b1-%d9%85%d8%ad%d9%85%d8%af-%d8%af%d8%b1%d9%88%db%8c%d8%b4-%d8%af-%d8%ac%d9%87%d8%a7%d8%af%d9%8a-%d8%aa%d8%b1%d9%86%d9%85-%d9%85%d9%86%d9%84-%d8%b4%d9%88%db%8c/|access-date=9 កញ្ញា 2021|website=نن ټکی اسیا}}</ref><br/>{{centre|[[File:DaBatoranoKor.ogg]]}} |
||
| image_map = Afghanistan on the globe (Afghanistan centered).svg |
| image_map = Afghanistan on the globe (Afghanistan centered).svg |
||
| map_caption = ទីតាំងប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន (ក្រហម) នៅលើភូគោល |
|||
| image_loc_map = អាស៊ីអាគ្នេយ៍ |
|||
| image_map_alt = ទីតាំងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានលើភូគោល |
|||
| capital_type = រដ្ឋធានី |
| capital_type = រដ្ឋធានី |
||
| capital = [[កាប៊ុល]] |
| capital = [[កាប៊ុល]] |
||
បន្ទាត់ទី២០៖ | បន្ទាត់ទី១៩៖ | ||
| ethnic_groups = {{unbulleted list |
| ethnic_groups = {{unbulleted list |
||
| ៤២% [[ជនជាតិប៉ាស្តុន]] |
| ៤២% [[ជនជាតិប៉ាស្តុន]] |
||
| ២៧% [[ |
| ២៧% [[ជនជាតិតាហ្ស៊ិក]] |
||
| ៩% [[ជនជាតិហាសារ៉ា]] |
| ៩% [[ជនជាតិហាសារ៉ា]] |
||
| ៩% [[ជនជាតិអ៊ូសបេក]] |
| ៩% [[ជនជាតិអ៊ូសបេក]] |
||
បន្ទាត់ទី២៩៖ | បន្ទាត់ទី២៨៖ | ||
}} |
}} |
||
| religion = {{unbulleted list |
| religion = {{unbulleted list |
||
| ៩៩.៧% [[ |
| ៩៩.៧% [[ឥស្លាមសាសនានៅអាហ្វហ្កានីស្ថាន|ឥស្លាមសាសនា]] ([[សាសនារដ្ឋ|ផ្លូវការ]]) |
||
| ០.៣% សាសនាផ្សេងៗទៀត |
| ០.៣% សាសនាផ្សេងៗទៀត |
||
}} |
}} |
||
| government_type = [[រដ្ឋឯកភូត]][[ឥស្លាមនិយម|និយមឥស្លាម]] [[រដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ន]]<br/>ក្រោមអំណាច[[អត្ថាធិបតេយ្យ]] |
|||
| government_type = [[អេមីរ៉ាត]]ប្រកាន់[[ទេវាធិបតេយ្យ]] [[រដ្ឋឯកភូត]]អាស្រ័យ[[ឌីអូបង់ឌី]][[ឥស្លាមនិយម|និយមឥស្លាម]]នៅក្រោម[[រដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ន]] |
|||
| leader_title1 = [[ |
| leader_title1 = [[ប្រមុខអេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន|ប្រមុខ]] |
||
| leader_name1 = [[ហៃបាទូឡា អាហ៊ុងហ្សាដា]]<ref>{{cite web|url=https://www.rfi.fr/km/%E1%9E%A2%E1%9E%B6%E1%9E%9F%E1%9F%8A%E1%9E%B8/20211031-%E1%9E%98%E1%9F%81%E1%9E%8A%E1%9E%B9%E1%9E%80%E1%9E%93%E1%9E%B6%E1%9F%86-%E1%9E%8F%E1%9E%B6%E1%9E%9B%E1%9E%B8%E1%9E%94%E1%9E%84%E1%9F%8B-%E1%9E%9B%E1%9F%81%E1%9E%85%E1%9E%98%E1%9E%BB%E1%9E%81-%E1%9E%87%E1%9E%B6-%E1%9E%95%E1%9F%92%E1%9E%9B%E1%9E%BC%E1%9E%9C%E1%9E%80%E1%9E%B6%E1%9E%9A-%E1%9E%87%E1%9E%B6%E1%9E%9B%E1%9E%BE%E1%9E%80%E1%9E%91%E1%9E%B8%E1%9E%98%E1%9E%BD%E1%9E%99|title=(ភាសាខ្មែរ) មេដឹកនាំកំពូលចលនាតាលីបង់ លេចមុខជាផ្លូវការជាលើកទីមួយ|website=RFI Khmer|date=31 តុលា 2021|accessdate=6 វិច្ឆិកា 2021}}</ref> |
|||
| leader_name1 = [[ហ៊ីបាទូឡា អាឃុនហ្សាដា]] |
|||
| leader_title2 = [[ |
| leader_title2 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីអាហ្វហ្កានីស្ថាន|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] |
||
| leader_name2 = [[មហាម៉ាដ ហាស្សាន អាឃុន]] (ស្តីទី) |
| leader_name2 = [[មហាម៉ាដ ហាស្សាន អាឃុន]] (ស្តីទី) |
||
| leader_title3 = [[ |
| leader_title3 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីអាហ្វហ្កានីស្ថាន|ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីទីមួយ]] |
||
| leader_name3 = [[អាប់ឌុល ហ្កានី បារ៉ាដារ]] (ស្តីទី) |
| leader_name3 = [[អាប់ឌុល ហ្កានី បារ៉ាដារ]] (ស្តីទី) |
||
| leader_title4 = [[ |
| leader_title4 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីអាហ្វហ្កានីស្ថាន|ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីទីពីរ]] |
||
| leader_name4 = [[អាប់ឌុល សាឡាំម ហាណាហ្វី]] (ស្តីទី) |
| leader_name4 = [[អាប់ឌុល សាឡាំម ហាណាហ្វី]] (ស្តីទី) |
||
| legislature = |
| legislature = |
||
បន្ទាត់ទី៥៩៖ | បន្ទាត់ទី៥៨៖ | ||
| established_event8 = [[សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន|សាធារណរដ្ឋឥស្លាម]] |
| established_event8 = [[សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន|សាធារណរដ្ឋឥស្លាម]] |
