អ្នកប្រើប្រាស់:ទឹម សុរិយា

* ធាតុរបស់បញ្ជីផ្ដើមដោយត្រេ
ការរួបរួមកងធម៌ជាពួកៗ
រៀបរៀងដោយ
ភិក្ខុ ធម្មបាលោ ទឹម សុរិយា
សម្រាប់អ្នកសិក្សាព្រះធម៌
(R“°ÇT)
ឯកកៈ ពួកធម៌មួយ
១. បមាទ សេចក្តីប្រមាទជាកំពូលនៃអកុសលធម៌ទាំងពួង។
១. អប្បមាទ សេចក្តីមិនប្រមាទ ជាកំពូលនៃកុលសធម៌ទាំងពួង ។
១. មិច្ឆាទិដ្ឋិ សេចក្តីយល់ឃើញខុស។
១. សម្មាទិដ្ឋិ សេចក្តីយល់ឃើញត្រូវ។
១. សព្វេ សត្តា អាហារដិ្ឋតិកា សត្វទាំងអស់រស់នៅបានដោយសារអាហារ ។
១. សព្វទានំ ធម្មទានំ ជិនាតិ អំណោយធម៌ ឈ្នះអំណោយទាំងអស់។
(R“ÇÅT)
ទុកៈពួកធម៌ពីរ
ធម៌មានឧបការៈច្រើន ២ យ៉ាង
១.សតិ សេចក្តីរលឹកបាន
២.សម្បជញ្ញ សេចក្តីដឹងខ្លួន ។
ធម៌ធ្វើឲ្យល្អ ២ យ៉ាង
១.ខន្តី សេចក្តីអត់ធន់
២.សោរច្ច សេចក្តីស្ងប់ស្ងៀម ។
ធម៌ ២យ៉ាង
១. សង្ខតធម៌ ធម៌ដែលបច្ច័យប្រជុំតាត់តែងបាន
២. អសង្ខតធម៌ ធម៌ដែលបច្ច័យប្រជុំតាត់តែងមិនបាន ។
សង្ឃ ២ពួក
១. សម្មតិសង្ឃ បានដល់ភិក្ខុសង្ឃបុថុជ្ជនតាំងពីចំនួន ៤ រូបឡើងទៅ
២. អរិយសង្ឃ បានដល់ព្រះអរិយសង្ឃសាវ័កទាំង៤គូ ។
ភូមិរបស់សប្បុរស ២យ៉ាង
១. កតញ្ញូ អ្នកដឹងឧបការគុណដែលគេធ្វើចំពោះខ្លួន
២. កតវេទី អ្នកធ្វើតបឧបការគុណគេវិញ ។
បរិស័ទ ២យ៉ាង
១. វគ្គាបរិសា បរិស័ទប្រកាន់បក្សពួក
២. សមគ្គាបរិសា បរិស័ទព្រមព្រៀងគ្នា ។
ទោសគួរវៀរ ២យ៉ាង
១. ទិដ្ឋធម្មិកវជ្ជ ទោសក្នុងបច្ចុប្បន្ន
២. សម្បរាយិកវជ្ជ ទោសក្នុងបរលោក ។
ធម៌ខ្មៅ ២ យ៉ាង
១. អហិរិក មិនខ្មាសបាប
២. អនោត្តប្ប មិនរអែងបាប ។
លោកបាលធម៌ ២ យ៉ាង
១. ហិរិ សេចក្តីខ្មាសបាប
២. ឱត្តប្ប សេចក្តីខ្លាចបាប ។
កន្លែងសម្រាប់ទទួលមនុស្សទ្រុស្តសីល ២ យ៉ាង
១. និរយ នរក
២. តិរច្ឆានយោនិ កំណើតតិរច្ឆាន ។
សេចក្តីសុខ ២ យ៉ាង
១. គិហិសុខ សេចក្តីសុខរបស់គ្រហស្ថ
២. បព្វជ្ជាសុខ សេចក្តីសុខក្នុងផ្នួស ។
សេចក្តីសុខ ២ យ៉ាង
១. កាមសុខ សេចក្តីសុខក្នុងកាម
២. នេក្ខម្មសុខ សេចក្តីសុខក្នុងការចេញចាកកាម ។
សេចក្តីសុខ ២ យ៉ាង
១. សាសវសុខ សេចក្តីសុខប្រកបដោយអាសវៈ
២. អនាសវសុខ សេចក្តីសុខឥតអាសវៈ ។
សេចក្តីសុខ ២ យ៉ាង
១.កាយិកសុខ សេចក្តីសុខកាយ
២.ចេតសិកសុខ សេចក្តីសុខចិត្ត ។
បុគ្គលរកបានដោយក្រ ២ ពួក
១.បុព្វការី បុគ្គលអ្នកធ្វើឧបការៈមុន
២.កតញ្ញូកតវេទី បុគ្គលអ្នកដឹងឧបការៈដែលគេធ្វើហើយ ធ្វើតបឧបការៈគេវិញ។
បច្ច័យនាំឲ្យកើតរាគៈ ២ យ៉ាង
១.សុភនិមិត្ត កំណត់នូវអារម្មណ៍ថាល្អ
២.អយោនិសោមនសិការ មិនធ្វើទុកក្នុងចិត្តដោយឧបាយប្រាជ្ញា។
បច្ច័យនាំឲ្យកើតទោសៈ ២ យ៉ាង
១.បដិឃនិមិត្ត កំណត់ទុកនូវសេចក្តីថ្នាំងថ្នាក់
២.អយោនិសោមនសិការ មិនធ្វើទុកក្នុងចិត្តដោយឧបាយប្រាជ្ញា ។
ទាន ២ យ៉ាង
១.អាមិសទាន ឲ្យអាមិស
២.ធម្មទាន ឲ្យធម៌ ។
ចាគៈ ២ យ៉ាង
១.អាមិសច្ចាគ លៈអាមិស
២.ធម្មច្ចាគ លៈធម៌ ។
សង្គហៈ ២ យ៉ាង
១.អាមិសសង្គហៈ សង្រ្គោះដោយអាមិស
២.ធម្មសង្គហៈ សង្គ្រោះដោយធម៌ ។
បដិសណ្ឋារៈ ២ យ៉ាង
១.អាមិសប្បដិសណ្ឋារៈ ទទួលរាក់ទាក់ដោយអាមិស
២.ធម្មប្បដិសណ្ឋារៈ ទទួលរាក់ទាក់ដោយធម៌ ។
ឯសនា ការស្វែងរក ២ យ៉ាង
១.អាមិសេសនា ការស្វែងរកអាមិស
២.ធម្មេសនា ការស្វែងរកធម៌ ។
បូជា ២ យ៉ាង
១.អាមិសបូជា បូជាដោយអាមិស
២.ធម្មបូជា បូជាដោយធម៌ ។
សន្និច្ចយ ការសន្សំ ២ យ៉ាង
១.អាមិសសន្និច្ចយ សន្សំអាមិស
២.ធម្មសន្និច្ចយ សន្សំធម៌ ។
សន្និច្ចយ ការសន្សំ ២ យ៉ាងទៀត
១.កម្មសន្និច្ចយ សន្សំកម្ម
២.បច្ចយសន្និច្ចយ សន្សំបច្ច័យ ។
វិបត្តិ ២ យ៉ាង
១.សីលវិបត្តិ វិបត្តិសីល
២.ទិដ្ឋិវិបត្តិ វិបត្តិទិដ្ឋិ។
សម្បទា ២ យ៉ាង
១.សីលសម្បទា បរិបូណ៌ដោយសីល
២.ទិដ្ឋិសម្បទា បរិបូណ៌ដោយទិដ្ឋិ។
បំណងដែលលះបង់បានដោយក្រ ២ យ៉ាង
១.លាភាសា បំណងក្នុងលាភ
២.ជីវិតាសា បំណងក្នុងជីវិត។
អន្តរាយ ២ យ៉ាង
១.បាកដបរិស្សយ អន្តរាយប្រាកដ
២.បដិច្ឆន្នបរិស្សយ អន្តរាយកំបាំង ។
ផ្លូវឆ្ងាយ ២ យ៉ាង
១.កន្តារទ្ធា ផ្លូវឆ្ងាយគឺកន្តារ (កន្តារ.លំបាក ឬគ្រោះថ្នាក់ +អទ្ធា.ផ្លូវ ឬផ្លូវឆ្ងាយ)
២.វដ្តទ្ធា ផ្លូវឆ្ងាយគឺវដ្តសង្សារ ។
បដិបទា ២ យ៉ាង
១.លាភូបនិសា សេចក្តីប្រតិបត្តិអាស្រ័យលាភ
២.និព្វានតាមិនីបដិបទា សេចក្តីប្រតិបត្តិ ជាដំណើរទៅកាន់ព្រះនិព្វាន។
ហេតុនៃសេចក្តីស្រឡាញ់ ២ យ៉ាង
១.បុព្វេវសន្និវាសេន ដោយធ្លាប់នៅជាមួយគ្នាក្នុងកាលមុន
២.បច្ចុប្បន្នហិតេន ដោយធ្វើប្រយោជន៍ក្នុងបច្ចុប្បន្ន ។
បរិឡាហ សេចក្តីក្តៅក្រហាយ ២ យ៉ាង
១.កាយកបរិឡាហ សេចក្តីក្តៅក្រហាយក្នុងកាយ
២.ចេតសិកបរិឡាហ សេចក្តីក្តៅក្រហាយក្នុងចិត្ត ។
បុគ្គលអ្នកសំឡឹងទោស ២ ពួក
១.រន្ធគវេសក បុគ្គលអ្នកស្វែងរកទោសបម្រុងនឹងផ្ទុញផ្ទាល់
២.សភាវសណ្ឋិត បុគ្គលអ្នកស្ថិតនៅក្នុងសភាពចង់ឲ្យចម្រើន ។
សទ្ធា ២ យ៉ាង
១.លោកិយស្សទ្ធា ជំនឿជាលោកិយ (ជំនឿមានការប្រែប្រួល)
២.លោកុត្តរស្សទ្ធា ជំនឿជាលោកុត្តរ (ជំនឿមិនមានការប្រែប្រួល) ។
ហេតុចម្រើនអាសវៈ
១.អធម្មេ ធម្មសញ្ញី សំគាល់ក្នុងអធម៌ ថាជាធម៌
២.ធម្មេ អធម្មសញ្ញី សំគាល់ក្នុងធម៌ ថាជាអធម៌ ។
សីល ២ យ៉ាង
១.លោកិយសីល សីលជាលោកិយ
២.លោកុត្តរសីល សីលជាលោកុត្តរ ។
សមាធិ ២ យ៉ាង
១.លោកកិយសមាធិ សមាធិរបស់លោកិយជន
២.លោកុត្តរសមាធិ សមាធិរបស់អរិយបុគ្គល
បញ្ញា ២ យ៉ាង
១.លោកិយប្បញ្ញា ប្រាជ្ញារបស់លោកិយជន
២.លោកុត្តរប្បញ្ញា ប្រាជ្ញារបស់អរិយបុគ្គល ។
ជរា ២ យ៉ាង
១.អប្បជិច្ឆន្នជរា ជរាដែលមិនកំបាំង
២.បដិច្នន្នជរា ជរាដែលកំបាំង ។
មរណៈ ២ យ៉ាង
១.អកាលមរណៈ សេចក្តីស្លាប់ក្នុងសម័យមិនជាកាល
២.កាលមរណៈ សេចក្តីស្លាប់ក្នុងសម័យជាកាល ។
និញ្វន ២ យ៉ាង
១.សឧបាទិសេសនិញ្វន រលត់កិលេសនៅសល់ខន្ធ
២.អនុបាទិសេសនិញ្វន រលត់ទាំងកិលេសទាំងខន្ធ ។
(R“ÇT)
តិកៈ ពួកធម៌ ៣
រតន ៣ យ៉ាង
១.ពុទ្ធរតន រតនៈគឺព្រះពុទ្ធ
២.ធម្មរតន រតនៈគឺព្រះធម្ម
៣.សង្ឃរតន រតនៈគឺព្រះសង្ឃ ។
ឬសគល់ព្រះសូត្រមាន ៣
១.ទាន
២.សីល
៣.ភាវនា ។
ឬសគល់ព្រះវិន័យមាន ៣
១.សីល
២.សមាធិ
៣.បញ្ញា ។
ឬសគល់ព្រះអភិធម្ម មាន ៣
១.លោភ
២.ទោស
៣.មោស ។
ព្រះពុទ្ធ ៣ យ៉ាង
១.សព្វញ្ញុពុទ្ធ ព្រះពុទ្ធដែលទ្រង់ត្រាស់ដឹងហេតុគ្រប់យ៉ាង
២.បច្ចេកពុទ្ធ ព្រះពុទ្ធដែលទ្រង់ត្រាស់ដឹងចំពោះខ្លួនឯង
៣.អនុពុទ្ធ ព្រះពុទ្ធដែលត្រាស់ដឹងតាមព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធ ។
គុណរបស់ព្រះពុទ្ធដោយសង្ខេប ៣ យ៉ាង
១.បញ្ញាគុណ គុណ គឺប្រាជ្ញា
២.វិសុទ្ធិគុណ គុណ គឺសេចក្តីបរិសុទ្ធិ
៣.ករុណាគុណ គុណ គឺករុណា ។
ព្រះធម៌ ៣ យ៉ាង
១.បរិយត្តិធម៌ ធម៌សម្រាប់សិក្សារៀនសូត្របានដល់ព្រះត្រៃបិដក
២.បដិបត្តិធម៌ ធម៌សម្រាប់ប្រតិបត្តិ បានដល់សីល សមាធិ បញ្ញា
៣.បដិវេធធម៌ ធម៌ដែលគប្បីត្រាស់ដឹង បានដល់ មគ្គ ផល។
សម្បទារបស់ព្រះពុទ្ធមាន ៣ យ៉ាង
១.ហេតុសម្បទា ដល់ព្រមដោយហេតុ
២.ផលសម្បទា ដល់ព្រមដោយផល
៣.សត្តូបការសម្បទា ដល់ព្រមដោយឧបការៈដល់សត្វ ។
ឱវាទរបស់ព្រះពុទ្ធគ្រប់ព្រះអង្គ ៣ យ៉ាង
១.សព្វបាបស្ស អករណំ ទ្រង់ប្រដៅមិនឲ្យធ្វើបាបគ្រប់យ៉ាង
២.កុសលស្សូបសម្បទា ទ្រង់ប្រដៅឲ្យបំពេញការកុសល
៣.សចិត្តបរិយោទបនំ ទ្រង់ប្រដៅឲ្យជម្រះចិត្តរបស់ខ្លួនឲ្យផូរផង់ ។
សោតាបន្នបុគ្គល ៣ ពួក
១.ឯកពិជី នៅកើត១ជាតិទៀត
២.កោលំកោល នៅកើត២ជាតិខ្លះ ៣ជាតិខ្លះ ៤ជាតិខ្លះ ៥ជាតិខ្លះ ៦ជាតិខ្លះ
៣.សត្តក្ខត្តុំបរម នៅកើត ៧ជាតិទៀត ។
លក្ខណរបស់បុគ្គលពាល ៣ យ៉ាង
១.ទុច្ចិន្តិតចិន្តី មានគំនិតជាប្រក្រតី
២.ទុព្ភាសិតភាសី មានសម្តីនិយាយអាក្រក់ជាប្រក្រតី
៣.ទុក្កដកម្មការី មានការធ្វើអំពើអាក្រក់ជាប្រក្រតី ។
លក្ខណរបស់បណ្ឌិត ៣ យ៉ាង
១.សុចិន្តិតចិន្តី មានគំនិតគិតល្អជាប្រក្រតី
២.សភាសិតភាសី មានសម្តីនិយាយល្អជាប្រក្រតី
៣.សុកតកម្មការី មានការធ្វើអំពើល្អជាប្រក្រតី។
បុគ្គល ៣ ពួក
១.គូថភាណី មានសម្តីដូចលាមក
២.បុប្ផភាណី មានសម្តីដូចផ្កា
៣.មធុភាណី មានសម្តីដូចទឹកឃ្មុំ។
បុត្រ ៣ ពួក
១.អវជាតបុត្ត បុត្រដែលអន់ថយជាងមាតាបិតា
២.អនុជាតបុត្ត បុត្រដែលស្មើគ្នានឹងមាតាបិតា
៣.អតិជាតបុត្ត បុត្រដែលថ្លៃថ្លាជាងមាតាបិតា ។
សេចក្តីស្រវឹង ៣ យ៉ាង
១.យោព្វនមទ ស្រវឹងក្នុងវ័យ
២.អារោគ្យមទ ស្រវឹងក្នុងរូបកាយថា ឥតមានរោគ
៣.ជីវិតមទ ស្រវឹងក្នុងជីវិត ។
អធិបតី ៣ យ៉ាង
១.អត្តាធិបតេយ្យ ប្រារព្ធយកខ្លួនជាធំ
២.លោកាធិបតេយ្យ ប្រារព្ធយកលោកជាធំ
៣.ធម្មាធិបតេយ្យ ប្រារព្ធយកធម៌ជាធំ ។
សប្បុរិសប្បញ្ញត្តិ ៣ យ៉ាង
១.ទាន ការលះទ្រព្យរបស់ខ្លួនដល់អ្នកដែលគួរឲ្យ
២.បព្វជ្ជា ការបួសវៀរចាកសេចក្តីអាក្រក់
៣.មាតាបិតុប្បដ្ឋាន ការបំរើមាតាបិតារបស់ខ្លួន ។
កុសលមូល ៣ យ៉ាង
១.អលោភ មិនជំពាក់ចិត្តក្នុងរបស់ទ្រព្យ
២.អទោស មិនប្រទុស្ត
៣.អមោហ មិនវង្វេង ។
អកុសលមូល ៣ យ៉ាង
១.លោភ ជំពាក់ចិត្តក្នុងរបស់ទ្រព្យ
២.ទោស សេចក្តីប្រទុស្ត
៣.មោហ សេចក្តីវង្វេង ។
ធម្មជាតិមិនចេះឆ្អែត ៣ យ៉ាង
១.សុបិន ការដេកលក់
២.សុរាមេរយបាន ការផឹកសុរានឹងមេរ័យ
៣.មេថុនធម្មសមាបត្តិ ការសេពមេថុនធម្ម ។
វិបត្តិ ៣ យ៉ាង
១.សីលវិបត្តិ ខូចសីល គឺទ្រុស្តសីល
២.ចិត្តវិបត្តិ ខូចចិត្ត គឺគំនិតគិតខុស
៣.ទិដ្ឋិវិបត្តិ ខូចទិដ្ឋិ គឺសេចក្តីយល់ឃើញខុស ។
សម្បទា ៣ យ៉ាង
១.សីលសម្បទា ដល់ព្រមដោយសីល
២.ចិត្តសម្បទា ដល់ព្រមដោយចិត្ត
៣.ទិដ្ឋសម្បទា ដល់ព្រមដោយទិដ្ឋិ ។
សោចេយ្យ ៣ យ៉ាង
ភាពជាបុគ្គលស្អាត
១.កាយសោចេយ្យ ស្អាតខាងផ្លូវកាយ
២.វចីសោចេយ្យ ស្អាតខាងផ្លូវវាចា
៣.មនោសោចេយ្យ ស្អាតខាងផ្លូវចិត្ត ។
លេខូបម ៣ យ៉ាង
បុគ្គលប្រៀបដោយស្នាមគំនូស
១.បាសាណលេខូបម បុគ្គលប្រៀបដោយស្នាមគំនូសលើថ្ម
២.បថវីលេខូបម បុគ្គលប្រៀបដោយស្នាមគំនូសលើដី
៣.ឧទកលេខូបម បុគ្គលប្រៀបដោយស្នាមគំនូសលើទឹក ។
បុគ្គលគួរគប់រក ៣ ពួក
១.ទុទ្ទទំ ទទានំ ឲ្យរបស់ដែលគេឲ្យបានដោយកម្រ
២.ទុក្ករំ ករោតិ ធ្វើនូវអំពើដែលគេធ្វើបានដោយកម្រ
៣.ទុក្ខំមំ ខមតិ អត់ធន់នូវហេតុដែលអត់ធន់បានដោយកម្រ ។
វុឌ្ឍិ ៣ យ៉ាង
១.សទ្ធាវុឌ្ឍិ សេចក្តីចម្រើនដោយសទ្ធា
២.សីលវុឌ្ឍិ សេចក្តីចម្រើនដោយសីល
៣.បញ្ញាវុឌ្ឍិ សេចក្តីចម្រើនដោយបញ្ញា ។
សម្បទា ៣ យ៉ាង
១.សទ្ធាសម្បទា ដល់ព្រមដោយសទ្ធា
២.សីលសម្បទា ដល់ព្រមដោយសីល
៣.បញ្ញាសម្បទា ដល់ព្រមដោយប្រាជ្ញា ។
សម្បទា ៣ យ៉ាង
ធម្មជាតិសម្រាប់ធ្វើទានឲ្យមានផល
១.វត្ថុសម្បទា ដល់ព្រមដោយវត្ថុគឺទេយ្យវត្ថុដែលកើតឡើងដោយត្រូវធម៌
២.ចេតនាសម្បទា ដល់ព្រមដោយចេតនាទាំង៣ គឺបុព្វចេតនា មុញ្ចនចេតនា អបរាបរចេតនា
៣.បូជនីយសម្បទា ដល់ព្រមដោយបុគ្គលដែលគូរបូជា គឺបដិគ្គាហកអ្នកប្រតិបត្តិល្អ ប្រតិបត្តិត្រឹមត្រូវ ។
អកុសលវិតក្ក ៣ យ៉ាង
១.កាមវិតក្ក សេចក្តីត្រិះរិះក្នុងកាម
២.ព្យាបាទវិតក្ក សេចក្តីត្រិះរិះក្នុងការព្យាបាទ
៣.វិហឹសាវិតក្ក សេចក្តីត្រិះរិះក្នុងការបៀតបៀន
កុសលវិតក្ក ៣ យ៉ាង
១.នេក្ខម្មវិតក្ក សេចក្តីត្រិះរិះក្នុងការចេញចាកកាម
២.អព្យាបាទវិតក្ក សេចក្តីត្រិះរិះក្នុងការមិនព្យាបាទ
៣.អវិហឹសាវិតក្ក សេចក្តីត្រិះរិះក្នុងការមិនបៀតបៀន ។
ការស្វែងរក ៣ យ៉ាង
១.កាមេសនា ការស្វែងរកកាម
២.ភវេសនា ការស្វែងរកភព
៣.ព្រហ្មចរិយេសនា ការស្វែងរកព្រហ្មចរិយធម៌ ។
មានៈ ៣ យ៉ាង
១.សេយ្យោហមស្មិ មានៈថាអាត្មាអញប្រសើរជាងគេ
២.សទិសោហមស្មិ មានៈថាអាត្មាអញប្រសើរជាងគេ
៣.ហីនោហមស្មិ មានៈថាអាត្មាអញអន់ថយជាគេ
ថេរៈ ៣ ពួក
១.ជាតិត្ថេរ ជាថេរៈដោយជាតិ គឺមានវស្សាច្រើនអាយុច្រើន
២.ធម្មត្ថេរ ជាថេរៈដោយធម៌
៣.សម្មតិត្ថេរ ជាថេរៈដោយសម្មត ។
បុគ្គលចាស់ ៣ ពួក
១.ជាតិវុឌ្ឍ ចាស់ដោយជាតិ (ជាតិក្សត្រ)
២.វយវុឌ្ឍ ចាស់ដោយវ័យ (អាយុច្រើន)
៣.គុណវុឌ្ឍ ចាស់ដោយគុណ (មានសីលធម៌ច្រើន)
ធម៌ជាគ្រឿងផ្ចាញ់សត្រូវ ៣ យ៉ាង
១.ទក្ខាភាវ ភាពជាអ្នកឈ្លៀវឆ្លាស
២.សូវភាវ ភាពជាអ្នកក្លៀវក្លា អង់អាច
៣.បញ្ញា ប្រាជ្ញា ។
អាវុធ ៣ យ៉ាង
១.សុកាវុធ អាវុធគឺការស្តាប់ការរៀន
២.បវិវេកាវុធ អាវុធគឺការស្ងាត់
៣.បញ្ញាវុធ អាវុធគឺប្រាជ្ញា ។
វិវេក ៣យ៉ាង
សេចក្តីស្ងាត់
១.កាយវិវេក ស្ងាត់កាយ (ដោយនៅក្នុងទីស្ងាបត់)
២.ចិត្តវិវេក ស្ងាត់ដោយចិត្ត (ចាកនីវរណៈ)
៣.ឧបធិវិវេក ស្ងាត់ចាកកិលេស ។
សទ្ធា ៣ យ៉ាង
១.បសាទសទ្ធា ជំនឿដែលកើតដោយសេចក្តីជ្រះថ្លា
២.ឧកប្បនសទ្ធា ជំនឿដែលតាំងមាំក្នុងវត្ថុដែលគួរជឿ
៣.អចលសទ្ធា ជំនឿមិនរំភើបញាប់ញ័រ ។
លក្ខណៈរបស់អ្នកមានសទ្ធា ៣ យ៉ាង
១.ទស្សនកាមោ សីលវតំ ចង់ជួបចង់ឃើញអ្នកលោកអ្នកមានសីល
២.សទ្ធម្មំ សោតុមិច្ឆតិ ចង់ស្តាប់ព្រះសទ្ធម្ម
៣.វិនេយ្យមច្ឆេរមលំ អាចកម្ចាក់នូវសេចក្តីកំណាង់ជាមន្ទិលបាន ។
សេចក្តីដឹងប្រមាណ ៣ យ៉ាង
១.បរិយេសនមត្តា ដឹងប្រមាណក្នុងការស្វែងរក
២.បដិគ្គហណមត្តា ដឹងប្រមាណក្នុងការទទួល
៣.បរិភោគមត្តា ដឹងប្រមាណក្នុងការបរិភោគ ។
បុញ្ញកិរិយាវត្ថុ ៣ យ៉ាង
១.ទានមយ បុណ្យសម្រេចដោយការធ្វើទាន
២.សីលមយ បុណ្យសម្រេចដោយការរក្សាសីល
៣.ភាវនាមយ បុណ្យសម្រេចដោយការចម្រើនភាវនា ។
សិក្ខា ៣ យ៉ាង
១.សីលសិក្ខា សិក្ខាគឺសីល
២.សមាធិសិក្ខា សិក្ខាគឺសមាធិ
៣.បញ្ញាសិក្ខា សិក្ខាគឺបញ្ញា ។
សីល ៣ យ៉ាង
១.និច្ចសីល បានដល់សីល ៥
២.ឧបោសថសីល បានដល់សីល ៨
៣.អតិរេកសីល ឬ និយមសីល បានដល់សីល ១០ ។
សមាធិ ៣ យ៉ាង
១.ហីនសមាធិ សមាធិយ៉ាងទាប
២.មជ្ឈិមសមាធិ សមាធិយ៉ាងកណ្តាល
៣.បណីតសមាធិ សមាធិយ៉ាងឧត្តម ។
បញ្ញា ៣ យ៉ាង
១.ចិន្តាមយប្បញ្ញា ប្រាជ្ញាកើតអំពីការគិត
២.សុតាមយប្បញ្ញា ប្រាជ្ញាកើតអំពីការស្តាប់ ការរៀន
៣.ភាវនាមយប្បញ្ញា ប្រាជ្ញាកើតអំពីការចម្រើនភាវនា ។
កល្យាណ ៣ យ៉ាង
១.អាទិកល្យាណ ល្អក្នុងខាងដើមគឺសីល
២.មជ្ឈេកល្យាណ ល្អក្នុងកណ្តាលគឺសមាធិ
៣.បរិយោសានកល្យាណ ល្អក្នុងទីបំផុតគឺបញ្ញា ។
អនុត្តរិយ ៣ យ៉ាង
១.ទស្សនានុត្តរិយ ការឃើញដ៍ប្រសើរ
២.បដិបទានុត្តរិយ សេចក្តីប្រតិបត្តិដ៍ប្រសើរ
៣.វិមុត្តានុត្តរិយ ការរួចដ៍ប្រសើរចាកកិលេស ។
សេចក្តីឈ្លាស ៣ យ៉ាង
១.អាយកោសល្ល សេចក្តីឈ្លាសក្នុងការចម្រើន
២.អបាយកោសល្ល សេចក្តីឈ្លាសក្នុងការវិនាស
៣.ឧបាយកោសល្ល សេចក្តីឈ្លាសក្នុងឧបាយ ។
សេចក្តីលំបាក ៣ យ៉ាង
១.ទុក្ខទុក្ខតា លំបាកព្រោះសេចក្តីទុក្ខ
២.សង្ខារទុក្ខតា លំបាកព្រោះសង្ខារ
៣.វិបរិណាមទុក្ខតា លំបាកព្រោះសេចក្តីប្រែប្រួល ។
សាមញ្ញលក្ខណ ៣ យ៉ាង
១.អនិច្ចតា ភាវៈជារបស់មិនទៀង
២.ទុក្ខតា ភាវៈជាទុក្ខ
៣.អនត្តតា ភាវៈជារបស់មិនមែនខ្លួន ។
ភ្លើង ៣ យ៉ាង
១.រាគគ្គី ភ្លើងគឺរាគៈ
២.ទោសគ្គី ភ្លើងគឺទោសៈ
៣.មោហគ្គី ភ្លើងគឺមោហៈ ។
រាគ ទោស មោហ នេះមានឈ្មោះហៅបានច្រើនយ៉ាងថា កិញ្ចន (កង្វល់) អង្គណ(ទួល) មល(មន្ទិល) វិសប (ការមិនស្មើ) ។
ភ្លើង ៣ យ៉ាងទៀត
១.អាហុនេយ្យគ្គី ភ្លើងគឺអាហុនេយ្យបុគ្គល បានដល់មាតាបិតា
២.ទក្ខិណេយ្យគ្គី ភ្លើងគឺទក្ខិណេយ្យបុគ្គលបានដល់ព្រះអរហន្ត
៣.គហបតគ្គី ភ្លើងគឺគហបតី បានដល់ជនជាម្ចាស់ផ្ទះ ។
ប្រយោជន៍ ៣ យ៉ាង
១.ទិដ្ឋធម្មិកត្ថ ប្រយោជន៍ក្នុងបច្ចុប្បន្ន
២.សម្បរាយិកត្ថ ប្រយោជន៍ក្នុងបរលោក
៣.បរមត្ថ ប្រយោជន៍ឧត្តមគឺព្រះនិព្វាន ។
វិរតិ ៣ យ៉ាង
ចេតនាវៀរចាកបាប
១.សមាទានវិរតិ វៀរចាកបាបដោយអំណាចសមាទាន
២.សម្បត្តវិរតិ វៀរចាកបាបក្នុងពេលដែលជួបប្រទះ
៣.សមុច្ឆេទវិរតិ វៀរចាកបាបដោយដាច់ស្រឡះ។
វត្ថុដែលមិនចេះឆ្អែតមាន ៣ យ៉ាង
១.អគ្គី ឧបាទានេន ភ្លើងមិនចេះឆ្អែតដោយការចេះ
២.សមុទ្ទោ ឧទកេន សមុទ្រមិនចេះឆ្អែតដោយទឹក
៣.មហិច្ឆោ បច្ចយេហិ អ្នកប្រាថ្នាធំមិនចេះឆ្អែតដោយបច្ច័យ ។
លក្ខណៈរបស់មិត្រ ៣ យ៉ាង
១.អហិតោ បដិសេដោ ហាមឃាត់មិត្រឲ្យឃ្លាតពីអំពើដែលមិនមានប្រយោជន៍
២.ហិតេ អនុប្បវត្តន៍ ដឹកនាំមិត្តឲ្យប្រព្រឹត្តធ្វើអំពើដែលមានប្រយោជន៍
៣.ព្យសនេ អបិច្ចាកោ មិនលះបង់ចោលមិត្រក្នុងកាលដែលមានសេចក្តីវិនាស ។
ចរិយាព្រះពោធិសត្វ ៣ យ៉ាង
១.លោកត្ថចរិយា ប្រព្រឹត្តប្រយោជន៍ដើម្បីលោក
២.ញាតត្ថចរិយា ប្រព្រឹត្តប្រយោជន៍ដើម្បីញាតិ
៣.ពុទ្ធត្ថចរិយា ប្រព្រឹត្តប្រយោជន៍ដើម្បីត្រាស់ដឹង ។
ចក្ខុ ៣ យ៉ាង
១.មសចក្ខុ ភ្នែកសាច់ (ដែលជាប់នឹងកាយ)
២.ទិព្វចក្ខុ ភ្នែកទិព្វ
៣.បញ្ញាចក្ខុ ភ្នែកគឺប្រាជ្ញា ។
ទេវតា ៣ ពួក
១.សម្មតិទេវតា ទេវតាដោយសម្មត បានដល់មហាក្សត្រ
២.ឧបបត្តិទេវតា ទេវតាកើតដោយបុញ្ញកម្ម បានដល់ទេវតាក្នុងឋានសួគ៌
៣.វិសុទ្ធិទេវតា ទេវតាបរិសុទ្ធិ បានដល់ព្រះអរហន្ត ។
វិបណ្លស ៣ យ៉ាង
ការភ្លាត់
១.សញ្ញាវិបណ្លស ភ្លាត់សញ្ញា
២.ចិត្តវិបណ្លស ភា្លត់ចិត្ត
៣.ទិដ្ឋិវិបណ្លស ភ្លាត់ទិដ្ឋិ ។
អនុសយ ៣ យ៉ាង
កិលេសដែលដេកនៅក្នុងចិត្ត
១.កាមរាគានុសយ បានដល់សេចក្តីរីករាយក្នុងកាម
២.បដិឃានុសយ បានដល់សេចក្តីថ្នាំថ្នាក់ក្នុងចិត្ត
៣.អវិជ្ជានុសយ បានដល់អវិជ្ជា ។
សន្តោស ៣ យ៉ាង
១.យថាណភសន្តោស ត្រេកអរតាមមានតាមបាន
២.យថាពលសន្តោស ត្រេកអរតាមកំលាំង
៣.យថាសារុប្បសន្តោស ត្រេកអរតាមសមគួរ ។
ភារៈ ៣ យ៉ាង
គ្រឿងធ្ងន់
១.ខន្ធភារៈ គ្រឿងធ្ងន់គឺខន្ធ
២.កិលេសភារៈ គ្រឿងធ្ងន់គឺកិលេស
៣.អភិសង្ខារភារៈ គ្រឿងធ្ងន់គឺអភិសង្ខារ ។
វិជ្ជា ៣ យ៉ាង
១.បុព្វេនិវាសានុស្សតិញ្ញាណ បញ្ញាតាមរព្ញកឃើញនូវខន្ធដែលខ្លួននឹងសត្វដទៃ អាស្រ័យនៅហើយក្នុងកាលមុន
២.ចុតូបបាតញ្ញាណ បញ្ញាដឹងនូវចុតិបដិសន្ធិនៃសត្វ
៣.អាសវក្ខយញ្ញាណ បញ្ញាដឹងនូវធម៌ជាគ្រឿងអស់នៃអាសវ ។
ភូមិព្រះពុទ្ធ ៣ យ៉ាង
១.បញ្ញាធិក ព្រះពុទ្ធដែលសាងបារមីដោយការយកប្រាជ្ញាជាធំ
២.សទ្ធាធិក ព្រះពុទ្ធដែលសាងបារមីដោយការយកជំនឿជាធំ
៣.វិរិយាធិក ព្រះពុទ្ធដែលសាងបារមីដោយការយកសេចក្តីព្យាយាមជាធំ ។
(R“ÇÅT)
ចតុក ពួកធម៌ ៤
ព្រះពុទ្ធ ៤ ពួក
១.ព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធ អ្នកត្រាស់ធម៌ដឹងដោយខ្លួនឯង ហើយទូន្មានអ្នកដទៃឲ្យត្រាស់ដឹងតាមបាន
២.ព្រះបច្ចេកពុទ្ធ អ្នកត្រាស់ដឹងធម៌តែចំពោះខ្លួនឯងតែម៉្យាង មិនអាចឲ្យអ្នកដទៃតាមបាន
៣.ព្រះសាវកពុទ្ធ អ្នកត្រាស់ដឹងតាមព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ
៤.ព្រះសុតពុទ្ធ អ្នកត្រាស់ដឹងនូវសេចក្តីអាក្រក់ ល្អ ដោយបានស្តាប់ និងសិក្សាព្រះបរិយត្តិធម៌ ។
ព្រះអរហន្ត ៤ ពួក
១.បដិសម្ភិទប្បត្តោ លោកដល់នូវបដិសម្ភិទា ៤
២.ឆឡភិញ្ញោ លោកបាននូវអភិញ្ញា ៦
៣.តេវិជ្ជោ លោកបានវិជ្ជា ៣
៤.សុក្ខវិបស្សកោ លោកធ្វើកិលេសឲ្យស្ងួតដោយវិបស្សនា ។
បុគ្គល ៤ ពួក
១.កោធគរុន សទ្ធម្មគរុ ធ្ងន់ក្នុងសេចក្តីក្រោធ មិនធ្ងន់ក្នុងព្រះសទ្ធម្ម
២.មក្ខគរុន សទ្ធម្មគរុ ធ្ងន់ក្នុងសេចក្តីលុបគុណ មិនធ្ងន់ក្នុងព្រះសទ្ធម្ម
៣.លាភគរុន សទ្ធម្មគរុ ធ្ងន់ក្នុងលាភ មិនធ្ងន់ក្នុងព្រះសទ្ធម្ម
៤.សក្ការគរុន សទ្ធម្មគរូ ធ្ងន់ក្នុងសក្ការៈ មិនធ្ងន់ក្នុងព្រះសទ្ធម្ម ។
បុគ្គល ៤ ពួកទៀត
១.អត្តហិតាយ បដិបន្នោ នោ បរហិតាយ ប្រតិបត្តិដើម្បីខ្លួន មិនប្រតិបត្តិដើម្បីអ្នកដទៃ
២.បរហិតាយ បដិបន្នោ នោ អត្តហិតាយ ប្រតិបត្តិដើម្បីអ្នកដទៃ មិនប្រតិបត្តិដើម្បីខ្លួនឯង។
៣.នេវ អត្តហិតាយ បដិបន្នោ នោ បរហិតាយ មិនប្រតិបត្តិដើម្បីខ្លួនឯង ទាំងមិនប្រតិបត្តិដើម្បីអ្នកដទៃ
៤.អត្តហិតាយ បដិបន្នោ នោ បរហិតាយ ច ប្រតិបត្តិដើម្បីខ្លួនឯងផង ដើម្បីអ្នកដទៃផង ។
បុគ្គល ៤ ពួកទៀត
១.តមោ តមបរាយនោ ជាមនុស្សងងឹត មានងងឹតទៅមុខ
២.តមោ ជោតិបរាយនោ ជាមនុស្សងងឹត មានពន្លឺភ្លឺស្វាងទៅមុខ
៣.ជោតិ តមបរាយនោ ជាមនុស្សភ្លឺស្វាង មានងងឹតទៅមុខ
៤.ជោតិ ជោតិបរាយនោ ជាមនុស្សភ្លឺស្វាង មានពន្លឺភ្លឺស្វាងទៅមុខ ។
សំវាស ៤ យ៉ាង
ការនៅរួបរួមគ្នា
១.ឆវោ ឆវាយ សទ្ធឹ សំវសតិ ខ្មោចប្រុសនៅជាមួយនឹងខ្មោចស្រី
២.ឆវោ ទេវិយា សទ្ធឹ សំវសតិ ខ្មោចប្រុសនៅជាមួយទេវតាស្រី
៣.ទេវោ ឆវាយ សទ្ធឹ សំវសតិ ទេវតាប្រុសនៅជាមួយនឹងខ្មោចស្រី
៤.ទេវោ ទេវិយា សទ្ធឹ សំវសតិ ទេវតាប្រុសនៅជាមួយទេវតាស្រី ។
បុគ្គល ៤ ពួក
១.អសុរោ អសុរបរិវារោ អសុរមានអសុរជាបរិវារ
២.អសុរោ ទេវបរិវារោ អសុរមានទេវតាជាបរិវារ
