សូមស្វាគមន៍ មកកាន់ ខេត្តព្រះសីហនុ

នាងខ្ញុំឈ្មោះ ប៉េងឡុងតិចយីជាសិស្សផ្នែកទំនាក់ទំនងសង្គមនែសាលាបច្ចេកទេសដុនបូស្កូ។ ហើយជាសិស្សឆ្នាំទីមួយនិងកំពុងរៀនវិគីភីឌា។សូមជួយកែប្រែខ្ញុំផងនៅេពេលខ្ញំុមានកំហុសព្រោះជាការរៀនដំបូងរបស់ខ្ញំុ៕

អង្គរវត្តនៅប្រទេសកម្ពុជា វីរ:បុរសជំនាន់មុនបានកសាងអង្គរវត្តនៅប្រទេសកម្ពុជាមានរូបចំលាក់ជាច្រើនដែលវីរ:បុរសជំនាន់មុនបានបន្សល់ទុកឲកូនចៅជំនាន់ក្រោយហើយមានការល្បីល្បាញលើពិភពលោក!! ប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជា ប្រភពមកពីប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជា ក្រុមមនុស្សដែលកំពុងរស់នៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជានាពេលសព្វថ្ងៃនេះ យ៉ាងណាៗក៏ជាក្រុមមនុស្សដែលបានរស់នៅចាប់តាំងពីសហវត្សទី៥ មុនគស.កន្លងមកដែរ។ នគរវ្នំបុរាណបានគ្រប់គ្រងទឹកដីធំជាងគេ ហើយក្នុងកំឡុងសម័យនោះដែរ វប្បធម៌នគរវ្នំបានរងឥទ្ធិពលពីព្រហ្មញ្ញសាសនាយ៉ាងខ្លាំង។ រដ្ឋចេនឡាក្រោយមកក៏បានកកើតឡើង។ អធិរាជាណាចក្រខ្មែរស្គាល់នូវយុគមាសនៅក្នុងសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣ នៅពេលនោះសំណង់អគារប្រាសាទធំៗក៏ត្រូវបានគេសាងសង់ឡើង សំណង់ដែលគួរឱ្យកត់សំគាល់បំផុតគឺប្រាសាទអង្គរវត្ត។

ពួកសាសនទូតអេស្ប៉ាញ និង ព័រទុយហ្គាល់បានធ្វើទស្សនកិច្ចមកកាន់ប្រទេសនេះចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៦មកម៉្លេះ ហើយ កម្ពុជាបានក្លាយជាអាណាព្យាបាលបារាំងនៅសតវត្សទី១៩ នឹងត្រូវបានគ្រប់គ្រងជាប៉ែកនៃសហភាពឥណ្ឌូចិន។ កម្ពុជាបានក្លាយជាព្រះរាជាណាចក្រឯករាជ្យនៅឆ្នាំ ១៩៥៣ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះសីហនុ។ សង្គ្រាមវៀតណាមបានរីករាលដាលចូលមកកម្ពុជា ហើយបណ្ដាលឱ្យមានការងើបឡើងនៃពួកខ្មែរក្រហម ដែលពួកគេដណ្ដើមយកបានរដ្ឋធានីភ្នំពេញនៅឆ្នាំ ១៩៧៥ និងបានបន្តយុទ្ធនាការកាប់សម្លាប់មនុស្សជាច្រើន។ បន្តបន្ទាប់ពីការលុកលុយរបស់វៀតណាម ពួកខ្មែរក្រហមត្រូវបានគេផ្ដួលរំលំ ហើយសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជាក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើង។ បន្ទាប់ពីប៉ុន្មានឆ្នាំនៃការឃ្លាតដាច់ឆ្ងាយពីប្រទេសដទៃ ប្រជាជាតិដែលរងការខ្ទេចខ្ទាំដោយភ្លើងសង្គ្រាមមួយនេះបានបង្រួបបង្រួមជាតិឡើងវិញក្រោមរបបរាជានិយមក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣ និងបានស្គាល់នូវភាពរីកចម្រើនខាងសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងឆាប់រហ័ស ហើយក៏ជាពេលដែលកសាងប្រទេសឡើងវិញពីសង្គ្រាមរដ្ឋប្បវេណីជាច្រើនទសវត្សកន្លងមកដែរ។

មាតិកា

   ១ បុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ និង ប្រវត្តិសាស្ត្រដើមដំបូង
   ២ នគរវ្នំ
   ៣ នគរចេនឡា
   ៤ អធិរាជាណាចក្រខ្មែរ
   ៥ យុគអន្ធកាលនៃកម្ពុជា
   ៦ សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង
   ៧ រាជការលើកទីមួយរបស់ព្រះសីហនុ១៩៥៣-១៩៧០
   ៨ សាធារណរដ្ឋខ្មែរនិងសង្គ្រាម
   ៩ កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)
       ៩.១ ការជាប់ទាក់ទងខាងសង្គម និង វប្បធម៌នៃរបបនេះ
   ១០ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា
   ១១ កម្ពុជាសម័យទំនើប:១៩៩៣-បច្ចុប្បន្ន
   ១២ មើលផងដែរ
   ១៣ ឯកសារយោង
   ១៤ តំណភ្ជាប់ក្រៅ

បុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ និង ប្រវត្តិសាស្ត្រដើមដំបូង អត្ថបទដើមចំបង: បុព្វប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ អក្សរខ្មែរបុរាណ

ការចុះកាលបរិច្ឆេទកាបូន១៤ នៃរូងភ្នំនៅឯល្អាងស្ពាននៅភាគពាយព្យកម្ពុជា បានសឱ្យឃើញថាឧបករណ៍ធ្វើអំពីថ្មមានចាប់តាំងពី ៦០០០-៧០០០ ឆ្នាំ ម.គ. និងគ្រឿងស្មូនមានចាប់តាំងពី ៤២០០ ឆ្នាំ មគ. មកម៉្លេះ (មុនសម័យធម្មតា)។[១] ភស្តុតាងខាងបុរាណវត្ថុបន្ថែមទៀតបង្ហាញថាប៉ែកផ្សេងៗនៃតំបន់នេះ សព្វថ្ងៃត្រូវបានគេហៅថា កម្ពុជា ដែលមានមនុស្សរស់នៅចាប់តាំងពីប្រហែល ១០០០-២០០០ ឆ្នាំ មគ. ស្ថិតក្នុងវប្បធម៌សម័យថ្មរំលីង។ លលាដ៍ក្បាល និងឆ្អឹងមនុស្សដែលបានរកឃើញ នៅសំរោងសែនបានចុះកាលបរិច្ឆេទចាប់ពីឆ្នាំ ១៥០០ មគ.[១] មនុស្សទាំងនេះទំនងជាបានធ្វើអន្តោប្រវេសន៍ពីចិនភាគអាគ្នេយ៍ មកកាន់ឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន។ ពួកអ្នកប្រាជ្ញរកឃើញថាការធ្វើស្រូវ និងសំរិទ្ធិដំបូងគេដែលធ្វើនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ត្រូវធ្វើឡើងដោយពួកមនុស្សអស់ទាំងនេះ។[១] នៅសតវត្សទី១ នៃគស. ពួកអ្នកស្រុកបានរីកចម្រើនប្រកបដោយចេរភាពខាងទំនាក់ទំនង ដោយបានរៀបចំសង្គម និង និយាយភាសាមួយចំនួន ដែលមានទំនាក់ទំនងនឹងភាសាខ្មែរនៅសម័យបច្ចុប្បន្ននេះយ៉ាងស្អិតល្មួត។[១] វប្បធម៌ និង ជំនាញបច្ចេកទេសនៃមនុស្សទាំងនេះ នៅសតវត្សទី១ នៃគស. បានចាកហួសឆ្ងាយពីដំណាក់កាលបុព្វកាលហើយ។ ពួកក្រុមដែលមានការវិវត្តរីកចម្រើនមួយភាគធំបានរស់នៅតាមបណ្ដោយឆ្នេរ ដងទន្លេមេគង្គក្រោម ហើយនិងតំបន់ដីសណ្ដដោយពួកគេរស់នៅក្នុងផ្ទះ សង់លើសសរខ្ពស់ៗ ជាទីកន្លែងដែលពួកគេដាំស្រូវ នេសាទត្រី និងចិញ្ចឹមសត្វ។ ការស្រាវជ្រាវថ្មីៗនេះ បានបង្ហាញឱ្យឃើញនូវរបកគំហើញនៃបន្ទាយគូរាងមូលសិប្បនិម្មិត ដែលចុះកាលកំណត់ទៅដល់សម័យយុគថ្មរំលីងរបស់កម្ពុជា។1 ជនជាតិខ្មែរគឺជាក្រុមមនុស្សមួយក្រុមក្នុងចំណោម ពួកអ្នកស្រុកដំបូងបង្អស់នៃតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ពួកគេស្ថិតនៅក្នុងចំណោមមនុស្សដំបូងៗនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដែលទទួលយកគំនិតសាសនា និងស្ថាប័ននយោបាយពីឥណ្ឌា និងបានបង្កើតឡើងជាបណ្ដារាជាអាណាចក្រមជ្ឈការដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅពាសពេញទឹកដីដ៏ធំធេងនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ នគរដែលគេស្គាល់ដំបូងគេបង្អស់ក្នុងតំបន់នេះ គឺនគរវ្នំដែលបានរុងរឿងរីកចម្រើន ប្រហែលចាប់ពីសតវត្សទីមួយរហូតដល់សតវត្សទី៦។ នគរនេះត្រូវបានស្នងបន្តដោយចេនឡាដែលបានគ្រប់គ្រងប៉ែកដ៏ធំនៃ កម្ពុជា វៀតណាម លាវ និង ថៃ សម័យទំនើបនេះ។

