ច្បាប់ធម្មតា

ច្បាប់ធម្មតា(គឺត្រូវបានគេស្គាល់ថាគឺជាការវិនិច្ឆ៍យតាមច្បាប់ឬក៍ជាច្បាប់ដែលធ្លាប់មានពីមុនមក)គឺជាច្បាប់ដែលធ្វើការវិនិច្ឆ៍យដោយការសំរេចចិត្តដោយតុលាកាហើយវាស្រដៀងនិង សាលាក្ដីច្រើនជាតាមមាត្រានីតិបញ្ញត្តិនៃច្បាប់ ឬក៍ការប្រតិបត្តិខាងនីតិប្រតិបត្តិ។ប្រព័ន្ធនៃច្បាប់ទូទៅមួយគឺជាប្រព័ន្ធនីត្យានុកូលមួយ ដែលផ្ដល់នូវទំងន់ច្បាប់មូយដ៍អស្ចារ្យនៃច្បាប់ទូទៅ

[១]នៅលើគោលសិលធម៍វាមិនមានភាពយុត្តិធម៍ទេក្នុងការដោះស្រាយនូវការពិតដែលមានភាពប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ខុសគ្នា​ នៅក្នងហេតុការណ៍ខុសៗគ្នា។

[២]រូបរាងនិងទ្រង់ទ្រាយនៃច្បាប់ដែលធ្លាប់មានពីមុននោះគេហៅថា"ច្បាប់ធម្មតា"ហើយវាអាចចងភ្ជាប់ការវិនិច្ឆ័យទៅថ្ងៃអនាគត់ផងដែរនៅក្នុងករណ័នេះវាជាកន្លែងដែលអ្នកចូលរួមអាចធ្វើ ការបដិសេធឬមិនយល់ស្របបាន ថានៅលើច្បាប់នោះគឺជាអ្វី ច្បាប់ធម្មតា សភាកាត់ក្ដីគឺមើលទៅអតីតកាលនៃការវិនិច្ឆ័យមុនៗដែលទាក់ទងទៅនឹងសភាកាត់ក្ដី។ប្រសិនបើការជំទាស់ឈ្លោះប្រកែកគ្នាមានភាពប្រហាក់ប្រហែលគ្នាវាគឺត្រូវបានធ្វើការដោះស្រាយនៅក្នុងអតីតកាលរួចមកហើយសភាកាត់ក្ដីគឺជាដំណើរនៃការលោតចុះឡើងដើម្បីធ្វើតាមមូល ហេតុដែលបានយកមកប្រើប្រាស់នៅក្នុងការវិនិច្ឆ័យពីមុនមក(គោសីលធម៍នេះគឺត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាការវិនិច្ឆ័យដែលបានសំឡឹងមើលទុកមុន)។ប្រសិនបើ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៍ដោយ សភាកាត់ក្ដីយល់ឃើញថាការជជែកឈ្លោះប្រកែកគ្នាថ្មីៗនេះដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះដ៍ច្បាស់ពីគ្រប់នៅករណីជាច្រើនពីមុនៗមក(ដែលហៅថា"ជារឿងរ៉ាវមួយនៃការផ្ដិតយកនៃរឿងរ៉ាវនោះ") ការវិនិច្ឆ័យគឺមានសិទ្ធិអំណាចហើយនិង​ ជាកិច្ចការដើម្បីបង្កើតច្បាប់ដោយការបង្កើតនូវច្បាប់ដែលមានពីមុនៗមក។[៣]ក្រោយមក ការវិនិច្ឆ័យថ្មីបានក្លាយជាច្បាប់ឬអ្វីៗដែលធ្លាប់មានពីមុន ហើយនិងចងក្រងទៅជាសភាកាត់ក្ដីទៅថ្ងៃអនាគត. នៅក្នុងការអនុវត្តន៍ ប្រព័ន្ធនៃច្បាប់ធម្មតាគឺមានភាពស្មុគស្មាញជាច្រើនជាងប្រព័ន្ធច្បាប់់សាមញ្ញទៅទៀតដែលបានពិព័ណនាខាងលើ។ការវិនិច្ឆ័យនៃសភាកាត់ក្ដីគឺជាការចងបញ្ចូលគ្នាតែក្នុងយុត្ថិការផ្ទាល់តែប៉ុណ្ណោះ ហើយវាថែមទាំងនៅក្នុងនៃការផ្ដល់ជូននៃយុត្ថិការ សភាកាត់ក្ដីមួយចំនួនមានអំណាចច្រើនជាងសភាកាត់ក្ដីផ្សេងទៀត។ ឧទាហណ៍៖នៅក្នុងយុត្ដិាធិកាភាគច្រើនការវិនិច្ឆ័យដោយសភាកាត់ក្ដីសាមញ្ញគឺជាការចងសភាកាត់ក្ដីអោយមានភាពទាបនៅក្នុងយុត្តាធិកាដូចគ្នាហើយនិងនៅលើការវិនិច្ឆ័យទៅអនាគត នៃភាពដូចគ្នានៃសភាកាត់ក្ដីសាមញ្ញ ប៉ុន្ដែការវិនិច្ឆ័យនេះនៃសភាកាត់ក្ដីកំរិតទាបគឺមិនត្រឹមតែចងនូវការរួបរួមនូវអំណាចប៉ុណ្ណោះទេ។ឥទ្ធីពលទៅវិញទៅមករវាងនិងច្បាប់ធម្មតា ច្បាប់នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់ខបញ្ញត្តិ និង ច្បាប់និយតករហើយថែមទាំងបង្ហាញនូវគំនិតដ៍មានភាពស្មុគស្មាញផងដែរ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៍ដោយ ការមើលដោយការវិនិច្ឆ័យ គោលសីលធម៍ដែលស្រដៀងនឹងករណីដែលគួរវិនិច្ឆ័យឬសំរេចចិត្តយោងទៅលើភាពមាំមួននៃគោសីលធម៍ច្បាប់ដូច្នេះពួកគេនឹងអាចឈានដល់ នូវលទ្ធផលស្រដៀងគ្នា ទទួលយកនូវប្រព័ន្ធច្បាប់ធម្មតាទាំងអស់។ ប្រព័ន្ធនីត្យានុកូលច្បាប់ច្បាប់ធម្មតាគឺមានការប្រើប្រាស់ពាសពេញសកលលោក ជាពិសេសគឺនៅក្នុងប្រទេសអង់គ្លេសដែលជាកន្លែងដើមកំណើតនៅក្នុងពាក់ណ្ដាលអាយុ [៤]ហើយក្នុងប្រទេសជាតិ ឬក៍ភូមិភាគដែលតាមនីត្យានុកូលទទួលមរតករបស់ពួកគេនៅក្នុងប្រទេសអង់គ្លេសដូចជាអាណានិគមនៃចក្រភពអង់គ្លេស រួមបញ្ចូលទាំងសហរដ្ឋអាមេរិច បាបាដូស [៥]ម៉ាលេស៊ី សិង្ហបុរី បង់ក្លាដែស ប៉ាគីសស្ថាន សិរីលង្កា ឥណ្ឌា ហ្គាណា កាមឺរ៉ូន អៀកឡង់ អ៊ីស្រាអែល ញ៉ូវហ្សេឡេន អាហ្រ្វិកខាងត្បូង ស៊ីមបាវ៉េ ហុងកុង ហើយនិង អូស្រ្ដាលី។

ពាក្យដែលមានន័យលាក់កំបាំងទីមួយ

ស័ព្ទឬពាក្យ"ច្បាប់ធម្មតា"មានពាក្យស័ព្ទដែលលាក់កំបាំងបីហើយនិងមានអត្ថន័ជាច្រើននៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ដដែលបានសរសេរទុកនិងមានតម្លៃៈ