៣.ទេវោ អសុរបរិវារោ ទេវតាមានអសុរជាបរិវារ
៤.ទេវោ ទេវបរិវារោ ទេវតាមានទេវតាជាបរិវារ ។
បុគ្គលប្រៀបនឹងវលាហកៈ ៤ យ៉ាង
១.តជ្ជិតា នោ វស្សិតា គ្រាន់តែផ្គរលាន់តែមិនភ្លៀង
២.វស្សិតា នោ តជ្ជិតា ស្រាប់តែភ្លៀងឥតផ្គរលាន់
៣.នេវ តជ្ជិតា នោ វស្សិតា គ្មានទាំងផ្គរលាន់ គ្មានទាំងភ្លៀង
៤.តជ្ជិតា ច វស្សិតាច ផ្គរលាន់ផង ភ្លៀងផង ។
បុគ្គលប្រៀបនឹងក្អម ៤ យ៉ាង
១.តុច្ឆោ បិហិតោ ក្អមទទេ បិតជិត
២.បូរោ វិវជោ ក្អមមានទឹកពេញ បើកចំហ
៣.តុច្ឆោ វិវជោ ក្អមទទេ បើកចំហ
៤.បូរោ បិហិតោ ក្អមមានទឹកពេញ បិទជិត ។
បុគ្គប្រៀបនឹងផ្លែស្វាយ ៤ យ៉ាង
១.អាមោ បក្កវណ្ណី ខ្ចីទេ តែមានសប្បុរដូចទុំ
២.បក្កោ អាមវណ្ណី ទុំ តែមានសម្បុរដុចខ្ចី
៣.អាមោ អាមវណ្ណី ខ្ចី មានសម្បុរក៍ដូចខ្ចី
៤.បក្កោ បក្កវណ្ណី ទុំ មានសម្បុរក៍ទុំ ។
បុគ្គលប្រៀបនឹងដើមឈើ ៤ យ៉ាង
១.ជេត្តុ ជេត្តុបរិវារោ ឈើស្រាយមានឈើស្រាយជាបរិវារ
២.ជេត្តុ សារបរិវារោ ឈើស្រយាមានឈើខ្លឹមជាបរិវារ
៣.សារោ ជេត្តុបរិវារោ ឈើខ្លឹមមានឈើស្រាយជាបរិវារ
៤.សារោ សារបរិវារោ ឈើខ្លឹមមានឈើខ្លឹមជាបរិវារ ។
បុគ្គលសមគួរដល់ស្តូប ៤ ពួក
១.ព្រះអរហំសម្មាសម្ពុទ្ធ
២.ព្រះបច្ចេកពុទ្ធ
៣.ព្រះអរហន្ត
៤.ស្តេចចក្រពត្តិ ។
បុគ្គលមិនល្អ ៤ ពួក
១.អលសោ តិហិ កាមភោតិ ន សាធុ គ្រហស្ថអ្នកបរិភោគកាមខ្ចិលច្រអូស ឈ្មោះថាមិនល្អ
២.អសញ្ញតោ បព្វជិតោ ន សាធុ អ្នកបួសមិនល្អឈ្មោះថាមិនល្អ
៣.រាជា ន សាធុ អនិសម្មការិ ព្រះរាជាមិនពិចារណាមុនចេះតែធ្វើទៅៗ ឈ្មោះថាមិនល្អ
៤.យោ បណ្ឌិតោ កោធនោ តំ ន សាធុ អ្នកប្រាជ្ញដែលក្រេវក្រោធច្រើន ឈ្មោះថាមិនល្អ ។
មិត្តគួរគប់គួររាប់រក ឬមិត្តមានចិត្តល្អ៤ ពួក
១.ឧបការកោ មិត្រមានឧបការ
២.សមានសុខទុក្ខោ មិត្ររួមសុខរួមទុក្ខ
៣.អត្ថក្ខាយី មិត្រណែនាំប្រាប់ប្រយោជន៍
៤.អនុកម្បកោ មិត្រមានសេចក្តីឈឺឆ្អាល ។
មិត្តមិនគួរគប់មិនរាប់ ឬមិត្រប្លម ៤ ពួក
១.អញ្ញទត្ថុហរោ មិត្តគិតយកតែប្រយោជន៍ខ្លួន
២.វចីបរមោ មិត្តល្អសម្តីល្អតែមាត់
៣.អនុប្បិយភាណី មិត្តនិយាយចាក់បណ្តោយឲ្យគាប់ចិត្ត
៤.អបាយសហាយោ មិត្តជាសំឡាញ់ក្នុងផ្លូវវិនាស ។
អាបាយមុខ ៤ យ៉ាង
ហេតុជាប្រធាននៃសេចក្តីវិនាស
១.ឥត្ថីធុត្ត ជាអ្នកលេងស្រី
២.សរាធុត្ត ជាអ្នកផឹកសុរា
៣.អក្ខធុត្ត ជាអ្នកលេងល្បែងភ្នាល
៤.បាបមិត្ត គប់រកមនុស្សអាក្រក់ជាមិត្ត ។
សេចក្តីប្រាថ្នារបស់មនុស្សក្នុងលោក ៤ យ៉ាង
១.ចង់ឲ្យមានទ្រព្យសម្បតិ្តកើតឡើងដោយត្រូវទំនង
២.ចង់ឲ្យមានយសសក្តិកើតឡើងដល់ខ្លួនឯងនឹងញាតិមិត្តរបស់ខ្លួន
៣.ចង់អាយុបានស្ថិតនៅយឺនយូរ
៤.កាលបើអស់អាយុទៅចង់បានទៅកើតក្នុងស្ថានសួត៌ ។
(សេចក្តីប្រាថ្នាទាំង ៤ នេះអាចសម្រចបានដោយធម៌បួនយ៉ាងគឺ សទ្ធា សីល ចាគ បញ្ញា)
យោគ,អាសវ ឬឱឃ ៤ យ៉ាង
១.កាមយោគ កិលេសជាគ្រឿងប្រកបគឺកាម
២.ភវយោគ កិលេសជាគ្រឿងប្រកបភព
៣.ទិដ្ឋិយោគ កិលេសជាគ្រឿងប្រកបគឺទិដ្ឋិ
៤.អវិជ្ជាយោគ កិលេសជាគ្រឿងប្រកបគឺអវិជ្ជា
បធាន ៤ យ៉ាង
សេចក្តីព្យាយាម
១.សំវរប្បធាន ព្យាយាមក្នុងការប្រយ័ត្នមិនឲ្យបាបកើតឡើង
២.បហានប្បធាន ព្យាយាមក្នុងការលះបាបដែលកើតឡើង
៣.ភាវនាបធាន ព្យាយាមក្នុងការធ្វើកុសលឲ្យកើតឡើង
៤.អនុរក្ខនាបធាន ព្យាយាមក្នុងការរក្សាកុសលដែលកើតឡើង ។
អគគិ ៤ យ៉ាង
ការលំអៀង
១.ឆន្ទាគតិ លំអៀងព្រោះសេចក្តីស្រលាញ់
២.ទោសាគតិ លំអៀងព្រោះសេចក្តីស្អប់
៣.មោហាគតិ លំអៀងព្រោះសេចក្តីល្ងង់ខ្លៅ
៤.ភយាគតិ លំអៀងព្រោះសេចក្តីខ្លាច ។
ចក្ក ៤ យ៉ាង
ធម៌ដូចជាកង់វិលទៅកាន់សេចក្តីល្អ
១.បដិរូបទេសវាស នៅក្នុងប្រទេសដ៍សមគួរ
២.សប្បុរិសូបសំសេវ ការសេពគប់សប្បុរស
៣.អត្តសម្មាបណិធិ ការដំកល់ខ្លួនដោយប្រពៃ
៤.បុព្វេកតបុញ្ញតា ភាពនៃបុគ្គលបានធ្វើបុណ្យទុកក្នុងកាលមុន។
សង្គហវត្ថុ ៤ យ៉ាង
១.ទាន ការឲ្យនូវវត្ថុរបស់ខ្លួនដល់អ្នកដទៃដែលគួរឲ្យ
២.បិយវាចា ពោលពាក្យផ្អែមពិរោះគួរជាទីស្រឡាញ់
៣.អត្តចរិយា ប្រព្រឹត្តធ្វើអំពើដែលជាប្រយោជន៍ដល់អ្នកដទៃ
៤.សមានត្តតា ភាពជាអ្នកមានខ្លួនស្មើ មិនប្រកាន់ខ្លួន។
ការជ្រះថ្លាក្នុងវត្ថុដ៍ប្រសើរ ៤ យ៉ាង
១.ពុទ្ធេ បសន្នា ជ្រះថ្លាចំពោះព្រះពុទ្ធ
២.អដ្ឋង្គកេ មគ្គេ បសន្នា ជ្រះថ្លាចំពោះមគ្គមានអង្គ ៨
៣.វិរាគេ ធម្មេ បសន្នា ជ្រះថ្លាចំពោះធម៌ប្រាសចារាគៈ គឺព្រះនិព្វាន
៤.សង្ឃេ បសន្នា ជ្រះថ្លាចំពោះព្រះសង្ឃ ។
ការហូរមកនៃបុណ្យ ៤ យ៉ាង
១.ពុទ្ធេ អវេច្ចប្បសាទេន ដោយសេចក្តីជ្រះថ្លា មិនកក្រើក ចំពោះព្រះពុទ្ធ
២.ធម្មេ អវេច្ចប្បសាទេន ដោយសេចក្តីជ្រះថ្លា មិនកក្រើកចំពោះព្រះធម៌
៣.សង្ឃេ អវេច្ចប្បសាទេន ដោយសេចក្តីជ្រះថ្លា មិនកក្រើកចំពោះព្រះសង្ឃ
៤.អរិយ កន្តេហិ សីលេហិ ដោយសីលដែលព្រះអរិយលោកប្រាថ្នា គឺសីលមិនពព្រុះពពាល ។
អចិន្តេយ្យ ឬអចិន្ត្រៃ ៤ យ៉ាង
ហេតុមិនគួរគិត
១.ពុទ្ធវិសយ វិស័យរបស់ព្រះពុទ្ធ
២.ឈានវិសយ វិស័យរបស់ឈាន
៣.កម្មវិបាក ផលរបស់កម្ម
៤.លោកចិន្តា ការគិតអំពីលោក ឬការគិតរបស់សត្វលោក ។
សំវេជនិយដ្ឋាន ៤ យ៉ាង
១.កន្លែងដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ប្រសូត
២.កន្លែងដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់បានត្រាស់
៣.កន្លែងដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់សម្តែងធម្មចក្រ
៤.កន្លែងដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ចូលនិព្វាន ។
ភយ ៤ យ៉ាង
១.ជាតិភយ ភ័យអំពីការកើត
២.ជរាភយ ភ័យអំពីចាស់គ្រាំគ្រា
៣.ព្យាធិភយ ភ័យអំពីជម្ងឺឈឺចាប់
៤.មរណភយ ភ័យអំពីសេចក្តីស្លាប់ ។
ភ័យ ៤ យ៉ាងទៀត
១.អគ្គីភយ ភ័យអំពីភ្លើង
២.ឧទកភយ ភ័យអំពីទឹក
៣. រាជភយ ភ័យអំពីស្តេច
៤.ចោរភយ ភ័យអំពីចោរ ។
ឱត្តប្ប ឬ ភ័យ ៤ យ៉ាងទៀត
១.អត្តានុវាទភយ ភ័យអំពីការតិះដៀលខ្លួនឯង
២.បរានុវាទភយ ភ័យអំពីការតិះដៀលរបស់អ្នកដទៃ
៣.ទណ្ឌភយ ភ័យអំពីអាជ្ញា
៤.ទុគ្គតិភយ ភ័យអំពីទុគ្គតិ ។
អាភា ៤ យ៉ាង
១.ចន្ទាភា ពន្លឺព្រះចន្ទ
២.សុរិយាភា ពន្លឺព្រះអាទិត្យ
៣.អគ្យាភា ពន្លឺភ្លើង
៤.បញ្ញាភា ពន្លឺប្រាជ្ញា ។
កាលដែលគួរប្រកប ៤ យ៉ាង
១.កាលេន ធម្មស្សវនំ ស្តាប់ធម៌តាមកាល
២.កាលេន ធម្មសាកច្ឆា សន្ទនាធម៌តាមកាល
៣.កាលេន សមថោ ស្ងប់រម្ងាប់តាមកាល
៤.កាលេន វិបស្សនា ចំរើនវិបស្សនាតាមកាល ។
សារៈ ៤ យ៉ាង
១.សីលសារ ខ្លឹមគឺសីល ឬសីលជាខ្លឹម
២.សមាធិសារ ខ្លឹមគឺសមាធិ ឬសមាធិជាខ្លឹម
៣.បញ្ញាសារ ខ្លឹមគឺប្រាជ្ញា ឬប្រាជ្ញាជាខ្លឹម
៤.វិមុត្តិសារ ខ្លឹមគឺវិមុត្តិ ឬវិមុត្តិគឺធម៌ដែលរួចផុតចាកកិលេសជាខ្លឹម ។
សភាវធម៌ដែលគេហាមឃាតមិនបាន ៤ យ៉ាង
១.ជរា ចាស់គ្រាំគ្រា
២.ព្យាធិ ជម្ងឺឈឺចាប់
៣.មរណ សេចក្តីស្លាប់
៤.វិបាក ផលកម្ម ។
កំណើតនៃសេចក្តីស្រឡាញ់ នឹងស្អប់ ៤ យ៉ាង
១.បេមា បេមំ ជាយតិ សេចក្តីស្រឡាញ់កើតពីសេចក្តីស្រឡាញ់
២.បេមា ទោសោ ជាយតិ សេចក្តីស្អប់កើតពីសេចក្តីស្រឡាញ់
៣.ទោសា បេម ជាយតិ សេចក្តីស្រឡាញ់កើតពីសេចក្តីស្អប់
៤.ទោសា ទាសោ ជាយតិ សេចក្តីស្អប់កើតពីសេចក្តីស្អប់ ។
កម្ម ៤ យ៉ាង
១.កម្មខ្មៅ ឲ្យផលខ្មៅ
២.កម្មស ឲ្យផលស
៣.កម្មទាំងខ្មៅទាំងស ឲ្យផលទាំងខ្មៅទាំងស
៤.កម្មមិនខ្មៅមិនស ឲ្យផលមិនខ្មៅមិនស ។
ការសេពគប់នឹងសប្បុរសមានអានិសង្ស ៤ យ៉ាង
១.អរិយេន សិសេន វឌ្ឍតិ តែងចម្រើនដោយសីលដ៍ប្រសើរ
២.អរិយេន សមាធិនា វឌ្ឍតិ តែងចម្រើនដោយសមាធិដ៍ប្រសើរ
៣.អរិយាយ បញ្ញាយ វឌ្ឍតិ តែងចម្រើនដោយបញ្ញាដ៍ប្រសើរ
៤.អរិយាយ វិមុត្តិយា វឌ្ឍតិ តែងចម្រើនដោយវិមុត្តដ៍ប្រសើរ ។
សេយ្យា ៤ យ៉ាង
ដំណេក
១.បេតសេយ្យា ដំណេកប្រេត (ដេកផ្ងារ)
២.កាមកោតិសេយ្យា ដំណេកអ្នកបរិភោគកាម (ដេកផ្អៀងទៅខាងឆ្វេង)
៣.សីហសេយ្យា ដំណេកសីហៈ (ដេកផ្អៀងទៅខាងស្តាំ)
៤.តថាគតសេយ្យា ដំណេកព្រះតថាគត (មានឈានជាអារម្មណ៍) ។
បញ្ញាវុឌ្ឍិ ៤ យ៉ាង
ធម៌ប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីសេចក្តីចម្រើនប្រាជ្ញា
១.សប្បុរិសូបសំសេវ សេពគប់រួមជាមួយនឹងសប្បុរស
២.សទ្ធម្មស្សវន ស្តាប់ព្រះសទ្ធម្ម
៣.យោនិសោមនសិការ ធ្វើទុកចិត្តដោយឧបាយប្រាជ្ញា
៤.ធម្មានុធម្មប្បដិបត្តិ ប្រតិបត្តិសមគួរដល់ធម៌ ។
ទិដ្ឋធម្មិកត្ថ ៤ យ៉ាង
ប្រយោជន៍ក្នុងលោកនេះ ឬប្រយោជន៍ក្នុងបច្ចុប្បន្ន
១.ឧដ្ឋានសម្បទា ដល់ព្រមដោយព្យាយាម
២.អារក្ខសម្បទា ដល់ព្រមដោយការថែរក្សា
៣.កល្យាណមិត្តតា ភាពជាអ្នកមានមិត្តសំឡាញ់ល្អ
៤.សមជីវិតា ភាពជាអ្នកចិញ្ចឹមជីវិត តាមសមគួរដល់កម្លាំងទ្រព្យ ដែលរកបាន។
សម្បរាយិកត្ថ ៤ យ៉ាង
ប្រយោជន៍ក្នុងលោកខាងមុខ
១.សទ្ធាសម្បទា ដល់ព្រមដោយសទ្ធា
២.សីលសម្បទា ដល់ព្រមដោយសីល
៣.ចាកសម្បទា ដល់ព្រមដោយសីល
៤.បញ្ញាសម្បទា ដល់ព្រមដោយប្រាជ្ញា ។
ឧបាទាន ៤ យ៉ាង
១.កាមុប្បាទាន សេចក្តីប្រកាន់មាំដោយអំណាចនៃកាម
២.ទិដ្ឋុប្បាទាន សេចក្តីប្រកាន់មាំដោយអំណាចនៃទិដ្ឋ
៣.សីលព្វតុប្បាទាន សេចក្តីប្រកាន់មាំដោយអំណាចនៃការជឿប្រកាន់សីលវត្ត
៤.អត្តវាឧុប្បាទាន សេចក្តីប្រកាន់មាំដោយអំណាចនៃអត្តវាទគឺពាក្យពោលថា (អត្តាៗ) ឬពោលប្រារព្ធយកខ្លួនជាធំ ។
កូន ៤ ពួក
១.អត្តជ កូនដែលកើតអំពីខ្លួន
២.ខេត្តជ កូនដែលកើតក្នុងទីជាខេត្ត
៣.ទិន្នក កូនដែលគេឲ្យ ឬកូនសុំ
៤.អន្តេវាសិក កូនសិស្ស ។
សម្បទាដែលធ្វើទានឲ្យបានផលក្នុងបច្ចុប្បន្ន ៤ យ៉ាង
១.វត្ថុសម្បទា ដល់ព្រមដោយវត្ថុគឺទក្ខិណេយ្យបុគ្គល
២.បច្ចយសម្បទា ដល់ព្រមដោយបច្ច័យ គឺទេយ្យវត្ថុ
៣.ចេតនាសម្បទា ដល់ព្រមដោយចេតនាទាំង ៣
៤.គុណាតិរេកសម្បទា ដល់ព្រមដោយទក្ខិណេយ្យបុគ្គលដែលមានគុណដ៍លើសលប់គឺ លោកដែលចេញចាកសមាបត្តិ ។
សទ្ធា ៤ យ៉ាង
១.កម្មស្សទ្ធា ជឿកម្ម
២.វិបាកស្សទ្ធា ជឿផលរបស់កម្ម
៣.កម្មស្សកតាសទ្ធា ជឿថាសត្វមានកម្មជារបស់ខ្លួន
៤.តថាគតពោធិស្សទ្ធា ជឿប្រាជ្ញាត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះតថាគត ។
លក្ខណសទ្ធា ៤ យ៉ាង
១.សន្ទមានលក្ខណា សទ្ធា សទ្ធាមានជំនឿជាលក្ខណៈ
២.បសាទសលក្ខណា សទ្ធា សទ្ធាមានសេចក្តីជ្រះថ្លាជាលក្ខណៈ
៣.បក្ខន្ទលក្ខណា សទ្ធា សទ្ធាមានកិរិយាលឿនទៅ ឬស្ទុះស្ទាជាលក្ខណៈ
៤.ឪកប្បនលក្ខណា សទ្ធា សទ្ធាមានកិរិយាតាំមាំក្នុងវត្តដែលគួរជឿជាលក្ខណៈ ។
ទក្ខិណាវិសុទ្ធិ មាន ៤ យ៉ាង
១.ទាយកតោ វិសុជ្ឈតិ នោ បដិគ្គាហកតោ ទក្ខិណាទាន បរិសុទ្ធអំពីអ្នកឲ្យ មិនបរិសុទ្ធអំពីអ្នកទទួល
២.បដិគ្គាហកតោ វិសុជ្ឈតិ នោ ទាយកតោ ទក្ខិណាទានបរិសុទ្ធអំពីអ្នកទទួល មិនបរិសុទ្ធអំពីអ្នកឲ្យ
៣.នេវ ទាយកតោ វិសុជ្ឈតិ នោ បដិគ្គាកតោ ទក្ខិណាទានមិនបរិសុទ្ធអំពីអ្នកឲ្យ ទាំងមិនបរិសុទ្ធអំពីអ្នកទទួល
៤.ទាយកតោ ចេវ វិសុជ្ឈតិ បដិគ្គាហកតោ ច ទក្ខិណាទានបរិសុទ្ធអំពីអ្នកឲ្យផង អំពីអ្នកទទួលផង ។
មរណ ៤ យ៉ាង
១.អាយុក្ខយមរណ ស្លាប់ដោយអស់អាយុ
២.កម្មក្ខយមរណ ស្លាប់ដោយអស់កម្ម
៣.ឧភយក្ខយមរណ ស្លាប់ដោយអស់អាយុ នឹងកម្មទាំងពីរ
៤.ឧបច្ឆេទកកម្មុនា ស្លាប់ដោយកម្មចូលមកកាត់បង់ ។
ទេវតាច្យុតដោយហេតុ ៤ យ៉ាង
១.អាយុក្ខយេន ដោយអស់អាយុ
២.បុញ្ញក្ខយេន ដោយអស់បុណ្យ
៣.អាហារក្ខយេន ដោយអស់អាហារ
៤.កោបេន ដោយសេចក្តីក្រេវក្រោធ ។
ឧបក្កិលេសព្រះអាទិត្យព្រះចន្ទ ៤ យ៉ាង
១.អព្ភ ពពក
២.ចូមជេ ផ្សែងនឹងធូលី
៣.មហិក ទឹកសន្សើម
៤.រាហុ រាហូ ។
ឧបក្កិលេសសមណព្រាហ្មណ៍ ៤ យ៉ាង
១.ផឹកសុរាមេរ័យ
២.សេពមេថុន
៣.ត្រេកអរនឹងរូបិយៈ
៤.មិច្ឆាទិដ្ឋ ។
ហេតុដែលនាំឲ្យកើតហិរិ ៤ យ៉ាង
សេចក្តីខ្មាស់បាប
១.ជាតិ បច្ចវេក្ខិត្វា ព្រោះពិចារណានូវជាតិ
២.វយំ បច្ចវេក្ខិត្វា ព្រោះពិចារណានូវវ័យ
៣.សូរភាវ បច្ចេវេក្ខិត្វា ព្រោះពិចារណានូវសេចក្តីក្លៀវក្លា
៤.ពាហុសច្ចំ បច្ចេវេក្ខិត្វា ព្រោះពិចារណានូវពហុស្សូត ។
អយោនិសោមនសិការ ៤ យ៉ាង
១.អនិច្ចេ និច្ចន្តិ ថាទៀងក្នុងចំណែកដែលមិនទៀង
២.ទុក្ខេ សុខន្តិ ថាសុខក្នុងចំណែកដែលជាទុក្ខ
៣.អនត្តនិ អត្តាតិ ថាជាអត្តាក្នុងចំណែកដែលមិនមែនជាអត្តា
៤.អសុគេ សុភន្តិ ថាល្អក្នុងចំណែកដែលមិនល្អ ។
ធម៌សម្រាប់ផ្ចាញ់សត្រូវបាន ៤ យ៉ាង
១.សច្ច ពោលពាក្យពិត
២.ធម្ម ប្រាជ្ញាចេះពិចារណា
៣.ធិតិ ព្យាយាមមាំមួន
៤.ចាគ ការស៊ូលះបង់ ។
អរិយសច្ច ៤
១.ទុក្ខអរិយសច្ច សេចក្តីទុក្ខជាធម៌ពិតរបស់ព្រះអរិយៈ
២.សមុទយអរិយសច្ច តណ្ហាជាធម៌ពិតរបស់ព្រះអរិយៈ
៣.និរោធអរិយសច្ច និរោធជាធម៌ពិតរបស់ព្រះអរិយៈ
៤.មគ្គអរិយសច្ច មគ្គជាធម៌ពិតរបស់ព្រះអរិយៈ ។
កិច្ចក្នុងអរិយសច្ច ៤ យ៉ាង
១.បរិញ្ញាកិច្ច សេចក្តីទុក្ខជាកិច្ចគួរកំណត់ដឹង
២.បហានកិច្ច តណ្ហាជាកិច្ចគួរលះបង់
៣.សច្ឆិកិរិយាកិច្ច និរោធជាកិច្ចគួរធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់
៤.ភាវនាកិច្ច មគ្គជាកិច្ចគួរចម្រើន ។
ញាណ ៤ យ៉ាង
១.ទុក្ខេ ញាណំ ដឹងក្នុងកងទុក្ខ
២.ទុក្ខសមុទយេ ញាណំ ដឹងក្នុងទុក្ខសមុទយៈ
៣.ទុក្ខនិរោធេ ញាណំ ដឹងក្នុងទុក្ខនិរោធ
៤.ទុក្ខានិរោធ គាមិនិយា បដិបទាយ ញាណំ ដឹងក្នុងទុក្ខនឹងនិរោធគាមិនិបដិបទា ។
បច្ច័យ ៤ នៃបញ្ចក្ខន្ធ
១.អវិជ្ជា ២.តណ្ហា ៣.កម្ម ៤.អាហារ ជាបច្ច័យរបស់រូប
១.អវិជ្ជា ២.តណ្ហា ៣.កម្ម ៤.ផស្ស ជាបច្ច័យរបស់វេទនា
១.អវិជ្ជា ២.តណ្ហា ៣.កម្ម ៤.ផស្ស ជាបច្ច័យរបស់សញ្ញា
១.អវិជ្ជា ២.តណ្ហា ៣.កម្ម ៤.ផស្ស ជាបច្ច័យរបស់សង្ខារ
១.អវិជ្ជា ២.តណ្ហា ៣.កម្ម ៤.នាមរូប ជាបច្ច័យរបស់វិញ្ញាណ ។
បដិសម្ភិទា ៤ យ៉ាង
១.អត្ថប្បបដិសម្ភិទា ប្រាជ្ញាដែលបែកចំពោះក្នុងអត្ថ
២.ធម្មប្បដិសម្ភិទា ប្រាជ្ញាដែលបែកចំពោះក្នុងធម៌
៣.និរុត្តិប្បដិសម្ភិទា ប្រាជ្ញាដែលបេកចំពោះក្នុងភាសានិយាយ
៤.បដិភាណប្បដិសម្ភិទា ប្រាជ្ញាដែលបែកចំពោះក្នុងបដិភាណ ។
វិធីផ្ចាញ់ ៤ យ៉ាង
១.អកោធេន ជិនេ កោធំ ផ្ចាញ់មនុស្សក្រោធដោយមិនក្រោធ
២.អសាធុ សាធុនា ជិនេ ផ្ចាញ់មនុស្សអាក្រក់ដោយសេចក្តីល្អ
៣.ជិនេ កទរិយំ ទានេន ផ្ចាញ់មនុស្សកំណាញ់ដោយការឲ្យ
៤.សច្ចេនាលិកវាទិនំ ផ្ចាញ់មនុស្សនិយាយកុហកដោយពាក្យពិត ។
អបស្សេនធម៌ ៤ យ៉ាង
ធម៌គួរពឹងផ្អែក
១.សង្ខាយេកំ បដិសេវតិ ពិចារណាមុនសិន សឹមសេព
២.សង្ខាយេកំ អធិវាសេតិ ពិចារណាមុនសិន សឹមអត់ធន់
៣.សង្ខាយេកំ បរិវជ្ជេតិ ពិចារណាមុនសិន សឹមវៀរ
៤.សង្ខាយេកំ វិនោទេតិ ពិចារណាមុនសិន សឹមបន្ទោបង់ ។
ធម៌របស់គ្រហស្ថ ៤ យ៉ាង
១.សច្ច ពោលពាក្យពិតប្រាកដ
២.ទម ចេះទូន្មានចិត្ត ឬទប់ចិត្តរបស់ខ្លួន
៣.ខន្តិ អត់ធន់
៤.ចាគ លះបង់ទ្រព្យរបស់ខ្លួនឲ្យដល់អ្នកដែលគួរឲ្យ ។
កម្មក្កិលេស ៤ យ៉ាង
១.បាណាតិបាត សម្លាប់សត្វ
២.អទិន្នាទាន លួចទ្រព្យគេ
៣.កាមេសុមិច្ឆាចារ ប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាម
៤.មុសាវាទ និយាយកុហក ។
អ្នកដែលប្រកបដោយធម៌ ហៅថាបណ្ឌិត
១.សុត ស្តាប់
២.ចិន្ត គិត
៣.បុច្ឆា សួរ
៤.លិខិត សរសេរ (សុ.ចិ.បុ.លិ.) ។
វិបត្តិ ៤ យ៉ាង
១.សីលវិបត្តិ ខូចសីល
២.អាចារវិបត្តិ ខូចមារយាទ
៣.ទិដ្ឋិវិបត្តិ ខូចទិដ្ឋិ
៤.អាជីវវិបត្តិ ខូចអាជីវៈ គឺចិញ្ចឹមជីវិតខុសធម៌ ។
កម្លាំង ៤ ប្រការ
១.បញ្ញាពលំ កម្លាំងប្រាជ្ញា
២.វិរិយពលំ កម្លាំងសេចក្តីព្យាយាម
៣.អនវជ្ជពលំ កម្លាំងកិច្ចដែលមិនមានទោស
៤.សង្គហពលំ កម្លាំងសេចក្តីសង្រ្គោះ ។
បរិសុទ្ធិ ៤ យ៉ាង
១.ទេសនាបរិសុទ្ធិ បរិសុទ្ធិដោយការសម្លែងអាបត្តិ
២.សំវរបរិសុទ្ធិ បរិសុទ្ធិដោយការសង្រួម
៣.បរិយេដ្ឋិតបរិសុទ្ធិ បរិសុទ្ធិដោយការស្វែងរកអាហារ
៤.បច្ចវេក្ខណបរិសុទ្ធិ បរិសុទ្ធិដោយការពិចារណា ។
លោកិយសរណគមន៍សម្រេចដោយអាការៈ ៤ យ៉ាង
១.អត្តនិយ្យាគន ប្រគល់កាយថ្វាយជីវិត
២.តប្បរាយនតា យកគុណព្រះរតនត្រ័យជាទីពឹងទៅមុខ
៣.សិស្សភាវូបតមន ប្រគល់ខ្លួនជាសិស្ស
៤.បាណិចាគ គោរពព្រះរតនត្រ័យដរាអស់ជីវិត ។
កំណប់ទ្រព្យ ៤ យ៉ាង
១.ថាវរនិធិ កំណប់ទ្រព្យដ៍មាំមួន (បានខាងសង្ហារិមវត្ថុ)
២.ជង្គមនិធិ កំណប់ទ្រព្យដើរបាន (បានខាងសង្ហារិមវត្ថុ)
៣.អង្គសមនិធិ កំណប់ទ្រព្យស្មើដោយអង្គ (បានខាងចំពោះវិជ្ជា)
៤.អនុតាមិកនិធិ កំណប់ទ្រព្យអាចដិតដោយតាមខ្លួនទៅ(បានខាងបុណ្យដែលខ្លួនបានកសាងខ្លួន)
អង្គរបស់បណ្ឌិត ៤ យ៉ាង
១.កតញ្ញូ ដឹងឧបការគុណដែលគេបានធ្វើដល់ខ្លួន
២.អត្តសុទ្ធិ ធ្វើខ្លួនឲ្យបរិសុទ្ធិចាកបាប
៣.បរសុទ្ធិ ធ្វើអ្នកដទៃឲ្យបរិសុទ្ធ
៤.សង្គហ សង្រ្គោះដល់ជនដែលជួយសង្រ្គោះ ។
អារក្ខកម្មដ្ឋាន៤ យ៉ាង
១.ពុទ្ធានុស្សតិ រព្ញកដល់គុណព្រះពុទ្ធ
២.មេត្តា ផ្សាយមេត្តាចិត្តដល់ពពួកសត្វ
៣.អសុភ ពិចារណារាងកាយឲ្យឃើញថាមិនល្អ
៤.មរណស្សតិ រព្ញកដល់សេចក្តីស្លាប់ ។
សតិបដ្ឋាន ៤
១.កាយានុបស្សនា តាំងស្មារតីពិចារណាកាយ
២.វេទនានុបស្សនា តាំងស្មារតីពិចារណាវេទនា
៣.ចិត្តានុបស្សនា តាំងស្មារតីពិចារណាចិត្ត
៤.ធម្មានុបស្សនា តាំងស្មារតីពិចារណាធម៌ ។
គួរធ្វើសេចក្តីមិនប្រមាទក្នុងទី ៤ ស្ថាន
១.មិនប្រមាទក្នុងការលះកាយទុច្ចរិត ធ្វើកាយសុចរិតឲ្យកើត
២.មិនប្រមាទក្នុងការលះវចីទុច្ចរិត ធ្វើវចីសុចរិតឲ្យកើត
៣.មិនប្រមាទក្នុងការលះមនោទុច្ចរិត ធ្វើមនោសុចរិតឲ្យកើត
៤.មិនប្រមាទក្នុងការលះមិច្ឆាទិដ្ឋិ ធ្វើសម្មាទិដ្ឋិឲ្យកើត ។
ភាសិត ៤
១.ពុទ្ធភាសិត ធម៌ដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់សំដែង
២.សាវកភាសិត ធម៌ដែលសាវ័កសម្តែង
៣.ឥសិភាសិត ធម៌ដែលឥសីសម្តែង
៤.ទេវតាភាសិត ធម៌ដែលទេវតាសម្តែង ។
ខណៈដែលបុគ្គលគួរប្រាថ្នា ៤ យ៉ាង
១.ពុទ្ធុប្បាទក្ខណោ ខណៈដែលមានព្រះពុទ្ធត្រាស់
២.មជ្ឈិមប្បទេសេ ឧបត្តិក្ខណោ ខណៈដែលបានកើតក្នុងមជ្ឈិមប្រទេស
៣.សម្មាទិដ្ឋិយា បដិលទ្ធក្ខណោ ខណៈដែលបានជាសម្មាទិដ្ឋិ
៤.ចន្នមាយតនានំ អតកលក្ខណោ ខណៈដែលមានអាយតនទាំង ៦ មិនវិកលខ្វះខាត ។
អត្ថនៃអភិធម្ម ៤ យ៉ាង
១.ចិត្ត ២.ចេតសិក ៣.រូប ៤.និព្វាន ។
ចិត្ត ៤ ប្រការ
១.កាមាវចរចិត្ត
២.រូបាវចរចិត្ត
៣.អរូបាវចរចិត្ត
៤.លោកុត្តរចិត្ត ។
អធិដ្ឋានធម៌ ៤ យ៉ាង
១.បញ្ញា សេចក្តីដឹងសព្វ
២.សច្ច សេចក្តីពិត
៣.ចាគ ការលះ
៤.ឧបសម ស្ងប់ចិត្ត ។
ឥទ្ធិបាទ ៤ យ៉ាង
គុណធម៌ ជាគ្រឿងឲ្យសម្រេចប្រយោជន៍
១.ឆន្ទ បំណងក្នុងចិត្ត
២.វិរិយ សេចក្តីព្យាយាម
៣.ចិត្ត សេចក្តីគិត
៤.វិមំសា សេចក្តីពិចារណា ។
ការរកបានដោយកម្រ ៤ យ៉ាង
១.កិច្ឆោ មនុស្សប្បដិលាភោ កម្រនឹងបានកើតជាមនុស្ស
២.កិច្ឆំ មច្ចាន ជីវិតំ កម្រនឹងចិញ្ចឹមជីវិតបានដោយស្រួយរបស់ពួកសត្វ
៣.កិច្ឆំ សទ្ធម្មស្សវនំ កម្រនឹងបានស្តាប់ព្រះសទ្ធម្ម
៤.កិច្ឆោ ពុទ្ធានមុប្បាទោ កម្រនឹងបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធ ។
ធម៌ធ្វើឲ្យជួបគ្នា ៤ យ៉ាង
១.សមសទ្ធា មានសទ្ធាស្មើគ្នា
២.សមសីលា មានសីលស្មើគ្នា
៣.សមចាគា មានការបរិច្ឆាគស្មើគ្នា
៤.សមបញ្ញា មានបញ្ញាត្រិះរិះស្មើគ្នា ។
6
បញ្ចកៈពួកធម៌ ៥
រតន ៥ យ៉ាង
១.ការកើតឡើងនៃព្រះអរហំសម្មាសម្ពុទ្ធ
២.បុគ្គលអ្នកសម្តែងធម៌វិន័យ
៣.បុគ្គលអ្នកចេះធម៌វិន័យ
៤.បុគ្គលអ្នកប្រតិបត្តិនូវធម៌សមគួរដល់ធម៌
៥.បុគ្គលជាកតញ្ញូកតវេទី
ព្រះពុទ្ធទ្រង់សម្រេចកិច្ចដោយកាល ៥
១.បុព្វណ្ហេ បិណ្ឌបាតំ ទ្រង់បិណ្ឌបាតក្នុងវេលាព្រឹក
២.សាយណ្ហេ ធម្មទេសនំ ទ្រង់សម្តែងធម៌ក្នុងវេលាល្ងាច
៣.បទោសេ ភិក្ខុ ឱវាទំ ទ្រង់ប្រទានឪវាទដល់ភិក្ខុក្នុងវេលាព្រលប់
៤.អឌ្ឍរត្តេ ទេវបញ្ហនំ ទ្រង់ដោះប្រស្នាទេវតាក្នុងវេលាអធ្រាត្រ
៥.បច្ចូសេវ គតេ កាលេ ភញ្វភព្វេ វិលោកនំ ទ្រង់ពិចារណាមើលឧបនិស្ស័យសត្វដែលគួរត្រាស់ដឹងនឹងមិនគួរត្រាស់ដឹងក្នុងវេលាបែកបច្ចូល(ជិតភ្លឺ)។
អនុបុព្វកថា ៥ យ៉ាង
១.ទានកថា សម្តែងអំពីទាន
២.សីលកថា សម្តែងអំពីសីល
៣.សគ្គកថា សម្តែងអំពីស្ថានសួគ៌
៤.កាមាទីនវកថា សម្តែងអំពីទោសកាម
៥.នេក្ខម្មានិសំសកថា សំដែងអំពីអានិសង្សនៃការចេញចាកកាម ឬការចេញបួស ។
កាលទាន ៥ យ៉ាង
១.អាគន្តុកទាន ឲ្យទានដល់អ្នកដែលអ្នកដែលទើបនឹងមកដល់
២.គមិកទាន ឲ្យទានដល់អ្នកដែលរៀបចំដំណើរនឹងចេញទៅ
៣.គិលានទាន ឲ្យទានដល់អ្នកមានជម្ងឺ
៤.ទុព្ភិក្ខទាន ឲ្យទានក្នុងវេលាទុរ្ភិក្ស
៥.នវទាន ឲ្យទានផ្លែឈើឬអ្វីដែលទើបនឹងមានដំបូង ។