||
| established_date8 = ២៦ មករា ២០០៤ |
| established_date8 = ២៦ មករា ២០០៤ |
||
| established_event9 = [[ការដួលរលំនៃទីក្រុងកាប៊ុល (២០២១)| |
| established_event9 = [[ការដួលរលំនៃទីក្រុងកាប៊ុល (២០២១)|តាលីបង់ឡើងកាន់អំណាចជាថ្មី]] |
||
| established_date9 = ១៥ សីហា ២០២១ |
| established_date9 = ១៥ សីហា ២០២១ |
||
| area_size = 1 E7 |
| area_size = 1 E7 |
||
បន្ទាត់ទី៧៤៖ | បន្ទាត់ទី៧៣៖ | ||
| GDP_PPP_per_capita = $២,០២៤<ref name="imf2"/> |
| GDP_PPP_per_capita = $២,០២៤<ref name="imf2"/> |
||
| GDP_PPP_per_capita_rank = ទី១៦៩ |
| GDP_PPP_per_capita_rank = ទី១៦៩ |
||
| GDP_nominal = $២១.៦៥៧ |
| GDP_nominal = $២១.៦៥៧ ពាន់លាន<ref name=imf2/> |
||
| GDP_nominal_year = ២០១៨ |
| GDP_nominal_year = ២០១៨ |
||
| GDP_nominal_rank = ទី១១១ |
| GDP_nominal_rank = ទី១១១ |
||
បន្ទាត់ទី៨៩៖ | បន្ទាត់ទី៨៨៖ | ||
| HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 ធ្នូ 2020|publisher=United Nations Development Programme|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=17 សីហា 2021}}</ref> |
| HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 ធ្នូ 2020|publisher=United Nations Development Programme|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=17 សីហា 2021}}</ref> |
||
| HDI_rank = ទី១៦៩ |
| HDI_rank = ទី១៦៩ |
||
| currency = [[ |
| currency = [[អាហ្វហ្កានី (រូបិយវត្ថុ)|អាហ្វហ្កានី]] (افغانی) |
||
| currency_code = AFN |
| currency_code = AFN |
||
| time_zone = D† |
| time_zone = D† |
||
បន្ទាត់ទី៩៨៖ | បន្ទាត់ទី៩៧៖ | ||
| today = |
| today = |
||
}} |
}} |
||
'''អាហ្វហ្កានីស្ថាន''' ([[ភាសាដារី]]/[[ភាសាបាស្តូ|បាស្តូ]]៖ افغانستان) មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា '''អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន''', គឺជាប្រទេសមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅអនុតំបន់[[អាស៊ីកណ្ដាល]]។ វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងប្រទេស[[ប៉ាគីស្ថាន]]នៅភាគខាងកើតនិងត្បូង [[អ៊ីរ៉ង់]]នៅភាគខាងលិច [[តួកមេនីស្ថាន]] [[អ៊ូសបេគីស្ថាន]] និង[[តាហ្ស៊ីគីស្ថាន]]នៅភាគខាងជើង និង ប្រទេស[[ចិន]]នៅភាគឦសាន។ អាហ្វហ្កានីស្ថានមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៦៥២,៨៦៤ គីឡូម៉ែត្រការ៉េដោយគ្របដណ្តប់ទៅដោយតំបន់ភ្នំនិងវាលទំនាបនៅភាគខាងជើងនិងនិរតី។ [[កាប៊ុល]]គឺជារដ្ឋធានីនិងទីក្រុងធំបំផុតដោយមានប្រជាជនរស់នៅប្រមាណ ៤.៦ លាននាក់ដែលភាគច្រើនជា[[ជនជាតិប៉ាស្តុន]] [[ |
'''អាហ្វហ្កានីស្ថាន''' ([[ភាសាដារី]]/[[ភាសាបាស្តូ|បាស្តូ]]៖ افغانستان) មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា '''អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន''', គឺជាប្រទេសមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅអនុតំបន់[[អាស៊ីកណ្ដាល]]។ វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងប្រទេស[[ប៉ាគីស្ថាន]]នៅភាគខាងកើតនិងត្បូង [[អ៊ីរ៉ង់]]នៅភាគខាងលិច [[តួកមេនីស្ថាន]] [[អ៊ូសបេគីស្ថាន]] និង[[តាហ្ស៊ីគីស្ថាន]]នៅភាគខាងជើង និង ប្រទេស[[ចិន]]នៅភាគឦសាន។ អាហ្វហ្កានីស្ថានមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៦៥២,៨៦៤ គីឡូម៉ែត្រការ៉េដោយគ្របដណ្តប់ទៅដោយតំបន់ភ្នំនិងវាលទំនាបនៅភាគខាងជើងនិងនិរតី។ [[កាប៊ុល]]គឺជារដ្ឋធានីនិងទីក្រុងធំបំផុតដោយមានប្រជាជនរស់នៅប្រមាណ ៤.៦ លាននាក់ដែលភាគច្រើនជា[[ជនជាតិប៉ាស្តុន]] [[ជនជាតិតាហ្ស៊ិក|តាហ្ស៊ិក]] [[ជនជាតិហាសារ៉ា|ហាសារ៉ា]] និង [[ជនជាតិអ៊ូសបេក|អ៊ូសបេក]]។ |
||
