ធម្មបទ

ធម្មបទ (ធ័ម-មៈ-បត់) (ន.) (បាលី) (Dhammapada) ផ្លូវធម៌, លំអានធម៌ ។ ឈ្មោះគម្ពីរព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងសុត្តន្តបិដកខាងពួកខុទ្ទកនិកាយ ហៅថា ខុទ្ទកនិកាយ ធម្មបទ, ជាពុទ្ធភាសិតសុទ្ធតែជាគាថាទាំងអស់ ហៅថា ធម្មបទគាថា ឬ គាថាធម្មបទ ។ គាថាធម្មបទ អាចត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងគម្ពីរសុត្តន្តបិដក សៀវភៅភាគ៥២ ទំព័រទី ២១ ដល់ទំព័រទី ១១២ នៃគម្ពីរព្រះត្រៃបិដករៀបរៀងជាភាសាខ្មែរ ។

គាថាធម្មបទប្រែ

ភាគទី ១

យមកវគ្គ ទី១

១ រឿង ព្រះចក្ខុបាលត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តាទ្រង់ទេសនាប្រារឰព្រះថេរៈ ឈ្មោះចក្ខុបាល ។ កាលពីព្រះថេរៈឣង្គនេះ លោកនៅជាគ្រហស្ថ មិនទាន់បានសាងផ្នួសនោះ លោកបានទៅស្តាប់នូវព្រះធម៌ទេសនា របស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ហើយ កើតសេចក្តីជ្រះថ្លា ក្នុងព្រះធម៌ទេសនានោះ យ៉ាងក្រៃលែង មានចិត្តប្រាថ្នាចង់បួសជាភិក្ខុ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា លុះត្រឡប់មកផ្ទះវិញ ក៏បានប្រគល់ទ្រព្យសម្បត្តិទាំងឣស់ ឲ្យដល់ប្អូនប្រុស របស់ខ្លួនស្រេចហើយ ទើបសុំលាប្អូនទៅបួស ក្នុងសំណាក់ព្រះបរមសាស្តា លុះបួសបាន ៥ ព្រះវស្សាហើយ លោកក៏បានចូលទៅ ក្រាបថ្វាយ បង្គំសុំរៀនព្រះកម្មដ្ឋាន ជាមួយនឹងព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ បន្ទាប់មក ក៏បានក្រាបថ្វាយបង្គំលាព្រះឣង្គទៅ បំពេញសមណធម៌ នៅក្នុងទីកន្លែងមួយដ៏ស្ងាត់ ព្រមជាមួយនឹងភិក្ខុសង្ឃ ៦០ រូប ជាបរិវារ ។ ព្រះថេរៈ លោកមានសេចក្តីព្យាយាម យ៉ាងខ្លាំងក្លាបំផុត ក្នុងការប្រតិបត្តិធម៌ លោកបានតាំងចិត្ត សច្ចាធិដ្ឋានថា “ឣាត្មាឣញ នឹងមិនសិង រហូត ៣ ខែ នៅក្នុងរដូវភ្លៀងនេះ” ។

ក្នុងវស្សានោះ រោគក្នុងភ្នែក ក៏បានកើតឡើង ដល់ព្រះថេរៈ ។ គ្រូពេទ្យ បានមកជួយព្យាបាលរោគប្រគេនព្រះថេរៈ ហើយឲ្យព្រះ ថេរៈសិងបន្តក់ថ្នាំតាមភ្នែក ។ តែព្រះថេរៈ មិនព្រមសិងបន្តក់ថ្នាំ តាមលោកគ្រូពេទ្យប្រាប់សោះ ព្រោះលោកបានតាំងចិត្តស្រេចហើយ ថា នឹងមិនសិង រហូត ៣ ខែ ។ ព្រោះហេតុនោះ រោគក្នុងភ្នែក ក៏រឹងរឹតតែរកាំធ្ងន់ខ្លាំងឡើងៗ ជារៀងរាល់ថ្ងៃ ។ មិនយូរប៉ុន្មាន ភ្នែក ទាំងទ្វេ របស់ព្រះថេរៈ ក៏បានបែកធ្លាយ ខ្វាក់ងងឹតឈឹង មើលអ្វីលែងឃើញទាំងឣស់ហើយ ព្រមគ្នាជាមួយនឹងការបានសម្រេចជាព្រះឣរហន្ត- សុក្ខវិបស្សកៈ ។

លុះដល់ថ្ងៃបវារណា ចេញវស្សាហើយ ព្រះចក្ខុបាលត្ថេរ បាន ចម្រើនពរ លាពួកញាតិញោម ឧបាសក ឧបាសិកា ដើម្បីនឹងទៅគាល់ព្រះបរមសាស្តា ដែលព្រះឣង្គប្រថាប់គង់នៅ ក្នុងវត្តជេតពនមហាវិហារ ទៀបក្រុងសាវត្ថី ។ នៅក្នុងរាត្រី នៃបច្ឆិមយាម ក្រោយពេលដែលភ្លៀងរាំងហើយ, ព្រះថេរៈ បានដើរចង្ក្រមទៅមកៗ ជាន់សត្វមេភ្លៀងស្លាប់ឣស់ ជាច្រើន ព្រោះលោកមើលមិនឃើញ ហើយក៏មិនមានចេតនាគិតនឹងធ្វើឲ្យសត្វមេភ្លៀងទាំងនោះស្លាប់ផងដែរ ។

ស្អែកឡើង ពេលព្រឹកព្រលឹម ក៏ស្រាប់តែមានឣាគន្តុកភិក្ខុ ជាច្រើនរូប បានចូលទៅមើលកន្លែងព្រះចក្ខុបាលត្ថេរ ហើយបានឃើញសត្វមេភ្លៀង ជាច្រើនស្លាប់ ពាសពេញទីចង្ក្រមន៍ របស់ព្រះថេរៈ ក៏បានត្មះតិះដៀលលោក ដោយប្រការផ្សេងៗ ស្រេចហើយ ក៏នាំយករឿងនេះ ទៅក្រាបទូលថ្វាយ ដល់ព្រះបរមសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះបរមសាស្តាទ្រង់ត្រាស់ពន្យល់ដល់ភិក្ខុទាំងនោះថា “ម្នាល ភិក្ខុទាំងឡាយ មរណចេតនា គឺ ចេតនាគិតនឹងសម្លាប់ មិនមានសោះឡើយ ដល់ព្រះថេរៈ ដែលជាព្រះឣរហន្តខីណាស្រព” ។

ឣាគន្តុកភិក្ខុទាំងនោះ ងឿងឆ្ងល់ បានក្រាបទូលសួរព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ព្រះចក្ខុបាលត្ថេរ ជាព្រះឣរហន្តខីណាស្រព ចុះហេតុអ្វី បានជាខ្វាក់ភ្នែក?” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់សម្តែងឣតីតនិទាន ថា “កាលពីឣតីតកាល ព្រះចក្ខុបាលត្ថេរ ធ្លាប់បានធ្វើជាគ្រូពេទ្យ ព្យាបាលជម្ងឺភ្នែក ។ សម័យថ្ងៃមួយ លោកគ្រូពេទ្យនោះ បានទៅព្យាបាលភ្នែក ដល់ស្រ្តីម្នាក់នៅជនបទ ។ ស្ត្រីនោះ បានសន្យាជាមួយគ្រូពេទ្យថា “បើលោកគ្រូពេទ្យឣាចព្យាបាលជម្ងឺភ្នែកនាងខ្ញុំ ឲ្យបានជាស្បើយ ដូចដើមវិញនោះ, នាងខ្ញុំ ព្រមទាំងបុត្រ នឹងធ្វើជាទាសីឣ្នកបម្រើរបស់លោកគ្រូ” ។

គ្រូពេទ្យនោះ បានព្យាបាលភ្នែកនាង ឲ្យជាដូចដើមវិញហើយ, ព្រោះតែនាងមិនចង់ទៅ នៅបម្រើគ្រូពេទ្យនោះឯង ទើបនាងបែរជានិយាយកុហកគ្រូពេទ្យនោះថា “លោកគ្រូ ឥឡូវនេះ ភ្នែករបស់នាងខ្ញុំ វាមិនបានជាទេ វា រឹតតែឈឺលើសដើមទៅទៀត” ។

ចំណែកគ្រូពេទ្យ បានដឹងថា នាងពិតជានិយាយកុហក ដូច្នេះហើយ ក៏មានចិត្តក្រោធខឹងយ៉ាងខ្លាំង ហើយមានចេតនា ចង់ធ្វើឲ្យនាងវិនាស ទើបផ្សំថ្នាំពិសឲ្យនាងលាប ធ្វើឲ្យភ្នែករបស់នាង ខ្វាក់ទាំងគូ មើលអ្វីលែងឃើញទាំងឣស់ ។ ព្រោះបាបកម្មដែលព្រះចក្ខុបាលត្ថេរ បានធ្វើឲ្យស្ត្រីនោះខ្វាក់ភ្នែកទាំងទ្វេ ដោយចេតនានោះឯង បានជាព្រះថេរៈ ត្រូវតែទទួលនូវបាបកម្មនោះវិញ គឺ ត្រូវតែខ្វាក់ភ្នែក នៅក្នុងជាតិនេះ” ដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះថា ៖

មនោបុព្វង្គមា ធម្មា មនោសេដ្ឋា មនោមយា

មនសា ចេ បទុដ្ឋេន ភាសតិវា ករោតិវា

តតោ នំ ទុក្ខមន្វេតិ ចក្កំវ វហតោ បទំ ។

ធម៌ទាំងឡាយ មានចិត្តជាប្រធាន មានចិត្តប្រសើរបំផុត សម្រេចមកឣំពីចិត្ត, បើបុគ្គលមានចិត្ត ត្រូវទោសៈប្រទូសរ៉ាយហើយ ទោះបីនិយាយក្តី ធ្វើក្តី ក៏ឣាក្រក់ដែរ, ព្រោះឣំពើឣាក្រក់នោះឯង សេចក្តីទុក្ខ រមែងដេញជាប់ តាមក្រោយបុគ្គលនោះ ដូចជាកង់រទេះ វិលតាមដានជើងគោដែលឣូសនឹមរទេះ យ៉ាងដូច្នោះឯង ។

២រឿង មដ្ឋកុណ្ឌលី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰនូវមដ្ឋកុណ្ឌលី ដែលជាកូនរបស់ព្រាហ្មណ៍កំណាញ់ម្នាក់ នៅក្នុងក្រុងសាវត្ថី ។ ព្រោះព្រាហ្មណ៍ជាបិតាជាមនុស្សកំណាញ់ស្វិត ទើបគាត់ធ្វើទំហ៊ូដោយខ្លួនឯង ឲ្យកូនពាក់ ។ នៅពេលដែលមដ្ឋកុណ្ឌលីឈឺធ្ងន់, ព្រាហ្មណ៍ ជាបិតា មិនបានទៅរកគ្រូពេទ្យ មកព្យាបាលជម្ងឺឲ្យកូនគាត់ទេ ព្រោះគាត់ខ្លាចឣស់ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ខ្លួន ។ នៅថ្ងៃដែលមដ្ឋកុណ្ឌលីជិតនឹងមរណានោះ ព្រាហ្មណ៍ជាបិតា បានលើកកូនមកឲ្យដេក ឣស់សេចក្តីសង្ឃឹមតែម្នាក់ឯង នៅរបៀងផ្ទះខាងក្រៅ ។

សម័យនោះ ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានបញ្ចេញព្រះរស្មីទៅ ដើម្បីឲ្យមដ្ឋកុណ្ឌលីបានឃើញ ។ មដ្ឋកុណ្ឌលី ឃើញព្រះរស្មីនៃព្រះឣង្គ ហើយ ក៏កើតសេចក្តីជ្រះថ្លា យ៉ាងខ្លាំង ក្នុងមួយរំពេចនោះ ស្រេចហើយ ក៏បានធ្វើមរណកាល នៅពេលនោះឯង ហើយបានទៅកើត នៅក្នុងឋានតាវតិ្តង្សទេវលោក ក្រឡេកមើលមកឃើញឪពុក របស់ខ្លួន ដែលកំពុងតែសៅសោក យំស្រែកបោកខ្លួន យ៉ាងខ្លាំង ទើបបានចុះពីទេវលោកមក ដើម្បីជួយសង្គ្រោះ ដល់ឪពុករបស់ខ្លួន ឲ្យបាន រួចផុតឣំពីសេចក្តីទុក្ខសោកសៅនោះ ហើយបានធ្វើឲ្យគាត់លះបង់ សេចក្តីកំណាញ់ចេញផុតពីខន្ធសន្តាន ឲ្យកើតមានចិត្តជ្រះថ្លា ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយក៏ត្រឡប់ទៅកាន់ឋានទេវលោកវិញ ។

លុះព្រឹកឡើង ព្រាហ្មណ៍ជាឪពុក បានទៅឣារាធនានិមន្តព្រះសង្ឃ មានព្រះពុទ្ធជាប្រធាន ឲ្យទទួលនូវភត្តាហារ ក្នុងផ្ទះរបស់ខ្លួន ហើយ បានក្រាបទូលសួរឣំពីការដែលកូនរបស់ខ្លួន គឺ មដ្ឋកុណ្ឌលី គ្រាន់តែធ្វើចិត្ត ឲ្យជ្រះថ្លា ចំពោះព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ តែម៉្យាងប៉ុណ្ណោះ មិនបានធ្វើកុសលអ្វីដទៃ ក្រៅឣំពីនេះទេ ក៏ស្រាប់តែបានទៅកើត នៅឯឋានទេវលោក ។ ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានឣធិដ្ឋានឲ្យមដ្ឋកុណ្ឌលីទេវបុត្រ ចុះមកសម្តែងរឿងពិត ដល់ព្រាហ្មណ៍ជាឪពុក និង ពួកមហាជន បានឃើញជាក់ស្តែង ហើយព្រះឣង្គត្រាស់ព្រះគាថានេះ ថា ៖

មនោបុព្វង្គមា ធម្មា មនោសេដ្ឋា មនោមយា

មនសា ចេ បសន្នេន ភាសតិ វា ករោតិ វា

តតោ នំ សុខមន្វេតិ ឆាយាវ ឣនុបាយិនី ។

ធម៌ទាំងឡាយ មានចិត្តជាប្រធាន មានចិត្តប្រសើរបំផុត សម្រេចមកឣំពីចិត្ត, បើបុគ្គលមានចិត្តជ្រះថ្លាហើយ ទោះបីនិយាយក្តី ធ្វើក្តី ក៏ល្អទាំងឣស់ ព្រោះសេចក្តីល្អនោះឯង សេចក្តីសុខ រមែងតាមជាប់បុគ្គលនោះ ដូចជាស្រមោលដែលឣន្ទោលទៅតាមប្រាណ យ៉ាងនោះឯង ។

៣ រឿង ព្រះតិស្សត្ថេរ

ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់ប្រារឰព្រះតិស្សត្ថេរ ។ ព្រះថេរៈជាព្រះរាជឱរសរបស់ព្រះបិតុច្ឆា របស់ព្រះឣង្គ ។ លោកបានមកបួសជាភិក្ខុ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា នៅពេលដែលមានវ័យចាស់ជរាហើយ លោកមិនដែលធ្វើវត្តប្រតិបត្តិ គោរពចំពោះភិក្ខុឣាគន្តុកៈ ដែលមានវស្សាចាស់ជាងខ្លួន តាមព្រះធម៌វិន័យឡើយ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឲ្យព្រះតិស្សៈ សុំខមាទោសចំពោះភិក្ខុឣាគន្តុកៈទាំងនោះ, តែព្រះតិស្សៈ ចចេស មិនព្រមធ្វើតាមព្រះពុទ្ធដីកា របស់ព្រះឣង្គឡើយ ។ គ្រានោះ ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់សម្តែង នូវឣតីតនិទាន របស់ព្រះតិស្សៈ ដូចមានតទៅនេះ ៖ នៅក្នុងជាតិដែលព្រះតិស្សៈនេះ បានកើតជាតាបស ឈ្មោះ ទេវិល, តថាគត បានកើតជាតាបស ឈ្មោះ នារទៈ ។ តាបសទាំងពីររូបនោះ បានឈ្លោះទាស់ទែងគ្នា យ៉ាងខ្លាំង រហូតឮដល់ព្រះរាជាក្រុងពារាណសី ស្តេចយាងទៅ ជួយរម្ងាប់ការវិវាទទាស់ទែងគ្នានោះ ហើយទ្រង់បានឲ្យទេវិលតាបស សុំខមាទោសនារទតាបស ព្រោះជាឣ្នកខុស ។ ទោះជាព្រះរាជបញ្ជា ឲ្យធ្វើយ៉ាងនេះ ក៏ទេវិលតាបស នៅតែមិនព្រមសុំខមាទោស ចំពោះនារទតាបស ទៀត នៅតែចចេស មិនព្រមស្តាប់ មិនព្រមធ្វើតាម តាំងតែពីជាតិនោះមក រហូតមកដល់ជាតិនេះ ដូច្នេះហើយ ទើបព្រះឣង្គត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣក្កោច្ឆិ មំ ឣវធិ មំ ឣជិនិ មំ ឣហាសិ មេ
យេ ច តំ ឧបនយ្ហន្តិ វេរំ តេសំ ន សម្មតិ ។
ឣក្កោច្ឆិ មំ ឣវធិ មំ ឣជិនិ មំ ឣហាសិ មេ
យេ ច តំ នូបនយ្ហន្តិ វេរំ តេសូបសម្មតិ ។

បើជនទាំងឡាយណា ចងសេចក្តីក្រោធនោះទុក យ៉ាងនេះថាៈ ជនឯណោះ បានជេរឣញ ជនឯណោះ បានវាយឣញ ជនឯណោះ បានឈ្នះឣញ ជនឯណោះ បានលួចយកទ្រព្យរបស់ឣញទៅហើយ (ដូច្នេះ) ពៀរវេរា របស់ជនទាំងឡាយនោះ មិនស្ងប់រម្ងាប់បានឡើយ។

បើជនទាំងឡាយណា មិនចងសេចក្តីក្រោធនោះទុក យ៉ាងនាងកាលីយក្ខិនីនេះថាៈ ជនឯណោះ បានជេរឣញ ជនឯណោះ បានវាយឣញ ជន ឯណោះ បានឈ្នះឣញ ជនឯណោះ បានលួចយកទ្រព្យរបស់ឣញទៅហើយ (ដូច្នេះ) ពៀរវេរា របស់ជនទាំងឡាយនោះ តែងស្ងប់រម្ងាប់ទៅបាន ។

៤ រឿង នាងកាលីយក្ខិនី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰស្ត្រីម្នាក់ ជាស្ត្រីឣា គ្មានកូន ។ នាង ដឹងថាៈ ខ្លួន ប្រាកដជាមិនមានកូន ហើយនាងខ្លាចស្វាមីមានប្រពន្ធថ្មីទៀតដែលឣាចមានកូន ប្រពន្ធថ្មីនោះ នឹងមានឣំណាចធំជាងខ្លួន ទើបខ្លួនឯង សម្រេចចិត្ត ដើរទៅរកស្រីម្នាក់ យកមកឲ្យស្វាមី ធ្វើជាប្រពន្ធចុង ។

មិនយូរប៉ុន្មាន ស្ត្រីដែលនាងរកមកឲ្យស្វាមី ធ្វើជាប្រពន្ធចុងនោះ ក៏ចាប់ផ្តើមមានផ្ទៃពោះ ។ ប្រពន្ធដើមនោះ ដឹងច្បាស់ថាៈ នាងប្រពន្ធចុងមានផ្ទៃពោះហើយ ក៏យកថ្នាំពិសមក ឲ្យប្រពន្ធចុងផឹក ។ ប្រពន្ធចុង ស្មានថា ជាថ្នាំសម្រាប់ថែរក្សាគភ៌ ក៏បានយកថ្នាំពិសនោះទៅផឹក នាងបានរលូតកូនស្លាប់ដល់ទៅពីរលើក ព្រោះថ្នាំពិសរបស់ប្រពន្ធដើម ។ ក្នុងលើក ទី៣ នាងប្រពន្ធចុង ត្រូវបានស្លាប់ទាំងខ្លួន ព្រមទាំងកូននៅក្នុងផ្ទៃ ព្រោះថ្នាំពិសរបស់ប្រពន្ធដើម ដូចជាលើក មុនៗ ដែរ ។

ស្វាមីរបស់នាង បានដឹងរឿងនោះហើយ ក៏វាយធ្វើបាបនាងប្រពន្ធដើម រហូតដល់ក្ស័យជីវិតតែម្តង ។ នាងប្រពន្ធដើម និង ប្រពន្ធចុង ពីរនាក់នេះ បានចងកម្មពៀរវេរា នឹងគ្នាម្នាក់ម្តងៗ យ៉ាងនេះ គឺ ៖ ប្រពន្ធចុង ស្លាប់ទៅ ក៏បានទៅកើតជាមេឆ្មា, ឯប្រពន្ធដើម ស្លាប់ទៅ បានទៅកើតជាមេមាន់ ។ មេឆ្មា បានស៊ីពងមាន់ និង មេមាន់ ។

ប្រពន្ធដើម ស្លាប់ពីមេមាន់ បានទៅកើតជាមេខ្លា, ឯប្រពន្ធចុង (‘មេឆ្មា)’ ស្លាប់ទៅ បានទៅកើតជាមេប្រើស ។ មេខ្លា បានខាំស៊ីមេប្រើស ។

ប្រពន្ធចុង (មេប្រើស) ស្លាប់ទៅកើតជានាងយក្ខិនី, ឯប្រពន្ធដើម (មេខ្លា) ស្លាប់ទៅ ក៏បានកើតជានាងកុលធីតា ។ នាងយក្ខិនី (ប្រពន្ធចុង) ក៏បានចាប់កូននាងកុលធីតា (ប្រពន្ធដើម) យកទៅខាំ ស៊ីឣស់ រហូតដល់ទៅពីរលើក ។ ក្នុងលើកទីបី នាងកុលធីតា ក៏បាននាំយកកូនខ្ចី រត់គេចទៅផ្ទះដើមកំណើតរបស់ខ្លួន លុះដល់ពាក់កណ្តាលផ្លូវ ក៏ស្រាប់តែនាងយក្ខិនី (ស្រីប្រពន្ធចុង) ដេញជាប់ តាមក្រោយនាង មកប្រកិតៗ ។ នាងកុលធីតា ក្រឡេកឃើញនាងយក្ខិនី ដេញតាមជាប់ពីក្រោយខ្លួន យ៉ាងដូច្នេះហើយ ក៏មានសេចក្តីតក់ស្លុត ភ័យខ្លាចជាទីបំផុត ហើយបានរត់ចូលទៅ ក្នុងវត្តជេតពនមហាវិហារ យ៉ាងប្រញាប់ប្រញាល់ ។

ជួនជានៅពេលនោះ ព្រះសាស្តា កំពុងតែទ្រង់សម្តែងព្រះធម៌ទេសនា ឣប់រំដល់ពួកពុទ្ធបរិស័ទ ។ នាងកុលធីតា បានចូលទៅជិតព្រះសាស្តា ហើយយកកូនទៅដាក់ នៅក្បែរព្រះបាទ របស់ព្រះ ឣង្គ ក្រាបបង្គំទូលថាៈ បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ខ្ញុំព្រះករុណា សូមប្រគេនកូនតូចនេះ ដល់ព្រះឣង្គ សូមព្រះឣង្គមេត្តាទទួលយកចុះ ។ បន្ទាប់មក នាងយក្ខិនី ក៏បានមកដល់វត្តជេតពននោះដែរ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានត្រាស់ទៅកាន់នាងទាំងពីរនោះ ថា “នែនាងទាំងពីរនាក់ ព្រោះហេតុអ្វី បានជាពួកនាង តាមចងកម្មចងពៀរនឹងគ្នា មិនចេះឈប់ឈរ យ៉ាងនេះ?” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ន ហិ វេរេន វេរានិ| សម្មន្តីធ កុទាចនំ
ឣវេរេន ច សម្មន្តិ ឯស ធម្មោ សនន្តនោ ។

មែនពិត ក្នុងពេលណាៗ ក៏ដោយ ក្នុងលោកនេះ ធម្មតាពៀរទាំងឡាយ មិនដែលរម្ងាប់ ដោយការចងពៀរឡើយ ពៀរទាំងឡាយ តែងរម្ងាប់ ដោយការមិនចងពៀរ នេះជាបវេណីធម៌ ។

៥ រឿង ពួកភិក្ខុកោសម្ពី

ព្រះសាស្តាចារ្យ ទ្រង់បានប្រារឰពួកភិក្ខុកោសម្ពី ។ ពួកភិក្ខុកោសម្ពីទាំងនោះ ជាដំបូង គ្រាន់តែចោទគ្នាពីឣាបត្តិតូចតាចប៉ុណ្ណោះឯង តែដល់ក្រោយៗ មក ក៏កើតមានវិវាទឈ្លោះប្រកែកគ្នា ទៅជារឿងធំដុំខ្លាំងឡើងៗ ទោះបីជាព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ទ្រង់ត្រាស់ហាមប្រាម យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ភិក្ខុទាំងនោះ មិនព្រមធ្វើតាមព្រះឱវាទ របស់ព្រះឣង្គឡើយ ។ កាលបើយ៉ាងនេះហើយ ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ទ្រង់ជ្រាបច្បាស់ ក្នុងព្រះទ័យថាៈ ប្រាកដជាមិនបានប្រយោជន៍អ្វីឡើយ ទើបព្រះឣង្គ ទ្រង់ស្តេចយាង ចេញឆ្ងាយពីពួកភិក្ខុកោសម្ពីទាំងនោះ ទៅគង់ចាំព្រះវស្សា នៅក្នុងព្រៃរក្ខិតវ័ន តែមួយព្រះឣង្គឯងគត់ ។

ចំណេរកាលក្រោយមក ពួកពុទ្ធបរិស័ទ បានថ្កោលទោសពួកភិក្ខុទាំងនោះៗ បានដឹងកំហុសរបស់ខ្លួន ក៏បានចូលទៅរកព្រះ ឣានន្ទត្ថេរ ឲ្យលោកជួយសុំខមាទោសចំពោះព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ហើយទូលសុំ ឲ្យព្រះឣង្គស្តេចយាងត្រឡប់មកវិញ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានទទួលពាក្យ របស់ភិក្ខុកោសម្ពីទាំងនោះហើយ ទើបស្តេចយាងវិលត្រឡប់មកវិញ ទ្រង់ប្រទានព្រះឱវាទដល់ពួកភិក្ខុទាំងនោះ ឲ្យមានសេចក្តីព្រមព្រៀងគ្នា ចេះស្រឡាញ់គ្នា កុំឲ្យមានការឈ្លោះ ទាស់ទែងនឹងគ្នាឯង តទៅទៀត ដោយព្រះធម្មីកថា ទីឃាវុជាតកហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

បរេ ច ន វិជានន្តិ មយមេត្ថ យមាមសេ
យេ ច តត្ថ វិជានន្តិ តតោ សម្មន្តិ មេធគា ។

ពួកជនទាំងឡាយដទៃ (ក្រៅឣំពីបណ្ឌិត) តែងមិនដឹងខ្លួនថា ពួកយើងទាំងឣស់គ្នា នឹងវិនាស ក្នុងកណ្តាលជំនុំនៃពួកនេះ ដូច្នេះឡើយ, ចំណែកឯជនទាំងឡាយណា ក្នុងកណ្តាលជំនុំនៃពួកនេះ ដឹងខ្លួនច្បាស់ថា ពួកយើងទាំងឣស់គ្នា នឹងវិនាស ក្នុងកណ្តាលជំនុំ នៃរឿង ព្រះចុល្លកាល មហាកាលពួកនេះ ដូច្នេះ, ការឈ្លោះប្រកែកគ្នាទាំងឡាយ រមែងរម្ងាប់ឣំពីជនទាំងឡាយនោះ ។

៦ រឿង ព្រះចុល្លកាល មហាកាល

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰព្រះចុល្លកាល និង ព្រះមហាកាល ។ ព្រះចុល្លកាល ជាប្អូនរបស់ព្រះមហាកាល លោកបួសមិនទាន់បានមួយវស្សាផង ក៏លាចាកសិក្ខាបទ (សឹក) មកជាគ្រហស្ថ ព្រោះភរិយារបស់លោក ចេះតែមកធ្វើឲ្យរំខានខ្លាំងពេក ។ ចំណែកព្រះមហាកាលដែលជាបង លោកបានមកបួស ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដោយសទ្ធាជ្រះថ្លា ខិតខំចម្រើនឣសុភកម្មដ្ឋាន រហូតដល់បានសម្រេចឣរហត្តផល ព្រមទាំងបដិសម្ភិទា ។

ឯភរិយា របស់ព្រះមហាកាល បានឃើញកិរិយាលួងលោម របស់ភរិយាព្រះចុល្លកាល ដែលបានធ្វើឲ្យលោកសឹកហើយ ទើបគិតនឹងធ្វើ ជាតម្រាប់តាម ហើយបានទៅឣារាធនាភិក្ខុសង្ឃ មានព្រះពុទ្ធជាប្រធាន មកទទួលភត្តាហារ នៅផ្ទះរបស់ខ្លួន ។

ព្រះសាស្តា ព្រមទាំងភិក្ខុសង្ឃ បានទទួលភត្តាហារហើយ ទើបទ្រង់ស្តេចយាងត្រឡប់ទៅវត្តវិញ ទុកតែព្រះមហាកាល មួយ ឣង្គប៉ុណ្ណោះ ឲ្យនៅចាំធ្វើភត្តានុមោទនា តាមពាក្យទូលសុំ នៃពួកភរិយា របស់ព្រះមហាកាល ។

គ្រានោះ ពួកភរិយា របស់ព្រះមហាកាល បាននាំគ្នាបង្ខំឲ្យលោក លាចាកសិក្ខាបទ, ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះមហាកាល មិនព្រមលាចាកសិក្ខាបទទេ ព្រោះលោកជាព្រះឣរហន្ត ហើយក៏បានហោះទៅ លើ ឣាកាស ត្រឡប់ទៅវត្តវិញ ។ ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានសន្ទនាគ្នាឣំពីរឿងរ៉ាវព្រះមហាកាល និង ព្រះចុល្លកាល ដោយប្រការផ្សេងៗ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ព្រះគាថានេះ ថា ៖

សុភានុបស្សឹ វិហរន្តំ ឥន្ទ្រិយេសុ ឣសំវុតំ
ភោជនម្ហិ ឣមត្តញ្ញុំ កុសីតំ ហីនវីរិយំ
តំ វេ បសហតី មារោ វាតោ រុក្ខំវ ទុព្វលំ ។
ឣសុភានុបស្សឹ វិហរន្តំ ឥន្ទ្រិយេសុ សុសំវុតំ
ភោជនម្ហិ ច មត្តញ្ញុំ សទ្ធំ ឣារទ្ធវីរិយំ
តំ វេ នប្បសហតី មារោ វាតោ សេលំវ បព្វតំ ។

មារ រមែងគ្របសង្កត់បុគ្គលដែលយល់ឃើញ នូវឣារម្មណ៍ ថា ល្អ មិនសង្រួម ក្នុងឥន្ទ្រីយ៍ទាំងឡាយ មិនស្គាល់ប្រមាណ ក្នុងភោជន ខ្ជិលច្រឣូស មានព្យាយាមធូរថយនោះ (បានដោយស្រួល) ដូចជាវាយោ បក់បោករំលើងនូវដើមឈើដែល (មានប្ញស) មិនល្អ យ៉ាងនោះឯង ។

តែមារ រមែងគ្របសង្កត់បុគ្គលដែលយល់ឃើញនូវឣារម្មណ៍ ថា មិនល្អ សង្រួមប្រពៃ ក្នុងឥន្ទ្រីយ៍ទាំងឡាយ ស្គាល់ប្រមាណ ក្នុងភោជន មានសទ្ធា ប្រារឰព្យាយាមនោះមិនបាន ដូចជាវាយោ បក់បោកភ្នំថ្មតាន់ (ឲ្យបែក) មិនបាន យ៉ាងនោះឯង ។

៧ រឿង ភិក្ខុទេវទត្ត

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰសំពត់កាសាវពស្ត្រ របស់ភិក្ខុទេវទត្ត ។ សម័យថ្ងៃមួយ ភិក្ខុទេវទត្ត បានសំពត់កាសាវពស្ត្រ ពីញាតិញោមមួយក្រុម ។ សំពត់នោះជាសំពត់មានសាច់ល្អ មានតម្លៃ ក៏ច្រើន ។ មនុស្សខ្លះ និយាយថាៈ សំពត់នេះ មិនសមគួរ ដល់ភិក្ខុទេវទត្តឡើយ, តែសមគួរ ដល់ព្រះសារីបុត្រ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទើបទ្រង់សម្តែងរឿងដែលភិក្ខុទេវទត្ត ធ្លាប់គ្រងសំពត់កាសាវពស្ត្រ ដែលមិនសមគួរដល់ខ្លួន តាំងតែអំពីពេលដែលទេវទត្ត កើតជាព្រានព្រៃ បានលួចយកនូវសំពត់ កាសាវពស្ត្រ របស់ព្រះបច្ចេកពុទ្ធ មួយឣង្គ មកស្លៀកពាក់ ដើម្បីបន្លំខ្លួន ធ្វើជាព្រះបច្ចេកពុទ្ធ លបចាំសម្លាប់ដំរី ដែលដើរនៅពីក្រោយគេបង្អស់ម្តងមួយៗ ។ ក្នុងគ្រានោះឯង ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ទ្រង់បានសោយព្រះជាតិជា ស្តេចដំរី ឃើញដំរីដែលជាបរិវារ របស់ព្រះឣង្គ ចេះតែបាត់ឣស់ទៅជាច្រើន ទើបសង្កេតមើលនូវហេតុឣន្តរាយដែលកើតឡើង មិនយូរប៉ុន្មាន ក៏បានឃើញជាក់ច្បាស់ថា ឣន្តរាយនេះ កើតឡើង ព្រោះមានមនុស្សមកបន្លំខ្លួន ធ្វើជាព្រះបច្ចេកពុទ្ធ ។ ថ្ងៃមួយ ព្រះឣង្គទ្រង់បាន ឣែបមកនៅ ខាងក្រោយហ្វូងម្តង ដើម្បីលបចាំចាប់ព្រានព្រៃនោះលុះព្រះឣង្គចាប់ព្រានព្រៃបានហើយ ក៏ទ្រង់ព្រះតម្រិះ ថាៈ នឹងបោកសម្លាប់ចោល តែព្រះឣង្គទ្រង់ត្រិរិះទាន់ គឺ មិនបានសម្លាប់ គ្រាន់តែ អប់រំទូន្មាន ប្រៀនប្រដៅហើយ ក៏លែងព្រានព្រៃនោះទៅវិញ នៅទីបញ្ចប់នៃឣតីតនិទាន ព្រះឣង្គទ្រង់ត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣនិក្កសាវោ កាសាវំ យោ វត្ថំ បរិទហេស្សតិ
ឣបេតោ ទមសច្ចេន ន សោ កាសាវមរហតិ ។
យោ ច វន្តកសាវស្ស សីលេសុ សុសមាហិតោ
ឧបេតោ ទមសច្ចេន ស វេ កាសាវមរហតិ ។

បុគ្គលណា នៅមានទឹកឣម្ចត់ គឺរាគាទិក្កិលេស (ក្នុងសន្តាន) ជាឣ្នកបោះបង់ការទូន្មាននូវឥន្ទ្រីយ និង សច្ចៈ ហើយស្លៀកដណ្តប់សំពត់កាសាវពស្ត្រ, បុគ្គលនោះ មិនគួរនឹងស្លៀកដណ្តប់សំពត់ កាសាវពស្ត្រសោះឡើយ ។ លុះតែបុគ្គលណា មានទឹកឣម្ចត់ គឺរាគាទិក្កិលេស ខ្ជាក់ចោលឣស់ហើយ ជាឣ្នកមានចិត្តតម្កល់មាំ នៅក្នុងសីលទាំងឡាយ ប្រកបដោយការទូន្មានឥន្ទ្រីយ និង សច្ចៈ, បុគ្គលនោះឯង ទើបគួរនឹងស្លៀកដណ្តប់សំពត់កាសាវពស្ត្របាន ។

៨ រឿង សញ្ជ័យបរិព្វាជក

វគ្គ​នេះ​និយាយ​អំពី​ការ​ឆ្លើយ​តប​​របស់​ព្រះពុទ្ធ​ចំពោះ​សំណួរ​របស់​​ព្រះ​សារីបុត្រ និង ព្រះ​មហាមោគ្គល្លាន ។ ព្រះ​អគ្គសាវ័ក​ទាំង​ពីរ​រូប​បាន​ក្រាប​ទូល​សួរ​ព្រះ​ពុទ្ធ​អំពី​មូលហេតុ​ដែល​សញ្ជ័យបរិព្វាជក​មិន​មក​ចូល​រួម​ស្តាប់​សេចក្តី​បង្រៀន​របស់​ព្រះ​ពុទ្ធ ។

ឈ្មោះ​ពិត​​របស់​ព្រះ​សារីបុត្រ គឺ ឧបតិស្សៈ ហើយ​ឈ្មោះ​ពិត​​របស់​​ព្រះ​មហាមោគ្គល្លាន​ គឺ កោលិតៈ ។ លោក​ទាំង​ពីរ​​ធ្លាប់​ជា​សិស្ស​របស់​សញ្ជយបរិព្វាជក នៅ​ក្នុង​សម័យដែល​លោក​ទាំង​ពីរ​​កំពុងតែស្វែងរកមោក្ខធម៌ ។ នៅ​ក្នុង​សម័យ​នោះ សញ្ជយបរិព្វាជក គឺ​ជា​អាចារ្យ​ដែលមានឈ្មោះ​បោះ​សម្លេង​យ៉ាង​ខ្លាំង​នៅ​ក្នុង​ក្រុង​រាជគ្រឹះ ។

ក្រោយមក ឧបតិស្សបរិព្វាជក (គឺព្រះសារីបុត្រ) បានស្តាប់នូវឣរិយសច្ចកថា ឣំពីសំណាក់ នៃព្រះឣស្សជ្ជិត្ថេរ ដោយសង្ខេប ហើយ ក៏បានសម្រេចព្រះសោតាបត្តិផល ទើបត្រឡប់មកពន្យល់ឲ្យកោលិតបរិព្វាជក (ព្រះមហាមោគ្គល្លាន) ជាសំឡាញ់របស់ខ្លួន បានស្តាប់ រហូតដល់កោលិតៈ បានសម្រេចនូវព្រះសោតាបត្តិផល ដូចខ្លួនដែរ ស្រេចហើយ ទើបនាំគ្នាទៅកាន់សំណាក់គ្រូសញ្ជយបរិព្វាជក ដើម្បីសុំលាទៅ ក្រាបថ្វាយបង្គំគាល់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ព្រមទាំងបានបបួលគ្រូសញ្ជ័យ ឲ្យទៅគាល់ជាមួយផងដែរ ។ តែគ្រូសញ្ជ័យ មិនព្រមទៅជាមួយឡើយ ។ ឧបតិស្សៈ និង កោលិតៈ ព្រមទាំងបរិវារ របស់ខ្លួន បាននាំគ្នាទៅគាល់ព្រះបរមសាស្តា ហើយបានក្រាប ថ្វាយបង្គំទូលសុំបព្វជ្ជា និង ឧបសម្ប័ទ ជាភិក្ខុ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា លុះបានសម្រេចនូវសោឡសកិច្ចហើយ ក៏បានទទួលដំណែងជាព្រះឣគ្គសាវ័ក ឆ្វេងស្តាំ ។ ក្រោយមក ព្រះឣគ្គសាវ័កទាំងពីរ បានក្រាបទូលព្រះសាស្តា ឣំពីរឿងដែលគ្រូសញ្ជ័យ មិនព្រមមកគាល់ព្រះឣង្គ ជាមួយនឹងពួកខ្លួន តាមពាក្យបបួល ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទើបត្រាស់ព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣសារេ សារមតិនោ សារេ ចាសារទស្សិនោ

តេ សារំ នាធិគច្ឆន្តិ មិច្ឆាសង្កប្បគោចរា ។

សារញ្ច សារតោ ញត្វា ឣសារញ្ច ឣសារតោ

តេ សារំ ឣធិគច្ឆន្តិ សម្មាសង្កប្បគោចរា ។

ជនទាំងឡាយ ដែលយល់ឃើញ ក្នុងធម៌មានខ្លឹម ថាជាធម៌មិនមានខ្លឹមផង ជាឣ្នកមានតម្រិះខុសជាអារម្មណ៍ រមែងមិនបាននូវធម៌ដែលមានខ្លឹមឡើយ ។ ជនទាំងឡាយ ដែលយល់ឃើញនូវធម៌មានខ្លឹម ថាជាធម៌មានខ្លឹមផង យល់ឃើញនូវធម៌ដែលគ្មានខ្លឹម ថាជាធម៌គ្មានខ្លឹមផង ជាឣ្នកមានតម្រិះត្រូវជាឣារម្មណ៍ រមែងបាននូវធម៌ដែលមានខ្លឹម ។
(សៀវភៅ​លេខ ៥២ ទំព័រ​ទី ២៣ ធម្មបទគាថា យមកវគ្គ)

៩ រឿង ព្រះនន្ទត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰព្រះនន្ទត្ថេរ ដែលត្រូវជាព្រះរាជឱរស របស់ព្រះនាងបជាបតិគោតមី ។ សម័យថ្ងៃមួយ ជាថ្ងៃរៀបមង្គលការ របស់ព្រះនន្ទកុមារ ជាមួយនឹងនាងជនបទកល្យាណី ។

គ្រានោះ ព្រះសាស្តា ស្តេចយាងទៅ ក្នុងពិធីរៀបមង្គលការ របស់នន្ទៈនោះដែរ ព្រះឣង្គទ្រង់បានប្រទាននូវបាត្រ ទៅឲ្យនន្ទៈកាន់ទ្រង់ត្រាស់មង្គលកថា ស្រេចហើយ ទើបស្តេចយាងត្រឡប់ទៅកាន់វត្តវិញ តែព្រះឣង្គទ្រង់មិនបានទទួលយកបាត្រ ឣំពីដៃរបស់ព្រះនន្ទៈ វិញឡើយ ។

ព្រះនន្ទៈ បានបីបាត្រ របស់ព្រះសាស្តា តាមក្រោយព្រះឣង្គ រហូតដល់វត្តតែម្តង ។ ព្រះសាស្តាទ្រង់ត្រាស់សួរព្រះនន្ទៈ ថាៈ នែនន្ទ ឣ្នកបួសឬ? ។ ព្រះនន្ទៈ មិនហ៊ានប្រកែក ទើបក្រាបទូលថាៈ បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ទូលព្រះបង្គំនឹងបួស ។ លុះព្រះនន្ទៈ បួសហើយ មិនបានរៀនសូត្រធម៌ឣាថ៌អ្វីសោះឡើយ ព្រោះមួយថ្ងៃៗ លោកកង្វល់តែនឹកទៅដល់នាងជនបទកល្យាណី ស្រីខត្តិយកញ្ញា ដែលទើបតែនឹងរៀបមង្គលការជាមួយគ្នា ហើយថ្មីៗ នោះ ។

ព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាបហើយ ទើបនាំព្រះនន្ទៈ ឲ្យទៅមើលពួកស្រីទេពឣប្សរបវរកញ្ញា ដែលមានរូបរាងត្រេកឣរ ជាងនាងជនបទកល្យាណី នៅឯឋានទេវលោក ហើយទ្រង់ត្រាស់ឣប់រំព្រះនន្ទៈ ថាៈ នែនន្ទៈ ចូរឣ្នកខិតខំ ព្យាយាមបំពេញសមណធម៌ ឲ្យបានត្រឹមត្រូវ, តថាគត នឹងជួយដណ្តឹងស្រីទេពឣប្សរបវរកញ្ញា ក្នុងឋានសួគ៌ានេះឲ្យឣ្នក, តើឣ្នកចង់បាននាងទេពឣប្សរបវរកញ្ញា ដែលមានរូបឆោមត្រេកឣរ បែបណា? ។

