ព្រះរាជសម្ភារ

ពីវិគីភីឌា

កុំទុកចិតអភិប្រាយ

សេចក្តី​ផ្តើម[កែប្រែ]

ព្រះ​រាជសម្ភារ ជា​រាជកវី​បណ្ឌិត​ពុទ្ធសាសនិក ជា​អ្នកប្រាជ្ញ​អក្សរសាស្ត្រ​ខ្មែរ​ដែល​មាន​ខ្សែស្រឡាយ​ជា​ស្តេច ។ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ចេះ​ស្ទាត់​នូវ​ព្រះ​ត្រៃ​បិដក ជំនាញ​ទាំង​គតិ​លោក និង គតិ​ធម៌ ហើយ​បាន​បន្សល់ទុក​​​ស្នាដៃ​ប្រកបដោយ​គតិបណ្ឌិត​សម្រាប់​ជាតិ​ខ្មែរ ។ ជា​អកុសល ព្រះ​ធម្ម​រាជបណ្ឌិត​អង្គ​នេះ​​បាន​​ទទួល​​ការវិនាស​អន្តរាយយ៉ាង​ទារុណ​ក្រោម​អំណាច​នៃ​សេចក្តីស្នេហា ។

​ខ្លែង​ហើរ​ដ្បិត​ខ្យល់ នាយ​ថ្កើង​ដ្បិត​ពល រក្សា​ឱ្យ​សុខ​
​ទ្រព្យ​គង់​ដ្បិត​ស្រី ចេះ​សំចៃ​ទុក ​ ផ្ទះ​ធំ​ស្រណុក​
ដ្បិត​ភរិយា​ជា ។​

​បាត់យស​ដ្បិត​ខ្ជិល​ បាត់​ញាតិ​ទាន​សីល ​ ដ្បិត​សេពសុរា​​
ប្រមាថ​បាត់​បុណ្យ​ ​ខឹង​បាត់​ប្រាជ្ញា ​​ ​លេញលេង​ដៀល​ថា​
​ប្រាជ្ញ​ពុំ​ស្មើ​ពុត ​ ​បំរើ​លំឧត​​ ​ ​ពុំ​ស្មើក្តី​គាប់​​
មានគុណ​ពុំ​ស្មើ​​ អ្នក​មាន​បុណ្យ​ភ័ព្វ​​ ​ ​​ស្វែងរក​រៀន​ច្បាប់​​​
​ពុំ​ស្មើ​ចិត្តជា ។​​

សក្តិ​ពុំ​ស្មើ​យស​ ​អ្នក​មាន​របស់ ពុំ​ស្មើ​ស​ក្តា​
សូវ​បង់​ធនធាន ​ ​កុំ​ខុស​អាជ្ញា ​ សូវ​មាន​រោគា​
​ ​​កុំឲ្យ​​មើលងាយ ។​​ ​

បារាំងអប្បលក្ខណ៍ វាចោមបាញ់អ្នក ​ ព្រះរាជសម្ភារ
ពីលើចុងត្នោត ពុំកោត​ចេស្តា អ្នកយកហត្ថា រារាំងខាំងឃាត់ ។

ទេវតាអើយចង្អៀតចិតអ្វីម្ល៉េះ ជួបចូលខែនេះចេះតែផ្សារ
រសាប់រសល់ខ្វល់ចិន្តា ចង្អៀតឱរាគ្នានហៅស្បើយ ។

ធ្វេសធ្វេវិញ្ញាណគិតកនិដ្ឋា អនិច្ចាវេទនាឱកម្មអើយ
ពុំគួរបើមកដូច្នេះឡើយ ទេព្តាអើយពុំទ្រង់មេត្តាសោះ ។

ឯមនុស្សលោកិយ​នៅក្នុងដែន សល់សែនហៅពេញឥតសប្បុរស
រីត្រង់ទេវតាដែលទ្រង់យស ប្រែចិន្តាអស់ដូចមនុស្សដែរ ។

រឿងនេះព្រះរាជសំភារក្ស័ត្រ កាលប្រាសព្រាត់អគ្គកនិដ្ឋា
ស្តេចទ្រាំទុក្ខម្នេញពេញឱរ៉ា ក្តៅផ្សាស្ទើរបង់ព្រះជន្មា ។

អនិច្ចាក្សត្រមកក្រុងក្រៃ ព្រះទ័យអាល័យពនិតា
អស់ព្រះជន្មទៅទុកវាចា ឱ្យអគ្គកនិដ្ឋាទតឯក្រោយ ។

