ស្តូអ៊ីក

ស្តូអ៊ីក (អង់គ្លេស: Stoic) ជាក្រុមទស្សនវិទូក្រិកសម័យបុរាណ ដែលជឿថាមនុស្សមានប្រាជ្ញាមិនគួរបណ្ដោយឲ្យបទពិសោធឈឺចាប់ ឬបទពិសោធសប្បាយ មានឥទ្ធីពលលើខ្លួនឡើយ។

រូបទស្សនវិទូ Zeno of Citium ដែលគេប្រមូលបាននៅ ភូមិ Farnese ក្នុងរដ្ឋធានី Naples។ ថតដោយ Paolo Monti ឆ្នាំ ១៩៦៩។

លទ្ធិស្តូអ៊ីកនិយម គឺជាក្រុមទស្សវិជ្ជារបស់ពួកហេលិនីស ដែលរីកដុះដាលទូទាំងរ៉ូម និងក្រិក រហូតដល់សតវត្សទី៣។ លទ្ធិស្តូអ៊ីកនិយមជាទស្សនវិជ្ជាមួយដែលមានឥទ្ធីពលយ៉ាងលើសលប់លើក្រមសីលធម៌របស់បុគ្គលម្នាក់ៗ តាមរយៈប្រព័ន្ធឡូស៊ីក និងតាមរយៈការយល់ឃើញរបស់ទស្សននេះចំពោះពិភពធម្មជាតិ។ យោងតាមសេចក្ដីបង្រៀនរបស់ទស្សនវិជ្ជានេះ បានបង្រៀនថាផ្លូវទៅកាន់សុភមង្គលគឺត្រូវតែទទួលយកតែអ្វីដែលមានក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះប៉ុណ្ណោះ គឺមិនបាច់ខ្វល់ពីអ្វីដែលនឹងមាននៅពេលខាងមុខនោះទេ ហើយមនុស្សមិនគួរបណ្ដោយឲ្យខ្លួនត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយចំណង់របស់ខ្លួន ឬសេចក្ដីភ័យខ្លាចចំពោះការឈឺចាប់នោះទេ។ មនុស្សគួរតែប្រើគំនិតរបស់ខ្លួនដើម្បីយល់ដឹងពិភពដែលនៅជុំវិញខ្លួន ហើយធ្វើផ្នែករបស់ខ្លួននៅក្នុងធម្មជាតិ ព្រមទាំងធ្វើការជាមួយអ្នកដទៃ ហើយចាត់ទុកអ្នកដទៃក្នុងរបៀបមួយត្រឹមត្រូវ។

លទ្ធិស្តូអ៊ីកនិយមត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅអាថែន ដោយទស្សវិទូ Zeno of Citium នៅដើមសតវត្សទី៣ មុនគ.ស។ ពួកស្តូអ៊ីកបានបង្រៀនថាអារម្មណ៍កើតចេញពីការវិនិច្ឆយខុសដែលនាំឲ្យមានសេចក្ដីវិនាស ផ្អែកទៅលើទំនាក់ទំនងយ៉ាងសកម្មរវាងបច្ច័យនិយមពិភពលោក និងសេរីភាពរបស់មនុស្ស ហើយបានបង្រៀនអំពីជំនឿដែលមានគុណធម៌ដើម្បីរក្សាបំណងមួយដែលស្របនឹងធម្មជាតិ។ ដោយសារតែកត្តានេះ ពួកស្តូអ៊ីកបានបង្ហាញថាទស្សនវិជ្ជារបស់ពួកគេជាផ្លូវនៃជីវិត ហើយពួកគេបានគិតថាការបង្ហាញដ៏ល្អបំផុតនៃទស្សវិជ្ជារបស់បុគ្គលម្នាក់ៗមិនមែនស្ថិតនៅលើអ្វីដែលបុគ្គលនោះនិយាយទេ គឺស្ថិតនៅលើអ្វីដែលបុគ្គលនោះប្រព្រឹត្តវិញ។ ដើម្បីរស់នៅក្នុងជីវិតដ៏ល្អមួយ មនុស្សម្នាក់ត្រូវតែយល់នូវច្បាប់នៃសណ្ដាប់ធ្នាប់ធម្មជាតិ ដោយព្រោះពួកគេបានបង្រៀនថាអ្វីទាំងអស់មានឫសគល់ក្នុងធម្មជាតិ។

