អក្សរភូមា

អក្សរភូមា (မြန်မာအက္ခရာ) គឺជាអក្សរក្នុងគ្រួសារអក្ខរក្រមព្រាហ្មី ប្រើក្នុងប្រទេសមីយ៉ានម៉ាសម្រាប់ការសរសេរជាភាសាភូមា សម័យបុរាណ ការសរសេរអក្សរភូមានឹងត្រូវបានធ្វើដោយខ្វៀកចូលទៅក្នុងស្លឹកត្នោតលា ដូច្នេះតួអក្សរភូមាមានធ្នូរាងជារង្វង់ដើម្បីចៀសវាងចង្អូរស្លឹកត្នោត អក្សរភូមាសរសេរពីឆ្វេងទៅស្តាំដូចជាអក្សរថៃនិងតួអក្សរភាសាផ្សេងទៀតក្នុងគ្រួសារអក្ខរក្រមព្រាហ្មី

អក្សរភូមាមានព្យញ្ជនៈនិងស្រៈ​ជាមួយ ព្យញ្ជនៈចំនួន ៣៣ ​​តួ ពីតួ က (កះ) ដល់ အ (អះ) សម្លេងព្យញ្ជនៈនឹងត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរដោយស្រៈដែលបានសរសេរខាង​ត្បូង ជើង ឬនៅជាប់នឹងព្យញ្ជនៈ ដូចជាភាសាដទៃទៀតនៅក្នុងគ្រួសារអក្ខរក្រមព្រាហ្មី

ព្យញ្ជនៈ

ឈ្មោះ​ក្រុម	ចន្លោះ
	សិថិល (သိထိလ)		ធនិត (ဓနိတ)		សំលេង (လဟု)				នាសិក (နိဂ္ဂဟိတ)
កណ្ឋជះ (ကဏ္ဍဇ) ကဝဂ်	က	/k/ ក	ခ	/kʰ/ ខ (ខ ឃ)	ဂ	/ɡ/ គ (ក គ ហ្គ)	ဃ	/ɡˀ/ ឃ (ក គ ហ្គ)	င	/ŋ/ (ង ង៉)
	កាជី ကကြီး [ka̰ dʑí]		ខាក្វី ခကွေး [kʰa̰ ɡwé]		ហ្គាងេ ဂငယ် [ɡa̰ ŋɛ̀]		ហ្គាជី ဃကြီး [ɡˀa̰ dʑí]		ង៉ា င [ŋa̰]
តាលុជះ (တာလုဇ) စဝဂ်	စ	/s/ ច (ស ស៊)	ဆ	/sʰ/ ឆ (ស ស៊)	ဇ	/z/ ជ (ស ស៊ ហ្ស ហ្ស៊)	ဈ	/zˀ/ ឈ (ស ស៊ ហ្ស ហ្ស៊)	ဉ / ည	/ɲ/ ញ (យ យ៉ ញ ញ៉)
	សាឡុង စလုံး [sa̰ lóʊɰ̃]		ស្លេង ဆလိမ် [sʰa̰ lèɪɰ̃]		ហ្សាខ្វី ဇကွဲ [za̰ ɡwɛ́]		ហ្សាម្យ៉ាស្វី ဈမျဉ်းဆွဲ [zˀa̰ mjɪ̀ɰ̃ zwɛ́]		ញ៉ាកាលី / ញ៉ាជី ညကလေး/ ညကြီး [ɲa̰ dʑí]
មុទ្ធជះ (မုဒ္ဓဇ) ဋဝဂ်	ဋ	/t/ ដ (ត ទ)	ဌ	/tʰ/ ឋ (ថ ធ)	ဍ	/d/ ឌ (ដ ឌ)	ဎ	/dˀ/ ឍ (ដ ឌ)	ဏ	/n/ ណ (ន ណ)
	ត្តាន់លីនឈេក ဋသန်လျင်းချိတ် [ta̰ təlɪ́ɰ̃ dʑeɪʔ]		ថ្វាន់បែ ဌဝမ်းဘဲ [tʰa̰ wʊ́ɰ̃ bɛ́]		ដាយិនកៅ ဍရင်ကောက် [da̰ jɪ̀ɰ̃ ɡaʊʔ]		ដាយីនមក់ ဎရေမှုတ် [dˀa̰ jè m̥oʊʔ]		ណាជី ဏကြီး [na̰ dʑí]
ទន្តជះ (ဒန္တဇ) တဝဂ်	တ	/t/ ត (ត ទ)	ထ	/tʰ/ ថ (ថ ធ)	ဒ	/d/ ទ (ដ ឌ)	ဓ	/dˀ/ ធ (ដ ឌ)	န	/n/ ន (ន ណ)
	ត្វាន់ពូ တဝမ်းပူ [ta̰ wʊ́ɰ̃ bù]		ថាស៊ីនធូ ထဆင်ထူး [tʰa̰ sʰɪ̀ɰ̃ dú]		ដាថ្វី ဒထွေး [da̰ dwé]		ដាអៅឆាយ ဓအောက်ခြိုက် [dˀa̰ ʔaʊʔ tɕʰaɪʔ]		ណាងែ နငယ် [na̰ ŋɛ̀]
ឱដ្ឋជះ (ဩဌဇ) ပဝဂ်	ပ	/p/ ប (ប៉ ព)	ဖ	/pʰ/ ផ (ផ ភ)	ဗ	/b/ ព (ប ប៊)	ဘ	/bˀ/ ភ (ប ប៊)	မ	/m/ ម (ម ម៉)
	ប៉ះសៅ ပစောက် ([pa̰ zaʊʔ])		ផាអ៊ូធុក ဖဦးထုပ် ([pʰa̰ ʔóʊʔ tʰoʊʔ])		បាថាត់ឆាយ ဗထက်ခြိုက်‌ ([ba̰ lɛʔ tɕʰaɪʔ])		បាកន់ ဘကုန်း ([bˀa̰ ɡóʊɰ̃])		ម៉ា မ [ma̰]
Miscellaneous consonants
បើគ្មានក្រុម/អវគ្គ (အဝဂ်)	ယ	/j/ យ (យ យ៉)	ရ	/j/ រ (រ រ៉, យ យ៉)	လ	/l/ ល (ល ឡ)	ဝ	/w/ វ (វ វ៉)	သ	/θ/ ស (ត ទ, ស ស៊)
	យ៉ាប៉ាឡែត ယပက်လက် [ja̰ pɛʔ lɛʔ]		យ៉ាកៅ ရကောက်‌ [ja̰ ɡaʊʔ]		ឡាងេ လငယ် [la̰ ŋɛ̀]		វ៉ា ဝ‌ [wa̰]		តា သ‌ [θa̰]
			ဟ	/h/ ហ (ហ)	ဠ	/l/ ឡ (ល ឡ)	အ	/ʔ/ អ (អ)
			ហា ဟ‌ [ha̰]		ឡាជី ဠကြီး [la̰ dʑí]		អា အ [ʔa̰]
ស្រះពេញតួ
	ဣ	/ʔḭ/ ឥ (អ៊ិ)	ဤ	/ʔì/ ឦ (អ៊ី)	ဥ	/ʔṵ/ ឧ (អ៊ុ)	ဦ	/ʔù/ ឩ (អ៊ូ)
	ဧ	/ʔè/ ឯ (អ៊េ)	ဩ	/ʔɔ́/ ឱ (អ)	ဪ	/ʔɔ̀/ ឪ (អ)

អក្សរ က នៅពេលដែលលាយបញ្ចូលគ្នាអក្សរ ြ ျ បានបញ្ចេញសំលេងជា ကျ ကြ (ច, ជ)

អក្សរ ခ នៅពេលដែលលាយបញ្ចូលគ្នាអក្សរ ြ ျ បានបញ្ចេញសំលេងជា ချ ခြ (ឆ, ឈ)

អក្សរ ဂ ဃ នៅពេលដែលលាយបញ្ចូលគ្នាអក្សរ ြ ျ បានបញ្ចេញសំលេងជា ဂျ ဃျ ဂြ ဃြ (ច, ជ)

អក្សរ င នៅពេលដែលលាយបញ្ចូលគ្នាអក្សរ ြ ျ បានបញ្ចេញសំលេងជា ငျ ငြ (យ, យ៉, ញ, ញ៉)

