ធម្មវិចារណា
តចប់[កែប្រែ]
បណ្ដាអ្នកបួសទាំងអស់ដូចបានរៀបរាប់មកទាំងប៉ុន្មាននោះ ចំណែកខាងអ្នកដែលគិតឃើញទុក្ខភ័យក្នុងវដ្តសង្សារហើយចេញមកបួស ហ្នឹងប្រសើរជាងគេ បន្ទាប់មកគឺអ្នកដែលចង់សិក្សាវិជ្ជាខាងពុទ្ធសាសនាហើយចេញមកបួស ក៏ទុកថាជាអ្នកប្រសើរដែរ ។ ចំពោះអ្នកដែលបួសហើយរៀនវិជ្ជាខាងពុទ្ធសាសនា ៗ នោះ បានខាងបរិយត្តិ គឺការសិក្សាបិដកទាំង ៣ គឺ វិនយបិដក សុត្តន្តបិដក អភិធម្មបិដក ចំពោះកិច្ចដែលត្រូវក្នុងពុទ្ធសាសនាក៏មាន ៣ ថ្នាក់ដែរ បរិយត្តិ ការសិក្សាជាថ្នាក់ទី ១ បដិបត្តិ សេចក្ដីប្រតិបត្តិជាថ្នាក់ទី ២ បដិវេធៈ ការត្រាស់ដឹងនូវមគ្គនិងផល ឬការចាក់ធ្លុះយល់នូវសភាវៈពិតក្នុងលោកជាថ្នាក់ទី ៣ ប៉ុន្តែអ្នករៀនខ្លះ ច្រើនតែទើរកើលនៅត្រឹមបរិយត្តិ មិនសូវហួសទៅរកបដិបត្តិទេ ព្រោះហេតុអ្វី ? ព្រោះហេតុថា លោកអ្នកបរិយត្តិច្រើនមានការរវល់នឹងការសម្ដែងធម៌ រវល់នឹងការបង្រៀន រវល់នឹងការដោះស្រាយបញ្ហាធម៌អាថ៌ផ្សេង ៗ រវល់នឹងការទទួលលាភសក្ការៈ ដែលកើតឡើងដោយគុណធម៌របស់ខ្លួន ។ កាលបើមានលាភសក្ការៈកើតឡើងដល់ខ្លួនក្ដី មានបរិស័ទជ្រះថ្លាចោមរោមកុះករចំពោះខ្លួនក្ដី បព្វជិតគួរឲ្យមានសតិសម្បជញ្ញៈគឺមានស្មារតីដឹងខ្លួនប្រុងប្រយ័ត្នជានិច្ចកុំឲ្យធ្លាក់ចុះក្នុងបមាទធម៌ដែលជាហេតុនាំឲ្យភ្លេចខ្លួន បណ្ដោយឲ្យអស្មិមានះកើតឡើងពីព្រោះតែលាភៈ សក្ការៈ នឹងបរិស័ទនោះឡើយ ។ អស្មិមានះនេះ ជាកិលេសធម៌ដ៏លាមក កាលបើកើតឡើងក្នុងសន្ដានចិត្តនៃបព្វជិតណា រមែងបំប៉ោងទឹកចិត្តនៃបព្វជិតនោះ ឲ្យប៉ោងឡើងជោរ ឡើងចាង មើលងាយអ្នកដទៃថាមិនត្រឹម មិនស្មើនឹងខ្លួន ម្ល៉ោះហើយក៏ក្លាយទៅជាបព្វជិតពាលជាបព្វជិតអសប្បុរសទៅវិញ ក៏មាន ឧទាហរណ៍ដូច កបិលមច្ចភិក្ខុក្នុងអដ្ឋកថាធម្មបទ ភិក្ខុនេះគ្រាន់តែចេះបរិយត្តិ តែគ្មានសេចក្ដីប្រតិបត្តិតាម ឬដូចភិក្ខុពីររូបជាសំឡាញ់នឹងគ្នាៈ មួយរូបរៀនខាងបរិយត្តិ មួយរូបទៀតកាន់ខាងបដិបត្តិ នៅអាស្រ័យក្នុងព្រៃជាវត្ត ។ រឿងនេះក៏មានក្នុងអដ្ឋកថាធម្មបទជាភ័ស្ដុតាងស្រាប់ដែរ ព្រោះហេតុនោះ ត្រង់ការរៀនបរិយត្តិការចេះដឹងបរិយត្តិជ្រៅជ្រះយ៉ាងណាក៏ដោយ បើមិនមានសេចក្ដីប្រតិបត្តិតាមផងទេ ក៏មិនទាន់រាប់ថាជាការសំខាន់ក្នុងពុទ្ធសាសនានៅឡើយទេ លុះតែមានបដិបត្តិ ការកាន់ ការប្រព្រឹត្តិតាមឲ្យបានត្រឹមត្រូវតាមចំណេះដែលខ្លួនចេះដឹងនោះផង ទើបរាប់ថាជាការសំខាន់ក្នុងពុទ្ធសាសនា ។