គោលលទ្ធិរបស់ស្តូអ៊ីកល្បីល្បាញក្នុងអំឡុងសម័យចក្រភពរ៉ូម។ ក្រោយមកគោលលទ្ធិនេះបានធ្លាក់ចុះ បន្ទាប់ពីសាសនាគ្រីស្ទបានក្លាយសាសនារបស់រដ្ឋ ក្នុងសតវត្សទី៤។ អស់រយៈពេលជាច្រើនសតវត្ស គោលលទ្ធិនេះមានការផុសផលឡើងវិញ ហើយសម័យកាលដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់នោះ គឺនៅសម័យ Renaissance (Neostoicism) និងសម័យទំនើប (modern Stoicism)។

គោលសំខាន់នៃលទ្ធិស្តូអ៊ីក

ពួកស្តូអ៊ីកបានផ្ដល់ការពន្យល់រួមមួយអំពីពិភពលោក ដោយថាវាមានធាតុផ្សំ៣គឺ មានប្រព័ន្ធច្បាស់លាស់ មានរូបដែលផ្សំឡើងពីអង្គធាតុតែមួយ និងមានប្រព័ន្ធច្បាប់ធម្មជាតិផ្នែកលើសីលធម៌។ ចេញពីកត្តាទាំង៣នេះ ពួកគេបានសង្កត់ធ្ងន់លើប្រព័ន្ធច្បាប់ផ្នែកសីលធម៌ជាការផ្ដោតដ៍សំខាន់នៃចំណេះដឹងរបស់មនុស្ស ទោះបីជាទ្រឹស្ដីឡូស៊ីករបស់ពួកគេត្រូវបានពួកទស្សនវិទូសម័យក្រោយចាប់អារម្មណ៍ច្រើនជាងក៏ដោយ។

លទ្ធិស្តូអ៊ីកនិយមបង្រៀនថាការអភិវឌ្ឍនូវការគ្រប់គ្រងខ្លួនឯង និងចិត្តអត់ធ្មត់គឺជាមធ្យោបាយយកឈ្នះអារម្មណ៍ដែលនាំមកនូវសេចក្ដីវិនាស; ទស្សនវិជ្ជានេះបានចាត់ទុកថា ការក្លាយជាអ្នកគិតពិចារណាច្បាស់លាស់ និងមិនលំអៀង អនុញ្ញាតឱ្យមនុស្សម្នាក់យល់អំពីហេតុផលសាកល (Logos)។ ទិដ្ឋភាពដ៏សំខាន់នៃលទ្ធិស្តូកនិយម គឺទាក់ទងនឹងការលើកកម្ពស់ក្រមសីលធម៌បុគ្គល និងសុខុមាលភាពសីលធម៌: "គុណធម៌មាននៅក្នុងឆន្ទៈមួយដែលស្របនឹងធម្មជាតិ។" គោលការណ៍នេះក៏មានទំនាក់ទំនងនឹងទំនាក់ទំនងរវាងបុគ្គលនឹងបុគ្គលដែរ "ដើម្បីឲ្យរួចផុតពីកំហឹង ការឈ្នានីស និងការច្រណែន" ហើយដើម្បីទទួលស្គាល់ថាសូម្បីតែទាសករ "ក៏មានភាពស្មើគ្នានឹងមនុស្សផ្សេងទៀតដែរ ពីព្រោះមនុស្សទាំងអស់សុទ្ធតែកើតមកពីធម្មជាតិដូចគ្នា។"