សប្បុរិសទាន ៥ យ៉ាង
១.សទ្ធាយ ទានំ ទេតិ ឲ្យទានដោយសទ្ធា
២.សក្កច្ចំ ទានំ ទេតិ ឲ្យទានដោយគោរព
៣.កាលេន ទានំ ទេតិ ឲ្យទានតាមកាលគួរ
៤.អនុត្តហិតចិត្តោ ទានំ ទេតិ ឲ្យទានដោយតាំងចិត្តអនុគ្រោះ
៥.អត្តានញ្ច បរញ្ច អនុបហច្ច ទានំ ទេតិ ឲ្យទានមិនបៀតបៀនខ្លួនឯងនឹងអ្នកដទៃ ។
សប្បុរិសទាន ៥ យ៉ាងទៀត
១.សកច្ចំ ទេតិ ឲ្យទានដោយគោរពចំពោទេយ្យវត្ថុ
២.ចិតឹ កត្វា ទេតិ ឲ្យទានធ្វើសេចក្តីគោរពចំពោះវត្ថុនឹងបដិគ្គាហក
៣.សហត្ថា ទេតិ ឲ្យទានដោយដៃខ្លួនឯង
៤.អនុបវិដ្ឋំ ទេតិ ឲ្យទានដោយមិនបានបោះឲ្យ
៥.អាកមនទិដ្ឋិកោ ទេតិ ឲ្យទានដោយសេចក្តីជឿថានឹងបានទទួលផលពុំខាន ។
អសប្បុរិសទាន ៥ យ៉ាង
១.អសក្កច្ចំ ទេតិ ឲ្យដោយឥតមានសេចក្តីគោរពចំពោះទេយ្យវត្ថុ
២.អចិតឹ កត្វា ទេតិ ឲ្យទានដោយឥតមានសេចក្តីគោរពចំពោះទេយ្យវត្ថុនឹងបដិគ្គាហក
៣.អសហត្ថា ទេតិ មិនឲ្យដោយដៃខ្លួនឯង
៤.អបវិដ្ឋំ ទេតិ ឲ្យទានដូចគេបោះចោល
៥.អនាគមនទិដ្ឋិកោ ទេតិ ឲ្យទានដោយចិត្តជឿថានឹងមិនបានទទួលផល ។
ទានឥតផល ៥ យ៉ាង
១.ឥត្ថីទានំ ឲ្យស្រីជាទានដល់បុរស
២.ឧសភទានំ ឲ្យគោឈ្មោលដល់គោញី
៣.មជ្ជទានំ ឲ្យទានទឹកស្រវឹង
៤.សមជ្ជទានំ ឲ្យទានរបាំល្បែងមហោស្រព
៥.ចិត្តកម្មទានំ ឲ្យទានគំនូរគូររូបស្រីនឹងប្រុស ដែលជាគំនូរនាំឲ្យកើតកាមរាម ។
អានិសង្សទាន ៥ យ៉ាង
១.ពហុជនស្ស បិយោ ហោតិ ជាទីស្រឡាញ់រាប់អាននៃជនច្រើន
២.សន្តោ សប្បុរិសោ ភជន្តិ ពួកសប្បុរសរមែងចូលចិត្តរាប់រក
៣.កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គច្ឆតិ មានកេរ្តិ៍ឈ្មោះពិរោះល្បីល្បាញទៅគ្រប់ទិស
៤.វិសារទោ ឧបសង្កមតិ ក្លៀវក្លាចូលទៅកាន់ទីប្រជុំ
៥.កាយស្ស ភេទោ បរម្មរណា សុគតិ ឧបបជ្ជតិ លុះបែកធ្លាយរាងកាយបន្ទាប់អំពីសេចក្តីស្លាប់ បានទៅកើតក្នុងសុគតិ
ប្រយោជន៍របស់ភោគ ៥ យ៉ាង
១.ចិញ្ចឹមខ្លួន, មាតាបិតា បុត្រភរិយា, បាវព្រាវ ឲ្យជាសុខ
២.ចិញ្ចឹមពួកញាតិមិត្រឲ្យជាសុខ
៣.បំបាត់អន្តរាយ ដែលកើតអំពីហេតុផ្សេងៗ
៤.ធ្វើពលី ៥ យ៉ាង
៥.បរិច្ចាគទាន ដល់សមណព្រាហ្មណ៍ អ្នកប្រតិបត្តិត្រូវ ។
ពលី ៥ យ៉ាង
១.ញាតិពលី សង្គ្រោះញាតិ
២.អតិថិពលី ទទួលភ្ញៀវ
៣.បុព្វបេតពលី ធ្វើបុណ្យឧទ្ទិសផលឲ្យអ្នកដែលចែកឋានទៅហើ
៤.រាជពលី បង់ពន្ធដារជូនរាជការ
៥.ទេវតាពលី ធ្វើបុណ្យឧទ្ទិសផលដល់ពពួកទេវតា ។
គតិ ៥ យ៉ាង
១.នរក, ២.តិរច្ឆាន, ៣.បេតវិស័យ, ៤.មនុស្ស, ៥.ទេវតា ។
មច្ឆរិយ ៥ យ៉ាង
សេចក្តីកំណាញ់
១.អាវាសមច្ឆរិយ កំណាញ់អាវាស
២.កុលមច្ឆរិយ កំណាញ់ត្រកូល
៣.លាភមច្ឆរិយ កំណាញ់លាភ
៤.វណ្ណមច្ឆរិយ កំណាញ់ពណ៌សម្បុរ ឬកំណាញ់សេចក្តីសរសើរ ។
៥.ធម្មមច្ឆរិយ កំណាញ់ធម៌ ។
គារវ ៥ យ៉ាងជាហេតុញាំងព្រះសទ្ធម្មឲ្យឋិតនៅបានយូរ
១.សត្ថរិ គារវោ គោរពចំពោះព្រះសាស្តា
២.ធម្មេ គារវោ គោរពចំពោះព្រះធម៌
៣.សង្ឃ គារវោ គោរពចំពោះព្រះសង្ឃ
៤.សិក្ខាយ គារវោ គោរពចំពោះសិក្ខា
៥.សមាធិស្ម គារវោ គោរពចំពោះសមាធិ ។
ធម៌ ៥ យ៉ាងដែលអាចធ្វើបុគ្គលឲ្យតាំនៅមាំក្នុងព្រះសទ្ធម្ម
១.សទ្ធា ជឿហេតុដែលគួរជឿ
២.ហិរិ ខ្មាសបាបខ្មាសទុច្ចរិត
៣.ឧត្តប្ប ស្លុតខ្លាចបាប ទុច្ចរិត
៤.អារទ្ធវិរិយ ប្រារព្ធព្យាយាមឥតខ្ចិលច្រអូស
៥.បញ្ញា ដឹងច្បាស់ ។
ធម៌ ៥ យ៉ាងប្រព្រឹត្តទៅឲ្យវិនាសទៅនៃព្រះសទ្ធម្ម
១.ន សក្កច្ចំ ធម្មំ សុណន្តិ មិនស្តាប់ធម៌ដោយគោរព
២.ន សក្កច្ចំ ធម្មំ បរិយាបុណន្តិ មិនរៀនធម៌ដោយគោរព
៣.ន សក្កច្ចំ ធម្មំ ធារេន្តិ មិនទ្រទ្រង់ធម៌ដោយគោរព
៤.ន សក្កច្ចំ ធតានំ ធម្មានំ អត្ថំ ឧបបរិក្ខន្តិ មិនពិចារណានូវសេចក្តីនៃធម៌ទាំងឡាយដែលខ្លួនទ្រទ្រង់ដោយគោរព
៥.ន សក្កច្ចំ អត្ថបញ្ញាយ បដិបជ្ជន្តិ ដឹងសេចក្តីហើយមិនប្រតិបត្តិធ្វើតាមដោយគោរព ។
អង្គធម្មកថិក ៥ យ៉ាង
១.សម្តែងធម៌ដោយលំដាប់មិនកាត់ឲ្យដាច់សេចក្តី
២.អាងហេតុផលណែនាំឲ្យអ្នកស្តាប់ចូលចិត្ត
៣.តាំងចិត្តមេត្តាប្រាថ្នាឲ្យជាប្រយោជន៍ដល់អ្នកស្តាប់
៤.មិនសម្តែងធម៌ព្រោះឃើញលាភ
៥.មិនសម្តែងធម៌បៀតបៀនខ្លួននឹងអ្នកដទៃ ។
អានិសង្សនៃការស្តាប់ធម៌ ៥ យ៉ាង
១.អសុតំ សុណាតិ តែងបានស្តាប់ធម៌ ដែលខ្លួនពុំដែលបានស្តាប់
២.សុតំ បរិយោ ទបេតិ តែងញាំងធម៌ ដែលធ្លាប់ស្តាប់ហើយឲ្យជំនាញល្អឡើង
៣.កង្ខំ វិហនតិ តែងកំចាត់បង់នូវសេចក្តីសង្ស័យចេញបាន
៤.ទិដ្ឋិ ឧជុំ ករោតិ តែងធ្វើទិដ្ឋិ (របស់ខ្លួន) ឲ្យត្រឹមត្រង់បាន
៥.ចិត្តមស្សបសីទតិ ចិត្តអ្នកស្តាប់ធម៌នោះតែងជ្រះថ្លា ។
សេចក្តីវិនាស ៥ យ៉ាង
១.ញាតិព្យសន វិនាសញាតិ
២.ភោគព្យសន វិនាសភោគសម្ប័ទ
៣.រោគព្យសន វិនាសរោគ
៤.សីលព្យសន វិនាសសីល
៥.ទិដ្ឋិព្យសន វិនាសទិដ្ឋ ។
សម្បទា ៥ យ៉ាង
១.ញាតិសម្បទា បរិបូណ៌ដោយញាតិ
២.ភោគសម្បទា បរិបូណ៌ដោយភោគ
៣.អារោគ្យសម្បទា បរិបូណ៌ដោយភាពជាអ្នកឥតមានរោគ
៤.សីលសម្បទា បរិបូណ៌ដោយសីល
៥.ទិដ្ឋិសម្បទា បរិបូណ៌ដោយទិដ្ឋ ។
សំវរវិន័យ ៥ យ៉ាង
១.សីលសំវរ សង្រួមក្នុងបាដិមោក្ខ
២.សតិសំវរ សង្រួមឥន្រ្ទិយទាំង ៦
៣.ញាណសំវរ សង្រួមដោយប្រាជ្ញា មិនឲ្យកិលេសកើតឡើងបាន
៤.ខន្តិសវរ សង្រួមក្នុងខន្តី គឺអត់ធន់នូវត្រជាក់នឹងក្តៅជាដើម
៥.វីរិយសំវរ សង្រួមក្នុងវីរិយៈ គឺកំចាត់បង់នូវអកុសលវិតក្កៈកើតឡើងបាន ។
បហានវិន័យ ៥ យ៉ាង
វិន័យការលះបង់
១.តទង្គប្បហាន ការលះកិលេសយ៉ាងគ្រោតគ្រាត បានដល់ការរក្សាសីល
២.វិក្ខម្ភនប្បហាន ការលះកិលេសកណ្តាល បានដល់សមាធិ
៣.សមុច្ឆេទប្បហាន ការលះដោយកាត់ផ្តាច់នូវកិលេសដ៍ល្អិត បានដល់បញ្ញា
៤.បដិបស្សទ្ធិប្បហាន ការលះកិលេស បានដល់អរិយមគ្គ
៥.និស្សរណប្បហាន ការលះកិលេស បានដល់់និព្វាន។
អានិសង្សរបស់ខន្តី ៥ យ៉ាង
១.បិយោ បនាចោ ជាទីស្រឡាញ់ពេញចិត្តនៃជនច្រើន
២.នវេរពហុលោ មិនច្រើនដោយពៀរ
៣.នវជ្ជពហុលោ មិនច្រើនដោយទោស
៤.អសម្មុឡ្ហោ មិនវង្វេងក្នុងមរណសម័យ
៥.សុគតិ កាលទំលាយខន្ធរមែងទៅកាន់សុគតិភព ។
វេសារជ្ជករណធម៌ ៥ យ៉ាង
ធម៌ដែលធ្វើមានសេចក្តីក្លាហាន
១.សទ្ធា ជឿហេតុដែលគួរជឿ
២.សីល រក្សាកាយវាចាឲ្យរៀបរយ
៣.ពាហុសច្ច ភាពជាអ្នកស្តាប់ច្រើនរៀនសូត្រច្រើន
៤.វីរិយារម្ភ ប្រារព្ភព្យាយាម
៥.បញ្ញា ដឹងនូវហេតុដែលគួរដឹង ។
ពល ៥ យ៉ាង
១.សទ្ធា ជំនឿ
២.វីរិយ ព្យាយាម
៣.សតិ សេចក្តីរឭក
៤.សមាធិ ការតាំងចិត្តមាំ
៥.បញ្ញា ដឹងសព្វ ។
វិបត្តិនៃឧបាសក ៥ យ៉ាង
១.អស្សទ្ធោ ហោតិ មិនជឿគុណព្រះរតនត្រ័យ
២.ទុស្សីលោ ហោតិ ទ្រុស្តសី
៣.កោតុហលមង្គលិកោ ហោតិ ប្រកបដោយមង្គលភ្ញាក់ផ្អើល
៤.មង្គលំ បច្ចេត នោ កម្មំ ប្រកាន់ជឿមង្គលមិនជឿកម្មនឹងផលនៃកម្ម
៥.ឥតោ ច ពហិទ្ធា ទក្ខិណេយ្យំ គវេសតិ តត្ត ច បុព្វការំ ករោតិ ស្វែងរកទក្ខិណេយ្យបុគ្គលក្រៅព្រះពុទ្ធសាសនាហើយធ្វើទានចំពោះទក្ខិណេយ្យបុគ្គលនោះ ។
សម្បតិ្តនៃឧបាសក ៥ យ៉ាង
១.សទ្ធោ ហោតិ ជឿគុណព្រះរតនត្រ័យ
២.សីលវា ហោតិ មានសីល
៣.ន កោតុហមង្គលំកោ ហោតិ មិនប្រកបដោយមង្គលភ្ញាក់ផ្អើល
៤.កម្មំ បច្ចេតិ នោ មង្គលំ ជឿតែកម្មមិនជឿមង្គល
៥.ន ឥតោ ពហិទ្ធា ទក្ខិណេយ្យំ គវេសតិ ឥធ ច បុព្វការំ ករោតិ មិនស្វែងរកទក្ខិណេយ្យបុគ្គលក្រៅព្រះពុទ្ធសាសនាឡើយ ហើយធ្វើចំពោះតែទក្ខិណេយ្យបុគ្គលក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ។
ជំនួញដែលឧបាសកមិនត្រូវធ្វើ ៥ យ៉ាង
១.សត្ថវណិជ្ជា ជួញគ្រឿងសាស្រ្តាវុធ
២.សត្តវណិជ្ជា ជួញសត្វមានជីវិត
៣.មំសវណិជ្ជា ជួញសាច់
៤.មជ្ជវណិជ្ជា ជួញគ្រឿងស្រវឹង
៥.វិសវណិជ្ជា ជួញថ្នាំពិស ។
ទោសនៃសីលវិបត្តិរបស់អ្នកទ្រុស្តសីល ៥ យ៉ាង
១.បមាទាធិករណំ មហតិ ភោគជានិ និគ្គច្ឆតិ តែងដល់នូវសេចក្តីវិនាសសម្បត្តិយ៉ាងធំ ដោយសេចក្តីប្រមាទជាហេតុ
២.បាបកោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គច្ឆតិ កិត្តិសព្ទអាក្រក់រមែងផ្សាយទៅគ្រប់ទិស
៣.អវិសារទោ ឧបសង្គមតិ ចូលទៅកាន់ទីប្រជុំបរិស័ទណាៗឥតមានសេចក្តីក្លៀវក្លា
៤.សម្មុឡ្ហោ កាលំ ករោតិ តែងវង្វេងពេលធ្វើមរណកាល
៥.កាយស្ស ភេទា បរម្មរណា ទុគ្គតិ ឧបបជ្ជតិ លុះបែកធ្លាយរាងកាយបន្តាប់អំពីសេចក្តីស្លាប់ តែងទៅកើតក្នុងទុគ្គតិ ។
អានិសង្សសីលសម្បទារបស់អ្នកមានសីល ៥ យ៉ាង
១.អប្បមាទាធិករណំ មហន្តំ ភោគក្ខន្ធំ អធិគច្ឆតិ តែងបានភោគសម្ប័ទ ដោយមានសេចក្តីមិនប្រមាទជាហេតុ
២.កល្យាណោ កិត្តំសទ្ទោ អព្ភគ្គច្ឆតិ កិត្តិដ៍ពិរោះតែងផ្សាយទៅគ្រប់ទិស
៣.វិសារទោ ឧបសង្កមតិ ចូលទៅកាន់ទីប្រជុំបរិស័ទណាៗតែងមានសេចក្តីក្លៀវក្លា
៤.អសម្មុឡ្ហោ កាលំ ករោតិ តែងមិនវង្វេងពេលធ្វើមរណកាល ។
៥.កាយស្ស ភេទា បរម្មរណា សុគតិ ឧបបជ្ជតិ បែកធ្លាយរាងកាយបន្ទាប់អំពីសេចក្តីស្លាប់តែងទៅកើតក្នុងសុគតិ ។
បុគ្គប្រកបដោយធម៌ ៥ យ៉ាងនឹងទៅកាន់នរក
១.អស្សទ្ធោ មិនមានសទ្ធា
២.អហិរិកោ មិនមានហិរិ
៣.អនោត្តប្បិ មិនមានឧត្តប្បៈ
៤.កុសីតោ ខ្ជិលច្រអូស
៥.ទុប្បញ្ញោ ឥតបញ្ញា ។
បុគ្គលប្រកបដោយធម៌ ៥ យ៉ាងនឹងទៅកើតក្នុងស្ថានសួត៌
១.សទ្ធោ មានសទ្ធា
២.ហិរិមា មានហិរិ
៣.ឧត្តប្បី មានឧត្តប្បៈ
៤.អារទ្ធវីរិយោ មានព្យាយាម
៥.បញ្ញវា មានប្រាជ្ញា ។
កម្លាំងរបស់ព្រះតថាគត ៥ យ៉ាង
១.សទ្ធាពល កម្លាំងសទ្ធា
២.ហិរិពល កម្លាំងហិរិ
៣.ឱត្តប្បពល កម្លាំងឱត្តប្បៈ
៤.វីរិយពល កម្លាំងព្យាយាម
៥.បញ្ញាពល កម្លាំងប្រាជ្ញា ។
សេចក្តីមិនសង្រួមបណ្តាលឲ្យកើតកិលេស ៥ យ៉ាង
១.អស្សទ្ធា មិនមានជំនឿ
២.អក្ខន្តិ មិនមានសេចក្តីអត់ធន់
៣.កោសជ្ជំ សេចក្តីខ្ជិលច្រអូស
៤.មុជ្ឋសច្ចំ សេចក្តីភ្លេចស្មារតី
៥.អញ្ញាណំ សេចក្តីល្ងង់ ។
អនន្តរិយកម្ម ៥ យ៉ាង
អំពើបាបធ្ងន់ឲ្យផលមិនរំលងជាតិទី២
១.មានតុឃាត សម្លាប់មាតា
២.បិតុឃាត សម្លាប់បិតា
៣.អរហន្តឃាត សម្លាប់ព្រះអរហន្ត
៤.លោហិតុប្បាទ ការធ្វើព្រះសរីរកាយព្រះសព្វញ្ញពុទ្ធឲ្យជោរ ឬឲ្យពុះពងព្រះលោហិត
៥.សង្ឃភេទ បំបែកសង្ឃ ។
សង្ឃភេទ ដោយហេតុ ៥ យ៉ាង
ការបំបែកសង្ឃ
១.កម្មេន ដោយសង្ឃកម្ម
២.ឧទ្ទេសេន ដោយឧទ្ទេស
៣.វោហរន្តា ដោយពោលភេទករណវត្ថុ ១៨ ប្រការ
៤.អនុសាវេន ដោយពោលល្បួងលួងលោម ឲ្យភិក្ខុដទៃជឿតាមលទ្ធិរបស់ខ្លួន
៥.សលាកគ្គាហេន ដោយសសេរស្លាកឲ្យចាប់ ។
អន្តរធាន ៥ យ៉ាង
១.បរិយត្តអន្តរធាន សាបសូន្យបរិយត្តិ
២.បដិបត្តិអន្តរធាន សាបសូន្យការប្រតិបត្តិ
៣.បដិវេធអន្តរធាន សាបសូន្យការត្រាស់ដឹង
៤.លិង្គអន្តរធាន សាបសូន្យភេទសមណ
៥.ធាតុអន្តរធាន សាបសូន្យព្រះបរមសារីរិកធាតុ ។
ទោសនៃបុគ្គប្រព្រឹត្តទុច្ចរិត ៥ យ៉ាង
១.អត្តាបិ អត្តានំ ឧបវទតិ សូម្បីខ្លួនឯងក៍តិះដៀលខ្លួនឯង
២.អនុវិច្ច វិញ្ញូ គរហន្តិ អ្នកប្រាជ្ញទាំងឡាយក៍រមែងតិះដៀល
៣.បាបកោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គច្ឆតិ កិត្តិសព្ទអាក្រក់ក៍ផ្សាយខ្ចរខ្ចាយ
៤.សម្មុឡ្ហោ កាលំ ករោតិ វង្វេងពេលធ្វើមរណកាល
៥.អបាយំ ទុគ្គតិ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជតិ នឹងទៅកើតក្នុងអបាយ ទុគ្គតិ វិនិបាត នរក ។
អានិសង្សនៃបុគ្គលប្រព្រឹត្តសុច្ចរិត ៥ យ៉ាង
១.អត្តាបិ អត្តានំ ន ឧបវទតិ សូម្បីខ្លួនឯងក៍តិះដៀលខ្លួនឯងមិនបាន
២.អនុវិច្ចវិញ្ញូ បសំសន្តិ អ្នកប្រាជ្ញាទាំងឡាយរមែងសរសើរ
៣.កល្យាណោ កិត្តិសទ្ទោ អព្ភុគ្គច្ឆតិ កិត្តិសព្ទពិរោះក៍ផ្សាយខ្ចរខ្ចាយ
៤.អសម្មុឡ្ហោ កាលំ ករោតិ មិនវង្វេងពេលធ្វើមរណកាល ។
៥.សុគតិ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ នឹងទៅកើតក្នុងសុគតិគឺស្ថានសួគ៌នឹងមនុស្សលោក ។
អន្តរាយិកធម៌ ៥ យ៉ាង
ធម៌ធ្វើអន្តរាយ
១.កម្មន្តរាយ អន្តរាយព្រោះកម្មបានដល់អនន្តរិយកម្ម ៥ យ៉ាង
២.កិលេសន្តរាយ អន្តរាយព្រោះកិលេសបានដល់និយតមិច្ឆាទិដ្ឋិ
៣.វិបាកន្តរាយ អន្តរាយព្រោះវិបាក បានដល់បដិសន្ធិធម៌នៃពួកបណ្ឌក,តិរច្ឆាន,ឧភតោព្យញ្ជនក
៤.ឧបវាទន្តរាយ អន្តរាយព្រោះឧបវាទ បានដល់អរិយុបវាទ
៥.អាណាវិតិក្កមន្តរាយ អន្តរាយព្រោះអាណាវិតិក្កមទោសបានដល់អាបត្តិដែលភិក្ខុត្រូវ ព្រោះតាំងចិត្តក្លែង ។
នីវរណ ៥ យ៉ាង
ធម៌រារាំង ឃាត់ខាំងទប់ចិត្តមិនឲ្យងាកទៅរកអំពើកុសល
១.កាមច្ឆន្ទ សេចក្តីពេញចិត្តក្នុងកាម
២.ព្យាបាទ សេចក្តីគុំគួន ចង់ឲ្យគេវិនាស
៣.ថិនមិន្ធ សេចក្តីខ្ចិលច្រអូសធុញទ្រាន់ ងោកងក់ជ្រុលជ្រប់ក្នុងចិត្ត
៤.ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ច សេចក្តីរាយមាយ រសាប់រសល់ ក្តៅក្រហល់ក្រហាយក្នុងចិត្ត
៥.វិចិកិច្ឆា សេចក្តីសន្ទះសង្ស័យ មិនដាច់ស្រាចក្នុងចិត្ត ។
ទីកើតនៃនីវរណ ៥ យ៉ាង
១.កាមច្ឆន្ទ កើតអំពីសុភនិមិត្ត គឺកំណត់អារម្មណ៍ថាល្អ
២.ព្យាបាទ កើតអំពីបដិឃនិមិត្ត គឺកំណត់ក្នុងចង្អៀតចង្អល់ចិត្ត
៣.ថីនមិទ្ធ កើតអំពីអរតិ គឺសេចក្តីមិនត្រេកអរ នឹងសេចក្តីខ្ចិលព្រមទាំងការស្រវឹងក្នុងអាហារ
៤.ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ច កើតអំពីចេតសោអវូបសម គឺសេចក្តីមិនស្ងប់នៃចិត្ត
៥.វិចិកិច្ឆា កើតអំពីអយោនិសោមនសិការ គឺមិនធ្វើទុកក្នុងចិត្តដោយឧបាយប្រាជ្ញា ។
ខន្ធ ៥
ពួក,មេ,គំនរ,កង,ប្រជុំ,កំណត់,ចំណែកមួយៗរបស់រូប និងនាម
១.រូប, ២.វេទនា, ៣.សញ្ញា, ៤.សង្ខារ ៥.វិញ្ញាណ ។
ឧបមានៃខន្ធ ៥
១.ផេណុបិណ្ឌូបំ រូបំ រូបប្រៀបដូចពពុះទឹក
២.វេទនាបុព្វលូបមា វេទនាប្រៀបដូចក្រពេញទឹក
៣.មរីចិកូបមា សញ្ញា សញ្ញាប្រៀបដូចថ្ងៃបណ្តើរកូន
៤.សង្ខារា កន្ទលូបមា សង្ខារប្រៀបដូចដើមចេក
៥.មាយូបមញ្ច វិញ្ញាណំ វិញ្ញាណប្រៀបដូចកលមាយា
ទេសិតានិច្ចពន្ធុនា សេចក្តីឧបមានេះព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាផៅពង្សនៃព្រះអាទិត្យសម្តែងហើ ។
សល្ល ៥ យ៉ាង
ធម៌ដូចព្រួញ
១.រាគ, ២.ទោស, ៣.មោហ, ៤.មាន, ៥.ទិដ្ឋិ ។
ចេតោខីល ៥ យ៉ាង
បង្គោលដែលបោះជាប់ក្នុងចិត្ត
១.សត្ថរិ កង្ខតិ សង្ស័យក្នុងព្រះសាស្តា
២.ធម្មេ កង្ខតិ សង្ស័យក្នុងព្រះធម៌
៣.សង្ឃេ កង្ខតិ សង្ស័យក្នុងព្រះសង្ឃ
៤.សិក្ខាយ កង្ខតិ សង្ស័យក្នុងសិក្ខា
៥.សព្រហ្មចារីសុ កុប្បិតោ ហោតិ មានចិត្តក្រោវក្រោធទៅរកសព្រហ្មចារីបុគ្គលទាំងឡាយ ។
លំអររបស់ស្ត្រី ៥ យ៉ាង
១.ឆវិកល្យាណ លំអរសម្បុរស្បែក
២.មំសកល្យាណ លំអរសាច់
៣.កេសកល្យាណ លំអរសក់
៤.អដ្ឋិកល្យាណ លំអរធ្មេញទាំង ៣២
៥.វយកល្យាណ លំអរវ័យ ។
ហេតុដែលនាំឲ្យអាយុខ្លី ៥ យ៉ាង
១.អសប្បាយការី មិនធ្វើខ្លួនឲ្យសប្បាយ
២.សប្បាយេ មត្តំ នជានាតិ មិនដឹងប្រមាណក្នុងការសប្បាយ
៣.អបរិណតភោជិ បរិភោគអាហារ ភ្លើងធាតុធ្វើឲ្យរលាយមិនទាន់
៤.អកាលចារី ដើរលេងខុសកាល
៥.អព្រហ្មចារី ប្រព្រឹត្តធម៌មិនប្រសើរ (ល្មោភក្នុងកាម)
ហេតុដែលនាំឲ្យអាយុវែង ៥ យ៉ាង
១.សប្បាយការី ធ្វើខ្លួនឲ្យសប្បាយ
២.សប្បាយេ មត្តំ ជានាតិ ដឹងប្រមាណក្នុងការសប្បាយ
៣.បរិណតភោជិ បរិភោគអាហារ ល្មមភ្លើងធាតុធ្វើឲ្យរលាយស្រួល
៤.កាលចារី ដើរលេងក្នុងកាលគួរ
៥.ព្រហ្មចារី ប្រព្រឹត្តធម៌ដ៍ប្រសើរ (មិនល្មោភកាម)
អង្គឈាន ៥ យ៉ាង
ឈាន(ធម្មជាតិ)ដុតនូវនីវរណធម៌ដែលជាសត្រូវ
១.វិតក្ក ការត្រិះរិះរំពឹងអារម្មណ៍
២.វិចារ ការពិចារណាអារម្មណ៍
៣.បីតិ សេចក្តីឆ្អែតកាយឆ្អែតចិត្ត
៤.សុខ សេចក្តីសប្បាយកាយសប្បាយចិត្ត
៥.ឯកគ្គតា មានអារម្មណ៍នឹងតែមួយ ។
អង្គឈានជាបដិបក្ខនឹងនីវរណ ៥ យ៉ាង
១.សមាធិ កាមច្ឆន្ទស្ស បដិបក្ខោ សមាធិជាបដិបក្ខនឹងកាមឆន្ទៈ
២.បីតិ ព្យាបាទស្ស បដិបក្ខោ បីតិជាបដិបក្ខនឹងព្យាបាទ
៣.វិតក្កោ ថឹនមិន្ធស្ស បដិបក្ខោ វិតក្កៈជាបដិបក្ខថីនមិទ្ធ
៤.សុខំ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចស្ស បដិបក្ខោ សុខៈជាបដិបក្ខនឹងឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចៈ
៥.វិចារោ វិចិកិច្ឆាយ បដិបក្ខោ វិចារៈជាបដិបក្ខនឹងវិកិច្ឆា ។
បីតិ ៥ យ៉ាង
សេចក្តីឆ្អែតចិត្តដោយអំណរដ៍វិសេស សេចក្តីត្រេចអរព្រឹព្រួចផ្សព្វផ្សាយអណ្តែតអណ្តូង
១.ខុទ្ធកា បីតិ មានលក្ខណៈឲ្យព្រឹរោមព្រឺស្បែក
២.ខណិកា បីតិ មានលក្ខណៈដូចផ្លេកបន្ទោរប្រាកដក្នុងចក្ខុ
៣.ឱកន្តិកា បីតិ មានលក្ខណៈឲ្យកាយញ័រកក្រើកដូចរលកទឹក
៤.ឧពេង្កា បីតិ មានលក្ខណៈធ្វើឲ្យកាយស្រាយអណ្តែតឡើយ
៥.ផរណា បីតិ មានលក្ខណៈផ្សាយសព្វក្នុងកាយ ។
វសី ៥ យ៉ាង
ការស្ទាត់ ភាពជំនាញ ភាពជំនាញក្នុងឈាន
១.អាវជ្ជនវសី ស្ទាត់ក្នុងការនឹងអង្គឈាន
២.សមាបជ្ជនវសី ស្ទាត់ក្នុងការចូលឈាន
៣.អធិដ្ឋានវសី ស្ទាត់ក្នុងការអធិដ្ឋាន ដើម្បីរក្សាឈានទុកឲ្យមាំមួន
៤.វុដ្ឋានវសី ស្ទាក់ក្នុងការចេញចាកឈាន
៥.បច្ចវេក្ខណវសី ស្ទាក់ក្នុងការពិចារណាអង្គឈាន ក្នុងពេលដែលចេញចាកឈាន ។
សប្បាយ ៥ យ៉ាង
១.អាវាសសប្បាយ សប្បាយដោយទីនៅ
២.ឧតុសប្បាយ សប្បាយដោយរដូវ
៣.អាហារសប្បាយ សប្បាយដោយភោជនាហារ
៤.បុគ្គលសប្បាយ សប្បាយដោយបុគ្គល
៥.ធម្មស្សវនសប្បាយ សប្បាយដោយការស្តាប់ធម៌ ។
ធម៌ជាគ្រឿងធ្វើវិមុត្តិឲ្យចាស់ក្លា ៥ យ៉ាង
១.កល្យាណមិត្តភាព ភាពជាអ្នកមានមិត្រល្អ
២.សីលសម្បទា បរិបូណ៌ដោយសីល
៣.អភិសល្លេខកថា ពោលពាក្យដ៍ផូរផង់ប្រកបដោយកថាវត្ថុ១០ យ៉ាង
៤.វីរិយារម្ភ ប្រារព្ធព្យាយាម
៥.បញ្ញាសម្បទា បរិបូណ៌ដោយប្រាជ្ញា ។
សញ្ញាជាគ្រឿងធ្វើវិមុត្តិឲ្យចាស់ក្លា ៥ យ៉ាង
១.អនិច្ចសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ថាមិនទៀង
២.អនិច្ចេ ទុក្ខសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ថាជាទុក្ខក្នុងធម៌មិនទៀង
៣.ទុក្ខេ អនត្តសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ថាមិនមែនខ្លួនធម៌ប្រកបដោយទុក្ខ
៤.បហានសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ក្នុងធម៌ជាគ្រឿងលះបង់
៥.វិរាគសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ក្នុងធម៌ជាគ្រឿងនឿយណាយ ។
អនិមិត្តក ៥ យ៉ាង
ធម៌ដែលកំណត់មិនបាន
១.ជីវិត ការរស់នៅ
២.ព្យាធិ ការឈឺចាប់
៣.កាល ពេលវេលា
៤.ទេហនិក្ខេបន ការដាក់ចុះនៃរាងកាយ (សេចក្តីស្លាប់)
៥.គតិ ដំណើរដែលនឹងកើតក្នុងសុគតិឬទុគ្គតិ ។
ទេវទូត ៥ យ៉ាង
អ្នកបម្រើរបស់ទេវតា
១.ទារក ក្មេងតូចដែលទើបសម្រាល
២.ជរា ចាស់គ្រាំគ្រានៃខន្ធ
៣.ព្យាធិ ជម្ងឺដំកាត់
៤.ទណ្ឌ អ្នកទោស
៥.មរណ សេចក្តីស្លាប់ ។
មារ ៥ យ៉ាង
ដំណើររារាំង ការសម្លាប់ សេចក្តីស្លាប់
១.ខន្ធមារ មារ គឺគ្រឿងប្រមូលផ្តុំជាខន្ធ(រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខា វិញ្ញាណ)
២.កិលេសមារ មារ គឺគ្រឿងធ្វើចិត្តឲ្យសៅហ្មង (លោភៈ ទោសៈ មោហៈ)
៣.អភិសង្ខារមារ មារ គឺកុសលាកុសលចេតនាសម្រាប់ចាត់ចែងឲ្យមនុស្សមានជាតិ,ភព...រារាំងមិនឲ្យមនុស្សរួចផុតចាកទុក្ខបាន
៤.ទេវបុត្តមារ មារ គឺកូនអ្នកលេងកាម(រូប, សំឡេង, ក្លិន, រស, សម្ផស្ស)
៥.មច្ចុមារ មារ គឺការស្លាប់ជីវិតតាមភាវៈប្រែប្រួលនៃធម្មជាតិ ។
អលព្ភនីយដ្ឋាន ៥ យ៉ាង
ហេតុដែលមិនគួរចង់បាន
១.ជរា ចាស់គ្រាំគ្រា
២.ព្យាធិ ជម្ងឺដំកាត់
៣.មរណ សេចក្តីស្លាប់
៤.នស្សន សេចក្តីវិនាស
៥.ខយ សេចក្តីសាបសូន្យ, ការអស់ទៅ ។
អភិណ្ហប្បច្ចវេក្ខណ ៥ យ៉ាង
ធម៌សម្រាប់ពិចារណារឿយៗ
១.ជរា ពិចារណាជីជរា
២.ព្យាធិ ពិចារណាពីព្យាធិ
៣.មរណ ពិចារណាពីមរណៈ
៤.វិយោគ ពិចារណាពីការព្រាត់ប្រាស់
៥.កម្ម ពិចារណាពីអំពើកម្ម ដែលខ្លួនបានធ្វើ ។
បុច្ឆា ៥ យ៉ាង
ពាក្យសួរ
១.អទិដ្ឋជោតនា បុច្ឆា ពាក្យសួរ ជាគ្រឿងបំភ្លឺនូវសេចក្តីដែលខ្លួនមិនដែលឃើញ
២.ទិដ្ឋសំសន្ទនា បុច្ឆា ពាក្យសួរ ជាគ្រឿងសន្ទនាគ្នាចំពោះប្រស្នាដែលធ្លាប់ឃើញ
៣.វិមតិច្ឆេទនា បុច្ឆា ពាក្យសួរ ជាគ្រឿងកាត់បង់នូវសេចក្តីសង្ស័យ
៤.អនុមតិបុច្ឆា ពាក្យសួរតាមសេចក្តីយល់ឃើញរបស់ខ្លួន(ពាក្យសួរចាក់បណ្តោយ)
៥.កថេតុកម្បតាបុច្ឆា ពាក្យសួរប្រាថ្នានឹងឆ្លើយខ្លួនឯង(សួរខ្លួនឯងឆ្លើយខ្លួឯង) ។
វេសាហាបរិច្ចាគ ៥ យ៉ាង
១.អត្តបរិច្ចាគ ការលះបង់សាច់ឈាម អរយវៈធ្វើជាទាន
២.ធនបរិច្ចាគ ការលះបង់ទ្រព្យធ្វើជាទាន
៣.បុត្តបរិច្ចាគ ការលះបង់កូនធ្វើជាទាន
៤.ទារបរិច្ចាគ ការលះបង់ភរិយាធ្វើជាទាន
៥.ជីវិតបរិច្ចាគ បរិច្ចាគជីវិតធ្វើជាទាន ។
វត្ថុដែលទេវទត្តសូម ៥ យ៉ាង
១.សូមឲ្យពួកភិក្ខុនៅក្នុងព្រៃអស់មួយជីវិត