វេទនា​គ្រានេះព្រះទ័យក្សត្រ ព្រួយព្រាត់ឈឺផ្សា​ព្រះទ័យផ្ចង់
ឥតអ្នកណាមួយជួយព្រះអង្គ ស្តេចបង់​ព្រះជន្មដោយសត្យា ។
​ ​នេះ​ជា​ល្បះ​កំណាព្យ​ដកស្រង់​ចេញពី ច្បាប់​ព្រះ​រាជសម្ភារ ដែល​ជា​ស្នា​ព្រះ​ហ​ស្ថ​មួយ​ក្នុងចំណោមស្នា​ព្រះ​ហស្តជា​ច្រើន​របស់​ព្រះអង្គ ដែល​រហូត​មកដល់ពេលនេះ​បាន​ខូចខាត​បាត់បង់​ជាច្រើន ដោយសារ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បាន​ឆ្លងកាត់​នូវ​យុ​គៈ និង របត់​ដែល​មិន​អនុគ្រោះ ។


ស្នា​ព្រះ​ហ​ស្ថ[កែប្រែ]

1. ​លិខិត​ផ្ញើ​ទៅ​ព្រះ​ម៉ែ យួរ​វ​តី
​2. កំណាព្យ សរសើរ​ហេមន្តមាស​
​3.​ កំណាព្យ កន្លង់​មាស​មង្គល​ថ្លៃ​
​4. ​កំណាព្យ ព្រលឹង​មាស​អើយ​
​5. កំណាព្យ កាព្យនិរា​ស្ត្រ​
​6. ច្បាប់​ព្រះ​រាជសម្ភារច្បាប់​រាជនេតិ​
​7. ច្បាប់​ហៃ​សាធុ​ជន ឬ ច្បាប់​ត្រីនេត្រ​
​8. កំណាព្យ ចារ​ឰដ៏​ចុង​ត្នោត មុន​ពេល​ទ្រង់​ចូល​ទីវង្គត​

​ទាំងនេះ​ជា​ស្នា​ព្រះ​ហ​ស្ត​ដែល​កវី​រាជបណ្ឌិត​ពុទ្ធសា​ស​និក យើង​បាន​និពន្ធ​ឡើង​ក្នុង​កាលដែល​ទ្រង់​គង់​នៅ​ជា​បព្វជិត​ខ្លះ, ពេល​ទ្រង់មាន​ព្រះទ័យ​ប្រតិព័ទ្ធ​ជាមួយ​ព្រះ​នាង​អង្គ​វ​តី​ខ្លះ, និង​ក្នុង​ពេល​ព្រះអង្គ​គ្រង​រាជសម្បត្តិ ដូចជា​កាល​ទ្រង់​គង់នៅ​កោះ​ឃ្លោក​ជាដើម ហើយ​ជា​អវសាន ​ទ្រង់​និពន្ធ​នៅលើ​ចុង​ត្នោត ដែល​ចារ​នៅលើ​ស្លឹកត្នោត ។ ទ្រង់​ក៏​បាន​និពន្ធ​ផងដែរ​ក្នុងពេល​ដែល​ព្រះបាទ​ឧទ័យ កាន់តំណែង​ជា​រាជា​នុ​សិទ្ធ នា​ក្រុង​ឧដុង្គ ក្នុងសម័យ​ឧដុង្គ​ឮ​ជ័យ នា​សតវត្សរ៍​ទី​ ១៧ ។​

​ក្នុង​ចំណោម​ស្នា​ព្រះ​ហស្ត​ទាំង​​ឡាយ ច្បាប់​ព្រះ​រាជសម្ភារ ជា​ច្បាប់​ឧបទេស តាក់តែង​ឡើង​ជា​កំណាព្យប្រកប​ដោយ​ឃ្លោងឃ្លា ជួន​រណ្តំ ណែងណង ជាមួយ​អត្ថន័យ​ឧត្តមគតិ​យ៉ាងជ្រាលជ្រៅ ។ ឃ្លា វគ្គ និង ល្បះ ខ្លះ​បាន​ក្លាយជា​សុភាសិត​ខ្មែរ ដែល​ខេមរជន និង អ្នក​សិក្សា​មួយចំនួន ចេះ​ចាំ​រត់មាត់ សូត្រ​បាន​យ៉ាង​ជំនាញ ដូច​យ៉ាង​កំណាព្យ “​ខ្លែង​ហើរ​ដ្បិត​ខ្យល់ នាយ​ថ្កើង​ដ្បិត​ពល រក្សា​អោយ​សុខ ...” នេះ​ជាដើម ។​