មនុស្សបានមកតាំងទីលំនៅលើទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានចាប់តាំងពីយុគសម័យ[[ប៉ាឡេអូលីទិកកណ្តាល]]មកម្លេះហើយវាមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[ផ្លូវសូត្រ]]ដែលត្រូវជាផ្លូវពាណិជ្ជកម្មបុរាណដ៏សំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិដោយវាបានភ្ជាប់តំបន់បជ្ឈឹមបូព៌ាជាមួយផ្នែកផ្សេងទៀតនៃទ្វីប[[អាស៊ី]]។ ទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានគឺជាទីកន្លែងកំណើតនៃជាតិសាសន៍ជាច្រើនហើយធ្លាប់បានឆ្លងកាត់ប្រតិបត្តិការយោធាប្រវត្តិសាស្ត្រធំៗរួមមាន៖ យុទ្ធនាការឈ្លានពានរបស់[[អេឡិចសាន់ដឺ ដឹ ហ្គារ៉ែត|មហាក្សត្រអាឡិចសាន់ដឺ]] [[ចក្រភពមយូរ]] [[ជនជាតិអារ៉ាប់]] [[ចក្រភពម៉ុងកូល|ពួកម៉ុងកូល]] [[សហរាជាណាចក្រ|ចក្រភពអង់គ្លេស]] [[សហភាពសូវៀត|សូវៀត]] និងក្នុងពេលថ្មីៗនេះគឺយុទ្ធនាការរបស់[[សហរដ្ឋអាមេរិក]]និងអង្គការ[[អង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង|ណាតូ]]។ ចក្រភពជាច្រើនបាននិម្មិតឡើងនៅលើទឹកដីប្រទេសនេះរួមមាន៖ [[ចក្រភពសាណានីដ]] [[រាជវង្សសាហ្វារីដ|សាហ្វារីដ]] [[ហ្កាស្សនាវីដ]] [[ចក្រភពហូតាក់|ហូតាក់]] [[ចក្រភពឌូរ៉ានី|ឌូរ៉ានី]] និងចក្រភពជាច្រើនៗទៀត។<ref name="Galvin-PreIslamic">{{cite web |url=http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/PreIslamic.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20011103002246/http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/PreIslamic.html |archivedate=3 November 2001|title=The Pre-Islamic Period |publisher=Illinois Institute of Technology |work=Afghanistan Country Study |first=Luke |last=Griffin |date=14 មករា 2002 |accessdate=10 កញ្ញា 2021}}</ref> |
មនុស្សបានមកតាំងទីលំនៅលើទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានចាប់តាំងពីយុគសម័យ[[ប៉ាឡេអូលីទិកកណ្តាល]]មកម្លេះហើយវាមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[ផ្លូវសូត្រ]]ដែលត្រូវជាផ្លូវពាណិជ្ជកម្មបុរាណដ៏សំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិដោយវាបានភ្ជាប់តំបន់បជ្ឈឹមបូព៌ាជាមួយផ្នែកផ្សេងទៀតនៃទ្វីប[[អាស៊ី]]។ ទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានគឺជាទីកន្លែងកំណើតនៃជាតិសាសន៍ជាច្រើនហើយធ្លាប់បានឆ្លងកាត់ប្រតិបត្តិការយោធាប្រវត្តិសាស្ត្រធំៗរួមមាន៖ យុទ្ធនាការឈ្លានពានរបស់[[អេឡិចសាន់ដឺ ដឹ ហ្គារ៉ែត|មហាក្សត្រអាឡិចសាន់ដឺ]] [[ចក្រភពមយូរ]] [[ជនជាតិអារ៉ាប់]] [[ចក្រភពម៉ុងកូល|ពួកម៉ុងកូល]] [[សហរាជាណាចក្រ|ចក្រភពអង់គ្លេស]] [[សហភាពសូវៀត|សូវៀត]] និងក្នុងពេលថ្មីៗនេះគឺយុទ្ធនាការរបស់[[សហរដ្ឋអាមេរិក]]និងអង្គការ[[អង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង|ណាតូ]]។ ចក្រភពជាច្រើនបាននិម្មិតឡើងនៅលើទឹកដីប្រទេសនេះរួមមាន៖ [[ចក្រភពសាណានីដ]] [[រាជវង្សសាហ្វារីដ|សាហ្វារីដ]] [[ហ្កាស្សនាវីដ]] [[ចក្រភពហូតាក់|ហូតាក់]] [[ចក្រភពឌូរ៉ានី|ឌូរ៉ានី]] និងចក្រភពជាច្រើនៗទៀត។<ref name="Galvin-PreIslamic">{{cite web |url=http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/PreIslamic.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20011103002246/http://www.gl.iit.edu/govdocs/afghanistan/PreIslamic.html |archivedate=3 November 2001|title=The Pre-Islamic Period |publisher=Illinois Institute of Technology |work=Afghanistan Country Study |first=Luke |last=Griffin |date=14 មករា 2002 |accessdate=10 កញ្ញា 2021}}</ref> |
||
បន្ទាត់ទី១០៤៖ | បន្ទាត់ទី១០៣៖ | ||
រដ្ឋសម័យនៃអាហ្វហ្កានីស្ថានបានផ្តើមឡើងដំបូងចេញពីរាជវង្សហូចាក់ និងរាជវង្សឌូរ៉ានីនៅក្នុងសតវត្សទី១៨។ នៅចុងសតវត្សទី១៩ អាហ្វហ្កានីស្ថានបានក្លាយជារដ្ឋទ្រនាប់រវាងទឹកដីអាណានិគមអង់គ្លេសគឺ[[រាជឥណ្ឌា]] និង[[ចក្រភព រុស្ស៊ី|ចក្រភពរុស្ស៊ី]]។ បន្ទាប់ពី[[សង្គ្រាមអង់គ្លេស-អាហ្វហ្កានីស្ថានលើកទី៣]] បានបញ្ចប់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩១៩ ប្រទេសនេះក៏បានរួចផុតពីនឹមត្រួតត្រារបស់បរទេសហើយទីបំផុតបានបង្កើតចេញជា[[រាជាណាចក្រអាហ្វហ្កានីស្ថាន]]នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩២៦ ដោយមានការដឹកនាំពីស្តេច[[អាម៉ានូឡា ខាន់|អាម៉ានូឡា]]។ របបរាជានិយមនៅអាហ្វហ្កានីស្ថានមានអត្ថិភាពជិត ៥០ ឆ្នាំមុនពេលត្រូវបានដួលរលំនៅក្នុងរជ្ជកាលស្តេច[[មហាម៉ាដ សាហ៊ែរ ហ្សា|សាហ៊ែរ]]រួចក៏លេចចេញជាសាធារណរដ្ឋនៅអំឡុងខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៧៣។ នៅឆ្នាំ១៩៧៨ [[បដិវត្តន៍ស័រ|រដ្ឋប្រហារ]]មួយទៀតបានកើតឡើងហើយប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានក៏បានក្លាយជារដ្ឋកុម្មុយនីស្ត។ នៅទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៨០ [[សង្គ្រាមសូវៀត–អាហ្វហ្កានីស្ថាន]]ក៏បានផ្ទុះឡើងដោយ[[មូចាហ៊ីឌីនអាហ្វកានីស្ថាន|ចលនាមូចាហ៊ីឌីន]]ចង់ផ្តួលរំលំរបបកុម្មុយនិស្តថ្មី។ នៅត្រឹមឆ្នាំ១៩៩៦ ទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានភាគច្រើនបានធ្លាក់ចូលក្នុងដៃក្រុម[[មូលដ្ឋាននិយមឥស្លាម]]មួយដែលគេតែងហៅថា[[តាលីបង់]], ក្រុមនេះបានបង្កើតចេញជារបបផ្តាច់ការរយៈពេល ៥ ឆ្នាំមុនពេលត្រូវផ្តួលរំលំវិញនៅក្នុងឆ្នាំ២០០១។ តាលីបង់ត្រូវបាន[[ការឈ្លានពានរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកលើអាហ្វហ្កានីស្ថាន|ទម្លាក់ចេញពីអំណាច]]ដោយកងកម្លាំងអាមេរិកប៉ុន្តែក្រុមនេះមិនបានរលាយសាបសូន្យឡើយ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបមាន[[សង្គ្រាមនៅអាហ្វហ្កានីស្ថាន (២០០១–២០២១)|សង្គ្រាមរយៈពេល ២០ ឆ្នាំ]]ផ្ទុះឡើងរវាងរដ្ឋាភិបាលរណបអាមេរិកនិងចលនាតាលីបង់ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ២០២១ អាមេរិកបានប្រកាសដកទ័ពចេញខណៈដែលក្រុមតាលីបង់បានបើកប្រតិបត្តិការយោធាប្រឆាំងដ៏ធំមួយដែលនាំឱ្យពួកគេឡើងត្រឡប់កាន់អំណាចវិញ។ |
រដ្ឋសម័យនៃអាហ្វហ្កានីស្ថានបានផ្តើមឡើងដំបូងចេញពីរាជវង្សហូចាក់ និងរាជវង្សឌូរ៉ានីនៅក្នុងសតវត្សទី១៨។ នៅចុងសតវត្សទី១៩ អាហ្វហ្កានីស្ថានបានក្លាយជារដ្ឋទ្រនាប់រវាងទឹកដីអាណានិគមអង់គ្លេសគឺ[[រាជឥណ្ឌា]] និង[[ចក្រភព រុស្ស៊ី|ចក្រភពរុស្ស៊ី]]។ បន្ទាប់ពី[[សង្គ្រាមអង់គ្លេស-អាហ្វហ្កានីស្ថានលើកទី៣]] បានបញ្ចប់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩១៩ ប្រទេសនេះក៏បានរួចផុតពីនឹមត្រួតត្រារបស់បរទេសហើយទីបំផុតបានបង្កើតចេញជា[[រាជាណាចក្រអាហ្វហ្កានីស្ថាន]]នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩២៦ ដោយមានការដឹកនាំពីស្តេច[[អាម៉ានូឡា ខាន់|អាម៉ានូឡា]]។ របបរាជានិយមនៅអាហ្វហ្កានីស្ថានមានអត្ថិភាពជិត ៥០ ឆ្នាំមុនពេលត្រូវបានដួលរលំនៅក្នុងរជ្ជកាលស្តេច[[មហាម៉ាដ សាហ៊ែរ ហ្សា|សាហ៊ែរ]]រួចក៏លេចចេញជាសាធារណរដ្ឋនៅអំឡុងខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៧៣។ នៅឆ្នាំ១៩៧៨ [[បដិវត្តន៍ស័រ|រដ្ឋប្រហារ]]មួយទៀតបានកើតឡើងហើយប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានក៏បានក្លាយជារដ្ឋកុម្មុយនីស្ត។ នៅទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៨០ [[សង្គ្រាមសូវៀត–អាហ្វហ្កានីស្ថាន]]ក៏បានផ្ទុះឡើងដោយ[[មូចាហ៊ីឌីនអាហ្វកានីស្ថាន|ចលនាមូចាហ៊ីឌីន]]ចង់ផ្តួលរំលំរបបកុម្មុយនិស្តថ្មី។ នៅត្រឹមឆ្នាំ១៩៩៦ ទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានភាគច្រើនបានធ្លាក់ចូលក្នុងដៃក្រុម[[មូលដ្ឋាននិយមឥស្លាម]]មួយដែលគេតែងហៅថា[[តាលីបង់]], ក្រុមនេះបានបង្កើតចេញជារបបផ្តាច់ការរយៈពេល ៥ ឆ្នាំមុនពេលត្រូវផ្តួលរំលំវិញនៅក្នុងឆ្នាំ២០០១។ តាលីបង់ត្រូវបាន[[ការឈ្លានពានរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកលើអាហ្វហ្កានីស្ថាន|ទម្លាក់ចេញពីអំណាច]]ដោយកងកម្លាំងអាមេរិកប៉ុន្តែក្រុមនេះមិនបានរលាយសាបសូន្យឡើយ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបមាន[[សង្គ្រាមនៅអាហ្វហ្កានីស្ថាន (២០០១–២០២១)|សង្គ្រាមរយៈពេល ២០ ឆ្នាំ]]ផ្ទុះឡើងរវាងរដ្ឋាភិបាលរណបអាមេរិកនិងចលនាតាលីបង់ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ២០២១ អាមេរិកបានប្រកាសដកទ័ពចេញខណៈដែលក្រុមតាលីបង់បានបើកប្រតិបត្តិការយោធាប្រឆាំងដ៏ធំមួយដែលនាំឱ្យពួកគេឡើងត្រឡប់កាន់អំណាចវិញ។ |
||
អាហ្វហ្កានីស្ថានមានកម្រិតភេរវកម្ម ភាពក្រីក្រ កង្វះអាហារូបត្ថម្ភសម្រាប់កុមារ និងអំពើពុករលួយខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងចំណោមប្រទេសដទៃលើពិភពលោក។ ប្រទេសនេះសព្វថ្ងៃគឺជាសមាជិកនៃ[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]] [[អង្គការកិច្ចសហប្រតិបត្តិការឥស្លាម]] [[សមាគមអាស៊ីខាងត្បូងសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងតំបន់]] [[ហ្សេ៧៧]] [[អង្គការសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច]] និង[[ចលនាមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ]]។ |