២.សូមឲ្យពួកភិក្ខុប្រព្រឹត្តបិណ្ឌបាតអស់មួយជីវិត
៣.សូមឲ្យពួកភិក្ខុប្រើប្រាស់តែសំពត់បំសុកូលអស់មួយជីវិត
៤.សូមឲ្យពួកភិក្ខុនៅតែក្នុងម្លប់ឈើអស់មួយជីវិត
៥.សូមកុំឲ្យពូកភិក្ខុឆាន់ត្រីនឹងសាច់អស់មួយជីវិត ។
(សេចក្តីសូមទាំង៥ យ៉ាងនេះព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់មិនអនុញ្ញាតឡើយ)
ធម្មតារបស់គហបតី ៥ យ៉ាង
១.ភោតាធិប្បាយា ប្រាថ្នាភោគសម្ប័ទ
២.បញ្ញូបវិចារា ចូលចិត្តត្រិះរិះពិចារណា
៣.សិប្បាធិដ្ឋានា តាំងចិត្តចំពោះទៅរកសិប្បសាស្រ្ត
៤.កម្មន្តាភិនិវេសា ប្រកាន់ចិត្តមាំក្នុងការងារ
៥.និដ្ឋិតកម្មន្តបរិយោសានា មានការងារហើយស្រេចជាទីបំផុត ។
ធម្មតារបស់ចោរ ៥ យ៉ាង
១.អាទានាធិប្បាយា ចូលចិត្តតែក្នុងការលួចទ្រព្យរបស់អ្នកដទៃ
២.គហណូបវិចារា ត្រិះរិះក្នុងការលួចទ្រព្យរបស់អ្នកដទៃ
៣.សត្ថាធិដ្ឋានា តាំងចិត្តស្វែងរកគ្រឿងសស្ត្រាវុធ
៤.អន្ធការាតិនិវេសា ពេញចិត្តក្នុងទីងងឹត
៥.អទស្សនបរិយោសានា មិនចង់ឲ្យគេឃើញជាទំបំផុត (មិនចង់ឲ្យគេឃើញខ្លួនសោះ) ។
ធម្មតារបស់សមណ ៥ យ៉ាង
១.ខន្តិសោរច្ចាធិប្បាយា មានប្រាថ្នាតែក្នុងខន្តីនឹងសោរច្ចៈ
២.បញ្ញូបវិចារា ចូលចិត្តត្រិះរិះខាងផ្លូវប្រាជ្ញា
៣.សីលាធិដ្ឋាន តាំងចិត្តមាំក្នុងសីល
៤.អពលិពោធនិវេសា ពេញចិត្តក្នុងការមិនមានកង្វល់
៥.នព្វានបរិយោសានា មានព្រះនិព្វានជាទីបំផុត ។
កូនត្រូវប្រតិបត្តិមាតាបិតាដោយស្ថាន ៥ យ៉ាង
១.ភរណ ការចិញ្ចឹមមាតាបិតា
២.កិច្ចករណ ការធ្វើកិច្ចការជំនួសមាតាបិតា
៣.កុលវំសឋបន ការដំកល់វង្សត្រកូលមាតាបិតាទុកឲ្យល្អមិនឲ្យវិនាស
៤.ទាយជ្ជា ហបដិបជ្ជន ការប្រតិបត្តិមាតាបិតាឲ្យសមគួរការទទួលសម្បតិ្តមត៌ត
៥.ទក្ខិណានុប្បទាន ការធ្វើទក្ខិណានុប្បទានឧទ្ទិសផលជូនទៅមាតាបិតារឿយៗ ។
មាតាបិតាត្រូវអនុគ្រោះកូនដោយស្ថាន ៥ យ៉ាង
១.បាបា និវារេន្តិ ហាមកូនមិនឲ្យធ្វើបាប
២.កល្យាណេ និវេសេន្តិ ឲ្យកូនតាំនៅក្នុងកម្មជាកុលស
៣.សិប្ប សិក្ខាបេន្តិ ឲ្យកូនសិក្សារៀនសូត្រ
៤.បដិរូបេន ទារេន សំយោជេន្តិ រៀបចំភរិយាស្វាមីតាមសមគួរដល់ជាតិ ត្រកូល នឹងទ្រព្យសម្បត្តិ
៥.សមយេ ទាយជ្ជំ និយ្យាទេន្តិ ឲ្យទ្រព្យសម្បត្តិដល់កូនក្នុងសម័យដែលគួរឲ្យ ។
សិស្សត្រូវប្រតិបត្តិគ្រូអាចារ្យដោយស្ថាន ៥ យ៉ាង
១.ឧដ្ឋា នេន ដោយធ្វើបច្ចុគ្គមនាការ នឹងអនុគ្គមនាការ
២.បច្ចុប្បដ្ឋានេន ដោយចូលទៅបំរើតាមកាល
៣.សុស្សុសាយ ដោយនឿស្តាប់ពាក្យឱវាទគ្រូអាចារ្យ
៤.ចារិចរិយាយ ដោយការបំរើបន្តិចបន្តួច (មិនកំណត់ពេល)
៥.សក្កច្ចំ សិប្បុគ្គហណេន ដោយការរៀនសិល្បសាស្រ្តដោយគោរព ។
គ្រូអាចារ្យត្រូវអនុគ្រោះសិស្សដោយស្ថាន ៥ យ៉ាង
១.សុវិនីតំ វិនេន្តិ ទូន្មានប្រៀនប្រដៅសិស្សដោយល្អ
២.សុគ្គហិតំ គាហាបេន្តិ បង្ហាត់បង្រៀនដោយល្អ
៣.សិប្បេត មុតំ សមក្ខាយិនោ ភវន្តិ បង្ហាត់បង្រៀនសិស្សគ្រប់សិល្បសាស្រ្តចំណេះវិជ្ជាដែលខ្លួនចេះ
៤.មិត្តាមច្ចេសុ បដិវេទន្តិ សម្តែងគុណសម្បត្តិសិស្សក្នុងកណ្តាលជំនុំមិត្រនឹងអមាត្រ
៥.និសាសុ បរិត្ថានំ ការោន្តិ ធ្វើនូវសេចក្តីការពាររក្សាសិស្សសព្វទិស ។
ស្វាមីត្រូវអនុគ្រោះភរិយាដោយស្ថាន ៥ យ៉ាង
១.សម្មាននាយ ដោយសេចក្តីរាប់អានដោយសម្តីដ៍ទន់ផ្អែម
២.អវិមាននាយ ដោយការមិនបៀតបៀនមើលងាយ
៣.អនតិចរិយាយ ដោយការមិនប្រព្រឹត្តកន្លងចិត្តភរិយា
៤.ឥស្សរិយវោស្សគ្គេន ដោយការប្រគល់ឲ្យនូវឥស្សរិយស
៥.អលង្ការានុប្បទានេន ដោយការផ្គត់ផ្គង់នូវគ្រឿងប្រដាប់ដល់ភរិយា ។
ភរិយាត្រូវប្រតិបត្តិស្វាមីដោយស្ថាន ៥ យ៉ាង
១.សុសំវិហិតកម្មន្តា ចាត់ចែងការងារដោយផ្ចិតផ្ចង់
២.សុសង្កហិតបរិជនា សង្រ្គោះដល់ញាតិ របស់ស្វាមីនឹងញាតិរបស់ខ្លួនដោយស្មោះស្ម័គ្រ
៣.សម្ភតញ្ច អនុរក្ខតិ ចេះថែទាំទុកទ្រព្យសម្បត្តិដែលស្វាមីរកបានមកហើយ
៤.អនតិចារិនី មិនប្រព្រឹត្តកន្លងចិត្តស្វាមី
៥.ទក្ខា ច ហោតិ អនលសា សព្វកិច្ចេសុ ឆ្លាសប្រសប់ព្រមទាំងមិនខ្ជិលច្រអូសក្នុងកិច្ចការគ្រប់យ៉ាង ។
កុលបុត្រត្រូវទំនុងបំរុងមិត្រសម្លាប់ដោយស្ថាន ៥ យ៉ាង
១.ទានេន ដោយឲ្យទ្រព្យរបស់ដែលគួរឲ្យ
២.បិយវជ្ជេន ដោយពោលពាក្យដ៍ពិរោះ
៣.អត្ថចរិយាយ ដោយប្រព្រឹត្តធ្វើនូវប្រយោជន៍ឲ្យកើតដល់មិត្រ
៤.សមានត្តតាយ ដោយភាពជាអ្នកមានចិត្តស្មើដោយមិត្រ
៥.អវិសំវាទនតាយ ដោយមិនក្លែងពោលពាក្យកុហក ។
មិត្រសម្លាញ់ត្រូវអនុគ្រោះកុលបុត្រដោយស្ថាន ៥ យ៉ាង
១.បមត្តំ រក្ខន្តិ ជួយរក្សាកុលបុត្រដែលភ្លាត់ភ្លាំងធ្វេសប្រហែស
២.សាប បតេយ្យំ រក្ខន្តិ បតេយ្យំ រក្ខន្តិ ជួយថែរក្សាទ្រព្យសម្បត្តិរបស់កុលបុត្រដែលភ្លាត់ភ្លាំងធ្វេសប្រហែល
៣.ភិតស្ស សរណំ ហោន្តិ អាចធ្វើជាទីពឹងដល់កុលបុត្រដែលមានសេចក្តីភិតភ័យ
៤.អាបទាសុ ន វិជហន្តិ មិនលះបង់ចោលគ្នាក្នុងកាលមានវិបត្តិ
៥.អបរប្បជំ បិស្ស បដិបូជេន្តិ ស្រឡាញ់រាប់អានកូនចៅផៅពង្សត្រកូលរបស់កុលបុត្រ ។
ចៅហ្វាយនាយត្រូវទំនុកបំរុងទាសកម្មករដោយស្ថាន ៥ យ៉ាង
១.យជាពលំ កម្មន្តសំវិទានេន ដោយចាក់ចែងការងារឲ្យធ្វើតាមសមគួរដល់កម្លាំង
២.ភត្តវេត្តនានុប្បទានេន ដោយឲ្យនូវភត្តាហារនឹងថ្លៃឈ្នួល
៣.គិលានុប្បដ្ឋានេន ដោយព្យាបាលរក្សាក្នុងកាលមានជម្ងឺ
៤.អច្ឆរិយានំ រសានំ សំវិភាតេន ដោយចែករំលែកនូវរបស់ដែលមានរសជាតិឆ្ងាញ់ពិសា
៥.សមយេ វោស្សគ្គេន ដោយបើកឱកាសឲ្យឈប់ធ្វើការក្នុងសម័យដែលគួរឲ្យឈប់សម្រាប់ ។
ទាសកម្មករត្រូវយកចិត្តទុកដាក់និងចៅហ្វាយនាយដោយស្ថាន ៥ យ៉ាង
១.បុព្ធុដ្ឋាយិនោ ក្រោកឡើងធ្វើការងារមុនចៅហ្វាយនាយជាដរាប
២.បច្ឆានិបាតិនោ ឈប់ធ្វើការក្រោយចៅហ្វាយនាយជាដារាប
៣.ទិន្នាទាយិនោ យកតែទ្រព្យរបស់ដែលចៅហ្វាយនាយឲ្យជាដរាប
៤.សុកតកម្មការកា ធ្វើការដោយពិនិត្យពិច័យអស់ពីចិត្ត
៥.កិត្តិវណ្ណហរា នាំកិត្តិគុណរបស់ចៅហ្វាយនាយទៅពោលសសើរក្នុងទីពួង ។
កុលបុត្រជាគ្រហស្ថត្រូវប្រតិបត្តិសមណព្រាហ្មណ៍ដោយស្ថាន ៥ យ៉ាង
១.មេត្តេន កាយកម្មេន ដោយកាយកម្មប្រកបដោយមេត្តា
២.មេត្តេន វចីកម្មេន ដោយវចីកម្មប្រកបដោយមេត្តា
៣.មេត្តេន មនោកម្មេន ដោយមនោកម្មប្រកបដោយមេត្តា
៤.អនាវដទ្ធារតាយ ដោយមិនបិទទ្វារផ្ទះរបស់ខ្លួន
៥.អមិសានុប្បទានេន ដោយឲ្យនូវអាមិស ។
គ្រូអាចារ្យត្រូវអនុគ្រោះកុលបុត្រដោយស្ថាន ៦ យ៉ាង
១.បាបា និវារេន្តិ ហាមឃាត់កុលបុត្រមិនឲ្យធ្វើបាប
២.កល្យាណេ និវេសេន្តិ ឲ្យកុលបុត្រដំកល់នៅក្នុងការកុសល
៣.កល្យាណេន មនសា អនុកម្បន្តិ អនុគ្រោះកុលបុត្រដោយកល្យាណចិត្ត
៤.អសុតំ សាវេន្តិ ឲ្យកុលបុត្រស្តាប់ធម៌ដែលមិនធ្លាប់បានស្តាប់
៥.សុតំ បរិយោទបេន្តិ ញុំាងធម៌ដែលកុលបុត្រធ្លាប់ស្តាប់ហើយឲ្យផូរផង់ល្អ
៦.សគ្គស្ស មគ្គំ អាចិក្ខន្តិ ប្រាប់ផ្លូវសួគ៌ដល់កុលបុត្រ ។
(ធម៌ពួក ៦ នេះដែលចារិកក្នុងពួក៥ព្រោះជាធម៌មានការទាក់គ្នា)
(R“ÇÅT)
ឆក្កៈ ពួកធម៌ ៦
ទិស៦
១.មាតាបិតា ទិសាបុព្វា ទិសខាងកើត ទុកមាតាបិតា
២.អាចរិយា ទក្ខិណាទិសា ទិសខាងត្បូង ទុកជាអាចារ្យ
៣.បុត្តទារា ទិសាបច្ឆា ទិសខាងលិច ទុកជាកូនប្រពន្ធ
៤.មិត្តាមច្ឆា ច ឧត្តរា ទិសខាងជើង ទុកជាមិត្តសំឡាញ់
៥.ទាសកម្មករា ហេដ្ឋា ទិសខាងក្រោម ទុកជាទាសកម្មករ
៦.ឧទ្ធំសមណព្រាហ្មណា ទិសខាងលើ ទុកជាសមណព្រាហ្មណ៍ ។
គ្រូ ៦
១.បូរណកស្សប
២.មក្ខលិគោសាល
៣.អជិតកេសកម្ពល
៤.សញ្ជយវេលដ្ឋបុត្ត
៥.បកុទ្ធកច្ចាយន
៦.និគន្ថនាដបុត្ត ។ (គ្រូទាំង ៦ នេះជាសត្រូវនឹងព្រះពុទ្ធសាសនា)
គុណសម្បត្តិនៃបុគ្គលជានាយកលើគេ ៦ យ៉ាង
១.ខមា មានសេចក្តីអត់ធន់
២.ជាគរិយ មានសេចក្តីភ្ញាក់រឮករឿយៗ (វៀងវៃ)
៣.ឧដ្ឋាន មានសេចក្តីឧស្សាហ៍ព្យាយាម
៤.សំវិភាគ មានការចែករំលែក
៥.ទយា មានសេចក្តីអាណិតអាសូរ
៦.វិចារណ មានការពិនិត្យត្រួតត្រាពិចារណា ។
វិបត្តិ ៦ យ៉ាង
ការប្រែប្រួល, សេចក្តីវិនាស អន្តរាយ, លិចលង់ ទន់ទាប, ធ្លាក់ខ្លួន,សេចក្តីស្លាប់
១.គតិវិបត្តិ ខុសគតិ គឺកើតក្នុងអបាយភូមិទាំង ៤ ណាមួយ
២.កាលវិបត្តិ ខុសកាល គឺកើតឡើងក្នុងគ្រាដែលមិនមានព្រះពុទ្ធសាសនា
៣.ទេសវិបត្តិ ខុសប្រទេស គឺប្រទេសដែលមិនមានព្រះពុទ្ធសាសនា
៤.កុលវិបត្តិ ខុសត្រកូល គឺត្រកូលដែលមិនសទ្ធាជ្រះក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា
៥.ឧបធិវិបត្តិ ខុសរាងកាយ គឺរាងកាយវិកលវិការ
៦.ទិដ្ឋិវិបត្តិ ខុសទិដ្ឋិ គឺមិច្ឆាទិដ្ឋិ ។
សម្បត្តិ ៦ យ៉ាង
សេចក្តីសម្រច, សមប្រកប, ការបរិបូណ៌,សេចក្តីសុខ, គុណភាព, ធនធាន, ទ្រព្យសម្បតិ្ត
១.គតិសម្បត្តិ ដល់ព្រមដោយគតិ គឺបានកើតជាមនុស្ស
២.កាលសម្បត្តិ ដល់ព្រមដោយកាល គឹបានកើតក្នុងគ្រាដែលមានពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធ ។
៣.ទេសសម្បត្តិ ដល់ព្រមដោយប្រទេសគឺប្រទេសមានព្រះពុទ្ធសាសនា
៤.កុលសម្បត្តិ ដល់ព្រមដោយត្រកូលគឺត្រកូលដែលជ្រះថ្លាក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា
៥.ឧបធិសម្បត្តិ ដល់ព្រមដោយរាងកាយគឺរាងកាយមិនវិកលវិការ
៦.ទិដ្ឋិសម្បត្តិ ដល់ព្រមដោយទិដ្ឋិ គឺសម្មាទិដ្ឋិ ។
អបាយមុខ ៦ យ៉ាង
ប្រធាននៃសេចក្តីវិនាស
១.ប្រព្រឹត្តផឹកទឹកស្រវឹង គឺសុរានឹងមេរ័យ
២.ប្រព្រឹត្តដើរលេងតាមច្រកល្ហកក្នុងវេលាយប់
៣.ប្រព្រឹត្តដើរមើលល្បែងមហាស្រព
៤.ប្រព្រឹត្តលេងល្បែងភ្នាល់
៥.ប្រព្រឹត្តសេពគប់នឹងបាបមិត្រ
៦.ខ្ជិលច្រអូសក្នុងកិច្ចការទាំងពួង ។
ទោសផឹកសុរា ៦ យ៉ាង
១.សន្ទិដ្ឋិកា ធនជានី នាំឲ្យវិនាសទ្រព្យនឹងឃើញច្បាស់ទាន់ភ្នែក
២.កលហ វឌ្ឍនំ នាំឲ្យចម្រើនការឈ្លោះប្រកែក
៣.រោគានំ អាយតនំ ជាហេតុនាំឲ្យកើតរោគជាច្រើនយ៉ាង
៤.អកិត្តិសញ្ជាននី បណ្តាលឲ្យខូចកេរ្កិ៍ឈ្មោះ ឬឲ្យកើតគរហានិន្ទា
៥.ហិរិកោបិននិធំសនី នាំឲ្យលេចកេរ្កិ៍ខ្មាស
៦.បញ្ញាយ ទុព្វលីករណី ធ្វើប្រាជ្ញាឲ្យមានកម្លាំងខ្សោយ (នាំឲ្យខ្សោយប្រាជ្ញា) ។
ទោសដើរលេងយប់ ៦ យ៉ាង
១.អត្តាបិស្ស អគុត្តោ អរក្ខិតោ ហោតិ ជាអ្នកមិនស្ងួនគ្រងរក្សាខ្លួន
២.បុត្តទារោបិស្ស អគុត្តោ អរក្ខិតោ ហោតិ ជាអ្នកមិនគ្រប់គ្រងបុត្រភរិយា
៣.សាបទារោបិស្ស អគុតោ្ត អរក្ខិតោ ហោតិ ជាអ្នកមិនគ្រប់គ្រងទ្រព្យសម្បតិ្ត
៤.សំកិយោ ច ហោតិ នាំឲ្យគេរង្កៀស
៥.អភូតវចនញ្ច តស្មិ រុហតិ ពាក្យមិនពិត តែងកើតដល់អ្នកដើរលេងយប់នោះ
៦.ពហុន្នញ្ច ទុក្ខធម្មានំ បុរក្ខតោ ហោតិ រមែងប្រកបដោយទុក្ខទោសច្រើនយ៉ាង ។
ទោសដើរមើលល្បែង ៦ យ៉ាង
១.ក្វ នច្ចំ មានល្បែងរាំក្នុងទីណា ដើរទៅក្នុងទីនោះ
២.ក្វ គីតំ មានចម្រៀងក្នុងទីណា ដើរទៅក្នុងទីនោះ
៣.ក្វ វាទិតំ មានល្បែងដេញដំប្រគំក្នុងទីណា ដើរទៅក្នុងទីនោះ
៤.ក្វ អក្ខានំ មានគេប្រជុំនិយាយរឿងព្រេងឥតប្រយោជន៍ក្នុងទីណា ដើរទៅក្នុងទីនោះ
៥.ក្វ បាណិស្សរំ មានល្បែងច្រៀងដៃក្នុងទីណាដើរទៅក្នុងទីនោះ
៦.ក្វ កុម្ភណ្វណំ មានសូរសព្ទភ្លេងតូរ្យតន្រ្តី មានស្គររនាតគងជាដើមក្នុងទីណា ដើរទៅក្នុងទីនោះ ។
ទោសលេងល្បែងភ្នាល់ ៦ យ៉ាង
១.ជយំ វេរំ បសវតិ អ្នកលេងឈ្នះរមែងធ្វើឲ្យអ្នកចាញ់ចងពៀរវេរា
២.ធនស្ស វិរោចតិ អ្នកលេងចាញ់រមែងសោកស្តាយទ្រព្យដែលវិនាសទៅ
៣.សន្ទីដ្ឋិកា ធនជានី សេចក្តីវិនាសទ្រព្យនឹងឃើញច្បាស់ទាន់ភ្នែក
៤.សភាគតស្ស វចនំ នរុហតិ ពាក្យរបស់អ្នកលេងល្បែងភ្នាល់នឹងយកជាសាក្សី ជាបន្ទាល់ពិតមិនបាន
៥.មិត្តាមច្ចានំ បរិភូតោ ហោតិ ពួកមិត្តសម្លាញ់ដែលគេមិនលេងល្បែងភ្នាល់ តែងមើលងាយ
៦.អាវាហវិវាហកានំ អបត្តិតោ ហោតិ ពួកជនអ្នកធ្វើនូវអាវាហវិវាហមង្គល គេមិនត្រូវការឡើយ ។
ទោសសេពគបមិត្រអាក្រក់ ៦ យ៉ាង
១.យេ ធុត្តា មិត្រឯណាជាអ្នកលេងល្បែងភ្នាល់
២.យេ សោណ្ឌា មិត្រឯណាជាអ្នកលេងស្រី
៣.យេ បិបាសា មិត្រឯណាជាអ្នកលេងផឹកស្រារ
៤.យេ នេកតិកា មិត្រឯណា ជាអ្នកលេងបញ្ឆោតបោកប្រាសអ្នកដទៃ ដោយរបស់ក្លែង
៥.យេ វញ្ចនិកា មិត្រឯណា ជាអ្នកប្រវ័ញ្ចក្នុងទីចំពោះមុខ
៦.យេ សាហសិកា មិត្រឯណា ជាអ្នកលួចលាក់ឆក់ដណ្តើមយកទ្រព្យរបស់អ្នកដទៃ ។
ទោសនៃសេចក្តីខ្ចីលច្រអូស ៦ យ៉ាង
១.អតិសីតំ មិនធ្វើការងារដោយអាងថាត្រជាក់ណាស់រងារណាស់
២.អតិឧណ្ហ មិនធ្វើការងារដោយអាងថា ក្តៅណាស់
៣.អតិសាយំ មិនធ្វើការងារដោយអាងថា ល្ងាចណាស់
៤.អតិបាតោ មិនធ្វើការដោយអាងថា ព្រឹកណាស់
៥.អតិនាតោ មិនធ្វើការដោយអាងថា ឃ្លានណាស់
៦.អតិបិបាសិតោ មិនធ្វើកាដោយអាងថា ស្រេកណាស់ ។
ផ្លូវនៃសេចក្តីអាក្រក់ ៦ យ៉ាង
១.អាលស្យ សេចក្តីខ្ចីលច្រអូស
២.បមាទ សេចក្តីធ្វេសប្រហែស
៣.អវិរិយ មិនមានព្យាយាម
៤.អសញ្ញម មិនប្រយ័ត្ន
៥.និន្ទា ការដេកលក់
៦.អនភិរតិ មិនត្រេកអរក្នុងធម៌វិន័យ ។
សារាណីយធម៌ ៦ យ៉ាង
ធម៌ដែលជាហេតុឲ្យមិនឲ្យភ្លេចគ្នា
១.មេត្តា កាយកម្ម ធ្វើអ្វីដោយកាយប្រកបដោយមេត្តា
២.មេត្តា វចីកម្ម ធ្វើអ្វីដោយវាចាប្រកបដោយមេត្តា
៣.មេត្តា មនោកម្ម ធ្វើអ្វីដោយចិត្តប្រកបដោយមេត្តា
៤.លាភ ចែកលាភដែលបានដោយធម៌ដល់មិត្រសព្រហ្មចារី
៥.សីល រក្សាសីលល្អស្មើគ្នានឹងមិត្រសព្រហ្មចារី
៦.ទិដ្ឋិ សេចក្តីយល់ឃើញត្រូវស្មើគ្នានឹងមិត្រសព្រហ្មចារី ។
គារវ ៦ យ៉ាង
សេចក្តីគោរព,កិរិយាលំអុតលំឱន
១.ពុទ្ធគារវតា គោរពព្រះពុទ្ធ
២.ធម្មគារវតា គោរពព្រះធម៌
៣.សង្ឃគារវតា គោរពសង្ឃ
៤.សិក្ខាគារវតា គោរពសិក្ខា
៥.អប្បមាទគារវតា គោរពអប្បមាទធម៌
៦.បដិសណ្ឋារគារវតា គោរពបដិសណ្ឋារៈ ។
ហានភាគិយធម៌ ៦ យ៉ាង
ធម៌ជាចំណែកនៃសេចក្តីវិនាស
១.សត្ថរិ អគារវា មិនគោរពព្រះសាស្តា
២.ធម្មេ អគារវា មិនគោរពព្រះធម៌
៣.សង្ឃេ អគារវា មិនគោរពព្រះសង្ឃ
៤.សិក្ខាយ អគារវោ មិនគោរពសិក្ខា
៥.អប្បមាទេ អគារវោ មិនគោរពអប្បមាទធម៌
៦.បដិសណ្ឋារេ អគារវោ មិនគោរអប្បមាទធម៌ ។
អនុស្សតិ ៦ យ៉ាង
ការរឭកតាម រឭកដល់ ការនឹក រឭក ការនឹកឃើញរឿយៗ
១.ពុទ្ធានុស្សតិ រឭកដល់គុណព្រះពុទ្ធ
២.ធម្មានុស្សតិ រឭកដល់គុណព្រះធម៌
៣.សង្ឃានុស្សតិ រឭកដល់គុណព្រះសង្ឃ
៤.សីលានុស្សតិ រឭកដល់សីលដែលខ្លួនរក្សា
៥.ចាគានុស្សតិ រឭកដល់ទានដែលខ្លួនបានបរិច្ចាគហើយ
៦.ទេវតានុស្សតិ រឭកដល់គុណធម៌ដែលធ្វើបុគ្គលឲ្យកើតជាទេវតា ។
អនុត្តរិយ ៦ យ៉ាង
កិច្ចដ៍ប្រសើរ
១.ទស្សនានុត្តរិយ ការឃើញប្រសើរ គឺការឃើញធម៌ដោយញាណ(ឃើញធម៌ឈ្មោះថាឃើញព្រះ)
២.សវនានុត្តរិយ ការស្តាប់ប្រសើរ បានដល់ការស្តាប់ព្រះធម៌ ដែលជាបហានៈ និងភាវនា
៣.លាភានុត្តរិយ ការបានលាភប្រសើរ បានដល់ការបានធម៌ ដែលបានស្តាប់បានរៀនហើយ
៤.សិក្ខានុត្តរិយ ការសិក្សាប្រសើរ បានដល់ការសិក្សាព្រះធម៌ ដែលខ្លួនបាន ខ្លួនដល់
៥.បារិចរិយានុត្តរិយ ការបម្រើប្រសើរ បានដល់ការបដិបត្តិព្រះធម៌ ទាំងចំណែកបហានៈយ៉ាងល្អបំផុត
៦.អនុស្សតានុត្តរិយ ការរឭកប្រសើរ បានដល់ការរឭកយកព្រះនិព្វាន ។
អគោចរ ៦ យ៉ាង
ទីមិនគួរទៅ
១.វេសិយាគោចរ ទីមិនគួរទៅ គឺទីស្រីពេស្យា
២.វិធវាគោចរ ទីមិនគួរទៅ គឺទីស្រីមេម៉ាយ
៣.ថូលាគោចរ ទីមិនគួរទៅ គឺទីស្រីក្រមុំចាស់
៤.ភិក្ខុន្យាគោចរ ទីមិនគួរទៅ គឺទីនាងភិក្ខុនី
៥.បណ្ឌកាគោចរ ទីមិនគួរទៅ គឺទីបណ្ឌក
៦.បានាគារាគោចរ ទីមិនគួរទៅក្នុងផ្ទះលក់សុរា ។
កាមាវចរសួគ៌ ៦ ជាន់
១.ចាតុម្មហារាជិកា
២.តាវត្តឹស
៣.យាមា
៤.តុសិត
៥.និម្មានរតី
៦.បរនិម្មិតវសវត្ថី ។
ចរិត ៦ យ៉ាង
ការប្រព្រឹត្តិ
១.រាគចរិត ការប្រព្រឹត្តិ ច្រើនដោយរាគៈ
២.ទោសចរិត ការប្រព្រឹត្តិ ច្រើនដោយទោសៈ
៣.មោហចរិត ការប្រព្រឹត្តិ ច្រើនដោយមោហៈ
៤.វិតក្កចរិត ការប្រព្រឹត្តិ ច្រើនដោយវិតក្កៈ
៥.សទ្ធាចរិត ការប្រព្រឹត្តិ ច្រើនដោយសទ្ធា
៦.ពុទ្ធិចរិត ការប្រព្រឹត្តិ ច្រើនដោយប្រាជ្ញា ។
តណ្ហាគោរចរ ៦ យ៉ាង
១.រូបតណ្ហា តណ្ហាអាស្រ័យរូប
២.សទ្ទតណ្ហា តណ្ហាអាស្រ័យសំឡេង
៣.គន្ធតណ្ហា តណ្ហាអាស្រ័យក្លិន
៤.រសតណ្ហា តណ្ហាអាស្រ័យរស
៥.ផោដ្ឋព្វតណ្ហា តណ្ហាអាស្រ័យការពាល់ត្រូវដោយកាយ
៦.ធម្មតណ្ហា តណ្ហាអាស្រ័យអារម្មណ៍ដែលត្រូវដឹងដោយចិត្ត ។
ទាំង ៦ នេះហៅថា បហាតព្វធម៌ (ធម៌គួរលបង់) ក៍បាន ។
វិធីលះកាមច្ចន្ទ ៦ យ៉ាង
១.អសុភនិមិត្តស្ស ឧត្តហោ រៀននូវអសុភនិមិត្ត
២.អសុភភាវនានុយោតា ព្យាយាមចម្រើនអសុភភាវនា
៣.ឥន្ទ្រីយេសុ គុត្តទ្វារតា រក្សាទ្វារក្នុងឥន្ទ្រីយទាំង ៦
៤.ភោជនេ មត្តញ្ញុតា ដឹងប្រមាណក្នុងភោជន
៥.កល្យាណមិត្តតា មានកល្យាណមិត្រ
៦.សប្បាយកថា ពោលពាក្យជាទីសប្បាយ គឺនិយាយតាមទនងនៃកថាវត្ថុ ១០ យ៉ាង ។
វិធីលះព្យាបាទ ៦ យ៉ាង
១.មេត្តានិមិត្តស្ស ឧត្តហោ រៀននូវមេត្តានិមិត្ត
២.មេត្តាភាវនានុយោកោ ព្យាយាមចម្រើនមេត្តាភាវនា
៣.កម្មស្សកតា បច្ចវេក្ខណា ពិចារណាឃើញថាសត្វមានកម្មជារបស់ខ្លួន
៤.បដិសង្ខានពហុហតា ច្រើនដោយការពិចារណា
៥.កល្យាណមិត្តតា មានកល្យាមិត្រ
៦.សប្បាយកថា ពោលពាក្យជាទីសប្បាយ ។
វិធីលះថីនមិទ្ធ ៦ យ៉ាង
១.អតិភោជនេ និមិត្តគ្គាហោ រៀនកំណត់ក្នុងការបរិភោគច្រើន
២.ឥរិយាបថសម្បរិវត្តនតា ផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថ
៣.អាលោកសញ្ញាមនសិការោ ធ្វើទុកក្នុងចិត្តចំពោះអាលោកសញ្ញា
៤.អព្ភោកាសវាសោ នៅក្នុងទីវាលស្រឡះ
៥.កល្យាណមិត្តតា មានកល្យាណមិត្រ
៦.សប្បាយកថា ពោលពាក្យជាទីសប្បាយ ។
វិធីលះឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ច ៦ យ៉ាង
១.ពហុស្សុតតា រៀនច្រើនស្តាប់ច្រើន
២.បរិបុច្ឆកតា ឧស្សាហ៍សាកសួរ
៣.វិនយេ បកតញ្ញុតា ចេះស្ទាត់ក្នុងវិន័យ
៤.វុឌ្ឍសេវិតា សេពគប់នឹងលោកចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ
៥.កល្យាណមិត្តតា មានកល្យាណមិត្រ
៦.សប្បាយកថា ពោលពាក្យជាទីសប្បាយ ។
បុគ្គលមិនគួរដល់ធុតង្គ ៦ យ៉ាង
អ្នកមិនគួរដល់អង្គនូវធម៌ជាគ្រឿងកំចាត់បង់នូវកិលេស
១.បាបិច្ឆោ អ្នកមានបំណងអាក្រក់
២.ឥស្សាបកតោ អ្នកមានចិត្តច្រណែនឈ្នានីស
៣.កុហកោ អ្នកកុហក
៤.ឱទរិកោ អ្នកឃើញតែពោះខ្លួនឬគិតត្រឹមតែពោះខ្លួន
៥.លាភកាមោ អ្នកប្រាថ្នាលាភ
៦.ហេតុកាមោ អ្នកមានបំណងរកហេតុ ។
ទោសរបស់ រាគ ទោស មោហ ៦ យ៉ាង
១.អន្ធករណ ធ្វើឲ្យងងឹតងងល់
២.អចក្ខុករណ ធ្វើមិនឲ្យមានចក្ខុឃើញធម៌ពិត
៣.អញ្ញាណករណ ធ្វើមិនឲ្យមានញាណដឹងធម៌ពិត
៤.វិឃាដបក្ខិក ធ្វើឲ្យប្រព្រឹត្តទៅក្នុងពួកនៃសេចក្តីចង្អៀតចង្អល់ចិត្ត
៥.បញ្ញានិរោធក ធ្វើឲ្យរលត់ប្រាជ្ញា
៦.អនិព្វានសំវត្តនិក ធ្វើមិនឲ្យប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីព្រះនិព្វាន ។
អាយតន ខាងក្នុង ៦
១.ចក្ខុ ភ្នែក
២.សោត ត្រចៀក
៣.ឃាន ច្រមុះ
៤.ជីវ្ហា អណ្តាត
៥.កាយ កាយ
៦.មន ចិត្ត ។
អាយតន ខាងក្រៅ ៦
១.រូប រូប
២.សទ្ទ សំឡេង
៣.ឃាន ច្រមុះ
៤.ជីវ្ហា អណ្តាត
៥.ផោដ្ឋព្ធ សម្ជស្ស
៦.ធម្ម ធម្មារម្មណ៍ ។
វិញ្ញាណ ៦
១.ចក្ខុវិញ្ញាណ សេចក្តីដឹងកើតតាមផ្លូវភ្នែក
២.សោតវិញ្ញាណ សេចក្តីដឹងកើតតាមផ្លូវត្រចៀក
៣.ឃានវិញ្ញាណ សេចក្តីដឹងកើតតាមច្រមុះ
៤.ជិវ្ហាវិញ្ញាណ សេចក្តីដឹងកើតតាមផ្លូវអណ្តាត
៥.កាយវិញ្ញាណ សេចក្តីដឹងកើតតាមផ្លូវកាយ
៦.មនោវិញ្ញាណ សេចក្តីដឹងកើតតាមផ្លូវចិត្ត ។
សម្ជស្ស ៦
១.ចក្ខុសម្ជស្ស
២.សោតសម្ជស្ស
៣.ឃានសម្ជស្ស
៤.ជីវ្ហាសម្ជស្ស
៥.កាយសម្ជស្ស
៦.មនោសម្ជស្ស ។
វេទនា ៦
១.ចក្ខុសម្ជស្សជា វេទនា
២.សោតសម្ជស្សជា វេទនា
៣.ឃានសម្ជស្សជា វេទនា
៤.ជិវ្ហាសម្ជស្សជា វេទនា
៥.ជិវ្ហាសម្ជស្សជា វេទនា
៦.មនោសម្ជស្សជា វេទនា ។
អភិញ្ញា ៦
១.ឥទ្ធិវិធី សម្តែងប្ញទ្ធិផ្សេងៗបាន
២.ទិព្វសោត ត្រចៀកដូចជាទិព្វ
៣.ចេតោបរិយញ្ញាណ កំណត់ដឹងចិត្តរបស់អ្នកដទៃ
៤.បុព្វេនិវាសានុស្សតិ រព្ញកជាតិក្នុងកាលមុនៗបាន
៥.ចុតូបបាតញ្ញាណ ដឹងចុតិនិងបដិសន្ធិ នៃសត្វដោយទិព្វចក្ខុ
៦.អាសវក្ខយញ្ញាណ ដឹងធម៌ជាទីអស់នៃអាសវៈ ។
rrrÓsss
សត្តកៈ ពួកធម៌ ៧
វិសុទ្ធិ ៧ យ៉ាង
សេចក្តីបរិសុទ្ធ ការឥតមិន្ទិល
១.សីលវិសុទ្ធិ បរិសុទ្ធិដោយការរក្សាសីល
២.ចិត្តវិសុទ្ធិ បរិសុទ្ធិដោយការទូន្មានចិត្ត
៣.ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ បរិសុទ្ធិដោយការឃើញប្រពៃ
៤.កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ បរិសុទ្ធិដោយការឆ្លងនូវសេចក្តីសង្ស័យបាន