​មាន​ភាពស្មុគស្មាញ​ក្នុង​ការវិនិច្ឆ័យ​ទៅលើ​ព្រះរាជ​ជីវប្រវត្តិ​នៃ​ព្រះរាជ​កវី​អង្គ​នេះ ដោយហេតុ​មាន​ភាព​មិន​សូវ​ចុះសម្រុង​គ្នា​រវាង​ឯកសារ​ជាតិ និង ឯកសារ​ផ្សេងៗ លើ​បញ្ហា​ព្រះនាមរបស់​ព្រះអង្គ​កាល​នៅ​កុមារ, ព្រះនាម​នៃ​មាតា​របស់​ព្រះអង្គ ក៏ដូចជា​កាលបរិច្ឆេទ​នៃ​ការ​ប្រសូត្រ ការ​សាង​ភាព​ជា​បព្វ​ជា ពេល​ទ្រង់​រាជាភិសេក និង គ្រា​ដែល​ទ្រង់​បាន​ជួប​នឹង​ព្រះ​នាង អង្គ​វត្តី ដូចដែល​យើង​នឹង​ធ្វើ​ការពិភាក្សា​ដូចតទៅ​នេះ។ ​

ព្រះ​រាជពង្សាវតារ​ប្រទេស​កម្ពុជា​ធិបតី​៖ កាល​នៅ​កុមារ ទ្រង់​ព្រះនាម ពញា​តូ ។ លុះ​ពេល​ឡើង​សោយរាជ្យ​ ទ្រង់​ព្រះនាម​ថា ព្រះ​ស្រី​ធម្ម​រាជា ។ ក្រោយមក​ទ្រង់​បាន​យាង​ទៅ​គង់នៅក្នុង​រាជវាំង​កោះ​ឃ្លោក គឺ​កោះឧកញ៉ា​តី សព្វថ្ងៃ​នេះ ។ នៅ​ទីនោះ ទ្រង់​ត្រាស់​អោយ​គេ​ឆ្លើយឆ្លង នឹង​ព្រះអង្គ​ថា ព្រះ​រាជសម្ភារ​បរម​ពិសេស (​អាដេ​ម៉ារដ៍- ឡឺ​គ្លែ​រ​៖ ព្រះរាជ​សម្ភារបារមី​ពិសេស) ។​

​ពង្សាវតារ​របស់លោក អាដេ​ម៉ារដ៍ ឡឺ​គ្លែ​រ ចារ​ថា ទ្រង់​ព្រះនាម ពញា សូ ហើយ​មាតា​របស់​ទ្រង់ គឺ​អ្នក​ម្នាង សុខ ។​ ប៉ុន្តែ​ឯកសារ​មហា​បុរស​ខ្មែរ​បញ្ជាក់ថា មាតា​របស់​ទ្រង់​គឺព្រះអង្គចូវ ដែល​ជា​បុត្រី នៃ​ស្តេច​អណ្ណាម ។​

ទស្សនា​វ​ដ្តី​មិត្ត​សាលា​បាលី, ទស្សនា​វ​ដ្តី​កម្ពុជ​សុរិយា, សៀវភៅ​ប្រជុំ​ពាក្យ​កាព្យ​៖ គ្រាន់តែ​និយាយថា កាល​នៅ​កុមារ​ទ្រង់​ព្រះនាម​ពញា​តូ ប៉ុន្តែ​មិន​បាន​បញ្ជាក់​ពី​មាតា​របស់​ទ្រង់ឡើយ ។​

ទស្សនា​វ​ដ្តី​អក្សរសាស្ត្រ​ខ្មែរ, សៀវភៅ​ព្រះ​រាជសម្ភារ​-​អ្នកនិពន្ធ​ខ្មែរ​៖ មាតា​របស់​ព្រះអង្គ គឺ អ្នក​ម្នាង សុន ។​

ពង្សាវតារ​របស់​អ្នកនិពន្ធ ម៉ា​ដឺ​ឡែន ហ្ស៊ី​តូ, ស្នាដៃ​លោក ល្វី​សី មី​ណេរ, ពង្សាវតារ​របស់លោក អា. ដូ​ហ្វាំង ម៉ឺនី​ញ៉េ​រ៍ និង សទ្ទានុក្រម​លោក​សាស្ត្រាចារ្យ ម៉ុញ សារី មិន​បាន​បញ្ជាក់ពី​មាតា​របស់​ព្រះអង្គ​ឡើយ ។​

​សៀវភៅ​អក្សរសាស្ត្រ​ខ្មែរ របស់លោក លាង ហាប់​អាន​៖ មាតា​របស់​ទ្រង់​គឺ អ្នក​ម្នាង សុន ។

ប្រវត្តិរូប​សង្ខេប[កែប្រែ]