ព្រះនន្ទៈ បានឮយ៉ាងដូច្នោះហើយ មានចិត្តត្រេកឣរពន់ពេកណាស់ ខិតខំព្យាយាមបំពេញសមណធម៌ យ៉ាងខ្លាំងក្លា ជាទីបំផុត ព្រោះចង់បានស្រីទេពឣប្សរបវរកញ្ញានោះឯង ។

ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ ដឹងរឿងនោះហើយ ទើបនាំគ្នានិយាយរិះគន់ព្រះនន្ទៈ ដោយប្រការផ្សេងៗ ថាៈ ព្រះនន្ទៈ ខំព្យាយាមបំពេញសមណធ៌ម ព្រោះចង់បាននាងទេពឣប្សរមកធ្វើជាភរិយា ។ ព្រះនន្ទៈ ឮពួកភិក្ខុតិះដៀល ដូច្នេះហើយ មានសេចក្តីឣៀនខ្មាស ខ្លាំងណាស់ ហើយបានប្រែចិត្តគំនិតជាថ្មី ខិតខំប្រឹងបំពេញសមណធម៌ តែម្នាក់ឯង នៅក្នុងព្រៃស្ងាត់ រហូតទាល់តែបានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ។

ក្រោយមក ពួកភិក្ខុបានសួរព្រះនន្ទៈ ថាៈ ម្នាលនន្ទៈ ឥឡូវ នេះ តើលោកចង់សឹកដែរឬទេ? ។ ព្រះនន្ទៈ ឆ្លើយថាៈ ខ្ញុំព្រះករុណា មិនត្រូវការចង់សឹកទៀតទេ ។ ពួកភិក្ខុ្ខ ឮដូច្នោះហើយ ក៏ចោទព្រះ នន្ទៈ ថាៈ ជាឣ្នកពោលឣួត នូវគុណធម៌ដែលមិនមានក្នុងខ្លួន ហើយបាននាំរឿងនេះ ទៅក្រាបទូលដលព្រ់សាះស្តា ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ ថាៈ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ព្រះនន្ទៈ បានពោលត្រឹមត្រូវហើយ... បន្ទាប់ មកទ្រង់ត្រាស់ព្រះគាថានេះថា ៖

យថា ឣគារំ ទុច្ឆន្នំ វុដ្ឋិ សមតិវិជ្ឈតិ
ឯវំ ឣភាវិតំ ចិត្តំ រាគោ សមតិវិជ្ឈតិ ។
យថា ឣគារំ សុច្ឆន្នំ វុដ្ឋិ ន សមតិវិជ្ឈតិ
ឯវំ សុភាវិតំ ចិត្តំ រាគោ ន សមតិវិជ្ឈតិ ។

តំណក់ទឹកភ្លៀង តែងលេចស្រោចនូវផ្ទះ ដែលគេប្រក់មិនបានជិតល្អហើយ យ៉ាងណាមិញ, រាគៈ តែងចាក់ទម្លុះនូវចិត្តដែលបុគ្គលមិនបានឣប់រំល្អហើយ ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។

តំណក់ទឹកភ្លៀង មិនលេចស្រោចនូវផ្ទះ ដែលគេបានប្រក់ជិតល្អហើយ យ៉ាងណាមិញ, រាគៈ ក៏មិនចាក់ទម្លុះនូវចិត្ត ដែលបុគ្គលបានឣប់រំល្អហើយ ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។

១០ រឿង នាយចុន្ទសូករិក

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰ នូវបុរសសម្លាប់ជ្រូកម្នាក់ ឈ្មោះ ចុន្ទសូករិក ។ នាយចុន្ទសូករិកនេះ ជាមនុស្សគ្មានសីលធម៌ ប្រាសចាកមេត្តាចិត្ត គិតតែពីកាប់សម្លាប់ជ្រូក យកសាច់លក់ចិញ្ចឹមជីវិត ឣស់រយៈពេល ៥៥ ឆ្នាំ គាត់មិនដែលបានធ្វើបុណ្យ ឲ្យទានបន្តិចសោះ, ថ្ងៃដែលគាត់បានឃើញបាបកម្ម ដ៏កាចសាហាវ របស់គាត់នោះ គឺថ្ងៃដែលគាត់ជិតនឹងស្លាប់... គាត់មានសេចក្តីក្តៅក្រហល់ក្រហាយ ឣន្ទះឣន្ទែង វារទៅមក បីដូចជាភ្លើង ក្នុងឣវិចីនរក ដុតរោលទាំងរស់ រើបម្រះននៀល ដូចជាសត្វជ្រូក ដែលគាត់សម្លាប់ ដោយយកទឹកក្តៅច្រក ក្នុងមាត់ ដើម្បីសម្លាប់ យ៉ាងនោះឯង ។ គាត់ទទួលទុក្ខវេទនាបែបនេះ រហូតដល់ទៅ ៧ ថ្ងៃ ទើបបានធ្វើមរណកាល ទៅកើតសោយទុក្ខវេទនា នៅក្នុងឣវិចីនរក ។ នៅពេលដែលនាយចុន្ទសូករិក កំពុងតែទទួល នូវទុក្ខវេទនា រវាង ៧ ថ្ងៃនោះ, ភិក្ខុទាំងឡាយ បាននិមន្តទៅ ដើម្បីបិណ្ឌបាត្រ នៅក្បែរផ្ទះគាត់ ហើយបានឮនូវសម្លេងស្រែកទួញយំ ដូចជាជ្រូកស្រែក ទើបនាំយករឿងនេះ ទៅក្រាបទូលដល់ព្រះសាស្តា ។

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ថា “សម្លេងនោះ គឺមិនមែនជាសម្លេងជ្រូកស្រែកទេ គឺជាសម្លេង របស់នាយចុន្ទសូករិក” ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឥធ សោចតិ បេច្ច សោចតិ
បាបការី ឧភយត្ថ សោចតិ
សោ សោចតិ សោ វិហញ្ញតិ
ទិស្វា កម្មកិលិដ្ឋមត្តនោ ។

បុគ្គលឣ្នកធ្វើបាប តែងសោកស្តាយ ក្នុងលោកទាំងពីរ គឺសោកស្តាយ ក្នុងលោកនេះផង ក្នុងលោកខាងមុខផង, បុគ្គលនោះ តែងសោកស្តាយក្តៅក្រហាយ ព្រោះឃើញឣំពើសៅហ្មងរបស់ខ្លួន ។

១១ រឿង ធម្មិកឧបាសក

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰធម្មិកឧបាសក ជាឣ្នកមានកល្យាណធម៌ ។ នៅពេលដែលធម្មិកឧបាសកនោះ ឈឺទៀបនឹងធ្វើមរណកាលនោះ គាត់ក៏បានប្រើកូនប្រុសស្រី របស់គាត់ ដើម្បីទៅនិមន្តព្រះសង្ឃ មកសូត្រសតិបដ្ឋានសូត្រ ឲ្យគាត់ស្តាប់ ។

ពេលដែលព្រះសង្ឃ កំពុងតែសូត្រ នូវសតិបដ្ឋានសូត្រនោះ ធម្មិកឧបាសក បានឃើញនូវទេវរថ ជាច្រើន ដែលពួកទេវតានាំយកមក ចាំទទួលដំណើរគាត់យកទៅកាន់ទេវលោក ។ ពួកទេវតា ក៏បាន ឣញ្ជើញគាត់ ឲ្យទៅកើត ក្នុងឋានទេវលោក ។ ធម្មិកឧបាសក បាននិយាយឣង្វរករនឹងពួកទេវតា ថា “ឈប់ចាំសិនៗ” ព្រោះគាត់ប្រាថ្នា ចង់ស្តាប់ធម៌ ដែលព្រះសង្ឃកំពុងតែសូត្រ ឲ្យបានចប់ហើយ ចាំទៅជាមួយពួកទេវតា ។

ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានឮធម្មិកឧបាសក និយាយថា “ឈប់ចាំសិនៗ” ដូច្នេះ ក៏ឈប់សូត្រធម៌ ហើយចម្រើនពរ លាត្រឡប់ទៅវត្តវិញទៅ ។

នៅពេលដែលភិក្ខុទាំងឡាយ បាននិមន្តត្រឡប់ ទៅកាន់វត្តវិញឣស់ហើយ ធម្មិកឧបាសកមានស្មារតីដឹងខ្លួនឡើងវិញ មិនឃើញ ព្រះភិក្ខុសង្ឃ ក៏សួរកូនប្រុសស្រីថា “តើព្រះសង្ឃ និមន្តទៅទីណា បាត់ឣស់ហើយ?” ។ កូនប្រុសស្រី បានប្រាប់ថា “ព្រះសង្ឃ បាននិមន្តទៅវត្តវិញហើយ ព្រោះលោកឪពុកបាននិយាយថាៈ ឲ្យលោកឈប់ (‘សូត្រធម៌)’ សិន” ។

ធម្មិកឧបាសក ក៏បានភ្ញាក់ខ្លួនព្រើត និយាយទៅកាន់កូនៗ ថា “ពុទ្ធោអើយ! ឪពុកមិនបាននិយាយ ឲ្យលោកឈប់សូត្រធម៌ ពីកាលណា! ឪពុកនិយាយជាមួយនឹងពួកទេវតាដែលចុះមក ដើម្បីនាំយកឪពុកឲ្យទៅកើត នៅឯឋានទេវលោកនោះទេតើ” ។ ទោះជាឧបាសក ខំពន្យល់ប្រាប់នូវរឿងពិតនេះ ឲ្យកូនប្រុសស្រីបានយល់ យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏កូនៗ មិនជឿគាត់ដែរ ។ ធម្មិកឧបាសក បានប្រាប់កូនឲ្យយកកម្រងផ្កា បោះឡើងទៅលើឣាកាសវេហាស៍ ហើយបានឣធិដ្ឋានឲ្យកម្រងផ្កានោះ ឣណ្តែតជាប់នឹងចន្ទោលទេវរថ ដែលពួកទេវតានាំមកឣំពីឋានតុសិតទេវលោក ។

ពួកមនុស្សឯទៀតៗ មើលឃើញតែកម្រងផ្កា មិនឃើញនូវទេវរថទេ ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ លុះនិមន្តមកដល់វត្តវិញហើយ បានចូលទៅក្រាបទូលព្រះសាស្តា ថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ធម្មិកឧបាសក ពេលដែលខ្ញុំព្រះករុណាទាំងឡាយ កំពុងសូត្រធម៌សតិបដ្ឋានសូត្រនោះ គាត់បាននិយាយប្រាប់ ឲ្យខ្ញុំព្រះករុណាទាំងឡាយ ឈប់សូត្រធម៌សតិបដ្ឋានសូត្រ” ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ពន្យល់ នូវរឿងធម្មិកឧបាសកនោះឲ្យភិក្ខុទាំងនោះ បានយល់ច្បាស់ ហើយទ្រង់ត្រាស់ព្រះគាថានេះថា ៖

ឥធ មោទតិ បេច្ច មោទតិ
កតបុញ្ញោ ឧភយត្ថ មោទតិ
សោ មោទតិ សោ បមោទតិ
ទិស្វា កម្មវិសុទ្ធិមត្តនោ ។

បុគ្គលឣ្នកបានធ្វើបុណ្យទុកហើយ រមែងរីករាយ ក្នុងលោកទាំងពីរ គឺ រីករាយក្នុងលោកនេះផង ក្នុងលោកខាងមុខផង, បុគ្គលនោះ រមែងរីករាយ ស្រស់ស្រាយ ព្រោះបានឃើញនូវឣំពើបរិសុទ្ធរបស់ខ្លួន ។

១២ រឿង ភិក្ខុទេវទត្ត

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰភិក្ខុទេវទត្ត ចាប់តាំងឣំពីពេលដែលភិក្ខុទេវទត្ត ចូលមកបួសហើយ បានប្រព្រឹត្តធ្វើនូវឣំពើឣាក្រក់លាមក មានប្រការផ្សេងៗ ដូចមានតទៅនេះ គឺ ៖

(១) បានបបួលព្រះរាជកុមារឣជាតសត្រូវ ឲ្យទៅសម្លាប់ព្រះបាទ ពិម្ពិសារ ដែលត្រូវជាព្រះរាជបិតិា របស់ទ្រង់ ។

(២) បានបញ្ជូនមនុស្ស ឲ្យទៅសម្លាប់ព្រះបរមសាស្តា តែពួក មនុស្សទាំងនោះ បានស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនា របស់ព្រះឣង្គហើយ ក៏បានសម្រេចនូវព្រះសោតាបត្តិផល គ្រប់ៗ គ្នា,

(៣) បានឡើងទៅ លើកំពូលភ្នំគិជ្ឈកូដហើយ ទម្លាក់ដុំថ្ម ចុះមក បានធ្វើលោហិតុប្បាទ ដល់ព្រះសាស្តា,

(៤) បានលែងដំរីនាឡាគិរី ដែលចុះប្រេង ឲ្យទៅធ្វើឣន្តរាយ ដល់ព្រះសាស្តា តែមិនបានសម្រេចដូចគោលបំណងឡើយ,

(៥) បានប្រមូលពួកភិក្ខុ ៥០០ រូប ធ្វើសង្ឃភេទ គឺបំបែកសង្ឃ ។

ចំណេរកាលក្រោយមក ភិក្ខុទេវទត្ត មានជម្ងឺយ៉ាងធ្ងន់ ឣស់ រយៈពេល ៩ ខែ, ទីបំផុត ភិក្ខុទេវទត្ត បានដឹងទោសកំហុសរបស់ខ្លួនហើយ មានសេចក្តីប្រាថ្នាចង់ទៅក្រាបថ្វាយបង្គំ សុំខមាទោសចំពោះព្រះភក្ត្រ នៃព្រះមានព្រះភាគ បានឲ្យកូនសិស្សសែងទៅ គាល់ព្រះ ឣង្គ, ពេលដែលកូនសិស្សសែងទៅដល់មាត់ស្រះ ក្បែរវត្តជេតពនបានប្រាប់ឲ្យកូនសិស្សដាក់ចុះសិន ។ នៅពេលដែលភិក្ខុទេវទត្តដាក់ជើងចុះដល់ផែនដីភ្លាមនោះ ព្រះធរណី ក៏បានស្រូបយកភិក្ខុទេវទត្តលិចចូលបាត់ទៅ ក្នុងថ្ងៃនោះឯង ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ បានក្រាបទូលសួរព្រះសាស្តា ថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ភិក្ខុទេវទត្ត បានធ្វើបាបកម្ម ដ៏ធន់យ៉ាងនះ តើនឹងទៅកើតនៅក្នុងទីណាដែរ?” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ ថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ភិក្ខុទេវទត្ត នឹងទៅកើត នៅក្នុងឣវិចីនរក” ហើយទ្រង់ត្រាស់ព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឥធ តប្បតិ បេច្ច តប្បតិ
បាបការី ឧភយត្ថ តប្បតិ
បាបំ មេ កតន្តិ តប្បតិ
ភិយ្យោ តប្បតិ ទុគ្គតឹ គតោ
។

បុគ្គលឣ្នកធ្វើឣំពើបាប រមែងក្តៅក្រហាយ ក្នុងលោកទាំងពីរ គឺ ក្តៅក្រហាយ ក្នុងលោកនេះផង ក្នុងលោកខាងមុខផង, បុគ្គលឣ្នកធ្វើឣំពើបាបនោះ រមែងក្តៅក្រហាយ ដោយនឹកឃើញថា បាបឣញបានធ្វើហើយ លុះធ្វើមរណកាលទៅកាន់ទុគ្គតិ រឹងរឹតតែក្តៅក្រហាយក្រៃលែង ។

១៣ រឿង នាងសុមនាទេវី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវនាងសុមនាទេវី ជាធីតារបស់សេដ្ឋីឈ្មោះឣនាថបិណ្ឌិក ។ នាងសុមនាទេវី បានសម្រេចសកទាគាមិផល តាំងតែអំពីនាងនៅជាកុមារីមកម៉្លេះ, នាង មានជម្ងឺជាទម្ងន់ហើយបានហៅឣនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី ថា ប្អូនប្រុស ។

ឣនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី គិតថា “នាងសុមនាទេវីកូនស្រីពៅ ភ្លេចភ្លាំងសតិស្មារតី” ។ កាលបើនាងសុមនាទេវី បានធ្វើមរណកាលទៅហើយនោះ, លោកសេដ្ឋី មានទុក្ខទោមនស្ស សោកស្តាយ ឣាឡោះឣាល័យកូនស្រីពៅខ្លាំងណាស់ ហើយបានចូលទៅ ក្រាបទូលរឿងនេះ ថ្វាយព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាប តាំងតែឣំពីដើម រហូតដល់ចប់ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់រឿងពិត ថា “នែសេដ្ឋី នាងសុមនាទេវី មិនបានភ្លេចភ្លាំងសតិស្មារតីអ្វីទេ គឺ នាងហៅទៅ តាមមគ្គផលទេតើ ព្រោះនាងជាសកទាគាមី, ឯលោកសេដ្ឋី ជាសោតាបន្ន” ។

ឣនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋីបានក្រាបទូលសួរព្រះសាស្តាថា “បពិត្រ ព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន តើនាងសុមនាទេវី កូនស្រីពៅ របស់ទូលព្រះបង្គំ បានទៅកើត នៅក្នុងទីណាដែរ?” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ថា “នាងសុមនាទេវី បានទៅកើតនៅឋានតុសិតទេវលោកឯណោះហើយ” ស្រេចហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះថា ៖

ឥធ នន្ទតិ បេច្ច នន្ទតិ
កតបុញ្ញោ ឧភយត្ថ នន្ទតិ
បុញ្ញំ មេ កតន្តិ នន្ទតិ
ភិយ្យោ នន្ទតិ សុគតឹ គតោ ។

បុគ្គលឣ្នកបានធ្វើបុណ្យទុកហើយ រមែងត្រេកឣរ ក្នុងលោកទាំងពីរ គឺត្រេកឣរក្នុងលោកនេះផង ត្រេកឣរក្នុងលោកខាងមុខផង, បុគ្គលនោះ រមែងត្រេកឣរ ដោយគិតឃើញថា បុណ្យឣាត្មាឣញបានធ្វើហើយ លុះធ្វើមរណកាលទៅកាន់សុគតិ ក៏រឹងរឹតតែត្រេកឣរយ៉ាងក្រៃលែង ។

១៤ រឿង ទ្វេសហាយកភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰភិក្ខុពីររូប ជាមិត្រសំឡាញ់នឹងគ្នា ។ ភិក្ខុមួយរូបបានរៀនខាងផ្នែកវិបស្សនាធុរៈ ខំបំពេញព្យាយាមយ៉ាងខ្លាំងក្លាបំផុត រហូតដល់បានសម្រេចឣរហត្តផល, ចំណែកភិក្ខុមួយរូបផ្សេងទៀត បានរៀនខាងគន្ធធុរៈ ជាឣ្នកឈ្លាសវាងវៃ ក្នុងព្រះត្រៃបិដក មានកូនសិស្សជាច្រើន ហើយបែរជាមើលងាយ ដល់ភិក្ខុដែលរៀនខាងផ្នែកវិបស្សនាធុរៈ ថា “ជាឣ្នកគ្មានចេះដឹងអ្វីបន្តិចបន្តួចសោះ” ហើយចង់ទៅសាកសួរបញ្ហា ជាមួយនឹងភិក្ខុដែលរៀនវិបស្សនាធុរៈនោះ ។

លុះដល់ថ្ងៃឆ្លើយបញ្ហា ព្រះសាស្តាទ្រង់ស្តេចយាងទៅ ក្នុងទីប្រជុំនោះដែរ ហើយទ្រង់ត្រាស់សួរនូវបញ្ហា ដោយព្រះឣង្គឯងផ្ទាល់ជាមួយនឹងភិក្ខុដែលរៀនគន្ធធុរៈ ។ គន្ធធុរភិក្ខុនោះ ឆ្លើយបញ្ហា របស់ព្រះសាស្តា ពុំបានឡើយ, ចំណែកវិបស្សនាធុរភិក្ខុ ឆ្លើយបញ្ហរបស់ព្រះសាស្តាបានទាំងឣស់ គ្មានទើសទាក់ឡើយ ។ ព្រះឣង្គទ្រង់ប្រទានសាធុការថា សាធុៗ ។

ពួកភិក្ខុជាសិស្ស របស់ភិក្ខុឣ្នករៀនគន្ធធុរៈ បានឮព្រះបរមសាស្តា ប្រទានសាធុការ ដល់ភិក្ខុឣ្នករៀនវិបស្សនាធុរៈ យ៉ាងនេះហើយ ក៏នាំគ្នារិះគន់ព្រះឣង្គ ថា “ចុះហេតុអ្វី បានជាព្រះសាស្តាទ្រង់ប្រទានសាធុការ ដល់ភិក្ខុដែលរៀនវិបស្សនាធុរៈ ជាឣ្នកមិនចេះដឹងអ្វីបន្តិចសោះ យ៉ាងនេះទៅវិញហ្ន៎ ម្តេចក៏មិនទ្រង់ប្រទានដល់ភិក្ខុ ដែលចេះព្រះត្រៃបិដក? ព្រះឣង្គទ្រង់ធ្វើដូច្នេះ មិនត្រឹមត្រូវទាល់តែសោះឡើយ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ពហុម្បិ ចេ សហិតំ ភាសមានោ
ន តក្ករោ ហោតិ នរោ បមត្តោ
គោបោវ គាវោ គណយំ បរេសំ
ន ភាគវា សាមញ្ញស្ស ហោតិ ។
ឣប្បម្បិ ចេ សហិតំ ភាសមានោ
ធម្មស្ស ហោតិ ឣនុធម្មចារី
រាគញ្ច ទោសញ្ច បហាយ មោហំ
សម្មប្បជានោ សុវិមុត្តចិត្តោ
ឣនុបាទិយានោ ឥធ វា ហុរំ វា
ស ភាគវា សាមញ្ញស្ស ហោតិ ។

បើនរជន ពោលពាក្យប្រកបដោយប្រយោជន៍ សូម្បីច្រើនយ៉ាងណាក៏ដោយ តែជាឣ្នកប្រមាទ មិនធ្វើតាមពាក្យនោះ រមែងជាឣ្នកមិនមានចំណែកសាមញ្ញផលឡើយ ដូចជាឣ្នករក្សាគោ កាលរាប់គោ ប្រគល់ឲ្យឣ្នកដទៃហើយ (ជាឣ្នកមិនបានបរិភោគនូវបញ្ចគោរស’) ដូច្នោះឯង ។
ផ្ទុយទៅវិញ បើនរជន ពោលពាក្យប្រកបដោយប្រយោជន៍ សូម្បីតែបន្តិចបន្តួច តែជាឣ្នកប្រព្រឹត្តធម៌សមគួរដល់ធម៌ បានលះបង់ចោលនូវរាគៈ ទោសៈ និង មោហៈ ជាឣ្នកដឹងនូវធម៌ ដែលគួរកំណត់តាមហេតុ មានចិត្តដកផុតឣំពីសេចក្តីសៅហ្មង មិនមាន សេចក្តីប្រកាន់មាំ ក្នុងលោកនេះ និង លោកខាងមុខ នរជននោះ រមែងជាឣ្នកបានចំណែកសាមញ្ញផលមែនពិត ។

ចប់ យមកវគ្គ ទី ១

ចប់ គាថាធម្មបទ ប្រែ

ចប់ភាគ ទី១

ភាគទី ២

ឣប្បមាទវគ្គ ទី ២

រឿង ព្រះនាងសាមាវតី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰសេចក្តីស្លាប់របស់ស្ត្រីពីរពួក គឺពួកនាងសាមាវតី ១ ពួកនាងមាគន្ទិយា ១ ។ នាងសាមាវតី និង នាង មាគន្ទិយា ទាំងពីរនាក់នេះ គឺជាមហេសី របស់ព្រះរាជា ទ្រង់ព្រះនាមឧទេន នៅក្នុងក្រុងកោសម្ពី ។

សម័យនោះ ព្រះសាស្តា ទ្រង់គង់ចាំព្រះវស្សានៅ ក្នុងក្រុងកោសម្ពីនោះដែរ ។ ពួកនាងសាមាវតី បានសម្រេចសោតាបត្តិផល, ចំណែកឯ ពួកនាងមាគន្ទិយា មិនបានសម្រេចផលអ្វីទេ ថែមទាំងមិនមានចិត្តជ្រះថ្លា ចំពោះព្រះសាស្តាទៀតផង គិតតែពីរករឿងហេតុប្រទូសរ៉ាយ ចំពោះព្រះសាស្តា និង ព្រះនាងសាមាវតី ដោយប្រការផ្សេងៗ ដូចជាជួលមនុស្ស ឲ្យទៅស្រែកជេរព្រះឣង្គ ប្រើមនុស្សឲ្យទៅលួចដុតប្រាសាទ របស់នាងសាមាវតីជាដើម ។

ពេលនោះ ព្រះនាងសាមាវតី ព្រមទាំងស្រីស្នំ ត្រូវភ្លើងឆេះស្លាប់ ទាំងឣស់គ្នាគ្មានសល់ម្នាក់ឡើយ ។

ព្រះបាទឧទេន ទ្រង់បានជ្រាបហើយ ទើបទ្រង់ស្វះស្វែងរកឧបាយកល ដើម្បីនឹងរកហេតុផល ចាប់ឣ្នកដែលបានដុតប្រាសាទនោះ ឲ្យទាល់តែបាន លុះទ្រង់ជ្រាបច្បាស់ហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់បញ្ជា ប្រើឲ្យពួកឣាមាត្យ ជីកនូវឣន្លុង កប់ក្រុមបក្សពួក របស់នាង មាគន្ទិយា ត្រឹមផ្ចឹត ហើយឲ្យយកភ្លើងដុតទាំងរស់ រួចហើយឲ្យយកនង្គ័លរនាស់ដែក ភ្ជូររាស់ថែមពីលើទៀត ។ សម្រាប់នាងមាគន្ទិយាវិញ ព្រះរាជាទ្រង់ត្រាស់បញ្ជា ឲ្យរាជឣាមាត្យ ឣារសាច់នាងម្តងមួយដុំៗ យកទៅចៀនខ្លាញ់ ឲ្យឆ្អិនហើយ ត្រាស់ឲ្យយកសាច់ចៀននោះ ទៅឲ្យនាងមាគន្ទិយាស៊ី រហូតដល់នាងស្លាប់តែម្តង ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ បានប្រជុំ សន្ទនាគ្នាឣំពីរឿងនាងមាគន្ទិយា និង នាងសាមាវតី ដោយប្រការផ្សេងៗ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះថា ៖

ឣប្បមាទោ ឣមតំ បទំ បមាទោ មច្ចុនោ បទំ
ឣប្បមត្តា ន មីយន្តិ យេ បមត្តា យថា មតា
ឯតំ វិសេសតោ ញត្វា ឣប្បមាទម្ហិ បណ្ឌិតា
ឣប្បមាទេ បមោទន្តិ ឣរិយានំ គោចរេ រតា
តេ ឈាយិនោ សាតតិកា និច្ចំ ទឡ្ហបរក្កមា
ផុស្សន្តិ ធីរា និព្វានំ យោគក្ខេមំ ឣនុត្តរំ ។

សេចក្តីមិនប្រមាទ ជាផ្លូវនៃសេចក្តីមិនស្លាប់ សេចក្តីប្រមាទជាផ្លូវនៃសេចក្តីស្លាប់, ជនទាំងឡាយ ដែលមិនប្រមាទហើយ ឈ្មោះថា មិនស្លាប់, ជនទាំងឡាយ ដែលប្រមាទហើយ ទុកដូចជាមនុស្សដែលស្លាប់ទៅហើយ ។ ពួកបណ្ឌិត បានជ្រាបនូវដំណើរនេះ ដោយប្លែកគ្នា (‘ទើបឋិតនៅ)’ ក្នុងសេចក្តីមិនប្រមាទ រីករាយ ក្នុងសេចក្តីមិនប្រមាទ, បណ្ឌិតទាំងនោះ ជាឣ្នកត្រេកឣរហើយ ក្នុងធម៌ជាគោចរ នៃព្រះឣរិយបុគ្គលទាំងឡាយ មានការពិនិត្យជាប្រក្រតី មានព្យាយាមជាប់តគ្នា មានសេចក្តីប្រឹងប្រែងមាំមួនជានិច្ច ជាឣ្នកមានប្រាជ្ញា តែងប៉ះពាល់នូវព្រះនិព្វាន ជាទីក្សេមក្សាន្តចាកយោគៈ ជាគុណជាត ដ៏ប្រសើរបំផុត ។

រឿង កុម្ភឃោសកសេដ្ឋី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰកុម្ភឃោសកសេដ្ឋី ជាកូនរបស់សេដ្ឋី ក្រុងរាជគ្រឹះ ។ កាលឣហិវាតករោគកើតឡើងហើយ ដល់សេដ្ឋីជាបិតា, សេដ្ឋីបុត្រនោះ ក៏បានរត់ភៀសខ្លួនគេចចេញពីឣហិវាតករោគនោះ ទៅរស់នៅ ក្នុងស្រុកមួយ លុះរស់នៅ ក្នុងស្រុកនោះបាន ១២ ឆ្នាំហើយ ក៏បានត្រឡប់មករកស្រុកកំណើតរបស់ខ្លួនវិញ ។

ក្នុងគ្រានោះ គ្មានបុគ្គលណាមួយ ចាំមុខសេដ្ឋីបុត្រនោះ បានឡើយ ព្រោះសេដ្ឋីបុត្រនោះ ទៅរស់នៅស្រុកគេ ឣស់ពេលជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ ។

សម័យថ្ងៃមួយ កុម្ភឃោសកៈ គិតនឹងជីកយកកំណប់ទ្រព្យ ដែលខ្លួនបានកប់ទុកអំពីពេលមុន យកមកប្រើប្រាស់ តែខ្លាចក្រែងមានសេចក្តីឣន្តរាយកើតឡើងដល់ខ្លួន ទើបបានបន្លំខ្លួនធ្វើជាឣ្នកស៊ីឈ្លួលគេ ដើម្បីយកប្រាក់មកចិញ្ចឹមជីវិត ធ្វើហាក់ដូចជាមនុស្សអ្នកកំសត់ទុគ៌ត ។

គ្រានោះ ព្រះរាជា ទ្រង់ព្រះនាមពិម្ពិសារ ទ្រង់ព្រះសណ្តាប់ សម្លេងរបស់កុម្ភឃោសកៈនោះហើយ ទ្រង់ជ្រាបថា “បុរសនេះ ពិតជាឣ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិច្រើន” ហើយទ្រង់ស្រាវជ្រាវរកការពិត លុះទ្រង់ជ្រាបច្បាស់ហើយ ទ្រង់បានព្រះរាជទាន នូវតំណែងជាសេដ្ឋី និង ព្រះរាជធីតា របស់ព្រះឣង្គ ឲ្យដល់កុម្ភឃោសកៈជាមហេសី ។

ក្រោយមក ព្រះបាទពិម្ពិសារ ទ្រង់បាននាំកុម្ភឃោសកសេដ្ឋី ទៅ ក្រាបថ្វាយបង្គំគាល់ព្រះសាស្តា ស្រេចហើយក្រាបទូលនូវគុណសម្បត្តិ របស់កុម្ភឃោសកសេដ្ឋី ថ្វាយដល់ព្រះឣង្គទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឧដ្ឋានវតោ សតីមតោ សុចិកម្មស្ស និសម្មការិនោ
សញ្ញតស្ស ច ធម្មជីវិនោ ឣប្បមត្តស្ស យសោ ភិវឌ្ឍតិ ។

យស តែងចម្រើនរុងរឿង ដល់បុគ្គលឣ្នកដែលមានសេចក្តីប្រឹងប្រែង មានស្មារតី មានការងារបរិសុទ្ធល្អ ជាឣ្នកពិចារណារួចហើយ ទើបធ្វើ ជាឣ្នកសង្រួម រស់នៅដោយធម៌ ជាឣ្នកមិនប្រមាទ ។

រឿង ព្រះចូឡបន្ថកត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវព្រះចូឡបន្ថកត្ថេរ ។ ក្នុងសាសនាព្រះពុទ្ធទ្រង់ព្រះនាមកស្សបៈ ព្រះថេរៈអង្គនេះ ជាឣ្នកមានប្រាជ្ញាច្រើន ពេលថ្ងៃមួយ លោកបានឃើញ នូវភិក្ខុមួយរូបដែលមានប្រាជ្ញាតិច ហើយក៏បានសើចចំឣកឲ្យ រហូតដល់ភិក្ខុរូបនោះ មាន សេចក្តីឣៀនខ្មាស ឈប់រវល់នឹងការរៀនធម៌ បន្តទៅទៀត... ព្រោះទោសនៃការសើចចំឣកនេះឯង ទើបមកដល់ជាតិនេះ បានមកកើតជាព្រះចូឡបន្ថកៈ ទន្ទេញធម៌មិនចេះចាំ ទាល់តែសោះ សូម្បីតែព្រះគាថាមួយបទ ដែលព្រះមហាបន្ថកៈជាបងប្រុសដាក់ឲ្យទន្ទេញ ឣស់រយៈពេល ៤ ខែ ក៏ទន្ទេញមិនចាំដែរ ។

ព្រះមហាបន្ថកត្ថេរ ជាបង បានជេរស្តីបន្ទោស នូវព្រះចូឡបន្ថកត្ថេរ ដោយប្រការផ្សេងៗ ធ្វើឲ្យព្រះចូឡបន្ថកត្ថេរ មានសេចក្តីឣាក់ឣន់ស្រពន់ចិត្ត យ៉ាងខ្លាំង ចំពោះវាសនារបស់ខ្លួនឯង ហើយគិតនឹងលាចាកសិក្ខាបទ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ប្រទានព្រះកម្មដ្ឋាន និង ប្រទានឱវាទដល់លោក រហូតដល់បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ។

សម័យថ្ងៃមួយ ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានប្រជុំព្រមគ្នា សន្ទនាពោលសរសើឣំពីសេចក្តីព្យាយាម របស់ព្រះចូឡបន្ថកត្ថេរ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឧដ្ឋានេនប្បមាទេន សញ្ញោមន ទមេន ច
ទីបំ កយិរាថ មេធាវី យំ ឱឃោ នាភិកីរតិ ។

ទឹកជំនន់គឺកិលេស ជន់ពន្លិចកោះ គឺឣរហត្តផល ណាពុំបាន, ឣ្នកប្រាជ្ញ គប្បីសាងកោះ គឺឣរហត្តផលនោះ ដោយសេចក្តីប្រឹងប្រែងផង ដោយសេចក្តីមិនប្រមាទផង ដោយការសង្រួមក្នុងចតុប្បារិសុទ្ធិសីលផង ដោយការទូន្មានឥន្ទ្រីយ៍ផង ។

រឿង ពាលនក្សត្រ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនក្ខត្តប្ញក្ស របស់ពួកជនពាល ។ ថ្ងៃមួយ ពួកជនពាលទាំងឡាយ បាននាំគ្នាលេងនក្ខត្តប្ញក្សផ្សេងៗ ដែលជាល្បែងមិនសមរម្យ មិនគួរគប្បីនឹងទស្សនា មិនគួរស្តាប់ និង មិនជាទីត្រេកឣរពេញចិត្ត ដល់ព្រះឣរិយសាវ័កទាំងឡាយ ។

ពួកឣរិយសាវ័កទាំងឡាយ បានធ្វើជាព័ត៌មានមួយ ផ្ញើទៅថ្វាយ ដល់ព្រះសាស្តា មានសេចក្តីថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន សូមព្រះឣង្គ ព្រមទាំងភិក្ខុសង្ឃ ប្រថាប់គង់នៅក្នុងព្រះវិហារសិនចុះ សូមកុំទាន់ឣាលនិមន្តចេញទៅខាងក្រៅឲ្យសោះ” ហើយក៏បាននាំគ្នាចាត់ ចែងរៀបចំនូវភត្តាហារ ទៅថ្វាយដល់ព្រះឣង្គ ព្រមទាំងភិក្ខុសង្ឃនៅឯវត្ត ។

លុះកន្លងទៅបាន ៧ ថ្ងៃ ការលេងនក្ខត្តប្ញក្ស របស់ពួកជនពាលទាំងនោះ ក៏បានចប់ឈប់លេងដែរ ។

ឣរិយសាវ័កទាំងឡាយ បានក្រាបទូលឣំពីការលេងនក្ខត្តប្ញក្សនោះ ថ្វាយដល់ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

បមាទមនុយុញ្ជន្តិ ពាលា ទុម្មេធិនោ ជនា
ឣប្បមាទញ្ច មេធាវី ធនំ សេដ្ឋំវ រក្ខតិ ។
មា បមាទមនុយុញ្ជោថ មា កាមរតិសន្ថវំ
ឣប្បមត្តោ ហិ ឈាយន្តោ បប្បោតិ វិបុលំ សុខំ
។

ពួកជនពាល ឣប្បឥតប្រាជ្ញា តែងប្រកបរឿយៗ នូវសេចក្តីប្រមាទ ចំណែកឣ្នកប្រាជ្ញ រមែងរក្សាទុក នូវសេចក្តីមិនប្រមាទ ដូចបុគ្គលរក្សាទ្រព្យដ៏ប្រសើរ យ៉ាងនោះឯង ។ ឣ្នកទាំងឡាយ ចូរកុំប្រកបរឿយៗ នូវសេចក្តីប្រមាទ ចូរកុំប្រកបរឿយៗ នូវសេចក្តីរីក រាយត្រេកឣរ ក្នុងកាមឡើយ ដ្បិតបុគ្គលមិនប្រមាទ ខំសង្កេតពិនិត្យ តែងបានសុខដ៏ទូលាយ ។

រឿង ព្រះមហាកស្សបត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰព្រះមហាកស្សបត្ថេរ ។ ថ្ងៃមួយ ព្រះថេរៈ បានគង់ប្រមើលមើល នូវពួកសត្វទាំងឡាយដែលកំពុងតែច្យុត និង បដិសន្ធិ ដោយទិព្វចក្ខុ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបនូវហេតុនោះហើយ ទើបទ្រង់បានត្រាស់ហាម ថា “ម្នាលកស្សបៈ នេះមិនមែនជាវិស័យ របស់ឣ្នកទេ, វិស័យរបស់ឣ្នក គឺជាឣ្នកដែលមិនប្រមាទទេតើ, ការដឹង និង ការឃើញពួកសត្វដែលច្យុត និង បដិសន្ធិ នេះ ជាវិស័យរបស់ព្រះពុទ្ធគ្រប់ព្រះឣង្គ” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

បមាទំ ឣប្បមាទេន យទា នុទតិ បណ្ឌិតោ
បញ្ញាបាសាទមារុយ្ហ ឣសោកោ សោកិនឹ បជំ
បព្វតដ្ឋោវ ភុម្មដ្ឋេ ធីរោ ពោល ឣវេក្ខតិ ។

ពេលណា បណ្ឌិត បន្ទោបង់នូវសេចក្តីប្រមាទ ដោយសេចក្តីមិនប្រមាទ ពេលនោះ លោកនឹងឡើងកាន់ប្រាសាទគឺបញ្ញា ជាបុគ្គលមិនសោក រមែងឃើញពួកសត្វដែលមានសេចក្តីសោក, ធីរជន តែងឃើញ នូវពួកជនពាល ដូចបុគ្គលដែលឈរ លើកំពូលភ្នំ ហើយក្រឡេកឃើញពួកជនដែលឋិតនៅលើផែនដី ដូច្នោះឯង ។

រឿង សហាយកភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰភិក្ខុពីររូប ដែលជាមិត្រសំឡាញ់ នឹងគ្នា ។ ភិក្ខុទាំងពីររូបនេះ បានរៀនកម្មដ្ឋាន ក្នុងសំណាក់ នៃព្រះ សាស្តា ហើយក្រាបថ្វាយបង្គំលាព្រះឣង្គទៅបំពេញសមណធម៌ នៅ ក្នុងវត្តមួយ ដែលនៅក្នុងព្រៃ ។ បណ្តាភិក្ខុទាំងពីររូបនោះ ភិក្ខុមួយរូប មានសេចក្តីព្យាយាម មិនប្រមាទ ខិតខំបំពេញសមណធម៌ជាប់ជានិច្ច មិនយូរប៉ុន្មាន ក៏បានសំរេចព្រះឣរហត្តផល ព្រមទាំងបដិសម្ភិទាទាំងឡាយ ។

ចំណែកភិក្ខុមួយរូបទៀត លោកមិនបានធ្វើអ្វីបន្តិចសោះ គិតតែពីនិយាយគ្នាលេងសប្បាយ ជាមួយនឹងពួកភិក្ខុសាមណេរផងគ្នា ផ្សេងៗ ទៀត បានត្មះតិះដៀលភិក្ខុដែលបានខិតខំចម្រើនសមណធម៌នោះ ថា “ភិក្ខុ ឣង្គនេះ ជាឣ្នកខ្ជិលច្រឣូសណាស់ មិនចេះគិតធ្វើអ្វីនឹងគេសោះឡើយ” ។

លុះបវារណាចេញវស្សាហើយ ពួកភិក្ខុទាំងឣស់នោះ បាននាំគ្នាទៅក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះសាស្តា ។ ភិក្ខុ ដែលខ្ជិលច្រឣូស បានក្រាបទូលឣំពីរឿងភិក្ខុដែលបានសម្រេច នូវព្រះឣរហត្តផល ដល់ព្រះសាស្តា ថា “ជាឣ្នកខ្ជិលច្រឣូសណាស់” ហើយបាននិយាយឣួតលើកខ្លួនឯង ថា “ជាឣ្នកមិនប្រមាទ មិនខ្ជិលច្រឣូស ខិតខំរកឧសមកដុត ទាំងព្រឹកល្ងាច គ្មានបានឈប់សម្រាកឡើយ” ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣប្បមត្តោ បមត្តេសុ សុត្តេសុ ពហុជាគរោ
ឣពលស្សំវ សីឃស្សោ ហិត្វា យាតិ សុមេធសោ ។

បណ្ឌិត មានប្រាជ្ញាមុះមុត កាលពួកបុគ្គលកំពុងតែប្រមាទ លោកមិនប្រមាទ កាលពួកបុគ្គលកំពុងតែដេកលក់ លោកភ្ញាក់រព្ញកច្រើន លោកលះបង់ចោលនូវបុគ្គលបែបនោះ ដូចជាសេះដែលមានល្បឿនលឿន បោលឈ្នះនូវសេះដែលមានកម្លាំងទន់ខ្សោយ យ៉ាងដូច្នោះឯង ។

រឿង សក្កទេវរាជ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវស្តេចសក្កទេវរាជ ។ សម័យថ្ងៃមួយ ក្សត្រលិច្ឆវី ព្រះនាមមហាលី ទ្រង់ព្រះសណ្តាប់ នូវសក្កបញ្ហសូត្រ ក៏កើតមានសេចក្តីសង្ស័យ ហើយទ្រង់យាងចូលទៅគាល់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ស្រេចហើយ ក៏បានក្រាបទូលសួរថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន តើព្រះឣង្គទ្រង់បានទតព្រះនេត្រឃើញ ទ្រង់បានស្គាល់ច្បាស់នូវសក្កទេវរាជ ដែរឬទេ?” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ឆ្លើយថា “តថាគត ពិតជាបានឃើញ បានស្គាល់សក្កទេវរាជ ច្បាស់ណាស់ ហើយថែមទាំងដឹង នូវធម៌ដែលធ្វើឲ្យកើតទៅជាសក្កទេវរាជទៀតផង, សក្កទេវរាជ មានឈ្មោះថា “មឃវា” ព្រោះកាលនៅជាមនុស្ស មានឈ្មោះថា មឃមាណព, មានឈ្មោះថា “បុរិន្ទៈ” ព្រោះកាលនៅជាមនុស្ស បានផ្តើមធ្វើបុណ្យមុនជន ៣០ នាក់, មានឈ្មោះថា “វាសវៈ” ព្រោះកាលនៅជាមនុស្ស បានឲ្យនូវទីនៅ ទីសំណាក់ឣាស្រ័យ, មានឈ្មោះថា “សហស្សក្ខៈ” ព្រោះទ្រង់ព្រះតម្រិះ ក្នុងមួយប្រប្រិចភ្នែក បានមួយពាន់រឿង, មានឈ្មោះថា “សុជប្បតី” ព្រោះបាននាងសុជាតាដែលជាធីតា របស់ ឣសុរ ជាព្រជះយា ។ វត្តបទ គឺ ធម៌ដែលធ្វើឲ្យកើតជាសក្កទេវរាជ មាន ៧ ប្រការ គឺ ៖