• អក្សរ ဃ (ឃ), ဈ (ឈ), ဋ (ដ), ဌ (ឋ), ဍ (ឌ), ဎ (ឍ), ဏ (ណ), ဓ (ធ), និងអក្សរ ဠ (ឡ) ត្រូវបានប្រើជាចម្បងនៅក្នុងពាក្យដើមកំណើតបាលី
• អក្សរ ၐ (ឝ) និងអក្សរ ၑ (ឞ) ត្រូវបានប្រើទាំងស្រុងនៅក្នុងពាក្យសំស្ក្រឹតដូចដែលពួកគេបានបញ្ចូលទៅជាអក្សរ သ (ស)ជាភាសាបាលី
• អក្សរ ည (ញ) មានទំរង់ឆ្លាស់ ဉ, ដែលប្រើជាមួយស្រៈវណ្ណយុត្តិ ာ ជាការចាប់ផ្តើមព្យាង្គនិងតែម្នាក់ឯងជាវគ្គចុងក្រោយ។
• ទាក់ទងទៅនឹងការបញ្ចេញសំឡេង, អក្សរដែលត្រូវគ្នានៃ dentals និង alveolars គឺសមមូលតាមសូរស័ព្ទ។
• អក្សរ ရ (រ) ត្រូវបានគេប្រកាសជាញឹកញាប់ [ɹ] ជាពាក្យបាលីរឺដើមកំណើតបរទេស។
• អក្សរ အ ត្រូវបានគេចាត់តាំងជាព្យញ្ជនៈក្នុងអក្សរភូមា តំណាងឱ្យការឈប់សំរួលដំបូងក្នុងព្យាង្គដោយគ្មានព្យញ្ជនៈផ្សេងទៀត។
• អក្សរ န (ន) ប្រើទម្រង់ផ្សេងពេលមានវណ្ណយុត្តិក្រោមវាដូចក្នុង နု (nu.)

ព្យញ្ជនៈអាចត្រូវបានកែប្រែដោយវណ្ណយុត្តិពាក់​ក​ណ្តា​លមួយឬច្រើន បង្ហាញព្យញ្ជនៈបន្ថែមមុនស្រៈ វណ្ណយុត្តិទាំងនេះគឺ៖

• ယပင့် (យ៉ាពីង) សរសេរអក្សរ ျ (ជើង យ ្យ)
• ရရစ် (យ៉ាយីត) - សរសេរអក្សរ ြ (ជើង រ ្រ)
• ဝဆွဲ (វ៉ាស្វេ) - សរសេរអក្សរ ွ (ជើង វ ្វ)
• ဟထို (ហាធូ) - សរសេរអក្សរ ှ (ជើង ហ ្ហ)

គ្រាមភាសាភូមាមួយចំនួនប្រើវណ្ណយុត្តិបន្ថែមដើម្បីចង្អុលបង្ហាញថា လ /l/ កណ្ដាល ដែលបានបញ្ចូលគ្នាទៅអក្សរ ယ /j/ ក្នុងភាសាភូមាស្តង់ដារ

• လဆွဲ (ឡាស្វេ) សរសេរអក្សរ ္လ (ជើង ល ្ល)

បន្សំវណ្ណយុត្តិដែលអាចកើតមានទាំងអស់ត្រូវបានរាយខាងក្រោម៖

វណ្ណយុត្តិសំរាប់ព្យញ្ជនៈមជ្ឈឹម, ប្រើជាមួយអក្សរ မ [m] ជាអក្សរគំរូ

មូលដ្ឋាន	អក្សរ	IPA	MLCTS	សុន្ទរកថា
ျya pin	မျ	[mj]	my	ជាទូទៅត្រូវបានប្រើតែលើព្យញ្ជនៈ bilabial និង velar ប៉ុណ្ណោះ (က ခ ဂ ဃ င ပ ဖ ဗ မ လ သ). Palatalizes velar consonants: ကျ (ky បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ច ជ), ချ (hky បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ឆ ឈ), ဂျ (gy បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ច ជ) ត្រូវបានបញ្ចេញសំឡេង [tɕ], [tɕʰ], [dʑ].
	မျှ	[m̥j]	hmy	သျှ (hsy បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ស្យ) និង လျှ (hly បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ស្យ) ត្រូវបានបញ្ចេញសំឡេង [ʃ].
	မျွ	[mw]	myw
	မျွှ	[m̥w]	hmyw
ြya yit	မြ	[mj]	mr	ជាទូទៅត្រូវបានប្រើតែលើព្យញ្ជនៈ bilabial និង velar ប៉ុណ្ណោះ (က ခ ဂ ဃ င ပ ဖ ဗ မ လ သ). (ប៉ុន្តែនៅក្នុងពាក្យបាលីនិងសំស្រ្កឹតសំរាំង អាចត្រូវបានប្រើសម្រាប់ព្យញ្ជនៈផ្សេងទៀតផងដែរឧទាហរណ៍ ဣန္ဒြေ) Palatalizes velar consonants: ကြ (kr បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ច ជ), ခြ (hkr បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ឆ ឈ), ဂြ (gr បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ច ជ), ငြ (ngr បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ង) ត្រូវបានបញ្ចេញសំឡេង [tɕ], [tɕʰ], [dʑ], [ɲ].
	မြှ	[m̥j]	hmr
	မြွ	[mw]	mrw
	မြွှ	[m̥w]	hmrw
ွwa hswe	မွ	[mw]	mw
	မွှ	[m̥w]	hmw
ှha hto	မှ	[m̥]	hm	ប្រើតែក្នុងអក្សរ ငှ (hng បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ង) [ŋ̊], ညှ/ဉှ (hny បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ញ ញ៉) [ɲ̥], နှ (hn បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ន ណ) [n̥], မှ (hm បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ម ម៉) [m̥], လှ (hl បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ត ទ) [ɬ], ဝှ (hw បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ វ វ៉) [ʍ]. ယှ (hy បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ឆ ឈ) and ရှ (hr បញ្ចេញសំឡេងអក្សរ ស ស៊) are pronounced [ʃ].