៥.មគ្គាមគ្គញ្ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ បរិសុទ្ធដោយការដឹងនិងការឃើញថា មគ្គនិងមិនមែនមគ្គ
៦.បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ បរិសុទ្ធដោយញាណនិងទស្សនៈចំពោះផ្លូវបដិបត្តិ
៧.ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ បរិសុទ្ធិដោយញាណ និងទស្សនចំពោះអរិយមគ្គ ផល ។
មិត្រប្រកបដោយអង្គ ៧ ប្រការគួរសេពគប់
១.ទុទ្ទទំ ទទាតិ ឲ្យរបស់ដែលគេឲ្យបានដោយកម្រ
២.ទុក្ករំ ករោតិ ធ្វើអំពើដែលគេធ្វើបានដោយកម្រ
៣.ទុក្ខមំ ខមតិ អត់ធន់នឹងការងារឬហេតុដែលគេអត់ធន់បានដោយកម្រ
៤.គុយ្ហមស្សអាវិករោតិ ប្រាប់សេចក្តីកំបាំងដល់មិត្រ
៥.គុយ្ហមស្ស បរិកូហតិ លាក់សេចក្តីកំបាំងរបស់មិត្រ
៦.អាបទាសុ ន ជហាតិ មិនលះបង់ចោលគ្នាក្នុងគ្រាដែលមានសេចក្តីអន្តរាយ ឬ មានវិបត្តិ
៧.ខីណេ នាតិមញ្ញេតិ កាលមិត្តអស់ទ្រព្យសម្បតិ្តហើយក៍មើលងាយ ។
ភិក្ខុមិនគួរចូលទៅរកត្រកូលដែលប្រកដោយអង្គ ៤ ប្រការ
១.ន មនាបេន បច្ចុជេ្ឋន្តិ គេមិនក្រោកទទួលដោយសេចក្តីគាប់ចិត្ត
២.ន មនោបេន អភិវាទេន្តិ គេមិនថ្វាយបង្គំដោយសេចក្តីគាប់ចិត្ត
៣.ន មនាបេន អាសនំ ទេន្តិ គេមិនឲ្យទីអង្គុយដោយសេចក្តីគាប់ចិត្ត
៤.សង្គមស្ស បរិគូហន្តិ គេលាក់របស់ដែលមាន
៥.ពហុកម្ហិ ថោកំ ទេន្តិ គេមានវត្ថុច្រើន ដែលគេឲ្យបន្តិចបន្តួច
៦.បណីតម្ហិ លូខំ ទេន្តិ គេមានវត្ថុល្អ តែគេឲ្យវត្ថុអាក្រក់
៧.អសក្កច្ចំ ទេន្តិ គេឲ្យដោយឥតមានគោរព ។
ភិក្ខុគួរចូលទៅរកត្រកូលដែលប្រកបដោយអង្គ ៧ ប្រការ
១.មនាបេន បច្ចុដេ្ឋន្តិ គេក្រោកទទួលដោយសេចក្តីគាប់ចិត្ត
២.មនាបេន អភិភទេន្តិ គេថ្វាយបង្គំដោយសេចក្តីគាប់ចិត្ត
៣.មនាបេន អាសនំ ទេន្តិ គេឲ្យទីអង្គុយដោយសេចក្តីគាប់ចិត្ត
៤.សន្តមស្ស ន បរិគូហន្តិ គេមិនលាក់របស់ដែលមាន
៥.ពហុកម្ហិ ពហុកំ ទេន្តិ គេមានវត្ថុច្រើនគេឲ្យច្រើន
៦.បណីតម្ហិ បណីតំ ទេន្តិ គេមានវត្ថុល្អ គេឲ្យវត្ថុល្អ
៧.សក្កច្ចំ ទេន្តិ គេឲ្យដោយគោរព ។
គ្រូអាចារ្យមានគុណសម្បត្តិ ៧ យ៉ាង
១.បិយោ ជាទីស្រលាញ់គាប់ចិត្ត
២.គរុ ជាទីគួរគោរព
៣.ភាវនីយោ ជាទីសរសើរ
៤.វត្តា ឧស្សាហ៍និយាយប្រដៅ
៥.វចនក្ខមោ អត់ធន់និងពាក្យសម្តី
៦.គម្ភីរំ កថំ កត្តា ពោលពាក្យដ៍ជ្រាលជ្រៅ
៧.នោ អដ្ឋានេ និយោជេតិ មិនដឹកនាំសិស្សឲ្យឋិតនៅក្នុងផ្លូវឥតប្រយោជន៍ ។
ភ្លើង ៧ យ៉ាង
១.រាគគ្គិ ភ្លើង គឺ រាគៈ
២.ទោសគ្គិ ភ្លើង គឺ ទោសៈ
៣.មោហគ្គិ ភ្លើង គឺ មោហៈ
៤.អាហុនេយ្យគ្គិ ភ្លើង គឹ មាតាបិតា
៥.ទក្ខិណេយ្យគ្គិ ភ្លើង គឺ ព្រះអរិយៈជាទក្ខិណេយ្យបុគ្គល
៦.គហបគគ្គិ ភ្លើង គឺ គហបតី បានដល់ជនជាម្ចាស់ផ្ទះ
៧.កដ្ឋគ្គិ ភ្លើងដែលកើតអំពីកំណាត់ឈើ (ភ្លើងប្រក្រតី) ។
ភរិយា ៧ ពួក
១.វធកា ភរិយា ភរិយាប្រាកដស្មើដោយអ្នកសម្លាប់
២.ចោរា ភរិយា ភរិយាប្រាកដស្មើដោយចោរ
៣.អយ្យា ភរិយា ភរិយាប្រាកដស្មើដោយម្ចាស់ ឬនាយ
៤.មាតា ភរិយា ភរិយាប្រាកដស្មើដោយមាតា
៥.ភគិនី ភរិយា ភរិយាប្រាកដស្មើដោយប្អូនស្រី
៦.សខី ភរិយា ភរិយាប្រាកដស្មើដោយសំឡាញ់
៧.ទាសី ភរិយា ភរិយាប្រាកដស្មើដោយខ្ញុំស្រី ។
កម្មឲ្យផលផ្សេងគ្នា ៧ យ៉ាង
១.មានអាយុវែង ព្រោះមិនសម្លាប់សត្វ
២.មិនមានរោគ ព្រោះមិនបៀតបៀនសត្វ
៣.មានសម្បុរល្អ ព្រោះមិនក្រេវក្រោធពិរោធ
៤.មានតេជានុភាពច្រើន ព្រោះមិនច្រណែនឈ្នានីសគេ
៥.មានទ្រព្យសម្បត្តិច្រើន ព្រោះបរិច្ចាគទាន
៦.មានត្រកូលខ្ពង់ខ្ពស់ ព្រោះគោរពកោតក្រែងចំពោះចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ
៧.មានប្រាជ្ញា ព្រោះសេពគប់នឹងសប្បុរស ។
សប្បុរិសធម៌ ៧ យ៉ាង
១.ធម្មុញ្ញុតា ភាពជាអ្នកដឹងធម៌ គឺដឹងហេតុ
២.អត្ថញ្ញុតា ភាពជាអ្នកដឹងអត្ថ គឺដឹងផល
៣.អត្តញ្ញុតា ភាពជាអ្នកដឹកនាំខ្លួន
៤.មត្តញ្ញុតា ភាពជាអ្នកដឹងប្រមាណ
៥.កាលញ្ញុតា ភាពជាអ្នកដឹងកាល
៦.បរិសញ្ញុតា ភាពជាអ្នកដឹងបរិស័ទ
៧.បុគ្គលបរោបរញ្ញុតា ភាពជាអ្នកដឹងបុគ្គលខ្ពស់ទាប ។
សទ្ធម្ម ៧ យ៉ាង
ធម៌របស់បុគ្គលអ្នកស្ងប់ អ្នកត្រឹមត្រូវ
១.សទ្ធា ការជឿកម្មនឹងផលកម្ម ឬជឿហេតុដែលគួរជឿ
២.ហិរិ សេចក្តីខ្មាសបាប ខ្មាសទុច្ចរិត
៣.ឱត្តប្ប សេចក្តីស្លុតខ្លាចបាប ទុច្ចរិត
៤.ពាហុសច្ច ភាពជាអ្នកបានរៀន បានស្តាប់ច្រើន
៥.វីរិយ ព្យាយាម
៦.សតិ សេចក្តីរឭក
៧.បញ្ញា សេចក្តីដឹងសព្វ ។
អរិយទ្រព្យ ៧ យ៉ាង
១.សទ្ធា សេចក្តីជឿចំពោះហេតុដែលគួរជឿ
២.សីល រក្សាសីល
៣.ហិរិ សេចក្តីខ្មាសបាប ខ្មាសទុច្ចរិត
៤.ឱត្តប្ប សេចក្តីស្លុតខ្លាចបាប ទុច្ចរិត
៥.ពាហុសច្ច ភាពជាអ្នកបានរៀន បានស្តាប់ច្រើន
៦.ចាគ លះទ្រព្យរបស់ខ្លួនឲ្យដល់បុគ្គលដែលគួរឲ្យ
៧.បញ្ញា ប្រាជ្ញា ។
ជាតិទុក្ខ ៧ យ៉ាង
១.គព្ភោក្កន្តិមូលកទុក្ខ ទុក្ខមានការចុះកាន់គភ៌ជាមូល
២.គព្ភបរិហរណមូលកទុក្ខ ទុក្ខមានការថែរក្សាគភ៌ជាមូល
៣.គព្ភវិបត្តិមូលកទុក្ខ ទុក្ខមានវិបត្តិនៃគត៌ជាមូល
៤.គព្ភវិនាយនមូលកទុក្ខ ទុក្ខមានការកំពុងសម្រាលចាកគភ៌ជាមូល
៥.គព្ភនិក្ខមនមូលកទុក្ខ ទុក្ខមានការចេញចាកគភ៌ជាមូល
៦.អត្តូបក្កមមូលកទុក្ខ ទុក្ខមានសេចក្តីព្យាយាមរបស់ខ្លួនជាមូល
៧.បរុបក្កមមូលទុក្ខ ទុក្ខមានសេចក្តីព្យាយាមរបស់អ្នកដទៃជាមូល ។
ជរាទុក្ខ ៧ យ៉ាង
១.ទុព្វណ្ណោ មានសម្បុរអាក្រក់
២.ទុព្វលោ មានកំឡាំងថមថយ
៣.ដិណ្ណកាយោ មានរាងកាយចាស់ទ្រុតទ្រោម
៤.កម្បិតសរីរោ មានសរីរាអវយវៈញញាក់ញ័រ
៥.ធិន្នទន្តោ មានធ្មេញបាក់
៦.ជរចក្ខុ មានភ្នែកជរាគឺស្រវាំង ឬងងឹត
៧.ជរសោតោ មានត្រចៀកជរាគឺស្តាប់មិនច្បាស់ ឬថ្លង់ ។
ភិក្ខុប្រកបដោយធម៌ ៧ យ៉ាងឈ្មោះថាធ្វើអសវឲ្យអស់បាន
១.សទ្ធោ ហោតិ ជាអ្នកមានសទ្ធា
២.សីលវា ហោតិ ជាអ្នកមានសីល
៣.ពហុស្សុតោ ហោតិ ជាពហុស្សូត
៤.បដិសល្លិនោ ហោតិ ជាអ្នកថយចេញចាកពួកទៅរកទីស្ងាត់
៥.អារទ្ធវីរិយោ ហោតិ ជាអ្នកមានព្យាយាម
៦.សតិមា ហោតិ ជាអ្នកមានសតិ
៧.បញ្ញវា ហោតិ ជាអ្នកប្រាជ្ញា ។
សមាធិបរិក្ខា ៧ យ៉ាង
ធម៌ជាបរិក្ខារនៃការតម្កល់ចិត្តដោយប្រពៃ
១.សម្មាទិដ្ឋិ ការយល់ឃើញត្រូវ
២.សម្មាសង្កប្ប ការត្រិះរិះត្រូវ
៣.សម្មាវាចា ការនិយាយត្រូវ
៤.សម្មាកម្មន្ត ការងារត្រូវ
៥.សម្មាអាជីវ ការចិញ្ចឹមជីវិតត្រូវ
៦.សម្មាវាយាម ព្យាយាមត្រូវ
៧.សម្មាសតិ សេចក្តីរឭកត្រូវ ។
អនុសយ ៧ យ៉ាង
កិលេសដេកនៅរឿយៗក្នុងចិត្ត
១.កាមរាគានុសយ
២.បដិឃានុសយ
៣.មានានុសយ
៤.ទិដ្ឋានសយ
៥.វិចិកិច្ឆានសយ
៦.ភវរាគានុសយ
៧.អវិជ្ជានុសយ ។
សល្ល ៧ យ៉ាង
ធម៌ប្រៀបដូចជាព្រួញ
១.រាគសល្ល ព្រួញ គឺរាគៈ
២.ទោសសល្ល ពួ្រញ គឺ ទោសៈ
៣.មោហសល្ល ព្រួញ គឺ មោហៈ
៤.មានសល្ល ព្រួញ គឺ មានៈ
៥.សោកសល្ល ព្រួញ គឺ សោកៈ
៦.កថំកថោសល្ល ព្រួញ គឺ សេចក្តីសង្ស័យ
៧.ទិដ្ឋិសល្ល ព្រួញ គឺ សេចក្តីយល់ឃើញខុស ។
មហាឋាន ៧ យ៉ាង
កន្លែងដ៍ប្រសើរ
១.ពោធិបល្លង្គ
២.អនិម្មិសចេតិយ
៣.រតនចង្កម
៤.រតនឃរ
៥.អជបាលនិគ្រោធ
៦.ស្រះមុច្ចលិន្ទ
៧.រាជាយតនចេតិយ ។
សហជាតិ (ដែលកើតដំណាលគ្នានឹងថ្ងៃដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់ប្រសូត)៧ យ៉ាង
១.នាងពិម្ភារ
២.ឆន្នាមាត្យ
៣.កាឡុទាយិអាមាត្យ
៤.ព្រះអានន្ទ
៥.សេះកណ្ឋក
៦.ដើមមហាពោធិព្រឹក្ស
៧.កំណប់ទ្រព្យទាំង ៤ ។
ធម៌ជាបច្ច័យនឹងគ្នា ៧ យ៉ាង
១.ហិរិឱត្តប្ប ជាបច្ច័យនៃឥន្ទ្រិយសំវរៈ
២.ឥន្ទ្រិយសំវរ ជាបច្ច័យនៃសីល
៣.សីល ជាបច្ច័យនៃសម្មាសមាធិ
៤.សម្មាសមាធិ ជាបច្ច័យនៃយថាភូតញ្ញាណទស្សនៈ
៥.យថាភូតញ្ញាណទស្សន ជាបច្ច័យនៃទិព្វិទាវិរាគៈ
៦.ទិព្វិទាវិរាគ ជាបច្ច័យនៃវិមុត្ត
៧.វិមុត្ត ជាបច្ច័យនៃនិព្វាន ជាធម៌ទីបំផុត ។
ធម៌គួរចម្រើន ៧ យ៉ាង
១.អនិច្ចសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ថាមិនទៀង
២.អនត្តសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ថាមិនមែនខ្លួនប្រាណ
៣.អសុកសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ថាមិនល្អ
៤.អាទីនវសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ថាមិនមែនជាទោស
៥.បហានសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ក្នុងការលះ
៦.វិរាគសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ក្នុងធម៌ប្រាសចារាគៈ
៧.និរោធសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ក្នុងធម៌ជាទីរលត់ ។
គ្រឿងវិនិច្ឆ័យថាមិនមែនជាធម៌វិន័យ ៧ យ៉ាង
១.ធម៌ដែលមិនប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បី និព្វិទា
២.ធម៌ដែលមិនប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បី វិរាគៈ
៣.ធម៌ដែលមិនប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បី និរោធៈ
៤.ធម៌ដែលមិនប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បី ឧបសមៈ
៥.ធម៌ដែលមិនប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បី អភិញ្ញា
៦.ធម៌ដែលមិនប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បី សម្ពោធៈ
៧.ធម៌ដែលមិនប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បី និព្វាន ។
(ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់ចំពោះព្រះឧបាលិត្ថេរ)
ពោជ្ឈង្គ ៧
អង្គនៃធម៌ជាគ្រឿងត្រាស់ដឹង
១.សតិ សេចក្តីរឭក
២.ធម្មវិចយ ការពិចារណាធម៌
៣.វីរិយ ព្យាយាម
៤.បីតិ សេចក្តីផ្អែតចិត្ត
៥.បស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់កាយ ស្ងប់ចិត្ត
៦.សមាធិ សេចក្តីតាំងចិត្តមាំ
៧.ឧបេក្ខា សេចក្តីប្រងើយកន្តើយ ។
ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីមិនសាបសូន្យ ៧ យ៉ាង
១.សត្ថុគារវតា គោរពចំពោះព្រះសាស្តា
២.ធម្មគារវតា គោរពចំពោះព្រះធម្ម
៣.សង្ឃគារវតា គោរពចំពោះព្រះសង្ឃ
៤.សិក្ខាគារវតា គោរពចំពោះសិក្ខា
៥.សមាធិគារវតា គោរពចំពោះសមាធិ
៦.សោវចស្សតា ធ្វើខ្លួនឲ្យគេប្រដៅងាយ
៧.កល្យាណមិត្តតា មានកល្យាណមិត្ត ។
សង្ឃគតាទក្ខិណាទាន ៧ យ៉ាង
១.ឲ្យទានដល់ឧភតោសង្ឃ មានព្រះពុទ្ធជាប្រធាន
២.ឲ្យទានដល់ឧសតោសង្ឃ ឥតមានព្រះពុទ្ធជាប្រធាន
៣.ឲ្យទានដល់ភិក្ខុសង្ឃ
៤.ឲ្យទានដល់ភិក្ខុនីសង្ឃ
៥.ឲ្យទានដល់ភិក្ខុដែលនិមន្តចំពោះអំពីសំណាក់ឧភតោសង្ឃ
៦.ឲ្យទានដល់ភិក្ខុដែលនិមន្តចំពោះអំពីសំណាក់ភិក្ខុសង្ឃ
៧.ឲ្យទានដល់ភិក្ខុនីដែលនិមន្តចំពោះអំពីសំណាក់ភិក្ខុនីសង្ឃ ។
ភិក្ខុប្រកបដោយធម៌ ៧ យ៉ាងមិនជាទីស្រលាញ់នៃសព្រហ្មចារី
១.លាភកាមោ ប្រាថ្នាលាភ
២.សក្ការកាមោ ប្រាថ្នាសក្ការៈ
៣.អនវញ្ញត្តិកាមោ ប្រកាន់ខ្លួន
៤.អហិវិកោ មិនខ្មាសបាប
៥.អនោត្តតប្បី មិនស្លុតខ្លាចបាប
៦.ឥស្សុកី មានសេចក្តីច្រណែនឈ្នានីស
៧.មច្ឆរី មានសេចក្តីកំណាញ់ ។
ភិក្ខុប្រកបដោយធម៌ ៧ យ៉ាងជាទីស្រឡាញ់នៃសព្រហ្មចារី
១.ន លាភកាមោ មិនប្រាថ្នាលាភ
២.ន សក្ការកាមោ មិនប្រាថ្នាសក្ការៈ
៣.ន អនវញ្ញត្តិកាមោ មិនប្រកាន់ខ្លួន
៤.ហិវិកោ មានខ្មាសបាប
៥.ឱត្តតប្បី មានស្លុតខ្លាចបាប
៦.អនិស្សុកី មិនមានសេចក្តីច្រណែនឈ្នានីស
៧.អមច្ឆរី មិនមានសេចក្តីកំណាញ់ ។
វិបត្តិរបស់ ឧបាសក ៧ យ៉ាង
១.ភិក្ខុទស្សនំ ហាបេតិ បោះបង់លែងទៅជួបប្រទះនឹងភិក្ខុសង្ឃ
២.សទ្ធម្មស្សវនំ បមជ្ជតិ ប្រមាទក្នុងការស្តាប់ព្រះសទ្ធម្ម
៣.អធិសីលេ ន សិក្ខតិ មិនសិក្សាក្នុងអធិសីល គឺ សីល ៥ និងសីល ១០
៤.អប្បសាទពហុលោ ហោតិ ច្រើនដោយសេចក្តីមិនជ្រះថ្លា
៥.ឧបារម្ភចិត្តោ ធម្មំ សុណាតិ រន្ធគវេសី កំពុងស្តាប់ធម៌មានចិត្តក្រេវក្រោធឬតិះដៀលស្វែងរកទោស
៦.ឥតោ ពហិទ្ធា ទក្ខិណេយ្យំ គេវេសតិ ស្វែងរកបុគ្គលអ្នកទទួលទេយ្យធម៌ខាងក្រៅព្រះពុទ្ធសាសនា
៧.តត្ថ ច បុព្វការំ ករោតិ ធ្វើទានចំពោះតិរ្ថិយខាងក្រៅព្រះពុទ្ធសាសនា ។
សម្បទារបស់ឧបាសក ៧ យ៉ាង
១.ភិក្ខុទស្សនំ ន ហាបេតី ឧស្សាហ៍ជួបប្រទះនឹងភិក្ខុសង្ឃ
២.សទ្ធម្មស្សវនំ នប្បមជ្ជតិ មិនប្រមាទក្នុងការស្តាប់ព្រះសទ្ធម្ម
៣.អធិសីលេ សិក្ខតិ សិក្សាក្នុងអធិសីល
៤.បសាទពហុលោ ហោតិ មានសេចក្តីជ្រះថ្លាច្រើន
៥.អនុបារម្ភចិត្តោ ធម្មំ សុណាតិ ន រន្ធគវេសី កំពុងស្តាប់ធម៌មានចិត្តមិនក្រេវក្រោធឬ មិនតិះដៀលមិនស្វែងរកទោស
៦.ន ឥតោ ពហិទ្ធា ទក្ខិណេយ្យំ គវេសតិ មិនស្វែងរកទក្ខិណេយ្យបុគ្គលខាងក្រៅព្រះពុទ្ធសាសនា
៧.ឥធ ច បុព្វការំ ករោតិ ធ្វើទានចំពោះតែទក្ខិណេយ្យបុគ្គលខាងក្រៅព្រះពុទ្ធសាសនា ។
ឧទកូបមបុគ្គល ៧ យ៉ាង
បុគ្គលប្រៀបដូចអ្នកមុជទឹក
១.សកឹ និម្មុគ្គោ និម្មុគ្គោវ ហោតិ មុជចុះម្តងក៍ចេះតែមុជចុះរហូត (បានដល់និយតមិច្ឆាទិដ្ឋិកបុគ្គល)
២.ឧម្មុជ្ជិត្វា និម្មុជ្ជតិ ងើបឡើងហើយមុជចុះទៅវិញ (បានដល់បុគ្គលដែលមានសីលជាដើម ហើយបោះបង់ចោលទៅវិញ )
៣.ឧម្មុជ្ជិត្វា ឋិតោ ហោតិ ងើបឡើងហើយឈរទ្រឹង (បានដល់កល្យាណបុថុជ្ជន)
៤.ឧម្មុជ្ជិត្វា វិបស្សតិ វិលោកេតិ ងើបឡើងហើយសំឡឹងរកមើលទិសដែលត្រូវទៅ (បានដល់សោតាបន្នបុគ្គល )
៥.ឧម្មុជ្ជិត្វា បតរតិ ងើបឡើងហើយបែរមុខទៅរកទិសដែលត្រូវទៅ (បានដល់សកទាគាមិបុគ្គល)
៦.ឧម្មុជ្ជិត្វា បតិគាធប្បត្តោ ហោតិ ងើបឡើងហើយឆ្លងទៅដល់មាត់ច្រាំង ក៍ឈប់នៅទីនោះមិនត្រឡប់មកវិញ(បានដល់អានាគាមិបុគ្គល)
៧.ឧម្មុជ្ជិត្វា តិណ្ណោ ហោតិ ងើបឡើងហើយ ហែលឆ្លងទៅដល់ត្រើយនាយឡើងទៅឈរលើគោក (បានដល់ព្រះអរហន្ត) ។
អបរិហានិយធម៌ ៧ យ៉ាង
ធម៌ប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីសេចក្តីសម្រើន
១.ឧស្សាហ៍ប្រជុំគ្នារឿយៗ
២.កាលប្រជុំគ្នា ក៍ព្រមព្រៀងគ្នាប្រជុំ កាលក្រោកចាកទីប្រជុំក៍ព្រមព្រៀងគ្នាក្រោក នឹងព្រមព្រៀងគ្នាជួយធ្វើកិច្ចការដែលសង្ឃត្រូវធ្វើ
៣.មិនបញ្ញត្តបន្ថែមនូវសិក្ខាបទដែលព្រះអង្គមិនបានអនុញ្ញត្ត, មិនដកហូតសិក្ខាបទ ដែលព្រះអង្គទ្រង់បញ្ញត្តហើយ
៤.ធ្វើសក្ការៈ គោរពរាប់អានបូជាចំពោះលោកជាថេរៈ ជាសង្ឃបិតា ជានាយកលើសង្ឃ ព្រមទាំងជឿ ស្តាប់ឱវាទរបស់លោក
៥.មិនលុះក្នុងអំណាចនៃតណ្ហាដែលកើតឡើង
៦.ចូលចិត្តអាស្រ័យនៅក្នុងទីសេនាសនៈ ដែលមាននៅក្នុងព្រៃ
៧.តាំងចិត្តថា សព្រហ្មចារីបុគ្គលទាំងឡាយ ដែលមានសីលជាទីស្រឡាញ់ ។
rrrR†Tsss
អដ្ឋក ពួកធម៌ ៨
ធម្មសមោធាន ៨ ប្រការ
១.មនុស្សត្តំ ជាតិជាមនុស្ស
២.សិង្គសម្បត្តិ ដល់ព្រមដោយភេទជាបុរស
៣.ហេតុ មានឧបនិស្ស័យគួរនឹងសម្រេចអរហន្តផល
៤.សត្ថារទស្សនំ បានជួបនឹងព្រះបរមសាស្តា (ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ)
៥.បព្វជ្ជា បានបួសក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ឬ បួសជាតាបសក្រៅព្រះពុទ្ធសាសនា
៦.គុណសម្បត្តិ ដល់ព្រមដោយគុណសម្បត្តិមានឈានជាដើម
៧.អធិការោ បានធ្វើទានដ៍ឧត្តម មានមហាបរិច្ចាគ ៥ ជាដើម
៨.ឆន្ទតា ពេញចិត្តប្រាថ្នានូវពោធិញ្ញាណ ។
(ធម៌ ៨ ប្រការនេះ អាចញុំាងសេចក្តីប្រាថ្នាពោធិញ្ញាណឲ្យសម្រេចបាន)
ធម៌ប្រៀបធៀប ៨ យ៉ាង
១.សទ្ធា ដូចជា នឹម
២.ហិរិ ដូចជា ខែ្សចន្ទោល
៣.មនោ ដូចជា ខ្សែបរ
៤.សតិ ដូចជា នាយសារថី
៥.សីល ដូចជា គ្រឿងប្រដាប់រថ
៦.ឈាន ដូចជា ភ្លៅ
៧.វិរិយ ដូចជា តង់
៨.ឧបេក្ខា ដូចជា កំណល់នឹម ។
បុគ្គលជាបុញ្ញក្ខេត្តដ៍ប្រសើរមាន ៨ ពួក
១.សោតាបន្នោ លោកជាសោតាបន្នបុគ្គល
២.សោតាបត្តិផល សច្ឆិកិរិយាយ បដិបន្នោ លោកដែលប្រតិបត្តិដើម្បីធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវ
សោតាបត្តិផល
៣.សកទាគាមិ លោកជាសកទាគាមិបុគ្គល
៤.សកទាគាមិផលសច្ឆិកិរិយាយ បដិបន្នោ លោកដែលប្រតិបត្តិដើម្បីធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវ
សកទាគាមិផល
៥.អនាគាមិ លោកជាអនាគាមិបុគ្គល
៦.អនាគាមិផលសច្ឆិកិរិយាយ បដិបន្នោ លោកដែលប្រតិបត្តិដើម្បីធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវអនាគាមិផល
៧.អរហា លោកជាព្រះអហន្ត
៨.អរហត្តាយ យ បដិបន្នោ លោកដែលប្រតិបត្តិដើម្បីអរហត្តផល ។
សប្បុរិសទាន ៨
១.សុចី ទេតិ ឲ្យវត្ថុដ៍ស្អាត
២.បណីតំ ទេតិ ឲ្យវត្ថុដ៍ឧត្តមថ្លៃថ្លា
៣.កាលេន ទេតិ ឲ្យទានតាមកាលសម័យ
៤.កប្បិយំ ទេតិ ឲ្យវត្ថុជារបស់គួរ
៥.វិចេយ្យ ទេតិ ពិចារណាហើយទើបឲ្យ
៦.អភិណ្ហំ ទេតិ ឲ្យទានរឿយៗ
៧.ទត្វា អត្តមនោ ហោតិ លុះឲ្យទានរួចហើយមានចិត្តត្រេកអរ ។
បដិគ្គាហកដែលធ្វើទានទាយកឲ្យថយផល ៨ ពួក
១.មិច្ឆាទិដ្ឋិកា មានសេចក្តីឃើញខុស
២.មិច្ឆាសង្កប្បា មានការត្រិះរិះខុស
៣.មិច្ឆាវាចា មានវាចាខុស
៤.មិច្ឆាកម្មន្តា មានការងារខុស
៥.មិច្ឆាអាជីវា មានការចិញ្ចឹមជីវិតខុស
៦.មិច្ឆាវាយាមា មានព្យាយាមខុស
៧.មិច្ឆាសតិនោ មានសតិខុស
៨.មិច្ឆាសមាធិនោ មានការតាំងចិត្តខុស ។
បដិគ្គាហកដែលធ្វើទានទាយកឲ្យមានផលច្រើន ៨ ពួក
១.សម្មាទិដ្ឋិកា មានសេចក្តីយល់ឃើញត្រូវ
២.សម្មាសង្កប្បា មានការត្រិះរិះត្រូវ
៣.សម្មាវាចា មានវាចាត្រូវ
៤.សម្មាកម្មន្តា មានការងារត្រូវ
៥.សម្មាអាជីវា មានការចិញ្ចឹមជីវិតត្រូវ
៦.សម្មាវាយាមា មានព្យាយាមត្រូវ
៧.សមាសតិនោ មានសតិត្រូវ
៨.សម្មាសមាធិនោ មានការតាំងចិត្តត្រូវ ។
ទានវត្ថុ ៨ យ៉ាង
ហេតុដែលនាំឲ្យធ្វើទាន
១.ឆន្ទទានំ ឲ្យទានដោយសេចក្តីស្រឡាញ់
២.ទោសទានំ ឲ្យទានដោយសេចក្តីក្រោធ
៣.មោហទានំ ឲ្យទានដោយសេចក្តីវង្វេង
៤.ភយទានំ ឲ្យទានដោយសេចក្តីភ័យខ្លាច
៥.ទិន្នបុព្វទានំ ឲ្យទានដោយគិតត្រកូលរបស់ធ្លាប់តែឲ្យទានមក
៦.សុគតិឧប្បជ្ជនទា ឲ្យទានដោយតាំងចិត្តថានឹងបានទៅកើតក្នុងសុគតិ
៧.ចិត្តប្បសាទនទានំ ឲ្យដោយគិតថាកាលអាត្មាអញឲ្យទាននឹងកើតចិត្តជ្រះថ្លា
៨.ចិត្តាសង្ការទានំ ឲ្យទានដើម្បីជាគ្រឿងប្រដាប់ឬជាគ្រឿងបរិក្ខារនៃចិត្ត (ចំពោះសមថវិបស្សនាចិត្ត) ។
ទានូបបត្តិ ៨ យ៉ាង
កន្លែងដែលអ្នកធ្វើទានចង់ទៅកើត
១.មហាសាលទានំ ឲ្យទានព្រោះចង់ទៅកើតក្នុងត្រកូលមហាសាល
២.ចាតុម្មហារាជិកទានំ ឲ្យទានព្រោះចង់ទៅកើតក្នុងឋានចាតុម្មហារាជិកា
៣.តាវត្តឹសទានំ ឲ្យទានព្រោះចង់ទៅកើតក្នុងឋានតាវត្តឹង្ស
៤.យាមាទានំ ឲ្យទានព្រោះចង់ទៅកើតក្នុងឋានយាមា
៥.តុសិតទានំ ឲ្យទានព្រោះចង់ទៅកើតក្នុងឋានតុសិត
៦.និម្មានរតិទានំ ឲ្យទានព្រោះចង់ទៅកើតក្នុងឋាននិម្មានរតី
៧.បរនិម្មិតវសវត្តិទានំ ឲ្យទានព្រោះចង់ទៅកើតក្នុងឋានបរនិមិ្មតវសវត្តី
៨.ព្រហ្មលោកទានំ ឲ្យទានព្រោះចង់ទៅកើតព្រហ្មលោក ។
មិច្ឆត្ត ៨
ភាវៈនៃសេចក្តីខុស
១.មិច្ឆាទិដ្ឋិ ការឃើញខុស
២.មិច្ឆាសង្កប្ប ត្រិះរិះខុស
៣.មិច្ឆាវាចា វាចាខុស
៤.មិច្ឆាកម្មន្ត ការងារខុស
៥.មិច្ឆាអាជីវ ការចិញ្ជឹមជីវិតខុស
៦.មិច្ឆាសតិ សតិខុស
៧.មិច្ឆាសតិ សតិខុស
៨.មិច្ឆាសមាធិ សមាធិខុស ។
មគ្គ ៨ យ៉ាង
ផ្លូវប្រតិបត្តិ ទីដែលពួកជនត្រូវដើរត្រូវជម្រះគឺតែងធ្វើមិនមានស្មៅ(គឺកិលេស)
១.សម្មាទិដ្ឋិ ប្រាជ្ញាឃើញត្រូវ
២.សម្មាសង្កប្ប ការត្រិះរិះត្រូវ
៣.សម្មាវាចា វាចាត្រូវ
៤.សម្មាកម្មន្ត ការងារត្រូវ
៥.សម្មាអាជីវ ការចិញ្ចឹមជីវិតត្រូវ
៦.សម្មាវាយាម ព្យាយាមត្រូវ
៧.សម្មាសតិ សេចក្តីរឭកត្រូវ
៨.សម្មាសមាធិ ការតាំងចិត្តឲ្យនឹងត្រូវ ។
សេចក្តីសុខរបស់សមណៈ ៨ យ៉ាង
១.មិនមានការហួងហែងរក្សាទុកនូវសម្បត្តិមានស្រូវជាដើម
២.ស្វែងរកតែបិណ្ឌបាតដែលអត់ទោស
៣.បរិភោគតែអាហារដែលឆ្អិនស្រាប់
៤.មិនមានសេចក្តីលំបាកដោយការបៀតបៀនអំពីដែន គឺមិនត្រូវបង់ពន្ធដារជាដើម
៥.មិនមានឆន្ទរាគចំពោះគ្រឿងឧបករណ៍
៦.មិនមានភ័យព្រោះចោរប្លន់
៧.មិនជាប់ជំពាក់ដោយស្តេច និងអាមាត្យស្តេច
៨.ឥតមានអ្នកណារារាំងឃាត់ឃាំងក្នុងទិស ៤ ។
មនុស្សឆ្កួត ៨ ពួក
១.កាមុម្មត្តកោ ឆ្កួតព្រោះកាម
២.កោធុម្មត្តកោ ឆ្កួតព្រោះសេចក្តីក្រោធ
៣.ទិដ្ឋុម្មត្តកោ ឆ្កួតព្រោះសេចក្តីយល់ឃើញខុស
៤.មោហុម្មត្តកោ ឆ្កួតព្រោះសេចក្តីវង្វេង
៥.យក្ខុម្មត្តកោ ឆ្កួតព្រោះយក្សចូលបៀតបៀន
៦.បិត្តុម្មត្តកោ ឆ្កួតព្រោះកំរើកប្រមាត់
៧.សុរុម្មត្តកោ ឆ្កួតព្រោះសុរា
៨.ព្យសនុម្មត្តកោ ឆ្កួតព្រោះជួបប្រទះនឹងសេចក្តីវិនាស ។
អបាយមុខ ៨ យ៉ាង
១.ឥត្ថីសោណ្ឌ ជាអ្នកលេងស្រ្តី
២.សុរាសោណ្ឌ ជាអ្នកលេងផឹកសុរា
៣.បូវសោណ្ឌ ជាអ្នកលេងស៊ីនំ
៤.អក្ខធុត្ត ជាអ្នកលេងល្បែងភ្នាល់
៥.បាបមិត្ត មានមិត្រអាក្រក់