១.ច្បាប់ធម្មតាគឺដូចជាប្រឆាំងនឹងច្បាប់ឧបញ្ញត្តិហើយនិងនិយតករច្បាប់

ពាក្យដែលមានន័យលាក់កំបាំងទីមួយគឺមានភាពប៉ិនប្រសព្វទៅនឹងអំណាចដែលបានប្រកាស់អោយប្រើជាច្បាប់មួយ។ឧទាហរណ៍ៈតំបន់ច្បាប់ភាគច្រើនគឺនៅក្នុងសាលាក្ដីនៅប្រទេសអង់គ្លេសដែលជាជនជាតិ អាមេរិចកាំងរួមមាន"ច្បាប់ឧបញ្ញត្ដិ"អនុម័តដោយអង្គនីតិបញ្ញត្តិ"ច្បាប់និយតករ"ប្រកាស់អោយប្រើដោយប្រតិបត្ដិដោយការអនុលោមរបស់បណ្ដាញទីភ្នាក់ងារដើម្បីបែងចែកនូវសិទ្ធិអំណាចនៃច្បាប់ដែលបង្កើតឡើងពីអង្គនីតិបញ្ញត្តិ ហើយនិងច្បាប់ធម្មតាឬក៍"ករណីនៃច្បាប់" ឧទាហរណ៍ ការវិនិច្ឆ័យក្នុងរឿងហេតុដោយសភាកាត់ក្ដី(ឬក៍ជាការវិនិច្ឆ័យល្អរបស់តុលាកាជាមួយនិងទីភ្នាក់ងារជាច្រើន)។ [៨][៩]ពាក្យស័ព្ទដែលមានន័យលាក់កំបាំងទីមួយនេះអាចមានភាពឆ្ងាយជាងនែបំលាស់ប្ដូរនៅក្នុងច្បាប់ធម្មតាសាមញ្ញមួយដែលកើតឡើងពីប្រពៃណីនិង​ដំភ្ជាប់នូវសិទ្ធិអំណាចនៃសភាកាត់ក្ដិ ដើម្បីឧ្យអត្ថន័យអោយអ្វីទៅគឺជាច្បាប់ សូម្បីតែការអវត្ដន៍មានដែលនៅក្រោមឧបញ្ញត្ដិ ឧទាហរណ៍ ភាគច្រើនច្បាប់នៃឭឧក្រិដជនហើយនិងច្បាប់នីតិក្រមមុនសតវត្សេទី២០ ហើយសូម្បីមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ភាគច្រើននៃច្បាប់កិច្ចសន្យានិង​ច្បាប់នៃការធ្វើខុស ហើយនិងការវិនិច្ឆ័យនៃសភាកាត់ក្ដីដែលបានបកស្រាយនិងធ្វើការសំរេចក្នុងព្រំដែមច្បាប់និងការវែកញែកនៅក្នុងច្បាប់ដែលប្រកាស់ឲប្រើដោយជនផ្សេង ទៀត។រូបរាងនៃច្បាប់ធម្មតាជួនកាលគេហៅថា"ច្បាប់ធម្មតាដែលមានចន្លោះប្រហោង"ដែលរួមបញ្ចូលទាំងការបកប្រែដែលមានការវិនិច្ឆ័យល្អនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៃឧបញ្ញត្ដិនិងនិយតកម្ម ឧទាហរណ៍ ការអនុវត្តន៍ច្បាប់គឺជាការពត។