១- ចិញ្ចឹមមាតាបិតា,

២- គោរពចាស់ទុំ ក្នុងត្រកូល,

៣- មានវាចា ពីរោះ,

៤- មិននិយាយចាក់ដោត,

៥- មិនកំណាញ់,

៦- ជាឣ្នក មានសច្ចៈ,

៧- ជាឣ្នកមិនចេះក្រោធខឹង ។

សក្កទេវរាជ មិនប្រមាទ ញ៉ាំងវត្តបទទាំង ៧ ប្រការនេះ ឲ្យ ពេញបរិបូណ៌ហើយ ទើបបានសម្រេចជាសក្កទេវរាជ” ដូច្នេះហើយ នៅទីបញ្ចប់ ព្រះឣង្គទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣប្បមាទេន មឃវា ទេវានំ សេដ្ឋតំ គតោ
ឣប្បមាទំ បសំសន្តិ បមាទោ គរហិតោ សទា ។

មឃមាណព បានដល់នូវភាពជាឣ្នកប្រសើរបំផុត ជាង ទេវតាទាំងឡាយ ព្រោះសេចក្តីមិនប្រមាទ, ឣ្នកប្រាជ្ញទាំងឡាយ តែងសរសើរនូវសេចក្តីមិនប្រមាទ, សេចក្តីប្រមាទ បណ្ឌិតលោកតិះដៀលគ្រប់ពេល ។

រឿង អញ្ញត្រភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវភិក្ខុមួយរូប ដែលបានរៀននូវកម្មដ្ឋាន នៅក្នុងសំណាក់ នៃព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ហើយបានក្រាបថ្វាយ បង្គំលាព្រះឣង្គ ទៅបំពេញសមណធម៌ នៅក្នុងព្រៃដែលស្ងាត់មួយកន្លែង ។

ភិក្ខុរូបនោះ ទោះបីជាខិតខំបំពេញកម្មដ្ឋាន ដ៏ខ្លាំងក្លា យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏នៅតែមិនបានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ដូចក្តីប្រាថ្នាដែរ ក្រោយមក លោកគិតត្រឡប់មកគាល់ព្រះសាស្តាវិញ ដើម្បីនឹងទូលសុំផ្លាស់កម្មដ្ឋានសាជាថ្មី លុះមកដល់ពាក់កណ្តាលផ្លូវ ក៏ស្រាប់ តែឃើញនូវភ្លើងព្រៃកំពុងឆេះ ក៏បានកំណត់យកភ្លើងនោះ មកធ្វើជាឣារម្មណ៍ ថា “ភ្លើងនេះ ឆេះកំទេចព្រៃបាន យ៉ាងណា, ភ្លើង គឺឣរិយមគ្គញ្ញាណ ក៏ដុតបំផ្លាញ នូវសំយោជនៈ តូចធំបាន យ៉ាងនោះដែរ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់បានបញ្ចោញព្រះរស្មីទៅរកភិក្ខុនោះ បីដូចជាទ្រង់ប្រថាប់គង់ នៅត្រង់ទីចំពោះមុខ នៃភិក្ខុរូបនោះ ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣប្បមាទរតោ ភិក្ខុ បមាទេ ភយទស្សិ វា
សញ្ញោជនំ ឣណុំ ថូលំ ឌហំ ឣគ្គីវ គច្ឆតិ ។

ភិក្ខុឣ្នកត្រេកឣរ ក្នុងសេចក្តីមិនប្រមាទ ឬ ឃើញភ័យ ក្នុង សេចក្តីប្រមាទ រមែងដុតចោលនូវសំយោជនៈ ទាំងតូចទាំងធំបាន ដូចភ្លើងឆេះ (រាលនូវកំទេចទាំងតូចទាំងធំ)’ យ៉ាងដូច្នោះឯង ។

រឿង ព្រះនិគមតិស្សត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰព្រះនិគមតិស្សត្ថេរ ។ ព្រះថេរៈ ជាឣ្នកមានសេចក្តីប្រាថ្នាតិច និង សន្តោស នៅពេលដែលឣនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី ថ្វាយមហាទានក្តី និង ព្រះបាទបសេនទិកោសល ទ្រង់ថ្វាយឣសទិសទានក្តី ក៏លោកមិនព្រមនិមន្តទៅទទួលដែរ បែរជានិមន្តទៅបិណ្ឌបាត្រ តាមផ្ទះទៅវិញ បានយ៉ាងណា ឆាន់យ៉ាងនោះ ។ ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានចោទដល់ព្រះថេរៈថា “ជាឣ្នកជាប់ជំពាក់ ក្នុង ពួកញាតិញោម” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់បញ្ជាឲ្យភិក្ខុទៅនិមន្តលោកមក ដើម្បីត្រាស់សួររឿងពិត ។ ព្រះថេរៈ បានក្រាបទូល នូវភាពនៃខ្លួនជាឣ្នកប្រាថ្នាតិច និង សន្តោស ថ្វាយព្រះឣង្គទ្រង់បានជ្រាប ។

ព្រះពុទ្ធឣង្គ ទ្រង់ត្រាស់ឣនុមោទនា ហើយទ្រង់បានត្រាស់សរសើរថា “នេះគឺជាប្រពៃណី របស់ព្រះឣង្គ ដែលទ្រង់ធ្លាប់បានប្រព្រឹត្តមក” រួចហើយទ្រង់ត្រាស់សម្តែងនូវឣតីតនិទាន របស់ព្រះ ឣង្គដែលបានយោនយកកំណើតកើតជាសត្វសេក ឈ្មោះសុវរាជ ក៏មានសេចក្តីប្រាថ្នាតិច និង សន្តោស ដូចជាព្រះថេរៈនេះដែរ នៅទីបញ្ចប់នៃឣតីតនិទាន ព្រះឣង្គទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣប្បមាទរតោ ភិក្ខុ បមាទេ ភយទស្សិ វា
ឣភព្វោ បរិហានាយ និព្វានស្សេវ សន្តិកេ ។

ភិក្ខុឣ្នកត្រេកឣរ ក្នុងសេចក្តីមិនប្រមាទ ឬ ឃើញភ័យ ក្នុង សេចក្តីប្រមាទ ជាឣ្នកមិនគួរនឹងសាបសូន្យចាកគុណធម៌ ឈ្មោះថា ស្ថិតនៅ ក្នុងទីជិតបង្កើយនៃព្រះនិព្វាន ។

ចប់ ឣប្បមាទវគ្គ ទី ២

ចិត្តវគ្គ ទី ៣

រឿង ព្រះមេឃិយត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះមេឃិយត្ថេរ នៅពេលដែលព្រះថេរៈកំពុងធ្វើជាព្រះឧបដ្ឋាកនៅឡើយ ។ សម័យថ្ងៃមួយ ព្រះថេរៈ បាននិមន្តទៅឃើញនូវឣម្ពវន្តស្ថាន ជាកន្លែងដែលគួរជាទីរីករាយពេញចិត្ត ហើយបានក្រាបថ្វាយបង្គំសុំលាព្រះឣង្គ ដើម្បីទៅបំពេញសមណធម៌នៅ ក្នុងទីនោះ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ហាមថា “កុំទាន់ឣាលនិមន្តទៅធ្វើឣី្វបង្អង់រង់ចាំ នៅពេលណាដែលរកភិក្ខុ ដែលជាអ្នកឧបដ្ឋាកថ្មី បានជាមុនសិន ហើយសឹមនិមន្តទៅបំពេញសមណធម៌ចុះ” ។

ព្រះមេឃិយៈ មិនព្រមស្តាប់ព្រះតម្រាស់របស់ព្រះឣង្គឡើយ ថែមទាំងបានពោលពាក្យទ្រគោះបោះបោក ទៅរកព្រះឣង្គថា “តើធ្វើដូចម្តេចទៅបាន បើព្រះឣង្គទ្រង់បានសម្រេចកិច្ចឣស់ហើយនោះ តែទូលព្រះបង្គំវិញនោះ មិនទាន់បានសម្រេចគុណធម៌អ្វីទេ កំពុងតែ ប្រតិបត្តិនៅឡើយ នឹងធ្វើឲ្យដូចជាព្រះឣង្គ យ៉ាងណាបាន” ហើយក៏និមន្តទៅទីនោះតែម្តង មិនយូរប៉ុន្មាន ក៏ត្រូវឣកុសលវិត្កកៈ គ្របសង្កត់ យ៉ាងខ្លាំង ទ្រាំពុំបាន ទើបបានត្រឡប់មក ក្រាបទូលរឿងនោះ ថ្វាយដល់ព្រះឣង្គទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះសាស្តាទ្រង់ត្រាស់ថា “នែមេឃិយៈ ធម្មតាចិត្តនេះ ជា ធម្មជាត ដែលត្រាច់រង្គាត់ទៅបានឆ្ងាយណាស់, ការឣប់រំទូន្មានចិត្ត ឲ្យស្ថិតនៅ ក្នុងឣំណាចរបស់ខ្លួនបាន គឺជាការប្រសើរពេកណាស់” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ផន្ទនំ ចបលំ ចិត្តំ ទុរក្ខំ ទុន្និវារយំ
ឧជុំ ករោតិ មេធាវី ឧសុការោវ តេជនំ ។
វារិជោវ ថលេ ខិត្តោ ឱកមោកតឧព្ភតោ
បរិផន្ទតិទំ ចិត្តំ មារធេយ្យំ បហាតវេ ។

ឣ្នកប្រាជ្ញ តែងធ្វើចិត្តដែលញាប់ញ័រ ឃ្លេងឃ្លោង រក្សាបានដោយកម្រ ហាមឃាត់បានដោយលំបាក ឲ្យជាចិត្តត្រង់បាន ដូចជាឣ្នកធ្វើព្រួញ ពត់ព្រួញឲ្យត្រង់ ។ ចិត្តនេះ ដែលបុគ្គលលើកឡើងចាកឣាល័យ គឺកាមគុណ ៥ ហើយបោះទៅក្នុងវិបស្សនាកម្មដ្ឋាន ដើម្បីលះបង់នូវវដ្តៈ ជាទីនៅនៃមារ រមែងញាប់ញ័រ ដូចជាវារិជាត ‘(សត្វដែលកើតក្នុងទឹកមានត្រីជាដើម)’ ដែលឣ្នកនេសាទ ចាប់លើកឡើងផុតអំពីទឹក ហើយបោះទៅលើគោក ‘(តែងបម្រះននៀល)’ យ៉ាង នោះឯង ។

រឿង ឣញ្ញត្រភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវភិក្ខុមួយរូប ។ ភិក្ខុឣង្គនេះ បានឮព័ត៌មាន ពីពួកភិក្ខុដែលបានពោលសរសើរអំពីឧបាសិកាម្នាក់ ឈ្មោះថា មាតិកមាតា ក្នុងសំណាក់ព្រះសាស្តាថា “មហាឧបាសិកានេះ ជាឣ្នកដឹងចិត្តរបស់ឣ្នកដទៃ គាត់បានប្រគេនចង្ហាន់បិណ្ឌបាត្រ តាមសមគួរ បម្រើតាមសេចក្តីត្រូវ ការចង់បានអ្វី គាត់ធ្វើតាមទាំង ឣស់” លុះឮដូច្នេះហើយ ក៏មានចិត្តចង់ទៅនៅ ក្នុងទីនោះតែម្តង ។

ពេលដែលពួកភិក្ខុទាំងនោះ បាននិមន្តទៅនៅទីនោះហើយ, មហាឧបាសិកា ក៏បានឧបត្ថម្ភទំនុកបំរុងលោក ដោយបច្ច័យ ៤ តាមសេចក្តីត្រូវការរបស់លោក មិនឲ្យមានការខ្វះខាតអ្វីឡើយ ។ ហេតុនេះហើយ បានជាធ្វើឲ្យភិក្ខុមួយរូបនេះ លោកមានការខ្មាសឣៀនយ៉ាងខ្លាំង ចំពោះមហាឧបាសិកានោះ ដោយនឹកគិតថា “ឣាត្មាឣញ នេះ ជាបុថុជ្ជននៅឡើយទេ កម្រណាស់ នឹងហាមចិត្តឲ្យបានល្អ បើ ឣាត្មាឣញ គិតនូវរឿងអ្វីមួយដែលមិនល្អហើយ, មហាឧបាសិកានេះ នឹងមើលងាយមើលថោក ដល់ឣាត្មាឣញ មិនខានឡើយ” ហើយនិមន្តចេញឣំពីទីនោះ ទៅគាល់ព្រះសាស្តា បានក្រាបទូលការនឹកគិត របស់ខ្លួន ថ្វាយព្រះឣង្គទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់បញ្ជា ឲ្យភិក្ខុរូបនោះ ត្រឡប់ទៅនៅ ក្នុងទីនោះវិញ ទ្រង់បានត្រាស់ទូន្មាន ប្រៀនប្រដៅ ឲ្យលោកខិតខំព្យាយាមរក្សាចិត្ត របស់ខ្លួនឲ្យបានល្អ ហើយទ្រង់ត្រាសនូ់វព្រះគាថា នេះ ថា ៖

ទុន្និគ្គហស្ស លហុនោ យត្ថ កាមនិបាតិនោ
ចិត្តស្ស ទមថោ សាធុ ចិត្តំ ទន្តំ សុខាវហំ ។

ការទូន្មានចិត្ត ដែលសង្កត់សង្កិនបាន ដោយលំបាក ជាធម្មជាតរហ័ស មានប្រក្រតីធ្លាក់ចុះទៅ តាមសេចក្តីប្រាថ្នា ក្នុងឣារម្មណ៍ណាមួយ រមែងជាគុណញ៉ាំងប្រយោជន៍ឲ្យសម្រេច (‘ព្រោះថា)’ ចិត្ត ដែលគេហ្វឹកហ្វឺនបានហើយ រមែងនាំមកនូវសេចក្តីសុខ ។

រឿង ឧកណ្ឌិកភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវភិក្ខុមួយរូប ដែលប្រាថ្នាចង់លាចាកសិក្ខាបទ ។ កាលពីដើមឡើយ លោកបានចូលមកបួស ក៏ដើម្បីចង់ឲ្យរួចផុតឣំពីសេចក្តីទុក្ខ ។ សម័យថ្ងៃមួយ លោកបានស្តាប់ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ និង គ្រូឣាចារ្យដែលបានឣប់រំថា “របស់នេះ ភិក្ខុគប្បីធ្វើ របស់នេះ ភិក្ខុមិនគួរគប្បីធ្វើ, ធ្វើយ៉ាងនេះត្រឹមត្រូវ ធ្វើយ៉ាងនេះមិនត្រឹមត្រូវទេ” ប៉ុណ្ណេះជាដើម ហើយមានសេចក្តីធុញទ្រាន់ យ៉ាងខ្លាំង ធ្វើតាមមិនបានទើបគិតថា “ព្រះធម៌វិន័យនេះ មានច្រើនណាស់ ហើយពិបាកនឹងប្រតិបត្តិតាមថែមទៀតផង” ដូច្នេះហើយ ក៏គិតថា នឹងលាចាកសិក្ខាបទ ។

គ្រានោះ ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ និង ឣាចារ្យ បាននាំភិក្ខុរូបនោះ ទៅគាល់ព្រះសាស្តា ហើយបានក្រាបទូលរឿងនោះថ្វាយ ដល់ព្រឣះង្គទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់សួរភិក្ខុនោះ ថា “ម្នាលភិក្ខុ បើឣ្នកមិនឣាចធ្វើតាមព្រះធម៌វិន័យទាំងឣស់នោះបានទេ ចូរឣ្នករក្សាតែធម្មជាតមួយប៉ុណ្ណោះក៏បានដែរ តើឣ្នកឣាចរក្សាធម្មជាតមួយនោះ បានដែរឬទេ?” ។ ភិក្ខុឣង្គនោះ ក្រាបទូលថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ខ្ញុំព្រះករុណា ឣាចរក្សាធម្មជាតម៉្យាងនោះបាន” ។ ព្រះឣង្គទ្រង់ត្រាស់ថា “បើដូច្នេះ ចូរឣ្នករក្សាចិត្ត របស់ឣ្នកឲ្យបានល្អ ឣ្នកនឹងរួចផុតចាកឣំពីសេចក្តីទុក្ខទាំងពួងបាន” ដូចនេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ព្រះគាថានេះថា ៖

សុទុទ្ទសំ សុនិបុណំ យត្ថ កាមនិបាតិនំ
ចិត្តំ រក្ខេថ មេធាវី ចិត្តំ គុត្តំ សុខាវហំ ។

ឣ្នកមានប្រាជ្ញា គួររក្សាចិត្ត ដែលឃើញដោយកម្រក្រៃពេក ដែលល្អិតពន់ពេកណាស់ មានប្រក្រតីធ្លាក់ចុះទៅតាមសេចក្តីប្រាថ្នា ក្នុងឣារម្មណ៍ណាមួយ (‘ព្រោះថា)’ ចិត្ត ដែលបុគ្គលរក្សាបានហើយ រមែងនាំមកនូវសេចក្តីសុខ ។

រឿង ព្រះភាគិនេយ្យសង្ឃរត្ខិតត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះសង្ឃរក្ខិតត្ថេរ ។ សម័យថ្ងៃមួយ លោកបានសំពត់វស្សិកសាដកពីរកំណាត់ មួយកំណាត់ទុកសំរាប់ប្រើប្រាស់ខ្លួនឯង មួយកំណាតទៀ់តយកទៅប្រគេនដល់ព្រះឧបជ្ឈាយ៍, តែព្រះឧបជ្ឈាយ៍ មិនព្រមទទួលយក ព្រោះលោកមានចីពរប្រើប្រាស់ គ្រប់គ្រាន់ហើយ ។

ព្រះសង្ឃរក្ខិតត្ថេរ មានសេចក្តីខូចចិត្ត យ៉ាងខ្លាំង ហើយគិត ថា “ព្រះថេរៈ លោកត្រូវជាឣុំ របស់ឣាត្មាឣញផង ជាព្រះឧបជ្ឈាយ៍ផង បើលោកមិនព្រមទទួល នូវសំពត់នេះទេ គឺលោកពិតជាមិនស្រឡាញ់ឣាត្មាឣញឡើយ ដូច្នេះ ឣាត្មាឣញនៅបួសធ្វើអ្វីទៀត មានតែលាចាកសិក្ខាបទ ទៅធ្វើការរកស៊ី ទើបជាការប្រសើរជាង... បើ ឣញសឹកហើយ ឣញនឹងយកសំពត់នេះទៅលក់ លុះលក់បានលុយហើយ ឣញនឹងទៅទិញមេពពែមួយមកចិញ្ចឹម កាលបើមេពពែ កើតកូនមកហើយ ឣញ នឹងយកកូនវាទៅលក់ លុះលក់បានលុយច្រើន ឣញ នឹងយកលុយទៅដណ្តឹងប្រពន្ធ លុះដល់បានកូនមួយ ឣញ នឹងដាក់ឈ្មោះវា ឲ្យដូចជាឈ្មោះរបស់ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ ហើយឣញនឹងនាំយកកូននោះ ទៅលេងជាមួយនឹងព្រះឧបជ្ឈាយ៍ ពេលដែលឣញធ្វើដំណើរទៅដល់ពាក់កណ្តាលផ្លូវ ឣញនឹងពកូននោះ ផ្លាស់វេនគ្នាម្នាក់ម្តង ជាមួយនឹងភរិយាឣញ បើប្រពន្ធឣញ មិនចេះព និង មិនចេះលួងលោមកូន ធ្វើបាបកូន ហើយបោះវាចោល នៅតាមផ្លូវរទេះ ពេលនោះ កង់រទេះ នឹងកិនសង្កត់ លើកូនឣញស្លាប់ ឣញ នឹងយករំពាក់ ខ្សែតី វាយប្រពន្ធឣញ...” ក្នុងពេលដែលព្រះសង្ឃរក្ខិតត្ថេរ គិត បណ្តើរ បក់ផ្លិតប្រគេនព្រះឧបជ្ឈាយ៍បណ្តើរ យ៉ាងដូច្នេះហើយ ចិត្តដែលនឹកគិត រវើរវាយនោះ ក៏បណ្តាលឲ្យយកផ្លិតទៅវាយសិរសា(ក្បាល’) របស់ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្លួន ឮសូរសម្លេងប៉័ងៗ តែម្តង ។

ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ បានភ្ញាក់ព្រើត គិតថា “នេះគឺជារឿងអ្វីហ្ន៎?” តមក លោកក៏បានដឹងច្បាស់ថា “ព្រះសង្ឃរក្ខិតត្ថេរនេះ បានគិតរឿងដែលមិនគួរគិតហើយតើ” ហើយ ក៏បានពោលថា “នែលោក លោកឯង វាយមាតុគ្រាមមិនបានឬ ទើបបានជាមកវាយព្រះឧបជ្ឈាយ៍ខ្លួនឯង យ៉ាងដូច្នេះទៅវិញ?” ។

ព្រះសង្ឃរក្ខិតៈ បានឮដូច្នេះហើយ ក៏មានចិត្តតក់ស្លុត ភ័យខ្លាច យ៉ាងខ្លាំង ព្រោះដឹងថា ព្រះឧបជ្ឈាយ៍បានដឹងចិត្តរបស់ខ្លួនដែលបានគិតមកហើយ ក៏បានបោះផ្លិតនោះចោល ប្រាថ្នាដើម្បីនឹងរត់គេចចេញឣំពីវត្ត ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ បាននាំគ្នាដេញចាប់ព្រះសង្ឃរក្ខិតៈនោះ យកទៅ ថ្វាយដល់ព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានត្រាស់ថា “ចូលមកចុះភិក្ខុ ចូរឣ្នកកុំគិតអ្វីឡើយ ធម្មតាចិត្តនេះ តែងទទួលឣារម្មណ៍ក្នុងទីឆ្ងាយ, ភិក្ខុ ត្រូវតែខិតខំព្យាយាម ដើម្បីរំដោះខ្លួន ឲ្យរួចផុតពីរាគៈ ទោសៈ និង មោហៈ ទើបជាការប្រសើរ” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ទូរង្គមំ ឯកចរំ ឣសរីរំ គូហាសយំ
យេ ចិត្តំ សញ្ញោមស្សន្តិ មោក្ខន្តិ មារពន្ធនា ។

ជនទាំងឡាយណា នឹងសង្រួមចិត្តដែលទៅឆ្ងាយ ជាចិត្តត្រាច់ទៅតែឯង មិនមានសរីរៈ មានគូហា គឺមហាភូតរូប ៤ ជាទីនៅឣាស្រ័យ, ជនទាំងឡាយនោះឯង រមែងរួចផុតឣំពីចំណងនៃមារ ។

រឿង ព្រះចិត្តហត្ថត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰភិក្ខុមួយរូប ឈ្មោះចិត្តហត្ថៈ ។ ភិក្ខុ រូបនេះ លោកឃើញព្រះពុទ្ធសាសនានេះ មានលាភសក្ការៈ ជាច្រើនកើតឡើង ទើបបានមកបួស ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា លុះបួសបានមិនយូរប៉ុន្មាន ក៏មានរាងកាយធាត់ធំ មានកម្លាំងច្រើនហើយបានលាចាកសិក្ខាបទ មកជាគ្រហស្ថវិញ លោកបានបួសសឹក សឹកបួស ធ្វើយ៉ាងនេះ ឣស់រយៈពេលដល់ទៅ ៦ លើក រហូតដល់ប្រពន្ធមានផ្ទៃពោះ... នៅលើកទី ៧ លោកបានឃើញប្រពន្ធ របស់ខ្លួនកំពុងតែដេកលក់ មានឣាការគួរខ្ពើម បីដូចជាឣសុភៈហើមប៉ោង ក៏កើតមានចិត្តនឿយណាយធុញទ្រាន់ យ៉ាងខ្លាំង ហើយបានចុះពីលើផ្ទះ ដើរយ៉ាងលឿន សំដៅឆ្ពោះទៅវត្ត មកដល់ពាក់កណ្តាលផ្លូវ ក៏បានសម្រេចសោតាបត្តិផល លុះបានមកដល់វត្តហើយ បានចូលទៅរកព្រះសង្ឃ ដើម្បីសុំបួសជាថ្មីម្តងទៀត ។ ព្រះសង្ឃ មិនព្រមបំបួសឲ្យ តែនាយចិត្តហត្ថៈ ចេះតែសុំឣង្វរករព្រះសង្ឃ ជាច្រើនលើក ច្រើនគ្រា ។ ព្រះសង្ឃ ទន់ចិត្តឣាណិតឣាសូរ ក៏បានបំបួសឲ្យជាថ្មីម្តងទៀត ។ លុះបួសស្រេចហើយ ក៏បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ក្នុងពេលនោះ ។

ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ មិនឃើញលោកសឹក ដូចជាលើកមុនៗ ទៀត ក៏កើតមានសេចក្តីសង្ស័យ ហើយក៏បានសួរព្រះថេរៈ ថា “ចុះហេតុអ្វី បានជាលោកម្ចាស់ មិនចង់សឹក ដូចជាលើកមុនៗ ទៀត?” ។

ព្រះថេរៈ ឆ្លើយថា “ខ្ញុំ មិនមានការជាប់ជំពាក់អ្វីទៀតហើយ ឈប់មានធម៌ជាគ្រឿងទៅទៀតហើយ” ។

ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានចោទព្រះថេរៈ ថា “លោកពោលឣួត ព្រះឣរហត្តផលដែលមិនមានក្នុងខ្លួន” ហើយបាននាំយករឿងនេះទៅក្រាបទូលថ្វាយ ដល់ព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ធានារ៉ាប់រង ថា “ព្រះថេរៈ បានពោលត្រឹមត្រូវហើយ” ទីបញ្ចប់ ព្រះឣង្គទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣនវដ្ឋិតចិត្តស្ស សទ្ធម្មំ ឣវិជានតោ
បរិប្លវប្បសាទស្ស បញ្ញា ន បរិបូរតិ ។
ឣនវស្សុតចិត្តស្ស ឣនន្វាហតចេតសោ
បុញ្ញបាបប្បហីនស្ស នត្ថិ ជាគរតោ ភយំ ។

ប្រាជ្ញា រមែងមិនបរិបូណ៌ ដល់បុគ្គលដែលមានចិត្តមិនខ្ជាប់ ខ្ជួន មិនដឹងច្បាស់នូវព្រះសទ្ធម្ម មានសេចក្តីជ្រះថ្លាឣណ្តែងទៅ ។ ភ័យ រមែងមិនមាន ដល់បុគ្គលឣ្នកមានចិត្តមិនទទឹកដោយរាគៈ មានចិត្តដែលទោសខ្ទាំងខ្ទប់មិនបាន មានបុណ្យនិងបាបលះចោលេហីយ ភ្ញាក់រព្ញកជានិច្ច ។

រឿង ឣារទ្ធវិបស្សកភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវភិក្ខុ ៥០០ រូប ដែលជាឣ្នក ចម្រើនវិបស្សនាកម្មដ្ឋាន ។ ពួកភិក្ខុទាំងនេះ បានរៀនកម្មដ្ឋាន ក្នុងសំណាក់នៃព្រះសាស្តា ក្រោយមក ក៏បានក្រាបថ្វាយបង្គំលាព្រះឣង្គ ទៅបំពេញសមណធម៌ ក្នុងព្រៃដ៏ស្ងាត់មួយ ដែលជាទីនៅឣាស្រ័យ របស់ពពួកទេវតាទាំងឡាយ ។

រុក្ខទេវតាទាំងឡាយ បានឃើញនូវពួកភិក្ខុទាំងនោះ ដែលជាឣ្នកមានសីលបរិសុទ្ធ នៅពីខាងក្រោមខ្លួន យ៉ាងដូច្នេះហើយ ក៏នាំគ្នាយកកូនចៅ ចុះពីលើដើមឈើ មកនៅ លើផែនដី ជាការបណ្តោះ ឣាសន្នសិន ដោយនឹកគិតថា “ពួកភិក្ខុទាំងឣស់នេះ នឹងនៅសំណាក់ ក្នុងទីនេះ ប្រហែលជាពីរ ឬ បី ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះឯង ហើយនឹងនិមន្តចេញទៅវិញ” ។

ពួកភិក្ខុទាំងនោះ បានកន្លែងសមគួរហើយ មិនចង់និមន្តទៅទីដទៃទៀតឡើយ ហើយគិតគ្នាថា “ពួកយើង នៅក្នុងទីនេះហើយ” ។ ឣាស្រ័យហេតុនេះ ពួករុក្ខទេវតា មានការលំបាក យ៉ាងខ្លាំង ក្នុងការរកទីកន្លែងនៅឣាស្រ័យ ហើយបានសម្តែងឣាការផ្សេងៗ ដែលគួរឲ្យភ័យខ្លាច ដល់ភិក្ខុទាំងនោះ ដើម្បីកុំឲ្យលោកនៅក្នុងទីកន្លែងរបស់ខ្លួនបានតទៅទៀត ។ ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានឃើញឣាការផ្សេងៗ ដែលគួរឲ្យភ័យខ្លាច ដូច្នេះហើយ ក៏មិនហ៊ាននៅឣាស្រ័យ ក្នុងទីនោះ តទៅទៀតទេ ហើយបាននាំគ្នាទៅគាល់ព្រះសាស្តា ក្រាបទូលរឿងនោះ ថ្វាយព្រះឣង្គទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់បញ្ជា ឲ្យពួកភិក្ខុទាំងនោះ និមន្ត ត្រឡប់ទៅបំពេញសមណធម៌ ក្នុងទីនោះ ជាថ្មីម្តងទៀត ហើយទ្រង់បានប្រទាននូវឣាវុធ គឺករណីយមេត្តសូត្រ ដល់ភិក្ខុទាំងនោះ ដើម្បីទុកការពារខ្លួន ។

ភិក្ខុទាំងនោះ ក៏បាននិមន្តត្រឡប់ទៅ បំពេញនូវសមណធម៌ ក្នុងទីនោះជាថ្មីម្តងទៀត តាមព្រះបញ្ជារបស់ព្រះសាស្តា ហើយបានស្វាធ្យាយ នូវករណីយមេត្តសូត្រ ដែលព្រះឣង្គទ្រង់ប្រទានឲ្យ ។

ពួករុក្ខទេវតា បានស្តាប់ករណីយមេត្តសូត្រហើយ មានចិត្តប្រកបដោយមេត្តា ជួយនាំគ្នាថែរក្សការពារពួកភិក្ខុទាំងនោះ មិនឲ្យមានសត្វអ្វី មកបៀតបៀនបានឡើយ ។ កាលបើភិក្ខុទាំងនោះ មានសេនាសនៈ សម្រាប់នៅឣាស្រ័យ ដែលជាទីសប្បាយហើយ ចិត្ត ក៏មានឣារម្មណ៍មូលតែមួយ ពិចារណាឃើញនូវរូបរាងកាយ បីដូចជាភាជនៈដី ដែលកើតហើយបែកទៅវិញ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានបញ្ចោញព្រះរស្មីទៅ ដូចជាទ្រង់ប្រថាប់គង់នៅ ក្នុងទីចំពោះមុខ នៃភិក្ខុទាំងនោះ ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

កុម្ភូបមំ កាយមិមំ វិទិត្វា
នគរូបមំ ចិត្តមិទំ ថកេត្វា
យោធេថ មារំ បញ្ញាវុធេន
ជិតញ្ច រក្ខេ ឣនិវេសនោ សិយា ។

បុគ្គលគប្បីដឹងច្បាស់នូវកាយនេះថា ដូចជាឆ្នាំងដី គប្បីរក្សាចិត្តនេះ ឲ្យដូចជាគេរក្សាទ្វារនគរ គប្បីច្បាំងនូវមារ ដោយឣាវុធ គឺបញ្ញា គប្បីរក្សាទុកនូវធម៌ ដែលខ្លួនបានឈ្នះហើយ មិនគប្បីជាឣ្នក ដំឣក់នៅ ‘ក្នុងធម៌នោះ’ឡើយ ។

រឿង ព្រះបូតិគត្តតិស្សត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះតិស្សត្ថេរ ដែលមានរាងកាយស្អុយរលួយ ។ ក្នុងសាសនាព្រះពុទ្ធព្រះនាមកស្សបៈ ព្រះថេរៈឣង្គនេះលោកបានកើតជាព្រានព្រៃ ដើរបរបាញ់សត្វស្លាបគ្រប់ជំពូក ធ្វើបាបកម្មនេះ ឣស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ ។ សត្វស្លាបទាំងឡាយ ដែលគាត់ចាប់បានមកនោះ គាត់ទុកសម្រាប់បរិភោគ ក្នុងគ្រួសារខ្លះទុកសម្រាប់លក់ដូរខ្លះ ។ សត្វស្លាបដែលនៅសល់ពីបរិភោគ និង លក់ដូរ គាត់បានធ្វើឲ្យរងទុក្ខហួសប្រមាណ គឺគាត់កាច់ស្លាបខ្លះ កាច់ជើងខ្លះ កុំឲ្យវាហើរ ឬ ដើរទៅណាបាន ។

ថ្ងៃមួយ នៅពេលព្រឹក ព្រានព្រៃនោះ បានឃើញនូវភិក្ខុមួយរូប ជាព្រះខីណាស្រព និមន្តបិណ្ឌបាត្រ ឈរនៅត្រង់មុខផ្ទះរបស់ខ្លួន ក៏មានចិត្តជ្រះថ្លា ចង់ធ្វើបុណ្យដាក់បាត្រ ព្រោះនឹកឃើញថា “ខ្លួនបានធ្វើឣំពើបាបនេះ ជាយូរឆ្នាំមកហើយ ពុំដែលបានធ្វើបុណ្យកុសលអ្វី ដែលជាទីពឹងដល់ខ្លួន បន្តិចសោះឡើយ” លុះបានគិតស្រេចហើយ ក៏បានយកភត្តាហារមក ប្រគេនព្រះខីណាស្រពឣង្គនោះ ដោយចិត្តជ្រះថ្លា រីករាយសប្បាយជាទីបំផុត ។ នៅក្នុងសាសនាព្រះសមណគោតម នៃយើងនេះ បានមកបួសក្នុងសំណាក់នៃព្រះសាស្តា ដោយបសាទសទ្ធា ពេលដែលបួសហើយ លោកកើតមានដំបៅ ពងបែកពាសពេញទាំងរាងកាយ មានក្លិនស្អុយ គួរឲ្យខ្ពើមជាទីបំផុត រហូតដល់ពួកភិក្ខុសាមណេរទាំងឡាយ នៅជាមួយមិនបាន ក៏រត់ចោល ឣស់ បណ្តោយឲ្យលោកនៅលំបាក គ្មានទីពឹងតែម្នាក់ឯង ។

សម័យនោះឯង ព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ស្តេចយាង ទៅ ជួយព្យាបាលជម្ងឺ ដោយព្រះឣង្គឯងផ្ទាល់ គឺព្រះឣង្គឲ្យលោកស្រង់ទឹក ជម្រះលាងរាងកាយ ផ្លាស់ស្បង់ចីពរថ្មី ។ ខណៈនោះឯង ព្រះតិស្សត្ថេរ មានរាងកាយគ្រាន់បានធូរស្រាលបន្តិច ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានប្រទានព្រះឱវាទ តាមសមគួរហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣចិរំ វតយំ កាយោ បឋវឹ ឣធិសេស្សតិ
ឆុទ្ធោ ឣបេតវិញ្ញាណោ និរត្ថំវ កលិង្គរំ ។

ឱហ្ន៎ កាយនេះ មិននៅយូរប៉ុន្មានឡើយ តែមានវិញ្ញាណទៅប្រាសហើយ ជាកាយគឺគេបោះបង់ចោល មុខជានឹងដេកស្តូកស្តឹងលើផែនដី ដូចជាឣង្កត់ឧស រកប្រយោជន៍គ្មានឡើយ ។

រឿង នាយនន្ទគោបាល

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវនាយនន្ទគោបាល ។ នាយ នន្ទគោបាលនេះ ជាឣ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិស្តុកស្តម្ភ តែជាឣ្នកបានភៀសខ្លួនចេញពីរាជភ័យ ដោយភាពជាឣ្នកចិញ្ចឹមគោរបស់ឣនាថបិណ្ឌកសេដ្ឋី គាត់ជាឣ្នកមានសទ្ធាមុតមាំ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា បានឣារាធនានិមន្តព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ដើម្បីស្តេចយាងទៅផ្ទះរបស់ខ្លួន ។

ព្រះសាស្តាទ្រង់រង់ចាំឲ្យញាណ របស់នាយនន្ទគោបាលនោះចាស់ក្លាបន្តិចសិន លុះដល់ញាណចាស់ក្លាហើយ ទើបព្រះឣង្គស្តេចយាងទៅផ្ទះរបស់គាត់ ព្រមជាមួយនឹងភិក្ខុសង្ឃជាច្រើនឣង្គ ។

នាយនន្ទគោបាល បានឣង្គាសព្រះភិក្ខុសង្ឃ មានព្រះពុទ្ធជាប្រធាន ឣស់រយៈពេល ៧ ថ្ងៃ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់សម្តែង ឣនុបុព្វីកថា ប្រោសនាយនន្ទគោបាល ឲ្យបានសម្រេចសោតាបត្តិផល ហើយស្តេច យាងត្រឡប់មកឣារាមវិញ ។ នាយនន្ទគោបាល បានជូនព្រះដំណើរព្រះសាស្តា និង ភិក្ខុសង្ឃ មកបានតែបន្តិច ក៏ត្រឡប់មកផ្ទះរបស់ខ្លួនវិញ ។ នៅពេលជា មួយគ្នានោះឯង មានព្រានម្នាក់ បានមកបាញ់នាយនន្ទគោបាលនោះស្លាប់ភ្លាមទៅ ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ បានឃើញនាយនន្ទគោបាល ត្រូវព្រានបាញ់ស្លាប់ហើយ ទើបក្រាបទូលព្រះសាស្តាថា “បពិត្រព្រះឣង្គ ដ៏ចម្រើន ព្រោះតែព្រះឣង្គស្តេចយាងមក បានជានាយនន្ទគោបាល ត្រូវបានព្រានបាញ់សម្លាប់” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រងត្រាស់ថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ព្រោះតែតថាគត មកក្តី មិនបានមកក្តី ឧបាយដែលនឹងឆ្លងឲ្យរួចផុតពីសេចក្តីស្លាប់នោះ ប្រាកដជាមិនមានសោះឡើយ” ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ទិសោ ទិសំ យន្តំ កយិរា វេរី វា បន វេរិនំ
មិច្ឆាបណិហិតំ ចិត្តំ បាបិយោ នំ តតោ ករេ ។

ចោរ ក្រឡេកឃើញចោរផងគ្នា ឬក៏ បុគ្គលអ្នកមានពៀរ ក្រឡេកឃើញបុគ្គលមានពៀរផងគ្នា គប្បីធ្វើនូវសេចក្តីវិនាស ណាមួយ ដល់គ្នានឹងគ្នា, ចិត្ត ដែលបុគ្គលតាំងទុកខុសហើយ រមែងធ្វើបុគ្គលនោះ ឲ្យឣាក្រក់ក្រៃលែង ជាងសេចក្តីវិនាសនោះទៅទៀត ។

រឿង ព្រះសោរេយ្យត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវព្រះសោរេយ្យត្ថេរ ជាបុ្រតសេដ្ឋីក្រុងសោរេយ្យៈ ។ ពេលដែលព្រះថេរៈ នៅជាគ្រហស្ថ លោកបានឃើញនូវព្រះមហាកច្ចាយនត្ថេរ ក៏កើតសេចក្តីស្រឡាញ់លោកភ្លាម បាននឹកគិត ក្នុងចិត្តថា “ព្រះថេរៈឣង្គនេះ មានរូបស្អាតអ្វីម៉្លេះហ្ន៎ បើបានជាភរិយា របស់ឣញ ឬក៏ ភរិយារបស់ឣញ មានរូបរាងស្អាតដូចជាព្រះថេរៈឣង្គនេះ ពិតជាប្រសើរណាស់ហ្ន៎” ។ ក្នុងមួយខណៈចិត្តដែលគិតនោះ, បុរសភេទ របស់សោរេយ្យសេដ្ឋីនោះ ក៏បានប្រែក្លាយទៅជាស្ត្រីភេទភ្លាម មួយរំពេចនោះឯង ។ ពេលដែលសោរេយ្យសេដ្ឋីនោះ បានក្លាយខ្លួនជាស្ត្រីហើយ គាត់មានការខ្មាសឣៀនយ៉ាងខ្លាំង មិនហ៊ានត្រឡប់ទៅនៅផ្ទះ របស់ខ្លួនវិញឡើយ ក៏បានភៀសខ្លួនទៅ រស់នៅឯទីក្រុងតក្កសីលា ហើយបានជាភរិយា របស់សេដ្ឋីបុត្រ នៅទីក្រុងនោះឯង ។

ពេលដែលសោរេយ្យសេដ្ឋី នៅជាបុរស ក្នុងក្រុងសោរេយ្យៈនោះ គាត់មានបុត្រ ២ នាក់, ពេលដែលក្លាយខ្លួនជាស្ត្រី បានស្វាមី នៅឯទីក្រុងតក្កសីលានោះ ក៏មានបុត្រ ២ នាក់ដែរ ។

សម័យថ្ងៃមួយ សំឡាញ់ របស់សោរេយ្យសេដ្ឋី ដែលជាឣ្នកស្និទ្ធស្នាលនឹងគ្នា នៅឯទីក្រុងសោរេយ្យៈ បានទៅលេងទីក្រុងតក្កសីលា ដឹងដំណឹងថា “សោរេយ្យសេដ្ឋី ដែលជាសំឡាញ់ របស់ខ្លួន បានក្លាយខ្លួនជាស្រី ហើយបានស្វាមី នៅទីក្រុងតក្កសីលា” ក៏កើតសេចក្តីតក់ស្លុតរន្ធត់ចិត្ត យ៉ាងខ្លាំង បានចូលទៅជួបហើយ ណែនាំសោរេយ្យសេដ្ឋីនោះ ឲ្យទៅសុំខមាទោស ចំពោះព្រះមហាកច្ចាយនត្ថេរ ។ ព្រះមហាកច្ចាយនត្ថេរ ក៏បានលើកលែងទោសឲ្យ ក្នុងគ្រានោះឯង ។

ក្នុងពេលនោះ ស្ត្រីភេទ ក៏បានវិនាសបាត់ទៅ ឯបុរសភេទ ក៏បានមកជំនួស ដូចរូបដើមវិញភ្លាម ។ ក្រោយមក សោរេយ្យសេដ្ឋី មានសទ្ធាជ្រះថ្លា បានសាងផ្នួស ក្នុងសំណាក់ព្រះមហាកច្ចាយនត្ថេរ មិនយូរប៉ុន្មាន ក៏បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ។ សម័យថ្ងៃមួយ ពួកពុទ្ធបរិស័ទ ក៏បានមក សួរព្រះថេរៈ ថា “បពិត្រព្រះគុណម្ចាស់ បុត្រដែលកើតចេញពីផ្ទៃនៃភរិយា និង បុត្រដែលកើតចេញពីផ្ទៃនៃព្រះគុណម្ចាស់ តើព្រះគុណម្ចាស់ ស្រឡាញ់បុត្រខាងណា ច្រើនជាងគេបំផុត?” ។ ព្រះថេរៈ បានឆ្លើយថា “ឥឡូវនេះ ខ្ញុំព្រះករុណា ឣាត្មាភាព មិនស្រឡាញ់បុត្រខាងណា ខ្លាំងជាងខាងណាទៀតឡើយ គឺឈប់ស្រឡាញ់ទាំងឣស់ហើយ” ។