៦.អាលស្យ ភាពជាអ្នកខ្ជិលច្រអូស
៧.រត្តិយាវិចរណ ដើរលេងក្នុងវេលាយប់
៨.សមជ្ជវិចារណ ដើរមើលល្បែងមហោស្រព ។
លោកធម៌ ៨ យ៉ាង
ធម្មតារបស់លោក គឺការមិនទៀងទាត់របស់លោក
១.លាភោ មានលាភ
២.អលាភោ មិនមានលាភ
៣.យសោ មានយស
៤.អយសោ មិនមានយស
៥.និន្ទា ការតិះដៀល
៦.បសំសា សេចក្តីសរសើរ
៧.សុខំ សេចក្តីសុខ
៨.ទុក្ខំ សេចក្តី ។
មន្ទិល ៨ យ៉ាង
សេចក្តីសៅហ្មង ការស្មោកគ្រោក សង្ស័យ
១.អសជ្ឈាយមលា មន្តា មន្ត ឬចំពោះវិជ្ជា មានការមិនស្វាធ្យាយន៍ជាមន្ទិល
២.អនុដ្ឋានមណ ឃរា ផ្ទុះមានការមិនឧស្សហ៍ថែទាំ ជាមន្ទិល
៣.មលំ វណ្ណស្ស កោសជ្ជំ សេចក្តីខ្ជិល ជាមន្ទិលនៃសម្បុរ
៤.បមាទោ រក្ខតោមលំ សេចក្តីប្រហែលធ្វេស ជាមន្ទិលនៃការរក្សា
៥.មលិតិយា ទុច្ចរិតំ ការប្រព្រឹត្តិអាក្រក់ ជាមន្ទិលរបស់ស្រ្តី
៦.មច្ឆេរំ ទទតោ មលំ សេចក្តីកំណាញ់ ជាមន្ទិលរបស់អ្នកឲ្យ
៧.មលា ឋ បាបកា ធម្មា អស្មឹ លោកេ បរម្ហិ ច បាបធម៌ទាំងឡាយជាមន្ទិលក្នុងលោកនេះ នឹងបរលោក
៨.តតោ មលា មលតរំ អវិជ្ជា បរមំ មលំ អវិជ្ជាជាមន្ទិលដ៍ក្រៃលែងជាងមន្ទិលទាំងអស់ ។
សំវេគវត្ថុ ៨ យ៉ាង
ហេតុនាំឲ្យកើតសំវេគ
១.ជាតិទុក្ខ រំពឹងដល់ទុក្ខក្នុងការកើត
២.ជរាទុក្ខ រំពឹងដល់ទុក្ខក្នុងការចាស់គ្រាំគ្រា
៣.ព្យាធិទុក្ខ រពឹងដល់ទុក្ខក្នុងការឈឺចាប់
៤.មរណទុក្ខ រំពឹងដល់ទុក្ខក្នុងការស្លាប់
៥.អបាយទុក្ខ រំពឹងដល់ទុក្ខក្នុងអបាយ
៦.អតីតទុក្ខ រំពឹងដល់ទុក្ខក្នុងអតីត
៧.អនាគតទុក្ខ រំពឹងដល់ទុក្ខក្នុងអនាគត
៨.អាហារបរិយេដិ្ឋតទុក្ខ រំពឹងដល់ទុក្ខក្នុងការស្វែងរកអាហារ ។
មហានរក ៨ រណ្តៅ
១.សញ្ជិវ, ២.កាលសុត, ៣.សង្ឃាដ, ៤.រោរវៈ ៥,មហារោរវ, ៦.តាប, ៧.មហាតាប, ៨.អវីច ។
អក្ខណអសម័យ ៨ យ៉ាង
១.កើតក្នុងនរក
២.កើតក្នុងកំណើតតិរច្ឆាន
៣.កើតក្នុងប្រេតវិស័យ
៤.កើតជាព្រហ្មមានអាយុវែង
៥.កើតជាមនុស្សក្នុងបច្ចន្តប្រទេស
៦.កើតជាមនុស្សក្នុងមជ្ឈិមប្រទេស តែជាមនុស្សលីលា
៧.កើតជាមនុស្សក្នុងមជ្ឈិមប្រទេស តែជាមិច្ឆាទិដ្ឋិ
៨.កើតខាងក្រៅពន្ធកាល ។
កិលេសវត្ថុ ៨ យ៉ាង
១.លោភ, ២.ទោស, ៣.មោហ, ៤.មាន, ៥.ទិដ្ឋិ, ៦.វិចិកិច្ឆា, ៨.ថីន, ៨.ឧទ្ធច្ច ។
កុសិតវត្ថុ ៨ យ៉ាង
ហេតុនៃមនុស្សខ្ជិល
១.គិតថា អញនឹងត្រូវធ្វើការងារ គួរសម្រាកសិន, ហើយដេក
២.គិតថា អញធ្វើការរួចហើយ គួរឈប់ឲ្យសប្បាយ, ហើយដេក
៣.គិតថា អញនឹងត្រូវដើរផ្លូវឆ្ងាយ គួរសម្រាកសិន, ហើយដេក
៤.គិតថា អញដល់កន្លែងហើយ គួរឈប់ឲ្យសប្បាយ, ហើយដេក
៥.គិតថា អញបរិភោគអាហារតិចពេក ធ្វើការមិនកើតទេ, ហើយដេក
៦.គិតថា អញបរិភោគអាហារច្រើនពេក គួរសម្រាកឲ្យអាហាររលាយស្រួលបួនសិន, ហើយដេក
៧.គិតថា អញមិនសូវសប្បាយរកកល់ឈឺគួរសម្រាកសិន, ហើយដេក
៨.គិតថា អញទើបងើបពីឈឺថ្មីៗ គួរឈប់ធ្វើការងារសិន, ហើយដេក ។
អានិសង្សរបស់អ្នកចម្រើនមេត្តា ៨ យ៉ាង
១.សុខំ សុបតិ ដេកលក់ស្រួល
២.សុខំ បដិពុជ្ឈតិ ភ្ញាក់ឡើងស្រួល
៣.ន បាបកំ សុបិនំ បស្សតិ មិនឃើញសុបិនអាក្រក់
៤.មនុស្សានំ បិយោ ហោតិ ជាទីស្រឡាញ់នៃមនុស្សទាំងឡាយ
៥.អមនុស្សានំ បិយោ ហោតិ ទាំងជាទីស្រឡាញ់នៃអមនុស្សទាំងឡាយដែរ
៦.ទេវតា រក្ខន្តិ ទេវតាទាំងឡាយតែងរក្សា
៧.នាស្ស អត្តិ វា វិសំ វា សតំ វា កមតិ ភ្លើងក្តី ថ្នាំពិសក្តី គ្រឿងសស្រ្តាវុធក្តី រមែងមិនធ្លាក់ត្រូវលើអ្នកចម្រើនមេត្តានោះឡើយ
៨.ឧត្តរឹ អប្បដិវិជ្ឈន្តោ ព្រហ្មលោកូបតោ ហោតិ កាលបើមិនទាន់បានត្រាស់ដឹងមគ្គផលទេ គង់ទៅកើតកងព្រហ្មលោកពុំខាន ។
លក្ខណៈសម្រាប់វិនិច្ឆ័យថាមិនមែនធម៌វិន័យ ៨ យ៉ាង
១.សរាគ ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីរាគៈ
២.សំយោគ ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីប្រកបដោយទុក្ខ
៣.អាចយ ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីប្រកបដោយទុក្ខ
៤.មហិច្ឆតា ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីសេចក្តីប្រាថ្នាធំ
៥.អសន្តុដ្ឋី ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីសេចក្តីមិនសន្តោស
៦.សង្គណិក ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីច្រឡំដោយពួក
៧.កោសជ្ជ ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីសេចក្តីខ្ជីលច្រអូស
៨.ទុព្ភរតា ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីការពិបាកចិញ្ចឹម ។
(ធម៌នេះព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ចំពោះព្រះនាងមហាបជាបតិគោតមី)
លក្ខណៈសម្រាប់វិនិច្ឆ័យថាមិនមែនធម៌វិន័យ ៨ យ៉ាង
១.វិរាគ ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីប្រាសចាករាគៈ
២.វិសំយោគ ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីប្រាចាកទុក្ខ
៣.អបចយ ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីមិនសន្សំកិលេស
៤.អប្បិច្ឆតា ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីប្រាថ្នាតិច
៥.សន្តុដ្ឋិ ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីសេចក្តីសន្តោស
៦.បវិវេក ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីស្ងាត់ចាកពួក
៧.វីរិយារម្ភ ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីប្រារព្វព្យាយាម
៨.សុភរតា ធម៌ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីការងាយចិញ្ចឹម ។
(ធម៌នេះព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ចំពោះព្រះនាងមហាបជាបតិគោតមី)
អវិជ្ជាវត្ថុ ៨ យ៉ាង
១.ទុក្ខេ អញ្ញាណំ សេចក្តីមិនដឹងក្នុងកងទុក្ខ
២.ទុក្ខសមុទយេ អញ្ញាណំ សេចក្តីមិនដឹងក្នុងហេតុដែលនាំឲ្យកើតទុក្ខ
៣.ទុក្ខនិរោធេ អញ្ញាណំ សេចក្តីមិនដឹងក្នុងធម៌ដែលឲ្យរលត់ទុក្ខ
៤.ទុក្ខនិរោធគាមិនីបដិបទាយ អញ្ញាណំ សេចក្តីមិនដឹងក្នុងបដិបទាជាផ្លូវទៅកាន់ធម៌ដែលឲ្យរលត់ទុក្ខ
៥.បុព្វន្តេ អញ្ញាណំ សេចក្តីមិនដឹងក្នុងទីបំផុតខាងដើម
៦.អបរន្តេ អញ្ញាណំ សេចក្តីមិនដឹងក្នុងទីបំផុតខាងចុង
៧.បុព្វន្តា បរន្តេ អញ្ញាណំ សេចក្តីមិនដឹងក្នុងទីបំផុតខាងដើមនិងខាងចុង
៨.បដិច្ចសមុប្បាទេ អញ្ញាណំ សេចក្តីមិនដឹងក្នុងបដិច្ចសមុប្បាទ ។
ស្ត្រីមើលងាយប្តីដោយហេតុ ៨ យ៉ាង
១.ទលិទ្ទតា ព្រោះប្តីជាមនុស្សកំសត់ទុគ៌ត
២.អាតុរតា ព្រោះប្តីជាមនុស្សមានជម្ងឺជានិច្ច
៣.ជិណ្ណកតា ព្រោះប្តីជាមនុស្សចាស់គ្រាំគ្រា
៤.សុរាសោណ្ឌតា ព្រោះប្តីជាមនុស្សផឹកសុរា
៥.មន្ទតា ព្រោះប្តីជាមនុស្សល្ងង់ខ្លៅ
៦.បមគ្គតា ព្រោះប្តីជាមនុស្សប្រហែលធ្វេស
៧.សព្វកិច្ចេសុអវត្តនិកតា ព្រោះប្តីមិនប្រព្រឹត្តធ្វើកិច្ចការទាំងពួង
៨.សព្វធនមនុប្បាទនា ព្រោះប្តីស្វែងរកទ្រព្យមិនបាន ។
អដ្ឋបាន ៨ យ៉ាង
ទឹកដែលបព្វជិតឆាន់បាន
១.អម្ពបាន ទឹកធ្វើដោយផ្លែស្វាយ
២.ជម្ពូបាន ទឹកធ្វើដោយផ្លែព្រីង
៣.ចោចបាន ទឹកធ្វើដោយផ្លែចេកមានគ្រាប់
៤.មោចបាន ទឹកធ្វើដោយផ្លែចេកឥតគ្រាប់
៥.មធុកបាន ទឹកធ្វើដោយផ្លែស្រគុំ
៦.មុទ្ទិកបាន ទឹកធ្វើដោយផ្លែចាន់
៧.សាលុកបាន ទឹកធ្វើដោយមូលកជាតិមានក្រអៅឈូកជាដើម
៨.ផារុសកបាន ទឹកធ្វើដោយផ្លែមាក់ប្រាំង ។
ធម៌ដែលអាស្រ័យដល់គ្នានឹងគ្នា ៨ យ៉ាង
១.សតិសម្បដញ្ញ មានហើយ ហិរិឱតប្បៈ ក៍មានឡើង
២.ហិរិឱត្តប្ប មានហើយ ឥន្ទ្រិយសំវរ ក៍មានឡើង
៣.ឥន្ទ្រិយសំវរ មានហើយ សីលសំវរៈ ក៍មានឡើង
៤.សីលសំវរ មានហើយសម្មាសមាធិ ក៍មានឡើង
៥.សម្មាសមាធិ មានហើយ យថាភូតញ្ញាណទស្សនៈក៍មានឡើយ
៦.យថាភូតញ្ញាណទស្សន មានហើយ និព្វិទានិងវិរាគៈក៍មានឡើង
៧.និព្វិទា និងវិរាគៈ មានហើយវិមុត្តិញ្ញាណទស្សនៈក៍មានឡើង
៨.វិមុត្តិ ជាធម៌ទីបំផុត ។
វិជ្ជា ៨ យ៉ាង
១.បុព្វេនិវាសានុស្សតិញ្ញាណ ប្រាជ្ញាតាមរឭកឃើញនូវខន្ធដែលខ្លួន នឹងសត្វដទៃអាស្រ័យនៅហើយក្នុងភពមុខ
២.ចុតូបបាកញ្ញាណ ប្រាជ្ញាឃើញច្បាស់នូវចុតិនិងបដិសន្ធិនៃសត្វ
៣.អាសវក្ខយញ្ញាណ ប្រាជ្ញាឃើញច្បាស់នូវធម៌ជាគ្រឿងអស់នៃអាសវៈ
៤.វិបស្សនាញាណ ប្រាជ្ញាពិចារណាឃើញច្បាស់ក្នុងសង្ខារ
៥.មនោមយិទ្ធិ ប្ញទ្ធិសម្រេចដោយចិត្ត
៦.ឥទ្ធិវិធិ ប្ញទ្ធិសម្រេចដោយអធិដ្ឋាន
៧.ទិព្វសោត ស្រោតទិព្វអាចឮសំឡេងក្នុងទីឆ្ងាយៗបាន
៨.ចេតោ បរិញ្ញាណ កំណត់ដឹងចិត្តរបស់អ្នកដទៃបាន ។
(Ë)
នវក ពួកធម៌ ៩
គុណរបស់ព្រះពុទ្ធដែលពុទ្ធបរិស័ទត្រូវរឭក ៩ យ៉ាង
១.អរហំ, ២.សម្មាសម្ពុទ្ធោ, ៣.វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ, ៤.សុគតោ, ៥.លោកវិទូ, ៦.អនុត្តរោបុរិសទម្មសារថិ ៧.សត្ថាទេវមនុស្សានំ, ៨.ពុទ្ធោ, ៩.ភគវា ។
ទក្ខិណេយ្យបុគ្គល ៩ ពួក
១.អរហា ព្រះអរហន្ត
២.អរហត្តាយ បដិបន្នោ លោកដែលប្រតិបត្តិដើម្បីអរហត្តផល
៣.អានាគាមី អនាគាមិបុគ្គល
៤.អានាគាមិផលសច្ឆិកិរិយា បដិបន្នោ លោកដែលប្រត្តិបត្តិ ដើម្បីធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់អនាគាមិផល
៥.សកទាគាមី សកទាគាមិបុគ្គល
៦.សកទាគាមិផលសច្ឆិកិរិយា បដិបន្នោ លោកដែលប្រតិបត្តិ ដើម្បីធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវសកទាគាមិផល
៧.សោតាបន្នោ សោតាបន្នបុគ្គល
៨.សោតាបត្តិផលសច្ឆិកិរិយាយ បដិបន្នោ លោកដែលប្រតិបត្តិ ដើម្បីធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវសោតាបត្តិផល
៩.គោត្រភូ លោកដែលបាននូវគោត្រភូញាណ ។
ភិក្ខុមិនគួរចូលទៅរកត្រកូលដែលប្រកបដោយអង្គ ៩
១.ន មនាបេន បច្ចុជេ្ឋន្តិ គេមិនក្រោកទទួលដោយសេចក្តីគាប់ចិត្ត
២.ន មនាបេន អភិវាទេន្តិ គេមិនថ្វាយបង្គំដោយសេចក្តីគាប់ចិត្ត
៣.ន មនាបេន អាសនំ ទេន្តិ គេមិនឲ្យទីអង្គុយដោយសេចក្តីគាប់ចិត្ត
៤.សន្តមស្ស បរិគុយ្ហន្តិ គេលាក់របស់ដែលគេមាន
៥.ពហុកម្ហិ លូខំ ទេន្តិ វត្ថុមានច្រើន តែគេឲ្យបន្តិចបន្តួច
៦.បណីតម្ហិ លូខំ ទេន្តិ វត្ថុថ្លៃថ្លាឧត្តមមាន តែគេឲ្យវត្ថុទាបថោក
៧.អសក្កច្ចំ ទេន្តិ គេឲ្យដោយមិនគោរព
៨.ឧបនិសីទន្តិ ធម្មស្សវនាយ គេមិនអង្គុយជិតដើម្បីស្តាប់ធម៌
៩.ភាសិតមស្ស ន រមិស្សន្តិ គេមិនត្រេកអរសាទរ នឹងសម្តីនិយាយរបស់ភិក្ខុនោះ ។
ភិក្ខុគួរចូលទៅរកត្រកូលដែលប្រកបដោយអង្គ ៩
១.មនាបេន បច្ចុជ្ឋេន្តិ គេក្រោកទទួលដោយសេចក្តីគាប់ចិត្ត
២.មនាបេន អភិវាទេន្តិ គេថ្វាយបង្គំដោយសេចក្តីគាប់ចិត្ត
៣.មនាបេន អាសនំ ទេន្តិ គេឲ្យទីអាសនៈដោយសេចក្តីគាប់ចិត្ត
៤.សន្តមស្ស ន បរិគុយ្ហន្តិ គេមិនលាក់របស់ដែលគេមាន
៥.ពហុកម្ហិ ពហុកំ ទេន្តិ មានវត្ថុច្រើន គេឲ្យច្រើន
៦.បណីតម្ហិ បណីតំ ទេន្តិ មានវត្ថុថ្លៃថ្លា គេឲ្យវត្ថុថ្លៃថ្លា
៧.សក្កច្ចំ ទេន្តិ គេឲ្យដោយសេចក្តីគោរព
៨.ឧបនិសីទន្តិ ធម្មស្សវនាយ គេអង្គុយជិត ដើម្បីស្តាប់ធម៌
៩.ភាសិតមស្ស រមិស្សន្តិ គេត្រេកអរសាទរនឹងសម្តីនិយាយរបស់ភិក្ខុនោះ ។
មន្ទិល ៩ យ៉ាង
១.កោធ សេចក្តីក្រោធ
២.មក្ខ លុបគុណគេ
៣.ឥស្សា សេចក្តីច្រណែនឈ្នានីស
៤.មច្ឆរិយ សេចក្តីកំណាញ់
៥.មាយា ការបិទបាំងលាក់ពុត
៦.សាថេយ្យ អំនួត
៧.មុសា ការនិយាយកុហក
៨.បាបិច្ឆ ការប្រាថ្នាបាប
៩.មិច្ឆាទិដ្ឋ ការយល់ឃើញខុសថាជាត្រូវ ។
សញ្ញា ៩
១.អសុភសញ្ញា, ២.មរណសញ្ញា, ៣.អាហារេបដិកូលសញ្ញា, ៤.សព្វលោកេអនភិរតសញ្ញា, ៥.អនិច្ចសញ្ញា, ៦.អនិច្ចេ ទុក្ខសញ្ញា, ៧.ទុក្ខេ អនត្តសញ្ញា, ៨.បហានសញ្ញា, ៩.វិរាគសញ្ញា ។
មានៈ ៩
១.សេយ្យស្ស សេយ្យោហមស្មីតិ មនោ បុគ្គលប្រសើរមានមានៈថា អញប្រសើរជាងគេ
២.សេយ្យស្ស សឌិសោហបស្មីតិ មនោ បុគ្គលប្រសើរមានមានៈថា អញប្រហែលនឹងគេ
៣.សេយ្យស្ស ហិនោហមស្មីតិ មានោ បុគ្គលប្រសើរមានមានៈថា អញថោកទាបជាងគេ
៤.សទិសស្ស សេយ្យោហមស្មីតិ មានោ បុគ្គលស្មើនឹងគេ មានមានៈថា អញប្រសើរជាងគេ
៥.សទិសស្ស សទិសោហមស្មីតិ មានោ បុគ្គលស្មើនឹងគេ មានមានៈថា អញស្មើនឹងគេ
៦.សទិសស្ស ហីនោហមស្មីតិ មានោ បុគ្គលស្មើនឹងគេ មានមានៈថា អញទាបថោកជាងគេ
៧.ហឹនស្ស សេយ្យោហមស្មីតិ មានោ បុគ្គលទាបថោក មានមានៈថា អញប្រសើរជាងគេ
៨.ហីនស្ស សទិសោហមស្មីតិ មានទោ បុគ្គលទាបថោកមានមានៈថា អញស្មើនឹងគេ
៩.ហិនស្ស ហីនោហមស្មីតិ មានា បុគ្គលទាបថោក មានមានៈថា អញទាបថោកជាងគេ ។
ស្ត្រីនឹងក្បត់ប្តីដោយហេតុ ៩ យ៉ាង
១.អារាមគមនសីលា ឧស្សាហ៍ដើរទៅលេងសួនច្បារ
២.ឧយ្យានគមនសីលា ឧស្សាហ៍ដើរទៅលេងឧទ្យាន
៣.នទីតិត្ថគមនសីលា ឧស្សាហ៍ដើរទៅកាន់កំពង់ទឹក
៤.ញាតិកុលគមនសីលា ឧស្សាហ៍ដើរទៅលេងត្រកូលជាញាតិ
៥.បរកុលគមនសីលា ឧស្សាហ៍ដើរទៅលេងត្រកូលអ្នកដទៃ
៦.អាភរណាយ គមនសីលា ឧស្សាហ៍ដើរទៅរកគ្រឿងតែខ្លួន
៧.មជ្ជបាយិនី ចូលចិត្តផឹកទឹកស្រវឹង
៨.ភិត្តិចិ្ឆទ្ទេសុ ឱលោកនី ចូលចិត្តសំឡឹងមើល តាមចន្លោះជញ្ជាំងនិងតាមបង្អួច
៩.តាមទារេ ឋិតសីលា ឧស្សាហ៍ទៅឈរលេងក្បែរទ្វាភូមិស្រុក ។
សត្តាវាស ៩
ទីនៅរបស់សត្វ
១.នានត្តកាយា នានត្តសញ្ញី ពួកសត្វមានកាយផ្សេងគ្នា មានសញ្ញាផ្សេងគ្នា (បានដល់មនុស្សនិងទេវតាពួកខ្លះនឹងវិនិបាតពួកខ្លះ)
២.នានត្តកាយា ឯកត្តសញ្ញី ពួកសត្វមានកាយផ្សេងគ្នា មានសញ្ញាដូចគ្នា (បានដល់ពួកព្រហ្មដែលបានបឋមជ្ឈាន)
៣.ឯកត្តសញ្ញា នានត្តសញ្ញី ពួកសត្វមានកាយដូចគ្នា មានសញ្ញាផ្សេងគ្នា (បានដល់អាភស្សរព្រហ្ម)
៤.ឯកត្តសញ្ញា ឯកត្តសញ្ញី ពួកសត្វមានកាយដូចគ្នា មានសញ្ញាដូចគ្នា (បានដល់សុភកណ្ហព្រហ្ម)
៥.អសញ្ញិសត្វ ពួកសត្វឥតសញ្ញា
៦អាកាសានញ្ចាយតន អាកាសគ្មាទីបំផុត
៧.វិញ្ញាណញ្ចាយតន ប្រាជ្ញាដែលកំណត់វិញ្ញាណរកទីបំផុតមិនបានជាអារម្មណ៍ ភពរបស់អ្នកចូលដល់ឈាន
៨.អាកិញ្ចញ្ញាយតន ឈានកំណត់យកភាវៈមិនមានអ្វីជាអារម្មណ៍
៩.នេវសញ្ញា នាសញ្ញាយតន ញាណដែលដល់ភាវៈមានសញ្ញាក៍មិនមែន មិនមានសញ្ញាក៍មិនមែន ជាញាណដែលមានសមាធិស្ងប់បំផុត ប្រណីបំផុត ។
អនុបុព្វវិហារសមាបត្តិ ៩
១.បឋមជ្ឈាន
២.ទុតិយជ្ឈាន
៣.តតិយជ្ឈាន
៤.ចតុត្ថជ្ឈាន
៥.អាកាសានញ្ញាយនជ្ឈាន
៦.វិញ្ញាណញ្ចាយតនជ្ឈាន
៧.អាកិញ្ចញ្ញាយតនជ្ឈាន
៨.នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនជ្ឈាន
៩.សញ្ញាវេទយិតនិរោធ
បារិសុទ្ធិបធានិយង្គ ៩
១.សីលវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធិនៃសីល
២.ចិត្តវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធិនៃចិត្តគឺ ឧបចារសមាធិ អប្បនាសមាធិ
៣.ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធិនៃទិដ្ឋិគឺ វិបស្សនាញាណ
៤.កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធិនៃការអស់សង្ស័យ
៥.មគ្គា មគ្គញ្ញាណវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធិនៃប្រាជ្ញាជាគ្រឿងដឹងថា នេះផ្លូវនេះមិនមែនផ្លូវ
៦.បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធិនៃញាណទស្សនៈគឺរុដ្ឋានគាមិនិវិបស្សនា
៧.ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តិបរិសុទ្ធិនៃញាណទស្សនៈគឺវុដ្ឋានគាមិនិវិបស្សនា
៨.បញ្ញាវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធិនៃបញ្ញា គឹអរហត្តមគ្គ
៩.វិមុត្តិវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធិនៃវិមុត្តិ គឺអរហត្តផល ។
®®®®ı®®®®
ទសក ពួកធម៌ ១០
ទសពិតរាជធម៌ ១០ យ៉ាង
ធម៌របស់ស្តេច, របស់មេ, របស់ប្រធាន
១.ទាន ទ្រង់ព្រះរាជទានមានកំណត់ចំពោះបុគ្គល
២.សីល ទ្រង់រក្សាកាយវាចាឲ្យរៀបរយល្អ
៣.បរិច្ចាគ ទ្រង់បរិច្ចាគព្រះរាជទ្រព្យជាសាធារណៈប្រយោជន៍
៤.អាជ្ជវ ទ្រង់មានអធ្យាស្រ័យដ៍ត្រឹមត្រង់ក្នុងសុចរិតធម៌
៥.មទ្ទវ ទ្រង់មានព្រះអធ្យាស្រ័យដ៍ទន់ភ្លន់សុភាព
៦.តប ទ្រង់មានព្យាយាមកំចាត់សេចក្តីអាក្រក់(រក្សាឧបោសថ)
៧.អកោធ ទ្រង់មិនក្រេវក្រោធដោយខុសទំនង (មានមេត្តា)
៨.អវិហឹសា ទ្រង់មិនបៀតបៀនអ្នកដទៃ (មានករុណា)
៩.ខន្តិ ទ្រង់ចេះអត់ធន់
១០.អវិរោធន ទ្រង់មិនធ្វើឲ្យខុសចាកហេតុដ៍ត្រឹមត្រូវឬមិនច្រឡោតទៅតាមលោកធម៌ មិនរំលោភបំពានលើច្បាប់ ។
បារមីធម៌ ១០ យ៉ាង
១.ទាន ការឲ្យទាន
២.សីល រក្សាសីល
៣.នេក្ខម្ម ចេញចាកកាមឬចេញបួស
៤.បញ្ញា ប្រាជ្ញា
៥.វីរិយ ព្យាយាម
៦.ខន្តិ អំណត់ឬសេចក្តីអត់ធន់
៧.សច្ច ពាក្យពិត
៨.អធិដ្ឋាន តាំងចិត្ត, កំណត់ដាច់ខាតក្នុងចិត្ត
៩.មេត្តា សេចក្តីអាណិតចំពោះសត្វសាធារណៈ
១០.ឧបេក្ខា ចិត្តព្រងើយមិនសោមនស្សមិនទោមនស្ស ។
បុញ្ញកិរិយាវត្ថុ ១០ យ៉ាង
១.ទានមយ បុណ្យកើតអំពីការបរិច្ចាគទាន
២.សីលមយ បុណ្យកើតអំពីការរក្សាសីល
៣.ភាវនាមយ បុណ្យកើតអំពីការចម្រើនភាវនា
៤.អបចាយនមយ បុណ្យកើតអំពីការគោរពកោតក្រែង ចំពោះបុគ្គលដែលគួរគោរព
៥.វេយ្យាវច្ចមយ បុណ្យកើតអំពីការជួយខ្វល់ខ្វាយក្នុងកិច្ចការជាកុសល
៦.បត្តិទានមយ បុណ្យកើតអំពីការឲ្យចំណែកបុណ្យ
៧.បត្តានុមោទនាមយ បុណ្យកើតអំពីការអនុមោទនា ចំណែកបុណ្យ
៨.ធម្មស្សវនមយ បុណ្យកើតអំពីការស្តាប់ធម៌
៩.ធម្មទេសនាមយ បុណ្យកើតអំពីការសម្តែងធម៌
១០.ទិដ្ឋុដុកម្ម ការធ្វើទិដ្ឋិឲ្យត្រឹមត្រង់ ។
ទានវត្ថុ ១០ យ៉ាង
១.អន្ន បាយ
២.បាន ទឹក
៣.វត្ថ សំពត់
៤.យាន យានជំនិះ
៥.មាលា កម្រងផ្កាឈើ
៦.គន្ធ គ្រឿងក្រអូប
៧.វិលេបន គ្រឿងលាប
៨.សេយ្យា ទីដេកទីអង្គុយ
៩.អាវសថ ទីសំណាក់
១០.បទិបេយ្យ ប្រទីបនឹងគ្រឿងផ្សំជាមួយនឹងប្រទីប ។
អានិសង្សសីលជាលំដាប់ ១០ យ៉ាង
១.សីល ជាហេតុនៃអវិប្បដិសារៈ
២.អវិប្បដិសារ ជាហេតុនៃបាមោជ្ជៈ
៣.បាមោជ្ជ ជាហេតុនៃបីតិ
៤.បីតិ ជាហេតុនៃបស្សទ្ធិ
៥.បស្សទ្ធិ ជាហេតុនៃសុខៈ
៦.សុខ ជាហេតុនៃសមាធិ
៧.សមាធិ ជាហេតុនៃយថាភូតញ្ញាណទស្សនៈ
៨.យថាភូតញ្ញាណទស្សន ជាហេតុនៃវិរាគៈ
៩.វិរាគ ជាហេតុនៃវិមុត្តិ
១០.វិមុត្តិ ជាធម៌ទីបំផុត គឺព្រះនិព្វាន ។
មិច្ឆត្តធម៌ ១០ យ៉ាង
ធម៌ខុស
១.មិច្ឆាទិដ្ឋ ការឃើញខុស
២.មិច្ឆាសង្កប្បោ ការត្រិះរិះខុស
៣.មិច្ឆាវាចា វាចាខុស
៤.មិច្ឆាកម្មន្តោ ការងារខុស
៥.មិច្ឆាអាជីវោ ការចិញ្ចឹមជីវិតខុស
៦.មិច្ឆាវាយាមោ ព្យាយាមខុស
៧.មិច្ឆាសតិ ការរឭកខុស
៨.មិច្ឆាសមាធិ ការតាំងចិត្តខុស
៩.មិច្ឆាញាណំ ការដឹងខុស
១០.មិច្ឆាវិមុត្តិ ការរួចផុតខុស ។
អសេក្ខធម៌ ១០ យ៉ាង
ធម៌របស់អសេក្ខបុគ្គល
១.សម្មាទិដ្ឋិ ការឃើញត្រូវ
២.សម្មាសង្កប្បោ ការត្រិះរិះត្រូវ
៣.សម្មាវាចា និយាយត្រូវ
៤.សម្មាកម្មន្តោ ការងារត្រូវ
៥.សម្មាអាជីវោ ការចិញ្ចឹមជីវិតត្រូវ
៦.សម្មាវាយាមោ ព្យាយាមត្រូវ
៧.សម្មាសតិ ការរឭកត្រូវ
៨.សម្មាសមាធិ ការតាំងចិត្តត្រូវ
៩.សម្មាញាណំ ការដឹងត្រូវ
១០.សម្មាវិមុត្តិ ការរួចផុតត្រូវ ។
ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់បញ្ញត្តសិក្ខាបទមានប្រយោជន៍ ១០ យ៉ាង
១.សង្ឃសុដ្ឋុតាយ ដើម្បីសេចក្តីល្អនៃសង្ឃ
២.សង្ឃផាសុកតាយ ដើម្បីការរស់នៅជាសុខស្រួលនៃសង្ឃ
៣.ទុម្មង្កូនំ បុគ្គលោនំ និគ្គហាយ ដើម្បីសង្កត់សង្កិន ឬផ្ទុញផ្ទាល់នូវបុគ្គលអាក្រក់ឬបុគ្គលទ្រុស្តសីល
៤.បេសលានំ ភិក្ខូនំ ផាសកវិហារាយ ដើម្បីការនៅជាសុខនៃភិក្ខុទាំងឡាយ ដែលមានសីលជាទីស្រឡាញ់ ។
៥.ទិដ្ឋធម្មិកានំ អាសវានំ សំវរាយ ដើម្បីបិទបាំងនូវអាសវៈគឺទុក្ខទោសក្នុងបច្ចុប្បន្ន ។
៦.សម្បរាយិកានំ អាសវានំ បដិឃាតាយ ដើម្បីបិទបាំងនូវអាសវៈគឺទុក្ខទោសក្នុងបរលោក ។
៧.អប្បសន្នានំ បសាទាយ ដើម្បីញុំាងជនទាំងឡាយ ដែលមិនទាន់ជ្រះថ្លា ឲ្យកើតសេចក្តីជ្រះថ្លា
៨.បសន្នានំ ភិយ្យោភាវាយ ដើម្បីញុំាងជនទាំងឡាយដែលជ្រះថ្លាស្រាប់ហើយឲ្យរឹងរិតតែជ្រះថ្លាឡើងទៀត
៩.សទូម្មដ្ឋិតិយា ដើម្បីញុំាងព្រះសទ្ធម្មឲ្យតាំងនៅអស់កាលយូរ
១០.វិនយានុគ្គហាយ ដើម្បីអនុគ្រោះដល់វិន័យទាំង ៤ យ៉ាងគឺ សំវរវិន័យ, បហានវិន័យ, សមថវិន័យ នឹងបញ្ញត្តិវិន័យ ។
ធម៌ដែលបព្វជិតគួរពិចារណារឿយៗ ១០ យ៉ាង
១.អាត្មាអញមានភេទផ្សេងអំពីគ្រហស្ថ កិច្ចឯណារបស់អ្នកបួស អញត្រូវធ្វើកិច្ចនោះ
២.ការចិញ្ចឹមជីវិតរបស់អាត្មាអញ ជាប់ដោយសារអ្នកដទៃ អញគួរធ្វើខ្លួនឲ្យគេចិញ្ចឹមងាយ
៣.អាកប្បកិរិយា ការធ្វើដោយកាយវាចាដទៃប្លែកគ្នាពីគ្រហស្ថ អាត្មាអញគួរធ្វើ មិនត្រូវធ្វើដូចគ្រហស្ថឡើយ
៤.ចិត្តរបស់អាត្មាអញ មិនតិះដៀលខ្លួនឯង ព្រោះសីលមិនបរិបូណ៌ទេឬ?