  1. ព្រះ​រាជពង្សាវតារ​ប្រទេស​កម្ពុជា​ធិបតី​៖ ទ្រង់​ប្រសូត្រ​នៅ គ​.​ស ១៦០១ ហើយ​ឡើង​សោយរាជ្យ នៅ​ថៃ្ង ៥ កើត ខែ​កត្តិក ព​.​ស ២១១៧ ឆ្នាំ​ថោះ នព្វ​ស័ក គ​.​ស. ១៦២៩ ក្នុង​ព្រះ​ជន្មាយុ​ ២៦ ​ព្រះវស្សា ។​
  2. ឯកសារ​មហា​បុរស​ខ្មែរ​៖ ប្រសូត្រ​ឆ្នាំ ម្សាញ់ សប្តស័ក ព​.​ស. ២១៤៧, គ​.​ស. ១៦០៥ ។​
  3. ​ទស្សនា​វ​ដ្តី​មិត្ត​សាលា​បាលី, ទស្សនា​វ​ដ្តី​កម្ពុជ​សុរិយា, សៀវភៅ​ប្រជុំ​ពាក្យ​កាព្យ​៖ ប្រសូត្រ​នៅ គ​.​ស. ១៦០០ , សាង​ផ្នួស​នៅ​ព្រះជន្ម ២១ ព្រះវស្សា , លា​ចាក​សិក្ខាបទ និង ឡើង​សោយរាជ​នៅ​ព្រះជន្ម ២៦ វស្សា ។​
  4. អក្សរសាស្ត្រ​ខ្មែរ, ព្រះ​រាជសម្ភារ​-​អ្នកនិពន្ធ​ខ្មែរ​៖ ប្រសូត្រ គ​.​ស. ១៦០៣, សាង​ផ្នួស​នៅ​វត្ត សុគន្ធ​មានបុណ្យ នា​ថៃ្ង ១៤ ​កើត ខែ​អាសាធ ឆ្នាំ កុ​រ បញ្ច​ស័ក គ​.​ស. ១៦២៤, សោយរាជ្យ​នៅ គ​.​ស. ១៦២៩ ។​
  5. ពង្សាវតារ របស់លោក អាដេ​ម៉ារដ៍ ឡឺ​គ្លែ​រ​៖ ប្រសូត្រ​នៅ គ​.​ស. ១៦០៣, ចាក​សិក្ខាបទ​ក្នុង​ព្រះជន្ម ​២៦ វស្សា, សោយរាជ្យ​នៅ គ​.​ស. ១៦២៩ ។​
  6. ​ពង្សាវតារ​របស់​អ្នកនិពន្ធ ម៉ា​ដឺ​ឡែន ហ្ស៊ីតូ​ ៖ ប្រសូត្រ .... រាជាភិសេក​នៅ គ​.​ស. ១៦២៥ ។​
  7. ស្នាដៃ​របស់​លោក ល្វី​សឺ មីណេរ និង ពង្សា​វតា​ប្រទេស​កម្ពុជា​រប​ស់​លោក អា. ដូ​ហ្វាំ មឺនី​ញ៉េ​រ៍​៖ ប្រសូត្រ​.... សោយ​រាជ​....
  8. សទ្ទានុក្រ​អក្សរសាស្ត្រ​ខ្មែ​ររបស់​លោក​សាស្ត្រាចារ្យ ម៉ុញ សារី​៖ ព្រះ​រាជសម្ភារ (១៦០២-១៦៣៤ ) សោយ​រាជ (១៦២៦-១៦៣៤ ) ។
  9. ប្រវត្តិ​អក្សរសាស្ត្រ​ខ្មែរ របស់លោក លាង ហាប់​អាន​៖ ប្រសូត្រ .... សោយរាជ្យ​នៅ គ​.​ស. ១៦២៩ ។​
  10. ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ខ្មែរ ភាគ​ ១-​ភាគ ​២ និពន្ធ​ដោយ​លោក ត្រឹង ងា​៖ ប្រសូត្រ​.... សាង​ផ្នួស​នៅ​នគរ​វត្ត កាល​ព្រះជន្ម ២១ វស្សា , សោយ​រាជ​....​។​
  11. ជីវប្រវត្តិ​អ្នកនិពន្ធ​ខ្មែរ​សម័យ​ឧដុង្គ​៖ ប្រសូត្រ​ឆ្នាំ ​១៦០១ , សោយ​រាជសម្បត្តិ ឆ្នាំ​ ១៦២៧ ។

