សទ្ទានុក្រមព្រះពុទ្ធសាសនា

ពីវិគីភីឌា

អាយតនៈ

[កែប្រែ]

កកុធានទី[កែប្រែ]

(ន). ឈ្មោះទន្លេមួយ ដែលព្រះអានន្ទទូលអារាធនាព្រះមានព្រះភាគឱ្យទ្រង់សោយ និងជម្រះព្រះកាយ ក្នុងរវាងដំណើរផ្លូវទៅទីក្រុងកុសិនារា ក្នុងថ្ងៃបរិនិព្វាន។

កកុសន្ធ[កែប្រែ]

(ន). ព្រះនាមព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធមួយព្រះអង្គ ដែលបានឧប្បត្តិកឡើងមុនគេបង្អស់ នៅខាងដើមភទ្រកប្បនេះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធកកុសន្ធះ ឬ កកុសន្ធោ

កង្ខា[កែប្រែ]

(ន). សេចក្តីសង្ស័យ, ដំណើរមិនអស់ចិត្ត, ធម្មជាតិជាគ្រឿងសង្ស័យ, Uncertainly, Doubt ។ (ម.ព. វិចិកិច្ឆា ផង)។ សេចក្តីសង្ស័យមាន៨​ប្រការគឺៈ

  • ពុទ្ធេ កង្ខតិ សេចក្តីសង្ស័យក្នុងព្រះពុទ្ធ។
  • ធម្មេ កង្ខតិ សេចក្តីសង្ស័យក្នុងព្រះធម៌។
  • សង្ឃេ កង្ខតិ សេចក្តីសង្ស័យក្នុងព្រះសង្ឃ។
  • សិក្ខាយ កង្ខតិ សេចក្តីសង្ស័យក្នុងការសិក្សា។
  • បុព្វន្តេ កង្ខតិ សេចក្តីសង្ស័យក្នុងខន្ធជាអតីត។
  • អបរន្តេ កង្ខតិ សេចក្តីសង្ស័យក្នុងខន្ធជាអនាគត។
  • បុព្វន្តាបរន្តេ កង្ខតិ សេចក្តីសង្ស័យក្នុងខន្ធជាអតីត និងអនាគត។
  • បដិច្ចសមុប្បាទេ កង្ខតិ សេចក្តីសង្ស័យក្នុងបដិច្ចសមុប្បាទធម៌។

កង្ខាឆេទន[កែប្រែ]

(ន). កិរិយាកាត់នូវសេចក្តីសង្ស័យ។

កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ[កែប្រែ]

(ន). សេចក្តីបរិសុទ្ធិ ថ្នាក់ដែលធ្វើឲ្យកម្ចាត់សេចក្តីសង្ស័យបានគឺកំណត់ដឹងបច្ច័យនៃនាមរូបបានហើយ ទើបអស់សង្ស័យក្នុងកាលទាំងបី។

កច្ច[កែប្រែ]

(គុ). ភ្លឺ, រុងរឿង, ល្អ។

កច្ចាន[កែប្រែ]

(ន). ភិក្ខុជាពូជនៃកច្ចៈ (ភិក្ខុឈ្មោះកច្ចៈ)។ មនុស្សល្អជាឈ្មោះនៃបុព្វបុរស។

កច្ចាយន[កែប្រែ]

(ន). ព្រះអរហន្តមួយរូបឈ្មោះថា កច្ចាយនៈ ហើយបានទទួលសេចក្តីសរសើរពីព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធថាជា ឯតទគ្គៈ ក្នុងផ្លូវអធិប្បាយសេចក្តីសង្ខេបឲ្យពិស្តារបាន, កាលពីដើម លោកមានរូបរាងស្រស់បស់ស្អាតបាត, តែបណ្តាលមកពីបុរសម្នាក់បានឃើញរូបលោកស្អាត ហើយក៏គិត​ថាធ្វើម្តេចបានភរិយារូបស្អាតដូចលោកម្ចាស់អង្គនេះហ្អេះ! ភ្លាមន៎ុះ បុរសនោះក៏ក្លាយជាស្រី, ក្រោយមកទើបសូមខមាទោសលោក ហើយក៏ក្លាយជាបុរសវិញ, ព្រោះហេតុដូច្នេះហើយ ទើបព្រះមហាកច្ចាយនៈអធិដ្ឋានឲ្យមានរាងកាយធាតុទ្រលុកៗ ដូចដែលបានធ្លាប់ឃើញរូបសំណាក ដែលគេធ្វើជាតំណាងក្នុងសម័យបច្ចុប្បន្ននេះឯង, អ្នកខ្លះហៅលោកថា ព្រះកំចាយៗ

កច្ចាយន[កែប្រែ]

(ន), នាមព្រះមហាថេរមួយព្រះអង្គ ដែលជាអ្នកតែងក្បួនវេយ្យាករណ៍បាលីជាដើម។ វេយ្យាករណ៍បាលីនោះក៏ហៅថា កច្ចាយនៈ ដែរ (ច្រើន​ហៅថា មូលកច្ចាយនៈ)។