ពួកពុទ្ធបរិស័ទ បានចោទព្រះថេរៈថា “ពោលឣួតព្រះឣរហត្តផល” ដូច្នេះហើយ នាំគ្នាយករឿងនេះ ទៅក្រាបទូលថ្វាយ ដល់ព្រះ សាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ បុត្រ របស់ តថាគត មិនបានពោលឣួតព្រះឣរហត្តផលទេ សេចក្តីស្នេហា ក្នុងបុត្រទាំងឡាយ ក៏មិនកើតមាន ដល់បុត្ររបស់តថាគតដែរ” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ន តំ មាតា បិតា កយិរា ឣញ្ញោ វាបិ ច ញាតកា
សម្មាបណិហិតំ ចិត្តំ សេយ្យសោ នំ តតោ ករេ ។

មាតាបិតា មិនគប្បីធ្វើនូវហេតុនោះបាន ឬ ជនទាំងឡាយដទៃ ជាញាតិ មិនគប្បីធ្វើនូវហេតុនោះបានឡើយ, ចំណែកខាងចិត្ត ដែលបុគ្គលតាំងទុកត្រូវហើយ រមែងធ្វើបុគ្គលនោះ ឲ្យប្រសើរជាងហេតុនោះបាន ។

ចប់ឣប្បមាទវគ្គ ទី ២

ចប់ធម្មបទគាថាប្រែភាគទី ២

ភាគទី ៣

បុប្ផវគ្គ ទី ៤

រឿង បឋវីបសុតបញ្ចសតភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰភិក្ខុ ៥០០ រូប ។ ភិក្ខុ ទាំងនេះ បានប្រជុំគ្នាសន្ទនាឣំពីរឿងផែនដី ថា “ទីនោះមានដីស្មើ ទីនោះមានដីមិនស្មើ ទីនោះ មានភក់ច្រើន ទីនោះ មានក្រួសច្រើន ទីនោះ មានដីខ្មៅច្រើន ទីនោះ មានដីក្រហមច្រើន” ។

ព្រះសាស្តា ស្តេចយាងមក ក្នុងទីប្រជុំនោះហើយ ត្រាស់សម្តែងថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ នេះគឺជាផែនដី ដែលមាននៅខាងក្រៅទេ ឣ្នកទាំងឡាយ គប្បីធ្វើបរិកម្មនូវផែនដីដែលមាននៅខាងក្នុងវិញ ទើបជាការប្រសើរជាង” ស្រេចហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

កោ ឥមំ បឋវឹ វិជេស្សតិ
យមលោកញ្ច ឥមំ សទេវកំ
កោ ធម្មបទំ សុទេសិតំ
កុសលោ បុប្ផមិវ បចេស្សតិ ។
សេខោ បឋវឹ វិជេស្សតិ
យមលោកញ្ច ឥមំ សទេវកំ
សេខោ ធម្មបទំ សុទេសិតំ
កុសលោ បុប្ផមិវ បចេស្សតិ ។

ឣ្នកណា នឹងដឹងច្បាស់នូវផែនដី គឺឣត្តភាពនេះ នឹងយមលោក គឺ ឣបាយភូមិ ៤ នឹងមនុស្សលោកនេះ ព្រមទាំងទេវលោកបាន, ឣ្នកណានឹងជ្រើសរើសនូវចំណែកនៃធម៌ ដែលតថាគតសម្តែងប្រពៃហើយ ដូចមាលាការ ដែលឈ្លាសវៃ ជ្រើសរើសនូវផ្កា ដូច្នោះឯង ។ ព្រះសេក្ខបុគ្គល នឹងដឹងច្បាស់នូវផែនដី គឺឣត្តភាពនេះ និងយមលោក គឺឣបាយភូមិ ៤ និង មនុស្សលោកនេះ ព្រមទាំងទេវលោកបាន, ព្រះសេក្ខបុគ្គល នឹងជ្រើសរើសនូវចំណែកនៃធម៌ ដែលតថាគតសម្តែងប្រពៃហើយ ដូចជាមាលាការ ដែលឈ្លាសវៃ ជ្រើសរើសនូវផ្កា ដូច្នោះឯង ។

រឿង មរីចិកម្មដ្ឋានិកត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវភិក្ខុឣ្នកចម្រើនមរីចិកម្មដ្ឋាន ។ ភិក្ខុ ឣង្គនេះ បានរៀនកម្មដ្ឋាន ក្នុងសំណាក់ព្រះសាស្តា ហើយក្រាបបង្គំលាព្រះឣង្គ ទៅបំពេញសមណធម៌ ក្នុងព្រៃដែលស្ងាត់មួយ ។ ការបំពេញសមណធម៌ មិនបានលទ្ធផល ដល់ភិក្ខុឣង្គនោះឡើយ ។ ដូច្នេះហើយ ភិក្ខុរូបនោះ ក៏បានវិលត្រឡប់មកគាល់ព្រះសាស្តាវិញ ដើម្បីសុំផ្លាស់ព្រះកម្មដ្ឋានថ្មីមួយទៀត លុះមកដល់ពាក់កណ្តាលផ្លូវ ក៏បានឃើញនូវថ្ងៃបណ្តើរកូនប្រិចៗ ក្នុងគិម្ហរដូវ និង ពពុះទឹកដែលប៉ោងឡើងហើយ បែកទៅវិញ ដោយឣំណាចនៃខ្សែទឹកហូរ ទើបកំណត់យកធ្វើជាឣារម្មណ៍ថា “ថ្ងៃបណ្តើរកូននេះ កើតមាន ក្នុងគិម្ហរដូវ រមែងឃើញច្បាស់ ដល់បុគ្គលដែលឈរ នៅក្នុងទីឆ្ងាយ ដូចជាមានរូបរាង តែមិនឃើញច្បាស់ ដល់បុគ្គលដែលបានចូលមកជិត យ៉ាងណាមិញ, ឣត្តភាពនេះ ក៏មានរូបរាង យ៉ាងនោះដែរ ព្រោះកើតឡើងហើយ ក៏វិនាសទៅវិញ ក្នុងទីបំផុត” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់បញ្ចេញព្រះរស្មីទៅ ដូចជាទ្រង់ប្រថាប់នៅ ក្នុងទីចំពោះមុខ ហើយទ្រង់ត្រាស់ព្រះគាថានេះថា ៖

ផេណូបមំ កាយមិមំ វិទិត្វា
មរីចិធម្មំ ឣភិសម្ពុធានោ
ឆេត្វាន មារស្ស បបុប្ផកានិ
ឣទស្សនំ មច្ចុរាជស្ស គច្ឆេ ។

ភិក្ខុ កាលដឹងច្បាស់ នូវកាយនេះថា ដូចជាដុំពពុះទឹក ដឹងច្បាស់នូវកាយនេះថា មានសភាពដូចជាព្រេញថ្ងៃ គប្បីកាត់នូវផ្កា ជាប្រធាននៃមារ គឺ វដ្តៈ ៣ ទៅកាន់ស្ថានជាទីមិនឃើញនៃមច្ចុរាជ ។

រឿង ព្រះបាទវិឌូឌភៈ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះបាទវិឌូឌភៈ ដែលត្រូវទឹកជំនន់ជន់លិច ទ្រង់ទិវង្គត ព្រមទាំងពួកបរិវារទាំងឣស់គ្នា ។ ព្រះបាទ វិឌូឌភៈ ជាព្រះរាជឱរសរបស់ព្រះបាទបសេនទិកោសល, ព្រះមាតាទ្រង់ព្រះនាម វាសភខត្តិយា ជាធីតារបស់មហានាមសក្យរាជ កើតពីនាងទាសី ។ នៅពេលដែលព្រះបាទវិឌឌូភៈ មានវ័យជាកុមារនោះ ទ្រង់បានយាងទៅសួរសុខទុក្ខ របស់ព្រះញាតិវង្សានុវង្ស ខាងព្រះមាតា នៅក្រុងកបិលភស្តុ ។

ក្រោយពេលដែលព្រះវិឌូឌភរាជកុមារ យាងត្រឡប់មកវិញហើយនោះ ពួកសាក្យរាជទាំងឡាយ ទ្រង់ត្រាស់បញ្ជាប្រើឲ្យមនុស្សលាងនូវទីឣាសនៈ ដែលវិឌូឌភរាជកុមារប្រថាប់ឲ្យស្អាត ។ មនុស្សដែលមកលាងទីឣាសនៈនោះ បានជេរប្រទេចនូវព្រះវិឌូឌភកុមារ ថា “ព្រោះតែកូននាងទាសី វាមកឣង្គុយនៅ ត្រង់ទីនេះហើយ បានជា ឣញត្រូវពិបាក មកដុសលាងសម្អាតឣាសនៈនេះ” ។

ព្រះបាទវិឌូឌភៈ ទ្រង់ព្រះពិរោធ យ៉ាងខ្លាំង បានចងគំនុំគុំកួននឹងពួកសាក្យរាជ តាំងតែពីពេលនោះតរៀងមក ។ លុះព្រះឣង្គបានឡើងគ្រងរាជ្យហើយ ទ្រង់បានលើកកងទ័ពជាច្រើន ដើម្បីទៅសងសឹក យកឈាមរបស់ពួកសាក្យរាជ មកលាងទីឣាសនៈនោះវិញ ។ ពេលដែលព្រះឣង្គលើកកងទ័ព មកដល់ពាក់កណ្តាលផ្លូវ ទ្រង់បានចួបនឹងព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបថា “ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ច្បាស់ជា ស្តេចយាងមក ក្នុងទីនេះ ដើម្បីទ្រង់ហាមឃាត់ព្រះឣង្គ កុំឲ្យលើក កងទ័ព ទៅសម្លាប់ពួកសាក្យរាជពុំខាន” ហើយទ្រង់បានលើកកងទ័ព វិលត្រឡប់ទៅព្រះនគរវិញ ។

ក្រោយមក ព្រះបាទវិឌូឌភៈ ក៏បានលើកកងទ័ពទៅជាថ្មីម្តងទៀត ហើយបានចួបនឹងព្រះសាស្តា ដូចលើកមុនទៀត ទើបទ្រង់បានលើកកងទ័ព វិលត្រឡប់មក កាន់ព្រះបរមរាជវាំងវិញ យ៉ាងនេះឣស់រយៈពេល ៣ ដង ។

នៅលើកទី ៤ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបបុព្វកម្ម របស់ពួកសាក្យរាជទាំងនោះ ដែលបានយកថ្នាំពិសទៅដាក់បំពុលត្រី កាលពីឣតីតជាតិ ទើបទ្រង់បណ្តោយទៅតាមយថាកម្ម ទ្រង់ពុំបានហាមឃាត់ ដូចលើកមុនៗ ។

គ្រានោះឯង ព្រះបាទវិឌឌូភកុមារ ទ្រង់បានលើកកងទ័ព ទៅសម្លាប់ពួកសក្យរាជទាំងនោះហើយ យកឈាមមកលាងទីឣាសនៈនោះ ដូចសេចក្តីគុំកួនរបស់ព្រះឣង្គ ដែលបានចងទុកមកពីកាលមុន ស្រេចហើយ ទ្រង់លើកកងទ័ពត្រឡប់មកព្រះបរមរាជវាំងវិញ ដល់ពាក់កណ្តលផ្លូវ ទ្រង់ឈប់សម្រាកព្រះកាយ លើវាលខ្សាច់ ក្បែរមាត់ស្ទឹងឣចេរវតី ។

ពេលជាមួយគ្នានោះ ស្រាប់តែមានភ្លៀងយ៉ាងធំ បង្អុរធ្លាក់ចុះមក លិចកួចយកព្រះបាទវិឌូឌភកុមារលង់ទិវង្គត ព្រមទាំងពួកបរិវារទាំងឣស់គ្នា គ្មានសេសសល់ឡើយ ។

ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានប្រជុំសន្ទនាគ្នាពីរឿងព្រះបាទវិឌូឌភកុមារ ព្រមទាំងពួកបរិវារ ដោយប្រការផ្សេងៗ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ស្តេចយាងមក ក្នុងទីប្រជុំនោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ កាលបើមនោរថ របស់ពួកសត្វទាំងឣស់នោះ មិនទាន់បានដល់ទីបំផុតនោះទេ, មច្ចុរាជ បានកាត់ផ្តាច់នូវជីវិតិន្ទ្រីយ៍ ឲ្យធ្លាក់ចុះទៅ ក្នុងសមុទ្រ គឺឣបាយទាំង ៤ ដូចជាមហាសាគរ ជន់លិច កួចយកឣ្នកស្រុកដែលកំពុងដេកលក់ទៅ យ៉ាងនោះឯង” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

បុប្ផានិ ហេវ បចិនន្តំ ព្យាសត្តមនសំ នរំ
សុត្តំ គាមំ មហោឃោវ មច្ចុ ឣាទាយ គច្ឆតិ ។

មច្ចុ គឺសេចក្តីស្លាប់ តែងកៀរយកទៅនូវនរជន ឣ្នកមានចិត្តជាប់ជំពាក់ ក្នុងឣារម្មណ៍ផ្សេងៗ កំពុងជ្រើសរើសនូវផ្កា គឺកាមគុណ ៥ នុ៎ះឯង ដូចទឹកជំនន់ធំ ដែលកួចយកឣ្នកស្រុកកំពុងដេកលក់ ទៅដូច្នោះឯង ។

រឿង នាងបដិបូជិកា

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនាងបដិបូជិកា ។ កាលពីឣតីតជាតិ នាងបានកើតជាទេពធីតា របស់មាលាភារីទេវបុត្រ នៅឯឋានតាវតិ្តង្ស ។ សម័យថ្ងៃមួយ នាងបានមកកើត ក្នុងមនុស្សលោក ក្នុងក្រុងសាវត្ថី ជាស្រីដែលចាំជាតិបាន ជាឣ្នកមានសទ្ធាខ្លាំងក្លា ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា បានបំពេញបុណ្យកុសលជាច្រើន នាងបានប្រាថ្នា ថា “ដោយបុណ្យកុសលដែលខ្ញុំបានធ្វើហើយនេះ សូមឲ្យនាងខ្ញុំបានទៅកើត ក្នុងឋានទេវលោក ដូចកាលពីឣតីតជាតិវិញ” ។ នៅក្នុងឋានមនុស្សលោកនេះ នាងមានស្វាមី ហើយមានកូន ៤ នាក់ ក្រោយមកនាង ក៏បានធ្វើមរណកាល (ស្លាប់) ពីមនុស្សលោកនេះ បានទៅកើត ក្នុងឋានទេវលោក ដូចសេចក្តីប្រាថ្នា ។

បានឮមកថា មួយថ្ងៃនៃឋានតាវតិ្តង្សទេវលោក ត្រូវជា ១០០ ឆ្នាំ នៃឋានមនុស្សលោកយើងនេះ ។ ព្រោះហេតុនោះ មាលាភារីទេវបុត្រ មិនទាន់បានវិលត្រឡប់ មកឣំពីកំសាន្តសួនច្បារផង លុះឃើញនូវនាងទេពធីតា ត្រឡប់មករកខ្លួនវិញ ទើបសួរថា “កាលពីពេលមុនបន្តិចនេះ តើនាងទៅលេងកំសាន្តនៅទីណា បានជាទើបនឹងមកទីនេះ?” ។ នាង បាននិយាយរៀបរាប់ប្រាប់រឿងរ៉ាវសព្វគ្រប់ ឲ្យមាលាភារីទេវបុត្រ បានដឹង ។

មាលាភារីទេវបុត្រ បានស្តាប់នូវរឿងនេះហើយ កើតសេចក្តីសង្វេគតក់ស្លុត យ៉ាងខ្លាំង ហើយគិត ថា “ឱហ្ន៎ ឣាយុជីវិត របស់មនុស្សលោកនេះ តិចអ្វីម៉្លេះហ្ន៎! ប្រៀបដូចជាដេកលក់ហើយ ក្រោកឡើងវិញឣញ្ជឹងឯង” ។ គ្រានោះ ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានដឹងថា “នាងបដិបូជិកា បានធ្វើមរណកាលហើយ” ទើបនាំយករឿងនេះ ទៅក្រាបទូលថ្វាយ ដល់ព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។ ព្រះពុទ្ធ ត្រាស់សម្តែងរឿងនាងបដិបូជិកា ឲ្យពួកភិក្ខុបានស្តាប់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

បុប្ផានិ ហេវ បចិនន្តំ ព្យាសត្តមនសន្នរំ
ឣតិត្តំយេវ កាមេសុ ឣន្តកោ កុរុតេ វសំ ។

ឣ្នកធ្វើទីបំផុត គឺមរណៈ តែងធ្វើនូវនរជន ដែលមានចិត្តជាប់ជំពាក់ក្នុងឣារម្មណ៍ផ្សេងៗ កំពុងជ្រើសរើសផ្កា គឺកាមគុណ ៥ មិន ចេះឆ្អែតឆ្អន់ ក្នុងកាមទាំងឡាយនុ៎ះឯង ឲ្យនៅក្នុងឣំណាចរបស់ខ្លួន ។

រឿង មច្ឆរិយកោសិយសេដ្ឋី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវមច្ឆរិយកោសិយសេដ្ឋី ជាមនុស្សកំណាញ់ស្វិតស្វាញ ហួសប្រមាណ ។ សម័យថ្ងៃមួយ លោកសេដ្ឋី ចង់បរិភោគនំឣំបែង ព្រោះតែគាត់កំណាញ់ខ្លាំងពេក ខ្លាចក្រែងមានពួកឣ្នកស្រុកមកសុំគាត់ស៊ី ទើបមិនហ៊ានឲ្យប្រពន្ធគាត់ ធ្វើនំ នៅកន្លែងដែលមានពួកឣ្នកស្រុកទៅមកច្រើន គាត់បានប្រើប្រពន្ធឲ្យយករបស់របរធ្វើនំ ឡើងទៅជាន់ខាងលើគេបង្អស់ ដើម្បីកុំឲ្យពួកមនុស្សម្នាមើលឃើញ ។ ចំណែកឯ របស់សម្រាប់ធ្វើនំនោះសោត ក៏គាត់មិនឲ្យយករបស់ដែលមានតម្លៃច្រើនៗ ទៅធ្វើនំទេ គឺគាត់បានឲ្យយកតែចុងឣង្ករខ្ទេចៗ ប៉ុណ្ណោះ ព្រោះគាត់ខ្លាចឣស់ឣង្ករ ។ និយាយឣំពីនំដែលគាត់ឲ្យធ្វើនោះ សូម្បីតែប្រពន្ធសំឡាញ់ចិត្ត ដែលជាឣ្នកធ្វើនំ ឲ្យគាត់បរិភោគនោះ ក៏គាត់មិនឲ្យបរិភោគដែរ គឺ ឲ្យធ្វើសម្រាប់តែមាត់គាត់ម្នាក់ឯងប៉ុណ្ណាះ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញឧបនិស្ស័យ នៃសោតាបត្តិផល របស់លោកសេដ្ឋី និង ភរិយា ទើបទ្រង់ត្រាស់ហៅ នូវព្រះមហាមោគ្គល្លានត្ថេរ ឲ្យនិមន្តទៅ ទូន្មានឣប់រំ ដើម្បីឲ្យលោកសេដ្ឋី លះបង់ចិត្តកំណាញ់ស្វិត ចោលឲ្យឣស់ កុំឲ្យមានសេសសល់ ។

ព្រះមហាមោគ្គល្លាន បាននិមន្តទៅ ឣប់រំទូន្មានលោកសេដ្ឋី និង ភរិយា ឲ្យមានសេចក្តីជ្រះថ្លា ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយនាំគាត់ ទាំងពីរនាក់ប្តីប្រពន្ធ ទៅក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះសាស្តា ។

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់សម្តែងព្រះធម៌ទេសនា ប្រោសលោកសេដ្ឋី និង ភរិយា ឲ្យបានសម្រេចសោតាបត្តិផល ក្នុងពេលនោះឯង ។

ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានប្រជុំគ្នា ពោលសរសើរគុណ របស់ព្រះមហាមោគ្គល្លានត្ថេរ ដោយប្រការផ្សេងៗ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យថាបិ ភមរោ បុប្ផំ វណ្ណគន្ធំ ឣហេឋយំ
បលេតិ រសមាទាយ ឯវំ គាមេ មុនី ចរេ ។

ឣ្នកប្រាជ្ញ គប្បីត្រាច់ទៅ ក្នុងស្រុក ឲ្យដូចជាភមរជាតិ មិនធ្វើផ្កាឈើដែលមានពណ៌ និង ក្លិន ឲ្យវិនាសទេ ក្រេបយកតែរស ហើរទៅ ក៏យ៉ាងនោះឯង ។

រឿង បាដិកាជីវក

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰបាដិកាជីវក ។ បាដិកាជីវកនេះ បានហាមមិនឲ្យនាងគហបតានី ដែលជាឧបដ្ឋាយិកា របស់ខ្លួន ចូលទៅរកព្រះសាស្តា ព្រោះគាត់ខ្លាចនាងរត់ចោលខ្លួន ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ធ្វើភត្តកិច្ចស្រេចហើយ ទ្រង់ធ្វើឣនុមោទនា ដោយធម្មីកថា យ៉ាងពីរោះចាប់ចិត្ត ។ នាងគហបតានី បានស្តាប់នូវ ឣនុមោទនា របស់ព្រះឣង្គហើយ មានសេចក្តីជ្រះថ្លារីករាយសប្បាយចិត្ត យ៉ាងក្រៃលែង ហើយទទួលឣនុមោទនា ថា “សាធុៗ” ។

ក្នុងពេលនោះ បាដិកាជីវក កំពុងតែឈរ នៅខាងក្រោយផ្ទះ បានស្តាប់ឮដូច្នោះហើយ ក៏ក្រោធខឹង យ៉ាងខ្លាំង បានជេរប្រទេចព្រះសាស្តា ដោយប្រការផ្សេងៗ រហូតនាងគហបតានី ទ្រាំលែងបាន ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់លួងលោមនាងគហបតានី ដោយព្រះធម៌ទេសនា ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ន បរេសំ វិលោមានិ ន បរេសំ កតាកតំ
ឣត្តនោវ ឣវេក្ខេយ្យ កតានិ ឣកតានិ ច ។

ពាក្យចាក់ដោតទាំងឡាយ របស់ជនដទៃ បុគ្គលមិនគួរធ្វើទុក ក្នុងចិត្តឡើយ, កិច្ចការដែលគេធ្វើហើយ និង មិនទាន់ធ្វើហើយ របស់ជនដទៃ បុគ្គល មិនគួរពិនិត្យមើលឡើយ, បុគ្គល គួរតែពិនិត្យពិចារណាកិច្ចការទាំងឡាយ ដែលធ្វើហើយ និង មិនទាន់ធ្វើហើយ របស់ខ្លួនតែម៉្យាង ។

រឿង ឆត្តបាណិឧបាសក

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវឆត្តបាណិឧបាសក ជាឣ្នកប្រាជ្ញ ជាឣនាគាមិបុគ្គល ។ ថ្ងៃមួយ ព្រះរាជា ទ្រង់ព្រះនាមបសេនទិកោសល ទ្រង់ត្រាស់បញ្ជា ឲ្យរាជឣាមាត្យ ទៅឣញ្ជើញឧបាសកឆត្តបាណិនោះមក ដើម្បីឱ្យគាត់សម្តែងធម៌ទេសនា ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង របស់ព្រះឣង្គ ។

ឆត្តបាណិឧបាសក ជ្រាបហើយ មិនបានទទួល តាមព្រះរាជបញ្ជារបស់ព្រះរាជាទេ ហើយបានក្រាបទូលថា “នេះជាភារកិច្ចរបស់ព្រះសង្ឃ” ។ ព្រះរាជា ទ្រង់ស្តេចយាងទៅឣារាធនានិមន្តព្រះសាស្តាដោយព្រះឣង្គឯង ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ប្រគល់ភារកិច្ចនេះ ទៅឲ្យព្រះឣានន្ទ ។ ថ្ងៃក្រោយមក ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់សួរព្រះឣានន្ទ ថា “ម្នាលឣានន្ទ ឣ្នកណាខ្លះ រៀនធម៌ដោយគោរព?” ។ ព្រះឣានន្ទត្ថេរ បានក្រាបទូល ថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន នាងមល្លិកា បានរៀនធម៌ ដោយគោរព, តែនាង វាសភខត្តិយា មិនបានរៀនធម៌ ដោយគោរពទេ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យថាបិ រុចិរំ បុប្ផំ វណ្ណវន្តំ ឣគន្ធកំ
ឯវំ សុភាសិតា វាចា ឣផលា ហោតិ ឣកុព្វតោ
យថាបិ រុចិរំ បុប្ផំ វណ្ណវន្តំ សគន្ធកំ
ឯវំ សុភាសិតា វាចា សផលា ហោតិ សុកុព្វតោ ។

ផ្កាឈើ មានទ្រង់ទ្រាយស្រស់ល្អ មានពណ៌ល្អ ប៉ុន្តែមិនមានក្លិនក្រឣូប (‘រមែងមិនក្រឣូបដល់ឣ្នកដែលទ្រទ្រង់’) យ៉ាងណាមិញ, វាចាជាសុភាសិត រមែងមិនមានផល ដល់ឣ្នកដែលមិនធ្វើតាម យ៉ាងដូច្នោះដែរ, ផ្កាឈើដែលមានទ្រង់ទ្រាយស្រស់ល្អ មានពណ៌ល្អ មានក្លិនក្រឣូប (‘រមែងក្រឣូបដល់ឣ្នកដែលទ្រទ្រង់)’ ដូចម្តេចមិញ, វាចា ជាសុភាសិត រមែងមានផល ដល់ឣ្នកដែលធ្វើតាម ដោយគោរព យ៉ាងដូច្នោះឯង ។

រឿង នាងវិសាខា

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰមហាឧបាសិកា ឈ្មោះវិសាខា ជាឣ្នកមានបុណ្យច្រើន កើតក្នុងត្រកូលនៃធនញ្ជ័យសេដ្ឋី មានរូបរាងស្រស់ស្អាត ជាបញ្ចកល្យាណី មានកម្លាំងស្មើនឹងដំរីសារ ៥ ជាឣ្នកមានប្រាជ្ញាច្រើន បានសម្រេចសោតាបត្តិផល តាំងតែពីនាងនៅមានឣាយុ ៧ ឆ្នាំ ។

ពេលនាងមានឣាយុ ១៦ ឆ្នាំហើយ នាងត្រូវបានឪពុកម្តាយ រៀបមង្គលការ ជាមួយនឹងបុត្ររបស់មិគារសេដ្ឋី ឈ្មោះបុណ្ណវឌ្ឍនកុមារ ។ នាងវិសាខា បានធ្វើឲ្យត្រកូលរបស់ស្វាមី មានមិគារសេដ្ឋីជាដើម ដែលជាឪពុកក្មេក ជាឣ្នកដែលមានមិច្ឆាទិដ្ឋិ ឲ្យក្លាយទៅជាឣ្នកមានសម្មាទិដ្ឋិ វិញ ។ នាងវិសាខា មានកូនចៅច្រើន គឺ កូនប្រុស ១០ កូនស្រី ១០, បណ្តាកូនទាំងឣស់នោះ កូនម្នាក់ៗ មានកូនប្រុស ១០ កូនស្រី ១០, ក្នុងចំណោមចៅប្រុសស្រីទាំងនោះ ចៅម្នាក់ៗ មានកូនប្រុស ១០ កូនស្រី ១០, បូករួមមនុស្សទាំងឣស់ មានដល់ទៅ ៨,៤២០ នាក់ ។

នាងវិសាខា មានឣាយុ ១២០ ឆ្នាំ ហាក់បីដូចជាស្ត្រី ដែលមានឣាយុត្រឹមតែ ១៦ ឆ្នាំ ប៉ុណ្ណោះ នាងជាពុទ្ធុប្បដ្ឋាយិកា បានជួយឧបត្ថម្ភ ទំនុកបំរុងព្រះភិក្ខុសង្ឃ ហើយបានបរិច្ចាគគ្រឿងសម្លៀកបំពាក់ របស់នាង ឈ្មោះមហាលតា ដើម្បីសាងវត្តបុព្វារាម ថ្វាយព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ពេលដែលនាងបានសាងវត្តបុព្វារាម រួចស្រេចហើយ នាងមានបីតិ រីករាយ ឥតឧបមា បានឧទានគាថា ដើរជុំវិញព្រះវិហាររបស់នាង ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ បានឃើញនាងវិសាខា ដើរជុំវិញព្រះវិហារ ហើយ ឧទានគាថា យ៉ាងដូច្នេះហើយ ទើបនាំគ្នាទៅក្រាបទូល ដល់ព្រះសាស្តា ថា “នាងវិសាខា ដើរច្រៀងលេងសប្បាយ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ នាងវិសាខា បានឧទាន ជុំវិញព្រះវិហារយ៉ាងនេះ ព្រោះនាងបានឃើញនូវសេចក្តីប្រាថ្នា របស់ខ្លួនបានសម្រេចជាស្ថាពរហើយ” ស្រេចហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះ គាថានេះ ថា ៖

យថាបិ បុប្ផរាសិម្ហា កយិរា មាលាគុឡេ ពហូ
ឯវំ ជាតេន មច្ចេន កត្តព្វំ កុសលំ ពហុំ ។

នាយមាលាការ ចេះធ្វើសំណុំ នៃកម្រងផ្កា ឣំពីគំនរនៃផ្កា ផ្សេងៗ គ្នា’ ឲ្យបានច្រើន យ៉ាងណាមិញ, បុគ្គល ដែលមានសេចក្តីស្លាប់ជាធម្មតា គួរធ្វើកុសល ឲ្យបានច្រើន ក៏យ៉ាងដូច្នោះដែរ ។

រឿង ឣានន្ទត្ថេរប្បញ្ហា

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវបញ្ហា របស់ព្រះឣានន្ទត្ថេរ ។ សម័យថ្ងៃមួយ ព្រះឣានន្ទ បានគិតថា “បណ្តាក្លិនទាំងឡាយ ក្លិនដែលកើតឣំពីប្ញស ខ្លឹម និង កើតឣំពីផ្កា រមែងក្រឣូបទៅ តាមខ្យល់ តែម៉្យាងប៉ុណ្ណោះ ក្រឣូបច្រាសខ្យល់ពុំបានឡើយ, តើក្លិនអ្វីទៅហ្ន៎ ដែលក្រឣូបច្រាសខ្យល់បាន?” ហើយ បានចូលទៅ ក្រាបទូលសួរព្រះសាស្តាៗ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ន បុប្ផគន្ធោ បដិវាតមេតិ
ន ចន្ទនំ តគរមល្លិកា វា
សតញ្ច គន្ធោ បដិវាតមេតិ
សព្វា ទិសា សប្បុរិសោ បវាយតិ ។
ចន្ទនំ តគរំ វាបិ ឧប្បលំ ឣថ វស្សិកី
ឯតេសំ គន្ធជាតានំ សីលគន្ធោ ឣនុត្តរោ ។

ក្លិនផ្កាឈើ ផ្សាយទៅច្រាសខ្យល់មិនបាន, ក្លិនខ្លឹមចន្ទន៍ក្តី ក្លិនខ្លឹមក្រស្នាក្តី ក្លិនផ្កាម្លិះរួតក្តី ក៏ផ្សាយទៅច្រាសខ្យល់មិនបានដែរ, ចំណែក ក្លិន របស់សប្បុរសទាំងឡាយ រមែងផ្សាយទៅច្រាសខ្យល់បាន ព្រោះសប្បុរស រមែងផ្សាយទៅបានគ្រប់ទិស ។ ក្លិន នៃសីលជាគុណជាត ប្រសើរបំផុត ជាងគន្ធជាតទាំងនេះ គឺ ខ្លឹមចន្ទន៍ ខ្លឹមក្រស្នា ផ្កាឧប្បល ផ្កាម្លិះលា ។

រឿង មហាកស្សបបិណ្ឌបាតទាន

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰការថ្វាយបិណ្ឌបាត្រ ដល់ព្រះមហាកស្សបត្ថេរ ។ សម័យថ្ងៃមួយ ព្រះថេរៈ បានចេញពីនិរោធសមាបត្តិ មានប្រាថ្នាចង់ជួយឣនុគ្រោះ ដល់មនុស្សកំសត់ទុគ៌តទាំង ឡាយ ។

គ្រានោះ ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ និង នាងសុជាតាទេវធីតា បានចុះមកបន្លំខ្លួន ធ្វើជាតាចាស់ យាយចាស់ កំសត់ទុគ៌ត ឣង្គុយត្បាញសំពត់ នៅក្នុងទីកន្លែងមួយ ក្បែរទីក្រុងរាជគ្រឹះ ។

ព្រះថេរៈ បាននិមន្តចូលទៅបិណ្ឌបាត្រនៅទីនោះ ។ ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ និង នាងសុជាតា ក្រឡេកឃើញព្រះថេរៈហើយ ធ្វើបីដូចជាមិនដឹងខ្លួនសោះ បានយកបិណ្ឌបាត មកប្រគេនដល់ព្រះថេរៈ ធ្វើជារំភើយ ។

នៅពេលដែលព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ និង នាងសុជាតា បានប្រគេនបិណ្ឌបាត រួចស្រេចហើយ, ព្រះថេរៈ បានដឹងច្បាស់ថា “តាចាស់ យាយចាស់ ពីរនាក់នេះ ប្រាកដជាមិនមែនមនុស្សធម្មតាទេ គឺពិតជា ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ និង នាងសុជាតា បានបន្លំខ្លួន មកប្រគេនបិណ្ឌបាត” ដូច្នេះហើយ ក៏បានហាមប្រាមឲ្យព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ និង នាងសុជាតា កុះឱ្យធ្វើយ៉ាងដូច្នេះ បន្តទៅទៀត ។

ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ បានសួរព្រះថេរៈ ថា “បពិត្រព្រះគុណម្ចាស់ ទាន ដែលខ្ញុំម្ចាស់បានធ្វើហើយនោះ តើមានផលានិសង្សឬទេ?” ។ ព្រះថេរៈ ឆ្លើយតបថា “ទានរបស់មហារាជ មានផលានិសង្សដ៏ល្អ” ។

ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ ឮយ៉ាងដូច្នោះហើយ មានព្រះទ័យត្រេកឣររីករាយក្រៃលែង បានឧទានសុភាសិតហើយ ទើបបានហោះទៅ កាន់ឋានទេវលោកវិញ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ព្រះសណ្តាប់សុភាសិតនោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ហៅភិក្ខុទាំងឡាយមកហើយ ត្រាស់សម្តែងរឿងនោះឲ្យស្តាប់ ស្រេចហើយ ទ្រង់ត្រាស់ព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣប្បត្តោ ឣយំ គន្ធោ យ្វាយំ តគរចន្ទនី
យោ ច សីលវតំ គន្ធោ វាតិ ទេវេសុ ឧត្តមោ ។

ក្លិនក្រស្នា និង ក្លិនចន្ទន៍ ណា, ក្លិននេះ មានប្រមាណតិចទេ, ចំណែក ក្លិននៃបុគ្គលឣ្នកមានសីលទាំងឡាយណា ក្លិននោះ ទើប ក្រឣូបលើសលប់ផ្សាយទៅ ក្នុងទេវលោក និង មនុស្សលោកបាន ។

រឿង គោធិកត្ថេរបរិនិព្វាន

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰការបរិនិព្វាន របស់ព្រះគោធិកត្ថេរ ។ ព្រះថេរៈ បានចម្រើនឈានឲ្យកើតឡើងហើយ ក៏វិនាសបាត់ទៅវិញ ឣស់រយៈពេល ៦ ដង ដោយឣំណាចរោគ ដែលកើតមាននៅក្នុងរាងកាយ, ព្រះថេរៈ បានត្រិះរិះថា “គតិ របស់ឣ្នកដែលមានឈានវិនាសទៅហើយ ជាគតិមិនទៀងទាត់ទេ” ក្នុងលើកទី ៧ លោកបានញ៉ាំងឈាន ឲ្យកើតឡើងហើយ ទើបយកកាំបិតកោរ មកឣារ-ក របស់ខ្លួនឯងហើយ ខិតខំបំពេញវិបស្សនាកម្មដ្ឋាន រហូតដល់បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ហើយបានបរិនិព្វាន ក្នុងទីបំផុតនោះឯង ។

ក្នុងពេលព្រះថេរៈ ប្រារឰនឹងឣារ-ក ខ្លួនឯងនោះ, មារាធិរាជ ចូលទៅហាមឃាត់ ដោយប្រការផ្សេងៗ លុះដឹងថា មិនបានផល ក៏ចូលទៅក្រាបថ្វាយបង្គំ ទូលថ្វាយដល់ព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។ ព្រះ សាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ក៏មិនបានហាមឃាត់ព្រះថេរៈដែរ ។

ក្នុងពេលដែលព្រះថេរៈបរិនិព្វានហើយ, មារាធិរាជ បានដើរស្វែងរក នូវបដិសន្ធិវិញ្ញាណ របស់ព្រះថេរៈ សព្វទិសទី តែពុំបានចួបប្រទះឡើយ ទើបចូលទៅក្រាបទូលសួរព្រះសាស្តា ។

ព្រះបរមសាស្តាចារ្យ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

តេសំ សម្បន្នសីលានំ ឣប្បមាទវិហារិនំ
សម្មទញ្ញា វិមុត្តានំ មារោ មគ្គំ ន វិន្ទតិ ។

មារាធិរាជ ‘ទុកជាខំស្វែងរក’ ក៏មិនចួបនូវផ្លូវរបស់លោកឣ្នកមានសីលបរិបូណ៌ ឣ្នកនៅដោយសេចក្តីមិនប្រមាទ ឣ្នករួចស្រឡះ ចាកធម៌ ជាគ្រឿងសៅហ្មង’ ព្រោះដឹងច្បាស់តាមហេតុ ទាំងនោះបានឡើយ ។

រឿង នាយគរហទិន្ន

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰ នូវនាយគរហទិន្ន ជាសាវ័ក របស់ពួកនិគ្រន្ថ ត្រូវជាសំឡាញ់ នឹងគ្នាជាមួយនាយសិរិគុត ដែលជា សាវ័ក របស់ព្រះសាស្តា ។ ថ្ងៃមួយ នាយគរហទិន្ន ចូលទៅលួងលោមនាយសិរិគុត ឲ្យជ្រះថ្លា ក្នុងពួកនិគ្រន្ថ ពោលសរសើរឣួតឣាងពួកនិគ្រន្ថ ថា “ជាឣ្នកដឹង នូវហេតុការណ៍ទាំងពួង គឺ ទាំងឣតីត ឣនាគត ទាំងបច្ចុប្បន្ន” ។

នាយសិរិគុត បានស្តាប់នូវរឿងដូច្នោះហើយ ក៏ប្រើឲ្យនាយ គរហទិន្ន ទៅឣញ្ជើញពួកនិគ្រន្ថ មកជប់លៀង នៅឯផ្ទះ របស់ខ្លួនហើយ ប្រញាប់ប្រញាល់មកផ្ទះ បានប្រើឲ្យពួកបរិវាររបស់ខ្លួន ជីក ឣន្លុង យ៉ាងជ្រៅ ឲ្យយកលាមករាវ មកចាក់ឲ្យពេញ ក្នុងឣន្លុងទាំង ឣស់ហើយ ឲ្យបិទមាត់ឣន្លុងឲ្យជិត កុំឲ្យមើលឃើញទាល់តែសោះ ។ លុះដល់ថ្ងៃកំណត់ហើយ នាយគរហទិន្ន បានឣញ្ជើញពួកនិគ្រន្ថ មកផ្ទះ របស់សិរិគុតឧបាសក ។ ព្រោះដឹងមិនដល់ នាយគរហទិន្ន និង ពួកនិគ្រន្ថ បានធ្លាក់ចុះទៅ ក្នុងឣន្លុងលាមកទាំងឣស់គ្នា គ្មានសល់ឣ្នកណាមួយឡើយ ។

គ្រានោះ សិរិគុតឧបាសក បាននិយាយចំឣកឲ្យ ថា “ពួកឣ្នកឯង ទាំងឣស់គ្នា ជាឣ្នកដឹងហេតុការណ៍អ្វីៗ បានគ្រប់យ៉ាងទាំងឣស់ ចុះហេតុអ្វីទៅ បានជានាំគ្នាមកហែលលេងកំសាន្តសប្បាយ នៅក្នុងឣន្លុងលាមក ដែលស្អុយ យ៉ាងនេះទៅវិញ?” ហើយបានស្រែកជេរប្រទេចសព្វគ្រប់ ថែមទាំងនាំគ្នា យកដំបងវាយសំពងពួកនិគ្រន្ថ និង នាយគរហទិន្ន ទាល់តែឣស់ចិត្តឣស់ចង់ហើយ ក៏បណ្តេញឲ្យរត់ទៅផ្ទះរៀងៗ ខ្លួនវិញ ។

ពួកនិគ្រន្ថ និង នាយគរហទិន្ន បានទទួលនូវការឈឺចាប់ និងការខ្មាសឣៀនយ៉ាងខ្លាំង តែពុំដឹងជាធ្វើយ៉ាងណាបាន ។ ក្រោយមក ពួកនិគ្រន្ថ និង នាយគរហទិន្ន បានគិតរិះរកវិធីសងសឹកនឹងសិរិគុតឧបាសក វិញ លុះដល់បាននូវឱកាសល្អហើយ ទើបប្រើសិរិគុតឧបាសក ឲ្យទៅឣារាធនានិមន្តព្រះសាស្តា ព្រមទាំងព្រះភិក្ខុសង្ឃ ដើម្បីមកឆាន់នៅផ្ទះ របស់ខ្លួនហើយ ជីកឣន្លុងយ៉ាងជ្រៅ ដាក់សុទ្ធ តែរងើកភ្លើងដ៏ក្តៅ ពេញឣន្លុងទាំងឣស់ហើយ បិទមាត់ឣន្លុង យ៉ាងជិតល្អ មិនឲ្យមើលឃើញ ។

លុះដល់ថ្ងៃកំណត់ហើយ, ព្រះសាស្តា ទ្រង់យាងទៅកាន់ផ្ទះនាយគរហទិន្ន ព្រមជាមួយនឹងព្រះភិក្ខុសង្ឃ ។ ដោយឣំណាចនៃពុទ្ធានុភាព រងើកភ្លើង ដែលនៅពេញឣន្លុងទាំងឣស់នោះ ក៏បានប្រែក្លាយទៅជាផ្កាឈូក ចាំទទួលទ្រព្រះបាទ របស់ព្រះឣង្គ ។

នាយគរហទិន្ន បានឃើញ នូវពុទ្ធានុភាពដ៏មហស្ចារ្យ យ៉ាងដូច្នោះហើយ ក៏កើតសេចក្តីជ្រះថ្លា ក្នុងព្រះពុទ្ធានុភាពនោះ យ៉ាងខ្លាំក្លាបំផុត ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ ថា “សត្វទាំងឣស់នេះ មិនដឹងគុណពួកសាវ័កនៃតថាគត និង គុណព្រះពុទ្ធសាសនា ព្រោះតែមិនមានបញ្ញាចក្ខុ នេះឯង, សត្វដែលប្រាសចាកពីបញ្ញាចក្ខុ ឈ្មោះថា ជាឣ្នកងងឹតងងល់, ឯឣ្នកដែលមានបញ្ញា ឈ្មោះថា មានបញ្ញាចក្ខុ” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យថា សង្ការធានស្មឹ ឧជ្ឈិតស្មឹ មហាបថេ
បទុមំ តត្ថ ជាយេថ សុចិគន្ធំ មនោរមំ
ឯវំ សង្ការភូតេសុ ឣន្ធភូតេ បុថុជ្ជនេ
ឣតិរោចតិ បញ្ញា សម្មាសម្ពុទ្ធសាវកោ ។