ប្រវត្តិ

រូបសាស្ត្រ និងលោកធាតុវិទ្យា

យោងតាមស្តូអ៊ីក សាកលលោកនេះគឺជាអង្គធាតុ ជាធាតុដែលមានហេតុផល ហើយត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាព្រះ ឬធម្មជាតិ ដែលពួកស្តូអ៊ីកបានបែងចែកជាពីរថ្នាក់ គឺថ្នាក់សកម្ម និងអសកម្ម។ ធាតុអសកម្មគឺជាធាតុដែលមិនសូវមានសកម្មភាព ជាធាតុមួយដែលស្រេចបាច់សម្រាប់ប្រើប្រាស់ ប៉ុន្តែច្បាស់ថាវាគ្មានចលនាអ្វីទេ ប្រសិនបើគ្មានអ្នកណាកំណត់ចលនាឲ្យវា។ ធាតុសកម្មដែលអាចត្រូវបានហៅថាវាសនា (Fate) ឬហេតុផលសាកល (Universal Reason) គឺជាអាកាសឆ្លាត (intelligent aether) ឬជាភ្លើងដើម (primordial fire) ដែលធ្វើសកម្មភាពលើធាតុអសកម្ម។

អ្វីៗទាំងអស់ស្ថិតនៅក្រោមច្បាប់នៃវាសនា ដ្បិតសាកលលោកនេះមានសកម្មភាពទៅតាមធម្មជាតិរបស់វា ហើយលក្ខណៈរបស់ធាតុអសកម្មជាអ្នកគ្រប់គ្រង។ ព្រលឹងរបស់មនុស្សគឺជាអ្វីដែលភាយចេញពីភ្លើងដើម ហើយស្ថិតនៅក្រោមអំណាចវាសនា។

តាមធម្មជាតិ ព្រលឹងនីមួយៗអាចខូច ហើយអាច "ផ្លាស់ប្ដូររូបរាង និងអាចសាយឡើង ក្លាយជាភ្លើងធម្មជាតិ ដោយត្រូវបានទទួលទៅក្នុងហេតុផលមួយដ៏មានឥទ្ធីពលក្នុងសាកលលោក។" ដោយព្រោះហេតុផលត្រឹមត្រូវគឺជាគ្រឹះនៃមនុស្សជាតិ និងសាកលលោក ដូច្នេះគោលដៅនៃជីវិតគឹត្រូវរស់នៅទៅតាមហេតុផល គឺមានន័យថារស់នៅក្នុងជីវិតមួយដែលស្របតាមធម្មជាតិ។

ក្រមសីលធម៌ និងគុណធម៌

ពួកស្តូអ៊ីកសម័យបុរាណតែងតែត្រូវបានមនុស្សជាច្រើនយល់ខុស ដោយសារតែពាក្យដែលពួកគេបានប្រើ ទាក់ទងទៅនឹងគំនិតជាច្រើន ដែលខុសពីគំនិតរបស់មនុស្សបច្ចុប្បន្ន។ ពាក្យ "ស្តូអ៊ីក" បានក្លាយជាពាក្យមួយដែលមានន័យថា "គ្មានអារម្មណ៍" ឬ មិនអើពើនឹងកាឈឺចាប់ ព្រោះក្រមសីលធម៌ស្តូអ៊ីកបានបង្រៀនឲ្យរួចផុតពី "តណ្ហា" ដោយធ្វើតាម "ហេតុផល"។ ពួកស្តូអ៊ីមិនបានព្យាយាមពន្លត់អារម្មណ៍នោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ ពួកគេព្យាយាមបំលែងអារម្មណ៍ទាំងនោះ ដោយតាំងចិត្តដាក់វិន័យខ្លួនឯង ដើម្បីជំរុញឲ្យមានការវិនិច្ឆយច្បាស់លាស និងមានសេចក្ដីស្ងប់នៅក្នុងចិត្ត។ ឡូស៊ីក ការត្រិះរិះ និងការផ្ចង់អារម្មណ៍ គឺជាវិធីសាស្ត្រនៃការដាក់វិន័យខ្លួនឯង។