                                               ប្រវត្តិសាស្រ្តភូមា

ប្រវត្តិសាស្ត្រដើមដំបូង (ដល់សតវត្សទី៩) បុរេប្រវត្តិ អត្ថបទដើមចំបង: បុរេប្រវត្តិភូមា

ភស្តុតាងបុរាណវិទ្យាដើមដំបូងបង្អស់លើកឡើងថាវប្បធម៌ជាច្រើនធ្លាប់មានអត្ថិភាពនៅភូមាចាប់ពីត្រឹមដើមឆ្នាំ១១ ០០០ម.គ.មកម៉្លេះ។ សុចនាកម្មភាគច្រើននៃការតាំងលំនៅដំបូងត្រូវបានគេរកឃើញនៅភូមិភាគស្ងួតភាគកណ្ដាល ដែលស្ថានីយរាយប៉ាយលេចឡើងក្នុងភាពកៀកកិតជិតស្និទទៅនឹងទន្លេឥរាវតី។ អាន្យ៉ាធៀន យុគថ្មរបស់ភូមា ធ្លាប់មានអត្ថិភាពនៅពេលមួយដែលគេបានគិតថាស្របនឹងយុគថ្មបំបែកក្រោមនិងមជ្ឈិមនៅអឺរ៉ុប។ យុគថ្មរំលីង រឺ នវសិលា រឺ យុគថ្មថ្មី នៅពេលនោះរុក្ខជាតិនិងសត្វត្រូវបានផ្សាំងដំបូង និងឧបករណ៍ថ្មរំលីងបានរកឃើញ គឺជាភស្តុតាងនៅភូមានៅតាមគុហាបីដែលស្ថិតនៅក្បែរតោណ្ដ៍ហ៊្សី នៅមាត់នៃខ្ពង់រាបឝានដែលត្រូវបានគេចុះកាលបរិច្ឆេទទៅ១០០០០ដល់៦០០០ឆ្នាំម.គ.។[១] ប្រហែល១៥០០ម.គ. មនុស្សក្នុងតំបន់នេះបានកំពុងប្រែទង់ដែងទៅជាសំរិទ្ធិ ដាំដុះស្រូវ និងផ្សាំងមាន់និងជ្រូក ពួកគេគឺជាចំណោមមនុស្សដំបូងនៅលើពិភពលោកដើម្បីធ្វើដូច្នេះ។ នៅឆ្នាំ៥០០ម.គ. ការតាំងទីលំនៅធ្វើដែកបានលេចផុសក្នុតំបន់មួយភាគខាងត្បូងនៃមណ្ឌាល័យសម័យបច្ចុប្បន្ន។ មឈូសដែលតុបតែងដោយសំរិទ្ធិនិងទីកន្លែងកប់សពបានពេញប្រៀបដោយសំណល់គ្រឿងស្មូនត្រូវបានជីកកកាយ។[២] ភស្តុតាងបុរាណវិទ្យានៅជ្រលងសាម៉ុនភាគខាងត្បូងនៃមណ្ឌាល័យលើកឡើងថាការតាំងលំនៅដាំដុះស្រូវដែលបានជួញដូរជាមួយចិនរវាង ឆ្នាំ៥០០ម.គ.និងឆ្នាំ២០០នៃគ.ស.។[៣] ពួករដ្ឋបុរីព្យូ អត្ថបទដើមចំបង: ពួករដ្ឋបុរីព្យូ ពួករដ្ឋបុរីព្យូសំខាន់ៗ (បាកានមិនស្ថិតក្នុងសហម័យដូចគ្នាទេ)

