រាជធានីឧដុង្គ
រាជធានីឧដុង្គ ជាអតីតរាជធានីរបស់ខ្មែរយើង នាសតវត្សរ៍ទី ១៧ (ពីឆ្នាំ១៦១៨ ដល់ឆ្នាំ ១៨៦៦) ដែលព្រះបាទនរោត្តម បានបោះបង់ចោល នៅឆ្នាំ១៨៦៦ ដើម្បីផ្លាស់រាជធានីទៅភ្នំពេញរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ ភ្នំឧដុង្ត មានទីតាំងនៅភាគពាយ័ព្យ ពីភ្នំពេញ ប្រហែល ៤០គីឡូម៉ែត្រ ក្រោយមក មានការទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍សាជាថ្មី បន្ទាប់ពីការកសាង ព្រះសក្យមុនីចេតិយដ៏ធំ នៅលើកំពូលភ្នំនេះ នៅជ្រុងខាងជើង ដែលមើលទៅឃើញធំខ្ពស់ និងមានភាពស្រស់បំព្រង។ ភ្នំឧដុង្ត ស្ថិតនៅក្នុង ឃុំផ្សារដែក និង ឃុំភ្នំបាត ស្រុកពញាឭ ខេត្តកណ្តាល។ អ្នកស្រុក បានហៅភ្នំនេះ ដោយឈ្មោះបី គឺ ភ្នំឧដុង្គ ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ និង ភ្នំអដ្ឋរស្ស។
តាមឯកសារ រឿងព្រេងខែ្មរ ភាគ៥ របស់ក្រុមជំនុំទំនៀមទម្លាប់ខែ្មរ បញ្ជាក់ថា ទីក្រុងឧដុង្គ បានត្រូវកសាងឡើង ក្នុងសតវត្សរ៍ទី១៧ ក្នុងរជ្ជកាល ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី២ ។ ក្នុង ពស ២១៦៤ គស ១៦២០ ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋា ដែលគង់នៅ រាជវាំងល្វាឯម បានយាង ចេញទៅប្រពាតនៅ តំបន់អូរក្រុងលាយ ក្នុងខេត្តសំរោងទង ក្រសាលនៅតាដុងយាយជ័យ បានទតឃើញទីទួលមួយ នៅតំបន់ស្រះកែវ ថាជាទីមានទេសភាពល្អ ក៏ចាប់ព្រះទ័យចង់សាងព្រះរាជវាំងគង់នៅទីនេះ ហើយក៏ចាត់ឧកញ៉ាក្រឡាហោម កែវ ឲ្យជា មេចំណាត់ការកសាងព្រះរាជវាំង នៅតំបន់ស្រះកែវនេះ នៅថៃ្ង៥កើត ខែផល្គុន ឆ្នាំវក ទោស័ក ពស២១៦៤ គស១៦២០ បានតាំងនាមនគរ (ទីក្រុង) ថ្មី នោះថា ព្រះបរមរាជវាំងមហានគរឧដុង្គ-មានជ័យបុរីរម្យឧត្តមរាជនិវេសនដ្ឋាន ដែលហៅខ្លីថា ក្រុងឧដុង្គមានជ័យ។
បើសម្លឹងពីកំពូលភ្នំទៅក្រោម គេនឹងឃើញទិដ្ឋភាពគួរជាទីទស្សនា មាន ដើមត្នោត ផ្ទះ ស្រែ ចម្ការ របស់អ្នកស្រុកព័ទ្ឋជុំវិញនោះ, បើមើលទៅកើតឃើញ ដៃទនេ្លសាប និងភូមិអ្នកស្រុកកំពង់ហ្លួង, មើលទៅជើងឃើញ ភូមិវាំងចាស់ និងផ្សារឧដុង្គ, និង ខាងត្បូង ឃើញផ្លូវជាតិលេខ៥ ទៅភ្នំពេញ យ៉ាងវែងបីដូចខែ្សពួរមួយចង្វាយ ។ ភ្នំនេះ មានទីកនែ្លង ជាទីសក្ការបូជា សម្រាប់អង្គុយលំហែកាយ និងមានផ្សារលក់ម្អូបចំណី ជូនភ្ញៀវដែលបាន ទៅកម្សាន្ត។
ភ្នំនេះជាទីកនែ្លង សម្រាប់តំកល់ អដ្ឋិធាតុរាជវង្សានុវង្ស ដែលគេចំណាំហៅថា "ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ" មានកំពស់មិនខ្ពស់ពេក មិនទាបពេក ។ បើដើរឡើងតាមជណ្តើរខាងជើង ដែលទើបសង់ថ្មី ចំនួន ៥០៩កាំ គេនឹងបានឃើញ ព្រះសក្យមុនីចេតិយ៍ដ៏ធំស្រស់ស្អាត មានកម្ពស់ ៤០ម៉ែត្រ ដែលបានទទួលការបញ្ចុះបឋមសិលា នាថៃ្ងព្រហស្បតិ៏ ៩រោច ខែទុតិយាសាធ ឆ្នាំជូត អដ្ឋស័ក ពុទ្ឋសករាជ ២៥៤០ ត្រូវនឹងថៃ្ង៨ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៩៦៕