កច្ចាយនូបត្ថម្ភក[កែប្រែ]

(ន). ឈ្មោះក្បួនវេយ្យាករណ៍ ជាជំនួយដល់មូលកច្ចាយនៈ ដែលសម្តេចព្រះសុមេធាធិបតី ជួន ណាត ជោតញ្ញាណោ ព្រះសង្ឃរាជថ្នាក់ទី១ គណៈមហានិកាយ បាន​រៀប​រៀង​ក្នុង​កាល​ដែល​សម្តេច​បាន​សមណ​សក្តិ​ជា​ព្រះ​គ្រូ​សង្ឃ​សត្ថា។

កច្ចប[កែប្រែ]

(ន). អណ្តើក (Tortoise, Turtle)។

កដត្តាកម្ម[កែប្រែ]

(ន). កម្មដែលកើតឡើងដោយមិនបានគិតទុកជាមុន ឬមានចេតនាមិនច្បាស់លាស់។ កម្ម​ដែល​ធ្លាប់​ធ្វើ​ទុក​ក្នុង​អតីតភព អង្គធម៌បានដល់​អកុសលកម្ម១២ មហាកុសលកម្ម៨ (ម.ព. កម្ម ផង)។

កឋិន[កែប្រែ]

(ន). ឈ្មោះបុណ្យមួយដែលពុទ្ធបរិស័ទវេរសំពត់​ថ្វាយ​ដល់ព្រះសង្ឃ ក្នុងរយៈពេល​២៩ថ្ងៃ​ ឬ​សំពត់​ពិសេស​ដែល​​ព្រះសាស្តា​ទ្រង់​អនុញ្ញាត​ដល់​ភិក្ខុសង្ឃ​ចំពេល​ទេស​កាល​កឋិន។ ពាក្យ​ថា​កឋិន​នេះ​នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​បរិវារៈ​លោក​សម្តែង​ថា : (ធម៌​ទាំង​ប៉ុន្មាន​​ដែល​តាំង​នៅ​ក្នុង​កំលុង​កឋិនត្ថារ​កិច្ច​​រាប់​តាំងពី​ភិក្ខុ​ដែល​បាន​ចូល​​បុរិមិកា​វស្សា​ជាដើម ដរាប​ដល់​ការ​ដែល​ភិក្ខុ​​ក្រាល​អនុមោទ​នា​ត្រឹមត្រូវ ប្រកប​ដោយ​ធម៌​ជាទីបំផុត, ជា​នាម​ធម៌​ខ្លះ ជា​រូប​ធម៌​ខ្លះ)។ ការ​រួបរួម​ដំណើរ​ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ស្មើគ្នា, ឈ្មោះ​អំពើ​ដែល​ឱ្យ​ឈ្មោះ, ពាក្យ​ដែល​ហៅ​តាម​ឈ្មោះ, សម្តី​និយាយ​ចេញ​ឈ្មោះ, រូបព្យញ្ជនៈ, ពាក្យ​ពោល​ចំពោះ​ធម៌​ទាំង​អស់​ហៅថា​កឋិន (សរសេរកថិន ក៏បាន)។

កឋិនកាល[កែប្រែ]

(ន). រយៈពេលកឋិន គឺតាំងពីថ្ងៃ១រោច ខែអស្សុជ ដល់ថ្ងៃពេញបូណ៌មីខែកត្តិក តាមវិនយប្បញ្ញត្តិ (ម.ព កឋិន ផង)។

កឋិនទាន[កែប្រែ]

(ន). ការធ្វើកឋិន, ការឱ្យសំពត់កឋិនដល់ភិក្ខុសង្ឃ ដែលនៅចាំវស្សា​អស់ត្រីមាស​ក្នុងវត្តណាមួយ (ម.ព​. កឋិន​ ផង)។ កឋិនមានអានិសង្ឃ៥យ៉ាងដល់ភិក្ខុគឺៈ