អាហ្វហ្កានីស្ថានមានកម្រិតភេរវកម្ម ភាពក្រីក្រ កង្វះអាហារូបត្ថម្ភសម្រាប់កុមារ និងអំពើពុករលួយខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងចំណោមប្រទេសដទៃលើពិភពលោក។ ប្រទេសនេះសព្វថ្ងៃគឺជាសមាជិកនៃ[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]] [[អង្គការកិច្ចសហប្រតិបត្តិការឥស្លាម]] [[សមាគមអាស៊ីខាងត្បូងសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងតំបន់]] [[ហ្សេ៧៧]] [[អង្គការសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច]] និង[[ចលនាមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ]]។ សេដ្ឋកិច្ចរបស់អាហ្វហ្កានីស្ថានគឺស្ថិតនៅលំដាប់ថ្នាក់ទី ៩៦ នៅលើពិភពលោកដោយមានផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (ផសស) ស្មើនឹង ៧២.៩ ពាន់លានដុល្លារបើគិតតាម[[យុគភាពអំណាចនៃការទិញ]]។ ប៉ុន្តែបើគិតជាផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ៗវិញ (យអទ) អាហ្វហ្កានីស្ថានគឺស្ថិតនៅក្នុងចំណោមប្រទេសក្រីក្របំផុតដោយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ១៦៩ នៅក្នុងចំណោមប្រទេសសរុបចំនួន ១៨៦ ប្រទេសគិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៨។ |
||
== និរុត្តសាស្ត្រ == |
|||
== និរុត្តិសាស្ត្រ == |
|||
អាហ្វហ្កានីស្ថាន រួមភាគ अश्वक (អស្វកៈ) និង स्थान (ស្ថាន) ជាភាសាសំស្ក្រឹត។ अश्वक (អស្វកៈ) ផ្លាស់ប្តូរជា आश्विन (អស្វិន ៖ អ្នកជិះសេះ)។ ជាភាសាខ្មែរ នាមនៃប្រទេសនេះជា «អស្វិនស្ថាន» ។ |
អាហ្វហ្កានីស្ថាន រួមភាគ अश्वक (អស្វកៈ) និង स्थान (ស្ថាន) ជាភាសាសំស្ក្រឹត។ अश्वक (អស្វកៈ) ផ្លាស់ប្តូរជា आश्विन (អស្វិន ៖ អ្នកជិះសេះ)។ ជាភាសាខ្មែរ នាមនៃប្រទេសនេះជា «អស្វិនស្ថាន» ។ |
||
==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== |
==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== |
||
{{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្រអាហ្វហ្កានីស្ថាន}} |
|||
{{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្រអាហ្វកានីស្ថាន}} |
|||
ប្រវត្តិសាស្ត្រថ្មីៗរបស់ប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានកើតឡើងដោយសារសង្គ្រាម និង ការរំជើបរំជួលផ្ទៃក្នុង ។ [[សហភាពសូវៀត]] បានចូលមក ឈ្លានពាននៅ [[ឆ្នាំ១៩៧៩]] ប៉ុន្តែ កម្លាំងដែលមកឈ្លានពានត្រូវដកចេញទៅវិញនៅរយៈពេល១០ឆ្នាំ។ ក្រោយមក ដោយសារ កម្លាំងតស៊ូប្រឆាំងនឹងរបបកុំមុយនីស្តរបស់អាហ្វហ្កានីស្ថាន របបកុំមុយនីស្តនៅក្នុងទីក្រុងកាប៊ុលបានរលំរលាយទាំងស្រុងនៅឆ្នាំ១៩៩២។ |
ប្រវត្តិសាស្ត្រថ្មីៗរបស់ប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានកើតឡើងដោយសារសង្គ្រាម និង ការរំជើបរំជួលផ្ទៃក្នុង ។ [[សហភាពសូវៀត]] បានចូលមក ឈ្លានពាននៅ [[ឆ្នាំ១៩៧៩]] ប៉ុន្តែ កម្លាំងដែលមកឈ្លានពានត្រូវដកចេញទៅវិញនៅរយៈពេល១០ឆ្នាំ។ ក្រោយមក ដោយសារ កម្លាំងតស៊ូប្រឆាំងនឹងរបបកុំមុយនីស្តរបស់អាហ្វហ្កានីស្ថាន របបកុំមុយនីស្តនៅក្នុងទីក្រុងកាប៊ុលបានរលំរលាយទាំងស្រុងនៅឆ្នាំ១៩៩២។ |
||
ការតស៊ូប្រឆាំងបានផ្ទុះឡើងជាបន្តបន្ទាប់ក្នុងចំណោមចលនាតស៊ូរបស់អាហ្វហ្កានីស្ថានផ្សេងៗគ្នាបានជួយដល់[[ពួកតាលីបង់]]ជាចលនាបណ្ដាញគាំទ្រប៉ាគីស្ថានមួយ ដែលបានតស៊ូដើម្បីបញ្ចប់ពួកជ្រុលនិយម និង សង្គ្រាមក្នុងស្រុក ដែលបានបង្រួបបង្រួមប្រទេស ជាយថាហេតុ។ [[ពួកតាលីបង់]]បានឈ្លានរឹបអូសយកទីក្រុងកាប៊ុលបាននៅឆ្នាំ១៩៩៦ និងអាចចាប់យកចំណែកដីនៃប្រទេសជាច្រើនដែលនៅក្រៅការគ្រប់គ្រងនៃពួកសម្ព័ន្ធមិត្ត ខាងជើង នៅភាគឦសាន។ ក្រោយអំពើភេរវកម្មកាលពីថ្ងៃទី១១ខែកញ្ញាឆ្នាំ២០០១ ទាហាន[[សហរដ្ឋអាមេរិក]] និង ទាហានសម្ព័ន្ធមិត្ត រួមទាំង ទាហានសម្ព័ន្ធមិត្តខាងជើងបានផ្ដួលរំលំ[[ពួកតាលីបង់]]ដែលផ្ដល់ជម្រកដល់អូសាម៉ា ប៊ីនឡាដិន។ នៅចុងឆ្នាំ២០០១ មានកិច្ចប្រជុំមួយនៅទីក្រុងប៊ែន ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ ដើម្បីបង្កើតនូវបែបបទមួយសម្រាប់ការស្ថាបនានយោបាយឡើងវិញ ដែលផ្ដល់ជាចុងក្រោយនៅក្នុងការស្ថាបនារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីនៅឆ្នាំ២០០៤។ នៅថ្ងៃទី០៩ខែតុលាឆ្នាំ២០០៤ [[ហាមីដ កាហ្សៃ]] បានក្លាយជាប្រធានាធិបតីដែលឆ្លងកាត់ការបោះឆ្នោតតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដំបូងបំផុតក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន។ |
ការតស៊ូប្រឆាំងបានផ្ទុះឡើងជាបន្តបន្ទាប់ក្នុងចំណោមចលនាតស៊ូរបស់អាហ្វហ្កានីស្ថានផ្សេងៗគ្នាបានជួយដល់[[ពួកតាលីបង់]]ជាចលនាបណ្ដាញគាំទ្រប៉ាគីស្ថានមួយ ដែលបានតស៊ូដើម្បីបញ្ចប់ពួកជ្រុលនិយម និង សង្គ្រាមក្នុងស្រុក ដែលបានបង្រួបបង្រួមប្រទេស ជាយថាហេតុ។ [[ពួកតាលីបង់]]បានឈ្លានរឹបអូសយកទីក្រុងកាប៊ុលបាននៅឆ្នាំ១៩៩៦ និងអាចចាប់យកចំណែកដីនៃប្រទេសជាច្រើនដែលនៅក្រៅការគ្រប់គ្រងនៃពួកសម្ព័ន្ធមិត្ត ខាងជើង នៅភាគឦសាន។ ក្រោយអំពើភេរវកម្មកាលពីថ្ងៃទី១១ខែកញ្ញាឆ្នាំ២០០១ ទាហាន[[សហរដ្ឋអាមេរិក]] និង ទាហានសម្ព័ន្ធមិត្ត រួមទាំង ទាហានសម្ព័ន្ធមិត្តខាងជើងបានផ្ដួលរំលំ[[ពួកតាលីបង់]]ដែលផ្ដល់ជម្រកដល់អូសាម៉ា ប៊ីនឡាដិន។ នៅចុងឆ្នាំ២០០១ មានកិច្ចប្រជុំមួយនៅទីក្រុងប៊ែន ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ ដើម្បីបង្កើតនូវបែបបទមួយសម្រាប់ការស្ថាបនានយោបាយឡើងវិញ ដែលផ្ដល់ជាចុងក្រោយនៅក្នុងការស្ថាបនារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីនៅឆ្នាំ២០០៤។ នៅថ្ងៃទី០៩ខែតុលាឆ្នាំ២០០៤ [[ហាមីដ កាហ្សៃ]] បានក្លាយជាប្រធានាធិបតីដែលឆ្លងកាត់ការបោះឆ្នោតតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដំបូងបំផុតក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន។ |
