ល្បែងចត្រង្គ

ល្បែងចត្រង្គ ឬ អុក ជាប្រភេទល្បែងលេងលើក្ដារ។ តួល្បែងទាំងមូលជាសង្គ្រាមរវាងនគរពីរ ដែលឋិតនៅម្ខាងម្នាក់នៃក្ដារអុក ហើយមានស្ដេចរៀងៗខ្លួន។ ចត្រង្គ មានវិធីសាស្ត្រលេងនិងក្បួនប្រហារច្រើនប្រភេទ។ ប្រវត្តិនៃល្បែងអុកនេះនៅកម្ពុជាជាប្រធានបទដែលគេពុំសូវដឹងជាទូទៅទេ។ តាមការសង្កេតជាទូទៅ ល្បែងអុក គេលេងនៅច្រើនកន្លែងលើពិភពលោក គ្រាន់តែមានរបៀបលេងខុសៗគ្នា។

ឈ្មោះ

តាមវចនានុក្រមខ្មែរ ដែលជាការផ្សាយរបស់ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ៖

ចត្រង្គ(ច័ត-ត្រង់) ន. (ក្លាយមកពី សំ. បា. ថា ចតុរង្គ "មានអង្គ៤") ឈ្មោះល្បែងមួយយ៉ាងមានកូន៣២ សម្រាប់លេងដើរលើក្ដារបួនជ្រុងមានក្រឡា ៦៤; បណ្ដាកូនទាំង៣២ នោះមានកូន២ហៅថា ខុន ទុកជាស្ដេចទ្រង់រាជ្យ, មានកូន២ ហៅថា នាង ទុកជាអគ្គមហេសី, មានកូន៤ ហៅថា គោលទុកជាសេនាបតី ឬ មេទ័ព, មានកូន៤ ហៅថា សេះ, មានកូន៤ ហៅថា ទូក, មានកូន១៦ ហៅថា ត្រី ទុកជាសេនាទាហានរេហ៍ពលរៀបជារបៀបសេនាកងទ័ពមានអង្គ៤ ជាល្បែងសម្រាប់លេងឱ្យឈ្លាសវៃក្នុងឧបាយកលរបស់អ្នកចម្បាំងក្នុងសម័យបុរាណ។

អុក កិ. ព.ប្រ. អុកចត្រង្គ ចាប់កូនចត្រង្គប៉ែកខាងខ្លួនមួយកូនទង្គិចលើក្ដារចត្រង្គត្រង់ក្រឡាដែលត្រូវអុក ស្រែកថា អុក! (ច្រើនប្រើសំឡេងខ្ពស់វែង អុ៎ក!)។ ចួនកាលលេងចត្រង្គក៏ហៅ អុកចត្រង្គ ដែរៈ រវល់តែអុកចត្រង្គទាល់ៗល្ងាច គ្មានរកស៊ីធ្វើការអ្វីទេ!។

ផ្អែកលើការសង្កេតជាទូទៅគេហៅថាអុកគ្រប់គ្នា កម្រមានអ្នកហៅថាចត្រង្គណាស់។

សម្ភារៈ

ក្ដារចត្រង្គ

ក្ដារចត្រង្គមានរាងការេចែកចេញជាជួរដេក៨ជួរ និងជួរឈរ៨ជួរ ស្មើៗគ្នា បង្កើតបានក្រឡាការេចំនួន៦៤។ គេអាចធ្វើក្ដារចត្រង្គពីអ្វីក៏បានតាមតែនិយមចូលចិត្ត។ អ្នកខ្លះប្រើឈើល្អៗ អ្នកខ្លះប្រើឈើដែលរកបានងាយៗ អ្នកគូរលើក្រដាសក៏មាន គូរលើដីក៏មាន។

កូនចត្រង្គ

កូនអុកមានទាំងអស់៣២ គ្រាប់ចែកចេញជាពីរក្រុម សម្រាប់នគរនីមួយៗ។ នគរមួយមាន១៦គ្រាប់ ឬ ១៦កូន។ គ្រាប់ទាំង១៦មានដូចគ្នាខ្លះ ខុសគ្នាខ្លះ ហើយមានទីតាំងជាក់លាក់ដូចរៀបរាប់ខាងក្រោម។

ស្ដេច ឬ ខុន ១ ៖ នៅក្រឡាទី៤ ជួរដេកទីមួយពីមុខអ្នកលេង។
នាង ឬ ឈ្នាង ១ ៖ នៅជាប់ខុន គឺក្រឡាទី៥ ជួរដេកទីមួយ។
គោល ឬ ម៉ិត ២ ៖ នៅសងខាង ខុន និង នាង គឺក្រឡាទី៣ និង ទី៦ ជួរដេកទីមួយ។
សេះ ២ ៖ នៅក្រឡាទី២ និងទី៧ ជួរដេកទីមួយ។
ទូក ២ ៖ នៅក្រឡាទី១ និង ទី៨ ជួរដេកទីមួយ។
ត្រី ៨៖ តម្រៀបគ្នានៅជួរដេកទី៣ ពីមុខអ្នកលេង។