៥.សព្រហ្មចារីបុគ្គលទាំងឡាយ ជាអ្នកប្រាជ្ញពិចារណាហើយមិនគិតដៀលអាត្មាអញ ព្រោះសីលមិនបរិបូណ៌ទេឬ?
៦.អាត្មាអញមានការព្រាត់ប្រាស់និរាស ចាកសត្វនឹងសង្ខារជាទីស្រឡាញ់ពេញចិត្តមិនខាន
៧.អាត្មាអញមានកម្មជារបស់ខ្លួន អញធ្វើល្អនឹងបានល្អ ធ្វើអាក្រក់នឹងបានអាក្រក់
៨.អាត្មាអញបានធ្វើវត្តប្រតិបត្តិអ្វីខ្លះ ឬមិនបានធ្វើទេ? បានស្វាធ្យាយអ្វីខ្លះ ឬក៍មិនបានស្វាធ្យាយទេ? ឯថ្ងៃនិងយប់ចេះតែកន្លងទៅៗឥតឈប់ឡើយ
៩.អាត្មាអញត្រេកអរក្នុងទីស្ងាត់ឬទេ?
១០.គុណវិសេសរបស់អាត្មាអញ ដែលនឹងធ្វើឲ្យអាត្មាអញមិនអៀនខ្មាសក្នុងកាលដែលសព្រហ្មចារីបុគ្គល មកសាកសួរក្នុងបច្ឆិមកាលតើមានឬទេ?
វត្ថុនៃមិច្ឆាទិដ្ឋិ ១០ យ៉ាង
១.នត្ថិ ទិន្នំ ឃើញថា ទានគេឲ្យហើយ មិនមានផល
២.នត្ថិ យិដ្ឋំ ឃើញថា ការបូជាធំ មិនមានផល
៣.នត្ថិ ហុតំ ឃើញថា ការបូជាតូច មិនមានផល
៤.នត្ថិ សុកតទុក្ខដានំ កម្មានំ ផលវិចាកោ ឃើញថា ផលវិបាកនៃកម្មដែលគេធ្វើល្អនឹងក្រក់ មិនមាន
៥.នត្ថិ អយំ លោកោ ឃើញថា លោកនេះ មិនមាន
៦.នត្ថិ បរលោកោ ឃើញថា បរលោកមិនមាន
៧.នត្ថិ មាតា ឃើញថា មាតា មិនមាន
៨.នត្ថិ បិតា ឃើញថា បិតា មិនមាន
៩.នត្ថិ សត្តា ឧបបាតិកា ឃើញថា សត្វដែលឧបតិកកើតឯងមិនមាន
១០.នត្ថិ លោកេ សមណព្រាហ្មណា សម្មគ្គតា សម្មាបដិបន្នា ឃើញថា សមណព្រាហ្មណ៍ ដែលដល់នូវធម៌ល្អទាំងប្រតិបត្តិក៍ត្រឹមត្រូវ មិនមានក្នុងលោកនេះឡើយ ។
វត្ថុនៃសម្មាទិដ្ឋិ ១០ យ៉ាង
១.អត្ថិ ទិន្នំ ឃើញថា ទានដែលគេឲ្យហើយ មានផល
២.អត្ថិ យិដ្ឋំ ឃើញថាការបូជាធំ មានផល
៣.អត្ថិ ហុតំ ឃើញថា ការបូជាតូច មានផល
៤.អត្ថិ សុកត្វាទុក្ខជានំ កម្មានំ ផលវិបាកោ ឃើញថា វិបាករបស់កម្ម ដែលគេធ្វើល្អ និងធ្វើអាក្រក់មាន
៥.អត្ថិ អយំ លោកោ ឃើញថា លោកនេះ មាន
៦.អត្ថិ បរលោកោ ឃើញថា បរលោក មាន
៧.អត្ថិ មាតា ឃើញថា មាតា មាន
៨.អត្ថិ បិតា ឃើញថា បិតា មាន
៩.អត្ថិ សត្តា ឧបបាតិកា សត្វដែលឧបតិកកើតឯងមាន
១០.អត្ថិ លោកេ សមណព្រាហ្មណា សម្មគ្គតា សម្មាបដិបន្នា ឃើញថា សមណព្រាហ្មណ៍ ដែលដល់នូវធម៌ល្អ ប្រតិបត្តិត្រឹមត្រូវ មានក្នុងលោកនេះ ។
ព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់ប្រដៅមិនឲ្យប្រកាន់ដោយអាការ ១០ យ៉ាង
១.អនុស្សាវេន ដោយបានស្តាប់ ឬឮតាមៗគ្នាមក
២.បរម្បរាយ ដោយមានជាលំដាប់តៗគ្នាមក
៣.ឥតកិរាយ ដោយបានឮថាយ៉ាងនេះៗ
៤.បិដកសម្បទានេន ដោយអាងក្បួនតម្រា
៥.តក្កហេតុ ដោយហេតុត្រិះរិះរំពឹងយកខ្លួនឯង
៦.នយហេតុ ដោយហេតុទំនងនឹងគ្នេរគ្នាន់យក
៧.អាការបរិវិតក្កនេន ដោយសេចក្តីត្រិះរិះតាមអាការ
៨.ទិដ្ឋិនិជ្ឈានក្ខន្តិយា ដោយគាប់ចិត្តថាត្រូវគ្នានឹងលទ្ធិរបស់ខ្លួន
៩.តព្វរូបតាយ ដោយជឿអ្នកនិយាយថាគួរជឿ
១០.សមណោ នោ គរុ ដោយសេចក្តីប្រកាន់ថាសមណៈនេះជាគ្រូរបស់យើង ។
គុណសម្បត្តិរបស់ឧបាសក ១០ យ៉ាង
១.សង្ឃេន សទ្ធឹ សមានសុខទុក្ខោ ហោតិ ឧបាសករួមសុខរួមទុក្ខជាមួយនឹងភិក្ខុសង្ឃ
២.កាយិកវាចសិកញ្ច សុរក្ខិតំ ហោតិ ឧបាសកមានកាយកម្មវិចីកម្មប្រព្រឹត្តទៅដោប្រពៃ
៣.ធម្មោ អធិបតេយ្យោ ហោតិ ឧបាសកយកធម៌ជាធំ
៤.យថា ថាមេន សំវិភាគវតោវ ហោតិ ឧបាសកត្រេកអរក្នុងការបរិច្ចាគទាន តាមសមគួរដល់កម្លាំងរបស់ខ្លួន
៥.ជិនសាសនំ ជានិតុញ្ច វាយមតិ ឧបាសកព្យាយាមដើម្បីឲ្យដឹងនូវសាសនាព្រះជិនស្រី
៦.សម្មាទិដ្ឋិកោវ ហោតិ ឧបាសកជាសម្មាទិដ្ឋិ
៧.អបគតោ កោតុហលមង្គលិកោវ ហោតិ ឧបាសកប្រាស់ចាកមង្គលភ្ញាក់ផ្អើល
៨.ជីវិតហេតុបិ អញ្ញំ សត្ថារំ ន ឧទ្ទិសតិ ឧបាសកបើជាមានហេតុដល់ជីវិត ក៍មិនយកគ្រូដទៃជាទីពឹង
៩.សមគ្គារាមោវ ហោតិ ឧបាសកត្រេកអរក្នុងសាមគ្គីធម៌
១០.សាសនេ ចរតិ ឧបាសកប្រព្រឹត្តតែក្នុងសាសនា ។
កុសលកម្មបថ ១០
១.បាណាតិបាតា វេរមណី វៀរចាកសម្លាប់សត្វ
២.អទិន្នាទានា វេរមណី វៀរចាកលួចទ្រព្យគេ
៣.កាមេសុមិច្ឆាចារ វេរមណី វៀរចាកប្រព្រឹតខុស ក្នុងកាមទាំងឡាយ
(៣នេះជាកាយកម្ម)
៤.មុសាវាទា វេរមណី វៀរចាកនិយាយពាក្យកុហក
៥.បិសុណា វាចាយ វេរមណី វៀរចាកនិយាយពាក្យញុះញង់
៦.ផរុស វាចាយ វេរមណី វៀរចាកនិយាយពាក្យទ្រគោះបោះបោក
៧.សម្ជប្បលាបា វេរមណី វៀរចាកនិយាយពាក្យរោយរាយឥតប្រយោជន៍
( ៤នេះជាវចីកម្ម )
៨.អនភិជ្ឈា មិនសំឡឹងរំពៃចង់បានរបស់គេ
៩.អព្យាបាទោ មិនចង់គំនុំគុំគួន
១០.សម្មាទិដ្ឋិ ឃើញត្រូវតាមគន្លងធម៌ ។
( ៣នេះជាមនោកម្ម )
អកុសលកម្មបថ ១០
១.បាណាតិបាតោ សម្លាប់សត្វ
២.អទិន្នាទានា លួចទ្រព្យគេ
៣.កាមេសុមិច្ឆាចារោ ប្រព្រឹតខុសក្នុងកាមទាំងឡាយ
(៣នេះជាកាយកម្ម)
៤.មុសាវាទោ និយាយពាក្យកុហក
៥.បិសុណា វាចា និយាយពាក្យញុះញង់
៦.ផរុស វាចា និយាយពាក្យទ្រគោះបោះបោក
៧.សម្ជប្បលាបោ និយាយពាក្យរោយរាយឥតប្រយោជន៍
( ៤នេះជាវចីកម្ម )
៨.អភិជ្ឈា សំឡឹងរំពៃចង់បានរបស់គេ
៩.ព្យាបាទោ ចង់គំនុំគុំគួន
១០.មិច្ឆាទិដ្ឋិ ឃើញខុសចាកគន្លងធម៌ ។
( ៣នេះជាមនោកម្ម )
នាថករណធម៌ ១០ យ៉ាង
ធម៌ធ្វើឲ្យជាទីពឹង
១.សីល រក្សាកាយវាចាឲ្យរៀបរយ
២.ពាហុសច្ច ភាពនៃខ្លួនជាពហុស្សូត
៣.កល្យាណមិត្តតា ភាពជាអ្នកមិត្តសម្លាញ់ល្អ
៤.សោវចស្សតា ភាពជាអ្នកប្រដៅងាយ
៥.កឹករណីយេសុ ទក្ខតា ភាពជាអ្នកខ្វាល់ខ្វាយជួយយកចិត្តទុក្ខក្នុងកិច្ចធុរៈរបស់សព្រហ្មចារីបុគ្គល
៦.ធម្មកាមតា ភាពជាអ្នកដែលប្រាថ្នាក្នុងធម៌ដែលត្រូវ
៧.វីរិយ ព្យាយាម
៨.សន្តុដ្ឋ ត្រេកអរនឹងបច្ច័យតាមមានតាមបាន
១០.បញ្ញា ប្រាជ្ញា ។
ព្រហ្មចរិយធម៌ ១០ យ៉ាង
១.ទាន បរិច្ចាកទ្រព្យធ្វើទាន
២.វេយ្យាវច្ច ការខ្វល់ខ្វាយបម្រើ
៣.បញ្ចសីល សីល៥
៤.អប្បមញ្ញា អប្បមញ្ញា៤
៥.មេថុនវីរតិ ការវៀរចាកមេថុន
៦.សទារសន្តោស ការត្រេកអរចំពោះតែភរិយារបស់ខ្លួន
៧.វីរិយ ព្យាយាម
៨.ឧបោសថង្គ អង្គនៃឧបោសថ
៩.អរិយមគ្គ មគ្គដ៍ប្រសើរប្រកបដោយអង្គ ៨
១០.សាសន សាសនាគឺត្រៃសិក្ខា ( សីល សមាធិ បញ្ញា) ។
បុគ្គលមិនគួរសម្រេចព្រះអហត្តផលព្រោះមិនលះធម៌ ១០ យ៉ាង
១.រាគ តម្រេកក្នុងកាមគុណ
២.ទោស ការប្រទុស្ត
៣.មោហ សេចក្តីល្ងង់ខ្លៅ
៤.កោធ សេចក្តីក្រេវក្រោធ
៥.ឧបនាហ ការចងសេចក្តីក្រោធទុក
៦.មក្ខ ការលុបគុណគេ
៧.បឡាស ការវ៉ៃប្ញកដំឡើងប្ញក
៨.ឥស្សា សេចក្តីច្រណែនឈ្នានីស
៩.មច្ឆរិយ សេចក្តីកំណាញ់
១០.មាន សេចក្តីប្រកាន់ខ្លួន ។
( កាលបើលះធម៌១០យ៉ាងនេះបានហើយទើបគួរសម្រេចព្រះអរហត្តផល )
បុគ្គលគួរសមាទានធុតង្គ ១០ ពួក
១.សទ្ធោ មានសទ្ធា
២.ហិរិមា មានហិរិ
៣.ធីតិមា មានប្រាជ្ញា
៤.អកុហកោ មិនកុហក, ទៀងត្រង់
៥.អត្ថវសី លុះក្នុងអំណាចប្រយោជន៍
៦.អលោលោ មិនឡេះឡោះ, មិនរឡេមរឡាម
៧.សិក្ខាកាមោ ស្រឡាញ់ការរៀនសូត្រ
៨.ទឡ្ហសមានោ កាន់ការអ្វីមាំមួន
៩.អនុជ្ឈានពហុលោ មិនច្រើនដោយការពោលទោសគេ
១០.មេត្តាវិហារី មានវិហារធម៌គឺមេត្តា ។
បុគ្គលដំឡើងមានៈព្រោះហេតុ១០ យ៉ាង
១.ជាតិយា ព្រោះជាតិមានក្សត្រជាដើម
២.កោត្តេន ព្រោះគោត្រត្រកូល
៣.កោលបុត្តិយេន ព្រោះភាពនៃខ្លួនជាកូននៃត្រកូលខ្ពស់
៤.វណ្ណបោក្ខរតាយ ព្រោះភាពនៃខ្លួនមានសម្បុរល្អ
៥.ធនេន ព្រោះទ្រព្យ
៦.អជ្ឈេនេន ព្រោះការរៀនទន្ទេញ
៧.កម្មាយតនេន ព្រោះការងារ
៨.សិប្បាយតនេន ព្រោះសិល្បសាស្រ្ត
៩.វិជ្ជដ្ឋានេន ព្រោះឋានៈនៃវិជ្ជា
១០.សុតេន ព្រោះសុតៈគឺពហុស្សូត ។
ឱវាទរបស់ធនញ្ជយសេដ្ឋី ១០ យ៉ាង
១.ភ្លើងក្នុងកុំនាំចេញក្រៅ
២.ភ្លើងក្រៅកុំនាំចូលក្នុង
៣.ត្រូវឲ្យដល់បុគ្គលដែលឲ្យ
៤.មិនត្រូវឲ្យដល់បុគ្គលដែលមិនឲ្យ
៥.ត្រូវឲ្យដល់បុគ្គលដែលឲ្យក្តីមិនឲ្យក្តី
៦.ត្រូវអង្គុយដោយស្រួលបួល
៧.ត្រូវបរិភោគដោយស្រួលបួល
៨.ត្រូវដេកដោយស្រួលបួល
៩.ត្រូវបូជាភ្លើង ឬ បំរើភ្លើង
១០.ត្រូវថ្វាយបង្គំទេវតាក្នុងផ្ទះ ។
(ឱវាទទាំង ១០ នេះសេដ្ឋីឲ្យដល់នាងវិសាខាជាបុត្រី)
បុគ្គលដែលប្រទុស្តនឹងអ្នកមិនប្រទុស្តតបរមែងត្រូវបានទុក្ខ ១០ យ៉ាងក្នុងបច្ចុប្បន្ន
១.វេទនំ ផរុសំ ត្រូវបានទុក្ខវេទនាយ៉ាងខ្លាំង
២.ជានឹ វិនាសទ្រព្យសម្បត្តិ
៣.សរីរស្សេវ ភេទនំ ត្រូវបែកធ្លាយ ឬបាក់បែកសរីរៈរាងកាយ
៤.គរុកំវាបិ អាពាធំ ត្រូវមានអាពាធជាទម្ងន់
៥.ចិត្តកេ្ខបំវ បាបុណេ ត្រូវក្រឡកចិត្ត (ឆ្កួតចិត្ត)
៦.រាជតោ វា ឧបសគ្គំ ត្រូវរិបជាន់អំពីព្រះរាជា
៧.អព្ភក្ខានំវ ទារុណំ ត្រូវគេពោលបង្កាច់យ៉ាងអាក្រក់
៨.បរិក្ខយំ វ ញាតីនំ ត្រូវវិនាសពួក ញាតិ
៩.ភោគានំ វ បភង្កុណំ ត្រូវខូចខាតភោគសម្ប័
១០.អថវស្ស អគារានំ អគ្គិ ឌហតិ បាវកោ ពុំនោះត្រូវភ្លើងឆេះផ្ទះ ។
គ្រឿងបណ្ណាការរបស់បុណ្យ ១០ យ៉ាង
១.ទិព្វាយុ អាយុទិព្វ
២.ទិព្វវណ្ណ សម្បុរទិព្វ
៣.ទិព្វសុខ សេចក្តីសុខទិព្វ
៤.ទិព្វយស យសទិព្វ
៥.ទិព្វាធិបតេយ្យ អធិបតីទិព្វ
៦.ទិព្វរូប រូបទិព្វ
៧.ទិព្វសទ្ទ សំឡេងទិព្វ
៨.ទិព្វគន្ធ ក្លិនទិព្វ
៩.ទិព្វរស រសទិព្វ
១០.ទិព្វផោដ្ឋព្វ សម្ផស្សទិព្វ ។
ទសពលញ្ញាណ ១០
ញាណមានកម្លាំងរបស់ព្រះពុទ្ធ
១.ថានាថានញ្ញាណ ដឹងហេតុនឹងមិនមែនហេតុ
២.វិបាកញ្ញាណ ដឹងផលរបស់កម្ម
៣.សព្វត្ថកាមិមគ្គញ្ញាណ ដឹងផ្លូវជាទីទៅក្នុងទីទាំងពួង
៤.នានាធាតុញ្ញាណ ដឹងនូវលោកដែលមានធាតុផ្សេងៗគ្នា
៥.នានាធិមុត្តិញ្ញាណ ដឹងនូវអធិមុត្តិ គឺអធ្យាស្រ័យនៃសត្វផ្សេងៗគ្នា
៦.ឥន្រ្ទិយបរោបរិយត្តញ្ញាណ ដឹងឥន្ទ្រិយរបស់សត្វទន់នឹងរឹង
៧.ឈានាទិញ្ញាណ ដឹងសេចក្តីសៅហ្មង សេចក្តីហ្មត់ចត់នឹង
៨.បុព្វេនិវាសញ្ញាណ ដឹងនូវបុព្វេនិវាស
៩.ចុតូបបាតញ្ញាណ នឹងនូវមុតិ នឹងបដិសន្ធិនៃសត្វ
១០.អាសវក្ខយញ្ញាណ ដឹងធម៌ជាគ្រឿងអស់ទៅនៃអាសវៈ ។
គ្រឿងចង ១០ យ៉ាង
១.មាតា, ២.បិតា, ៣.ភរិយា, ៤.បុត្រ, ៥.ញាតិ, ៦.មិត្រ, ៧.ទ្រព្យ, ៨.លាភសក្ការៈ, ៩.ឥស្សរិយយស, ១០.កាមគុណប្រាំ ។
បលិពោធ ១០ យ៉ាង
១.អាវាសបលិពោធ កង្វល់ដោយទីនៅ
២.កុលបលិពោធ កង្វល់ដោយត្រកូល
៣.លាភបលិពោធ កង្វល់ដោយលាភសក្ការៈ
៤.គណបលិពោធ កង្វល់ដោយពួកក្រម
៥.កម្មបលិពោធ កង្វល់ដោយការងារ
៦.អទ្ធានបលិពោធ កង្វល់ដោយការដើរផ្លូវឆ្ងាយ
៧.ញាតិបលិពោធ កង្វល់ដោយញាតិ
៨.អាពាធបលិពោធ កង្វល់ដោយជម្ងឺ
៩.គន្ថបលិពោធ កង្វល់ដោយការរៀនគម្ពីរ
១០.ឥទ្ធិបលិពោធ កង្វល់ដោយប្ញទ្ធី ។
ទោសកាមគុណ ១០ យ៉ាង
១.អដ្ឋិកង្ខលូបមា ឧបមាដូចរាងឆ្អឹង
២.មំសបេសូបមា ឧបមាដូចជុំសាច់ដែលខ្លែងឬក្អែកប្រជែងគ្នាស៊ី
៣.តិណុក្កូបមា ឧបមាដូចគប់ភ្លើងដែលបុគ្គលកាន់ច្រាសខ្យល់
៤.អង្គារកាសូបមា ឧបមាដូចរណ្តៅពេញដោយរងើកភ្លើង
៥.សុបិនកូបមា ឧបមាដូចសុបិននិមិត្ត
៦.យាចិតកូបមា ឧបមាដូចរបស់ខ្ចីគេ
៧.រុក្ខផលូបមា ឧបមាដូចផ្លែឈើ
៨.សត្តិសូលូបមា ឧបមាដូចមុខលំពែងដ៍ស្រួច
៩.អសិសូនូបមា ឧបមាដូចជ្រញ់សម្រាប់ចិញ្ច្រាំសាច់
១០.សប្បសិរូបមា ឧបមាដូចក្បាលនៃពស់ ។
កសិណ ១០ យ៉ាង
១.បឋវីកសិណ យកដីជាទីតាំងនៃអារម្មណ៍
២.អាបោកសិណ យកទឹកជាទីនៃអារម្មណ៍
៣.តេជោកសិណ យកភ្លើងជាទីតាំងនៃអារម្មណ៍
៤.វាយោកសិណ យកពណ៌ខ្យល់ខៀវជាទីតាំងនៃអារម្មណ៍
៥.នីលកសិណ យកពណ៌ខៀវជាទីតាំងនៃអារម្មណ៍
៦.បីតកសិណ យកពណ៌លឿងជាទីតាំងនៃអារម្មណ៍
៧.លោហិតកសិណ យកពណ៌ក្រហមជាទីតាំងនៃអារម្មណ៍
៨.ឱទាតកសិណ យកពណ៌សជាទីតាំងនៃអារម្មណ៍
៩.អាលោកកសិណ យកពន្លឺភ្លឺស្វាងជាទីតាំងនៃអារម្មណ៍
១០.អាកាសកសិណ យកអាកាស ដែលវាលទទេជាទីតាំងនៃអារម្មណ៍ ។
អសុភ ១០ យ៉ាង
១.ឧទ្ធុមាតកអសុភ អសុភដែលហើមប៉ោងឡើង
២.នីលកអសុភ អសុភដែលមានសម្បុរខៀវ
៣.វិបុព្វកអសុភ អសុភដែលមានទឹកខ្ទុះហូរចេញ
៤.វិច្ឆិទ្ទកអសុភ អសុភដែលដាច់ចេញឃ្លាតពីគ្នា
៥.វិក្ខាយិតកអសុភ អសុភដែលមានសត្វកំពុងប្រជែងគ្នាស៊ី
៦.វិក្ខិត្តកអសុភ អសុភដែលគេកាត់ដាច់ចេញជាកំណាត់ៗ
៧.ហតវិក្ខិត្តកអសុភ អសុភដែលគេកាប់សាច់មានស្នាមរសាំរវាម
៨.លោហិតកអសុភ អសុភដែលមានឈាមហូរចេញ
៩.បុឡុវកអសុភ អសុភដែលដង្កូវវារចេញ
១០.អដ្ឋិកអសុភ អសុភដែលមានរាងឆ្អឹង ។
អនុស្សតិ ១០ យ៉ាង
១.ពុទ្ធានុស្សតិ រឭកដល់គុណព្រះពុទ្ធ
២.ធម្មានុស្សតិ រឭកដល់គុណព្រះធម៌
៣.សង្ឃានុស្សតិ រឭកដល់គុណព្រះសង្ឃ
៤.សីលានុស្សតិ រឭកដល់សីលរបស់ខ្លួន
៥.ចាគានុស្សតិ រឭកដល់ទានដែលខ្លួនបរិច្ចាគហើយ
៦.ទេវតានុស្សតិ រឭកដល់គុណធម៌ដែលធ្វើឲ្យកើតជាទេវតា
៧.មរណានុស្សតិ រឭកដល់សេចក្តីស្លាប់
៨.កាយគតាសតិ រឭកដល់កាយឲ្យឃើញថាមិនស្អាតមិនល្អ
៩.អានាបានស្សតិ រឭកដល់ខ្យល់ដង្ហើមចេញចូល
១០.ឧបសមានុស្សតិ រឭកដល់ធម៌ជាទីស្ងប់រម្ងាប់គឺព្រះនិព្វាន ។
កថាវត្ថុ ១០ យ៉ាង
ពាក្យដែលគួរនិយាយ
១.អប្បិច្ឆកថា ពាក្យដែលដឹកនាំឲ្យមានប្រាថ្នាតិច
២.សន្តុដ្ឋិកថា ពាក្យដែលដឹកនាំឲ្យមានសន្តោសត្រេកអរ ដោយបច្ច័យតាមមានតាមបាន
៣.បវិវេកកថា ពាក្យដែលដឹកនាំឲ្យមានប្រាថ្នាតិច
៤.អសំសគ្គកថា ពាក្យដែលដឹកនាំមិនឲ្យច្រឡំដោយបក្ខពួក
៥.វីរិយារម្ភកថា ពាក្យដែលដឹកនាំឲ្យមានព្យាយាម
៦.សីលកថា ពាក្យដែលដឹកនាំឲ្យកើតប្រាជ្ញា
៧.សមាធិកថា ពាក្យដែលដឹកនាំឲ្យមានសមាធិចិត្ត
៨.បញ្ញាកថា ពាក្យដែលដឹកនាំឲ្យកើតប្រាជ្ញា
៩.វិមុត្តិកថា ពាក្យដែលដឹងនាំឲ្យធ្វើចិត្តឲ្យផុតចាកកិលេស
១០.វិមុត្តិញ្ញាណទស្សនកថា ពាក្យដែលដឹកនាំឲ្យកើតសេចក្តីដឹង សេចក្តីឃើញក្នុងវិមុត្តិ ។
អប្បនាកោសល្ល ១០ យ៉ាង
១.វត្ថុវិសទកិរិយា ធ្វើវត្ថុខាងក្នុងខាងក្រៅឲ្យស្អាតបាត
២.ឥន្ទ្រិយសមគ្គបាទនំ ធ្វើឥន្ទ្រិយឲ្យមានកម្លាំងស្មើគ្នា
៣.និមិត្តកោសល្លំ ឆ្លាតក្នុងនិមិត្ត
៤.សមយេ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ ផ្គងចិត្តឡើងក្នុងសម័យដ៍គួរ
៥.សមយេ ចិត្តំ និគ្គណ្ហាតិ សង្កត់ចិត្តក្នុងសម័យដ៍គួរ
៦.សមយេ ចិត្តំ សម្បហំសេតិ ធ្វើចិត្តឲ្យរីករាយក្នុងសម័យដ៍គួរ
៧.សមយេ ចិត្តំ អជ្ឈុបេក្ខតិ ពិនិត្យមើលនូវចិត្តក្នុងសម័យដ៍គួរ
៨.អសមាហិតបុគ្គលបរិវជ្ជនា វៀរចាកបុគ្គល ដែលមានចិត្តមិនដំកល់នៅមាំ
៩.សមាហិតបុគ្គលសេវនា សេពគប់នូវបុគ្គលដែលមានចិត្តដំកល់នៅមាំ
១០.តទធិមុត្តតា មានចិត្តចុះស៊ប់ក្នុងអប្បនាសមាធិនោះ ។
វិបស្សនាញាណ ១០ យ៉ាង
១.សម្មសនញ្ញាណ ប្រាជ្ជាពិចារណាសង្ខារ
២.ឧទយព្វយញ្ញាណ ប្រាជ្ជាពិចារណាឃើញសេចក្តីកើតរលត់នៃសង្ខារ
៣.ភង្គញ្ញាណ ប្រាជ្ជាពិចារណា ឃើញការបែកធ្លាយនៃសង្ខារ
៤.ភយតូបដ្ឋានញ្ញាណ ប្រាជ្ញាពិចារណា ឃើញសង្ខារប្រាកដ ថាជាសភាវៈគួរខ្លាច
៥.អាទីនវញ្ញាណ ប្រាជ្ញាពិចារណាឃើញទោសនៃសង្ខារ
៦.និព្វិទាញាណ ប្រាជ្ញាពិចារណាឃើញសង្ខារ គួរឲ្យនឿយណាយ
៧.មុញ្ចិតុកាម្យតាញាណ ប្រាជ្ញាពិចារណាឃើញទោនៃសង្ខារហើយប្រាថ្នាដើម្បីរួចចាកសង្ខារ
៨.បដិសង្ខារញាណ ប្រាជ្ញាពិចារណា សង្ខារដោយលក្ខណៈ ៣ ប្រការគឺ អនិច្ចំ, ទុក្ខំ, អនត្តា
៩.សង្ខារុបេក្ខាញាណ ប្រាជ្ញាពិចារណាឃើញសង្ខារហើយតាំងចិត្តព្រងើយកន្តើយក្នុងសង្ខារ
១០.អនុលោមញ្ញាណ ប្រាជ្ញាពិចារណាសង្ខារ តាំងអំពីសម្មសនញ្ញាណត្រឡប់ទៅមក
វិបស្សនូបកិ្កលេស ១០ យ៉ាង
១.ឱភាស ពន្លឺភ្លឺស្វាង
២.បីតិ សេចក្តីឆ្អែតកាយឆ្អែតចិត្ត
៣.បស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់
៤.អធិមោក្ខ ចុះចិត្តជឿស៊ប់
៥.បគ្គហ ព្យាយាមមាំ
៦.សុខ សេចក្តីសុខ
៧.ញាណ សេចក្តីដឹង
៨.ឧប្បដ្ឋាន ស្មារតីដំកល់នៅមាំ
៩.ឧបេក្ខា ព្រងើយកន្តើយ
១០.និកន្តិ សេចក្តីត្រេកអរ (តណ្ហា យ៉ាងល្អិត) ។
សញ្ញា ១០ យ៉ាង
១.អសុភសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ថាមិនស្អាត
២.មរណសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ក្នុងមរណៈ
៣.អាហារេ បដិកូលសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ក្នុងអាហារ ថាជារបស់គួរខ្ពើម
៤.សព្វលោកេ អនភិរតសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់របស់បុគ្គលជាអ្នកមិនត្រេកអរក្នុងលោកទាំងពួង
៥.អនិច្ចសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ថាមិនទៀង
៦.អនិច្ចេ ទុក្ខសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ថាជាទុក្ខក្នុងរបស់មិនទៀង
៧.ទុក្ខេ អនត្តសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ថាមិនមែនរបស់ខ្លួន ក្នុងរបស់ដែលជាទុក្ខ
៨.បហានសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់នូវរបស់ដែលគួរលះបង់
៩.វិរាគសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ថាគួរនឿយណាយ
១០.និរោធសញ្ញា សេចក្តីសំគាល់ថារលត់ទៅនៃកងទុក្ខ ។
សំយោជន ១០ យ៉ាង
ធម្មជាតិរួមរឹតនូវសត្វទុកវដ្ត
១.សក្កាយទិដ្ឋិ ឃើញថាកាយជារបស់ខ្លួន
២.វិចិកិច្ឆា សេចក្តីសង្ស័យ
៣.សីលព្វតបរាមាស ការស្ទាប់អង្អែលនូវសីលវត
៤.កាមច្ឆន្ទ ពេញចិត្តក្នុងកាម
៥.ព្យាបាទ គុំចង់ធ្វើគេឲ្យវិនាស
៦.រូបរាគ តម្រេកក្នុងរូប
៧.អរូបរាគ តម្រេកក្នុងអរូប
៨.មាន សេចក្តីប្រកាន់
៩.ឧទ្ធច្ច ចិត្តរសាប់រសល់
១០.អវិជ្ជា សេចក្តីងងឹតល្ងង់ ឬសេចក្តីមិនដឹង ។
(R“ÇT)
ឯកាទសក ពួកធម៌ ១០
អានិសង្សរបស់អ្នកចម្រើនមេត្តាចិត្ត ១១ យ៉ាង
១.សុខំ សុបតិ ដេកលក់ដ៍ជាសុខ
២.សុខំ បដិពុជ្ឈតិ ភ្ញាក់ឡើងក៍ជាសុខ
៣.ន បាបកំ សុបិនំ បស្សតិ មិនឃើញសុបិននិមិត្តអាក្រក់
៤.មនុស្សានំ បិយោ ហោតិ តែងជាទីស្រឡាញ់ពេញចិត្តនៃមនុស្សទាំងឡាយ
៥.អមនុស្សានំ បិយោ ហោតិ ទាំងជាទីស្រឡាញ់ពេញចិត្តនៃអមនុស្សទាំងឡាយ
៦.ទេវតា រក្ខន្តិ ទេវតាទាំងឡាយតែរក្សា
៧.នាស្ស អគ្គិ វា វិសំ វា សត្តំ កមតិ ភ្លើង ឬថ្នាំពិស ឬគ្រឿងសស្រ្តា រមែងមិនធ្លាប់ត្រូវលើអ្នកចម្រើនមេត្តានោះ
៨.តុវដំ ចិត្តំ សមាធិយតិ ចិត្តរបស់អ្នកចម្រើនមេត្តានោះ តែងតាំងមាំជាសមាធិយ៉ាងរហ័យ
៩.មុខវណ្ណោ វិប្បសីទតិ សម្បុរមុខអ្នកចម្រើនមេត្តានោះ តែងស្រស់បស់
១០.អសម្ពុឡ្ហោ កាលំ ករោតិ វេលាធ្វើមរណកាល តែងមានសតិមិនវង្វេង
១១.ឧត្តរឹ អប្បដិវិជ្ឈន្តោ ព្រហ្មលោ កូបតោ ហោតិ កាលបើមិនបានសម្រេចមគ្គផលទេ ក៍គង់ទៅកើតក្នុងព្រហ្មលោកមិនខាន ។
លក្ខណៈសេចក្តីប្រមាទ ១១ យ៉ាង
១.អសក្កច្ចំកិរិយតោ មិនធ្វើដោយគោរព
២.អសាតច្ចកិរិយាតា មិនធ្វើរឿយៗ
៣.អនិដ្ឋិតកិរិយតា មិនធ្វើរឿយៗ
៤.ឱលនវុត្តិតា ប្រព្រឹត្តរួញរា ឬ ទម្រន់
៥.និក្ខិត្តច្ឆន្ទតា មានបំណងដាក់ចុះ គឺឆាប់ថយព្យាយាម
៦.និក្ខិត្តធុរតា មានធុរៈដាក់ចុះ គឺបោះបង់ធ្វើកិច្ចការដែលត្រូវធ្វើ
៧.អសេវនា មិនសេព គឺមិនធ្វើឲ្យថ្នឹក
៨.អភាវនា មិនចម្រើន
៩.អពហុលីកម្មំ មិនធ្វើឲ្យច្រើន
១០.អនធិដ្ឋានំ មិនតាំងចិត្តឲ្យមាំ
១១.អននុយោគោ មិនខំប្រឹងប្រែង ។
ឧបាយសម្រាប់កំចាត់បង់នូវសេចក្តីខ្ជិល ១១ យ៉ាង
១.អបាយភយប្បច្ចវេក្ខណតា ពិចារណាភ័យក្នុងអបាយភូមិ
២.អានិសង្សទស្សាវិតា ឃើញអានិសង្សនៃព្យាយាម
៣.គមនវិថិប្បច្ចវេក្ខណតា ពិចារណាផ្លូវជាដំណើរនៃព្រះពុទ្ធ នឹងអរិយសង្ឃ
៤.បិណ្ឌបាតាបចាយនតា គោរពចំពោះបិណ្ឌបាតដែលគេឲ្យ
៥.ទាយជ្ជមហត្តប្បច្ចវេក្ខណតា ពិចារណានូវមតិកដ៍ប្រសើរ គឺអរិយទ្រព្យ ៧
៦.សត្ថុមហត្តប្បច្ចវេក្ខណតា ពិចារណាថាព្រះសាស្តាជាបុគ្គលប្រសើរ
៧.ជាតិមហត្តប្បច្ចវេក្ខណតា ពិចារណានូវជាតិដ៍ខ្ពង់ខ្ពស់របស់ព្រះសាស្តា
៨.សព្រហ្មចារិមហត្តប្បច្ចវេក្ខណតា ពិចារណានូវគុណដ៍ខ្ពង់ខ្ពស់របស់សព្រហ្មចារីបុគ្គល
៩.កុសីតបុគ្គលបរិវជ្ជនតា វៀរចាកបុគ្គលខ្ជិលច្រអូស
១០.អារទ្ធវីរិយបុគ្គលសេវនតា សេពគប់តែបុគ្គលដែលមានព្យាយាម
១១.តទធិមុត្តតា បង្អោនចិត្តទៅក្នុងវីរិយសម្ពោជ្ឈង្គនោះ ។
ហេតុដែលនាំឲ្យកើតបីតិ ១១ យ៉ាង
១.រឭកដល់គុណព្រះពុទ្ធ
២.រឭកដល់គុណព្រះធម៌
៣.រឭកដល់គុណព្រះសង្ឃ
៤.រឭកដល់គុណសីលដែលខ្លួនរក្សា
៥.រឭកដល់ទានដែលខ្លួនបរិច្ចាគហើយ
៦.រឭកដល់ធម៌ដែលធ្វើមនុស្សឲ្យទៅជាទេវតា
៧.រឭកដល់ធម៌ស្ងប់
៨.មិនសេពគប់មនុស្សដែលមិនជ្រះថ្លាក្នុងព្រះរតនត្រ័យ
៩.សេពគប់តែនឹងមនុស្សដែលជ្រះថ្លាក្នុងព្រះរតនត្រ័យ
១០.ពិចារណាព្រះសូត្រដែលអាចឲ្យកើតសេចក្តីជ្រះថ្លាបាន