សេចក្ដីដែលបានពណ៌នាមកហើយនេះ មិនទាន់សព្វគ្រប់ ឬល្អិតល្អន់ណាស់ណានៅឡើយទេ ប៉ុន្តែ សូមពុទ្ធបរិស័ទទាំងឡាយជ្រាបថាសេចក្ដីប្រតិបត្តិណា ដែលប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីរាគៈ (តម្រេកក្នុងវត្ថុកាមនឹងកិលេសកាម) ដើម្បីប្រកបដោយសេចក្ដីទុក្ខ ដើម្បីការសន្សំកិលេសមានលោភៈជាដើម ដើម្បីសេចក្ដីប្រាថ្នាធំ ដើម្បីសេចក្ដីមិនសន្ដោសដើម្បីការច្រឡូកច្រឡំដោយបក្ខពួក ដើម្បីសេចក្ដីខ្ជិលច្រអូស ដើម្បីការពិបាកគេចិញ្ចឹម សេចក្ដីប្រតិបត្តិនោះ មិនមែនជាធម៌ មិនមែនជាវិន័យដែលហៅថា ពុទ្ធសាសនា របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទេ ។ ពុទ្ធសាសនាជាឱវាទដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ ដែលព្រះអង្គទ្រង់សំដែងទូន្មានដឹកនាំសត្វឲ្យលះពួកកិលេសមានរាគៈជាដើម ហើយឲ្យសត្វធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់បរមសុខគឺនិព្វានតែម្យ៉ាងប៉ុណ្ណោះ ។ បើពុទ្ធសាសនាប្រៀនប្រដៅសត្វឲ្យប្រតិបត្តិឆ្ពោះទៅរកបរមសុខ គឺនិព្វានតែម្យ៉ាងទេ ចុះហេតុអ្វី ក្នុងអនុបុព្វិកថា ៥ យ៉ាង ត្រង់សគ្គកថា ព្រះអង្គទ្រង់សំដែងសរសើរសម្បត្តិឋានសួគ៌ នាំឲ្យសត្វស្រឡាញ់ជាប់ចិត្តប្រាថ្នាចង់បានទៅវិញ ? ត្រង់នេះ គួរជ្រាបថា ព្រះសម្ពុទ្ធបរមគ្រូជាទេសនាកោសល ព្រះអង្គប៉ិនប្រសប់ក្នុងវិធីសំដែងធម៌ទូន្មានសត្វវិសេសក្រៃលែងជាងគ្រូដទៃទាំងអស់អស់ក្នុងលោក ពីព្រោះព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបថា អធ្យាស្រ័យសព្វសត្វមិនដូចគ្នា មិនស្មើគ្នាទេ ដោយហេតុថា អធ្យាស្រ័យរបស់សត្វខ្លះនៅទន់ខ្ចីគ្រោតគ្រាតទាបថោក អធ្យាស្រ័យរបស់សត្វខ្លះ ចាស់ក្លាខ្ពង់ខ្ពស់មានឧត្ដមគតិល្អ ។ បើសត្វណាដែលមិនទាន់មានសទ្ធាសេចក្ដីជ្រះថ្លា គឺមានអធ្យាស្រ័យទន់ខ្ចីនៅឡើយ ព្រះអង្គទ្រង់សំដែងសរសើរសម្បត្តិឋានសួគ៌ជាការប្រលោមលួងលោម ដើម្បីឲ្យសត្វនោះ កើតសទ្ធាសេចក្ដីជ្រះថ្លាស្រឡាញ់ជាប់ចិត្តចង់បាន ការចង់បានសម្បត្តិឋានសួគ៌នោះ លុះតែសត្វទាំងឡាយគប្បីធ្វើកុសលផ្សេង ៗ មានការឲ្យទានរក្សាសីលជាដើម ទើបអាចបាននូវសម្បត្តិសួគ៌ក្នុងទេវលោក ។ កាលបើព្រះអង្គបានជ្រាបថា សត្វណាមានសទ្ធាជ្រះថ្លាដ៏ក្លៀវក្លាបំពេញការកុសលមានទាននិងសីលជាដើម ហើយប្រាថ្នាចង់បានសម្បត្តិមនុស្ស និងសម្បត្តិទេវតាក្នុងឋានសួគ៌ ព្រះអង្គត្រឡប់ជាទ្រង់សំដែងគម្រាមឲ្យសត្វនោះមានសេចក្ដីភ័យខ្លាច ឲ្យមានសេចក្ដីនឿយណាយធុញទ្រាន់ចំពោះសម្បត្តិមនុស្សនិងសម្បត្តិទេវតាក្នុងឋានសួគ៌នោះទៅវិញ គឺព្រះអង្គទ្រង់សំដែងពន្យល់ឲ្យសត្វឃើញច្បាស់ថា សម្បត្តិមនុស្សក្នុងលោកនេះក្ដី សម្បត្តិទេវតាក្នុងឋានសួគ៌ក្ដី សុទ្ធតែជាគ្រឿងកាមទាំងអស់ឯទោសរបស់កាមមានច្រើនប្រការណាស់ ដូចសត្វដែលធ្លាក់ទៅរងទុក្ខក្នុងអបាយភូមិគឺនរក ប្រេត អសុរកាយ តិរច្ឆាន ពីព្រោះតែទោសនៃកាម អ្នកដែលទទួលរងទុក្ខវេទនាផ្សេង ៗ ក្នុងលោកនេះ មានការជាប់គុកច្រវាក់ជាដើម ពីព្រោះតែទោសនៃកាម សត្វដែលអន្ទោលយោនយកកំណើតកើតស្លាប់ក្នុងវាលវដ្ដសង្សារមិនមានទីបំផុត ពីព្រោះតែទោសនៃកាមហ្នឹងឯងជាមូលហេតុ ។ ពាក្យថា កាមក្នុងទីនេះ សំដៅយកកាមទាំងពីរគឺ ១ – វត្ថុកាម បានខាងទ្រព្យមានវិញ្ញាណ មានគោក្របី ខ្ញុំប្រុសស្រី ជាដើម នឹងទ្រព្យឥតវិញ្ញាណ មានមាសប្រាក់ ដី ស្រែ ចំការ ច្បាដំណាំជាដើម ឬសំដៅយក រូប សំឡេង ក្លិន រស សម្ផស្សក៏បាន ២- កិលេសកាម បានខាងធម៌ដែលធ្វើចិត្តឲ្យសៅហ្មង មានរោគៈ លោភៈជាដើម ។ កាមទាំងពីរនេះ ឈ្មោះថាជាអន្ទាក់របស់មារ សម្រាប់ទាក់ចងឲ្យជាប់នៅក្នុងភពទាំងបី បើសត្វណា មានគំនិតនឿយណាយធុញទ្រាន់រត់គេចចេញអំពីភព ឬអំពីអន្ទាក់របស់មារ ៗ នោះឯង តែងមានសេចក្ដីក្ដៅក្រហាយមិនសប្បាយចិត្តដោយចោទប្រកាន់ថា សត្វនោះកន្លងនូវវិស័យរបស់ខ្លួន ម្ល៉ោះហើយមារនោះ ក៏តែងស្វែងរកទោសគឺកាមបៀតបៀនបន្ទច់បង្អាក់ដំណើរ មិនឲ្យគេចេញរួចអំពីអន្ទាក់របស់ខ្លួនទៅបាន ។ កាលបើសត្វណា ឃើញទោសរបស់កាម ហើយមានសេចក្ដីភិតភ័យតក់ស្លុតខ្លាច ចង់រកឧបាយដោះដៃគេចចេញអំពីកាម ព្រះអង្គទ្រង់សំដែងចង្អុលបង្ហាញ នេក្ខម្មៈ ថាជាផ្លូវសម្រាប់រត់គេចចេញអំពីកាម ។ នេក្ខម្មៈ ប្រែថា ចេញចាកកាម ការចេញចាកកាមនោះ ដោយវិធីពីរយ៉ាងគឺ ១ – ការលះពួកក្រុមគ្នីគ្នា ហើយចេញទៅសម្ងំនៅក្នុងទីស្ងប់ស្ងាត់ហៅថា កាយនេក្ខម្មៈ ការលះបង់សំដីទុច្ចរិតចេញហៅថាវចីនេក្ខម្មៈ ការលះបង់គំនិតទុច្ចរិតចេញ ហៅថា ចិត្តនេក្ខកម្មៈ ២-ការលះបង់ទ្រព្យនឹងញាតិព្រមទាំងភេទគ្រហស្ថចេញ ហើយចូលទៅបួសក្នុងពុទ្ធសាសនា ក៏ហៅថា នេក្ខកម្មៈ ។