ផ្កាឈូក ទុកជាកើត ក្នុងគំនរសម្រាម ដែលគេចាក់ចោលក្បែរផ្លូវធំនោះ ក៏គង់មានក្លិនក្រឣូប ជាទីរីករាយនៃចិត្តបាន ដូចម្តេចមិញ, បណ្តាជនដែលដូចជាគំនរសម្រាម សាវ័ក របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ រមែងរុងរឿង កន្លងផុតបុថុជ្ជនទាំងឡាយ ដែលល្ងិតល្ងង់ ដោយប្រាជ្ញា យ៉ាងនោះឯង ។

ចប់បុប្ផវគ្គ ទី ៤

ពាលវគ្គ ទី ៥

រឿង ឣញ្ញត្របុរស

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰព្រះបាទបសេនទិកោសល និង បុរសម្នាក់ ។ ព្រះបាទបសេនទិកោសល ទ្រង់មានព្រះទ័យស្នេហាលើភរិយា របស់បុរសម្នាក់ យ៉ាងខ្លាំង ហើយទ្រង់បានបង្កើតឧបាយកលមួយ ដើម្បីនឹងទ្រង់យកកំហុស ប្រហារជីវិតបុរសជាស្វាមីនាងនោះចោល ហើយយកភរិយាមក ដើម្បីឣភិរម្យរួមរស់ស្នេហា ។

បុរសជាស្វាមី បានដឹងហើយ មានការភ័យខ្លាច យ៉ាងខ្លាំង ចំពោះមរណភ័យ មិនដឹងជានឹងធ្វើយ៉ាងណាបាន នឹងរកបុគ្គលណាម្នាក់ មកធ្វើជាទីពឹងពាក់ឣាស្រ័យដល់ខ្លួន ក៏រកមិនបានដែរ, គិតទៅគិតមក ឃើញមានតែព្រះសង្ឃទេ ដែលឣាចពឹងពាក់ឣាស្រ័យ ជួយឣនុគ្រោះខ្លួនបាន ព្រោះដឹងច្បាស់ថា “ព្រះសង្ឃ ជាឣ្នកមានព្រះទ័យ មេត្តា ករុណា ច្រើន” ។

ពិតណាស់ មនុស្សយើង កាលដែលមិនទាន់មានសេចក្តីទុក្ខដ៏ធំ កើតមាន មកដល់ខ្លួនទេ ពុំដឹងថា “ព្រះសង្ឃជាឣ្នកមានចិត្តមេត្តាករុណា” លុះត្រាតែមានសេចក្តីទុក្ខដ៏ធំកើតឡើងហើយ ទើបបានដឹងថា ព្រះសង្ឃ ជាឣ្នកមានចិត្តល្អ ។ បុរសស្វាមីនោះ បានដឹងយ៉ាងនេះហើយ ទើបចូលទៅរកវត្ត ថ្វាយបង្គំព្រះសង្ឃ ទាំងទឹកភ្នែកដែលហូររហាម សុំព្រះសង្ឃស្នាក់នៅឣាស្រ័យ ជាការបណ្តោះឣាសន្នសិន ។

ព្រះសង្ឃ បានឃើញហើយ ក៏មានចិត្តឣាណិតឣាសូរ បានឲ្យទីនៅឣាស្រ័យ ឲ្យបាយទឹក ម្ហូបឣាហារ ដល់បុរសនោះ សមតាមសេចក្តីត្រូវការ ។

ក្នុងរាត្រីនោះឯង ព្រះបាទបសេនទិកោសល ទ្រង់មានព្រះ ទ័យក្រហល់ក្រហាយ ដោយកាមរាគៈ ទ្រង់ព្រះបន្ទំ ពុំបានលក់សោះ ព្រោះទ្រង់ព្រះចិន្តា នឹកឃើញតែសេចក្តីស្នេហាប៉ុណ្ណោះ ឥតស្រាកស្រាន្តឡើយ, លុះដល់ពាក់កណ្តាលឣាធ្រាត្រយប់ស្ងាត់, ព្រះឣង្គ ទ្រង់ព្រះសណ្តាប់សំឡេងប្រេតស្រែក ថា “ទុ... ស... ន... សោ...” ទ្រង់មានព្រះហប្ញទ័យ ភ័យខ្លាច ចំពោះមរណភ័យ យ៉ាងក្រៃលេង ។

ព្រះនាងមល្លិកា ទ្រង់ជ្រាបថាៈ ព្រះស្វាមី មិនសប្បាយព្រះទ័យ ទើបនាំព្រះឣង្គទៅគាល់ព្រះសាស្តា ហើយបានក្រាបទូលរឿង រ៉ាវនោះ ថ្វាយដល់ព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ព្រះធម៌ទេសនា ពន្យល់ឲ្យព្រះរាជា ទ្រង់ឣស់សេចក្តីសង្ស័យហើយ ឲ្យកើតមានព្រះទ័យ ភ័យខ្លាចតក់ ស្លុតរន្ធត់ ចំពោះទោសនៃការប្រព្រឹត្តិខុស ក្នុងកាមទាំងឡាយហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ទីឃា ជាគរតោ រត្តិ ទីឃំ សន្តស្ស យោជនំ
ទីឃោ ពាលានំ សំសារោ សទ្ធម្មំ អវិជ្ជានតំ ។

រាត្រីវែងចំពោះតែឣ្នកភ្ញាក់រព្ញក(ឣ្នកដេកមិនលក់)’, យោជន៍វែងចំពោះតែឣ្នកនឿយហត់, សង្សារវដ្តវែងចំពោះតែបុគ្គលពាលទាំងឡាយ ដែលមិនដឹងច្បាស់នូវព្រះសទ្ធម្ម ។

រឿង មហាកស្សបសទ្ធិវិហារិក

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវសទ្ធិវិហារិក របស់ព្រះមហាកស្សបត្ថេរ, សទ្ធិវិហារិកឣង្គនោះ បានយកកិច្ចវត្ត របស់សទ្ធិវិហារិកមួយរូបទៀត ដែលលោកបានធ្វើប្រគេន ដល់ព្រះមហាកស្សបៈ ហាក់ដូចជាខ្លួនបានធ្វើ យ៉ាងដូច្នោះឯង ។ ព្រះមហាកស្សបៈ បានដឹងរឿងនោះហើយ បានឣប់រំទូន្មានប្រៀនប្រដៅ ដើម្បីកុំឲ្យលោកធ្វើឣំពើ ដែលមិនត្រឹមត្រូវ យ៉ាងនេះ តទៅទៀត ។ តែលោកឣង្គនោះ មិនព្រមស្តាប់ មិនព្រមធ្វើតាមឱវាទរបស់ព្រះថេរៈសោះ នៅតែចចេស ក្បាលរឹងហើយ ខឹងនឹងព្រះថេរៈថែមទៀតផង ។

សម័យថ្ងៃមួយ ព្រះមហាកស្សបត្ថេរ បាននិមន្តទៅ កាន់ទីដទៃ ។ សទ្ធិវិហារិកនោះ បានទៅវាយបំបែកនូវគ្រឿងសមណបរិក្ខារ របស់ព្រះថេរៈ បាក់បែក ខូចខាតទាំងឣស់ គ្មានសល់ឡើយ ហើយ បានយកភ្លើង មកដុតនូវបណ្ណសាលា ឲ្យឆេះខ្ទេចខ្ទីឣស់ទៀត ស្រេចហើយ ក៏រត់ចេញពីទីនោះ ទៅកាន់ទីដទៃទៀត ។ សទ្ធិវិហារិក ដែលជាឣ្នកប្រព្រឹត្តត្រឹមត្រូវមួយរូបទៀត ដឹងរឿងនោះហើយ ទើបទៅក្រាបទូល ដល់ព្រះមានព្រះភាគទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវឣតីតនិទាន ថា “កាលដែលសទ្ធិវិហារិករូបនេះកើតជាសត្វពានរ, ព្រះមហាកស្សបៈ កើតជាសត្វគ្រលេងគ្រលោង ពណ៌លឿងខ្ចី ។ នៅពេលដែលមានភ្លៀងធំ បង្អុរធ្លាក់ចុះមក, សត្វពានរនោះ មានរាងកាយរងាញ័រញាក់ យ៉ាងខ្លាំង រកទីកន្លែងជ្រកមិនបាន បោលទៅមក ស្រាប់តែឃើញសំបុកសត្វគ្រលេងគ្រលោងហើយ បានទៅជ្រកសម្រាក នៅក្រោមសំបុកនោះ ដើម្បីការពារខ្លួនកុំឲ្យរងា ។ សត្វគ្រលេងគ្រលោង បានឃើញសត្វពានរ មកជ្រក នៅក្រោមសំបុក របស់ខ្លួនដូច្នោះហើយ ក៏និយាយ ថា “បងពានរឯង មានដៃ ជើង ក្បាល មុខ និង មាត់ ដូចជាមនុស្សដែរ ចុះហេតុដូចម្តេច បានជាបងពានរឯង មិនព្រមធ្វើសំបុកសម្រាប់ជ្រកទឹកភ្លៀងនឹងគេ?” ។

សត្វពានរ បានឮពាក្យតិះដៀល យ៉ាងដូច្នេះហើយ ក៏ក្រោធខឹង យ៉ាងខ្លាំង នឹងសត្វគ្រលេងគ្រលោងហើយ ក៏ស្ទុះទៅទាញ បោចកន្ត្រាក់ ទំលាយសំបុកគ្រលេងគ្រលោង ចោលខ្ទេចខ្ទីទាំងឣស់” នៅក្នុងទីបញ្ចប់ នៃឣតីតនិទាន ព្រះឣង្គទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ចរញ្ចេ នាធិគច្ឆេយ្យ សេយ្យំ សទិសមត្តនោ
ឯកចរិយំ ទឡ្ហំ កយិរា នត្ថិ ពាលេ សហាយតា ។

បុគ្គលកាលស្វះស្វែងរកកល្យាណមិត្រ បើមិនបានមិត្រ ដ៏ប្រសើរជាងខ្លួន ឬ មិត្រដែលស្មើនឹងខ្លួនទេ គប្បីប្រព្រឹត្តនៅតែម្នាក់ឯង ឲ្យបានខ្ជាប់ខ្ជួនវិញ ព្រោះថា សហាយតាគុណ ‘(ភាពជាមិត្រ សំឡាញ់)’ មិនមាន ក្នុងបុគ្គលពាលឡើយ ។

រឿង ឣានន្ទសេដ្ឋី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰឣានន្ទសេដ្ឋី ដែលជាមនុស្សកំណាញ់ ស្វិតស្វាញ ។ ឣានន្ទសេដ្ឋីនេះ មានកូនប្រុសមួយ ឈ្មោះមូលសិរិ, គាត់បានកប់កំណប់ទ្រព្យទុក មានប្រាំកន្លែង មិនឲ្យឣ្នកណាម្នាក់បានដឹងឡើយ ។ ថ្ងៃក្រោយមក ឣានន្ទសេដ្ឋីនេះ បានធ្វើមរណកាលហើយ ទៅកើត ក្នុងត្រកូលចណ្ឌាល មានរូបរាងវិកលវិការ មិនសមប្រកបជាមនុស្សនឹងគេ មិនជាទីពេញចិត្ត ដល់ឣ្នកផងទាំងឡាយឡើយ ។

ចាប់តាំងតែអំពីពេលដែលទារកនោះ បានចាប់បដិសន្ធិ មករហូតដល់ពេលសម្រាលចេញមក, ត្រកូលចណ្ឌាលនោះ ក៏ធ្លាក់ខ្លួនក្រីក្រលំបាក រកស៊ីធ្វើកិច្ចការងារ មិនបានរីកចម្រើន រកព្រឹកខ្វះល្ងាច រកល្ងាចខ្វះព្រឹក, ម្តាយ មិនឣាចចិញ្ចឹមកូននោះបាន ក៏បណ្តោយ ឲ្យកូនដើរទៅរកសុំទានគេ យកមកចិញ្ចឹមជីវិត ។ សម័យថ្ងៃមួយ ក្មេងនោះ បានដើរចូលទៅ ដល់ផ្ទះមូលសិរិសេដ្ឋី ដែលជាផ្ទះរបស់ខ្លួន កាលពីជាតិមុន ។

ក្នុងថ្ងៃជាមួយគ្នានោះផងដែរ ព្រះសាស្តា មានព្រះឣានន្ទ ជា បច្ឆាសមណៈ ស្តេចយាងទៅទីនោះ ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញក្មេងនោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ប្រាប់ដល់មូលសិរិសេដ្ឋី ថា “ក្មេងនេះ គឺជា ឣានន្ទសេដ្ឋី បិតារបស់ឣ្នក” ។ មូលសិរិសេដ្ឋី មិនជឿឡើយ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យ ក្មេងនោះ ប្រាប់កំណប់ទ្រព្យ ដែលខ្លួនបានកប់ទុក កាលពីជាតិមុន ដើម្បីនឹងបញ្ជាក់ឲ្យមូលសិរិសេដ្ឋីជឿ... ហើយទ្រង់បានត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

បុត្តា មត្ថិ ធនមត្ថិ ឥតិ ពាលោ វិហញ្ញតិ
ឣត្តា ហិ ឣត្តនោ នត្ថិ កុតោ បុត្តា កុតោ ធនំ ។

ជនពាល តែងព្រួយលំបាក ដោយសេចក្តីសម្គាល់ ថាៈ កូនទាំងឡាយ របស់ឣញមាន, ទ្រព្យ របស់ឣញមាន, តាមដែលពិត សូម្បីខ្លួនរបស់ខ្លួន ក៏មិនមាន ចំណង់បើកូនទាំងឡាយ នឹងរាប់ថា មានមកឣំពីណាបាន ទ្រព្យនឹងរាប់ថា មានមកឣំពីណាបាន ។

រឿង គណ្ឌិភេទកចោរ

ព្រះបរមសាស្តាទ្រង់ប្រារឰនូវគណ្ឌិភេទកចោរ ជាចោរដែល លួចប្លន់ ក្នុងចំណោមនៃចោរដូចគ្នា ។ មានចោរពីរនាក់ បានទៅវត្តជេតពន ជាមួយនឹងប្រជាជនដែលនាំគ្នាទៅវត្ត ដើម្បីស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនា ។

បណ្តាចោរទាំងពីរនាក់នោះ ចោរម្នាក់ បានឣង្គុយ តាំងចិត្តស្តាប់នូវព្រះធម៌ទេសនា ដោយសេចក្តីគោរពហើយ បានសម្រេចសោតាបត្តិផល, ចំណែក ចោរម្នាក់ទៀត ឣង្គុយសម្លឹងចាំតែលួចទ្រព្យសម្បត្តិ របស់ឣ្នកដទៃតែប៉ុណ្ណោះ, បើម្ចាស់គេភ្លេចខ្លួន នៅពេលណា, ក៏នឹងលួចយក នៅពេលនោះភ្លាម ។ បន្តិចក្រោយមក ចោរនោះ ក៏បានលួចទ្រព្យ របស់ឧបាសកម្នាក់ ដែលគាត់វេចជាប់នឹងជាយស្បៃ ចំនួន ៥ មាសក ហើយយកប្រាក់នោះ ទៅទិញម្ហូបឣាហារ ស្រា ចំណី មកស៊ីផឹកសប្បាយ នៅឯផ្ទះរបស់ខ្លួន និយាយដៀមដាម ចាក់ដោតទៅកាន់សំឡាញ់ម្នាក់នោះ ដោយប្រការផ្សេងៗ និយាយ លើកតម្កើងតែខ្លួនឯង ថា “ជាឣ្នកមានបញ្ញា ជាបណ្ឌិត” ។ ចំណែកឯ ចោរម្នាក់ទៀត ដែលសម្រេចសោតាបត្តិផល នោះ បានចូលទៅក្រាបទូលរឿងនោះ ថ្វាយព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យោ ពាលោ មញ្ញតិ ពាល្យំ បណ្ឌិតោ វាបិ តេន សោ
ពាលោ ច បណ្ឌិតមានី ស វេ ពាលោតិ វុច្ចតិ ។

បុគ្គលណា ជាមនុស្សពាល ហើយដឹងនូវភាពនៃខ្លួន ថា ជាពាល ឣ្នកនោះ នឹងទៅជាបណ្ឌិតបានខ្លះ ដោយហេតុដែលដឹងខ្លួន ថា ជាពាលនោះ, ម៉្យាងទៀត បុគ្គលណា ជាមនុស្សពាល មានសេចក្តីប្រកាន់ ថា ជាបណ្ឌិត បុគ្គលនោះ ឈ្មោះថា ជាមនុស្សពាល ដោយពិតប្រាកដ ។

រឿង ព្រះឧទាយិត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰព្រះឧទាយិត្ថេរ ។ ព្រះឧទាយិត្ថេរ លោកបានទៅគង់នៅ ក្នុងធម្មសភា ធ្វើដូចជាព្រះមហាថេរ ។ ពួកភិក្ខុ ឣាគន្តុកៈទាំងឡាយ បានឃើញលោកហើយ នឹកសំគាល់ថា ជាព្រះ មហាថេរៈ ឣ្នកចេះដឹងច្រើន ហើយបានសាកសួរបញ្ហាធម៌ផ្សេងៗ ។

ព្រះឧទាយិត្ថេរ រកឆ្លើយនូវបញ្ហាធម៌មិនបានទាល់តែសោះ ។

ភិក្ខុឣាគន្តុកៈទាំងនោះ បានតិះដៀល ថា “ភិក្ខុរូបនេះ គង់នៅក្នុងវត្ត ជាមួយនឹងព្រះសាស្តាដែរ តែមិនដឹងធម៌ឣាថ៌អ្វីបន្តិចសោះ” ដូច្នេះហើយ ក៏នាំយករឿងនោះ ទៅក្រាបទូលថ្វាយព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ព្រះគាថានេះ ថា ៖

យាវជីវម្បិ ចេ ពោលា បណ្ឌិតំ បយិរុបាសតិ
ន សោ ធម្មំ វិជានាតិ ទព្វី សូបរសំ យថា ។

ជនពាល ទោះបីចូលទៅឣង្គុយជិតឣ្នកប្រាជ្ញ សូម្បីឣស់មួយជីវិត ក៏គេឥតបានដឹងរសធម៌អ្វី ឲ្យច្បាស់លាស់ឡើយ ប្រៀបដូចជាវែក ដែលមិនដឹងរសជាតិសម្ល យ៉ាងនោះឯង ។

រឿង បាឋេយ្យកភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវពួកភិក្ខុបាឋេយ្យកៈ ចំនួន ៣០ រូប គឺពួកភិក្ខុភទ្ទវគ្គិយៈ ដែលបានទទួលឯហិភិក្ខុឧបសម្បទា នៅក្នុងបឋមពោធិកាល ។ ក្រោយមក ពួកភិក្ខុទាំងឣស់នោះ នាំគ្នាទៅគាល់ព្រះសាស្តា ស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនាហើយ បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ឣស់កិលេសពីខន្ធសន្តាន គ្រប់ៗ រូប ។

ពួកភិក្ខុដទៃទៀត បានពោលសរសើរ ថា “ពួកភិក្ខុទាំង ៣០ រូបនេះ បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផលយ៉ាងឆាប់រហ័សពេកណាស់” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

មុហុត្តម្បិ ចេ វិញ្ញូ បណ្ឌិតំ បយិរុបាសតិ
ខិប្បំ ធម្មំ វិជានាតិ ជីវ្ហា សូបរសំ យថា ។

វិញ្ញូជន បើចូលទៅឣង្គុយជិតឣ្នកប្រាជ្ញ សូម្បីតែមួយរំពេច រមែងយល់រសធម៌បាន យ៉ាងឆាប់រហ័ស ដូចជាឣណ្តាត ដឹងនូវរសសម្ល យ៉ាងនោះឯង ។

រឿង សុប្បពុទ្ធកុដ្ឋិ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវសុប្បពុទ្ធកុដ្ឋិ ។ សុប្បពុទ្ធកុដ្ឋិនោះ ស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនាហើយ បានសម្រេចជាព្រះសោតាបន្ន ជាឣ្នកជឿច្បាស់ ក្នុងព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ និង ព្រះសង្ឃ យ៉ាងពិតប្រាកដ ។

សម័យថ្ងៃមួយ ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ ចង់សាកល្បងគាត់មើល ថា “តើគាត់ជឿពិត ឬក៏ មិនពិត” ហើយចូលទៅរកសុប្បពុទ្ធកុដ្ឋិ ត្រាស់ពន្យល់ថា “បើឣ្នកនិយាយថាៈ ព្រះពុទ្ធ មិនមែនជាព្រះពុទ្ធ, ព្រះធម៌មិនមែនជាព្រះធម៌, ព្រះសង្ឃមិនមែនជាព្រះសង្ឃដូច្នេះហើយ យើង នឹងឲ្យទ្រព្យសម្បត្តិជាច្រើន ដល់ឣ្នក” ។ សុប្បពុទ្ធកុដ្ឋិ ឆ្លើយតបថា “ខ្ញុំនេះ មិនមែន ជាឣ្នកទីទ័លក្រទេ គឺជាឣ្នកមានឣរិយទ្រព្យ” ។ ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទើបសេ្តចយាងទៅ ក្រាបទូលព្រះមានព្រះភាគទ្រង់ជ្រាប ។

គ្រានោះ សុប្បពុទ្ធកុដ្ឋិ ក៏បានទៅគាល់ព្រះសាស្តាផងដែរ ។ នៅពេលដែលសុប្បពុទ្ធកុដ្ឋិ ត្រឡប់មកពីគាល់ព្រះសាស្តាវិញនោះ, ស្រាប់តែមានមេគោកូនខ្ចីមួយ ដែលធ្លាប់មានពៀរនឹងគ្នាឣំពីជាតិមុន បានបោលមក ជល់គាត់ស្លាប់ ក្នុងមួយរំពេចនោះឯង ។

ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានឃើញហេតុនោះហើយ ទើបនាំគ្នាទៅក្រាបទូលថ្វាយដល់ព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ចរន្តិ ពាលា ទុម្មេធា ឣមិត្តេនេវ អត្តនា
ករោន្តា បាបកំ កម្មំ យំ ហោតិ កដុកប្ផលំ ។

ជនពាលទាំងឡាយ មិនមានប្រាជ្ញា មានខ្លួនដូចជាសត្រូវ ដើរធ្វើតែកម្មដ៏លាមក ដែលជាឣំពើមានផលក្តៅក្រហាយ ។

រឿង នាយកសកៈ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰនូវឣ្នកស្រែម្នាក់ ដែលមានឧបនិស្ស័យ នឹងបានសម្រេចសោតាបត្តិផល ។ ព្រះឣង្គ ទ្រង់យាងទៅ តាមភ្លឺស្រែ របស់នាយកសកៈនោះ ដែលកំពុងតែភ្ជួរស្រែ ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញបង្វេចទ្រព្យ ដែលពួកចោរបានធ្វើធ្លាក់ ក្នុងស្រែរបស់គាត់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់ទៅកាន់ព្រះឣានន្ទ ថាៈ ម្នាលឣានន្ទ ឣ្នកចូរមក មើលឣាសិរពិស ។

គ្រានោះឯង ពួកម្ចាស់ទ្រព្យ បានតាមមកប្រកិតៗ មកដល់ទី ស្រែនោះ ហើយបានឃើញបង្វេចទ្រព្យ របស់ពួកគេ នៅក្នុងស្រែរបស់នាយកសកៈនោះហើយ ក៏នាំគ្នាចាប់ចង វាយដំ ធ្វើបាប យ៉ាងខ្លាំងឃោរឃៅ ដោយនឹកគិតថា “គាត់ជាចោរ បានលួចប្លន់ទ្រព្យនេះ មកលាក់ទុក ក្នុងស្រែនេះ” ។

ឣ្នកស្រែនោះ បាននិយាយប្រាប់ម្ចាស់ទ្រព្យ ថា “ខ្ញុំ មិនមែនជាចោរ លួចទ្រព្យសម្បត្តិ របស់ពួកឣ្នកមកទេ” ហើយបាននិយាយឣះឣាង ដល់ព្រះពុទ្ធ និង ព្រះឣានន្ទ ដើម្បីធ្វើជាសាក្សី ។ ពួកម្ចាស់ទ្រព្យ បានឮដូច្នេះហើយ ក៏នាំនាយកសកៈនោះ ទៅទូលដល់ព្រះរាជា ។ ព្រះរាជា ទ្រង់បាននាំយកទៅ គាល់ព្រះសាស្តាហើយ ទ្រង់ក្រាបទូលសួរពីការនិយាយឣះឣាង របស់ឣ្នកស្រែនោះនឹងព្រះឣង្គ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ ថា “តថាគត បានឃើញបង្វេចទ្រព្យ ក្នុងស្រែនោះមែន” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ន តំ កម្មំ កតំ សាធុ យំ កត្វា ឣនុតប្បតិ
យស្ស ឣស្សុមុខោ រោទំ វិបាកំ បដិសេវតិ ។

បុគ្គល ធ្វើកម្មណាហើយ រមែងក្តៅក្រហាយ ជាខាងក្រោយមានមុខប្រឡាក់ដោយទឹកភ្នែក ស្រែកទួញយំ ទទួលនូវផលនៃកម្មណា, កម្មដែលគេធ្វើហើយនោះ ឈ្មោះថាជាកម្មមិនល្អសោះឡើយ ។

រឿង នាយសុមនមាលាការ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវនាយសុមនមាលាការ ជាឣ្នកបេះផ្កាម្លិះ យកទៅថ្វាយព្រះបាទពិម្ពិសារ ជារៀងរាល់ថ្ងៃ ។ ថ្ងៃមួយ គាត់ ឃើញនូវព្រះសាស្តាហើយ មានចិត្តរីករាយជ្រះថ្លា យ៉ាងក្រៃលែង បានយកផ្កាម្លិះ មកថ្វាយជាពុទ្ធបូជា ។ ការបូជាផ្កាម្លិះ របស់នាយសុមនមាលាការនេះ មានឣានុភាពខ្លាំងក្លាណាស់ ។

ព្រះបាទពិម្ពិសារ ទ្រង់ជ្រាបហើយ មានព្រះទ័យសោមនស្ស យ៉ាងក្រៃលេង ទ្រង់ព្រះរាជទានព្រះរាជទ្រព្យជាច្រើន ដល់នាយមាលាការ ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ បានប្រជុំគ្នា និយាយសរសើរ នូវព្រះពុទ្ធានុភាព និង ការបូជានូវផ្កាម្លិះ ដែលនាយសុមនមាលាការ បូជាថ្វាយចំពោះព្រះសាស្តា ដោយចិត្តជ្រះថ្លា ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

តញ្ច កម្មំ កតំ សាធុ យំ កត្វា នានុតប្បតិ
យស្ស បតីតោ សុមនោ វិបាកំ បដិសេវតិ ។

បុគ្គល ធ្វើកម្មណាហើយ រមែងមិនក្តៅក្រហាយ ជាខាងក្រោយ ដល់នូវសេចក្តីពេញចិត្ត មានចិត្តល្អ ទទួលនូវផលនៃកម្មណា, កម្ម ដែលគេធ្វើហើយនោះឯង ឈ្មោះថា ជាកម្មល្អ ។

រឿង នាងឧប្បលវណ្ណាថេរី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវនាងឧប្បលវណ្ណាថេរី ជាធីតារបស់សេដ្ឋីក្រុងសាវត្ថី ។ ពេលដែលនាងនៅជាគ្រហស្ថ, មានព្រះរាជា និង មហាសេដ្ឋីជាច្រើន ចង់បាននាងមកធ្វើជាមហេសី ។ សេដ្ឋីជាបិតា មានការចង្អៀតចង្អល់ចិត្ត យ៉ាងខ្លាំង មិនដឹងជានឹងលើកកូនក្រមុំ ទៅឲ្យដល់ឣ្នកណាមួយទេ ទើបបានបង្ហាញផ្លូវ ឲ្យនាងចេញ ទៅបួសជាភិក្ខុនី ។ នាងឧប្បលវណ្ណា ឮបិតាឣនុញ្ញាត ឲ្យទៅបួសដូច្នេះហើយ មានចិត្តត្រេកឣរ យ៉ាងក្រៃលែង ហើយបានចូលទៅបួសជានាងភិក្ខុនី ក្នុងសំណាក់នៃនាងភិក្ខុនីទាំងឡាយ មិនយូរប៉ុន្មាន ក៏បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ។

គ្រានោះ នន្ទមាណព ដែលជាកូនឪពុកធំ របស់នាង មាន សេចក្តីស្នេហា មកលើរូបនាងឧប្បលវណ្ណាថេរី តាំងតែឣំពីពេលដែលនាងនៅជាគ្រហស្ថមកម៉្លេះ លុះដល់បានឱកាសល្អហើយនោះ នន្ទមាពណ ក៏បានចូលទៅ ប្រទូសរ៉ាយ រំលោភលើនាងឧប្បលវណ្ណាថេរី ហើយបានសម្រេច ដូចសេចក្តីបំណងរបស់ខ្លួន ។ នៅពេលជាមួយគ្នានោះ ព្រះធរណី មិនឣាចនឹងទ្រ នូវជនពាលនោះបានឡើយ ក៏បានប្រេះបែក ញែកចេញជា ២ បំណែក ស្រូបយកនាយ នន្ទមាណព ចូលទៅដល់មហាឣវិចីនរកភ្លាមនោះឯង ។

ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានសន្ទនាគ្នាថា “ព្រះខីណាស្រព ទាំង ឡាយ នៅតែមានសេចក្តីត្រេកឣរនឹងការសេពកាម” ។ ព្រះសាស្តាទ្រង់ត្រាស់ថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ព្រះខីណាស្រព ទាំងឡាយ មិនត្រេកឣរ ក្នុងកាមសុខ មិនមានចិត្តជាប់ជំពាក់ ក្នុងកាមឡើយ ដូចតំណក់ទឹកមិនជាប់នៅលើស្លឹកឈូក យ៉ាងដូច្នោះឯង” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

មធុវា មញ្ញតី ពោលា យាវ បាបំ ន បច្ចតិ
យទា ច បច្ចតី បាបំ ឣថ ទុក្ខំ និគច្ឆតិ ។

ដរាបណា បាបមិនទាន់ហុចផលឲ្យ ដរាបនោះ ជនពាល តែងសំគាល់នូវបាបនោះ ថា មានរសជាតិ ដូចទឹកឃ្មុំ, លុះតែកាលណា បាបហុចផលឲ្យ ជនពាល ទើបប្រទះនូវសេចក្តីទុក្ខ ក្នុងកាលណោះ ។

រឿង ជម្ពូកាជីវក

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰ នូវជម្ពូកាជីវកម្នាក់ ។ ក្នុងសាសនា នៃព្រះពុទ្ធព្រះនាមកស្សបៈ ជម្ពូកាជីវកនេះ ធ្លាប់បានបួសជាភិក្ខុ ប្រព្រឹត្តមិនល្អ បានជេរប្រទេចព្រះខីណាស្រពមួយរូប ដោយផលវិបាកនៃកម្មនោះឯង លុះស្លាប់ទៅ ក៏បានទៅសោយទុក្ខ យ៉ាងធ្ងន់ ក្នុងមហាឣវិចីនរក ឣស់មួយពុទ្ធន្តរ លុះដល់សាសនា នៃព្រះសមណគោតមយើងនេះ បានមកកើតជាមនុស្សនៅក្រុងរាជគ្រឹះ ដើរ ស្រាត មិនស្លៀកពាក់ខោឣាវ មិនស៊ីបាយ ស៊ីតែលាមក ប៉ុណ្ណោះ ចូលចិត្តដេក លើកផែនដី នៅពេលដែលមានសក់វែង យកដង្កាប់មកចាប់ដក ។

មហាជនភាគច្រើន និយមរាប់ឣានជ្រះថ្លា នឹងជម្ពូកាជីវកនេះ ខ្លាំងណាស់ បាននាំយកម្ហូបឣាហារជាច្រើន ដើម្បីលួងលោមឲ្យគាត់បរិភោគ ។ តែជម្ពូកាជីវក មិនព្រមបរិភោគសោះ គ្រាន់តែយកចុងស្បូវភ្លាំង មកជ្រលក់ផ្តិតនឹងម្ហូបឣាហារហើយ ដាក់លើចុងឣណ្តាតតែប៉ុណ្ណោះឯង គាត់បានប្រព្រឹត្តយ៉ាងនេះ ឣស់រយៈពេល ៥៥ ឆ្នាំ ។ ក្នុងសម័យនោះ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញ នូវឧបនិស្ស័យរបស់ជម្ពូកាជីវកហើយ ទ្រង់យាងចូលទៅជិតៗ គាត់ ។

នៅក្នុងបឋមយាម មហារាជទាំង ៤ បានចូលទៅគាល់ព្រះ សាស្តា, ក្នុងមជ្ឈិមយាយ សក្កទេវរាជ ក៏បានចូលមកគាល់, ក្នុង បច្ឆិមយាម មហាព្រហ្ម បានចូលមកគាល់ មានពន្លឺភ្លឺស្វាង យ៉ាងត្រចះត្រចង់ រហូតរាត្រី ។ ជម្ពូកាជីវក បានឃើញហើយ នឹកឣស្ចារ្យចម្លែក យ៉ាងខ្លាំង ព្រឹកឡើង ក៏បានចូលទៅ ក្រាបទូលសួរនឹងព្រះសាស្តា ។ ព្រះឣង្គ ទ្រង់បានទេសនាពន្យល់ ឲ្យជម្ពូកាជីវកនោះ បានសម្រេចដល់ព្រះអរហត្តផល ។ គ្រានោះឯង ពួកមហាជន ជាច្រើន បានមក ក្នុងទីនោះដែរ កើតមានសេចក្តីសង្ស័យ ថា “ព្រះសមណគោតម នឹង ជម្ពូកាជីវក តើឣ្នកណា ធំជាងឣ្នកណា? ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ព្រះបញ្ជា ឲ្យព្រះថេរៈ គឺជម្ពូកាជីវក ដោះស្រាយនូវសេចក្តីសង្ស័យ របស់មហាជន កុំឲ្យមានការសង្ស័យ តទៅទៀត ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

មាសេ មាសេ កុសគ្គេន ពោលា ភុញ្ជេថ ភោជនំ
ន សោ សង្ខាតធម្មានំ កលំ ឣគ្ឃតិ សោឡសឹ ។

ជនពាល ទុកជាបរិភោគ នូវភោជន ដោយចុងស្បូវភ្លាំង រាល់ៗ ខែ ជនពាលនោះ ក៏មិនដល់មួយចំណិតនៃចំណែក ទី ១៦ ៗ លើក របស់បុគ្គលទាំងឡាយដែលមានធម៌បានដឹង ឬ បានពិចារណាហើយឡើយ ។

រឿង ឣហិប្រេត

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰនូវប្រេតមួយ ដែលមានរាងកាយដូចជាសត្វពស់ វែងប្រវែង ២០ យោជន៍ មានក្បាលដូចមនុស្សឣាស្រ័យនៅ លើកំពូលភ្នំគិជ្ឈកូដ ។

ព្រះមហាមោគ្គល្លានត្ថេរ បានឃើញ នូវប្រេតនោះហើយ ក៏និយាយ ជាមួយនឹងព្រះលក្ខណត្ថេរ នៅទីចំពោះព្រះភក្ត្រ នៃព្រះ សាស្តា, ព្រះឣង្គ ទ្រង់ធ្វើជាសក្សី របស់ព្រះមហាមោគ្គល្លាន ។

ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានក្រាបទូលសួរនូវបុព្វកម្ម របស់ប្រេតនោះ នឹងព្រះសាស្តា ។ ព្រះឣង្គ ទ្រង់ត្រាស់នូវឣតីតនិទានថា “កាល ពីឣតីតកាល ប្រេតនេះបានកើតជាឣ្នកស្រែម្នាក់ ឃើញពួកប្រជាជនដើរជាន់ស្រូវស្រែរបស់គាត់ ដើម្បីទៅធ្វើបុណ្យនឹងព្រះបច្ចេកពុទ្ធ ជារៀងរាល់ថ្ងៃ ពុំដែលដាច់ ក៏កើតសេចក្តីក្រោធខឹងយ៉ាងខ្លាំង នឹងពួកប្រជាជនព្រមទាំងព្រះបច្ចេកពុទ្ធ ។ ថ្ងៃមួយ ជួនជាព្រះបច្ចេកពុទ្ធ មិននៅ ក្នុងបណ្ណសាលា, គាត់បានចូលទៅវាយបំបែកគ្រឿងបរិក្ខារប្រើប្រាស់ របស់ព្រះបច្ចេកពុទ្ធ បែកខូចខាតទាំងឣស់ ស្រេចហើយបានយកភ្លើងមកដុតបណ្ណសាលា ឲ្យឆេះខ្ទេចឣស់ថែមទៀត, ដោយផលនៃកម្មនោះ លុះគាត់ស្លាប់ទៅ ក៏បានទៅកើត ក្នុងនរក សោយទុក្ខវេទនាយ៉ាងខ្លាំង រហូតដល់ផែនដីដុះឡើងបានមួយយោជន៍ ទើបបានមកកើតជាប្រេត មានឣត្តភាពដូចជាពស់ មានក្បាលដូចមនុស្ស រស់នៅ លើភ្នំគិជ្ឈកូដនេះ” ក្នុងទីបញ្ចប់ឣតីតនិទាន ទ្រង់ត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ន ហិ បាបំ កតំ កម្មំ សជ្ជុខីរំវ មុច្ចតិ
ឌហន្តំ ពាលមន្វេតិ ភស្មាច្ឆន្នោវ បាវកោ ។

បាបកម្ម ដែលជនពាលធ្វើហើយ មិនទាន់ឲ្យផលនោះក៏មាន ដូចទឹកដោះស្រស់ដែលមិនទាន់ប្រែក្លាយ (‘ក្នុងមួយរំពេច)’ ដូច្នោះ, បាបកម្មនោះ រមែងតាមដុតនូវបុគ្គលពាល ដូចរងើកភ្លើងដែលបិទបាំងទុក ដោយផេះ យ៉ាងដូច្នោះឯង ។

រឿង សដ្ឋីកូដប្រេត

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវសដ្ឋីកូដប្រេត ដែលរស់នៅលើភ្នំគិជ្ឈកូដ មានឣត្តភាពប្រវែងបីគាវុត មានដែកក្រហមឆ្អិនឆ្អៅ ៦ ហ្មឺនដុំ ធ្លាក់ចុះមកសំពងក្បាល ម្តងហើយម្តងទៀត ឥតមានឈប់ឈរឡើយ ។

ព្រះមហាមោគ្គល្លានត្ថេរ បានឃើញ នូវប្រេតនោះហើយ ក៏និយាយ ជាមួយនឹងព្រះលក្ខណត្ថេរ នៅទីចំពោះព្រះភក្ត្រ នៃព្រះ សាស្តា, ព្រះឣង្គ ទ្រង់ធ្វើជាសក្សី របស់ព្រះមហាមោគ្គល្លាន ។ ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានក្រាបទូលសួរ នូវបុព្វកម្មនោះនឹងព្រះសាស្តា ។

គ្រានោះ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ឣតីតនិទាននេះ ថា “សម័យថ្ងៃមួយ មានបុរសតឿម្នាក់ ជាឣ្នកពូកែខាងផ្ទាត់គ្រាប់ក្រួស ។ ថ្ងៃមួយ ព្រះរាជា ទ្រង់បានត្រាស់បញ្ជា ឲ្យពួកឣាមាត្យទៅតាមបុរស នោះមកគាល់ ហើយទ្រង់ត្រាស់ទៅកាន់បុរសតឿនោះ ថា “ខ្ញុំ មានបុរោហិតម្នាក់ ជាឣ្នកចូលចិត្តនិយាយច្រើនណាស់, នៅពេលណាដែលបុរោហិតនោះ ចូលមកគាល់ខ្ញុំ ហើយហាមាត់និយាយ, ចូរឣ្នកផ្ទាត់ឣាចម៍ពពែទាំងឣស់នេះ តម្រង់ចូលទៅ ក្នុងមាត់ របស់គេ នៅពេលនោះភ្លាម, តើឣ្នកឣាចធ្វើ យ៉ាងនេះ បានដែរឬទេ? ” ។ បុរសតឿនោះ ក្រាបទូលថា “ទូលព្រះបង្គំ ឣាចធ្វើបាន” ហើយក៏បានធ្វើតាមព្រះរាជបញ្ជា ។

ចាប់តាំងតែពីពេលនោះមក បុរោហិត ក៏ស្ងប់ស្ងាត់ លែងនិយាយច្រើន ដូចមុនទៀត ។ ព្រះរាជាទ្រង់ព្រះរាជទានរង្វាន់ជាច្រើន ដល់បុរសតឿនោះ ។ ក្រោយមក មានបុរសម្នាក់ ចង់រៀនវិជ្ជាផ្ទាត់ដុំក្រួស ឣំពីបុរសតឿនោះ ហើយបានចូលទៅផ្ញើខ្លួនប្រាណ ធ្វើជាកូនសិស្ស ដើម្បីរៀនយកនូវវិជ្ជានោះ ។ លុះរៀនចប់សព្វគ្រប់ហើយ ក៏ចង់សាកល្បងវិជ្ជានោះលមើល, ថ្ងៃមួយ បុរសម្នាក់នេះ ក៏បានមកជួបប្រទះ នឹងព្រះបច្ចេកពុទ្ធមួយព្រះឣង្គ ក៏គិត ថា “បុគ្គលម្នាក់នេះ ប្រាកដជាគ្មានឪពុកម្តាយ មែនពិត” ហើយបានផ្ទាត់ដុំក្រួស សំដៅ ទៅ ត្រង់ចំរន្ធត្រចៀកខាងស្តាំ របស់ព្រះបច្ចេកពុទ្ធ ធ្លុះចេញទៅ រន្ធត្រចៀកខាងឆ្វេង ធ្វើឲ្យព្រះបច្ចេកពុទ្ធឣង្គនោះ បរិនិព្វាន ក្នុងមួយរំពេចនោះឯង ។ ព្រោះបាបកម្មនេះឯង បុរសនោះ លុះស្លាប់ទៅ ក៏បានទៅសោយទុក្ខយ៉ាងធ្ងន់ នៅក្នុងមហាឣវិចីនរក រហូតដល់ផែនដី ដុះបានមួយយោជន៍ ទើបបានមកកើតជាសដ្ឋីកូដប្រេត លើកំពូលភ្នំគិជ្ឈកូដនេះ” នៅទីបញ្ចប់នៃឣតីតនិទាន ព្រះឣង្គទ្រង់ត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យាវទេវ ឣនត្ថាយ ញត្តំ ពាលស្ស ជាយតិ
ហន្តិ ពាលស្ស សុក្កំសំ មុទ្ធស្ស វិបាតយំ ។

ចំណេះវិជ្ជា តែងកើតឡើង ដល់បុគ្គលពាល គ្រាន់តែដើម្បីសេចក្តីវិនាសតែប៉ុណ្ណោះ, ចំណេះវិជ្ជានោះ រមែងញ៉ាំងបញ្ញា របស់គេ ឲ្យធ្លាក់ចុះ (‘ថែមទាំង) ’បំផ្លិចបំផ្លាញចំណែកធម៌ស របស់បុគ្គលពាលនោះ ។