ពួកព្យូដែលនិយាយភាសាទីបេ-ភូមាបានចូលទៅកាន់ដងទន្លេឥរាវតីចាប់ពីយូនណានសម័យបច្ចុប្បន្ន រ.សតវត្សទី២ម.គ. និងបានបន្តដើម្បីស្ថាបនារដ្ឋបុរីទូទាំងដងទន្លេឥរាវតី។ ផ្ទះកំណើតដើមនៃព្យូត្រូវបានសាងសង់ឡើងវិញនៅបឹងកុកុ-ននៅខេត្តស្ឈិងហែយ និងកានស៊ូសម័យបច្ចុប្បន្ន។[៤] ពួកព្យូធ្លាប់ជាអ្នកស្រុកដើមដំបូងបង្អស់នៃភូមាដែលពួកគេកត់ត្រាថាមាន។[៥] កំឡុងសម័យនេះ ភូមាធ្លាប់ជាប៉ែកនៃផ្លូវជួញដូរតាមគោកពីចិនទៅឥណ្ឌា។ ការជួញដូរជាមួយឥណ្ឌាបាននាំមកនូវព្រះពុទ្ធសាសនាពីឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង។ នៅសតវត្សទី៤ ភាគច្រើននៅដងទន្លេឥរាវតីបានប្រែកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាវិញ។[៦] ក្នុងចំណោមរដ្ឋបុរីជាច្រើន ធំបំផុតនិងសំខាន់ជាងគេបង្អស់គឺស្រីក្សេត្រ នៅភាគអាគ្នេយ៍នៃព្រំទំនើប (ព្យី)។ នៅខែមីនា ឆ្នាំ៦៣៨ ពួកព្យូនៃស្រីក្សេត្របានចាប់ផ្ដើមប្រតិទិនថ្មីដែលក្រោយមកទៀតបានក្លាយជាប្រតិទិនភូមានេះ។[៥]