២. ប្រព័ន្ធស្របច្បាប់នៃច្បាប់ធម្មតាគឺបានប្រឆាំងនិងប្រព័ន្ធស្របច្បាប់ប្រជាពលរដ្ឋ

ពាក្យដែលមានន័យលាក់កំបាំងទីពីរ"ច្បាប់ធម្មតា" សាលាក្ដីនិងប្រព័ន្ធស្របច្បាប់ពី"ច្បាប់ប្រជាពលរដ្ឋ"ឬក៍"ក្បួនច្បាប់"របស់សាលាក្ដី។[១០]ប្រព័ន្ធនៃច្បាប់ធម្មតាគឺអាចបង្កើតនូវទំងន់ច្បាប់ដល់ការ វិនិច្ឆ័យរបស់សភាកាត់ក្ដី ដែលត្រួតពិនិត្យទៅលើ"ច្បាប់"​ ជាមួយនិងឥទ្ធិពលដូចគ្នានៃច្បាប់ដូចឧបញ្ញត្តិដែលផ្ដល់អោយ ជិតមួយសហស្សវត្ស សភាកាត់ក្ដីនៃច្បាប់ធម្មតាគឺមានអំណាចដើម្បីបង្កើត ដែលជាកន្លែងដែលគ្មាននីតិបញ្ញត្តិឧបញ្ញត្តិ ហើយឧបញ្ញត្ដិមាន័យថាគឺត្រូវបានបកស្រាយពួកវាអោយមានន័យ។ ដោយភាពផ្ទុយគ្នា នៅក្នុងយុត្ថាធិការច្បាប់ពលរដ្ឋ(ច្បាប់ប្រពៃណីដែលសំអាងនៅក្នុង ឬក៍រូមបញ្ចូលគ្នាជាមួយនឹងច្បាប់ធម្មតានៅ អ៊ីរុបភាគច្រើនដែលមិនមែនជាសាសនាអ៊ីស្លាម គឺមិនមែនជាប្រទេស ដែលកាន់ច្បាប់ធម្មតានោះទេ) សភាកាត់ក្ដីដែលខ្វះសិទ្ធិអំណាចហើយអនុវត្ដន៍នូវសិទ្ធិអំណាចនោះជាកន្លែងដែលគ្មានឧបញ្ញត្តិ​ ហើយនិងអ្វីដែលមានការវិនិច្ឆ័យត្យិតត្បៀតគឺវាផ្ដល់នូវការបកស្រាយ ដែលមានទំងន់តិច(អត្ថន័យមួយណាដែលវិនិច្ឆ័យហើយផ្ដល់នូវអោយករណីដែលមានសេរីភាពច្រើនដើម្បីបកស្រាយនូវអត្ថបទឧបញ្ញត្ដិដែលមិនមានភាពទាក់ទងគ្នាហើយដែលអាចព្យាករទុកបានតិច) ហើយអ្នកប្រាជ្ញអក្សរសាស្រ្ដគឺអាចផ្កល់ជូនច្រើនជាង។ឧទាហរណ៍ អក្សរសំងាត់របស់កាក់ណាប៉ូលេអុងដែលបង្ហាញអំពីភាសាបារាំងដែលមកពីការបញ្ចាញសំលេងតាមគោលសីលធម៍នៃច្បាប់។ [១១]ដូចឥទ្ធិពលច្បាប់ដូចជាមេដៃនោះ ប្រព័ន្ធនៃច្បាប់ធម្មតាបានតាមដាននូប្រវត្តិសាស្រ្ដនៅក្នុងប្រទេសអងគ្លេស កំឡុងនៃប្រព័ន្ធច្បាប់ពលរដ្ឋបានតាមនូវប្រវត្ដិសាស្ត្ររបស់ពួកគេនៅច្បាប់របស់ ប្រទេសរ៉ូម៉ង់ហើយនិងភាសាសំងាត់របសកាក់ណាប៉ូលេងអុង។ ភាពផ្ទុយគ្នារវាងច្បាប់ធម្មតាហើយនិងប្រព័ន្ធច្បាប់នៃពលរដ្ឋគឺបានបរិយាយយ៉ាង់ល្អិតល្អន់នៅក្នុង"ភាពខុសគ្នារវាងច្បាប់ធម្មតានិង ប្រព័ន្ធច្បាប់នៃពលរដ្ឋ"ហើយនិង"ភាពផ្លាស់គ្នារបស់ប្រព័ន្ធច្បាប់ធម្មតា" ខាងក្រោម។