​ តាម​ការសិក្សា​មកនេះ យើង​គួរ​ធ្វើការ​សន្និដ្ឋាន​បាន​ខ្លះៗ​ថា កាល​នៅ​ជា​កុមារ ទ្រង់​ព្រះនាម​ថា ពញា តូ (​ឬ ពញា​សូ) ។ ទ្រង់​ជា​បុត្រ​ច្បង​នៃ​ព្រះបាទ ជ័យ ជេដ្ឋា (​ឬ ព្រះជេស្តា​ទី​ ២) មាតា​គឺអ្នក​ម្នាង សុខ (​ឬ អ្នក​ម្នាង សុន​), ចំពោះ​ឯកសារ​ដែល​អះអាង​ថា មាតា​របស់​ទ្រង់​គឺ​ព្រះអង្គចូវ ដែល​ជា​បុត្រី​នៃស្តេច​អណ្ណាម​នោះ (​គួរតែ​មិនអាច​ចាត់​ជា​ការ​ត្រឹមត្រូវ​ឡើយ) ។ ចៅ​ពញា តូ (​ឬ ពញា សូ ) ត្រូវបាន​បិតា គឺ​ព្រះបាទជ័យ​ជេដ្ឋា ផ្សំផ្គុំ​ជាមួយនឹង​អ្នកអង្គម្ចាស់​ក្សត្រីយ៍ អង្គ​វត្តី (​ឬ បុប្ផា​វ​តី, យួរ​វត្តី, ចន្ទ​វត្តី, ព្រះ​ម៉ែ​យួរ​វត្តី) ជា​បុត្រី របស់​ព្រះបាទ​ជ័យ​ជេដ្ឋា និង អ្នក​ម្នាង​ទង ។ ហេតុនេះ រាជ​កុមារ ពញ្ញា តូ និង រាជ​ធិតា អង្គ​វត្តី គឺជា​ព្រះ​រៀម (​បងប្រុស) និង កន្និដ្ឋា (​ប្អូនស្រី) ដែល​មាន​បិតា (ព្រះ​បាទ​ជ័យ​ជេដ្ឋា ) ជាមួយគ្នា ប៉ុន្តែ​ទីទៃ​មាតា ។

​ ​ទ្រង់​ជា​រាជ​ទាយាទ ដែល​ទទួលបាន​ការអប់រំ​យ៉ាង​តឹងរឹង​ពី​បិតា លុះ​ព្រះជន្ម​ ២១ (​ឬ ២២) វស្សា បាន​យាង​ទៅ​សាង​ព្រះ​ផ្នួស​ក្នុង​ព្រះពុទ្ធសាសនា នៅ​នគរវត្ត (​ឬ វត្ត​សុគន្ធ​មានបុណ្យ) ។ បិតា គឺ​ព្រះបាទជ័យ​ជេដ្ឋា ចូល​ទីវង្គត​នៅ គ​.​ស. ១៦២៨ ក្នុង​ព្រះ​ជន្មាយុ ៥២ ព្រះវស្សា ហើយ​កិច្ចការ​នគរត្រូវបាន​ប្រគល់​ទៅអោយ​ព្រះអនុជរបស់​ព្រះអង្គ​ គឺ​ព្រះអង្គម្ចាស់​ឧទ័យ ដោយហេតុ​ពេលនេះ​ ព្រះ​រាជទាយាទ គឺ​ព្រះអង្គម្ចាស់ ពញា តូ នៅ​ទ្រង់​ជា​បព្វជិត​នៅឡើយ ។

​ ​ព្រះ​រាជពង្សាវតារ​សរសេ​រ​ដៃ​នៅ​ពុទ្ធ​សាសន​បណ្ឌិត​ខ្សែ​ ៤ បាន​ចារ​ថា ការទាក់ទង​គ្នា​រវាង​ព្រះរាជានុសិទ្ធ ឧ​ទ័យ និង ព្រះ​នាង អង្គ​វត្តី បាន​កើតមានឡើង​កាល​ព្រះបាទ​ជ័យ​ជេដ្ឋា​ បានព្រះជន្ម​ ៤១ ​វស្សា គឺ​នៅ​ខែ​កត្តិក ឆ្នាំ​ឆ្លូវ នព្វស័ក ​ទ្រង់​អា​ពាធ (ឈឺ) ​ហើយ​ព្រះអង្គម្ចាស់ ឧ​ទ័យ ចូល​ទៅ​ថែ​ព្រះរាជ​រោគ​ព្រះរាជា ដែល​ជា​ព្រះ​រៀម​ជា​រៀង​រាល់​ថៃ្ង ជាហេតុ​នាំ​អោយ​បាន​ជួប​នឹង​ព្រះ​នាង​អង្គ​វត្តី​ហើយ​កើតក្តី​ប្រតិព័ទ្ធ​ ចំពោះ​ព្រះនាង​ដែ​ល​ជា​ភគ្គ​និយោ (ក្មួយ​ស្រី) បង្កើត ។

​ឯកសារ​ដដែល​នេះ​បាន​បន្ថែមថា ព្រះ​នាង អង្គ​វត្តី ក៏​បាន​ព្រមព្រៀង​នឹង​រាជា​នុ​សិទ្ធ​ឧទ័យ ដោយ​ពុំ​មានក្តី​អាល័យ​ចំពោះ​ព្រះ​រាជទាយាទ ជា​គូ​កំណាន់​របស់ខ្លួន​ដែល​កំពុង​ទ្រង់​បព្វ​ជា និង ដោយ​មាន​ការផ្សំផ្គុំ​ពី​បិតា ហើយមាន​ការដឹងឮ​ពីសេនាមុខ​មន្ត្រី​ឡើយ ។ ព្រះអង្គម្ចាស់​ឧទ័យ បាន​អភិសេកព្រះ​នាង​អង្គ​វត្តី ជា​ទេពី​ទី​ពីរ​របស់​ព្រះអង្គ​ ។