អ្នកម្ខាងទៀតរៀបដូចគ្នា។

របៀបលេង

គោលបំណង

គោលបំណងនៃការលេង គឺភាគីម្ខាងៗត្រូគិតប្រើទ័ពចត្រង្គរបស់ខ្លួនយ៉ាងណាទៅអុកសម្លាប់ស្ដេចនៃភាគីម្ខាងទៀតឱ្យបាន ដោយគោរពទៅគោលការណ៍ផ្សេងៗ។

របៀបដើរនៃគ្រាប់នីមួយៗ

ខុន ដើរម្ដងមួយក្រឡា បានទាំង៨ទិសជុំវិញខ្លួន (៨ក្រឡាជុំវិញខ្លួន ដើរទៅមួយណាក៏បាន)។
នាង ដើរម្ដងមួយក្រឡា បានតែ ៤ទិសបញ្ឆិត (ក្រឡាទល់ជ្រុងគ្នា)។
គោល ដើរម្ដងបានមួយក្រឡា បានតែ ៥ទិស គឺ ៤ទិសបញ្ឆិត និងទៅមុខត្រង់១។
សោះ ដើរម្ដងបាន៣ក្រឡា គឺ ត្រង់២ (ទៅមុខក្រោយឆ្វេងស្គាំបានទាំងអស់) បត់១។
ទូក ដើរប៉ុន្មានក្រឡាក៏បាន បានតែ៤ទិសត្រង់។
ត្រី មានពីរករណី។ ត្រីធម្មតាដើរបានតែទៅមុខ។ ត្រីទាំងឡាយណាដែលដើរទៅមុខរហូតដល់ជួរត្រីរបស់នគរម្ខាងទៀត ហៅថា ត្រីបក។ គេសម្គាល់ត្រីបក ដោយក្រឡាប់កូនត្រីទៅម្ខាងទៀត។ ធ្វើដូច្នេះ គេហៅថា 'បកត្រី។ ត្រីបកស្មើនឹងនាង។

របៀបស៊ី

បើកាលណាកូននៃនគរពីនៅជិតគ្នា វាអាចស៊ីគ្នាទៅវិញទៅមកបានមិនរើសកូនឡើយ។ គេហៅថាស៊ី កាលណាកូននៃនគរម្ខាងមានក្រឡាដើរចំទៅលើក្រឡាដែលកូននៃនគរម្ខាងទៀតកំពុងឈរ ហើយដល់វេនត្រូវដើរក៏ដើរចំកូនដែលឈរនោះស្រាប់ហើយដកកូននោះឡើង។ ដូច្នេះមានន័យថា ក្រឡាស៊ី គឺជាក្រឡាដើរ។ តែករណីលើលែងចំពោះកូនត្រីធម្មតា គឺ ស៊ីបញ្ឆិតទៅមុខ មិនស៊ីទៅមុខត្រង់ឡើយ។ ករណីមួយទៀតគឺគេមិនដែលស៊ី ស្ដេចទេ។

អុក

យុទ្ធសាស្ត្រមូលដ្ឋាន

ចង

ដាក់អង្គ

ដាកអង្គ គឺសំដៅលើ ការយកទូក ទៅដាក់មុខស្តេច។

ក្បួនផ្សេងៗ

ក្បួនដើរដំបូង

ជួនកាលគេសន្មតគ្នាថាពេលដើរដំបូងអាចឱ្យនាងដើរទៅមុខ២ជំហានបាន។ ហើការលេងដំបូងៗអ្នកលេងចត្រង្គតែងចាំក្រឡា មានក្រឡាសេះចង និងសេះទឹមជាដើម។

ក្បួនរាប់យកស្មើ

តាមការព្រមព្រៀងគ្នា កាលណានៅសល់កូនតិច ហើយភាគីម្ខាងនៅសល់កូនច្រើនជាង ឬ មានប្រៀបជាងភាគីម្ខាងទៀតគេមានក្បួនឱ្យភាគីដែលចាញ់ប្រៀបនោះរាប់យកស្មើ។ ការរាប់នោះអាស្រ័យនឹងប្រភេទកូនដែលភាគីមានប្រៀបនៅសល់។ ក្បួនរាប់ទាំងនោះមាន រាប់៦៤(ទូទៅច្រើនករណី) រាប់៤៤(គោល១) រាប់៣២(សេះ២) រាប់២២(គោល២) រាប់១៦(ទូក១) និង រាប់៨(ទូក២)។ តែបើករណីមានត្រីមិនទាន់បក ហើយគេចង់រាប់ គេរាប់៦៤ជានិច្ច។

ក្បួនគៀង ក្បួនដេញ

ក្បួនដេញនេះសម្ដៅរបៀបដើរពិសេសៗប្រើសម្រាប់អុកសម្លាប់ស្ដេចភាគីម្ខាងទៀតកាលណាសល់កូនតិច។ ក្បួនដូច្នេះមានច្រើនដូចក្បួនរាប់ដើរ ហើយមានឈ្មោះផ្សេងៗដូចជា ច័ក្កច័ន ស្វាសួរព្រ័ត ស្វាញាក់ចិញ្ចើម ជាដើម។

នៅមាន ក្បួនរៀបកូន ក្បួនការពារ ក្បួនប្រយុទ្ធ ក្បួនបញ្ឆោត ក្បួនដកថយ សុទ្ធតែត្រូវបានកត់ត្រាលើ ជញ្ជាំងប្រាសាទបុរាណខ្មែរ។