៣.ច្បាប់ដែលប្រឆាំងនិងភាពយុត្ដិធម៍

ពាក្យដែលមានន័យអាថកំបាំងទីបីគឺមានភាពខុសប្លែកគ្នា"ច្បាប់ធម្មតា" មកពី"ភាពស្មើគ្នាភាពយុត្ថិធម៍"។[៨][៩]មុនឆ្នាំ ១៨៧៣ ប្រទេសអងគ្លេសមានប្រព័ន្ធសភាកាត់ក្ដីស្របគ្នាពីរគឺ សភាកាត់ក្ដីនៃ "ច្បាប់"ដែលអាចត្រឹមតែអាចផ្ដល់ជូននូវការសងប្រាក់ទៅវិញដែលសំរាប់តែការខូចខាតឬបាត់បង់និងរៀបចំនូវតែច្បាប់តែមួយគត់គឺទ្រព្យផ្ទាល់ខ្លួន ហើយសភាកាត់ក្ដីនៃ"ភាពយុត្តិធម៍"(សភាកាត់ក្ដីរបស់ តុលាកា)ដែលអាចបង្កើតចេញនូវការបង្គាប់បញ្ជាដែលមានភាពធូស្បើយ(នោះគឺជា សភាកាត់ក្ដីដែលធ្វើតាមការបង្គាប់បញ្ជារបស់បក្សមួយដើម្បីធ្វើអ្វីមួយនិងផ្ដល់អ្វីមួយទៅនណារម្នាក់ ឬក៍ឈប់ធ្វើអ្វីមួយ) ហើយរៀបចំនូវទ្រព្យសម្បត្ដិអោយមានការទុកចិត្ត។ការបែងចែកនេះគឺត្រូវបានដុះដាលទៅកាន់រដ្ឋជាច្រើន រួមបញ្ចូល សហរដ្ឋអាមេរិច(មើល"លក្ខ័ណធិកៈ"ខាងក្រោម)។ សំរាប់គោលបំណងភាគច្រើន សាលាក្ដីភាគច្រើន រួមបញ្ចួលទាំងរព័ន្ធសហព័ន្ធនៃសហរដ្ឋអាមេរិចនិងរដ្ឋភាគច្រើនក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិច ដែលមានការបញ្ចូលគ្នានៃសភាកាត់ក្ដីពីរ។[១២][១៣] ការបូកបន្ថែមនៃសភាកាត់ក្ដីដែលបូកបញ្ចូលជាមួយគ្នា សភាកាត់ក្ដីភាគច្រើនគឺត្រូវបានអនុញ្ញាតអោយទទួលយកនូវច្បាប់ទាំងពីរហើយនិង យុត្តិធម៍ សូប្បីតែសក្ដានុភាពដែលស្ថិតនៅក្រោមនីតិក្រមច្បាប់។ យ៉ាងណាក៍ដោយ ភាពខុសគ្នារវាង"ច្បាប់"និង"ភាពយុត្ដិធម៍"គឺវាមានសារៈសំខាន់ណាស់នៅបច្ចុប្បន្ននេះនៅពេលដេលករណីនេះជាប់ទាក់ទងនឹងរឿងក្ដីនេះដូចជានៅខាងក្រោមនេះ៖ ការចាត់ជាពួកឬផ្នែក និងការធ្វើអាទិភាពសិទ្ធិនៃទ្រព្យសម្បត្ដិសំរាប់ឧទាហរណ៍ អត្ថបទដួចៗគ្នានៃទ្រព្យសម្បត្ដិជាញឹកញាប់គឺមាន"ចំណងជើងច្បាប់មួយ" ហើយនិង"សមធម៍ច្បាប់មួយ"ហើយក្រុមទាំងពីរ របស់សិទ្ធិនៃភាពជាម្ចាស់ប្រហែលជាត្រូវបានកាន់កាប់ដោយមនុស្សខុសគ្នា។ នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិចទោះបីជាសិទ្ធិមាត្រាច្បាប់ទី៧មានភាពរ៉ឹងប៉ឹងដើម្បីធ្វើការវិនិច្ឆ័យអនុវត្តន៍កាត់ទោស(សេចក្ដីសំរេចចិត្តមួយនូវកាតពិតមួយគឺវាមានភាពចាំបាច់ដើម្បីធ្វើការរកដំណោះស្រាយ នៃ"ច្បាប់ធម្មតា"ដើម្បីប្ដឹងតវ៉ា)[១៤]ឬក៍ថាតើបញ្ហានោះនឹងធ្វើការសំរេចចិត្តដោយការវិនិច្ឆ័យ(បញ្ហាអ្វីគឺដោះស្រាយដោយច្បាប់ ហើយនិងបញ្ហាអ្វីទាំងអស់ដែលទាក់ទងទៅនឹងភាពយុត្ដិធម៍។ ស្ដង់ដានៃការរំលឹកឡើងវិញនិងភាពយល់ស្របនៃសេចក្ដីគោរពដែលបានផ្ដល់ដោយរឿងសាលាក្ដីឧទ្ធរណ៍មួយដើម្បីសំរេចចិត្តរបស់សាលាក្ដីថ្នាក់ទាបក្រោមការបង្កាញឡើងវិញ(រឿងហេតុនៃច្បាប់គឺត្រូវបាន រំលឹកឡើងវិញ នោះគឺ"ប្រសិនបើថ្មី"នៃសេចក្ដីគោពដោយសាលាឧទ្ធណ៍ នៅក្នុងរៀងក្ដីភាគច្រើននៃភាពយុត្ដិធម៍គឺត្រូវបានរំលឹកឡើងវីញសំរាប់"ការបោកបញ្ឆោតអោយមានការប្រុងប្រយ័ត្ន"នេះគឺជា សេចក្ដីគោរពមួយដ៍ល្អរបស់តុលាការ)។ នេះជាថ្នាំកែរោគដែលមានប្រសិទ្ធភាពហើយនិង​ជាច្បាប់នៃនីតិក្រមដើម្បីអនុវត្ដន៍ផងដែរ។