||
==ភូមិសាស្ត្រ== |
|||
{{ផ្នែកទទេ}} |
|||
==រដ្ឋាភិបាល== |
|||
{{ផ្នែកទទេ}} |
|||
==សេដ្ឋកិច្ច== |
|||
{{ផ្នែកទទេ}} |
|||
==ប្រជាសាស្ត្រ== |
|||
{{ផ្នែកទទេ}} |
|||
==វប្បធម៌== |
|||
{{ផ្នែកទទេ}} |
|||
==ឯកសារយោង== |
==ឯកសារយោង== |
||
បន្ទាត់ទី១២៤៖ | បន្ទាត់ទី១៣៧៖ | ||
{{Stub}} |
{{Stub}} |
||
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អាស៊ី]] |
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អាស៊ី]] |
||
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម: |
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អាហ្វហ្កានីស្ថាន| ]] |
||
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអាស៊ីកណ្តាល]] |
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអាស៊ីកណ្តាល]] |
||
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអាស៊ី]] |
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអាស៊ី]] |
កំណែនៅ ម៉ោង០៤:២៤ ថ្ងៃសៅរ៍ ទី០៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២១
د افغانستان اسلامي امارت (ភាសាបាស្តូ) امارت اسلامی افغانستان (ភាសាដារី) | |
---|---|
វរលញ្ឆករ
| |
បាវចនា لا إله إلا الله، محمد رسول الله (ភាសាអារ៉ាប់) "គ្មានព្រះណាក្រៅពីអាឡោះទេ មហាម៉ាដគឺជាទេវទូតរបស់អាឡោះ" (សាហាដា) | |
ទីតាំងប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន (ក្រហម) នៅលើភូគោល | |
រដ្ឋធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត | កាប៊ុល 33°N 66°E / 33°N 66°ECoordinates: 33°N 66°E / 33°N 66°E |
ភាសាផ្លូវការ | |
ក្រុមជនជាតិ | |
សាសនា |
|
រដ្ឋាភិបាល | រដ្ឋឯកភូតនិយមឥស្លាម រដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ន ក្រោមអំណាចអត្ថាធិបតេយ្យ |
- ប្រមុខ | ហៃបាទូឡា អាហ៊ុងហ្សាដា[៤] |
មហាម៉ាដ ហាស្សាន អាឃុន (ស្តីទី) | |
អាប់ឌុល ហ្កានី បារ៉ាដារ (ស្តីទី) | |
អាប់ឌុល សាឡាំម ហាណាហ្វី (ស្តីទី) | |
និម្មិតកម្ម | |
១៧៤៧ | |
១៨២៣ | |
១៩ សីហា ១៩១៩ | |
៩ មិថុនា ១៩២៦ | |
១៧ កក្កដា ១៩៧៣ | |
៧ កញ្ញា ១៩៩៦ | |
២៦ មករា ២០០៤ | |
១៥ សីហា ២០២១ | |
ក្រឡាផ្ទៃ | |
- ផ្ទៃសរុប | ៦៥២,៨៦៤ គ.ម២ |
- ផ្ទៃទឹក (%) | គ្មានទិន្នន័យ |
ប្រជាជន | |
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២០) | ៣២,៨៩០,១៧១[៥] (ទី៤៣) |
- ដង់ស៊ីតេ | ៤៨.០៨ នាក់/គ.ម២ (ទី១៧៤) |
GDP (PPP) | ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០១៨) |
- សរុប | $៧២.៩១១ ពាន់លាន[៦] (ទី៩៦) |
- ក្នុងម្នាក់ | $២,០២៤[៦] (ទី១៦៩) |
GDP (ចារឹក) | ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០១៨) |
- សរុប | $២១.៦៥៧ ពាន់លាន[៦] (ទី១១១) |
- ក្នុងម្នាក់ | $៤៩៣[៦] (ទី១៧៧) |
ជីនី (២០០៨) | 27.8[៧] ទាប · ទី១ |
HDI (២០១៩) | 0.511[៨] ទាប · ទី១៦៩ |
រូបិយវត្ថុ | អាហ្វហ្កានី (افغانی) (AFN) |
ល្វែងម៉ោង | UTC+៤:៣០ ប្រតិទិនសុរិយគតិ (D†) |
ទិសបើកបរ | ស្តាំ |
កូដហៅទូរស័ព្ទ | +៩៣ |
ដែនកម្រិតខ្ពស់ | .af افغانستان. |
អាហ្វហ្កានីស្ថាន (ភាសាដារី/បាស្តូ៖ افغانستان) មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន, គឺជាប្រទេសមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅអនុតំបន់អាស៊ីកណ្ដាល។ វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងប្រទេសប៉ាគីស្ថាននៅភាគខាងកើតនិងត្បូង អ៊ីរ៉ង់នៅភាគខាងលិច តួកមេនីស្ថាន អ៊ូសបេគីស្ថាន និងតាហ្ស៊ីគីស្ថាននៅភាគខាងជើង និង ប្រទេសចិននៅភាគឦសាន។ អាហ្វហ្កានីស្ថានមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៦៥២,៨៦៤ គីឡូម៉ែត្រការ៉េដោយគ្របដណ្តប់ទៅដោយតំបន់ភ្នំនិងវាលទំនាបនៅភាគខាងជើងនិងនិរតី។ កាប៊ុលគឺជារដ្ឋធានីនិងទីក្រុងធំបំផុតដោយមានប្រជាជនរស់នៅប្រមាណ ៤.៦ លាននាក់ដែលភាគច្រើនជាជនជាតិប៉ាស្តុន តាហ្ស៊ិក ហាសារ៉ា និង អ៊ូសបេក។