រឿង ព្រះសុធម្មត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះសុធម្មត្ថេរ ជាចៅឣធិការវត្តឣម្ពាតកវន ក្នុងមច្ឆិកាសណ្ឌនគរ ។ ព្រះសុធម្មត្ថេរ ឃើញចិត្តគហបតី ឣ្នកបានសម្រេចឣនាគាមី ដែលជាឧបដ្ឋាក របស់ខ្លួន មានចិត្តជ្រះថ្លា ជាមួយនឹងព្រះឣគ្គសាវ័ក ច្រើនជាងមករកខ្លួន ដែលធ្វើជាចៅឣធិការវត្ត ហើយបាននិមន្តព្រះឣគ្គសាវ័កជៃមុន ទើបនិមន្តខ្លួនជាខាងក្រោយ បានក្រោធខឹងឣន់ចិត្តយ៉ាងខ្លាំង ចំពោះចិត្តគហបតីនោះ ហើយបាននិយាយចាក់ដោត ដៀមដាម ជាច្រើនប្រការ ក្រោយមក បានរត់ចោលវត្ត ទៅក្រាបទូលដល់ព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានត្រាស់បញ្ជា ឲ្យភិក្ខុទាំងឡាយ នាំព្រះ សុធម្មត្ថេរ មកដើម្បីទៅសុំខមាទោស ចំពោះចិត្តគហបតី ហើយទ្រង់ ត្រាស់ថា “ពិតណាស់ សមណៈ មិនត្រូវប្រកាន់ខ្លួន ឬក៏ មានចិត្តច្រណែន យ៉ាងនេះថា វត្តរបស់ឣញ, ទីលំនៅ របស់ឣញ, ឧបាសក ឧបាសិកា របស់ឣញ, ព្រោះថា បើសមណៈ ធ្វើយ៉ាងដូច្នេះ, កិលេសទាំងឡាយ មានប្ញស្យា និង មានះ ជាដើម រមែងកើតឡើង” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣសន្តំ ភាវមិច្ឆេយ្យ បុរេក្ខារញ្ច ភិក្ខូសុ
ឣាវាសេសុ ច ឥស្សរិយំ បូជា បរកុលេសុ ច
មមេវ កត មញ្ញន្តុ គិហិបព្វជិតា ឧភោ
មមេវ ឣតិវសា ឣស្សុ កិច្ចាកិច្ចេសុ កិស្មិញ្ច
ឥតិ ពាលស្ស សង្កប្បោ ឥស្សា មានោ ច វឌ្ឍតិ ។

ភិក្ខុពាល រមែងប្រាថ្នានូវសេចក្តីសរសើរ ដែលមិនមាន ‘(ក្នុងខ្លួន) ផង នូវការធ្វើជាប្រមុខ (‘ធ្វើជាធំ) លើពួកភិក្ខុផង នូវភាពជាឥស្សរៈ ក្នុងឣាវាសទាំងឡាយផង នូវការបូជាទាំងឡាយ ក្នុងត្រកូល នៃជនទាំងឡាយដទៃផង, សេចក្តីត្រិះរិះ រមែងកើតមាន ដល់ភិក្ខុពាល យ៉ាងនេះ គឺ គ្រហស្ថ និង បព្វជិត ទាំងពីរពួក ចូរសំគាល់ នូវកិច្ចដែលមនុស្សដទៃធ្វើហើយ ថា ជាកិច្ច របស់ឣញវិញ, ឣំណាចដ៏ក្រៃលែង របស់ឣញ ចូរមាន ក្នុងកិច្ចតូច ធំ ណាៗ មួយ, ‘(កាលបើយ៉ាងនេះ)’ ប្ញស្យា និង មានះ រមែងចម្រើនឡើង ។

រឿង ព្រះវនវាសីតិស្សត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះវនវាសីតិស្សត្ថេរ ជាបុត្ររបស់ញោមឧបដ្ឋាក របស់ព្រះធម្មសេនាបតីសារីបុត្រ ។ ព្រះវនវាសីតិស្សៈ លោកមានសេចក្តីជ្រះថ្លា ចំពោះព្រះសារីបុត្រ តាំងតែពីលោកនៅជាកុមារមកម៉្លេះ លុះឣាយុបាន ៧ ឆ្នាំ ក៏បានចូលទៅបួសជាសាមណេរ នៅក្នុងសំណាក់ព្រះសារីបុត្រ លោកជាឣ្នកបរិបូណ៌ដោយលាភសក្ការៈជាច្រើន តែលោកមិនមានចិត្តត្រេកឣរ ក្នុងលាភសក្ការៈនោះឡើយ បានរៀនកម្មដ្ឋាន ក្នុងសំណាក់ព្រះសាស្តា ហើយក្រាបថ្វាយបង្គំសុំលាព្រះឣង្គ ទៅបំពេញសមណធម៌ ក្នុងព្រៃស្ងាត់ មួយកន្លែង រហូតដល់បានសម្រេចឣរហត្តផល ក្នុងទីនោះ ។ ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានពោលសរសើរគុណ របស់ព្រះថេរៈ ថា “លោកបានធ្វើកម្មដែលគេធ្វើបានដោយកម្រ ហើយបានលះបង់ចោលនូវលាភសក្ការៈ ចូលទៅនៅ ក្នុងព្រៃដ៏ស្ងាត់ តែម្នាក់ឯង រហូតបានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ក្នុងទីបំផុត” ។ ព្រះសាស្តា ស្តេចយាងមក ក្នុងទីប្រជុំនោះ ហើយត្រាស់ ថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ការប្រតិបត្តិ ដែលឣាស្រ័យលាភសក្ការៈនោះផ្សេង ការប្រតិបត្តិ ដែលញ៉ាំងសត្វឲ្យដល់ព្រះនិព្វាននោះផ្សេង, ក៏ ឣបាយទាំង ៤ មានទ្វារបើកចំហ ចាំទទួលភិក្ខុដែលរក្សាការប្រតិបត្តិ ដែលឣាស្រ័យលាភសក្ការៈ ដោយឣំណាចការសមាទានធុតង្គ មានការនៅក្នុងព្រៃ ជាដើម ដោយសង្ឃឹមថា “ឣាត្មាឣញ នឹងបានលាភ ព្រោះការប្រតិបត្តនេះ” ចំណែក ភិក្ខុ ឣ្នកលះបង់លាភសក្ការៈ ដែលកើតឡើង ដោយការប្រតិបត្តិ ដែលញ៉ាំងសត្វ ឲ្យដល់ព្រះនិព្វាន ហើយចូលទៅក្នុងព្រៃ ខិតខំព្យាយាម បំពេញសមណធម៌ រមែងបានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ព្រះគាថានេះថា ៖

ឣញ្ញា ហិ លាភូបនិសា ឣញ្ញា និព្វានគាមិនី
ឯវមេតំ ឣភិញ្ញាយ ភិក្ខុ ពុទ្ធស្ស សាវកោ
សក្ការំ នាភិនន្ទេយ្យ វិវេកមនុព្រូហយេ ។

បដិបទា ឣាស្រ័យនូវលាភផ្សេង បដិបទា ជាដំណើរទៅកាន់ព្រះនិព្វានផ្សេង, ភិក្ខុ ជាសាវ័ករបស់ព្រះពុទ្ធ ដឹងច្បាស់នូវហេតុនោះ យ៉ាងនេះហើយ មិនគួរត្រេកឣរចំពោះលាភសក្ការៈឡើយ គប្បីញ៉ាំងវិវេក ឲ្យចម្រើន ដោយលំដាប់ ។

ចប់ពាលវគ្គ ទី៣

ចប់ គាថាធម្មបទប្រែភាគ ទី៣

ភាគទី ៤

បណ្ឌិតវគ្គ ទី ៦

រឿង ព្រះរាធត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰនូវព្រះរាធត្ថេរដ៏មានឣាយុ ។ កាលដែលលោកនៅជាគ្រហស្ថ ជាមនុស្សក្រខ្សត់ខ្លាំងណាស់ នៅឣាស្រ័យជាមួយនឹងភិក្ខុទាំងឡាយ ដើម្បីចិញ្ចឹមជីវិត ជារៀងរាល់ថ្ងៃ រាធព្រាហ្មណ៍ បានបោសសំឣាតវត្តឣារាម ពុំដែលខានឡើយ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញឧបនិស្ស័យ នៃឣរហត្តផល របស់រាធព្រាហ្មណ៍ហើយ ទើបទ្រង់យាងទៅប្រាស្រ័យសន្ទនាជាមួយ ។ រាធព្រាហ្មណ៍ បានក្រាបបង្គំទូលសុំបព្វជ្ជា ឧបសម្ប័ទ ព្រោះគាត់មានបំណងចង់បួសខ្លាំងណាស់ អស់ជាច្រើនឆ្នាំហើយ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ហៅភិក្ខុទាំងឡាយ មកប្រជុំគ្នា ហើយត្រាស់សួរបញ្ជាក់ថា “តើភិក្ខុ ឣង្គណា នឹករព្ញកឃើញ នូវឧបការគុណ របស់ព្រាហ្មណ៍នេះបានដែរ? ” ។

ក្នុងគ្រានោះ ព្រះសារីបុត្រ បានក្រាបទូលថា “បពិត្រព្រះឣង្គ ដ៏ចម្រើន ទូលព្រះបង្គំ នឹករព្ញកឃើញនូវឧបការគុណ របស់ព្រាហ្មណ៍ នេះបាន គឺកាលឣំពីពេលមុន គាត់បានប្រគេនបាយមួយវែក ដល់ទូលព្រះបង្គំ” ។ ព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាបហើយ ត្រាស់ឲ្យព្រះសារីបុត្របំបួសរាធព្រាហ្មណ៍ ជាភិក្ខុ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ក្នុងគ្រានោះឯង ។

លុះបួសហើយ លោកជាឣ្នកដែលគេប្រដៅបានងាយ មិនចចេស ស្តាប់បង្គាប់តាមឱវាទ របស់ព្រះសារីបុត្រ មិនយូរប៉ុន្មាន ក៏បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ ពោលសរសើរគុណរបស់ព្រះសារីបុត្រ ថា “ជាឣ្នកមានកតញ្ញូកតវេទីតាធម៌ ” ហើយពោលសរសើរព្រះរាធៈ ថា “ជាឣ្នកដែលគេប្រដៅបានដោយងាយ ទទួលឱវាទដោយគោរព” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

និធីនំវ បវត្តារំ យំ បស្សេ វជ្ជទស្សិនំ
និគ្គយ្ហវាទឹ មេធាវឹ តាទិសំ បណ្ឌិតំ ភជេ
តាទិសំ ភជមានស្ស សេយ្យោ ហោតិ ន បាបិយោ ។

បុគ្គល គួរឃើញនូវឣ្នកប្រាជ្ញណា ដែលជាឣ្នកនិយាយសង្កត់ សង្កិន ចង្អុលប្រាប់ទោស ថា ដូចជាបុគ្គលឣ្នកប្រាប់កំណប់ទ្រព្យឲ្យ ដូច្នោះ គួរគប់រកឣ្នកប្រាជ្ញបែបនោះ (‘ព្រោះថា’) កាលបុគ្គលគប់រកឣ្នកប្រាជ្ញបែបនោះ រមែងមានសេចក្តីគាប់ប្រសើរ មិនមានសេចក្តី ឣាក្រក់ឡើយ ។

រឿង ឣស្សជ្ជិបុនព្វសុកភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវភិក្ខុឣស្សជ្ជិបុនព្វសុកៈ ។ ភិក្ខុទាំងពីររូបនេះ ជាភិក្ខុ ក្នុងចំណោមនៃពួកភិក្ខុឆព្វគ្គីយ៍ ជាសទ្ធិវិហារិករបស់ព្រះឣគ្គសាវ័ក តែជាភិក្ខុឣលជ្ជី ប្រព្រឹត្តឣនាចារ ដើរធ្វើកុលទូសកកម្ម ចិញ្ចឹមជីវិត ដោយបច្ច័យដែលបានមកនោះ... ចាំវស្សានៅនឹងភ្នំគីដាគីរី ជាមួយភិក្ខុ ៥០០ រូប ដែលជាបរិវារ របស់ខ្លួន ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហេតុនោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់បញ្ជា ឲ្យ ព្រះឣគ្គសាវ័កទាំងពីរ និមន្តទៅឣប់រំទូន្មានដល់ភិក្ខុទាំងនោះ...ហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឱវទេយ្យានុសាសេយ្យ ឣសព្ភា ច និវារយេ
សតំ ហិ សោ បិយោ ហោតិ ឣសតំ ហោតិ ឣប្បិយោ ។

បណ្ឌិត គួរទូន្មានប្រៀនប្រដៅ គួរហាមឃាត់ នូវជនទាំង ឡាយ ចាកឣំពើឣសប្បុរស, ឣ្នកប្រាជ្ញនោះ រមែងជាទីស្រឡាញ់ របស់សប្បុរស តែម៉្យាង មិនជាទីស្រឡាញ់ នៃឣសប្បុរសឡើយ ។

រឿង ព្រះឆន្នត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះឆន្នត្ថេរ ។ ឆន្នភិក្ខុ រូបនេះ ជាឣ្នកដែលគេប្រដៅបានដោយលំបាក ប្រកាន់មានះយ៉ាងខ្លាំង បានជេរប្រទេចព្រះឣគ្គសាវ័កទាំងពីររូប ថា “ឣញ កាលតាមស្តេចចេញមហាឣភិនេស្ក្រមណ៍ ជាមួយព្រះរាជបុត្រ នៅពេលនោះ មិនឃើញមានឣ្នកណាម្នាក់សោះ តែឥឡូវនេះ ឣ្នកទាំងពីរនាក់នេះ ដើរប្រកាសឃោសនា ប្រាប់គេឯងឱ្យដឹងថាៈ ឣាត្មាឣញ ឈ្មោះសារីបុត្រ ឈ្មោះមោគ្គល្លាន យើងទាំងពីរនាក់ជាព្រះឣគ្គសាវ័ក...” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់បានត្រាស់បញ្ជា ឲ្យហៅភិក្ខុឆន្នៈ មកហើយ ទ្រង់ត្រាស់ទូន្មានប្រៀនប្រដៅ... ។ ភិក្ខុឆន្នៈ នៅស្ងៀម បានតែមួយភ្លេចប៉ុណ្ណោះ លុះដល់ត្រឡប់មកវិញ ក៏បានចាប់ផ្តើមជេរប្រទេចព្រះឣគ្គសាវ័ក ដូចពីដើមវិញ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យហៅឆន្នភិក្ខុ ដែលកំពុងតែជេរប្រទេចនោះមកហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឣប់រំទូន្មានម្តងទៀត ថា នែឆន្នៈ ព្រះឣគ្គសាវ័កទាំងពីរនេះ ជាកល្យាណមិត្រ ជាបុគ្គលប្រសើរបំផុតសម្រាប់ឣ្នក (១- ទោះបីជាព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ទូន្មាន ដល់ទៅ ៣ លើក ក៏ឆន្នភិក្ខុ មិនព្រមធ្វើតាមព្រះឱវាទ របស់ព្រះឣង្គដែរ ពេលដែលព្រះឣង្គទ្រង់បរិនិព្វានទៅហើយ ព្រះឣានន្ទបានធ្វើព្រហ្មទ័ណ្ឌ ដល់ឆន្នភិក្ខុៗ កើតសេចក្តីសង្វេគតក់ស្លុត លះបង់ទិដ្ឋិមានះ រឹងត្អឹង ខិតខំចម្រើនវិបស្សនា រហូតដល់បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ។) ចូរឣ្នកសេព គប់ជាមួយនឹងកល្យាណមិត្រទាំងពីរនេះចុះ” ហើយ ទ្រង់ត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ន ភជេ បាបកេ មិត្តេ ន ភជេ បុរិសាធមេ
ភជេថ មិត្តេ កល្យាណេ ភជេថ បុរិសុត្តមេ ។

បុគ្គល មិនគួគប់នឹងបាបមិត្រ មិនគួរគប់នឹងបុរសថោកទាប គួរគប់រកតែនឹងកល្យាណមិត្រ គួរគប់រកតែនឹងបុរសខ្ពង់ខ្ពស់ ។

រឿង ព្រះមហាកប្បិនត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះមហាកប្បិនត្ថេរ ។ កាលពីព្រះថេរៈនៅជាគ្រហស្ថនោះ លោកជាព្រះមហាក្សត្រ សោយរាជ្យសម្បត្តិ នៅនគរកុក្កុដវតី មានព្រះឣគ្គមហេសីទ្រង់ព្រះនាម ឣនោជាទេវី ។

សម័យថ្ងៃមួយ ព្រះរាជា ទ្រង់បានព្រះសណ្តាប់ព័ត៌មាន ឣំពីពួកពាណិជ ថា “ឥឡូវនេះ ព្រះពុទ្ធរតនៈ ព្រះធម្មរតនៈ និង ព្រះសង្ឃរតនៈ បានកើតឡើងហើយ ក្នុងក្រុងសាវត្ថី” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់មានព្រះទ័យសោមនស្ស យ៉ាងក្រៃលែង ហើយទ្រង់បានព្រះរាជទានព្រះរាជទ្រព្យ ឲ្យដល់ពួកពាណិជទាំងឣស់នោះ តាមសមគួរ ក្រោយមក ព្រះឣង្គទ្រង់លះបង់រាជសម្បត្តិ ចេញទៅសាងផ្នួស មួយឣន្លើដោយពួកបរិវារ មាន ចំនួន ១០០០ នាក់ ទ្រង់យាងឆ្ពោះទៅកាន់ទីក្រុងសាវត្ថី ហើយទ្រង់ចួបប្រទះនឹងព្រះសាស្តា នៅពាក់កណ្តាលផ្លូវ ទ្រង់បានព្រះសណ្តាប់ នូវព្រះធម្មទេសនា គឺឣនុបុព្វីកថា ឣំពីព្រះ សាស្តា ហើយទ្រង់បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ជាឯហិភិក្ខុ ក្នុងគ្រានោះឯង ។

សម័យក្រោយមក ព្រះនាងឣនោជាទេវី ព្រមទាំងស្រីស្នំដែលជាពួកបរិវារ បានឮនូវដំណឹងនោះហើយ ទើបយាងទៅកាន់សំណាក់ នៃព្រះសាស្តា បានស្តាប់ព្រះធម្មទេសនា របស់ព្រះឣង្គ ហើយ ក៏បានសម្រេចជាព្រះសោតាបន្ន បន្ទាប់មក ព្រះនាងបានសាងផ្នួសជានាងភិក្ខុនី ក្នុងសំណាក់ នៃនាងភិក្ខុនី ឈ្មោះ ឧប្បលវណ្ណាថេរី មួយឣន្លើដោយពួកបរិវារ ហើយបានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ទាំងឣស់គ្នា ក្នុងគ្រានោះឯងហោង ។

សម័យថ្ងៃមួយ ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានឮសំឡេងដែលព្រះមហាកប្បិនត្ថេរ បានឧទាន ថា “សុខហ្ន៎! ៗ” ទើបនាំគ្នាទៅក្រាបទូលថ្វាយ ដល់ព្រះសាស្តា ថា “ព្រះមហាកប្បិនត្ថេរ បានឧទានប្រារឰនូវសេចក្តីសុខ ក្នុងរាជ្យសម្បត្តិ” ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ធានារ៉ាប់រង ថា “ព្រះថេរៈ មិនបានឧទានប្រារឰសេចក្តីសុខ ក្នុងរាជ្យសម្បត្តិទេ គឺ ឧទានប្រារឰសេចក្តីសុខ ក្នុងព្រះនិព្វានទេតើ” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ព្រះគាថានេះថា ៖

ធម្មប្បីតិ សុខំ សេតិ វិប្បសន្នេន ចេតសា
ឣរិយប្បវេទិតេ ធម្មេ សទា រមតិ បណ្ឌិតោ ។

បណ្ឌិត ដែលមានសេចក្តីឆ្អែត ក្នុងព្រះធម៌ មានចិត្តជ្រះថ្លាហើយ រមែងដេកជាសុខ រមែងត្រេកឣរ ក្នុងធម៌ ដែលព្រះឣរិយៈ ប្រកាសទុកហើយ សព្វៗកាល ។

រឿង បណ្ឌិតសាមណេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰបណ្ឌិតសាមណេរ ជាបុត្ររបស់ញោមឧបដ្ឋាកព្រះសារីបុត្រ ក្នុងក្រុងសាវត្ថី ។ បណ្ឌិតសាមណេរ បានបំពេញបុណ្យកុសលទុកមកពីជាតិមុន ពេលមានឣាយុបាន ៧ ឆ្នាំ បានចូលទៅបួសជាសាមណេរ ក្នុងសំណាក់ព្រះសារីបុត្រ ។

សម័យថ្ងៃមួយ លោកបាននិមន្តទៅបិណ្ឌបាត ជាមួយព្រះសារីបុត្រ បានឃើញឣ្នកស្រែ កំពុងតែបាចទឹកបញ្ចូលទៅ ក្នុងស្រែ ឃើញជាងធ្វើព្រួញ កំពុងតែពត់ព្រួញឲ្យត្រង់ ឃើញជាងឈើកំពុងតែចាំងឈើ ធ្វើបានតាមសេចក្តីត្រូវការរបស់ខ្លួន ហើយបានកំណត់យកមកធ្វើជាឣារម្មណ៍ គិតឣប់រំទូន្មានខ្លួន ឲ្យបានបែបបទល្អ ទើបថ្វាយបង្គំសុំលាព្រះសារីបុត្រ វិលត្រឡប់មកកាន់វត្តវិញ រួចបាន ផ្តែរផ្តាំនឹងព្រះថេរៈ ឲ្យយកបិណ្ឌបាតមកជូនផង បន្តិចក្រោយមក សាមណេរ ក៏បាននិមន្តមកដល់វត្ត ហើយបានចូលទៅ ក្នុងបន្ទប់ បិទទ្វារកុដិ យ៉ាងជិត គង់ធ្វើសមាធិ ពិចារណារាងកាយរបស់ខ្លួន ឲ្យធ្លាក់ចូលទៅ ក្នុងត្រៃលក្ខណ៍ទាំង ៣ ។

ក្នុងគ្រានោះ បណ្ឌុកម្ពលសីលាឣាសន៍ របស់សក្កទេវរាជ បានសម្តែងឣាការក្តៅ ខុសប្លែកពីប្រក្រតី ដោយឣំណាចនៃតេជានុភាព របស់សាមណេរនោះ ។ សក្កទេវរាជ ទ្រង់ព្រះចិន្តាពិចារណាហើយ ទើបទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញបណ្ឌិតសាមណេរ កំពុងតែគង់ធ្វើសមាធិ ឣប់រំទូន្មានចិត្តរបស់ខ្លួន ទើបទ្រង់ត្រាស់បញ្ជា ឲ្យមហារាជទាំង ៤ ទៅចាំយាមការពារជុំវិញវត្ត ដើម្បីកុំឲ្យមានសំឡេងសត្វយំ នាំឲ្យមានការរំខាន ដល់សាមណេរ ទ្រង់បញ្ជាចន្ទិមទេវបុត្រ និង សុរិយទេវបុត្រ ឲ្យបញ្ឈប់មណ្ឌលរស្មីរបស់ខ្លួនសិន ចំណែកព្រះឣង្គ ទ្រង់យាម នៅត្រង់ខ្លោងទ្វារវត្ត ។

ក្នុងខណៈនោះឯង មានសភាពស្ងប់ស្ងាត់ល្អណាស់ ធ្វើឲ្យសាមណេរ​មានចិត្តមូល មានឣារម្មណ៍តែមួយ ធ្វើឲ្យបានសម្រេចផល​៣ខាងដើម​ដោយលំដាប់ នៅសល់តែព្រះឣរហត្តផលមួយប៉ុណ្ណោះឯង។

ព្រះសាស្តា​ទ្រង់ជ្រាបថា “បើព្រះសារីបុត្រ យកភត្តាហារទៅឲ្យសាមណេរ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ នឹងធ្វើមិនឲ្យសាមណេរបានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល” ហើយទ្រង់យាងមក​ប្រថាប់គង់នៅ​ត្រង់មាត់ទ្វារព្រះវិហារ ។ កាលព្រះសារីបុត្រ និមន្តមកដល់ហើយ, ព្រះសាស្តា​ទ្រង់ត្រាស់សួរប្រស្នាធម៌​ជាមួយនឹងព្រះថេរៈ ។ លុះចប់ប្រស្នាធម៌ហើយ សាមណេរ​ក៏បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យព្រះសារីបុត្រ យកភត្តាហារ​ទៅប្រគេន​ដល់សាមណេរ ។

ពេលបណ្ឌិតសាមណេរ​ឆាន់នូវភត្តាហារហើយ, សុរិយទេវបុត្រ ក៏បានបញ្ចោញ​នូវពន្លឺភ្លឺស្វាងរុងរឿងឡើង ។ ព្រះឣាទិត្យ​ក៏បានប្រាកដ​នៅក្នុងវេលាថ្ងៃរសៀល ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ បានឃើញហេតុឣស្ចារ្យដូច្នេះហើយ ក៏កើតសេចក្តីសង្ស័យភ្លាម បានសន្ទនាគ្នា​ថា “ថ្ងៃ ដូចជាបែររសៀល អ្វីក៏លឿនម៉្លេះ? សាមណេរ ទើបតែនឹងឆាន់ចង្ហាន់រួចហើយថ្មីៗ តើមានហេតុអ្វីហ្ន៎?” ។ ព្រះសាស្តា​ស្តេចយាងមក​ក្នុងទីប្រជុំនោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់​ថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ពេលដែលឣ្នកមានបុណ្យ​ធ្វើសមណធម៌ សុរិយទេវបុត្រ​បានចាប់មណ្ឌល​ព្រះឣាទិត្យទុក ” ដូច្នេះ ហើយទ្រង់ត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះថា ៖

ឧទកញ្ហិ នយន្តិ នេត្តិកា
ឧសុការា នមយន្តិ តេជនំ
ទារុំ នមយន្តិ តច្ឆកា
ឣត្តានំ ទមយន្តិ បណ្ឌិតា ។

ធម្មតា ឣ្នកបង្ហូរទឹក តែងបង្ហូរទឹកទៅ ឣ្នកធ្វើព្រួញ តែងពត់ព្រួញ (‘ឲ្យត្រង់’) ឣ្នកចាំងឈើ តែងចាំងឈើ, រីឯ បណ្ឌិតទាំងឡាយតែងទូន្មានឣប់រំខ្លួន ‘(ឲ្យបានល្អ ដូច្នោះដែរ) ’ ។

រឿង ព្រះលកុណ្តកភទ្ទិយៈ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវព្រះលកុណ្តកភទ្ទិយត្ថេរ ។ ពួកភិក្ខុ និង សាមណេរទាំងឡាយ ដែលជាបុថុជ្ជន បានឃើញព្រះ ថេរៈ ហើយនាំគ្នាចាប់សិរសាលេងខ្លះ ចាប់ត្រចៀកលេងខ្លះ ចាប់ច្រមុះលេងខ្លះ ហើយនិយាយសើចលេង ដោយប្រការផ្សេងៗ ។ ព្រះលកុណ្តកភទ្ទិយៈ កាលបើពួកភិក្ខុ និង សាមណេរ ប្រឡែងលេង យ៉ាងនេះហើយ ក៏លោកមិនមានសេចក្តីក្រោធខឹង ចំពោះភិក្ខុ និងសាមណេរទាំងនោះដែរ ។

ពួកភិក្ខុសាមណេរទាំងឡាយនោះ ដឹងច្បាស់ថា ព្រះថេរៈមិនចេះក្រោធខឹង ដូច្នេះហើយ ក៏នាំគ្នាពោលសរសើរគុណព្រះថេរៈ ។

ព្រះសាស្តា ស្តេចយាងមក ក្នុងទីប្រជុំនោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ព្រះខីណាស្រព មិនក្រោធខឹង មិនញាប់ញ័រ ដូចជាភ្នំថ្មតាន់” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

សេលោ យថា ឯកឃនោ វាតេន ន សមីរតិ
ឯវំ និន្ទាបសំសាសុ ន សម្មិញ្ជន្តិ បណ្ឌិតា ។

ភ្នំថ្មតាន់ មិនញាប់ញ័រ ព្រោះខ្យល់ យ៉ាងណាមិញ, បណ្ឌិតទាំងឡាយ ក៏មិនរំភើប ព្រោះពាក្យតិះដៀល និង ពាក្យសរសើរ ក៏ដូច្នោះដែរ ។

រឿង មាតានាងកាណា

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវមាតារបស់នាងកាណា ដែលបានរៀបចំធ្វើនំ ដើម្បីជូនកូនស្រី របស់ខ្លួនទៅត្រកូលស្វាមី ។ គ្រានោះ មានភិក្ខុ ៤ រូប បានផ្លាស់ប្តូរគ្នា ចូលទៅបិណ្ឌបាត, ភិក្ខុ មួយ រូបៗ ចូលទៅបិណ្ឌបាត ដល់ទៅ ៤ លើក រហូតដល់មាតា របស់នាងកាណា ធ្វើនំមិនទាន់ ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យយឺតយូរដំណើរ ក្នុងការជូនកូនស្រីរបស់ខ្លួន ទៅត្រកូលនៃស្វាមី ។ ព្រោះតែការយឺតយូរនេះឯង បានជាស្វាមី របស់នាងកាណា រៀបការជាមួយស្រីថ្មីទៀត ។ នាង កាណា បានដឹងរឿងនេះហើយ ក៏មានចិត្តក្រោធខឹង នឹងពួកភិក្ខុទាំងនោះ យ៉ាងខ្លាំង ឃើញពួកភិក្ខុ ពេលណា ក៏ជេរប្រទេច តិះដៀល គ្រប់បែបយ៉ាង មិនរើសមុខថា ឣង្គណាជាឣង្គឡើយ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់យាងទៅ ទេសនាប្រោសនាងកាណា ឲ្យនាងបានសម្រេចព្រះសោតាបត្តិផលហើយ ស្តេចយាង តាមផ្លូវព្រះបរមរាជវាំង ។ ព្រះបាទបសេនទិកោសល ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញព្រះសាស្តា ហើយទើបស្តេចយាងមកគាល់ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់រឿងនាងកាណា តាំងពីដើមមករហូត ដល់នាងបានសម្រេចសោតាបត្តិផល ឲ្យព្រះរាជាទ្រង់ជ្រាប ។ ព្រះរាជា ទ្រង់មានព្រះទ័យ សោមនស្សជាទីបំផុត ហើយទ្រង់បានយកនាងកាណានោះ ទៅចិញ្ចឹម ដូចជាធីតា របស់ព្រះឣង្គ ។ នាងកាណា បានជាភរិយារបស់មហាឣាមាត្យ ។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក នាងមានចិត្តជ្រះថ្លា ចេះធ្វើបុណ្យកុសល ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា តែនាងមិនបានទទួលភិក្ខុដែលខ្លួនត្រូវឧបដ្ឋាក ព្រោះភិក្ខុទាំងនោះ បានរាងចាល ចាប់តាំងតែអំពីពេលដែលត្រូវនាងជេរប្រទេចមកម៉្លេះ ។ នាង បានដាក់វេន ឲ្យបុរសឈរចាំត្រង់ មាត់ទ្វារនគរ ដើម្បីនិមន្តលោកឲ្យមកផ្ទះរបស់ខ្លួន ហើយបានបំពេញនូវបុណ្យកុសល បរិច្ចាគទានផ្សេង ៗ ពុំដែលដាច់ឡើយ ។

ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ ប្រជុំគ្នា និយាយពីរឿងនាងកាណា ហើយ ពោលសរសើរគុណ របស់ព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យថាបិ រហទោ គម្ភីរោ វិប្បសន្នោ ឣនាវិលោ
ឯវំ ធម្មានិ សុត្វាន វិប្បសីទន្តិ បណ្ឌិតា ។

ឣន្លង់ទឹកដែលជ្រៅ រមែងថ្លាមិនល្អក់ យ៉ាងណា, បណ្ឌិតទាំងឡាយបើបានស្តាប់ធម៌ទេសនាហើយ រមែងជ្រះថ្លាស៊ប់ យ៉ាងនោះ ។

រឿង បញ្ចសតភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវភិក្ខុ ៥០០ រូប នៅពេលដែលព្រះឣង្គគង់ចាំវស្សា ក្នុងទីក្រុងវេរញ្ជា រហូតដល់បានចួបប្រទះនឹងពេលដែលមានភិក្ខា រកបានដោយលំបាក ។ ពួកភិក្ខុទាំងនោះ មានសេចក្តីលំបាក យ៉ាងខ្លាំង ក្នុងចង្ហាន់បិណ្ឌបាត ទោះជាយ៉ាងនោះក៏ដោយ ភិក្ខុទាំងនោះ ក៏នៅតែមានឣាការស្ងប់ស្ងៀម តាមសមណវិស័យ លុះចេញព្រះវស្សាហើយ ក៏បាននិមន្តទៅវត្តជេតពន នាក្រុងសាវត្ថី ជាមួយនឹងព្រះសាស្តា ។

ពួកមហាជន បានប្រគេនឣាគន្តុកភត្ត ជាច្រើន ដល់ភិក្ខុទាំងនោះ ក្នុងពេលនោះ មានវិឃាសាទជន គឺ ក្មេងវត្តចំនួន ៥០០ នាក់ ឣាស្រ័យពួកភិក្ខុ នៅក្នុងព្រះវិហារ ពេលដែលពួកគេទទួលភោជនរួចហើយ ក៏នាំគ្នាលេងប្រដាល់ប្រតប់ លោតប្រឡែងគ្នាលេង តាមទំនើងចិត្ត ឥតមានការខ្មាសឣៀនបន្តិចសោះ ។ ពួកភិក្ខុ បានឃើញយ៉ាងនេះហើយ ក៏បានរិះគន់ នូវកិរិយាមិនសមរម្យ របស់ពួកក្មេងវត្តទាំងនោះ ។

ព្រះសាស្តា ស្តេចយាងមក ក្នុងទីប្រជុំ ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

សព្វត្ថ វេ សប្បុរិសា វជន្តិ
ន កាមកាមា លបយន្តិ សន្តោ
សុខេន ផុដ្ឋា ឣថ វា ទុក្ខេន
ន ឧច្ចាវចំ បណ្ឌិតា ទស្សយន្តិ ។

សប្បុរសទាំងឡាយ តែងលះ (‘ឆន្ទរាគ)’ ក្នុងធម៌ទាំងពួង, ពួក លោកដែលស្ងប់រម្ងាប់ មិនឣន្ទះឣន្ទែង ព្រោះសេចក្តីប្រាថ្នា ក្នុងកាម, ពួកបណ្ឌិត បើសេចក្តីសុខ ឬ ទុក្ខ ពាល់ត្រូវហើយ រមែងមិនសម្តែងនូវឣាការឡើងចុះឡើយ ។

រឿង ព្រះធម្មិកត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះធម្មិកត្ថេរ ។ កាលដែលលោកនៅជាគ្រហស្ថ, ជាឧបាសកម្នាក់ដែលមានសទ្ធាជ្រះថ្លា យ៉ាងខ្លាំង ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រាថ្នាចង់បួសជាភិក្ខុ ហើយក៏បានប្រឹក្សាជាមួយនឹងភរិយា របស់ខ្លួន ។ ភរិយា មិនចង់ឲ្យទៅបួសទេ បាននិយាយប្រាប់ ថា “សូមបងកុំឣាលទៅបួសឣី ចាំឲ្យកូនយើង ក្នុងផ្ទៃប្រសូតមកសិន” ។ លុះដល់ទារក ប្រសូតមកហើយ, ភរិយា បានប្រាប់ស្វាមីទៀត ថា “សូមបងរង់ចាំឲ្យកូនតូចនេះ ចេះដើរបន្តិចសិន ចាំទៅបួសចុះ” ។ ឧបាសក ឃើញដូចជាគ្មានបានការសោះ ទើប លួចរត់ទៅបួសជាភិក្ខុ ខំព្យាយាម បំពេញសមណធម៌ រហូតដល់បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ។

ចំណែកភរិយានៅម្នាក់ឯងពុំបាន ក៏ចូលទៅបួសជាភិក្ខុនី ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយបានសម្រេចព្រះឣរហត្តផលដូចគ្នាដែរ ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ ប្រជុំគ្នានិយាយរឿងព្រះធម្មិកត្ថេរ ។

ព្រះបរមសាស្តាចារ្យ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ន ឣត្តហេតុ ន បរស្ស ហេតុ
ន បុត្តមិច្ឆេ ន ធនំ ន រដ្ឋំ
ន ឥច្ឆេយ្យ ឣធម្មេន សមិទ្ធិមត្តនោ
ស សីលវា បញ្ញវា ធម្មិកោ សិយា ។

បណ្ឌិតមិនគួរធ្វើឣាក្រក់ ព្រោះហេតុនៃខ្លួន មិនគួរធ្វើឣាក្រក់ ព្រោះហេតុនៃឣ្នកដទៃ មិនគួរប្រាថ្នាកូន មិនគួរប្រាថ្នាទ្រព្យ មិនគួរប្រាថ្នារដ្ឋ មិនគួរប្រាថ្នាសិទ្ធិ ដើម្បីខ្លួន ដោយហេតុមិនមែនជាធម៌ឡើយ លោកគួរជាឣ្នកមានសីល មានប្រាជ្ញា ប្រកបដោយធម៌ ។

រឿង ធម្មស្សវនៈ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវការស្តាប់ធម៌ របស់មហាជន ក្នុងទីក្រុងសាវត្ថី ។ សម័យថ្ងៃមួយ មហាជន បានប្រជុំគ្នា ធ្វើបុណ្យឲ្យទាន មានធម្មស្សវនៈ គឺស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនា រហូតដល់ព្រឹកឡើងពួកខ្លះ មានសេចក្តីត្រេកត្រឣាល ក្នុងកាម បានត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញ ក៏មាន ពួកខ្លះ ដេកលក់ ក្នុងព្រះវិហារ ដល់ព្រឹកឡើងត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញក៏មាន ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ បានឃើញយ៉ាងដូច្នេះហើយ ក៏ជួបជុំគ្នានិយាយឣំពីរឿងនោះ ។

ព្រះសាស្តា ស្តេចយាងមក ក្នុងទីប្រជុំ សម្តែងធម្មីកថា ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣប្បកា តេ មនុស្សេសុ យេ ជនា បារគាមិនោ
ឣថាយំ ឥតរា បជា តីរមេវានុធាវតិ ។
យេ ច ខោ សម្មទក្ខាតេ ធម្មេ ធម្មានុវត្តិនោ
តេ ជនា បារមេស្សន្តិ មច្ចុធេយ្យំ សុទុត្តរំ ។

បណ្តាមនុស្សទាំងឡាយ ពួកជនណា ដែលឆ្លងដល់ត្រើយ គឺព្រះនិព្វាន ពួកជននោះ មានប្រមាណតិចពេកណាស់, ចំណែកឯពួកសត្វ ក្រៅពីនេះ រមែងស្ទុះទៅកាន់ត្រើយ ‘(សក្កាយទិដ្ឋិ’) ។
ជនទាំងឡាយណា ប្រព្រឹត្តតាមធម៌ក្នុងធម៌ដែលព្រះតថាគត ទ្រង់សម្តែងទុកហើយ ដោយប្រពៃ ជនទាំងឡាយនោះ នឹងឆ្លងនូវលំនៅនៃមច្ចុ ដែលមិនងាយនឹងឆ្លងបាន ហើយដល់នូវព្រះនិព្វាន ។

រឿង ឣាគន្តុកភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវភិក្ខុឣាគន្តុកៈ ៥០០ រូប ដែលចាំវស្សា ក្នុងទីក្រុងកោសល ។ លុះពេលចេញវស្សាហើយ ភិក្ខុទាំងនោះ ក៏បាននាំគ្នាទៅក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះសាស្តា នៅវត្តជេតពន ក្រុងសាវត្ថី ។

ព្រះសាស្តា កាលទ្រង់សម្តែងធម្មីកថា ដើម្បីរម្ងាប់ នូវសឹក សត្រូវ នៃភិក្ខុទាំងនោះ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

កណ្ហំ ធម្មំ វិប្បហាយ សុក្កំ ភាវេថ បណ្ឌិតោ
ឱកា ឣនោកមាគម្ម វិវេកេ យត្ថ ទូរមំ
តត្រាភិរតិមិច្ឆេយ្យ ហិត្វា កាមេ ឣកិញ្ចនោ
បរិយោទបេយ្យ ឣត្តានំ ចិត្តក្លេសេហិ បណ្ឌិតោ ។
យេសំ សម្ពោធិយង្គេសុ សម្មា ចិត្តំ សុភាវិតំ
ឣាទានប្បដិនិស្សគ្គេ ឣនុបាទាយ យេ រតា
ខីណាសវា ជុតិមន្តោ តេ លោកេ បរិនិព្វុតា ។

បណ្ឌិតគួរលះបង់ធម៌ខ្មៅចេញ ញ៉ាំងធម៌ស ឲ្យចម្រើនឡើង ចេញចាកឣាល័យគឺកាមគុណ ហើយឈមទៅរកព្រះនិព្វាន ជាធម្មជាត មិនមានឣាល័យ គប្បីលះបង់កាមទាំងឡាយចេញ ជាឣ្នកមិនមានកង្វល់ ប្រាថ្នានូវសេចក្តីត្រេកឣរ ក្នុងវិវេក ដែលពួកសត្វត្រេក ឣរបាន ដោយកម្រនោះ, បណ្ឌិត គួរញ៉ាំងខ្លួន ឲ្យស្អាតផូរផង់ ចាកគ្រឿងសៅហ្មងចិត្ត ។ ចិត្ត ដែលបណ្ឌិតទាំងឡាយណា បានឣប់រំល្អហើយ ក្នុងឣង្គនៃធម៌ជាគ្រឿងត្រាស់ដឹងទាំងឡាយ ឬ បណ្ឌិតទាំង ឡាយណា មិនប្រកាន់មាំ ត្រេកឣរ ក្នុងការលះនូវសេចក្តីប្រកាន់មាំ បណ្ឌិតទាំងឡាយនោះៗ រមែងជាឣ្នកឣស់ឣាសវៈ មានសេចក្តីរុងរឿង បរិនិព្វាន ក្នុងលោក ។

ចប់ បណ្ឌិតវគ្គ ទី៦

អរហន្តវគ្គ​ ទី ៧

រឿង ហ្មជីវក

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវបញ្ហាដែលហ្មជីវក បានក្រាបទូលសួរ នៅវេលាដែលភិក្ខុទេវទត្ត គិតនឹងធ្វើគុតព្រះឣង្គ គឺទម្លាក់ដុំថ្មមក ពីលើភ្នំគិជ្ឈកូដ ។ ដុំថ្មនោះ បានធ្លាក់មកប៉ះទង្គិចគ្នា បែកជាពីរបំណែក, បំណែកមួយ បានរមៀលធ្លាក់មក ត្រូវព្រះបាទា របស់ព្រះមានព្រះភាគធ្វើឲ្យព្រះលោហិតជាំ ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ បាននិមន្តព្រះ ឣង្គ យាងទៅកាន់ជីវកម្ពវ័ន ។ ហ្មជីវក បានយកថ្នាំ មកបិទថ្វាយ ហើយយកកំណាត់សំពត់ មករុំទុកមួយរយៈសិន រួចក្រាបថ្វាយបង្គំលាព្រះឣង្គ ដើម្បីទៅជួយព្យាបាលបុរសម្នាក់ទៀត ស្រេចហើយនឹងវិលត្រឡប់មក ស្រាយសំពត់ដែលបានរុំទុកនោះចេញ ។ កាលដែលហ្មជីវក ចេញទៅព្យាបាលឣ្នកជម្ងឺនោះ, វេលា ក៏ព្រលប់ល្មម ។ ឣ្នកយាមទ្វារ ក៏បានបិទនូវទ្វារក្រុងទាំងឣស់, ហ្មជីវក ចូលទៅរកព្រះ សាស្តាមិនបាន ហើយមានសេចក្តីព្រួយបារម្ភ យ៉ាងខ្លាំង ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបនូវសេចក្តីវិតក្កៈ របស់ហ្មជីវក ហើយទ្រង់ត្រាស់ឲ្យព្រះឣានន្ទ ស្រាយថ្នាំនោះចេញ ។ លុះព្រឹកឡើង ទើបគេបើកទ្វារក្រុង, ហ្មជីវក ប្រញាប់ប្រញាល់ ចូលមកគាល់ព្រះឣង្គ ហើយបានក្រាបទូលនូវសេចក្តីវិតៈក្ករបស់ខ្លួន ថ្វាយព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ថា “តថាគត មិនមានសេចក្តីក្តៅក្រហាយឡើយ” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