​មាន​ភាព​មិន​ចុះសម្រុង​គ្នា​អំពី​ដំណើរ​ជួប​គ្នា​រវាង​ព្រះ​នាង អង្គ​វត្តី និង ព្រះរាជទាយាទ ពញា តូ ឯកសារ​ខ្លះ​អះអាង​ថា ​ខត្តិយ​ពង្ស​ទាំង​ទ្វេ​អង្គា​ដែលជា​អតីត​គូស្នេហ៍ និង ជា​គូ​ដណ្តឹងផង​នេះ បាន​ជួបគ្នា​នៅ​នគរវត្ត នៅពេល​ដែល​រាជា​នុ​សិទ្ធឧ​ទ័យ នាំ​រាជវង្សានុវង្ស​ទៅ​ទទួល​ព្រះ​រាជទាយាទ ពេល​ដែល​បណ្ឌិត​ពុទ្ធសាសនិក​អង្គ​នេះ លា​ចាក​សិក្ខាបទ ។ ខណៈ​ឯកសារ​ខ្លះនិយាយថា ជួប​គ្នា​នៅ​នគរវត្ត​ដែរ ប៉ុន្តែ​នៅពេលដែល​ព្រះ​ពញា តូ វិលត្រឡប់​ពី​ធ្វើ​សង្គ្រាម​ជាមួយ​សៀម​វិញ ។ រីឯ​ឯកសារ​ខ្លះ​ទៀត​ និយាយ​ថា ជួប​គ្នា​នៅ​រាជវាំង​ឧដុង្គ បន្ទាប់ពី​ព្រះអង្គលា​ចាក​សិក្ខាបទ ឡើង​សោយរាជ្យ រួច​ហើយ​ព្រះ​ឧទ័យ​មាន​ជំងី ទើប​ព្រះ​ចៅ​ពញា តូ យាង​ទៅ​មើល​ព្រះ​បិតុលា (មា ឬ ពូ) ក៏​បាន​ជួប​ព្រះ​នាង​អង្គ​វត្តី ជា​អតីត​គូ​កំណាន់ ដែល​បាន​ក្លាយជា​ព្រះ​ទេពីរបស់​ព្រះ​ឧទ័យទៅហើយនោះ នាំអោយ​រោគ​ស្នេហ៍​ចាស់​រើ​ឡើងវិញ​នៅក្នុង​ដួង​ហ​ឫ​ទ័យ នៃ​ខត្តិយ​ពង្ស​ទាំង​ទ្វេ ។​

​ទោះ​មាន​ភាព​ផ្សេង​គ្នា​យ៉ាង​នេះ​ក្តី អ្វី​ដែល​ជា​ភាព​រួមគ្នា​នោះ​គឺថា ទ្រង់​ជា​បុត្រ​ច្បង​នៃ​ព្រះបាទជ័យ​ជេដ្ឋា (​ឬ ចេស្តា​​ទី ​២) មាតា គឺ​អ្នក​ម្នាង សុខ ឬ សុន ។ កាល​នៅ​ជា​កុមារ ទ្រង់​មាន​នាម​ថា ពញា តូ ឬ ពញា សូ , ហើយ​ចេញ​សាង​ព្រះ​ផ្នួស​នៅពេល​មាន​ព្រះជន្ម ២១ ឬ ២២ ព្រះវស្សា នៅ​នគរវត្ត ឬ វត្ត​សុគន្ធ​មាន​បុណ្យ ។ លា​ចាក​សិក្ខាបទ បន្ទាប់​មក​ឡើង​គ្រង​រាជ្យ​បន្ត​ពី​ព្រះ​ឧទ័យ​ជា​ម្ចាស់​មា នៅ​ព្រះជន្ម​ ២៦ ព្រះវស្សា ហើយ​ត្រូវបានគេ​ថ្វាយ​ព្រះនាម​ថា “​ព្រះបាទ​សម្តេច ស្តេច​ព្រះរាជ​ឱង្ការព្រះ​ស្រី​ធម្មោ​រាជា​ធិ​រាជ រាមា​ធិបតី​” ប៉ុន្តែ​ពង្សាវតារ​កំណត់ ព្រះនាម​ទ្រង់​ត្រឹមតែ “​ព្រះ​ស្រី​ធម្មោ​រាជា” ​ប៉ុណ្ណោះ ។