នេក្ខម្មៈ ជាគោលបំណង ឬ ជាទីដៅនៃពុទ្ធសាសនាដោយពិតព្រោះថា មានតែនេក្ខកម្មនេះទេ ដែលជាឧបាយដើម្បីគេចចេញចាកកាមឬចេញចាកកងទុក្ខទាំងពួង ដែលមាននៅប្រចាំក្នុងភពទាំងបី ព្រោះហេតុនោះ បើបុគ្គលណាបំពេញកុសលណាមួយមានទានជាដើម ហើយប្រាថ្នាចង់បានសម្បត្តិក្នុងកាមភព មានសម្បត្តិទេវតាក្នុងឋានសួគ៌ជាដើមព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់ថា បុគ្គលនេះមានសេចក្ដីយល់ខុស ឬ យល់ដោយភ័ន្តច្រឡំ សល្លភោ វិយ ប្រៀបដូចពួកសត្វល្អិតមានមមាចជាដើម ធម្មតាសត្វមមាចកាលបើឃើញពន្លឺភ្លើងក្នុងរាត្រី ក៏ស្មានថាភ្លើងនេះជារបស់ត្រជាក់គួររីករាយសប្បាយ នាំគ្នាទៅចោមរោម មិនយូរប៉ុន្មានក៏ដល់នូវសេចក្ដីវិនាសក្សីណក្ស័យជីវិត ពីព្រោះតែមានសេចក្ដីយល់ខុសនោះឯងជាហេតុ ។ មួយយ៉ាងទៀត បើបុគ្គលណាមួយបំពេញរូបាវចរកុសលគឺធ្វើសមាធិកម្មដ្ឋាន បានដល់នូវឈាន ហើយមានសេចក្ដីសប្បាយក្នុងឈានដោយសេចក្ដីយល់ថា ឈានដែលអាត្មាអញបាននោះឯង ជាដំណើរនាំឲ្យអាត្មាអញបានទៅកើតក្នុងព្រហ្មលោក ព្រហ្មលោកនោះជាទីបំផុតនៃទុក្ខ ព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធ ព្រះអង្គមានវិចារណញ្ញាណដ៏ជ្រាលជ្រៅទ្រង់ត្រាស់ថា បុគ្គលនោះមានសេចក្ដីយល់ខុស ឬយល់ដោយភ័ន្តច្រឡំ ទិសាមូឡ្ហោ វិយ ប្រៀបដូចជាមនុស្សវង្វេងទិស ធម្មតាមនុស្សវង្វេងទិស រមែងមិនស្គាល់ទិសទី ឬផ្លូវដែលធ្វើដំណើរទៅ ហើយបានសេចក្ដីសុខស្រួលទេ តែងតែបានសេចក្ដីគ្រោះថ្នាក់ជាធម្មតា ពីព្រោះតែមានសេចក្ដីវង្វេងយល់ខុសនោះឯងជាហេតុ ព្រោះហេតុអ្វី ? ព្រោះហេតុថា សម្បត្តិក្នុងកាមភពមានសម្បត្តិទេវតាជាដើម ជារបស់មិនទៀងទាត់ទាំងអាយុរបស់ទេវតាក្នុងឋាននីមួយ ៗ សោតទៀត ក៏មិនទៀងទាត់ដែរ ទាំងអាយុរបស់ទេវតាក្នុងឋាននីមួយ ៗ សោតទៀត ក៏មិនទៀងទាត់ដែរព្រោះហេតុនោះ ទេវតាដែលឋិតនៅក្នុងទេវលោកនោះ កាលបើដល់កំណត់អាយុហើយ ក៏ត្រូវច្យុតមកកាន់ឋានមនុស្សលោកនេះដដែលវិញ ចំណែកខាងបុគ្គលជាយោគាវចរ ដែលបានទៅកើតក្នុងព្រហ្មលោកដោយអំណាចឈាននោះ ក៏មិនទៀងទាត់ កាលបើដល់កំណត់អាយុហើយ ក៏ត្រូវច្យុតមកកើតក្នុងមនុស្សលោកនេះដដែលវិញ ជាហេតុនាំឲ្យធ្វើបុណ្យខ្លះ ធ្វើបាបខ្លះជាថ្មីទៀត ។ បុណ្យណាដែលនាំសត្វឲ្យអន្ទោលយោនយកកំណើតវិលចុះវិលឡើង ពីមនុស្សលោកទៅកាន់ទេវលោកនឹងព្រហ្មលោក ឬ ទេវលោកនិងព្រហ្មលោកមកកាន់មនុស្សលោកវិញ បុណ្យនោះហៅថាបុញ្ញាភិសង្ខារ ៗ នេះចាត់ជាវដ្តគាមិកុសល ព្រោះជាកុសលញ៉ាំងសត្វឲ្យធ្វើដំណើរត្រាច់រង្គាត់នៅតែក្នុងវដ្ដសង្សារមិនមានទីបំផុត ។ បុណ្យណា ទោះជាកាមាវចរកុសលក្ដី រូបាវចរកុសលក្ដី អរូបាវចរកុសលក្ដី ដែលគេធ្វើទៅហើយ មិនជាប់ជំពាក់ដោយកិលេសតណ្ហាក្នុងភពតូចភពធំទេ គឺមានប្រាជ្ញាប្រកបដោយវិបស្សនាឃើញច្បាស់នូវទោសរបស់សង្ខារទាំងឡាយ ក្នុងភពតូចភពធំនោះ ៗ ហើយរិះរកឧបាយដើម្បីរលាស់ចោលនូវសង្ខារទាំងនោះចេញ បុណ្យនោះហៅថាវិវដ្ដគាមិកុសល ព្រោះជាកុសលញ៉ាំងសត្វឲ្យមានដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់ទីបរមសុខ គឺនិព្វាន ដែលជាដំណើរប្រាសចាកវដ្ដសង្សារ ។
នៅទីអវសាននៃធម្មវិចារណកថានេះ ខ្ញុំសូមលើកយកពាក្យមួយម៉ាត់គឺសីលព្វ័ត ឬសីលព្វតបរាមាសៈ មកអធិប្បាយវែកញែកដោះស្រាយជូនជាសណ្ដាប់ ដោយហេតុថា សីលព្វតបរាមាសៈនេះ ជាបញ្ហាមួយដ៏ស្មុគ្រស្មាញ គេមិនអាចនឹងវិនិច្ឆ័យសេចក្ដីឲ្យបានច្បាស់លាស់ជាយូរមកហើយ ពីព្រោះមតិរបស់បុគ្គលខ្លះយល់ដូច្នេះ បុគ្គលខ្លះយល់ដូច្នោះ ឧទាហរណ៍ ដូចអ្នកខ្លះយល់ថា ពួកវិជ្ជា មន្ត អាគម គាថា អូមអាម ទាំងប៉ុន្មានហៅថាសីលព្វតបរាមាសៈ អ្នកខ្លះយល់ថា ការកាន់សាសនាដទៃក្រៅពីពុទ្ធសាសនាទាំងប៉ុន្មានហៅថា សីលព្វតបរាមាសៈ អ្នកខ្លះយល់ថា សីលនឹងវត្តរបស់សមណព្រាហ្មណ៍ទាំងឡាយ ខាងក្រៅពុទ្ធសាសនានេះទាំងប៉ុន្មាន ហៅថា សីលព្វតបរាមាសៈ សេចក្ដីយល់អស់ទាំងនេះជាការគួរដែរ ខ្ញុំក៏ពុំអាចបដិសេធបានឡើយ ។ មួយយ៉ាងទៀត តាមន័យក្នុងអដ្ឋកថា សុត្តន្តបិដកថា ការប្រព្រឹត្តិកាន់តាមវត្តគោ ឬវត្តសុនខ ហៅថា សីលព្វតបរាមាសៈ ដូចជា សេដ្ឋីបុត្រពីរនាក់ជាមិត្រនឹងគ្នាតាំងពីក្មេងមក ។ សេដ្ឋីបុត្រទាំងពីរនាក់នោះ លុះមានវ័យចំរើនធំឡើងរៀងខ្លួន