១១.បង្អោនចិត្តឲ្យទន់ទោរទៅក្នុងផ្លូវ ដែលនឹងឲ្យកើតបីតិសម្ពោជ្ឈង្គគ្រប់ខណៈចិត្ត ។
(R©T)
ទ្វាទសក ពួកធម៌ ១២
កម្ម ១២ យ៉ាង
១.ទិដ្ឋធម្មវេទនីយកម្ម កម្មឲ្យផលក្នុងបច្ចុប្បន្នទាន់ភ្នែក
២.ឧបបជ្ជវេទនីយកម្ម កម្មឲ្យផលក្នុងជាតិបន្ទាប់ គឺជាតិទី ២
៣.អបរាបរវេទនីយកម្ម កម្មឲ្យផលក្នុងជាតិជាលំដាប់តៗទៅ
៤.អហោសិកម្ម កម្មដែលឈប់ឲ្យផល
៥.ជនកកម្ម កម្មដែលឲ្យដល់ក្នុងបដិសន្ធិ ឬ កម្មដែលញុំាងសត្វឲ្យកើត
៦.ឧបត្ថម្ភកកម្ម កម្មដែលឧបត្ថម្ភឲ្យផុតអំពីកម្មមុនត្រឡប់ឲ្យបានចម្រើនឬឲ្យវិនាស
៧.ឧបបីឡិកកម្ម កម្មដែលចូលមកបៀតបៀនកម្មមុនឲ្យថយកម្លាំង
៨.ឧបច្ឆេទកកម្ម ឬ ឧបឃាដកកម្ម កម្មដែលចូលមកកាត់ផ្តាច់ ឬសម្លាប់នូវកុសលកម្មឬអកុសលកម្ម
៩.គរុកម្ម កម្មដែលធ្ងន់ឲ្យផលមុនគេឯទៀត
១០.ពហុលកម្ម ឬ អាចិណ្ណកម្ម កម្មដែលសន្សំទុកច្រើន
១១.អាសន្នកម្ម កម្មដែលធ្វើក្នុងវេលាជិតស្លាប់
១២.កតត្តាកម្ម កម្មដែលធ្វើដោយមិនមានសេចក្តីតាំងចិត្ត ។
សទ្ធាជាបុព្វភាគនៃគុណសម្បត្តិ ១២ ប្រការ
១.សទ្ធា ជាតោ ឧបសង្កមតិ បុគ្គលមានសទ្ធារមែងចូលទៅរកអ្នកប្រាជ្ញា
២.ឧបសង្កមិត្វា បយិរុបាសតិ លុះចូលទៅរកហើយរមែងអង្គុយជិត
៣.បយិរុបាសន្តោ សោតំ ឱទហតិ កាលបើបានអង្គុយជិតរមែងផ្ទៀងត្រចៀក
៤.ឱហិតសោតោ ធម្មំ សុណាតិ លុះផ្ទៀងត្រចៀកហើយរមែងស្តាប់ធម៌
៥.សុត្វា ធម្មំ ធារេតិ លុះស្តាប់ហើយរមែងចាំនូវធម៌
៦.ធតានំ ធម្មានំ អត្ថំ ឧបបរិក្ខតិ កាលបើចាំធម៌ហើយរមែងកំណត់នូវសេចក្តី
៧.អត្ថំ ឧបបរិក្ខតោ ធម្មា និជ្ឈានំ ខមន្តិ កាលបើកំណត់នូវសេចក្តីហើយធម៌ទាំងឡាយរមែងគួរដល់ការពិចារណា
៨.ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិយា ឆន្ទោ ជាយតិ ដោយសារការពិចារណានូវធម៌(នោះ)សេចក្តីពេញចិត្តក៍កើតឡើង
៩.ឆន្ទជាតោ ឧស្សហតិ កាលបើកើតសេចក្តីពេញចិត្តហើយក៍ឧស្សាហ៍ប្រឹងប្រែង ។
១០.ឧស្សហិត្វា តុលយតិ លុះឧស្សាហ៍ប្រឹងប្រែងហើយរមែងប្រៀបធៀបមើល
១១.តុលយិត្វា បទហតិ លុះប្រៀបធៀបមើលហើយ រមែងផ្ចង់ចិត្ត
១២.បហិតត្តោ សមានោ កាយេន ចេវ បរមត្ថសច្ចំ សច្ឆិករោតិ បញ្ញាយ តំ បដិវិជ្ឈ បស្សតិ កាលបើបានផ្ចង់ចិត្តហើយ រមែងធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវបរមត្ថសច្ច ដោយកាយផង រមែងចាក់ឆ្លុះឃើញនូវបមត្ថសច្ចនោះដោយប្រាជ្ញាងផង ។
(R©T)
តេរសក ពួកធម៌ ១៣
ធុតង្គ ១៣
១.បំសុកូលិក ប្រព្រឹត្តបំសុកូល
២.តេចីវរិក ប្រព្រឹត្តប្រើប្រាស់តែចីវរ ៣
៣.បិណ្ឌបាតិក ប្រព្រឹត្តបិណ្ឌបាត
៤.សបទានចារិក ប្រព្រឹត្តទទួលបិណ្ឌបាតតែដោយលំដាប់ផ្ទះ
៥.ឯកាសនិក ប្រព្រឹត្តបរិភោគតែម្តង
៦.បត្តបិណ្ឌិក ប្រព្រឹត្តបរិភោគតែក្នុងបាត្រ
៧.ខលុបច្ឆាភត្តិក ប្រព្រឹត្តក្នុងការហាមភត្តហើយមិនបរិភោគអនតិរិតភោជន
៨.អារញ្ញិក ប្រព្រឹត្តនៅតែក្នុងព្រៃ
៩.រុក្ខមូលិក ប្រព្រឹត្តនៅតែទៀបគល់ឈើ
១០.អព្ភោកាសិក ប្រព្រឹត្តនៅតែក្នុងទីវាស
១១.សោសានិក ប្រព្រឹត្តនៅតែក្នុងទីស្មសាន
១២.យថាសន្ថតិក ប្រព្រឹត្តនៅតែក្នុងទីដែលក្រាលអាសនៈតាមបានមិនរើស
១៣.នេសជ្ជិក ប្រព្រឹត្តតែអង្គុយមិនដេក ។
សេចក្តីកំណត់របស់ការរក្សាវិន័យ ១៣ យ៉ាង
១.វិនយោ សំវរត្តាយ កាន់វិន័យដើម្បីប្រយោជន៍ដល់ការសង្រួម
២.សំវរោ អវិប្បដំសារត្ថាយ ការសង្រួម ដើម្បីប្រយោជន៍កុំឲ្យកើតសេចក្តីក្តៅក្រហាយស្តាយក្រោយ
៣.អវិប្បដិសារោ បាមោជ្ជត្ថាយ សេចក្តីមិនក្តៅក្រហាយដើម្បីប្រយោជន៍ឲ្យកើតបាមោជ្ជៈ
៤.បាមោជ្ជំ បីតត្ថាយ បាមោជ្ជៈដើម្បីប្រយោជន៍ឲ្យកើតបីតិ
៥.បីតិ បស្សទូត្ថាយ បីតិ ដើម្បីប្រយោជន៍ឲ្យកើតសុខបស្សទ្ធិ
៦.បស្សទ្ធិ សុខត្ថាយ បស្សទ្ធិ ដើម្បីប្រយោជន៍ឲ្យកើតសុខ
៧.សុខំ សមាធត្ថាយ សុខដើម្បីប្រយោជន៍ឲ្យកើតសុខ
៨.សមាធិ យថាភូតញ្ញាណទស្សនត្ថាយ សមាធិដើម្បីប្រយោជន៍ឲ្យកើតយថាភូតញ្ញាណទស្សនៈ
៩.យថា ភូតញ្ញា ទស្សនំ និព្វិទត្ថាយ យថាភូតញ្ញាណទស្សនដើម្បីប្រយោជន៍ឲ្យកើតនិព្វិទា
១០.និព្វិទា វិរាគត្ថាយ និព្វិទា ដើម្បីប្រយោជន៍ឲ្យកើតវិរាគ
១១.វិរាគោ វិមុត្តត្ថាយ វិរាគ ដើម្បីប្រយោជន៍ឲ្យកើតវិមុត្តិ
១២.វិមុត្តិ វិមុត្តិញ្ញាណទស្សនត្ថាយ វិមុត្តិដើម្បីប្រយោជន៍ឲ្យកើតវិមុត្តិញ្ញាណទស្សនៈ
១៣.វិមុត្តិញ្ញាណទស្សន អនុបាទាបរិនិព្វានត្ថាយ វិមុត្តិញ្ញាណទស្សនៈ ដើម្បីប្រយោជន៍ដល់អនុបាទាបរិនិព្វាន ។
ទុក្ខ ១៣ កង
១.ជាតិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះជាតិ
២.ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះជរា
៣.ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះព្យាធិ
៤.មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមរណៈ
៥.សោកទុក្ខ ទុក្ខព្រោះសេចក្តីសោក
៦.បរិទេវទុក្ខ ទុក្ខព្រោះសេចក្តីខ្សឹកខ្សួល
៧.ទុក្ខទុក្ខ ទុក្ខព្រោះជួបប្រទះនឹងទុក្ខ ( ទុក្ខត្រួត )
៨.ទោមនស្សទុក្ខ ទុក្ខព្រោះទោមនស្ស តូចចិត្ត
៩.ឧបាយាសទុក្ខ ទុក្ខព្រោះការតានតឹងផ្អូកផ្អឹះក្នុងទ្រូង
១០.អប្បិយេហិ សប្បយោគទុក្ខ ទុក្ខព្រោះជួបនឹងសត្វឬសង្ខារមិនជាទីស្រឡាញ់
១១.បិយេហិ វិប្បយោគទុក្ខ ទុក្ខព្រោះព្រាត់ប្រាសចាកសត្វ ឬសង្ខារមិនជាទីស្រឡាញ់
១២.យម្បិច្ឆំ នលភតិ តម្បិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះចង់បានរបស់ណាមិនបានរបស់នោះ
១៣.សង្ខិតេ្តន បញ្ចុបាទានក្ខន្ធទុក្ខ ទុក្ខព្រោះឧបាទានក្ខន្ធ ៥ ដោយបំប្រួញ ។
(R“ÇÅ†T)
ចតុទ្ទសក ពួកធម៌ ១៤
បាដិបុគ្គលិកទាន ១៤
១.ឲ្យទានចំពោះព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធ
២.ឲ្យទានចំពោះព្រះបច្ចេកពុទ្ធ
៣.ឲ្យទានចំពោះព្រះអរហន្តជាសាវ័ករបស់ព្រះសម្ពុទ្ធ
៤.ឲ្យទានចំពោះបុគ្គលដែលប្រតិបត្តិដើម្បីបានលុះអរហត្តផល
៥.ឲ្យទានចំពោះអានាគាមិបុគ្គល
៦.ឲ្យទានចំពោះបុគ្គលដែលប្រតិបត្តិដើម្បីបានលុះអនាគាមិផល
៧.ឲ្យទានចំពោះសកទាគាមិបុគ្គល
៨.ឲ្យទានចំពោះបុគ្គលដែលប្រតិបត្តិដើម្បីបានលុះសកទាគាមិផល
៩.ឲ្យទានចំពោះសោតាបន្នបុគ្គល
១០.ឲ្យទានចំពោះបុគ្គលដែលប្រតិបត្តិដើម្បីបានលុះសោតាបត្តិផល
១១.ឲ្យចំពោះបុគ្គលខាងក្រៅព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលមានសេចក្តីនឿយណាយចាកកាម
១២.ឲ្យទានចំពោះបុគ្គលជាបុថុជ្ជនដែលមានសីលបរិសុទ្ធ
១៣.ឲ្យទានចំពោះបុគ្គលជាបុថុជ្ជនទ្រុស្តសីល
១៤.ឲ្យទានចំពោះសត្វតិរច្ឆាន ។
កម្មដែលឲ្យផលផ្សេងគ្នា ១៤
១.មានអាយុខ្លី ព្រោះសម្លាប់សត្វ
២.មានអាយុវែង ព្រោះមិនសម្លាប់សត្វ
៣.មានអាពាធច្រើន ពោះបៀតបៀនសត្វ
៤.មានអាពាធតិច ព្រោះមិនបៀតបៀនសត្វ
៥.មានសម្បុរអាក្រក់ ព្រោះមានសេចក្តីក្រោធ
៦.មានសម្បុរល្អ ព្រោះមិនមានសេចក្តីក្រោធ
៧.មានសក្តិតូច ព្រោះសេចក្តីច្រណែនឈ្នានីស
៨.មានសក្តិធំ ព្រោះមិនមានសេចក្តីច្រណែនឈ្នានីស
៩.មានភោគសម្ប័ទតិច ព្រោះមិនបានឲ្យទាន
១០.មានភោគសម្ប័ទច្រើន ព្រោះបានឲ្យទាន
១១.មានត្រកូលទាប ព្រោះមិនគោរពកោតក្រែង អ្នកដែលគួរគោរព
១២.មានត្រកូលខ្ពស់ ព្រោះគោរពកោតក្រែង អ្នកដែលគួរគោរព
១៣.មានប្រាជ្ញាតិច ព្រោះមិនសាកសួរលោកអ្នកប្រាជ្ញ
១៤.មានប្រាជ្ញាច្រើន ព្រោះសាកសួរលោកអ្នកប្រាជ្ញ ។
ភត្ត ១៤ យ៉ាង
១.សង្ឃភត្ត ភត្តដែលវេរដល់សង្ឃ
២.ឧទ្ទេសភត្ត ភត្តដែលវេរដល់ភិក្ខុ ១, ២, ៣ រូបដែលសង្ឃបានចាត់មក
៣.និមន្តនភត្ត ភត្តដែលវេរប្រគេនភិក្ខុដែលនិមន្តមក
៤.សលាកភត្ត ភត្តដែលវេរប្រគេនដោយចាប់ស្លាក
៥.បក្ខិកភត្ត ភត្តដែលវេរប្រគេនសង្ឃ ក្នុងថ្ងៃបក្សទាំង ២ (ខ្នើត រនោច)
៦.ឧបោសថីកភត្តិ ភត្តដែលវេរប្រគេនសង្ឃក្នុងថ្ងៃឧបោសថ
៧.បាជិបទំកភត្ត ភត្តដែលវេរប្រគេនសង្ឃក្នុងថ្ងៃ ១ កើត ១ រោជ
៨.អាគន្តកភត្ត ភត្តដែលវេរប្រគេនភិក្ខុអាគន្តុកៈ
៩.គមិកភត្ត ភត្តដែលវេរប្រគេនភិក្ខុដែលមានដំណើរនឹងទៅ
១០.គិលានភត្ត ភត្តដែលវេរប្រគេនភិក្ខុសង្ឃដែលមានជម្ងឺ
១១.គិលានុបដ្ឋាកភត្ត ភត្តដែលវេរប្រគេនភិក្ខុអ្នករក្សាជម្ងឺ
១២.និច្ចភត្ត ភត្តដែលវេរប្រគេនសង្ឃជានិច្ច
១៣.កុដិកភត្ត ភត្តដែលវេរប្រគេនសង្ឃនៅក្នុងកុដិ
១៤.វារកភត្ត ភត្តដែលវេរប្រគេនសង្ឃដោយចាត់ជាវេន ។
អកុសលចេតសឹក ១៤
១.មោហ សេចក្តីវង្វេងយកខុសជាត្រូវយកត្រូវជាខុស
២.អហិរិក សេចក្តីមិនខ្មាសបាប
៣.អនោត្តប្ប សេចក្តីមិនក្តៅនឹងបាប ឬមិនស្លុតខ្លាចបាប
៤.ឧទ្ធច្ច ចិត្តរវើរវាយ
៥.លោភ សេចក្តីជាប់ជំពាក់ ( ល្មោភ )
៦.ទិដ្ឋិ សេចក្តីឃើញខុស
៧.មាន សេចក្តីប្រកាន់ខ្លួន
៨.ទោស ការប្រទុស្ត
៩.ឥស្សា សេចក្តីច្រណែនឈ្នានីស
១០.មច្ឆរិយ សេចក្តីកំណាញ់
១១.កុក្កុច្ច កម្មជាតិធ្វើចិត្តឲ្យស្លុងទៅក្នុងការដែលប្រព្រឹត្តខុស
១២.ថីន កម្មជាតិធ្វើចិត្តឲ្យរួញរាមិនឲ្យខ្វល់ខ្វាយ
១៣.បិទ្ធ ធម្មជាតិធ្វើឲ្យងងុយងោកងក់ទៅក្នុងបាប
១៤.វិចិកិច្ឆា ធម្មជាតិធ្វើចិត្តស្ទាក់ស្ទើរមិនដាច់ស្រេច ។
(R“ÇT)
បណ្ណរសក ពួកធម៌ ១៥
ចរណ ១៥
១.សីលសំវរ សង្រួមកាយវាចារៀបរយ
២.ឥន្ទ្រិយសំវរ សង្រួមឥន្ទ្រិយទាំង ៦
៣.ភោជនមត្តញ្ញុតា ភាពជាអ្នកដឹងប្រមាណក្នុងភោជន
៤.ជាគរិយានុយោគ ប្រកបក្នុងការភ្ញាក់រឭកនឹងឃើញរឿយៗ
៥.សទ្ធា ជឿហេតុដែលគួរជឿ
៦.ហិរិ សេចក្តីស្លុតខ្មាសអំពីទុច្ចរិក
៧.ឱត្តប្ប សេចក្តីស្លុតខ្លាចបាបអំពើទុច្ចរិត
៨.ពាហុសច្ច ភាពនៃខ្លួនជាពហុស្សូត
៩.វីរយ ព្យាយាម
១០.សតិ សេចក្តីរឭក
១១.បញ្ញា សេចក្តីដឹងត្រូវ
១២.បឋមជ្ឈាន ឈានទី១ លះនីវរណៈ៥ ប្រកបដោយអង្គ ៥ គឺវិតក្ក, វិចារ, បីតិ, សុខ, ឯកគ្គតា
១៣.ទុតិយជ្ឈាន ឈានទី២ លះវិតក្ក, វិចារ ប្រកបដោយបីតិ សុខ ឯកគ្គតា
១៤.តតិយជ្ឈាន ឈានទី៣ លះបីតិ ប្រកបដោយសុខ, ឯកគ្គតា
១៥.ចតុត្ថជ្ឈាន ឈានទី៤ លះសុខប្រកបដោយឯកគ្គតា ឧបេក្ខា ។
ប្រភេទនៃអត្តកិលមថានុយោគ ១៥ យ៉ាង
១.អចេសកោ ប្រព្រឹត្តអាក្រាធជានិច្ច
២.មុត្តាចារោ ប្រព្រឹត្តឈរបន្ទោបង់បស្សាវៈជានិច្ច
៣.ហត្តាវលេខា បន្ទោបង់ឧច្ចារៈ ហើយជម្រះផ្ចិតផ្ចង់ដោយម្រាមដៃ
៤.ឯកាគារិកោ ទទួលអាហារចំពោះតែផ្ទះមួយ
៥.ឯកាលោបិកោ បរិភោគអាហារក្នុង ១ ថ្ងៃតែមួយពំនូតគត់
៦.ទ្វាការិកោ ទទួលអាហារចំពោះតែផ្ទះពីរ
៧.ឯកិស្សា ឥត្ថិយា ភត្តំ បដិភ្គណ្ហាតិ ទទួលភត្តរបស់ស្រីតែម្នាក់
៨.ឯកាហិកោ ទសាហានិ បរិភោគអាហារក្នុង ១ ថ្ងៃ ឈប់បរិភោគអាហារហូតដល់ ១០ ថ្ងៃ
៩.សាកកក្ខោ បរិភោគតែបន្លែ ឬ អន្លក់
១០.តណ្ឌុកភក្ខោ បរិភោគតែអង្គរ
១១.កុណ្ឌុកភក្ខោ បរិភោគតែបន្ទក់
១២.វាកចីរោ ស្លៀកពាក់តែសំពត់សំបកឈើ
១៣.កេសកម្ពលោ ស្លៀកដណ្តប់តែសំពត់ ដែលក្រងត្បាញដោយសក់មនុស្ស ឬ រោមសត្វ
១៤.កណ្តកសយិកោ ប្រព្រឹត្តដេកតែលើបន្លាជាវត្ត
១៥.រជោជលធរោ ទ្រទ្រង់នូវលំអងធូលីជានិច្ច (តមមិនងូតទឹក) ។
(R“ÇÅT)
សោឡសក ពួកធម៌ ១៦
សោឡសកិច្ច កិច្ច ១៦ យ៉ាងក្នុងអរិយសច្ច
ទុក្ខ មានកិច្ច ៤ យ៉ាង
១.បីឡនត្ថ ក្នុងអត្ថថាបៀតបៀន
២.សំខតត្ថ ក្នុងអត្ថថាបច្ច័យប្រជុំតាត់តែង
៣.សន្តាបត្ថ ក្នុងអត្ថថាក្តៅក្រហាយ
៤.វិបរិណាមត្ត
សមុទយ មានកិច្ច ៤ យ៉ាង
៥.អាយុយនត្ត ក្នុងអត្ថថាធ្វើឲ្យកើតក្នុងទុក្ខ
៦.និទានត្ថ ក្នុងអត្ថថាជាហេតុនៃទុក្ខ
៧.សំយោកត្ថ ក្នុងអត្ថថាប្រកបសត្វទុកក្នុងសង្សារទុក្ខ
៨.បលិពោធនត្ថ ក្នុងអត្ថថាចងទុកក្នុងគុកគឺសង្សារទុក្ខ
និរោធ មានកិច្ច ៤ យ៉ាង
៩.និស្សិរណត្ថ ក្នុងអត្ថថាចេញចាកឧបធិកិលេស
១០.វវេកត្ថ ក្នុងអត្ថថាស្ងាត់ចាកពួក គឺកិលេស
១១.អសងតត្ថ ក្នុងអត្ថថាបច្ច័យប្រជុំតាក់តែងមិនបាន
១២.អមតត្ត ក្នុងអត្ថថាជាអម្រឹតរស (មិនចេះស្លាប់)
មគ្គ មានកិច្ច ៤ យ៉ាង
១៣.និយ្យានត្ថ ក្នុងអត្ថថាចេញចាកវដ្តសង្សារ
១៤.ហេត្វត្ថ ក្នុងអត្ថថាជាហេតុនៃនិព្វាន
១៥.ទស្សនត្ថ ក្នុងអត្ថថាឃើញព្រះនិព្វាន
១៦.អធិបបេយ្យត្ថ ក្នុងអត្ថថាអធិបតីក្នុងវិមុត្តិញ្ញាណទស្សនៈ ។
អាវុធរបស់សមណ ១៦ យ៉ាង
១.សក្កោ អង់អាច
២.ឧជុ ទៀងត្រង់ដោយកាយនិងវាចា
៣.សុហុជុ ត្រង់ល្អដោយចិត្ត
៤.សុវចោ ប្រដៅងាយ
៥.ឧទុ ទន់ភ្លន់
៦.អនតិមានី មិនប្រកាន់មានៈក្រៃពេក
៧.សន្តុស្សកោ សន្តោស
៨.សុភរោ គេចិញ្ចឹមបានដោយងាយ
៩.អប្បកិច្ចោ មានកង្វល់តិច
១០.សល្លហុកវុត្តិ មានសេចក្តីប្រព្រឹត្តស្រាល
១១.សន្តិន្ទ្រិយោ មានឥន្ទ្រិយរម្ងាប់ស្រគត់ស្រគំ
១២.និបកោ មានប្រាជ្ញាជាគ្រឿងរក្សាខ្លួនបាន
១៣.អប្បគព្ភោ មិនឃ្នើសឃ្នង មិនច្រឡោងខាម
១៤.កុលេសុ អននុគទ្ធោ មិនជាប់ជំពាក់ក្នុងត្រកូល
១៥.នច ខុទ្ទំ សមាចរេ កិច្ច យេន វិញ្ញូ បរេ ឧបវទេយ្យុំ មិនប្រព្រឹត្តធ្វើនូវកម្មដ៍លាមក សូម្បីតិចតួចដែលជាហេតុនាំឲ្យអ្នកប្រាជ្ញទាំងឡាយដទៃតិះដៀលបាន
១៦.សុខិនោ វា ខេមិនោ ហោន្តុ (ផ្សាយមេត្តាចិត្តថា) សូមឲ្យសត្វទាំងឡាយបានសេចក្តីក្សេមក្សាន្ត ។
(R“ÇÅT)
អដ្ឋាសក ពួកធម៌ ១៨
វិហារដែលភិក្ខុមិនគួរនៅប្រកបព្យាយាម ១៨ យ៉ាង
១.មហត្តំ វិហារធំពេក
២.ជិណ្ណត្តំ វិហារចាស់គ្រាំគ្រា
៣.នវត្តំ វិហារសាងថ្មី
៤.បន្ថសន្និស្សិតំ វិហារនៅជិតផ្លូវ
៥.សោណ្ឌិ វិហារនៅជិតត្រពាំងទឹកឬអណ្តូងទឹក
៦.បណ្ណំ វិហារមានស្លឺកឈើ
៧.បុប្ជំ វិហារមានផ្កាឈើ
៨.ផលំ វិហារមានផ្លែឈើ
៩.បត្ថនីយតា វិហារដែលគេត្រូវការចេញចូលទៅមក
១០.នគរសន្និស្សិតា វិហារនៅជិតក្រុង
១១.ទារុសន្និស្សិតា វិហារនៅជិតកន្លែងខុស
១២.ខេត្តសន្និស្សិតា វិហារនៅជិតទីស្រែ
១៣.វិសភាតានំ បុគ្គលានំ អត្ថិ វិហារដែលមានវិសភាគបុគ្គលនៅ
១៤.បដនសន្និស្សិតា វិហារនៅជិតកំពង់ទឹក
១៥.បច្ចន្នសន្និស្សតា វិហារនៅជិតបច្ចន្តជនបទ
១៦.រជ្ជសីមន្តរសន្និស្សិតា វិហារនៅត្រង់ចន្លោះនៃរជ្ជសីមាគឺព្រំប្រទល់ដែន
១៧.អសប្បាយតា វិហារមិនជាទីសប្បាយ
១៨.កល្យាណមិត្តានំ អលាភោ វិហារដែលគ្មានកល្យាណមិត្រនៅជាមួយ ។
ពុទ្ធនិវាសដ្ឋាន ១៨ កន្លែង
ទីដែលព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់គង់ចាំវស្សា
១.វស្សាទី ១ ទ្រង់គង់ចាំវស្សានៅទីព្រៃឥសីបតនមិគទាយវ័នជិតក្រុងពារាណសី
២.វស្សាទី ២ ទី៣ ទី៤ ទ្រង់គង់ចាំវស្សាក្នុងវត្តវេឡុវនារាមជិតក្នុងក្រុងរាជគ្រឹះ
៣.វស្សាទី ៥ ទ្រង់គង់ចាំវស្សាក្នុងកុដាធារសាលាព្រៃមហាវ័នជិតក្រុងវេសាលី
៤.វស្សាទី ៦ ទ្រង់គង់ចាំវស្សាលើមកដបព៌តក្នុងដែនមគធៈ
៥.វស្សាទី ៧ ទ្រង់ឡើងទៅគង់ចាំវស្សាក្នុងស្ថានតាវតឹង្ស លើថ្មបណ្ឌុកម្ពលសិលាអាសន៍ ត្រាស់ប្រទានព្រះសត្តប្បករណាភិធម្ម ៧ គម្ពីរប្រោសពុទ្ធមាតា
៦.វស្សាទី ៨ ទ្រង់គង់ចាំវស្សាក្នុងភេសរាលាវ័នក្នុងតគរាជជនបទ
៧.វស្សាទី ៩ ទ្រង់គង់ចាំវស្សាក្នុងព្រៃបាលិលេយ្យកៈ
៨.វស្សាទី ១០ ទី១១ ទ្រង់គង់ចាំរស្សាក្នុងដងព្រៃជិតស្រុកព្រាហ្មណ៍ឈ្មោះសាលេយ្យកគ្រាម
៩.វស្សាទី ១២ ទ្រង់គង់ចាំវស្សានៅក្រោមដើមស្តៅ ដែលនឡេរុយក្ខរក្សា
១០.វស្សាទី១៣ ទ្រង់គង់ចាំវស្សានៅភ្នំបាលិលេយ្យកបព៌ត
១១.វស្សាទី១៤ ទ្រង់គង់ចាំវស្សាក្នុងវត្តជេតវនមហាវិហារជិតក្រុងសាវត្ថី
១២.វស្សាទី១៥ ទ្រង់គង់ចាំវស្សាក្នុងវត្តនិគ្រោធរាម ជិតក្រុងកបិលពស្តុ ដើម្បីប្រោសពួកព្រះញាតិ
១៣.វស្សាទី១៦ ទ្រង់គង់ចាំវស្សាក្នុងស្រុកអាឡវី ដើម្បីប្រោសអាឡវកយក្ខ
១៤.វស្សាទី១៧ ទី១៨ ទី១៩ ទ្រង់គង់ចាំវស្សាក្នុងវេឡុវនារាមជិតក្រុងរាគ្រឹះ
១៥.វស្សាទី២០ ដល់ទី២៩ ទ្រង់គង់ចាំវស្សាក្នុងវត្តជេតវនមហាវិហារជិតក្រុងសាវត្ថី
១៦.វស្សាទី៣០ ដល់៣៥ ទ្រង់គង់ចាំវស្សាក្នុងវត្តបុព្វារាម
១៧.វស្សាទី៣៦ ដល់៤៤ ទ្រង់គង់ចាំវស្សាក្នុងវត្តជេតវនមហាវិហារជិតក្រុងសាវត្ថី
១៨.វស្សាទី៤៥ ទ្រង់គង់ចាំវស្សាក្នុងស្រុកវេឡុវគ្រាម ។
(R“T)
វីសតិក ពួកធម៌ ២០
សក្កាយទិដ្ឋ ២០
កាយកាលមាន, ឬកាយនៃខ្លួន
ពួករូប
១.រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ ឃើញរូបថាជាខ្លួន
២.រូបវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ ឃើញខ្លួនមានរូប
៣.អត្តនិ រូបំ សមនុបស្សតិ ឃើញរូបក្នុងខ្លួន
៤.រូបស្មឹ អត្តានំ សមនុបស្សតិ ឃើញខ្លួនក្នុងរូប
ពួកវេទនា
៥.វេទនំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ ឃើញវេទនាថាជាខ្លួន
៦.វេទនាវន្គំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ ឃើញខ្លួនមានវេទនា
៧.អតនិ វេទនំ សមនុបស្សតិ ឃើញវេទនាក្នុងខ្លួន
៨.វេទនាយ អត្តានំ សមនុបស្សតិ ឃើញខ្លួនក្នុងវេទនា
ពួកសញ្ញា
៩.សញ្ញំ អត្ថតោ សមនុបស្សតិ ឃើញសញ្ញាថាជាខ្លួន
១០.សញ្ញាវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ ឃើញខ្លួនមានសញ្ញា
១១.អត្តនិ សញ្ញំ សមនុបស្សតិ ឃើញសញ្ញាក្នុងខ្លួន
១២.សញ្ញាយ អត្តានំ សមនុបស្សតិ ឃើញខ្លួនក្នុងសញ្ញា
ពួកសង្ខារ
១៣.សង្ខារេ អត្តតោ សមនុបស្សតិ ឃើញសង្ខារទាំងឡាយថាជាខ្លួន
១៤.សង្ខារវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ ឃើញខ្លួនមានសង្ខារ
១៥.អត្តនិ សង្ខារេ សមនុបស្សតិ ឃើញសង្ខារទាំងឡាយក្នុងខ្លួន
១៦.សង្ខារេសុ អត្តានំ សមនុបស្សតិ ឃើញខ្លួនក្នុងសង្ខារទាំងឡាយ
ពួកវិញ្ញាណ
១៧.វិញ្ញាណំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ ឃើញវិញ្ញាណថាជាខ្លួន
១៨.វិញ្ញាណវន្តំ អត្តានំ សមនុបស្សតិ ឃើញខ្លួនមានវិញ្ញាណ
១៩.អត្តនិ វិញ្ញាណំ សមនុបស្សតិ ឃើញវិញ្ញាណក្នុងខ្លួន
២០.វិញ្ញាណស្មឹ អត្តានំ សមនុបស្សតិ ឃើញខ្លួនក្នុងវិញ្ញាណ ។/
សត្តត្តឹសតិ ពួកធម៌ ៣៧
ពោធិបក្ខិយធម៌ ៣៧ ប្រការ
សតិបដ្ឋាន ៤
១.កាយានុបស្សនា សតិរឭកពិចារណាកាយជាអារម្មណ៍
២.វេទនានុបស្សនា សតិរឭពិចារណា វេទនាជាអារម្មណ៍
៣.ចិត្តានុបស្សនា សតិរឭកពិចារណា ចិត្តជាអារម្មណ៍
៤.ធម្មានុបស្សនា សតិរឭកពិចារណា ធម៌ជាអារម្មណ៍ ។
សម្មប្បធាន ៤
១.សំវរប្បធាន ព្យាយាមប្រយ័ត្នមិនឲ្យបាបកើតឡើងក្នុងសន្តាន
២.បហានប្បធាន ព្យាយាមលះបាបដែលកើតឡើង
៣.ភាវនាបធាន ព្យាយាមញុំាងកុសលឲ្យកើតឡើងក្នុងសន្តាន
៤.អនុរក្ខនាបធាន ព្យាយាមរក្សាកុសលដែលកើតឡើងហើយមិនឲ្យសាបសូន្យទៅវិញ ។
ឥទ្ធិបាទ ៤
១.ឆន្ទ ចូលចិត្តស្រលាញ់ ក្នុងកិច្ចការនោះៗ
២.វីរិយ ព្យាយាមប្រកបកិច្ចការនោះៗ
៣.ចិត្ត យកចិត្តទុកដាក់ក្នុងកិច្ចការនោះៗ
៤.វិមំសា ឧស្សាហ៍ត្រិះរិះពិចារណារកហេតុផលក្នុងកិច្ចការនោះៗ ។
ឥន្ទ្រយ ៥
១.សទ្ធិន្ទ្រិយ សទ្ធាជាធំ
២.វិរិយន្ទ្រិយ វីរិយជាធំ
៣.សតិន្ទ្រិយ សតិជាធំ
៤.សមាធិន្ទ្រិយ សតិជាធំ
៥.បញ្ញិន្ទ្រិយ បញ្ញាជាធំ ។
ពល ៥
១.សទ្ធា សេចក្តីជ្រះថ្លា ឬការជឿ
២.វីរយ សេចក្តីព្យាយាម
៣.សតិ សេចក្តីរឭកបាន
៤.សមាធិ សេចក្តីតាំងចិត្តខ្ជាប់
៥.បញ្ញា សេចក្តីដឹងស្គាល់ការខុសត្រូវ ។
សម្ពោជ្ឈង្គ ៧
១.សតិ សេចក្តីរឭកបាន
២.ធម្មវិចយ សេចក្តីពិចារណាជ្រើសរើសរកធម៌
៣.វិរិយ សេចក្តីព្យាយាម
៤.បិតិ សេចក្តីឆ្អែកចិត្ត
៥.បស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់ចិត្ត
៦.សមាធិ សេចក្តីតាំងចិត្តខ្ជាប់
៧.ឧបេក្ខា សេចក្តីដែលចិត្តព្រងើយ ។
មគ្គ មានអង្គ ៨
១.សម្មាទិដ្ឋិ បញ្ញាឃើញប្រពៃ
២.សម្មាសង្កប្ប ត្រិះរិះប្រពៃ
៣.សម្មាវាចា វាចាប្រពៃ
៤.សម្មាកម្មន្ត ការងារប្រពៃ
៥.សម្មាអាជីវ ចិញ្ចឹមជីវិតប្រពៃ
៦.សម្មាវាយាម ព្យាយាមប្រពៃ
៧.សម្មាសតិ រឭកប្រពៃ
៨.សម្មាសមាធិ តាំងចិត្តខ្ជាប់ប្រពៃ ។
ធម៌ ៣៧ប្រការ ដែលមាននាមថា ពោធិបក្ខិយ នោះព្រោះជាធម៌ផ្នែកខាងការត្រាស់ដឹង ។ កាលដែលព្រះបរមសាស្តារបស់យើងទាំងឡាយបានត្រាស់ដឹងនូវអនុត្តរសម្ពោធិញ្ញាណជាអសុតធម៌គឺធម៌ដែលព្រះអង្គមិនធ្លាប់បានឮ បានស្តាប់មកពីដើមឡើយ ស្រាប់តែកើតប្រាកដឡើងដល់ព្រះអង្គជាគ្រាដំបូង ។ ធម៌ ៣៧ ប្រការនេះហើយដែលធ្វើឲ្យព្រះអង្គឲ្យក្លាយទៅជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធពិតប្រាកដ ។
(R“ចប់ដោយសង្ខេប‚T)
រូបភាពតូច