ដើមឡើយ ​ទ្រង់​គង់នៅ​រាជវាំង​ឧដុង្គ នា​ក្រុង​ឧដុង​ឮជ័យ លុះ​ក្រោយមក ទ្រង់​បាន​យាង​ទៅ​គង់ប្រថាប់​នៅ​ឯ​វាំង​កោះ​ឃ្លោក ដែល​សព្វ​ថៃ្ង​ហៅថា កោះឧកញ៉ា​តី ហើយ​ទ្រង់​បានត្រាស់​បង្គាប់​អោយ​គេ​ហៅ​ព្រះអង្គ​ថា ព្រះ​រាជសម្ភារ​បរម​ពិសេសវិញ ។ ទ្រង់​ជា​ធម្ម​រាជា និង ជា​បណ្ឌិត ហើយ​ជា​ពុទ្ធសាសនិក​ដ៏​ឆ្នើម ទ្រង់​ពុំ​សូវសព្វព្រះទ័យ​ចំពោះ​អំណាច​ឡើយ ទើប​ទ្រង់​បានប្រគល់​សិទ្ធិ និង កិច្ចការ​នគរ​ទៅ​ព្រះឧទ័យ​វិញ ហើយ​ទ្រង់​បាន​យាង​មក​លាក់​ព្រះកាយ​ធ្វើ​កិច្ចការ​ផ្នែក​អក្សរសាស្ត្រ ដោយ​ទ្រង់​បាន​ចងក្រង​ប្រវត្តិសាស្ត្រ និង កែប្រែ​រាជ​ស័ព្ទ និង និពន្ធ​ច្បាប់​ផ្សេងៗ​ជាច្រើន ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ទ្រង់​បាន​រៀបចំ​កងទ័ព​ ដើម្បី​ទៅ​ច្បាំង​ដណ្តើម​យក​ខេត្ត​ខូរ៉ាត (នគរ​រាជ ) ពី​សៀម ។

ចម្បាំង​នេះមិនទាន់​ជោគជ័យ​សម​តាម​ព្រះរាជ​បំណង​ឡើយ ហើយ​ទ្រង់បាន​ដកទ័ព​មកវិញ​ជាមួយនឹង​ឈ្លើយសឹក​មួយចំនួន ។ ការជួបគ្នា​រវាង​ព្រះ​យុវ​ក្សត្រ ប្រកប​ដោយ​បញ្ញាញាណ មាន​ព្រះទ័យ​សន្តោស ជា​ធម្ម​រាជា និង ជា​រាជកវី​បណ្ឌិត​ពុទ្ធសាសនិក អង្គ​នេះ​ជាមួយនឹង​ព្រះ​នាង អង្គ​វត្តី ដែល​ពេល​នេះ​បាន​ក្លាយ​ជា​ព្រះ​ទេ​ពី​របស់​ព្រះ​ឧទ័យ​ទៅ​ហើយ​នោះ ធ្វើអោយ​ស្នេហា​ចាស់​បាន​ពុះពោរ​កញ្ជ្រោល​រញ្ជួយ​កក្រើក​ឡើង​សាជាថ្មី​រវាង​​ខត្តិយ​ជាតិ​ទាំ​ងទ្វេ បាន​នាំអោយ​មាន​ចម្បាំង​គ្នាឯង​រវាង​ព្រះ​ឧទ័យ និង ក្សត្រ​ព្រះ​រាជសម្ភារ ដែល​ត្រូវជា​មា និង ក្មួយបង្កើត​ទៅវិញ ។

ព្រះរាជសម្ភារ បាន​បរាជ័យ​សង្គ្រាម​នេះ ហើយ​មេ​ទ័ព​របស់​ទ្រង់​ ៤ ​រូប (​ឯកសារ​ជា​ទូទៅ​និយាយថា មេ​ទ័ព​ទាំង​ ៤ ​រូប​នេះ​ជា​ជនជាតិ​ចិន​គឺ​៖ ចុង​តុ​ក ១, ឡុក​ចុង​អៀ ​១, សាម​ចាន់​ទៀវ ​១ និង ថុង​ចិន​តុ​ក​ ១) ហើយ​យុវ​ក្សត្រ និង ព្រះ​នាង​អង្គ​វត្តី បាន​ភៀស​ព្រះកាយ​ទៅដល់​ខេត្ត​កញ្ជ​រ គឺ​ខេត្ត​ក្រចេះ​សព្វថៃ្ងនេះ​ឯង ទើប​កងទ័ព​បារាំង (​ឯកសារ​ខ្លះ​ថា​កងទ័ព​ព័រទុយហ្កាល់ ព្រោះ​ពាក្យ​បារាំង​សម័យ​នោះ​សំដៅ​ដល់​ជា​ជាតិ​លោក​ខាង​លិច ជា​ពិសេស​ជន​ជាតិ​ព័រទុយហ្កាល់ និង​ អេស្ប៉ាញ មិន​មែន​ជា​បារាំងសែស​ទេ) ដែល​ជា​កងទ័ពរបស់​ព្រះ​ឧទ័យ​ បាន​ដេញតាម​ទៅ​ទាន់ ហៀបនឹង​ធ្វើ​គត់ ។ ប៉ុន្តែ​ ព្រះអង្គ​បាន​ស្រែក​ឃាត់​ពួកកងទ័ព​បរទេស​ទាំង​នេះ​ថា កុំ​ទាន់​អាល​ធ្វើ​គត់​ទ្រង់ ។ ទ្រង់​បាន​ឡើង​ដើមត្នោត ហើយ​បាន​ទ្រង់​លិខិត​បណ្តាំ​ដល់​បច្ឆាជន (​ជន​ជំនាន់​ក្រោយ) ដោយ​ទ្រង់​ចារ​ជា​កំណាព្យ នៅលើ​ស្លឹកត្នោត​នោះ ។ កំណាព្យ​នោះ​សព្វ​ថៃ្ង ត្រូវបាន​គេ​ស្គាល់​ថា កំណាព្យ​​ចារ​ឰដ៏​ចុង​ត្នោត (​មុន​ពេល​ទ្រង់សុគត) ដែល​មាន​ខ្លឹមសារ​ដូចតទៅ​នេះ​៖