គ្រឹះនៃក្រមសីលធម៌ស្តូអ៊ីកគឺថាសេចក្ដីល្អស្ថិតនៅក្នុងសភាពនៃព្រលឹង នៅក្នុងប្រាជ្ញា និងការគ្រប់គ្រងខ្លួនឯង ។ ក្រមសីលធម៌ស្តូអ៊ីកសង្កត់ធ្ងន់លើច្បាប់: "ធ្វើតាមហេតុផល"។ ដូច្នេះមនុស្សម្នាក់ត្រូវខំប្រឹងធ្វើយ៉ាងណាឲ្យរួចផុតពីតណ្ហា ដោយចាំថាអត្ថន័យកាលពីបុរាណនៃពាក្យ "តណ្ហា" គឺ "សេចក្ដីតានតឹងក្នុងចិត្ត" ឬ "សេចក្ដីឈឺចាប់" ដែលសេចក្ដីនេះមានប្រតិកម្មស្ងៀមៗ ទៅលើព្រឹត្តិការណ៍ខាងក្រៅ។ ដូច្នេះពាក្យ "តណ្ហា" នេះ មានន័យខុសពីការប្រើប្រាស់សម័យបច្ចុប្បន្ន។

ចំពោះពួកស្តូអ៊ីក ហេតុផលមានន័យថាមិនគ្រាន់តែប្រើឡូស៊ីកប៉ុណ្ណោះទេ គឺជាការយល់ពីដំណើរនៃធម្មជាតិផងដែរ។ ការរស់នៅស្របតាមហេតុផល និងគុណធម៌ គឺត្រូវរស់នៅឲ្យស្របទៅនឹងសណ្ដាប់ធ្នាប់ខាងព្រះនៃសាកលលោក។ ពួកស្តូអ៊ីកប្រកាន់យកគោលគំនិតដូច្នេះ ដោយទទួលស្គាល់ហេតុផលសាមញ្ញ និងតម្លៃសំខាន់ៗរបស់មនុស្សទាំងអស់។

គុណធម៌សំខាន់របស់ទស្សវិជ្ជាស្តូអ៊ីកគឺជាការចាត់ថ្នាក់មួយ ដែលមានប្រភពមកពីសេចក្ដីបង្រៀនរបស់ផ្លាតូ (Plato):

• ប្រាជ្ញា
• សេចក្ដីក្លាហាន
• យុត្តិធម៌
• ការចេះទប់ចិត្ត

ដោយយកតាមទស្សនវិទូសូក្រាត ពួកស្តូអ៊ីកយល់ថាអពមង្គល និងសេចក្ដីអាក្រក់គឺជាលទ្ធផលនៃភាពអវិជ្ជារបស់មនុស្ស អំពីហេតុផលក្នុងធម្មជាតិ។ ប្រសិនបើអ្នកណាគ្មានចិត្តសប្បុរស នោះគឺដោយព្រោះតែគេមិនដឹងពីហេតុផលសាកលរបស់ខ្លួន ដែលហេតុទាំងនោះនាំទៅរកសេចក្ដីសប្បុរស។ ដំណោះស្រាយចំពោះសេចក្ដីអាក្រក់ និងអពមង្គល គឺជាការអនុវត្តនៃទស្សវិជ្ជាស្តូអ៊ីក: ដើម្បីពិនិត្យការវិនិច្ឆយរបស់បុគ្គលណាម្នាក់ និងឥរិយាបទ ហើយកំណត់កន្លែងដែលសេចក្ដីទាំងនោះបានឃ្លាតចេញពីហេតុផលសាកលនៃធម្មជាតិ។