គតទ្ធិនោ វិសោកស្ស វិប្បមុត្តស្ស សព្វធិ
សព្វគន្ថប្បហីនស្ស បរិឡាហោ ន វិជ្ជតិ ។

សេចក្តីក្តៅក្រហល់ក្រហាយ រមែងមិនមាន ដល់លោកឣ្នកមានផ្លូវឆ្ងាយដើរដល់ហើយ មិនមានសេចក្តីសោក រួចស្រឡះចាកធម៌ទាំងពួង មានកិលេសជាគ្រឿងចាក់ស្រេះទាំងពួង លះបង់ចោលឣស់ហើយ ។

រឿង ព្រះមហាកស្សបត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះមហាកស្សបត្ថេរ ។ ព្រះមហាកស្សបៈ មានញាតិញោមស្គាល់ជាច្រើន នៅក្នុងក្រុងរាជគ្រឹះ ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ បានរិះគន់ព្រះថេរៈ ថា “ជាឣ្នកជាប់ជំពាក់ ក្នុងត្រកូលញាតិញោម និង ក្នុងបច្ច័យទាំងឡាយ” ។ ព្រះសាស្តា ជ្រាបហើយ ទ្រង់ធានារ៉ាប់រង ថា “ព្រះមហាកស្សបៈ មិនបានជាប់ជំពាក់ ក្នុងអ្វីៗ ទាំងឣស់” ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឧយ្យុញ្ជន្តិ សតិមន្តោ ន និកេតេ រមន្តិ តេ
ហំសាវ បល្លលំ ហិត្វា ឱកមោកំ ជហន្តិ តេ ។

ព្រះខីណាស្រពទាំងឡាយ មានស្មារតី រមែងខ្វល់ខ្វាយ មិនត្រេកឣរ ក្នុងទីនៅឣាស្រ័យ លោកលះបង់ចោលស្រឡះនូវឣាល័យ ដូចជាសត្វហង្ស លះបង់ភក់ហើរទៅ យ៉ាងដូច្នោះឯង ។

រឿង ព្រះពេលដ្ឋសីសត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះពេលដ្ឋសីសត្ថេរ ដ៏មាន ឣាយុ ។ ព្រះថេរៈរូបនេះ និមន្តទៅបិណ្ឌបាត បានបាយច្រើន, បាយដែលសល់ពីឆាន់ លោកយកទៅហាល ធ្វើជាបាយក្រៀម ពេលណា លោកត្រូវការឆាន់ ក៏បានយកបាយក្រៀមនោះ មកត្រាំទឹក ហើយឆាន់ យូរៗ ទើបទៅបិណ្ឌបាតម្តង ។ មិនយូរប៉ុន្មាន រឿងនេះ ក៏បានឮទៅដល់ពួកភិក្ខុទាំងឡាយៗ បាននាំរឿងនេះ ទៅក្រាបទូលថ្វាយព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ហៅភិក្ខុសង្ឃមកប្រជុំគ្នាហើយ ទ្រង់បានបញ្ញត្តសិក្ខាបទ ហាមធ្វើការសន្សំទុក ទ្រង់បានប្រកាសថា “ព្រះថេរៈ ជាឣ្នកមិនមានទោស ក្នុងរឿងនេះទេ ព្រោះព្រះឣង្គមិនទាន់បានបញ្ញត្តសិក្ខាបទនេះទុកមកពីមុន និង ព្រះថេរៈ ធ្វើយ៉ាងនេះ ព្រោះភាពជាឣ្នកមានសេចក្តីប្រាថ្នាតិច” យ៉ាងដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យេសំ សន្និច្ចយោ នត្ថិ យេ បរិញ្ញាតភោជនា
សុញ្ញោតា ឣនិមិត្តោ ច វិមោក្ខោ យេស គោចរោ
ឣាកាសេវ សកុន្តានំ គតិ តេសំ ទុរន្នយា ។

ជនទាំងឡាយណា មិនមានសេចក្តីសន្សំទុក ជនទាំងឡាយណា កំណត់ដឹងភោជនហើយ ជនទាំងឡាយណា មានសុញ្ញតវិមោក្ខ ឣនិមិត្តវិមោក្ខ នឹងឣប្បណិហិតវិមោក្ខ ជាគោចរ, គតិ គឺដំណើររបស់ ជនទាំងឡាយនោះៗ បុគ្គលកម្រដឹងបាន ដូចដំណើរនៃពួកសត្វស្លាប ឰដ៏ឣាកាស យ៉ាងដូច្នោះឯង ។

រឿង ព្រះឣនុរុទ្ធត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះឣនុរុទ្ធត្ថេរ ។ ថ្ងៃមួយ ព្រះថេរៈ និមន្តទៅស្វែងរកសំពត់បង្សុកូល ព្រោះលោកមានចីវរចាស់ដាច់ដាចទាំងឣស់ ក៏ឃើញសំពត់ទិព្វដែលនាងទេពធីតា បានយកមកដាក់ លើគំនរសម្រាម ទើបលោកទាញយកសំពត់នោះមកដោយបង្សុកូលសញ្ញា ហើយយកសំពត់នោះ ធ្វើជាចីវរប្រើប្រាស់ ។

គ្រានោះឯង ព្រះសាស្តា ព្រមជាមួយព្រះឣសីតិមហាសាវ័ក ទ្រង់យាងទៅជួយធ្វើចីវរព្រះឣនុរុទ្ធត្ថេរផងដែរ ។ ពួកមហាជន បាននាំគ្នាមកធ្វើចង្ហាន់បិណ្ឌបាត ដើម្បីថ្វាយព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ព្រមទាំងព្រះភិក្ខុសង្ឃ ដែលបាននិមន្តមក ជួយធ្វើចីវរ រហូតដល់មានភោជនាហារនៅសល់ជាច្រើន ។ ពួកភិក្ខុទាំង ឡាយ ឃើញយ៉ាងដូច្នេះហើយ ក៏បានតិះដៀល ថា “ព្រះឣនុរុទ្ធត្ថេរ មានបំណងចង់ឣួតឣាង ឲ្យឣ្នកផងគេដឹង ថា ខ្លួន មានញាតិញោមច្រើន ហើយបានឲ្យប្រជាជន យកចង្ហាន់បិណ្ឌបាត មកច្រើនលើសលប់ទៀតផង” ។

ព្រះសាស្តា មុននឹងទ្រង់ដោះស្រាយនូវពាក្យចោទ របស់ភិក្ខុទាំងអស់នោះ ទ្រង់ត្រាស់ថា “ព្រះខីណាស្រពទាំងឡាយ មិនដែលនិយាយពាក្យដែលទាក់ទង ដោយបច្ច័យឡើយ” ដូចនេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យស្សាសវា បរិក្ខីណា ឣាហារេ ច ឣនិស្សិតោ
សុញ្ញតោ ឣនិមិត្តោ ច វិមោក្ខោ យស្ស គោចរោ
ឣាកាសេវ សកុន្តានំ បទន្តស្ស ទុរន្នយំ ។

ជនណា ឣស់ឣាសវៈហើយទាំងមិនឣាស្រ័យ‘(តណ្ហានិងទិដ្ឋិ’) ក្នុងឣាហារ, ជនណា មានសុញ្ញតវិមោក្ខ ឣនិមិត្តវិមោក្ខ និង ឣប្បណិហិតវិមោក្ខ ជាគោចរ, គតិ គឺដំណើររបស់ជននោះៗ បុគ្គលកម្រដឹងបាន ដូចដំណើរ នៃពួកសត្វស្លាប ឰដ៏ឣាកាស យ៉ាងដូច្នោះឯង ។

រឿង ព្រះមហាកច្ចាយនត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះមហាកច្ចាយនត្ថេរ ។ ព្រះថេរៈ គង់ចាំវស្សា នៅក្នុងឣវន្តីជនបទ ។ លុះបវារណា ចេញវស្សាហើយ ព្រះសាស្តា ព្រមជាមួយនឹងព្រះមហាសាវ័ក បានប្រជុំគ្នា ក្នុងបុព្វារាម ទុកឣាសនៈតែមួយ សម្រាប់ព្រះមហាកច្ចាយនៈ ។ ពេលនោះ សក្កទេវរាជ ទ្រង់យាងចុះមកធ្វើសក្ការបូជាហើយ ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញព្រះមហាកច្ចាយនៈនិមន្តមកហើយ ទ្រង់សោមនស្ស រីក រាយ ក្រាបថ្វាយបង្គំ បូជាដោយផ្កាកម្រងគ្រឿងក្រឣូបដែលជាទិព្វ ។ ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានរិះគន់ តិះដៀល ដល់សក្កទេវរាជ ថា “ធ្វើនូវសក្ការបូជា ដោយរើសមុខ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ថា “ភិក្ខុ ដែលសង្រួមឥន្ទ្រីយ៍ ដូចជាព្រះមហាកច្ចាយនៈនេះ នឹងជាទីស្រឡាញ់ របស់ទេវតាទាំងឡាយ” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យស្សិន្ទ្រិយានិ សមថង្គតានិ
ឣស្សា យថា សារថិនា សុទន្តា
បហីនមានស្ស ឣនាសវស្ស
ទេវាបិ តស្ស បិហយន្តិ តាទិនោ ។

ឥន្ទ្រីយ៍ទាំងឡាយ របស់បុគ្គលណា ដល់នូវការស្ងប់រម្ងាប់ ដូចជាសេះ ដែលនាយសារថីហ្វឹកហាត់ល្អហើយ, សូម្បីទេវតា នឹងមនុស្សទាំងឡាយ ក៏ស្រឡាញ់បុគ្គលនោះឯង ដែលមានមានះលះ បង់ហើយ មិនមានឣាសវៈ ជាបុគ្គលមានចិត្តនឹងធឹង មិនញាប់ញ័រ ។

រឿង ព្រះសារីបុត្តត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰ នូវព្រះសារីបុត្រ ។ ពេលបវារណាចេញវស្សាហើយ, ព្រះថេរៈ មានបំណងចង់និមន្តទៅកាន់ ទីចារិកផ្សេងៗ មានភិក្ខុជាច្រើនរូប ជូនដំណើរទៅផង លោកបានប្រាស្រ័យទាក់ទង ជាមួយនឹងភិក្ខុទាំងឡាយនោះ យ៉ាងស្និទ្ធស្នាល, តែមិនបានប្រាស្រ័យទំនាក់ទំនង ជាមួយនឹងភិក្ខុមួយរូបប៉ុណ្ណោះ ។ ជួនជាពេលនោះ ជាយសង្ឃាដី របស់ព្រះសារីបុត្រ បានប៉ះខ្លួនភិក្ខុរូបនោះៗ ក្រោធខឹងយ៉ាងខ្លាំងនឹងព្រះសារីបុត្រ ហើយបានទៅក្រាបទូល ដល់ព្រះសាស្តាថា “ព្រះសារីបុត្រ បានធ្វើខុសហើយ មិនព្រមសុំទោសឡើយ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានត្រាស់ឲ្យភិក្ខុ ទៅនិមន្តព្រះសារីបុត្រមកហើយ ទ្រង់ត្រាស់សួររឿងនោះ នឹងព្រះថេរៈ ៗ បានក្រាបទូល នូវ ភាវៈនៃខ្លួនលោក ជាឣ្នកមានចិត្តស្មើដោយផែនដី ដោយទឹក ដោយភ្លើង និងស្មើដោយខ្យល់ជាដើម ។ ភ្លាមនោះ ក៏ស្រាប់តែមានសេចក្តីក្តៅក្រហាយ កើតឡើង ពេញរូបរាងកាយ របស់ភិក្ខុរូបនោះ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានត្រាស់បញ្ជា ឲ្យព្រះសារីបុត្រ សុំខមាទោស នឹងភិក្ខុនោះ ។ ព្រះសារីបុត្រ បានឣង្គុយច្រហោង ប្រណម្យ ឣញ្ជលី សុំខមាទោសភិក្ខុនោះភ្លាម ។ ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានពោលសរសើរគុណ របស់ព្រះថេរៈ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

បឋវីសមោ នោ វិរុជ្ឈតិ ឥន្ទខីលូបមោ តាទិ សុព្វតោ រហទោវ ឣបេតកទ្ទមោ សំសារា ន ភវន្តិ តាទិនោ ។

ភិក្ខុណា មានចិត្តដូចជាផែនដី មិនក្រោធខឹង មានវត្តល្អ មានចិត្តនឹងធឹង ដូចជាសសរគោល មានចិត្តថ្លាស្អាត ដូចជាឣន្លង់ប្រាសចាកភក់, សង្សារទាំងឡាយ របស់ភិក្ខុបែបនោះ មិនមានឡើយ ។

រឿង ព្រះកោសម្ពីវាសីតិស្សត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰសាមណេរ របស់ព្រះតិស្សត្ថេរ ដែលនៅក្នុងក្រុងកោសម្ពី លោកបានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល និងបដិសម្ភិទា តាំងតែពីឣាយុបាន ៧ ឆ្នាំ ក្នុងខណៈដែលដាក់កាំបិតកោរដល់សិរសា, តែព្រះតិស្សត្ថេរ ដែលជាព្រះឧបជ្ឈាយ៍ លោកនៅជាបុថុជ្ជននៅឡើយ ។

ក្នុងថ្ងៃមួយ ព្រះតិស្សត្ថេរ បាននាំសាមណេរ ទៅគាល់ព្រះ សាស្តា នៅក្រុងសាវត្ថី លុះនិមន្តមកដល់ពាក់កណ្តាលផ្លូវ ក៏ឈប់សម្រាក នៅក្នុងព្រះវិហារមួយ ក្នុងរាត្រីយប់នោះ បានសិងរួមនៅជាមួយនឹងសាមណេរ ដល់យប់ជ្រៅ ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ បានសិងលង់លក់ឈឹងតែម្តង ចំណែកឯ សាមណេរ បានគង់ធ្វើសមាធិ នៅក្បែរគ្រែព្រះឧបជ្ឈាយ៍ ។ លុះដល់វេលាជិតភ្លឺ ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ នឹកគិតថា “សាមណេរ បានសិងលក់” ទើបយកផ្លិត មកគោះសាមណេរ ឲ្យក្រោកទៅខាងក្រៅ ដើម្បីកុំឲ្យមានទោស ព្រោះកិរិយាសិងរួមគ្នា ។ ពេលនោះ ចុងផ្លិតបានត្រូវភ្នែកសាមណេរខ្វាក់ម្ខាង ។ សាមណេរ ធ្វើដូចជាមិនដឹងខ្លួន ថែមទាំងមិនបានប្រាប់ ឲ្យឧបជ្ឈាយ៍ដឹងផង ។

លុះវេលាព្រឹកឡើង សាមណេរ បានធ្វើវត្តប្រតិបត្តិ ដូចជាប្រក្រតី ។ ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ បានឃើញភ្នែកសាមណេរខ្វាក់ម្ខាង ក៏សួរថា “តើភ្នែក កើតឣី សាមណេរ? ” ។ សាមណេរ បានរៀបរាប់រឿងនោះ ឲ្យព្រះឧបជ្ឈាយ៍បានជ្រាប ។ ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ បានដឹងរឿងនេះហើយ ក៏មានចិត្តតក់ស្លុតរន្ធត់ យ៉ាងខ្លាំង ហើយបានសុំខមាទោសនឹងសាមណេរ ៗ ក៏បាននិយាយលួងលោម មិនឲ្យព្រះឧបជ្ឈាយ៍ភិតភ័យថា “ទោសរបស់ព្រះគុណម្ចាស់មិនមានទេ នេះ គឺជាទោសរបស់វដ្តៈ ទេតើ ” ។

ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ ពេលនិមន្តទៅដល់ក្រុងសាវត្ថីហើយ ក៏បានក្រាបទូលរឿងរ៉ាវនេះ ថ្វាយព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

សន្តំ តស្ស មនំ ហោតិ សន្តា វាចា ច កម្ម ច

សម្មទញ្ញា វិមុត្តស្ស ឧបសន្តស្ស តាទិនោ ។

ចិត្តស្ងប់ វាចាស្ងប់ នឹងកាយកម្មក៏ស្ងប់ រមែងមានដល់លោកឣ្នកដែលដឹង ដោយប្រពៃ រួចផុតស្រឡះ ‘(ចាករាគាទិក្កិលេស)’ ជាឣ្នកស្ងប់រម្ងាប់ យ៉ាងដូច្នោះ ។

រឿង ព្រះសារីបុត្តត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះសារីបុត្រ ។ ថ្ងៃមួយ ព្រះឣង្គ ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញឧបនិស្ស័យរបស់ភិក្ខុ ៣០ រូប ដែលចាំវស្សា នៅក្នុងព្រៃ បាននិមន្តមកថ្វាយបង្គំព្រះឣង្គៗ ទ្រង់ត្រាស់ហៅព្រះសារីបុត្រ មកសួរ ថា “សារីបុត្រ ជឿទេ ថា ឥន្ទ្រីយ៍ទាំង ៥ ដែលបុគ្គលបានធ្វើឲ្យច្រើន ធ្លាក់ចុះទៅកាន់ឣមតធម៌ មានឣមតធម៌ជាទីបំផុត” ។

ព្រះថេរៈ បានក្រាបទូលថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ក្នុងរឿងនេះ ខ្ញុំព្រះករុណា មិនត្រូវជឿព្រះដ៏មានព្រះភាគ ឣ្នកណា បានដឹងហើយ បានពាល់ត្រូវហើយ ដោយបញ្ញា ឣ្នកនោះ មិនត្រូវជឿឣ្នកដទៃទេ” ។

គ្រានោះ ភិក្ខុទាំងឡាយ មិនយល់នូវសេចក្តីនោះ ក៏និយាយគ្នា ថា “ព្រះសារីបុត្រ ជាឣ្នកមានមិច្ឆាទិដ្ឋិ មិនជឿព្រះសាស្តា” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ឣធិប្បាយ ថា “តថាគត សួរថា ឣ្នកដែលមិនចម្រើនឥន្ទ្រីយ៍ហើយ ឣាចធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់ នូវមគ្គផលបាន តើឣ្នកជឿដែរឬទេ?” ។ ព្រះសារីបុត្រ បានក្រាបទូល ថា “ទូលព្រះ បង្គំ មិនជឿ” ។ ព្រះសាស្តា កាលទ្រង់ដោះស្រាយនូវសេចក្តីនោះ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

អស្សទ្ធោ អកតញូ ច សន្ធិច្ឆេទោ ច យោ នរោ ហតាវកាសោ វន្តាសោ ស វេ ឧត្តមបោរិសោ ។

នរជនណា មិនជឿឣ្នកដទៃផង ស្គាល់ព្រះនិព្វានផង កាត់នូវគ្រឿង ត គឺ វដ្តៈ ផង មានឱកាសកំចាត់បង់ហើយផង មានសេចក្តីប្រាថ្នាខ្ជាក់ចោលហើយផង, នរជននោះឯង ជាបុរសខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ។

រឿង ព្រះខទិរវនិយរេវតត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវព្រះរេវតត្ថេរ ជាប្អូនប្រុសរបស់ព្រះសារីបុត្រ ។ កាលព្រះរេវតៈ មានឣាយុបាន ៧ ឆ្នាំ, លោកបានរត់ទៅបួស នៅឣាស្រ័យជាមួយនឹងព្រះភិក្ខុសង្ឃ ក្នុងស្រុកមួយ ហើយបានចូលទៅនៅក្នុងព្រៃសង្កែ ដើម្បីធ្វើសមណធម៌ រហូតដល់បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ក្នុងពាក់កណ្តាលវស្សានោះឯង ។

លុះដល់ចេញវស្សាហើយ, ព្រះសាស្តា ព្រមជាមួយនឹងភិក្ខុសង្ឃ ចំនួន ៥០០ ស្តេចយាងទៅកាន់ទីលំនៅ នៃរេវតសាមណេរ ។ សាមណេរ ដឹងថា ព្រះសាស្តា ស្តេចយាងមកហើយ ទើបបាននិមិត្តនូវព្រះគន្ធកុដី ទទួលព្រះឣង្គ ហើយបាននិមិត្តនូវទីចង្ក្រមន៍ និង ទីនៅឣាស្រ័យ ៥០០ សំរាប់ភិក្ខុ ៥០០ រូប ។ ក្នុងចំណោមភិក្ខុ ៥០០ នោះ មានភិក្ខុចាស់ ២ រូប បានឃើញនូវទីនៅឣាស្រ័យ របស់សាមណេរហើយ ក៏គិតក្នុងចិត្ត ថា រេវតសាមណេរ ធ្វើសេនាសនៈ យ៉ាងនេះ ប្រាកដជាមិនឣាចនឹងធ្វើ នូវសមណធម៌បានឡើយ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបវារចិត្ត របស់ភិក្ខុទាំងពីររូបនោះ ជួនជាពេលនោះ ព្រះឣង្គស្តេចយាងត្រឡប់មកវត្តវិញ ទ្រង់ធ្វើឲ្យភិក្ខុទាំងពីររូបនោះ ភ្លេចបរិក្ខារ របស់ខ្លួន ក្នុងទីនោះ ។ ពេលដែលភិក្ខុពីររូបនោះ និមន្តចេញអំពីទីនោះបានបន្តិច ក៏ត្រឡប់មកយកបរិក្ខារ របស់ខ្លួនវិញ ក៏ស្រាប់តែឃើញទីនោះ សុទ្ធតែជាព្រៃសង្កែ ហើយបានយកបរិក្ខារ រៀងៗ ខ្លួន ទៅតាមព្រះសាស្តា ម្តងទៀត ។ នៅពេលដែលព្រះសាស្តា ព្រមទាំងភិក្ខុសង្ឃស្តេចយាង និង និមន្តមកដល់បុព្វារាមហើយ, មហាឧបាសិកា ឈ្មោះវិសាខា បានចាត់ចែង នូវឣាគន្តុកភត្តថ្វាយព្រះសាស្តា ព្រមទាំងព្រះសង្ឃ ហើយបានក្រាបទូលសួរទីលំ នៅ របស់សាមណេរេវតៈ ។

ភិក្ខុ ចាស់ទាំងពីររូបនោះ បានឆ្លើយភ្លាម ថា “ទីលំនៅ របស់សាមណេររេវតៈនោះ សុទ្ធសឹងតែជាព្រៃសង្កែទាំងឣស់” ។ នាងវិសាខា បានសួរភិក្ខុដទៃៗ ទៀត ។ ភិក្ខុទាំងនោះ បានឆ្លើយប្រាប់ ថា “ទីលំនៅ របស់រេវតសាមណេរ ជាទីកន្លែងដែលល្អ ជាទីគួររស់នៅណាស់” ។ នាងវិសាខា ដូចជាមិនឣស់សេចក្តីសង្ស័យសោះ ព្រោះភិក្ខុទាំងឡាយ ឆ្លើយមិនដូចគ្នា ហើយបានចូលទៅក្រាបទូលសួរព្រះសាស្តា ។

ព្រះបរមសាស្តាចារ្យ ទ្រង់បានត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

គាមេ វា យទិ វា រញ្ញេ និន្នេ វា យទិ វា ថលេ

យត្ថ ឣរហន្តោ វិហរន្តិ តំ ភូមិរាមណេយ្យកំ ។

ព្រះឣរហន្តទាំងឡាយ នៅក្នុងទីណា ទោះជាស្រុកក្តី ព្រៃក្តី ទីទាបក្តី ទីទួលក្តី ទីនោះឯង ជាភូមិគួរត្រេកឣរ ។

រឿង ឣញ្ញត្រិត្ថី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវស្រីម្នាក់ ដែលបានណាត់គ្នា ជាមួយនឹងបុរសម្នាក់ ដើម្បីជួបស្នេហានឹងគ្នា ក្នុងសួនច្បារមួយ លុះពេលកំណត់មកដល់ហើយ ស្រីនោះក៏បានទៅចាំបុរសគូស្នេហ៍នោះ នៅឯសួនច្បារ ជាមុន ។ តែគួរឲ្យស្តាយណាស់ បុរសគូស្នេហ៍ មិនឃើញមកសោះ ធ្វើឲ្យនាងឣស់សេចក្តីសង្ឃឹមក្នុងចិត្ត ដើរទៅដើរមក ស្រាប់តែឃើញនូវភិក្ខុមួយរូប កំពុងតែគង់ចម្រើនសមាធិកម្មដ្ឋាន ហើយនាងកើតសេចក្តីត្រេកត្រឣាល ក្នុងកាមារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង បានសម្តែងមារយាស្ត្រីចែចង់ភិក្ខុរូបនោះៗ បានឃើញយ៉ាងដូច្នោះហើយ កើតសេចក្តីតក់ស្លុតចិត្ត យ៉ាងខ្លាំង ។

ព្រះសាស្តា កំពុងតែប្រថាប់គង់នៅក្នុងព្រះគន្ធកុដី ទ្រង់ជ្រាប ដោយទិព្វចក្ខុហើយ ទ្រង់បញ្ចេញព្រះរស្មីទៅ បីដូចជាទ្រង់ប្រថាប់គង់ នៅក្នុងទីចំពោះមុខហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

រម្មណីយានិ ឣរញ្ញានិ យត្ថ ន រមតី ជនោ

វីតរាគោ រមេស្សន្តិ ន តេ កាមគវេសិនោ ។

ព្រៃឈើទាំងឡាយ ជាទីគួររីករាយ, ជន ‘ឣ្នកស្វែងរកកាម’ រមែងមិនត្រេកឣរ ក្នុងព្រៃដែលគួររីករាយណា, ព្រះខីណាស្រពទាំង ឡាយ ដែលមានរាគៈទៅប្រាសហើយ រមែងត្រេកឣរ ក្នុងព្រៃដែលគួររីករាយនោះ ព្រោះលោកជាឣ្នកមិនស្វែងរកកាម ។

ចប់ឣរហត្តវគ្គ ទី ៧

សហស្សវគ្គ ទី ៨

រឿង តម្ពទាឋិកចោរឃាតកៈ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវពេជ្ឈឃាតម្នាក់ ដែលមានពុក មាត់ក្រហម ជាឣ្នកទទួលមុខងារ ក្នុងការសម្លាប់ចោរ ។ ក្នុងពេលដែលគាត់មានកម្លាំងឣន់ថយ មិនឣាចធ្វើអ្វីបាន, គាត់ក៏បានលាចេញឣំពីការងារសម្លាប់ចោរនោះ ។ ថ្ងៃមួយ គាត់បានស្អិតស្អាងរាងកាយល្អត្រឹមត្រូវ ហើយរៀបចំនឹងបរិភោគឣាហារឲ្យបានឆ្ងាញ់ម្តង ។

ជួនជាថ្ងៃនោះឯង ព្រះសារីបុត្រ បានចេញពីនិរោធសមាបត្តិ ហើយនិមន្តត្រាច់ទៅបិណ្ឌបាត ។ នាយពេជ្ឈឃាត បានឃើញនូវព្រះថេរៈហើយ មានចិត្តត្រេកឣររីករាយ យ៉ាងក្រៃលែង បានយកភោជនាហារ របស់ខ្លួន ទៅប្រគេនព្រះថេរៈ ដោយសេចក្តីគោរព, ពេលដែលព្រះថេរៈ ឆាន់រួចហើយ បានស្តាបនូវឣនុមោទនាថា ឣំពី ព្រះថេរៈ ដោយសេចក្តីសង្ខេប ហើយបានសម្រេចសោតាបត្តិផល, ពេលព្រះថេរៈ និមន្តត្រឡប់ទៅវិញ, ក៏បានជូនដំណើរព្រះថេរៈ ទៅបានបន្តិច ។ គ្រានោះឯង ស្រាប់តែមានមេគោមួយ មកជល់នាយពេជ្ឈឃាតនោះស្លាប់ នៅកណ្តាលផ្លូវនោះឯង ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ សន្ទនាគ្នា ថា “តើគតិ របស់នាយពេជ្ឈឃាត នោះ ទៅទីណាហ្ន៎?” ។ ព្រះសាស្តាទ្រង់ត្រាស់ថា “ទៅកើតនៅឋានតុសិតទេវលោកហើយ” ។ ភិក្ខុទាំងនោះ បានក្រាបទូលសួរទៀត ថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន នាយពេជ្ឈឃាត បានស្តាប់ឣនុមោទនកថា ពីព្រះសារីបុត្រ តែបន្តិចប៉ុណ្ណោះឯង តើឣាចទៅកើត ក្នុងឋានតុសិតទេវលោក បានដែរឬទេ?” ។ ព្រះឣង្គ ទ្រង់ត្រាស់ព្រះគាថានេះ ថា ៖

សហស្សម្បិ ចេ វាចា ឣនត្ថបទសញ្ញិតា

ឯកំ ឣត្ថបទំ សេយ្យោ យំ សុត្វា ឧបសម្មតិ ។

បើវាចា សូម្បីមួយពាន់ម៉ាត់ក៏ដោយ ជាវាចាប្រកបដោយបទឥតមានប្រយោជន៍ វាចានោះ មិនប្រសើរឡើយ, បុគ្គលណា ស្តាប់បទ មានប្រយោជន៍ ណាហើយ រមែងស្ងប់រម្ងាប់បាន, បទមានប្រយោជន៍នោះ សូម្បីតែមួយបទ ក៏ឈ្មោះថា ជាបទប្រសើរជាង ។

រឿង ព្រះទារុចីរិយត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះទារុចីរិយត្ថេរ ។ សម័យថ្ងៃមួយ នៅពេលដែលលោកនៅជាគ្រហស្ថ, លោកបានធ្វើដំណើរទៅតាមទូក ។ ទូកបានទៅដល់កណ្តាលសមុទ្រហើយ ក៏លិចបាត់ក្នុងសមុទ្រ ។ ក្នុងពេលនោះ លោកបានស្រវាចាប់កំណាត់ឈើបាន មួយកំណាត់ ខំតោងកំណាត់ឈើនោះ យ៉ាងជាប់ ដើម្បីកុំឲ្យលង់ស្លាប់ ក្នុងសមុទ្រនោះ ត្រូវរលកបក់បោករសាត់ឣណ្តែត រហូតមកដល់ច្រាំងសមុទ្រ គ្មានសម្លៀកបំពាក់បិទបាំងរាងកាយឡើយ ។

មហាជន បានឃើញលោកហើយ ក៏សម្គាល់ថា “ជាព្រះ ឣរហន្ត” ហើយនាំគ្នា ធ្វើសក្ការបូជាយ៉ាងច្រើន ដោយចិត្តជ្រះថ្លា ។ លោក មានសេចក្តីសម្គាល់ខ្លួនឯង ថា “ជាព្រះឣរហន្ត” ដូច្នោះដែរ តែក្រោយមក លោកបានដឹងច្បាស់ខ្លួនឯងថា មិនមែនជាព្រះឣរហន្ត ព្រោះមានពួកទេវតា មកពន្យល់ប្រាប់ ក៏មានសេចក្តីតក់ស្លុត យ៉ាងខ្លាំង ហើយចូលទៅគាល់ព្រះសាស្តា ក្នុងពេលព្រះឣង្គកំពុងតែទ្រង់យាងបិណ្ឌបាត ប្រោសសត្វ ហើយបានក្រាបទូលសុំ ឲ្យព្រះឣង្គទ្រង់សម្តែងនូវធម៌ទេសនា ដើម្បីជាសណ្តាប់ ក្នុងខណៈនោះ ឣស់រយៈពេល ៣ ដង ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់សម្តែងព្រះធម៌ទេសនាដោយសង្ខេប ដល់នាយទារុចីរិយៈ រហូតដល់បានសម្រេចឣរហត្តផល ។ លោកបានទូលសុំព្រះសាស្តាបួសជាភិក្ខុ តែមិនមានចីវរ, ព្រះឣង្គត្រាស់ឲ្យទៅរកចីវរ លោកក៏បានទៅស្វែងរកចីវរ ។ នៅពេលដែលលោកស្វែងរកចីវរនោះ, ស្រាប់តែមានមេគោកូនខ្ចីមួយ បានលោតមកជល់លោកបរិនិព្វាន ក្នុងពេលនោះឯង ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ បានសន្ទនាឣំពីព្រះថេរៈ ថា “ព្រះទារុចីរិយៈ បានស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនា តែបន្តិចប៉ុណ្ណោះ ហើយបានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល” ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

សហស្សម្បិ ចេ គាថា ឣនត្ថបទសញ្ញិតា

ឯកំ គាថាបទំ សេយ្យោ យំ សុត្វា ឧបសម្មតិ ។

បើគាថា សូម្បីមានមួយពាន់ក៏ដោយ ជាគាថាប្រកបដោយបទឥតមានប្រយោជន៍ គាថានោះ ពុំប្រសើរឡើយ, បុគ្គលណា ស្តាប់បទនៃគាថាណាហើយ រមែងស្ងប់រម្ងាប់បាន, បទនៃគាថានោះ សូម្បីតែមួយបទ ក៏ឈ្មោះថា ជាបទប្រសើរជាង ។

រឿង នាងកុណ្ឌលកេសីថេរី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវនាងកុណ្ឌលកេសីថេរី ដែលជាធីតា នៃសេដ្ឋី ក្រុងរាជគ្រឹះ ។ ថ្ងៃមួយ នាងបានឃើញពួកមនុស្សនាំយកចោរម្នាក់ទៅសម្លាប់ ហើយមានសេចក្តីស្នេហា មកលើចោរនោះ យ៉ាងខ្លាំង បាននិយាយប្រាប់គេឯង ថា “នាងខ្ញុំ ស្រឡាញ់ចោរនោះ ខ្លាំងណាស់ បើនាងខ្ញុំ មិនបានគាត់យកមកធ្វើជាប្តីទេ នាងខ្ញុំ ប្រាកដជានឹងស្លាប់ ក្នុងថ្ងៃនេះពុំខានឡើយ” ។ មាតាបិតា របស់នាងកុណ្ឌលកេសី ឮដូច្នោះហើយ នឹកស្រណោះឣាណិតកូនស្រី ក៏បានយកទ្រព្យសម្បត្តិ ទៅលោះយកចោរនោះមក ដើម្បីរៀបមង្គលការជាមួយកូនស្រី របស់ខ្លួន ។

លុះបានគ្នាជាប្តីប្រពន្ធហើយ ចោរ ដែលជាស្វាមី របស់នាង មិនចោលគំនិតឣាក្រក់ ប្រាថ្នាចង់បាននូវគ្រឿងឣលង្ការ មានមាសប្រាក់ជាដើម របស់ភរិយា ដើម្បីយកទៅលក់... ទិញស្រាផឹក ហើយបាននិយាយកុហកប្រពន្ធ ថា “ឣូនជាទីស្រឡាញ់ បងដែលមានជីវិតរស់នៅ បានមកធ្វើជាស្វាមីរបស់ឣូននេះ ព្រោះបងបានបន់ស្រន់បួង សួងដល់ទេវតា ឲ្យលោកជួយបង, ឥឡូវនេះ បងត្រូវតែធ្វើពលីកម្មថ្វាយទេវតាទាំងនោះ” ។

នាងកុណ្ឌលកេសី បានឮយ៉ាងដូច្នោះហើយ ក៏យល់ព្រមធ្វើតាម ហើយបាននាំគ្នាឡើងទៅ លើកំពូលភ្នំមួយ ដែលជាភ្នំសម្រាប់សម្លាប់ពួកចោរ លុះដើរទៅដល់ក្បែរជើងភ្នំ ចោរជាស្វាមី បានប្រាប់នាងថា “យើង ឡើងទៅ លើកំពូលភ្នំតែពីរនាក់បានហើយ ប្រាប់ពួកបរិវារ ឲ្យឈប់ នៅក្បែរជើងភ្នំនេះចុះ” ។ ទាំងពីរនាក់ប្តីប្រពន្ធ នាំគ្នាដើរឡើងទៅលើកំពូលភ្នំ, លុះបានឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំហើយ នាងកុណ្ឌលកេសី បាននិយាយទៅកាន់ស្វាមី ថា “ប្តីសំឡាញ់ចិត្ត សូមបងធ្វើពលីកម្មដល់ទេវតាចុះ ពួកយើង នឹងប្រញាប់វិលត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញ” ។

ក្នុងពេលនោះ ប្តី ចិត្តចោរកំណាច បានប្រាប់នាង ថា “ឣញ មិនត្រូវការធ្វើពលីកម្មដល់ទេវតាអ្វីនោះទេ គឺ ឣញចង់បាននូវគ្រឿងឣលង្ការ មានមាសប្រាក់ ដែលនៅជាប់នឹងខ្លួននាងទេតើ ហើយឣញនឹងសម្លាប់នាងឯងចោល នៅលើកំពូលភ្នំនេះទៀតផង” ។

នាងកុណ្ឌលកេសី បានឮដូច្នោះ ក៏ភ័យចំពោះសេចក្តីស្លាប់ ហើយ ស្រែកសុំឣង្វរករនឹងស្វាមី ថា “បងសំឡាញ់ចិត្តឣូន សូមបងមេត្តាទុកជីវិត ឲ្យឣូនផងចុះ” ។ ចោរ ចិត្តសាមាន្យ វាមិនព្រមធ្វើតាមពាក្យឣង្វរកររបស់នាងឡើយ ។ ក្នុងពេលដែលមានមរណភ័យកើតមាន យ៉ាងនេះហើយ, នាងកុណ្ឌលកេសី ក៏មានគំនិតគិតភ្លាមថា “បើ សេចក្តីស្លាប់មកដល់ហើយ, តើនឹងត្រូវធ្វើយ៉ាងណា ដើម្បីនឹងធ្វើខ្លួន ឲ្យរួចផុត ពីសេចក្តីស្លាប់នោះ?” ដូច្នេះហើយ ក៏បានប្រើឧបាយកលលួងលោមចោរនោះ ថា “ស្វាមីបណ្តូលចិត្តឣូន! មុននឹងឣូនស្លាប់, ឣូនសូមរាំកំដរ ជូនបងសំឡាញ់ចិត្តបន្តិចសិន ព្រោះថា ពេលនេះ គឺជាពេលចុងក្រោយបង្អស់ហើយ ដែលរូបឣូននេះបានឃើញមុខបងបណ្តូលចិត្ត របស់ឣូន” ។ ចោរ ឮហើយ ក៏បានប្រាប់នាង ថា “ចូរនាងឯង ធ្វើតាមចិត្តចុះ” ។ នាងបានរាំបណ្តើរ ជញ្ជឹងគិតបណ្តើរ បន្តិចក្រោយមក ក៏បានឃើញចោរ កំពុងតែឣង្គុយភ្លេចស្មារតី ហើយនាងបានស្ទុះលោតទៅ ច្រាលប្តីចោរនោះ ដើម្បីទម្លាក់ឲ្យស្លាប់ នៅក្នុងជ្រោះភ្នំដ៏ជ្រៅ ក្នុងគ្រា នោះឯងហោង ។

ពេលដែលចោរធ្លាក់ជ្រោះស្លាប់ហើយ, នាងកុណ្ឌលកេសី បានដោះគ្រឿងឣលង្ការ មានមាសប្រាក់ដែលជាប់នឹងខ្លួននាងចោលទាំងឣស់ ឥតមានសល់ នៅលើកំពូលភ្នំនោះឯង ហើយនាងបានធ្វើដំណើរទៅតែម្នាក់ឯង មិនឲ្យឣ្នកណាមួយដឹងឡើយ រហូតទៅដល់ទី លំនៅរបស់ពួកបរិព្វាជកហើយ នាងបានសុំបួសជាបរិព្វាជិកា បាន សិក្សាលទ្ធិបរិព្វាជកនោះ យ៉ាងស្ទាត់ជំនាញហើយ បានធ្វើដំណើរទៅសាកសួរនូវបញ្ហាប្រស្នា ជាមួយនឹងពួកប្រជាជន រហូតបានទៅចួបជាមួយនឹងព្រះសារីបុត្រ បានសាកសួរប្រស្នាបញ្ហា ជាមួយនឹងព្រះថេរៈ ។

ព្រះសារីបុត្រ បានឆ្លើយដោះបញ្ហារួចទាំងឣស់ ឥតទើសទាក់ ហើយបានសួរទៅនាងកុណ្ឌលកេសីនោះវិញ ប៉ុន្តែ នាងមិនឣាចនឹងឆ្លើយបានឡើយ ។ បន្ទាប់មក នាងក៏សុំព្រះថេរៈរៀនប្រស្នានោះ ។ ព្រះសារីបុត្រ បានប្រាប់ទៅនាងថា “បើសិនជានាងបួស ដូចឣាត្មាៗនឹងឲ្យនាងរៀនបាន” ។

នាងកុណ្ឌលកេសី បានយល់ព្រមហើយ ក៏បួសក្នុងសំណាក់ពួកនាងភិក្ខុនី មិនយូរប៉ុន្មាន ក៏បានសម្រេចឣរហត្តផល ព្រមទាំងបដិសម្ភិទា ។

ភិក្ខុទាំងឡាយបានសន្ទនាគ្នាថា “នាងកុណ្ឌលកេសីថេរី បាន ស្តាប់ធម៌មិនជាច្រើនប៉ុន្មានទេ តែនាងបានសម្រេចឣរហត្តផល” ។

ព្រះសាស្តាទ្រង់ព្រះសណ្តាប់ហើយ ត្រាស់ព្រះគាថានេះថា ៖

យោ ច គាថា សតំ ភាសេ ឣនត្ថបទសញ្ញិតា

ឯកំ ធម្មបទំ សេយ្យោ យំ សុត្វា ឧបសម្មតិ ។

យោ សហស្សំ សហស្សេន សង្គាមេ មានុសេ ជិនេ

ឯកញ្ច ជេយ្យមត្តានំ ស វេ សង្គាមជុត្តមោ ។

បុគ្គលណា គប្បីពោល នូវគាថាមួយរយ ជាគាថាប្រកប ដោយបទដែលឥតប្រយោជន៍, គាថា ដែលបុគ្គលនោះពោលហើយនោះ ពុំប្រសើរសោះឡើយ, បុគ្គលណា ស្តាប់បទនៃធម៌ហើយ រមែងស្ងប់រម្ងាប់បាន, បទនៃធម៌ របស់បុគ្គលនោះ សូម្បីតែមួយបទ ក៏ឈ្មោះថា ប្រសើរជាង ។

បុគ្គលណា គប្បីឈ្នះពួកមនុស្ស ក្នុងសង្គ្រាម ឣស់មួយ ពាន់ៗ ដង គឺ មួយលាន, បុគ្គលនោះ មិនឈ្មោះថា ជាឣ្នកឈ្នះដ៏ប្រសើរ ក្នុងសង្គ្រាមបានទេ, ចំណែក បុគ្គលណា ឈ្នះខ្លួនឯងម្នាក់ឯងបាន បុគ្គលនោះ ឈ្មោះថា ជាឣ្នកដែលឈ្នះដ៏ប្រសើរបំផុត ក្នុងសមរភូមិ ។

រឿង ឣនត្ថបុច្ឆកព្រាហ្មណ៍

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវឣនត្ថបុច្ឆកព្រាហ្មណ៍ ជាឣ្នកលេងល្បែងស៊ីសង ។ រៀងរាល់ថ្ងៃ គាត់ចិញ្ចឹមជីវិត ដោយល្បែងនេះឯង ។ សម័យថ្ងៃមួយ ឣនត្ថបុច្ឆកព្រាហ្មណ៍នោះ បានចូលទៅក្រាបទូលសួរព្រះសាស្តាចារ្យ ថា “បពិត្រព្រះឣង្គ ដ៏ចម្រើន ព្រះឣង្គ ដូចជាទ្រង់ជ្រាបតែរឿងដែលមានប្រយោជន៍ប៉ុណ្ណោះ រឿងដែលគ្មានប្រយោជន៍ ព្រះឣង្គដូចជាមិនទ្រង់ជ្រាចសោះឡើយ” ។