វណ្ណយុត្តិនិងនិមិត្តសញ្ញា

និមិត្តសញ្ញា	ឈ្មោះភូមា	កំណត់សំគាល់
်	အသတ်, တံခွန် ရှေ့ထိုး	ទណ្ឌឃាដ, បដិសេធ (៍) លុបស្រៈដែលមានស្រាប់ ដោយហេតុនេះធ្វើឱ្យព្យញ្ជនៈចុងក្រោយព្យាង្គជាញឹកញាប់បំផុតជាមួយអក្សរ က င စ ည (ဉ) ဏ တ န ပ မ ហើយជួនកាលមានព្យញ្ជនៈផ្សេងទៀតនៅក្នុងពាក្យប្រាក់កម្ចី។
င်္	ကင်းစီး	កំណែខ្នាតតូចជំនួសនៃ င်; សូរសព្ទសមមូលនៃសម្លេងច្រមុះ င် ([ìɰ̃]) ជាចុងក្រោយ ត្រូវបានរកឃើញជាចម្បងនៅក្នុងប្រាក់កម្ចីបាលីនិងសំស្ក្រឹត (ឧទាហរណ៍: "ថ្ងៃអង្គារ" ប្រកបថា အင်္ဂါ និង​មិនមែនពាក្យ အင်ဂါ)
့	အောက်မြစ်	បង្កើតសម្លេងក្រអឺតក្រទម ប្រើតែជាមួយចុងច្រមុះឬស្រៈដែលបង្ហាញពីសម្លេងទាបឬខ្ពស់។
◌း	ဝစ္စပေါက်, ဝိသဇ္ဇနီ, ရှေ့ကပေါက်, ရှေ့ဆီး	រះមុខ, វិសជ៌នី (ះ) បង្កើតសម្លេងខ្ពស់ អាចធ្វើតាមច្រមុះចុងក្រោយដែលត្រូវបានសម្គាល់ដោយទណ្ឌឃាដ (်) ឬស្រៈមួយដែលជាប់ទាក់ទងនឹងសម្លេងក្រអឺតក្រទមឬសម្លេងទាប
ာ ឬ ါ	ရေးချ, မောက်ချ, ဝိုက်ချ	ស្រះ អា (ា) នៅពេលប្រើតែម្នាក់ឯងវាបង្ហាញ /à/ (អា) សំដៅជាទូទៅថាជា ရေးချ (/jéːtʃʰa̰/ យេឆះ) វណ្ណយុត្តិនេះមានទម្រង់ខុសគ្នាពីរ តាមលំនាំដើមវាត្រូវបានសរសេរ ာ ដែលត្រូវបានគេហៅថា ဝိုက်ချ (/waɪʔtʃʰa̰/ វ៉ៃឆះ) សម្រាប់ភាពជាក់លាក់ ប៉ុន្តែដើម្បីចៀសវាងភាពមិនច្បាស់នៅពេលតាមដានព្យញ្ជនៈ ခ ဂ င ဒ ပ ဝ ត្រូវបានសរសេរខ្ពស់ ါ ហើយបានហៅ မောက်ချ (/maʊʔtʃʰa̰/ ម៉ៅឆះ)
ေ	သဝေထိုး	ស្រះ អេ (េ) ចង្អុលបង្ហាញ /è/ (អេ) អាចត្រូវបានផ្សំជាមួយសញ្ញាស្រៈ ာ ឬ ါ ដើម្បីបង្កើត ော ឬ ေါ ដែលបង្ហាញ /ɔ́/ (អរ, អូ) នៅក្នុងព្យាង្គបើកឬ /àʊ/ មុនពេលអក្សរ က ឬ င សម្លេងទាបនៃស្រៈនេះនៅក្នុងព្យាង្គបើកចំហត្រូវបានសរសេរ ော် ឬ ေါ်