ពួកស្តូអ៊ីបានទទួលស្គាល់ថា មនុស្សមានប្រាជ្ញាអាចធ្វើអត្តឃាសខ្លួនឯងបាន ក្នុងកាលៈទេសៈទាំងឡាយណាដែលធ្វើឲ្យគេមិនអាចរស់នៅក្នុងជីវិតមួយដ៏ត្រឹមត្រូវ។ ការធ្វើអត្តឃាតខ្លួនឯងអាចជារឿងត្រឹមត្រូវ ប្រសិនបើអ្នកណាម្នាក់មានអារម្មណ៍ថាខ្លួនជាជនរងគ្រោះចំពោះការឈឺចាប់ ឬជំងឺដ៏ធ្ងន់ធ្ងរណាមួយ ប៉ុន្តែការធ្វើអត្តឃាតខ្លួនឯង ជាធម្មតាត្រូវបានគេមើលឃើញថា ជាការបដិសេធមួយនៃករណិកិច្ចសង្គម របស់បុគ្គលនោះ។

ការអនុវត្តខាងព្រលឹងវិញ្ញាណ

Marcus Aurelius, អធិរាជដែលជឿលើលទ្ធិស្តូអ៊ីក។

ទស្សនវិជ្ជាសម្រាប់ពួកស្តូអ៊ី មិនមែនជាបណ្ដុំនៃជំនឿ ឬការអះអាងនៃក្រមសីលធម៌ឡើយ គឺវាគ្រាន់តែជាផ្លូវនៃជីវិត ដែលទាក់ទងនឹងការអនុវត្តជាប្រចាំ និងការហាត់រៀនតែប៉ុណ្ណោះ។ ការអនុវត្តខាងទស្សវិជ្ជា និងខាងព្រលឹងវិញ្ញាណ របស់ពួកស្តូអ៊ីករួមមាន ឡូស៊ីក វីធីសូក្រាទីក និយាយនឹងខ្លួនឯង ការត្រិះរិះអំពីសេចក្ដីស្លាប់ ហាត់ផ្ដោតអារម្មណ៍តែលើពេលវេលាដែលខ្លួនកំពុងតែស្ថិតនៅ និងត្រិះរិះពិចារណាអំពីបញ្ហាប្រចាំថ្ងៃ ព្រមទាំងដំណោះស្រាយដែលអាចទៅរួច។ ទស្សនវិជ្ជាស្តូអ៊ីកគឺជាដំណើរការដ៏សកម្មមួយនៃការអនុវត្តជាប្រចាំ និងជាគ្រឿងសម្រាប់រំលឹកដាស់តឿនខ្លួនឯង។

នៅក្នុងការតាំងសម្មាធិ​ អធិរាជ Marcus Aurelius កំណត់ការអនុវត្តមួយចំនួន។ ឧទាហរណ៍:

ពេលព្រឹកព្រលឹម ចូរនិយាយនឹងខ្លួនឯងថា: ថ្ងៃនេះខ្ញុំនឹងជួបមនុស្សអកត្តញ្ញូ មនុស្សហិង្សា មនុស្សក្បត់ មនុស្សឈ្នានីស និងមនុស្សគ្មានចិត្តសប្បុរស។ អស់ទាំងភាពល្ងង់ខ្លៅអំពីសេចក្ដីល្អពិតប្រាកដ និងសេចក្ដីអាក្រក់... ខ្ញុំមិនអាចរងការឈឺចាប់ដោយសារពួកវាណាមួយឡើយ ដ្បិតគ្មានមនុស្សណាម្នាក់នឹងពាក់ព័ន្ធជាមួយខ្ញុំក្នុងការធ្វើខុស ហើយខ្ញុំក៏មិនអាចខឹង ឬស្អប់អ្នកនោះបានឡើយ ពីព្រោះយើងមកក្នុងពិភពលោកនេះ ដើម្បីធ្វើការជាមួយគ្នា...