សាធុ​សម្ទាយ ​កុំបី​រាយមាយ ​នឹង​ក្តី​កាមា​
​តែ​ឱ្យ​វង្វេង ក្នុង​វដ្ត​សង្សារ ​ ស្លាប់​ទៅ​កាលណា
បាន​សោយ​តែ​ទុក្ខ ។

​ហេតុតែ​ក្សត្រី នាំ​ឱ្យ​អប្រីយ៍ ដូច​ត្រី​ក្នុង​ភក់
បើ​បុរស​ផង ចង់​ឆ្លង​ន​រក កុំ​ធ្វើ​វីវក់​
​ដូច​អញ​ច្នេះ​ណា ។

ពីព្រោះ​កា​មេ ឥឡូវ​ទាល់តែ​ ក្សិណក្ស័យ​មរណា​
សូវ​ស្លាប់ទៅ​គាប់​ ឱ្យ​ជា​ប់ធ​ម្មា សូម​អស់​ទេ​វា​
ជួយ​ជា​ទិព្វ​ញ្ញាណ ។​

​ទើប​ព្រះ​ភូមិ​- ន្ទ្រា​ធិបតិន​ ទ្រង់​អធិដ្ឋាន​
​ពី​នេះ​ទៅ​មុខ ខ្ញុំ​សូម​ឱ្យ​បាន ជា​ព្រះ​ពុទ្ធញ្ញាណ​
​នាំ​សត្វ​ទាំងឡាយ ។​

​ឱ្យ​អ្នក​ទាំងពួង ជា​ទាហាន​ហ្លួង​ នាំយក​ទៅ​ថ្វាយ
​ព្រះ​បិតុច្ឆា (​ពូ) ទ្រង់​ជ្រាប​អធិប្បាយ កុំ​ទ្រង់​រាយមាយ នឹង​ក្តី​កាមេ ។​

(​ព្រះ​រាជពង្សាវតារ ទំព័រ ៣៩១-៣៩២)

​លុះ​ទ្រង់​ចារ​បណ្តាំ​នេះ​ចប់ ទ្រង់​ក៏​ស្រែក​ប្រាប់​ទៅ​កងទ័ព​ទាំង​នោះ ហើយ​ក៏​ត្រូវ​កងទ័ព​បរទេស​ទាំងនោះបាញ់​នឹង​កាំភ្លើង ឯកសារ​ខ្លះ​ថា ​គ្រាប់កាំភ្លើង​មាស ត្រូវ​ព្រះអង្គ​ធ្លាក់​ពីលើ​ចុង​ត្នោត​សោយ​ទីវង្គត ក្នុង​ព្រះជន្ម ២៩​ ព្រះវស្សា ។ ចំណែក​ព្រះ​នាង​អង្គ​វត្តី ក៏​ត្រូវ​កងទ័ព​ព្រះ​ឧទ័យ​ប្រហារ​នៅ​គ្រា​នោះ​ដែរ ។ គុណធម៌ គុណភាព គំនិត​ប្រាជ្ញា ផែនការ​ក្នុង​ការដណ្តើមយក​ទឹកដីរបស់​ខ្លួន​មក​វិញ​ពី​បច្ចាមិត្រ សុទ្ធតែ​ត្រូវ​បរាជ័យ និង វិនាស​សាបសូន្យ​​ទាំងអស់ បន្សល់ទុក​នៅ​តែ​វិនាសកម្ម និង សោកនាដកម្ម​ប៉ុណ្ណោះ ។ ទាំងនេះជា​មហន្តរាយដែល​កើតចេញពី​កំហុស​ក្នុង​ធម៌កា​មេ ។

ឯកសារ​យោង[កែប្រែ]