មានសេចក្ដីនឿយណាយនឹងការនៅគ្រប់គ្រងផ្ទះសម្បែង ហើយក៏គិតគ្នាថា យើងគួររកឧបាយប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិបែបយ៉ាងណា ដើម្បីញ៉ាំងខ្លួនយើងឲ្យបានសេចក្ដីបរិសុទ្ធនឹងសេចក្ដីសុខសម្រាប់អនាគតរបស់យើង ។ បណ្ដាសេដ្ឋីបុត្រទាំងពីរនាក់នោះ សេដ្ឋីបុត្រម្នាក់ គិតឃើញថា គោជាសត្វស្រួលជាងគេទាំងអស់ ពីព្រោះគោគ្មានឃ្លាំង ឬជង្រុកសម្រាប់សន្សំរបស់ទ្រព្យទុកដាក់ទេ កាលបើសេចក្ដីស្រេកឃ្លានកើតឡើង ក៏ដើរស្វែងរកស្មៅឬស្លឹកឈើ នឹទឹកដែលមានស្រាប់ ៗ ជាអាហារ ឥតមានព្រួយអំពីការខ្វះខាតអ្វីឡើយ បើធ្វើយ៉ាងនេះ ទើបឈ្មោះថាអាត្មាអញធ្វើខ្លួនឲ្យបរិសុទ្ធបាន ។ ចំណែកខាងសេដ្ឋីបុត្រម្នាក់ទៀត គិតឃើញថា ឆ្កែជាសត្វស្រួលជាងគេទាំងអស់ ពីព្រោះឆ្កែគ្មានឃ្លាំង ឬជង្រុកសម្រាប់សន្សំទ្រព្យរបស់ទុកដាក់ទេ កាលបើមានសេចក្ដីស្រេកឃ្លានកើតឡើងក៏ដើរស្វែងរកអាហារដែលមានស្រាប់ ៗ បរិភោគទៅ មិនបាច់ព្រួយអំពីការខ្វះខាតអ្វីឡើយ បើធ្វើយ៉ាងនេះ ទើបឈ្មោះថាអាត្មាអញធ្វើខ្លួនឲ្យមានសេចក្ដីបរិសុទ្ធបាន ។
សេដ្ឋីបុត្រដែលយល់ឃើញគោស្រួល ហើយក៏តាំងផ្ដើមប្រព្រឹត្តវត្តគោ យកស្នែងគោមកចងបន្តុបពីលើក្បាលធ្វើជាស្នែង យកកន្ទុយគោមកចងភ្ជាប់ពីក្រោយធ្វើជាកន្ទុយរបស់ខ្លួន ដៃទាំងពីរធ្វើជាជើង ។ គោវត្តៈ ការប្រព្រឹត្តិរបស់គោ គោសីល ប្រក្រតីរបស់គោ គវាកប្បៈ អាកប្បកិរិយា (សណ្ដាប់ធ្នាប់) របស់គោ គវាចារៈ អាចារៈ (មារយាទ) របស់គោ យ៉ាងណា ឯសេដ្ឋីបុត្រនោះ ក៏ប្រព្រឹត្តដូចជាគោយ៉ាងនោះដែរ ។ សេដ្ឋីបុត្រដែលយល់ឃើញថាឆ្កែស្រួល ក៏តាំងប្រព្រឹត្តវត្តឆ្កែ គឺយកកន្ទុយឆ្កែមកចងពីខាងក្រោយធ្វើជាកន្ទុយរបស់ខ្លួនដៃទាំងពីរធ្វើជាជើង ។ កុក្កុរវត្តៈ ការប្រព្រឹត្តរបស់ឆ្កែ កុក្កុរសីលៈ ប្រក្រតីរបស់ឆ្កែ កុក្កុរាកប្បៈ អាកប្បកិរិយារបស់ឆ្កែ កុក្កុរាចារៈ អាចារៈរបស់ឆ្កែ យ៉ាងណា សេដ្ឋីបុត្រនោះ ក៏ប្រព្រឹត្តដូចជាឆ្កែយ៉ាងនោះដែរ ។ ការប្រព្រឹត្តិវត្តគោ នឹងវត្តឆ្កែរបស់សេដ្ឋីបុត្រទាំងពីរនាក់នោះអស់ ១២ ឆ្នាំ ។ ថ្ងៃមួយអ្នកទាំងពីរនោះបានជួបគ្នា ក៏តាំងពោលអួតគុណវិសេសរបស់ខ្លួន ៗ ថាគ្រាន់បើប្រសើរជាងគ្នាទៅវិញទៅមក ប៉ុន្តែអ្នកទាំងពីរនោះ មិនអាចញ៉ាំងគ្នានឹងគ្នាឲ្យសុខចិត្តបានឡើយ ។ ថ្ងៃក្រោយមក សេដ្ឋីបុត្រទាំងពីរនាក់នោះ ឮដំណឹងថា ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានត្រាស់ដឹងឡើងក្នុងលោក ព្រះអង្គមានប្រាជ្ញាញាណដ៏មោះមុតប្រសើរជាងមនុស្ស ទេវតា មារ និងព្រហ្មទាំងអស់ ទោះបីមានអ្នកណាមួយសួរបញ្ហាដ៏ល្អិតជ្រាលជ្រៅយ៉ាងណា ព្រះអង្គក៏អាចដោះស្រាយបានទាំងអស់ ដោយឥតមានទើសទាក់នឹងអ្វីឡើយ ក៏នាំគ្នាទៅកាន់សំណាក់ព្រះអង្គ លុះដល់ហើយក៏ថ្វាយបង្គំ ហើយក្រាបទូលអំពីគុណវិសេសរបស់ខ្លួន ដើម្បីឲ្យព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបថា តើខាងណាប្រសើរជាងខាងណា ? ខណៈនោះ ព្រះសម្ពុទ្ធបរមគ្រូទ្រង់មិនព្យាករថាអ្នកណាវិសេសជាងអ្នកណាទេ ព្រោះព្រះអង្គជ្រាបថា ការប្រព្រឹត្តិវត្តគោនឹងឆ្កែរបស់សេដ្ឋីបុត្រទាំងពីរនេះជាអត្តកិលមថានុយោគដូចគ្នា ។ លំដាប់នោះព្រះអង្គទ្រង់សំដែងអំពីវត្តទាំងឡាយរបស់បុគ្គលអ្នកមានសេចក្ដីយល់ខុសហើយប្រព្រឹត្តវត្តញ៉ាំងខ្លួនឲ្យបានសេចក្ដីទុក្ខលំបាកឥតផលប្រយោជន៍ ដូចជាការប្រព្រឹត្តិវត្ត គឺព្យាយាមអង្គុយហាលក់កំដៅថ្ងៃក្ដី បង្អត់អាហារខ្លួនឯងអស់ជាច្រើនថ្ងៃក្ដី ដុតភ្លើងឆ្អើរខ្លួនឯងក្ដី យ៉ាងនេះជាដើម យ៉ាងនេះជាដើម ក៏រាប់បញ្ចូលក្នុងអត្តកិលមថានុយោគវត្តទាំងអស់ ។ សេដ្ឋីបុត្រទាំងពីរនាក់នោះ លុះស្ដាប់ធម្មទេសនារបស់ព្រះអង្គចប់ហើយ ក៏យល់ថា វត្តដែលខ្លួនបានព្យាយាមប្រព្រឹត្តអស់តយៈកាល ១២ ឆ្នាំ ត្រឡប់ជាគ្មានផលប្រយោជន៍អ្វីសោះ ក៏ទ្រហោយំដោយនឹកស្ដាយបង់គំនិតដែលគិតខុសនោះ ។ ក្នុងខណៈនោះ អ្នកទាំងពីរក៏នាំគ្នាលះបង់វត្តគោនឹងវត្តឆ្កែនោះចេញ ហើយប្រកាសខ្លួនជាសាវ័កចូលក្នុងពុទ្ធសាសនាវិញ ។ ការប្រព្រឹត្តិវត្តគោនឹងវត្តឆ្កែរបស់សេដ្ឋីបុត្រទាំងពីរនាក់ ដូចបានពណ៌នាមកនេះ ក៏ហៅថា សីលព្វតបរាមាសៈដែរ ។ ប៉ុន្តែបញ្ហាធម៌នេះ ខ្ញុំបានពិនិត្យមើលសេចក្ដីជាច្រើនអន្លើក្នុងអដ្ឋកថានៃសុត្តន្តបិដក ព្រមទាំងមតិរបស់ខ្ញុំផងយល់ថា សីលព្វតបរាមាសៈនេះប្រែថា ការស្ទាបអង្អែល ឬ ការប្រកាន់ខ្ជាប់នូវសីល និងវត្ត បានន័យថា ការប្រកាន់ខ្ជាប់នូវសីល និង វត្ត បានន័យថា ការប្រកាន់ខ្ជាប់នូវសីលនិងវត្តរបស់សមណព្រហ្មណ៍ (អ្នកបួសខាងក្រៅពុទ្ធសាសនា) ដោយគំនិតយល់ថា សេចក្ដីបរិសុទ្ធិរបស់អាត្មាអញមិនមែនដោយហេតុដទៃទេ គឺដោយសារសីល និងវត្តដែលអាត្មាអញបានកាន់ប្រព្រឹត្តនេះឯង ។ សមណព្រាហ្មណ៍ជាអ្នកបួសខាងក្រៅពុទ្ធសាសនានោះ តើសំដៅយកអ្នកបួសបែបណា ? សំដៅយកបុគ្គលដែលមានសេចក្ដីនឿយណាយក្នុងកាម ទាំងឃើញទោសផ្សេងៗ របស់កាម ហើយចេញទៅបួសជាតាបសឬឥសី ។ តាបស ឬ ឥសី ពួកនេះជាកម្មវាទីបុគ្គល (អ្នកជឿកម្មនិងផលរបស់កម្ម) បានប្រព្រឹត្តតបធម៌ គឺសីលនិងវត្តយ៉ាងតឹងរ៉ឹង ទាំងមានគំនិតយល់ថាសេចក្ដីបរិសុទ្ធិផុតចាកទុក្ខរបស់អាត្មាអញក្នុងសង្សារនេះ អាស្រ័យដោយសារសីលនិង វត្តដែលអាត្មាអញប្រព្រឹត្តនេះ ។ ការប្រព្រឹត្តិកាន់សីលនិងវត្តរបស់តាបស ឬឥសីពួកនេះដោយមានបំណងឆ្ពោះទៅរកសុខក្នុងភពតែម្យ៉ាងប៉ុណ្ណោះ ឈ្មោះថា សីលព្វតបរាមាសៈ ព្រោះហេតុអ្វី ? ព្រោះហេតុថា តាបស ឬ ឥសី ពួកនេះ ប្រព្រឹត្តតបធម៌នៅជាប់ជំពាក់ដោយកិលេសតណ្ហានៅឡើយ ឬថាមិនទាន់ឃើញទោសក្នុងភពនៅឡើយ ។ ត្រង់តាបស ឬឥសីខាងក្រៅពុទ្ធសាសនា ប្រព្រឹត្តកាន់សីលនិងវត្តដោយមានគំនិតយល់ដូចបានពោលមកហើយនោះ លោកចាត់ថាជាសីលព្វតបរាមាសៈ ចុះចំណែកខាងពុទ្ធបរិស័ទទាំងបព្វជិតទាំងគ្រហស្ថ ក្នុងពុទ្ធសាសនា បើប្រព្រឹត្តព្រហ្មចរិយធម៌គឺ សីលនិងវត្ត ហើយមានគំនិតយល់ដូចជាពួកតាបស ឬ ឥសីខាងក្រៅពុទ្ធសាសនានោះដែរ តើអាចចាត់ថា ជាសីលព្វតបរាមាសៈបានដែរឬទេ ? អាចចាត់ថាជាសីលព្វតបរាមាសៈបានដោយពិត ព្រោះនៅមានគំនិតជាប់ជំពាក់ដោយកិលេសតណ្ហា ក្នុងភពដូចគ្នា ។ បើយើងយល់ថា សីលព្វតបរាមាសៈ មានតែលើបុគ្គលខាងក្រៅពុទ្ធសាសនាតែម្យ៉ាង ឯបុគ្គលអ្នកកាន់ពុទ្ធសាសនាមិនមានសីលព្វតបរាមាសៈទេ ចុះហេតុអ្វីក្នុងគម្ពីរជាច្រើនអន្លើនិយាយថា បុគ្គលអ្នកបានដល់នូវសោតាបត្តិមគ្គ ឬសោតាបត្តិផល ទើបអាចលះផ្ដាច់នូវសីលព្វតបរាមាសៈចេញបាន ។ សេចក្ដីនេះ យើងអាចសន្និដ្ឋានថា បុគ្គលណាមួយដែលមានសន្ដានចិត្តនៅជាបុថុជ្ជននៅឡើយ បុគ្គលនោះឈ្មោះថានៅជាប់ដោយសីលព្វតបរាមាសៈដូចគ្នាទាំងអស់ ដោយហេតុថា សីលព្វតបរាមាសៈនេះជាពួកនៃសំយោជនធម៌ លុះតែអរិយមគ្គអរិយផលកើតឡើងកាលណា ទើបអាចលះបង់បាននូវសីលព្វតបរាមាសៈកាលនោះ ។
ចប់ ធម្មវិចារណកថា ដោយសង្ខេប