ទស្សនសង្គម

លក្ខណៈពិសេសនៃលទ្ធិស្តូអ៊ីកនិយម គឺគោលលទ្ធិនេះយល់ថាមនុស្សទាំងអស់គឺជាកម្មសិទ្ធិរបស់សហគមន៍មួយ (cosmopolitanism) ដោយផ្អែកលើសីលធម៌រួមមួយ: មនុស្សទាំងអស់គឺជាអ្វីដែលស្ដែងអំពីវិញ្ញាណសាកលមួយ ហើយយោងតាមពួកស្តូអ៊ីក មនុស្សទាំងអស់គួរតែរស់នៅក្នុងសេចក្ដីស្រឡាញ់ជាបងប្អូន និងត្រូវត្រៀមខ្លួនជាស្រេចដើម្បីជួយគ្នាទៅវិញទៅមក។

ពួកស្តូអ៊ីកយល់ថាភាពខុសប្លែកគ្នាខាងក្រៅ ដូចជាឋានៈ និងទ្រព្យសម្បត្តិ គ្មានសំខាន់អ្វីនៅក្នុងទំានាក់ទំនងសង្គមទេ។ ផ្ទុយទៅវិញពួកគេបានគាំទ្រភាពជាបងប្អូនរបស់មនុស្សជាតិ និងភាពស្មើគ្នាពីធម្មជាតិរបស់មនុស្សជាតិគ្រប់រូប។

សាសនាគ្រីស្ទ

បូជាចារ្យអង់គ្លីខេន ឈ្មោះ Maxwell Staniforth បានពិភាក្សាអំពីឥទ្ធីពលដ៏ជ្រាលជ្រៅរបស់លទ្ធិស្តូអ៊ីកនិយមទៅលើសាសនាគ្រីស្ទ។ គាត់បានអះអាងថាអ្នកនិពន្ធនៃដំណឹងល្អទាំង៤ បានប្រកាសថាព្រះគ្រីស្ទគឺជាហេតុផលសាកល (Logos) ដែលជាពាក្យដ៏សំខាន់មួយក្នុងចំណោមពាក្យជាច្រើនទៀត នៅក្នុងលទ្ធិស្តូអ៊ីកនិយម ហើយពាក្យត្រូវបានជ្រើសរើសយកមកប្រើប្រាស់ក្នុងគោលបំណងដើម្បីពន្យល់ពីរបៀបដែលព្រះមានទំនាក់ទំនងនឹងសាកលលោក។" ទាក់ទងទៅនឹងអ្វីដែលលទ្ធិស្តូអ៊ីកហៅថា "វិញ្ញាណខាងព្រះ", លោកStanisforth បានសរសេរថា:

ទស្សនវិទូ Cleanthes ដែលចង់ពន្យល់ឲ្យកាន់តែច្បាស់អំពីអត្ថន័យនៃពាក្យ "ភ្លើងដែលមានសមត្ថភាពបង្កើត (creative fire) របស់ទស្សវិទូ Zeno គឺជាមនុស្សដំបូងដែលគិតអំពីពាក្យ pneuma ដែលមានន័យថា 'វិញ្ញាណ' ដែលទស្សវិទូ Zeno បានប្រើ ដើម្បីពិពណ៌នាពាក្យ "ភ្លើងដែលមានសមត្ថភាពបង្កើត"។ វិញ្ញាណដ៏ឆ្លាតនេះមានលក្ខណៈដូចជាភ្លើង ហើយវាត្រូវបានគេស្រមៃឃើញថាជាធាតុដ៏តូចល្អិតមួយ ស្រដៀងនឹងចរន្តខ្យល់ ឬដង្ហើម ប៉ុន្តែវាមានកម្ដៅពិសេស។ វាមាននៅក្នុងសាកលលោក ដូចជាព្រះ ហើយនៅក្នុងមនុស្សវាជាព្រលឹង និងជាគោលការណ៍ដែលផ្ដល់ជីវិត។ តាមរយៈសេចក្ដីពន្យល់នេះ បូជាចារ្យ Stanisforth មើលឃើញយ៉ាងច្បាស់ថា​ វិញ្ញាណដែលCleanthes បានកំពុងពន្យល់នេះ គឺជាព្រះវិញ្ញាណដ៌វិសុទ្ធ ដែលមាននិយាយនៅក្នុងទេវកថាគ្រីស្ទានស្ដីពី 'ព្រះអម្ចាស់ និងអ្នកផ្ដល់ជីវិត' គឹត្រង់កន្លែងដែលភ្លើងនៃព្រះវិញ្ញាណត្រូវបានបើកសម្ដែងនៅបុណ្យថ្ងៃទី៥០។ នៅក្នុងគ្រីស្ទាន ដូចនៅក្នុងគំនិតពួកស្តូអ៊ីក។

ទាក់ទងនឹងព្រះត្រីឯក បូជាចារ្យ Staniforth បានសរសេរថា:

នៅក្នុងគោលលទ្ធិស្ដីអំពីព្រះត្រីឯក គំនិតស្តីអំពីព្រះបិតា ព្រះបន្ទូល និងព្រះវិញ្ញាណ គឺដូចគ្នានឹងឈ្មោះព្រះបីរួមតែមួយ (Divine Unity) របស់ពួកស្តូអ៊ីក។

សាវ័កប៉ូលបានជួបជាមួយពួកស្តូអ៊ីក ក្នុងអំឡុងពេលដែលគាត់ស្នាក់នៅអាថែន យោងតាមព្រះគម្ពីរកិច្ចការ ១៧:១៦-១៨។ នៅក្នុងសំបុត្ររបស់លោកប៉ូល យើងឃើញថាលោកប៉ូលបានប្រើចំណេះដឹងខាងទស្សវិជ្ជាស្តូអ៊ីករបស់គាត់ គឺគាត់ប្រើពាក្យស្តូអ៊ីក និងពាក្យប្រៀបធៀមជាច្រើន ដើម្បីធ្វើឲ្យពួកសាសន៍ដទៃកែប្រែចិត្ត ហើយត្រឡប់មកជាគ្រីស្ទាន។

នៅក្នុងលទ្ធិស្តូអ៊ីកនិយមស្ដីអំពីជំនឿលើព្រះ គឺគេយល់ព្រះមិនមានភាពអស្ចារ្យអ្វីទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គគង់នៅជានិច្ច។ ព្រះដែលជាអ្នកបង្កើតពិភពលោកនោះ គឺជាបុគ្គលមួយរូប នៅក្នុងគំនិតគ្រីស្ទាន ប៉ុន្តែនៅក្នុងលទ្ធិស្តូអ៊ីកនិយម ព្រះ និងពិភពលោក គឺជាបុគ្គលតែមួយ ដែលគំនិតនេះផ្ទុយគ្នាទាំងស្រុងទៅនឹងគំនិតគ្រីស្ទាន។

លទ្ធិស្តូអ៊ីកនិយម ក្រោយមកត្រូវបានពួកក្រុមជំនុំមុនដំបូងបង្អស់ (Fathers of the Church) ចាត់ទុកថាជា "ទស្សវិជ្ជានៃពួកមិនជឿគ្រីស្ទសាសនា"; ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ គំនិតសំខាន់ៗមួយចំនួនរបស់លទ្ធិស្តូអ៊ីកនិយម ត្រូវបានអ្នកនិពន្ធគ្រីស្ទានសម័យមុនយមមកប្រើដែរ។ ឧទាហរណ៍ ពាក្យមួយចំនួនដែលពួកគេបានយកមកប្រើមានដូចជា "ហេតុផលសាកល (logos)", "គុណធម៌ (virtue)", "វិញ្ញាណ (Spirit)", និង "សតិសម្បជញ្ញៈ (conscience)"។

ការប្រើប្រាស់សម័យបច្ចុប្បន្ន

ពាក្យ "ស្តូអ៊ីក" ជាធម្មតាសំដៅទៅលើអ្នកណាម្នាក់ដែលមិនអើពើរនឹងការឈឺចាប់ ការសប្បាយ ទុក្ខព្រួយ ឬអំណរ ជាដើម។ ការប្រើប្រាស់សម័យបច្ចុប្បន្ន ពាក្យនេះសំដៅទៅលើ "មនុស្សដែលចេះទប់អារម្មណ៍ ឬជាមនុស្សដែលចេះស៊ូទ្រាំដោយអត់ធ្មត់"។