មនុស្សបានមកតាំងទីលំនៅលើទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានចាប់តាំងពីយុគសម័យប៉ាឡេអូលីទិកកណ្តាលមកម្លេះហើយវាមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់ផ្លូវសូត្រដែលត្រូវជាផ្លូវពាណិជ្ជកម្មបុរាណដ៏សំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិដោយវាបានភ្ជាប់តំបន់បជ្ឈឹមបូព៌ាជាមួយផ្នែកផ្សេងទៀតនៃទ្វីបអាស៊ី។ ទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានគឺជាទីកន្លែងកំណើតនៃជាតិសាសន៍ជាច្រើនហើយធ្លាប់បានឆ្លងកាត់ប្រតិបត្តិការយោធាប្រវត្តិសាស្ត្រធំៗរួមមាន៖ យុទ្ធនាការឈ្លានពានរបស់មហាក្សត្រអាឡិចសាន់ដឺ ចក្រភពមយូរ ជនជាតិអារ៉ាប់ ពួកម៉ុងកូល ចក្រភពអង់គ្លេស សូវៀត និងក្នុងពេលថ្មីៗនេះគឺយុទ្ធនាការរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនិងអង្គការណាតូ។ ចក្រភពជាច្រើនបាននិម្មិតឡើងនៅលើទឹកដីប្រទេសនេះរួមមាន៖ ចក្រភពសាណានីដ សាហ្វារីដ ហ្កាស្សនាវីដ ហូតាក់ ឌូរ៉ានី និងចក្រភពជាច្រើនៗទៀត។[៩]
រដ្ឋសម័យនៃអាហ្វហ្កានីស្ថានបានផ្តើមឡើងដំបូងចេញពីរាជវង្សហូចាក់ និងរាជវង្សឌូរ៉ានីនៅក្នុងសតវត្សទី១៨។ នៅចុងសតវត្សទី១៩ អាហ្វហ្កានីស្ថានបានក្លាយជារដ្ឋទ្រនាប់រវាងទឹកដីអាណានិគមអង់គ្លេសគឺរាជឥណ្ឌា និងចក្រភពរុស្ស៊ី។ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមអង់គ្លេស-អាហ្វហ្កានីស្ថានលើកទី៣ បានបញ្ចប់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩១៩ ប្រទេសនេះក៏បានរួចផុតពីនឹមត្រួតត្រារបស់បរទេសហើយទីបំផុតបានបង្កើតចេញជារាជាណាចក្រអាហ្វហ្កានីស្ថាននៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩២៦ ដោយមានការដឹកនាំពីស្តេចអាម៉ានូឡា។ របបរាជានិយមនៅអាហ្វហ្កានីស្ថានមានអត្ថិភាពជិត ៥០ ឆ្នាំមុនពេលត្រូវបានដួលរលំនៅក្នុងរជ្ជកាលស្តេចសាហ៊ែររួចក៏លេចចេញជាសាធារណរដ្ឋនៅអំឡុងខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៧៣។ នៅឆ្នាំ១៩៧៨ រដ្ឋប្រហារមួយទៀតបានកើតឡើងហើយប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានក៏បានក្លាយជារដ្ឋកុម្មុយនីស្ត។ នៅទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៨០ សង្គ្រាមសូវៀត–អាហ្វហ្កានីស្ថានក៏បានផ្ទុះឡើងដោយចលនាមូចាហ៊ីឌីនចង់ផ្តួលរំលំរបបកុម្មុយនិស្តថ្មី។ នៅត្រឹមឆ្នាំ១៩៩៦ ទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានភាគច្រើនបានធ្លាក់ចូលក្នុងដៃក្រុមមូលដ្ឋាននិយមឥស្លាមមួយដែលគេតែងហៅថាតាលីបង់, ក្រុមនេះបានបង្កើតចេញជារបបផ្តាច់ការរយៈពេល ៥ ឆ្នាំមុនពេលត្រូវផ្តួលរំលំវិញនៅក្នុងឆ្នាំ២០០១។ តាលីបង់ត្រូវបានទម្លាក់ចេញពីអំណាចដោយកងកម្លាំងអាមេរិកប៉ុន្តែក្រុមនេះមិនបានរលាយសាបសូន្យឡើយ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបមានសង្គ្រាមរយៈពេល ២០ ឆ្នាំផ្ទុះឡើងរវាងរដ្ឋាភិបាលរណបអាមេរិកនិងចលនាតាលីបង់ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ២០២១ អាមេរិកបានប្រកាសដកទ័ពចេញខណៈដែលក្រុមតាលីបង់បានបើកប្រតិបត្តិការយោធាប្រឆាំងដ៏ធំមួយដែលនាំឱ្យពួកគេឡើងត្រឡប់កាន់អំណាចវិញ។
អាហ្វហ្កានីស្ថានមានកម្រិតភេរវកម្ម ភាពក្រីក្រ កង្វះអាហារូបត្ថម្ភសម្រាប់កុមារ និងអំពើពុករលួយខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងចំណោមប្រទេសដទៃលើពិភពលោក។ ប្រទេសនេះសព្វថ្ងៃគឺជាសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ អង្គការកិច្ចសហប្រតិបត្តិការឥស្លាម សមាគមអាស៊ីខាងត្បូងសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការក្នុងតំបន់ ហ្សេ៧៧ អង្គការសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច និងចលនាមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ។ សេដ្ឋកិច្ចរបស់អាហ្វហ្កានីស្ថានគឺស្ថិតនៅលំដាប់ថ្នាក់ទី ៩៦ នៅលើពិភពលោកដោយមានផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (ផសស) ស្មើនឹង ៧២.៩ ពាន់លានដុល្លារបើគិតតាមយុគភាពអំណាចនៃការទិញ។ ប៉ុន្តែបើគិតជាផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ៗវិញ (យអទ) អាហ្វហ្កានីស្ថានគឺស្ថិតនៅក្នុងចំណោមប្រទេសក្រីក្របំផុតដោយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ១៦៩ នៅក្នុងចំណោមប្រទេសសរុបចំនួន ១៨៦ ប្រទេសគិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៨។
និរុត្តិសាស្ត្រ
អាហ្វហ្កានីស្ថាន រួមភាគ अश्वक (អស្វកៈ) និង स्थान (ស្ថាន) ជាភាសាសំស្ក្រឹត។ अश्वक (អស្វកៈ) ផ្លាស់ប្តូរជា आश्विन (អស្វិន ៖ អ្នកជិះសេះ)។ ជាភាសាខ្មែរ នាមនៃប្រទេសនេះជា «អស្វិនស្ថាន» ។