៤.តាមប្រវត្តិសាស្រ្ដ

នៅក្នុងការបូកបន្ថែម មានការប្រើប្រាស់ច្រើននៅតាមប្រវត្តិសាស្រ្ដជាច្រើននៃការកំណត់មួយចំនួនដែលផ្គត់ផ្គង់ទៅលើផ្ទៃខាងក្រោយមួយចំនួនដូចន័យរបស់វាផងដែរ។សភាកាត់ក្ដីប្រទេសអង់គ្លេសនៃរឿង ក្ដីធម្មតាដែលជាប់ទាក់ទងជាមួយនឹងរឿងក្ដីឬបណ្ដឹងតវ៉ាដែលនៅក្នុងប្រទេសដែលមានព្រះមហាក្ស្តត្រប៉ុន្ដែគ្មានអំណាច ឧទាហរណ៍នៅចន្លោះមនុស្សសាមញ្ញ។ដោយបូកបញ្ចូលបន្ថែមយ៉ាងហោចណាស់ នៅក្រោយសតវត្សទី១១គឺបានបន្ដទៅដល់ប្រទេសជាច្រើន ដែលមានភាពខុសប្លែកជាច្រើននូវមណ្ឌលតុលាការនៅក្នុងប្រព័ន្ធនៃសភាកាត់ក្ដី ដែលបំរើអោយគោរចដោយការវិនិច្ឆ័យសំរាប់អ្នកដែលអាច ធ្វើដំណើរពីរជនបទទៅកាន់ទីក្រុងដើម្បីចែកចាយនូវភាពយុត្ដិធម៍របស់ព្រះមហាក្សត្រ។ពាក្យថា"ច្បាប់ធម្មតា"គឺត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីពិពណ៍នាច្បាប់ទោះបីនៅក្នុងលក្ខណៈធម្មតាដែលនៅចន្លោះ បរិបទនិងការបញ្ឈប់នៃបរិបទនីមួយៗដែលមានភាពខុសប្លែកគ្នា។ភាគច្រើនជាវិសេសគឺច្បាប់ជាទូទៅគឺត្រូវបានទទួលស្គាល់ ទោះបីជាវាមានទំងន់ច្រើន ដោយហេតុតែនៅតំបន់មួយចំនួនដែលមានភាព បរិសុទ្ធជាទូទៅគឺស្ថិតនៅក្រោមបង្គាប់ច្បាប់ដែលទទួលស្គាល់នៅក្នុងពហុភាពនៃសាលាក្ដី។និយមន័យនេះគឺត្រូវបានហូសសម័យហើយ ភាពទាក់ទងរបស់ពួកគេគឺត្រូវបានមានភាពភ្លើតភ្លើនជាមួយនឹងការ អភិវឌន៍នៃប្រព័ន្ធច្បាប់នៃប្រទេសអង់គ្លេសដែលមានរាប់រយសតវត្សមកហើយ ប៉ុន្ដែពួកគេធ្វើការពន្យល់នូវដើមកំណើតរបស់ពាក្យស័ព្ទនោះ។