  • អនាមន្តចារោ ឱ្យរួចចាកអាបត្តិក្នុងចារិត្តសិក្ខាបទទី៦ នៅក្នុងអចេលកវគ្គ (សុទ្ធិកបាចិត្តិយៈ)។ ភិក្ខុ​ទៅ​ណាមិនបាច់លាភិក្ខុផងគ្នាបាន។
  • អសមាទានចារោ ឱ្យរួចចាកអាបត្តិក្នុងទុតិយកឋិនសិក្ខាបទទី២ ក្នុងចីវរវគ្គ (និស្សគ្គីយបាចិត្តិយៈ)។ ភិក្ខុទៅណាមិនបាច់យកត្រៃចីវរគ្រប់ប្រដាប់បាន។
  • គណភោជនំ ឱ្យរួចចាកអាបត្តិក្នុងគណៈភោជនទី២ក្នុងភោជនវគ្គ (សុទ្ធិកបាចិត្តិយ)។ ភិក្ខុ​អាច​ឆាន់​គណ​ភោជន​បាន។
  • យាវតត្ថចីវរំ ឱ្យរួចចាកអាបត្តិក្នុងបឋមសិក្ខាបទទី១ ក្នុងចីវរវគ្គ (និស្សគ្គីយបាចិត្តិយ)។ ភិក្ខុ​អាច​ទុក​អតិរេក​ចីវរលើសពី១០ថ្ងៃទៅបាន។
  • យោ ច តត្ថចីវរុប្បាទោ សោ នេសំ​ ភវិស្សតិ ឱ្យរួចចាកអាបត្តិ ឱ្យ​មាន​សិទ្ធិ​ទទួល​ចំណែក​ចីវរ​លាភ​ដែល​កើតក្នុង អាវាស នោះៗ។

កណិការ[កែប្រែ]

(ន). ឈ្មោះឈើម្យ៉ាងដែលមានផ្កាស ប្រហែលនឹងផ្កាម្លិះ​ មានក្លិនក្រអូប។

កណ្ឋៈ[កែប្រែ]

(គុ). ស្រណោះ, សង្រេងសង្រៃ។ (ន). ភាពស្រពោននៃចិត្តព្រោះបាត់របស់ជាទីស្រលាញ់។

កណ្ឋកៈ[កែប្រែ]

(ន). ឈ្មោះសេះសម្បុរស១ ដែលព្រះសិទ្ធត្ថកុមារទ្រង់គង់នៅក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មី កាលដែលព្រះអង្គចេញសាងព្រះផ្នួស។

កណ្ឌ[កែប្រែ]

(ន). ប្រភេទ, ក្រុម, ផ្នែក, ពួក, ផ្នែករបស់រឿង, ព្រួញ, គ្រាប់កាំភ្លើង, ទង់, ដើម, កំណត់, បរិច្ឆេទ, វគ្គ, ខ្សែ : សាស្ត្រាមួយកណ្ឌ

កណ្ឌទេសន៍[កែប្រែ]

(ន). របស់របរដែលសម្រាប់ប្រគេនព្រះសង្ឃក្នុងពិធីទេសនា (មហាជាតក)។

កណ្ហាជិនា[កែប្រែ]

(ន). ឈ្មោះព្រះរាជធីតានៃព្រះវេស្សន្តរ មានក្នុងមហាវេស្សន្តជាតក (រឿងមហាជាតក)។

កណ្ណ[កែប្រែ]

(កិ). ស្តាប់, ឮ។

កតញ្ញាណ[កែប្រែ]

(ន). ប្រាជ្ញដែលកំណត់ដឹងបាន ធ្វើកិច្ចឱ្យសម្រេចហើយ គឺទុក្ខគួរកំណត់ដឹង បានដឹងហើយ។ សមុទយៈ គួរលះ បានលះហើយ។ និរោធ គួរធ្វើឱ្យច្បាស់ បានធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់ហើយ។ មគ្គគួរចម្រើន គឺបដិបត្តិ ឬធ្វើឱ្យកើតហើយ។ (ម.ព. ញាណ ផង)។

កតញ្ញុតា[កែប្រែ]

(ន). សេចក្តីដឹងឧបការគុណដែលអ្នកដទៃបានធ្វើដល់ខ្លួន (Gratefulness)។

កតញ្ញុតាធម៌[កែប្រែ]

(ន). ធម៌គឺកតញ្ញុតា។

កតញ្ញូ[កែប្រែ]

(ន). អ្នកដឹងឧបការគុណដែលអ្នកឯទៀត គេបានធ្វើហើយដល់ខ្លួន គឺអ្នកដែលមិនបានបំភ្លេច, មិនរមិលគុណគេ។ កតញ្ញូមានអានិសង្ឃ៤យ៉ាងគឺៈ

  • កុសលមូលតា ជាឬសគល់នៃកុសលធម៌ទាំងពួង។
  • បធានតា ជាប្រធាននៃបារមីទាំងពួង។
  • បុញ្ញាភិវឌ្ឍនោ ជាទីចម្រើនបុណ្យកុសល។
  • សម្បត្តិសម្បដិច្ឆន្នោ ជាទីសម្រេចនូវសម្បត្តិទាំង៣ស្ថាន គឺមនុស្ស, ទេវតា, និងព្រះ​និព្វាន។

[កែប្រែ]

ខជ្ជភាជកៈ[កែប្រែ]

(ន). ភិក្ខុអ្នកបានទទួលការតែងតាំងអំពីសង្ឃ ឱ្យមាននាទីចែកចង្ហាន់ (របស់បរិភោគដល់ភិក្ខុទាំងឡាយ)។

ខត្តិយ[កែប្រែ]

(ន).

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

[កែប្រែ]

អត្ថំ