កំណត់ត្រាចិននៅសតវត្សទីប្រាំបីប្រាប់ថា រដ្ឋព្យូទាំង១៨នៅពាសពេញដងទន្លេឥរាវតី៕

មាតិកា

   ១ ប្រវត្តិសាស្ត្រដើមដំបូង (ដល់សតវត្សទី៩)
       ១.១ បុរេប្រវត្តិ
       ១.២ ពួករដ្ឋបុរីព្យូ
       ១.៣ ពួកនគរមន
   ២ រាជវង្សបាកាន (៨៤៩–១២៩៧)
       ២.១ បាកានដើម
       ២.២ អធិរាជាណាចក្របាកាន (១០៤៤–១២៨៧)
   ៣ នគរតូចៗ
       ៣.១ អវៈ (១៣៦៤–១៥៥៥)
       ៣.២ ហង្សាវត្តីបាគូ (១២៨៧–១៥៣៩, ១៥៥០-៥២)
       ៣.៣ ពួករដ្ឋឝាន (១២៨៧–១៥៦៣)
       ៣.៤ អារ៉ាកាន (១២៨៧–១៧៨៥)
   ៤ រាជវង្សតោនងុ (១៥១០–១៧៥២)
       ៤.១ អធិរាជាណាចក្រតោនងុទីមួយ (១៥១០–៩៩)
       ៤.២ នគរតោនងុស្ដារ (ការស្ដារញ៉ោនយ៉ាន់វិញ) (១៥៩៩–១៧៥២)
   ៥ រាជវង្សកូនបោន (១៧៥២–១៨៨៥)
       ៥.១ ការបង្រួបបង្រួមឡើងវិញ
       ៥.២ សង្គ្រាមជាមួយសៀមនិងចិន
       ៥.៣ ការវាតទីឆ្ពោះទៅភាគខាងលិច និង សង្គ្រាមជាមួយអធិរាជាណាចក្រប៊្រិតថេន
       ៥.៤ កំណែទម្រង់រដ្ឋបាលនិងសេដ្ឋកិច្ច
       ៥.៥ វប្បធម៌
   ៦ ការគ្រប់គ្រងរបស់ប៊្រិតថេន
       ៦.១ សង្គ្រាមលោកលើទី២ និង ជប៉ុន
       ៦.២ ចាប់ពីពួកជប៉ុនចុះចាញ់រហូតដល់ការធ្វើឃាតលោកអង់-សាន
   ៧ ភូមាឯករាជ្យ
       ៧.១ ១៩៤៨–៦២
       ៧.២ ១៩៦២–៨៨
       ៧.៣ Crisis and 1988 Uprising
       ៧.៤ 1990–2006
       ៧.៥ 2007 anti-government protests
       ៧.៦ Cyclone Nargis
       ៧.៧ 2011–present
   ៨ See also
   ៩ Notes
   ១០ References
   ១១ External links

នគរតូចៗ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ រ.ឆ្នាំ១៤០០ ដែលបង្ហាញអធិរាជាណាចក្រខ្មែរពណ៌ក្រហម នគរអយុធ្យាពណ៌ស្វាយខៀវ នគរដំរីលានពណ៌អាចម៍ទា នគរសុខោទ័យពណ៌ទឹកក្រូច ចម្ប៉ាពណ៌លឿង នគរស្រែលានពណ៌ស្វាយ ដាយវៀតពណ៌ខៀវ។

បន្ទាប់ពីការធ្លាក់ចុះនៃបាកាន ពួកម៉ុងហ្គោលបានបន្សល់ទុកដងទន្លេឥរាវតីដែលស្ងួតរីង ប៉ុន្តែនគរបាកានត្រូវបានបែកខ្ញែកទៅជានគរតូចៗជាច្រើនដោយមិនអាចចូលគ្នាបាន។ នៅពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី១៤ ប្រទេសនេះបានរៀបចំជាបណ្ដាមជ្ឈមណ្ឌលអំណាចបួនសំខាន់ៗ: ភូមាលើ ភូមាក្រោម ពួករដ្ឋឝាន និង អារ៉ាកាន។ មជ្ឈមណ្ឌលអំណាចជាច្រើនខ្លួនឯងបានបង្កើតឡើងនូវ (ជាញឹកញាប់កាន់កាប់យ៉ាងធូររលុង) នគរតូចៗ រឺ ពួករដ្ឋព្រះអង្គម្ចាស់។ សម័យនេះត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយសង្គ្រាមបន្តបន្ទាប់ និងការផ្លាស់ប្ដូរសម្ព័ន្ធមិត្ត។ នគរតូចៗបានលេងល្បែងមិនទៀងទាត់នៃការសំដែងភាពឱនលំទោនទៅកាន់បណ្ដារដ្ឋដែលមានឥទ្ធិពលជាង ជួនកាលក្នុងពេលដំណាលគ្នា។ អវៈ (១៣៦៤–១៥៥៥) អត្ថបទដើមចំបង: នគរអវៈ