ប្រវត្តិសាស្ត្រ
ប្រវត្តិសាស្ត្រថ្មីៗរបស់ប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានកើតឡើងដោយសារសង្គ្រាម និង ការរំជើបរំជួលផ្ទៃក្នុង ។ សហភាពសូវៀត បានចូលមក ឈ្លានពាននៅ ឆ្នាំ១៩៧៩ ប៉ុន្តែ កម្លាំងដែលមកឈ្លានពានត្រូវដកចេញទៅវិញនៅរយៈពេល១០ឆ្នាំ។ ក្រោយមក ដោយសារ កម្លាំងតស៊ូប្រឆាំងនឹងរបបកុំមុយនីស្តរបស់អាហ្វហ្កានីស្ថាន របបកុំមុយនីស្តនៅក្នុងទីក្រុងកាប៊ុលបានរលំរលាយទាំងស្រុងនៅឆ្នាំ១៩៩២។
ការតស៊ូប្រឆាំងបានផ្ទុះឡើងជាបន្តបន្ទាប់ក្នុងចំណោមចលនាតស៊ូរបស់អាហ្វហ្កានីស្ថានផ្សេងៗគ្នាបានជួយដល់ពួកតាលីបង់ជាចលនាបណ្ដាញគាំទ្រប៉ាគីស្ថានមួយ ដែលបានតស៊ូដើម្បីបញ្ចប់ពួកជ្រុលនិយម និង សង្គ្រាមក្នុងស្រុក ដែលបានបង្រួបបង្រួមប្រទេស ជាយថាហេតុ។ ពួកតាលីបង់បានឈ្លានរឹបអូសយកទីក្រុងកាប៊ុលបាននៅឆ្នាំ១៩៩៦ និងអាចចាប់យកចំណែកដីនៃប្រទេសជាច្រើនដែលនៅក្រៅការគ្រប់គ្រងនៃពួកសម្ព័ន្ធមិត្ត ខាងជើង នៅភាគឦសាន។ ក្រោយអំពើភេរវកម្មកាលពីថ្ងៃទី១១ខែកញ្ញាឆ្នាំ២០០១ ទាហានសហរដ្ឋអាមេរិក និង ទាហានសម្ព័ន្ធមិត្ត រួមទាំង ទាហានសម្ព័ន្ធមិត្តខាងជើងបានផ្ដួលរំលំពួកតាលីបង់ដែលផ្ដល់ជម្រកដល់អូសាម៉ា ប៊ីនឡាដិន។ នៅចុងឆ្នាំ២០០១ មានកិច្ចប្រជុំមួយនៅទីក្រុងប៊ែន ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ ដើម្បីបង្កើតនូវបែបបទមួយសម្រាប់ការស្ថាបនានយោបាយឡើងវិញ ដែលផ្ដល់ជាចុងក្រោយនៅក្នុងការស្ថាបនារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីនៅឆ្នាំ២០០៤។ នៅថ្ងៃទី០៩ខែតុលាឆ្នាំ២០០៤ ហាមីដ កាហ្សៃ បានក្លាយជាប្រធានាធិបតីដែលឆ្លងកាត់ការបោះឆ្នោតតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដំបូងបំផុតក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន។
ភូមិសាស្ត្រ
ផ្នែកនេះទទេ។ អ្នកអាចជួយបានដោយបន្ថែមព័ត៌មាន។ |
រដ្ឋាភិបាល
ផ្នែកនេះទទេ។ អ្នកអាចជួយបានដោយបន្ថែមព័ត៌មាន។ |
សេដ្ឋកិច្ច
ផ្នែកនេះទទេ។ អ្នកអាចជួយបានដោយបន្ថែមព័ត៌មាន។ |
ប្រជាសាស្ត្រ
ផ្នែកនេះទទេ។ អ្នកអាចជួយបានដោយបន្ថែមព័ត៌មាន។ |
វប្បធម៌
ផ្នែកនេះទទេ។ អ្នកអាចជួយបានដោយបន្ថែមព័ត៌មាន។ |
ឯកសារយោង
- ↑ "BBCNazer.com | زندگى و آموزش | حرف های مردم: سرود ملی". www.bbc.co.uk. Retrieved 8 កញ្ញា 2021.
- ↑ Amirzai, Shafiq l. "(ភាសាបាស្តូ) د ملي سرود تاریخ | روهي". Rohi.Af. Retrieved 9 កញ្ញា 2021.
- ↑ "(ភាសាបាស្តូ) ملا فقیر محمد درویش د جهادي ترنم منل شوی سرخیل". نن ټکی اسیا. 2018-01-16. Retrieved 9 កញ្ញា 2021.
- ↑ "(ភាសាខ្មែរ) មេដឹកនាំកំពូលចលនាតាលីបង់ លេចមុខជាផ្លូវការជាលើកទីមួយ". RFI Khmer. 31 តុលា 2021. Retrieved 6 វិច្ឆិកា 2021.
{{cite web}}
: zero width space character in|title=
at position 21 (help) - ↑ ការិយាល័យស្ថិតិកណ្តាលអាហ្វកានីស្ថានឆ្នាំ២០២០
- ↑ ៦,០ ៦,១ ៦,២ ៦,៣ "អាហ្វកានីស្ថាន". មូលនិធិរូបិយវត្ថុពិភពលោក. Retrieved 17 សីហា 2021.
- ↑ "Gini Index". World Bank. Archived from the original on 11 ឧសភា 2014. Retrieved 17 សីហា 2021.
- ↑ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene. United Nations Development Programme. 15 ធ្នូ 2020. pp. 343–346. ល.ស.ប.អ. 978-92-1-126442-5. http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf។ បានយកមក 17 សីហា 2021.
- ↑ Griffin, Luke (14 មករា 2002). "The Pre-Islamic Period". Afghanistan Country Study. Illinois Institute of Technology. Archived from the original on 3 November 2001. Retrieved 10 កញ្ញា 2021.
|
អត្ថបទនេះគឺជាអត្ថបទខ្លីមិនពេញលេញ។ លោកអ្នកអាចជួយវីគីភីឌាដោយសរសេរពង្រីកបន្ថែម។ |
- Pages using duplicate arguments in template calls
- CS1 errors: invisible characters
- ទំព័រទាំងឡាយដែលដាច់តំណភ្ជាប់
- Coordinates on Wikidata
- Pages which use infobox templates with ignored data cells
- Articles with hatnote templates targeting a nonexistent page
- Articles to be expanded
- All articles to be expanded
- Articles with empty sections
- All articles with empty sections
- អត្ថបទខ្លីមិនពេញលេញ
- អាស៊ី
- អាហ្វហ្កានីស្ថាន
- ប្រទេសអាស៊ីកណ្តាល
- ប្រទេសនៅអាស៊ី
- សាធារណរដ្ឋឥស្លាម
- ប្រទេសអាស៊ីខាងត្បូង
- រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ
- ប្រទេស