មួលដ្ឋាបគ្រឹះនៃគោលសីលធម៍របស់ច្បាប់ធម្មតា

ការវិនិច្ឆ័យច្បាប់ទួទៅ

នៅក្នងុច្បាប់ទូទៅយុត្ដាធិការមានជាច្រើនដំណាក់កាលនៃការស្រាវជ្រាវនិងការវែកញែកគឺជាការតម្រូវក្នុងការកំណត់នោះ"អ្ចីទៅគឺជាច្បាប់"ដែលនៅក្នុងស្ថានភាពដែលផ្ដល់អោយ។ទីមួយជាដំបូងត្រូវតែ ធ្វើការស្វែងរកការពិត។បន្ទាប់មកមួយត្រូវតែរកឃើញនូវការទាក់ទងជាមួយនឹងឧបញ្ញត្តិហើយនិងរឿងហេតុនោះផងដែរ។ នៅក្នុងច្បាប់ធម្មតាយុត្តាធិកាជាច្រើនដំណាក់កាលនៃការស្រាវជ្រាវហើយនិងការវែកញែកនោះគឺទាក់ទងទៅនឹងការកំណត់”ថាអ្វីទៅជាច្បាប់ ”ដែលផ្ដល់អោយនូវស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពមួយ។ទីមួយនោះគឺត្រូវតែស្វែងរកអោយឃើញនូវការពិត។បន្ទាប់មួយច្បាស់ជារកឃើញដែលទាក់ទងទៅនឹងក្នុងស្ថានភាពជាច្រើននិងករណីជាច្រើន។ហើយមួយត្រូវតែធ្វើការដកស្រង់ដោយភាពសីលធម៍ ដោយភាពទៀងត្រង់ និងតាម សភាពនៃសភាកាត់ក្ដីផ្សេងៗគ្នានៃអ្វីដែលពួកគេធ្វើការត្រូតពិនិត្យដោយភាពចាំបាច់ដើម្បីសំរេចចិត្តថាតើសភាកាត់ក្ដីបន្ទាប់គឺមានការកំណត់ ច្បាប់យ៉ាងដូចម្ដេចដើម្បីនៅរឿងក្ដីនៅក្នុងករណីបច្ចុប្បន្ន។ក្រោយពីការសំរេចចិត្តនិងហើយការសំរេចចិត្តខ្ពស់ជាងរបស់សភាកាត់ក្ដីឬក៍អង្គ នីតិកាលដែលទ្រនូវទំងន់ជាងករណីដើមបំផុតនិងសភាកាត់ក្ដីដែលមានកំរិតកាត់ក្ដីទាប។ជាចុងបញ្ចប់ មួយនៃការធ្វើសមោហរ័ណកម្មគឺនូវ គ្រប់ខ្សែបន្ទាត់ដែលបានគូរគឺជាមួលហេតុដែលផ្ដល់អោយនោះហើយនឹងជាការសំរេច”ថាតើអ្វីទៅគឺជាច្បាប់”។បន្ទាប់មកមួយគឺត្រូវបានដាក់ ទៅលើច្បាប់នោះទៅលើការពិត។

ច្បាប់ធម្មតាគឺធ្វើចលនាទៅជួបនូវការផ្លាស់ប្ដូរតំរូវការសង្គម ហើយនិងធ្វើអោយរីកចំរើននូវការយល់ដឹង

ច្បាប់ធម្មតាគឺជាមានភាពទន់ល្មមជាងច្បាប់ឧបញ្ញត្តិ។ទីមួយសភាកាត់ក្ដីនៃច្បាបធម្មតាគឺមិនធ្វើការលោតទៅមកឬក៍ប្ដូរទៅមកនូវអ្វីដែល ធ្លាប់កើតមានពីមុនប៉ុន្ដែអាច(នៅពេលដែលវាមានភាពខុសប្លែកគឺជាហេតុផលដ៍ល្អដែលបង្ហាញ)ត្រូវបានបកប្រែរឡើងវិញហើយនិងកែឬ បន្ថែមបន្ថយច្បាប់ ដោយគ្មានការអន្ដរាគម៍ពីនីតិបញ្ញត្តិ ដើម្បីអោយមានការប្រែប្រួលទៅតាមនិន្នាការថ្មីនៅក្នុងនយ្យោបាយច្បាប់ហើយ និងសង្គមនៃទស្សនវិជ្ជា។ទពីរនោះច្បាប់ធម្មតាគឺធ្វើសមយុត្តិទៅតាមសឺរីតាមជំហ៊ានម្ដងបន្ដិចៗការធ្វើការតាមជំហ៊ានម្ដងបន្ដិចៗគឺបង្ហាញ ពីភាពលំអិតផងដែរ។ដូច្នេះគឺឆ្លងកាតទសវត្សន៍ឬក៍ច្បាប់ជាច្រើនដែលអាចផ្លាស់ប្ដូរខ្លឹមសាបានប៉ន្ដែគ្មាភាពមុតស្រួចដោយហេតុនោះការបញ្ចុះ បន្ថយគឺវាបានបង្អាក់នូវការជះឥទ្ធិពលផងដែរ។នៅក្នុងភាពផ្ទុយគ្នារបស់ភាពលំដាប់និយមនៃច្បាប់ធម្មតា