បានស្ថបនានៅឆ្នាំ១៣៦៤ អវៈ (អ៊ីនវ៉ា) គឺជារដ្ឋអ្នកស្នងទៅនឹងរដ្ឋមុនៗ ទោះបីជាបណ្ដានគរតូចៗជាងបានតាំងនៅភូមាកណ្ដាលក៏ដោយ: តោនងុ (១២៨៧-១៣២២), ម្យិនហ្សេន-ពិនយ៉ា (១២៩៧-១៣៦៤) និង ហ្សឹហ្គែយន៍ (១៣១៥-១៣៦៤)។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំដំបូងនៃអតិ្ថភាពរបស់ខ្លួន អវៈ ដែលបានបង្ហាញខ្លួនជាអ្នកស្នងសិទ្ធិពេញទីនៃចក្រភពបាកាន បានព្យាយាមរួមផ្ដុំអតីតអធិរាជាណាចក្រនេះឡើងវិញ។ ពេលនោះវាអាចរុញតោនងុ និង ពួករដ្ឋឝានបរិមណ្ឌល (កាលេ ម៉ុញិន ម៉ុហ្គោន ធីបាវ (ហ៊្សីប៉ាវ)) ទៅក្នុងកណ្ដាប់របស់ខ្លួននៅចំណុចកំពូលនៃអំណាច អវៈបានបរាជ័យដើម្បសញ្ជ័យយកទាំងអស់វិញ។ សង្គ្រាមសែសិបឆ្នាំ (១៣៨៥-១៤២៤) ជាមួយហង្សាវត្តី បានទុកអោយអវៈអស់កម្លាំង ហើយអំណាចរបស់អវៈបាននៅនឹងថ្កល់។ ស្ដេចរបស់នគរនេះបានប្រឈមនឹងឧទ្ទាមកម្មរឿយៗក្នុងតំបន់ចំណុះរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែអាចបង្ក្រាបតំបន់នោះរហូតដល់ទសវត្សឆ្នាំ១៤៨០។ នៅចុងសតវត្សទី១៥ ព្រំ និងបណ្ដារដ្ឋឝានរបស់ខ្លួនបានបែកចេញដោយជោគជ័យ និងនៅដើមសតវត្សទី១៦ អវៈខ្លួនឯងក៏បានស្ថិតនៅក្រោមការវាយប្រហារពីបណ្ដាប្រទេសចំណុះខ្លួន។ នៅឆ្នាំ១៥១០ តោនងុក៏បានបែកចេញផងដែរ។ នៅឆ្នាំ១៥២៧ សម្ពន្ធរដ្ឋនៃរដ្ឋឝានបានដឹកនាំដោយម៉ុញិនបានកាន់កាប់បានអវៈ។ ការគ្រប់គ្រងសម្ពន្ធរដ្ឋនៃភូមាលើ ទោះបីជាបានបន្តរហូតដល់ឆ្នាំ១៥៥៥ក៏ដោយ ក៏ត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញដោយការប្រយុទ្ធគ្នាផ្ទៃក្នុងរវាងវង្សម៉ុញិន និង ធីបាវ។ នគរនេះត្រូវបានដួលរលំដោយកងកម្លាំងតោនងុនៅឆ្នាំ១៥៥៥។

ភាសានិងវប្បធម៌ភូមាបានទៅជារបស់វាកំឡុងសម័យអវៈនេះ។