ော ေါ	-	ស្រះ អៅ (ៅ) ការរួមបញ្ចូលគ្នារបស់ ေ និង ာ ឬ ါ (មើល​ខាងលើ) ចង្អុលបង្ហាញ /ɔ́/ (អរ, អូ) នៅក្នុងព្យាង្គបើកឬ /àʊ/ មុនពេលអក្សរ က ឬ င សម្លេងទាបនៃស្រៈនេះនៅក្នុងព្យាង្គបើកចំហត្រូវបានសរសេរ ော် ឬ ေါ်
ဲ	နောက်ပစ်	ស្រះ អេ (េ) ចង្អុលបង្ហាញ /ɛ́/ (អេ) រកឃើញតែនៅក្នុងព្យាង្គបើកប៉ុណ្ណោះ
ု	တစ်ချောင်းငင်	ស្រះអុ (ុ) នៅពេលប្រើតែម្នាក់ឯង បង្ហាញ /ṵ/ (អ៊ុ) ក្នុងព្យាង្គបើកឬ /ɔ̀ʊ/ ក្នុងព្យាង្គបិទ
ူ	နှစ်ချောင်းငင်	ស្រះអូ ​(ូ) បង្ហាញ /ù/ (អ៊ូ) រកឃើញតែនៅក្នុងព្យាង្គបើកប៉ុណ្ណោះ
ိ	လုံးကြီးတင်	ស្រះអិ (ិ) បង្ហាញ /ḭ/ (អ៊ិ) នៅក្នុងព្យាង្គបើក ឬ /èɪ/ នៅក្នុងព្យាង្គបិទ
ီ	လုံးကြီးတင်ဆန်ခတ်	ស្រះអី (ី) បង្ហាញ /ì/ (អ៊ី) រកឃើញតែនៅក្នុងព្យាង្គបើកប៉ុណ្ណោះ
ို	-	ស្រះអោ (ោ) បង្ហាញ /ò/ (អុ, អូ) នៅក្នុងព្យាង្គបើកឬ /aɪ/ មុនពេលអក្សរ က ឬ င. រួមបញ្ចូលគ្នារបស់ ိ និង ု ជាស្រៈវណ្ណយុត្តិ
ွ	ဝဆွဲ	ជើង វ (្វ) ប្រើតែម្នាក់ឯង ចង្អុលបង្ហាញ /wa̰/ ក្នុងព្យាង្គបើកឬផ្សេងៗ /ʊ̀/ ឬ /wà/ នៅក្នុងព្យាង្គបិទ
ံ	သေးသေးတင်	និគ្គហិត (ំ) នៅក្នុងពាក្យពហុភាសាវាមានមុខងារដូចជាច្រមុះបែបសរីរាង្គ ពាក្យចុងក្រោយវាដំណើរការដូចវគ្គផ្តាច់ព្រ័ត្រ -ម ផ្លាស់ប្តូរស្រៈនិងការបន្លឺសម្លេងទាបតាមលំនាំដើម ទោះបីជាវាអាចត្រូវបានផ្សំជាមួយសញ្ញាសម្គាល់សម្លេងដើម្បីបង្កើតព្យាង្គសម្លេងខ្ពស់ឬខ្ពស់ បង្កើតច្រមុះថា -ន ជាចុងក្រោយ
ၖ		អក្សរ ឫ ប្រើសម្រាប់តែសំស្ក្រឹត r̥
ၗ		អក្សរ ឬ ប្រើសម្រាប់តែសំស្ក្រឹត r̥̄
ေါ်	သဝေထိုးရေးချရှေ့ထိုး	ប្រើអក្សរដើម្បីបញ្ជាក់ "ော်" នៅក្នុងអក្សរមួយចំនួនដើម្បីជៀសវាងការយល់ច្រឡំសម្រាប់អក្សរ က, တ, ဘ, ဟ, အ