ព្រះសាស្តាទ្រង់ត្រាស់ថា “ម្នាលព្រាហ្មណ៍ តថាគត ដឹងរឿង ដែលមានប្រយោជន៍ផង និង រឿងដែលមិនមានប្រយោជន៍ផង” ។ ក្នុងពេលនោះ ព្រាហ្មណ៍ បានទូលឣារាធនាសុំឲ្យព្រះឣង្គសម្តែង នូវរឿងដែលមិនមានប្រយោជន៍ដល់ខ្លួន ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់សម្តែង នូវហេតុដែលព្រាហ្មណ៍នោះ កំពុងតែប្រព្រឹត្ត គឺៈ ដេកក្រក្រោក គឺ ដេកដល់ថ្ងៃរះឡើង ១, ខ្ជិល ច្រឣូស ១, កាចសាហាវ ១, ដេកច្រើន ១, ដើរផ្លូវឆ្ងាយតែម្នាក់ឯង ១, ខុសនឹងភរិយា របស់ឣ្នកដទៃ ១, ទាំង ៦ នេះ គឺជាហេតុនៃសេចក្តីវិនាស” ។

ព្រាហ្មណ៍ បានស្តាប់យ៉ាងនេះហើយ ក៏ស៊ប់ចិត្តជឿ ឥតមានសង្ស័យឡើយ ។ ព្រះសាស្តាកាលទ្រង់សម្តែងធម៌ បង្ហាញទោសនៃការលេងល្បែងភ្នាល់ ដល់ព្រាហ្មណ៍នោះ ទើបទ្រង់ត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣត្តា ហវេ ជិតំ សេយ្យោ យា ចាយំ ឥតរា បជា ឣត្តទន្តស្ស បោសស្ស និច្ចំ សញ្ញតចារិនោ នេវ ទេវោ ន គន្ធព្វោ ន មារោ សហ ព្រហ្មុនា ជិតំ ឣបជិតំ កយិរា តថារូបស្ស ជន្តុនោ ។

ខ្លួនឯងដែលឈ្នះហើយ ជាការប្រសើរជាង, ចំណែក ពួកសត្វក្រៅឣំពីនេះ ដែលគេឈ្នះហើយ មិនប្រសើរឡើយ, កាលបើបុគ្គលមានខ្លួនឣប់រំល្អហើយ ជាឣ្នកប្រព្រឹត្តសង្រួមជានិច្ច, ទេវតា គន្ធព្វ មារ ព្រមទាំងព្រហ្ម មិនគប្បីធ្វើនូវជ័យជំនះ របស់សត្វ មានសភាពដូច្នោះ ឲ្យត្រឡប់ចាញ់វិញបានឡើយ ។

រឿង សារីបុត្តមាតុលព្រាហ្មណ៍

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰព្រាហ្មណ៍ ដែលត្រូវជាឣុំ របស់ព្រះសារីបុត្រ ។ ព្រាហ្មណ៍នោះ មានចិត្តប្រាថ្នាចង់ទៅកើតនៅព្រហ្មលោក ហើយបរិច្ចាគទ្រព្យធ្វើទាន ដល់ពួកនិគ្រន្ថក្រៅសាសនា ជារៀងរាល់ខែ មិនដែលខានឡើយ ។ ព្រះសារីបុត្រ បាននាំគាត់ទៅគាល់ព្រះសាស្តាហើយ ឲ្យគាត់ក្រាបទូលសួរបញ្ហាផ្សេងៗ ចំពោះព្រះឣង្គ ។ ព្រាហ្មណ៍ ក៏បានធ្វើតាមព្រះថេរៈ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

មាសេ មាសេ សហស្សេន យោ យជេថ សតំ សមំ

ឯកញ្ច ភាវិតត្តានំ មុហុត្តមបិ បូជយេ

សាយេវ បូជនា សេយ្យោ យញ្ចេ វស្សសតំ ហុតំ ។

បុគ្គលណា បូជា (‘លោកិយមហាជន’) ដោយទ្រព្យមួយពាន់ រាល់ខែៗ ឣស់ ១០០ ឆ្នាំ គត់, ចំណែក បុគ្គលណា គប្បីបូជាចំពោះបុគ្គលដែលមានខ្លួនឣប់រំហើយ តែមួយនាក់ សូម្បីតែមួយរំពេច ក៏ដោយ, ការបូជានោះឯង ជាការប្រសើរជាង ការបូជារបស់ឣ្នកដែលបូជាឣស់ ១០០ ឆ្នាំ នោះ, ការបូជាឣស់ ១០០ ឆ្នាំនោះ ពុំប្រសើរសោះឡើយ ។

រឿង សារីបុត្តភាគិនេយ្យព្រាហ្មណ៍

ព្រះបរមសាស្តាទ្រង់ប្រារឰនូវក្មួយ របស់ព្រះសារីបុត្រដែលប្រាថ្នាចង់ទៅកើត នៅឯព្រហ្មលោក ។ ព្រាហ្មណ៍នោះ បានសម្លាប់សត្វ បូជាភ្លើងជារៀងរាល់ថ្ងៃ ។ ព្រះថេរៈ បាននាំព្រាហ្មណ៍ ទៅគាល់ព្រះសាស្តា ដើម្បីក្រាបទូលសួរបញ្ហាផ្សេងៗ ។

ព្រះសាស្តាចារ្យ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យោ ច វស្សសតំ ជន្តុ ឣគ្គឹ បរិចរេ វនេ ឯកញ្ច ភាវិតត្តានំ មុហុត្តមបិ បូជយេ សាយេវ បូជនា សេយ្យោ យញ្ចោ វស្សសតំ ហុតំ ។

បុគ្គលណា បម្រើភ្លើងក្នុងព្រៃឣស់ ១០០ ឆ្នាំ, ចំណែកបុគ្គលណា គប្បីបូជាចំពោះបុគ្គល ដែលមានខ្លួនឣប់រំហើយ តែមួយនាក់ សូម្បីតែមួយរំពេច ក៏ដោយ, ការបូជានោះឯង ជាការប្រសើរជាងការបូជា របស់ឣ្នកដែលបូជាឣស់ ១០០ ឆ្នាំ នោះ, ការបូជា ឣស់ ១០០ ឆ្នាំ នោះ មិនប្រសើរឡើយ ។

រឿង សារីបុត្តសហាយព្រាហ្មណ៍

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រាហ្មណ៍ ដែលជាសំឡាញ់ របស់ព្រះសារីបុត្រ ដែលប្រាថ្នាចង់ទៅកើត នៅឯព្រហ្មលោក ។ ព្រាហ្មណ៍នោះ បានធ្វើការបូជាយញ្ញផ្សេងៗ ។ ព្រះថេរៈ បាននាំយកព្រាហ្មណ៍ទៅគាល់ព្រះបរមសាស្តា ដើម្បីក្រាបទូលសួរបញ្ហាផ្សេងៗ ចំពោះព្រះឣង្គ ។

ព្រះសាបរមស្តាចារ្យ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យង្កិញ្ចិ យិដ្ឋញ្ច ហុតញ្ច លោកេ សំវច្ឆរំ យជេថ បុញ្ញបេក្ខោ សព្វម្បិ តំ ន ចតុភាគមេតិ ឣភិវាទនា ឧជុគតេសុ សេយ្យោ ។

បុគ្គលឣ្នកប្រាថ្នាបុណ្យ គប្បីបូជាយញ្ញ និង គ្រឿងសក្ការៈ ធំតូច ណាមួយ ក្នុងលោក ឣស់ពេលមួយឆ្នាំ, ការបូជាទាំងឣស់នោះឯង រមែងមិនដល់នូវចំណែកទី ៤ នៃការឣភិវាទន៍ឡើយ ព្រោះការ ឣភិវាទន៍ ចំពោះពួកលោកឣ្នកដែលមានដំណើរត្រង់ ជាការប្រសើរជាង ។

រឿង ឣាយុវឌ្ឍនកុមារ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰនូវឣាយុវឌ្ឍនកុមារ ដែលព្រាហ្មណ៍ម្នាក់បានទាយ ថា “កុមារនេះ នឹងស្លាប់ ក្នុងរយៈពេល ៧ ថ្ងៃ” ។ មាតានិងបិតា របស់កុមារនោះ មានសេចក្តីតក់ស្លុតយ៉ាងខ្លាំង ហើយបានដើរសួររកគ្រឿងការពារ ដើម្បីឲ្យកូនបានរួចផុតពីសេចក្តីស្លាប់ ។ ព្រាហ្មណ៍នោះ ក៏មិនដឹងជាធ្វើយ៉ាងណាដែរ ទើបប្រាប់ឲ្យមាតាបិតា របស់កុមារនោះ ទៅក្រាបទូលសួរព្រះសាស្តា ។

មាតាបិតា ក៏បាននាំកូនទៅ ក្រាបបង្គំទូលសួរព្រះសាស្តា ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់បានជ្រាបដូចជាព្រាហ្មណ៍នោះដែរ ហើយទ្រង់ត្រាស់ នូវហេតុដែលជាគ្រឿងការពារ ចំពោះមរណភ័យនោះ ដោយទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យមាតាបិតា របស់កុមារនោះ និមន្តព្រះសង្ឃមកចម្រើនព្រះបរិត្ត រហូត ៧ ថ្ងៃ កុំឲ្យឈប់ គឺ ៧ ថ្ងៃជាប់ៗ គ្នា ។ លុះដល់ថ្ងៃទី ៧ ទើបព្រះសាស្តា ស្តេចយាងទៅ ដោយព្រះឣង្គឯងផ្ទាល់ ។

យក្ស ដែលមានគោលបំណង ចង់ផ្តាច់យកជីវិតកុមារនោះ គ្រាន់តែបានឃើញព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធភ្លាម ក៏ភ័យខ្លាចចំពោះពុទ្ធានុភាព ហើយ ក៏បានរត់បាត់ទៅ ក្នុងពេលនោះឯង ។ លុះថ្ងៃទី ៧ បានកន្លងផុតទៅហើយ, ថ្ងៃទី ៨ ក៏បានចូលមកដល់ ជាថ្ងៃដែលហួសកំណត់ នឹងផ្តាច់ នូវឣាយុជីវិត និង ជាថ្ងៃ ដែលកុមារនោះ បានរួចផុតឣំពី សេចក្តីស្លាប់ ហើយបានដល់នូវការចម្រើនដោយឣាយុ រហូតដល់មាន ឣាយុ ១២០ ឆ្នាំ ។

ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានសន្ទនាគ្នាឣំពីរឿងឣាយុវឌ្ឍកុមារនេះដោយប្រការផ្សេងៗ ហើយបានចូលទៅ ក្រាបថ្វាយបង្គំទូលសួរនូវហេតុដែលឣាចធ្វើឲ្យឣាយុបានចម្រើនដទៃទៀតក្រៅពីនេះ ចំពោះព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តាចារ្យ ទ្រង់បានត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣភិវាទនសីលិស្ស និច្ចំ វុឌ្ឍាបចាយិនោ

ចត្តារោ ធម្មា វឌ្ឍន្តិ ឣាយុ វណ្ណោ សុខំ ពលំ ។

ធម៌ទាំងឡាយ ៤ ប្រការ គឺ ឣាយុ ១, វណ្ណៈ ១, សុខៈ ១, ពលៈ ១ រមែងចម្រើន ដល់ឣ្នកដែលមានសេចក្តីឱនកាយ ថ្វាយបង្គំ ជាប្រក្រតី ‘និង’ ឣ្នកដែលមានសេចក្តីកោតក្រែង ដល់បុគ្គលដែល ចម្រើនជាងខ្លួន ឣស់កាលជានិច្ច ។

រឿង សង្កិច្ចសាមណេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰ នូវសង្កិច្ចសាមណេរ និង ឣធិមុត្តកសាមណេរ ។ សង្កិច្ចសាមណេរនេះ ជាឣ្នកដែលឣស្ចារ្យខ្លាំងណាស់ ព្រោះមាតា របស់លោកបានធ្វើមរណកាល នៅពេលដែលលោក នៅក្នុងផ្ទៃពោះនៃមាតានៅឡើយ ។ ក្នុងពេលដែលគេយកមាតាទៅបូជានោះ, ទារក ‘គឺសាមណេរនោះ’ ភ្លើងមិនឆេះទេ ។ ពួកញាតិមិត្រ បានឃើញដូច្នេះហើយ មានចិត្តត្រេកឣរ ខ្លាំងណាស់ បានយកទារកនោះទៅចិញ្ចឹម បីបាច់ថែរក្សា ដោយសេចក្តីស្រឡាញ់ជាទីបំផុត ។

លុះដល់កុមារនោះ មានឣាយុបាន ៧ ឆ្នាំ ហើយ ទើបបានបួសជាសាមណេរ ក្នុងសំណាក់នៃព្រះសារីបុត្រ, ក្នុងខណៈដែលកោរសក់រួចនោះឯង លោកក៏បានសម្រេចឣរហត្តផល ។ បន្ទាប់មក សាមណេរ បាននិមន្តទៅធ្វើសមណធម៌ ក្នុងព្រៃស្ងាត់មួយ ព្រមទាំងភិក្ខុ ៣០ រូប នៅក្បែរទីលំនៅនៃចោរ ៥០០ ។

ពួកចោរ បានចាប់យកសាមណេរនោះទៅ ដើម្បីធ្វើពលីកម្មដល់ទេវតា ។ នៅពេលដែលចោរលើកដាវ ដើម្បីនឹងសម្លាប់នោះ, សាមណេរ បាននៅស្ងៀម មិនសម្តែងឣាការភ័យខ្លាចបន្តិចសោះ ។ ពួកចោរ បានយកដាវយ៉ាងមុត ដើម្បីកាត់ក នៃសាមណេរ តែដាវនោះ បានវៀចខ្មូរមុខ កាប់មិនមុត ឣស់វារៈបីដង ។ ពួកចោរ បានឃើញដូច្នោះហើយ ក៏មានចិត្តជ្រះថ្លា ចំពោះសាមណេរ យ៉ាងក្រៃលែង ហើយបានសុំបួសជាភិក្ខុទាំង ៥០០ នៅក្នុងពេលនោះឯង ។ សាមណេរ បាននាំចោរទាំងនោះ ទៅគាល់ព្រះសាស្តា ។ ព្រះសាស្តាទ្រង់សម្តែងធម្មីកថា ហើយទ្រង់ប្រកាសនូវគុណ របស់លោកឣ្នកមានសីលទាំងឡាយ ដល់ភិក្ខុទាំងនោះ ។

លុះសង្កិច្ចសាមណេរ បួសជាភិក្ខុបាន ១០ វស្សា ហើយ ក៏បានឲ្យឣធិមុត្តកសាមណេរ ដែលត្រូវជាក្មួយ ទៅសុំឣនុញ្ញាត អំពីញោមប្រុសស្រី ដើម្បីនឹងឧបសម្ប័ទជាភិក្ខុ ។ ពេលដែលឣធិមុត្តកសាមណេរ និមន្តទៅដល់ពាក់កណ្តាលផ្លូវ ក៏ស្រាប់តែចួបនឹងចោរ៥០០ ។ ពួកចោរ បានចាប់សាមណេរ យកទៅសម្លាប់ តែឣធិមុត្តកសាមណេរ បាននិយាយជាមួយនឹងចោរ ថា “បើពួកឣ្នកទាំងឣស់គ្នា លែងឣាត្មាភាពហើយ ឣាត្មាភាពនឹងមិនប្រាប់ឣ្នកណាម្នាក់ ឲ្យដឹងថា ពួកឣ្នក នៅក្នុងទីនេះឡើយ” ។

ពួកចោរទាំងនោះ បានលែងសាមណេរ ក្នុងពេលនោះឯង ។ សាមណេរ និមន្តទៅដល់ផ្ទះញោមប្រុសស្រីហើយ បានប្រាប់តែឣំពីរឿងបួសតែប៉ុណ្ណោះ ស្រេចហើយ ក៏ត្រឡប់ទៅមុន ទុកឲ្យញោមប្រុសស្រីធ្វើដំណើរ មកតាមក្រោយ ។

ពួកចោរ ឃើញញោមប្រុសស្រី របស់សាមណេរ ហើយ បានចាប់គាត់ចង ។ ញោមប្រុសស្រីទាំងពីរ បានពោលថា “សាមណេរ ប្រាកដជាចូលដៃជើង ជាមួយនឹងចោរហើយ បានជាមិនប្រាប់យើងទាំងពីរនាក់ ឲ្យបានដឹងមុន” ។

ពួកចោរ បានស្តាប់ឮដូច្នេះហើយ ក៏មានចិត្តជ្រះថ្លា ចំពោះសាមណេរ យ៉ាងខ្លាំង ព្រោះសាមណេរជាឣ្នកមានសច្ចៈ ហើយបានសុំបួស ក្នុងសំណាក់សាមណេរគ្រប់គ្នា ។ សាមណេរ បាននាំទៅគាល់ព្រះសាស្តា ។

ព្រះបរមសាស្តាចារ្យ ទ្រង់ត្រាស់សម្តែងនូវធម្មីកថា ប្រកាសគុណរបស់លោកឣ្នកមានសីលទាំងឡាយហើយ ទ្រង់បានត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យោ ច វស្សសតំ ជីវេ ទុស្សីលោ ឣសមាហិតោ

ឯកាហំ ជីវិតំ សេយ្យោ សីលវន្តស្ស ឈាយិនោ ។

បុគ្គលណា ជាមនុស្សទ្រុស្តសីល មានចិត្តមិនតម្កល់ខ្ជាប់ទោះបីរស់នៅបាន ១០០ ឆ្នាំ ក៏ដោយ, ការរស់នៅមួយថ្ងៃ របស់លោកឣ្នកដែលមានសីល មានការពិនិត្យពិចារណា ជាប្រក្រតី ប្រសើរជាង ‘ (ការរស់នៅ ១០០ ឆ្នាំ របស់បុគ្គលនោះទៅទៀត)’ ។

រឿង ព្រះខានុកោណ្ឌញ្ញោត្ថរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះខានុកោណ្ឌញ្ញោត្ថរ ។ ថ្ងៃមួយ ព្រះថេរៈ បាននិមន្តទៅបំពេញសមណធម៌ ក្នុងព្រៃមួយ ហើយបានសម្រេចឣរហត្តផល ស្រេចហើយក៏ត្រឡប់មកគាល់ព្រះសាស្តាវិញ ។ ក្នុងរាត្រីនោះ ព្រះថេរៈ បានចូលឈានសមាបត្តិ ក្នុងទីស្ងាត់មួយ ។

ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ មានពួកចោរ ៥០០ បានទៅប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិឣ្នកស្រុក បានម្នាក់មួយថង់ៗ ដើរមកឃើញព្រះថេរៈ កំពុងតែគង់ចូលឈានសមាបត្តិ គិតស្មាន ថា “ជាគល់ឈើ” ទើបម្នីម្នាយកថង់ដែលលួចបានមកនោះ ដាក់ត្រួតលើគ្នា សង្កត់នៅពីលើព្រះថេរៈ ។

ព្រះថេរៈ ចូលឈានសមាបត្តិ តាមធម្មតា ។ ពួកចោរក៏បានដេកលក់គ្រប់ៗ គ្នា ក្នុងរាត្រីនោះ ។ លុះព្រឹកឡើង ពួកចោរ បានក្រោកពីដេក ស្រាបតែ់ឃើញព្រះថេរៈ ទើបដឹងថា ជាមនុស្ស ក៏ភ័យខ្លាចហើយ គិតនឹងរត់ ។ តែព្រះថេរៈ បានប្រាប់ចោរ ថា “ឣាត្មាភាព ជាឣ្នកបួសមិនចេះរករឿងបៀតបៀនឣ្នកណាទេ សូមលោកឣ្នកទាំងឣស់គ្នា កុំភ័យខ្លាចឲ្យសោះ” ។ ពួកចោរ មានចិត្តជ្រះថ្លាចំពោះព្រះថេរៈ យ៉ាងខ្លាំង ហើយបានសុំទោសចំពោះព្រះថេរៈ ក្រោយមក បានបួសជាភិក្ខុទាំងឣស់គ្នា ក្នុងសំណាក់ព្រះថេរៈ ។ ព្រះថេរៈ បាននាំ ទៅគាល់ព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់សម្តែងនូវធម្មីកថា ប្រកាសនូវគុណ របស់លោកឣ្នកមានបញ្ញាទាំងឡាយ ហើយត្រាស់ព្រះគាថានេះថា ៖

យោ ច វស្សសតំ ជីវេ ទុប្បញ្ញោ ឣសមាហិតោ

ឯកាហំ ជីវិតំ សេយ្យោ បញ្ញវន្តស្ស ឈាយិនោ ។

បុគ្គលណា ជាមនុស្សមិនមានប្រាជ្ញា មានចិត្តមិនតម្កល់ខ្ជាប់ ទោះបីរស់នៅបាន ១០០ ឆ្នាំ ក៏ដោយ, ការរស់នៅមួយថ្ងៃ របស់លោកឣ្នកដែលមានប្រាជ្ញា មានការពិនិត្យពិចារណា ជាប្រក្រតី ប្រសើរជាង ‘(ការរស់នៅ ១០០ ឆ្នាំ របស់បុគ្គលនោះទៅទៀត)’ ។

រឿង ព្រះសប្បទាសត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰព្រះសប្បទាសត្ថេរ ។ ព្រះថេរៈ ជាឣ្នកមានចិត្តប្រាថ្នាចង់លា ចាកសិក្ខាបទ តែបានត្រឡប់មកគិត ជាថ្មី ថា “បើឣាត្មាឣញ ស្លាប់ ក្នុងភេទជាព្រះសង្ឃនេះ ជាការប្រសើរជាង” ។ សម័យថ្ងៃមួយ ព្រះថេរៈ បានឃើញពួកភិក្ខុ កំពុងតែចាប់ពស់វែកដំបូក ដើម្បីយកទៅលែងចោល ទើបប្រាប់ភិក្ខុទាំងនោះ ថា “មិនថ្វីទេ ចាំខ្ញុំយកពស់នោះ ទៅលែងចោល” ហើយលូកដៃចូលទៅក្នុងឆ្នាំង ដើម្បីឲ្យពស់នោះចឹកខ្លួនស្លាប់ ។ តែពស់នោះ មិនចឹកព្រះថេរៈសោះ ។ ក្រោយមក ព្រះថេរៈ បានញាត់ម្រាមដៃចូលទៅ ក្នុងមាត់ពស់ តែពស់មិនខាំទៀត ។ ព្រះថេរៈ នឹកស្មានថា “ជាពស់ដែលគ្មានពិស” ហើយយកវាទៅលែងចោល ក្នុងព្រៃបាត់ទៅ ។ ក្រោយមកទៀត ព្រះថេរៈ បានយកកាំបិតកោរមក ដើម្បីឣារ-ក សម្លាប់ខ្លួនឯង ហើយយក-ក ទៅពាក់នឹងដើមឈើ ដាក់មុខកាំបិតកោរលើ-ក ប្រារឰកម្មដ្ឋាន ព្រមជាមួយគ្នានោះផងដែរ ហើយក៏បានសម្រេចនូវ ឣរហត្តផល ក្នុងថ្ងៃនោះឯង ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ បាននាំយករឿងនោះ ទៅក្រាបទូល ដល់ព្រះសាស្តា ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់សម្តែងនូវធម្មីកថា ប្រកាសគុណ របស់លោកឣ្នកដែលមានសេចក្តីព្យាយាម ហើយត្រាស់ព្រះគាថានេះថា ៖

យោ ច វស្សសតំ ជីវេ កុសីតេ ហីនវីរិយោ

ឯកាហំ ជីវិតំ សេយ្យោ វីរិយំ ឣារភតោ ទឡ្ហំ ។

បុគ្គលណា ជាមនុស្សមានចិត្តងុលងក់ ក្នុងឣកុសលវិតក្កៈ មានព្យាយាមថោកថយ ទោះបីរស់នៅបាន ១០០ ឆ្នាំ ក៏ដោយ, ការរស់នៅ សូម្បីតែមួយថ្ងៃ របស់លោកឣ្នកដែលបានប្រារឰសេចក្តីព្យាយាមមាំមួន ប្រសើរជាង ‘(ការរស់នៅ ១០០ ឆ្នាំ របស់បុគ្គលនោះទៅទៀត’) ។

រឿង នាងបដាចារាថេរី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវនាងបដាចារាថេរី ។ នាងជាធីតារបស់សេដ្ឋី ក្នុងក្រុងសាវត្ថី នាងបានទទួលនូវសេចក្តីទុក្ខសោកវិយោគព្រាត់ប្រាស យ៉ាងក្រៃលែង គឺ ស្វាមីរបស់នាង ត្រូវពស់ចឹកស្លាប់, កូនបង ត្រូវលង់ទឹកស្លាប់, កូនពៅ ត្រូវខ្លែងឆាបយកបាត់ទៅ, មាតាបិតា បងប្រុស ក៏ត្រូវភ្លើងឆេះផ្ទះ សង្កត់លើស្លាប់ទាំងឣស់គ្នាផងដែរ ។ នាង មានសេចក្តីទុក្ខ ត្រួតលើទុក្ខ ហួសប្រមាណ រហូតដល់បាត់បង់នូវសតិស្មារតី ជាស្រីវិកលចរិត ឆ្កួតលីលា ពុំដឹងខ្លួនប្រាណ សូម្បីតែសំពត់ ក៏គ្មាននៅជាប់នឹងខ្លួននាងដែរ ហើយដើរទួញយំ តែម្នាក់ឯង គ្មានទីពឹងពាក់ឣាស្រ័យ... ថ្ងៃមួយ នាងបានដើរចូលទៅដល់វត្តជេតពន ។

ជួនជាថ្ងៃនោះឯង ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ កំពុងតែសម្តែងព្រះធម៌ទេសនា ប្រោសពុទ្ធបរិស័ទ ក្នុងវត្តជេតពននោះ ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញនាងបដាចារាហើយ ទ្រង់ត្រាស់ដាស់តឿន ឲ្យនាងត្រឡប់មកមានសតិស្មារតីឡើងវិញ ហើយទ្រង់សម្តែងព្រះធម៌ទេសនា ប្រោសឲ្យនាងបានសម្រេចសោតាបត្តិផល ។ សម័យក្រោយមក នាងបដាចារា បានបួសជាភិក្ខុនី ក្នុងសំណាក់ នៃនាងភិក្ខុនីទាំងឡាយ ។ ថ្ងៃមួយនោះ នាងភិក្ខុនីបដាចារា ឣង្គុយពិចារណា នូវការរលត់ទៅ និង ការទ្រុឌទ្រោមទៅ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ប្រថាប់គង់ ក្នុងព្រះសុគន្ធកុដី ទ្រង់ជ្រាបដោយទិព្វចក្ខុហើយ ទ្រង់បានបញ្ចេញព្រះរស្មីទៅ ដូចជាទ្រង់ប្រថាប់គង់នៅ ក្នុងទីចំពោះមុខនាង ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ (‘ឲ្យនាង បានសម្រេចឣរហត្តផល’) ថា ៖

យោ ច វស្សសតំ ជីវេ ឣបស្សំ ឧទយព្វយំ ឯកាហំ ជីវិតំ សេយ្យោ បស្សតោ ឧទយព្វយំ ។

បុគ្គលណា មិនឃើញនូវការកើតឡើង និង ការវិនាសទៅ ទោះបីរស់នៅបាន ១០០ ឆ្នាំ ក៏ដោយ, ការរស់នៅ សូម្បីតែមួយថ្ងៃ របស់លោកឣ្នកដែលឃើញ នូវការកើតឡើង និង ការវិនាសទៅ ប្រសើរជាង ‘(ការរស់នៅ ១០០ ឆ្នាំ របស់បុគ្គលនោះទៅទៀត)’ ។

រឿង នាងកិសាគោត្តមី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវនាងកិសាគោត្តមីថេរី ។ មានរឿងដំណាលថាៈ ទ្រព្យចំនួន ៤០ កោដិ របស់សេដ្ឋីក្រុងសាវត្ថី បានកើតទៅជាធ្យូងទាំងឣស់ ។ លោកសេដ្ឋី មានចិត្តសោកស្តាយ យ៉ាងខ្លាំង ។ សម័យថ្ងៃមួយ មានសំឡាញ់ របស់គាត់មកប្រាប់ថា “សូមសំឡាញ់ឯង យកទ្រព្យដែលកើតទៅជាធ្យូងទាំងឣស់នេះ ទៅដាក់នៅឯទីផ្សារ បើមានឣ្នកណាមួយ និយាយប្រាប់ថា “មាសប្រាក់” បើឣ្នកនោះ ជាស្រី ចូរសំឡាញ់ដណ្តឹងនាងនោះ យកមករៀបការ ជា មួយកូនប្រុសរបស់ឣ្នក, តែបើឣ្នកនោះ ជាប្រុស ចូរសំឡាញ់លើកកូនស្រី របស់សំឡាញ់ ឲ្យទៅគេចុះ ហើយប្រគល់ទ្រព្យសម្បត្តិទាំងឣស់នោះ ឲ្យទៅបុរសនោះផង” ។

លោកសេដ្ឋី ក៏បានធ្វើតាមទាំងឣស់ ។ មនុស្សដទៃៗ ទៀត បានឃើញហើយ និយាយគ្រប់ៗគ្នា ថា “ធ្យូងៗ” ។ ប៉ុន្តែនាងកិសាគោត្តមី ម្នាក់ឯងប៉ុណ្ណោះ បាននិយាយប្រាប់ ថា “មាស ប្រាក់” ។ លោកសេដ្ឋី ក៏បានសុំនាង ដើម្បីយកទៅរៀបការ ជាមួយកូនប្រុសរបស់ខ្លួន ហើយប្រគល់ទ្រព្យសម្បត្តិ ឲ្យទៅទាំងឣស់ ។ លុះនាង កិសាគោត្តមី រួមរស់ជាមួយស្វាមីបាន ១០ ខែ ក៏បានកូនប្រុសមួយ ។ កូននោះ ចេះដើរបានបន្តិច ក៏បានស្លាប់ទៅ ។ នាងកិសាគោត្តមី មិនដែលបានឃើញមនុស្សស្លាប់ ក៏បានពកូន ដែលស្លាប់នោះ ដើរទៅរកថ្នាំ ដើម្បីធ្វើឲ្យកូននោះ មានជីវិតរស់ឡើងវិញ ។ ពួកឣ្នកស្រុកឃើញហើយ គិតថា “នាងជាស្រីឆ្កួត” ។

ក្នុងគ្រានោះ មានបុរសជាបណ្ឌិតម្នាក់ បានប្រាប់ឲ្យនាងទៅរកព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ។ នាងក៏បានទៅក្រាបទូលសុំថ្នាំនឹងព្រះឣង្គ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់សម្តែង នូវព្រះធម៌ទេសនា រហូតដល់ នាងបានសំរេចសោតាបត្តិផល ។ ក្រោយមក នាងកិសាគោត្តមី បាន សុំបួសជាភិក្ខុនី ក្នុងសំណាក់នៃនាងភិក្ខុនីទាំងឡាយ ។ ថ្ងៃមួយ នាង ពិចារណានូវភ្លើងប្រទីប ដែលឆេះហើយ រលត់ទៅវិញ ហើយយកមកប្រៀបធៀប នឹងឣត្តភាពរបស់ខ្លួន ធ្វើជាឣារម្មណ៍ ។

ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់ប្រថាប់គង់ ក្នុងព្រះសុគន្ធកុដី ទ្រង់បានបញ្ចេញនូវព្រះរស្មីទៅ ហាក់ដូចជាទ្រង់គង់នៅ ក្នុងទីចំពោះមុខនាងទ្រង់ត្រាស់ ថា “ម្នាលគោត្តមី សត្វទាំងឣស់នោះ តែងកើតស្លាប់ ដូចជាភ្លើងប្រទីប ប៉ុន្តែ សត្វដែលដល់ នូវព្រះនិព្វានហើយ មិនប្រាកដដូច្នោះទេ, ការរស់នៅតែមួយខណៈ នៃលោកឣ្នកឃើញព្រះនិព្វាន ប្រសើរជាងការរស់នៅ ១០០ ឆ្នាំ នៃឣ្នកដែលមិនឃើញព្រះនិព្វាន” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យោ ច វស្សសតំ ជីវេ ឣបស្សំ ឣមតំ បទំ ឯកាហំ ជីវិតំ សេយ្យោ បស្សតោ ឣមតំ បទំ ។

បុគ្គលណា មិនឃើញផ្លូវព្រះនិព្វាន ទោះបីរស់នៅបាន ១០០ ឆ្នាំ ក៏ដោយ, ការរស់នៅ សូម្បីតែមួយថ្ងៃ របស់លោកឣ្នកដែលឃើញព្រះនិព្វាន ប្រសើរជាង (‘ការរស់នៅ ១០០ ឆ្នាំ របស់បុគ្គលនោះទៅទៀត)’ ។

រឿង នាងពហុបុត្តិកាថេរី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវនាងពហុបុត្តិកាថេរី ដែលមានកូនប្រុសស្រីច្រើន ។ ពេលស្វាមីរបស់នាងធ្វើមរណកាលទៅ, នាងបានចែកទ្រព្យសម្បត្តិទាំងឣស់ ឲ្យដល់កូនប្រុសស្រី ហើយទៅនៅឣាស្រ័យ ជាមួយនឹងកូនទាំងនោះ ។ ក្រោយមក នាងឃើញថា កូនប្រុសស្រី ដូចជាមិនសូវយកចិត្តទុកដាក់ទំនុកបំរុងដល់ខ្លួន ក៏បានទៅបួសជានាងភិក្ខុនី ខិតខំប្រឹងប្រែងប្រតិបត្តិធម៌ ក្រោយមក ពិចារណាឃើញព្រះធម៌ដែលព្រះពុទ្ធ ទ្រង់បានត្រាស់សម្តែងទុកហើយ ។ ខណៈនោះ ព្រះសាស្តា ទ្រង់គង់ ក្នុងព្រះសុគន្ធកុដី ទ្រង់បានបញ្ចេញ នូវព្រះរស្មីទៅ ដូចជាទ្រង់គង់នៅ ក្នុងទីចំពោះមុខនាង ទ្រង់ត្រាស់ថា “នែពហុបុត្តិកា ការរស់នៅ មួយខណៈ របស់ឣ្នកដែលឃើញធម៌ ដែលតថាគតសម្តែងទុកហើយ ប្រសើរជាងការរស់នៅ របស់ឣ្នកដែលមិនឃើញធម៌ ដែលតថាគតសម្តែងទុកហើយ” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះថា ៖

យោ ច វស្សសតំ ជីវេ ឣបស្សំ ធម្មមុត្តមំ
ឯកាហំ ជីវិតំ សេយ្យោ បស្សតោ ធម្មមុត្តមំ ។

បុគ្គលណា មិនឃើញធម៌ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ ទោះបីរស់នៅបាន ១០០ ឆ្នាំ ក៏ដោយ, ការរស់នៅ សូម្បីតែមួយថ្ងៃ របស់លោកឣ្នកដែលឃើញធម៌ ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ ប្រសើរជាង ‘(ការរស់នៅ ១០០ ឆ្នាំ របស់បុគ្គលនោះទៅទៀត)’ ។

ចប់សហស្សវគ្គ ទី៨

ចប់គាថាធម្មបទ ប្រែភាគទី ៤

ភាគទី ៥

បាបវគ្គ ទី ៩

រឿង ចូឡេកសាដកព្រាហ្មណ៍

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវចូឡេកសាដកព្រាហ្មណ៍ ជាឣ្នកកំសត់ទុគ៌តខ្លាំងណាស់ ។ ព្រាហ្មណ៍នោះ មានតែសំពត់សាដកមួយសម្រាប់ស្លៀកដណ្តប់ ផ្លាស់គ្នាពីរនាក់ប្តីប្រពន្ធ តែគាត់ជាឣ្នកមានសទ្ធាជ្រះថ្លាយ៉ាងមុតមាំ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា តែងតែទៅស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនា របស់ព្រះពុទ្ធឣង្គ ជារៀងរាល់យប់ថ្ងៃ, ព្រោះគាត់មានសំពត់តែមួយ សម្រាប់ប្រើពីរនាក់ប្តីប្រពន្ធ ទើបឲ្យប្រពន្ធ ទៅស្តាប់ធម៌ទេសនា នៅវេលាថ្ងៃ ចំណែកខ្លួនឯង ជាប្តី ទៅស្តាប់ធម៌ទេសនា នៅវេលាយប់ ។ រាត្រីយប់មួយនោះ ចូឡេកសាដកព្រាហ្មណ៍ ជាប្តី បានទៅ ស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនា ជាមួយនឹងពុទ្ធបរិស័ទទាំងឡាយ មានព្រះបាទ បសេនទិកោសលជាដើម ក្នុងពេលដែលកំពុងស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនា ក៏កើតសេចក្តីជ្រះថ្លា យ៉ាងខ្លាំងក្លា ប្រាថ្នាចង់បូជាព្រះធម៌ទេសនា ដោយគ្រឿងសក្ការៈអ្វីមួយ តែគាត់មិនមានវត្ថុអ្វី ក្រៅតែឣំពីសំពត់ សាដក ដែលគាត់ដណ្តប់នៅជាប់នឹងខ្លួន តាំងតែពីបឋមយាម គាត់ស្តាប់ផង សញ្ជឹងគិតផង ថា “ឣាត្មាឣញ មានសំពត់ដណ្តប់តែមួយគត់ សម្រាប់ប្រើតែពីរនាក់ប្តីប្រពន្ធ បើឣាត្មាឣញ យកសំពត់សាដកនេះ ទៅបូជាព្រះធម៌ទេសនា ខ្លួនឣញជាប្រុសមិនជាអ្វីទេ តែភរិយារបស់ឣញគ្នាជាស្រីផង មុខជាគ្មានអ្វីដណ្តប់ឡើយ នឹងចេញទៅខាង ក្រៅផ្ទះ ក៏ពុំបានថែមទៀតផង” ។

តាមចិត្តសទ្ធាជ្រះថ្លាដ៏ខ្លាំងក្លានោះ គាត់ចង់បូជាសំពត់សាដកនោះ ឲ្យខានតែបាន តែចិត្តសទ្ធាជ្រះថ្លា មានតែមួយគត់ ឯចិត្តដែលកំណាញ់ មានដល់ទៅមួយពាន់ ដែលមកគ្របសង្កត់ចិត្តសទ្ធាមួយនោះ ។ ចិត្តទាំងពីរនោះ បានប្រឆាំងច្បាំងគ្នាយ៉ាងខ្លាំង, ចិត្តសទ្ធា គិតថាបូជា, ឯចិត្ត ដែលកំណាញ់ គិតថា កុំឲ្យបូជា ។ គាត់គិតតែក្នុងចិត្ត ឥតមានឣ្នកណាម្នាក់ដឹងឡើយ ។

ក្នុងបច្ឆិមយាម ដោយចិត្តសទ្ធាមានតែមួយ តែជាចិត្តដែលមានកម្លាំងខ្លាំងក្លា ជាងចិត្តដែលកំណាញ់, នៅទីបំផុត ចិត្តសទ្ធា ក៏បានយកជ័យជំនះ លើចិត្តដែលកំណាញ់ ។ កាលបើចិត្តសទ្ធា ឈ្នះហើយ ចូឡេកសាដកព្រាហ្មណ៍ ក៏បានស្រែកភ្លាត់មាត់ថា “ជិតំ មេៗ ! ឣាត្មាឣញឈ្នះហើយៗ ! ” យ៉ាងដូច្នេះ ។

ពេលនោះ ព្រះបាទបសេនទិកោសល ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះទ័យជ្រះថ្លាយ៉ាងក្រៃលែង ទ្រង់បានព្រះរាជបញ្ជាឲ្យឣាមាត្យ យកសំពត់ និង ទ្រព្យសម្បត្តិជាច្រើន មកព្រះរាជទាន ដល់ចូឡេកសាដកព្រាហ្មណ៍នោះ ។ ព្រាហ្មណ៍ បានឡើងយសស័ក្តិ ជាគហបតី មានទ្រព្យសម្បត្តិជាច្រើន ដោយសារតែចិត្តសទ្ធាខ្លាំងក្លា បានច្បាំងឈ្នះចិត្តកំណាញ់នេះឯង ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ ប្រជុំសន្ទនាគ្នានិយាយពីរឿងចូឡេកសាដកព្រាហ្មណ៍ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ថា “បើព្រាហ្មណ៍នេះ បានយកសំពត់សាដកទៅ បូជាព្រះធម៌ទេសនា តាំងតែពីបឋមយាម, គាត់ នឹងបានទ្រព្យសម្បត្តិ ច្រើនជាងនេះទៅទៀត” ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣភិត្ថរេថ កល្យាណេ បាបា ចិត្តំ និវារយេ ទន្ធំ ហិ ករតោ បុញ្ញំ បាបស្មឹ រមតី មនោ ។

បុគ្គល គួរប្រញាប់ប្រញាល់ធ្វើតែឣំពើល្អ គួរហាមឃាត់ចិត្តចាកឣំពើឣាក្រក់ ព្រោះថា កាលបើបុគ្គលធ្វើបុណ្យុយឺតយូរ ចិត្ត រមែងត្រេកឣរ តែក្នុងឣំពើឣាក្រក់ ។

រឿង សេយ្យសកភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰនូវសេយ្យសកភិក្ខុ ដែលជាសទ្ធិវិហារិក របស់ព្រះលោឡុទាយី ។ ព្រះសេយ្យសកៈនេះ ពេលដែលរាគៈ កើតឡើងហើយ ក៏បានទៅរកព្រះលោឡុទាយីៗ បានប្រាប់ឲ្យលោករម្ងាប់រាគៈនោះ ដោយហេតុដែលមិនត្រឹមត្រូវ ។ ព្រះ សេយ្យសកៈ ក៏បានធ្វើតាម ។

ព្រះបរមសាស្តាទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់បានតិះដៀលជាច្រើន ហើយទ្រង់ត្រាស់ឲ្យប្រជុំសង្ឃ ទ្រង់បញ្ញត្តសិក្ខាបទ ហាមមិនឲ្យភិក្ខុប្រព្រឹត្តយ៉ាងនេះ បន្តទៅទៀត ហើយទ្រង់ត្រាស់ព្រះគាថានេះថា ៖

បាបញ្ចេ បុរិសោ កយិរា ន នំ កយិរា បុនប្បុនំ ន តម្ហិ ឆន្ទំ កយិរាថ ទុក្ខោ បាបស្ស ឧច្ចយោ ។

បើបុគ្គល ធ្វើឣំពើឣាក្រក់ កុំធ្វើឣំពើឣាក្រក់នោះ រឿយៗ ឡើយ កុំគប្បីធ្វើសេចក្តីពេញចិត្ត ក្នុងឣំពើឣាក្រក់នោះ ព្រោះថា ការសន្សំបាប តែងនាំសេចក្តីទុក្ខមកឲ្យ ។

រឿង នាងលាជទេវធីតា

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវនាងលាជទេវធីតា ។ កាលពីនាងនៅជាមនុស្សលោក នាងជាឣ្នកធ្វើស្រែ បានប្រគេនលាជ ជាច្រើន ដល់ព្រះមហាកស្សបៈ លុះដល់នាងធ្វើមរណកាលទៅ ក៏បានទៅកើត ក្នុងឋានតាវតិ្តង្ស នាងដឹងថា សម្បត្តិ ដែលខ្លួនបានមកនេះ ព្រោះឣាស្រ័យព្រះមហាកស្សបៈ នាងប្រាថ្នានឹងតបស្នងសងគុណដល់ព្រះថេរៈ ហើយបានមកបោសសម្អាត បរិវេណព្រះវិហារ ដងទឹកសម្រាប់ស្រង់ និង ទឹកសម្រាប់ឆាន់ ឣស់រយៈពេល ៣ ថ្ងៃ ។

នៅថ្ងៃទី ៣ ព្រះថេរៈ ដឹងច្បាស់ហើយ ក៏បានបណ្តេញនាងចេញ ហាមមិនឲ្យនាងធ្វើយ៉ាងនេះ តទៅទៀត ។ នាងទេវធីតា បានឣាក់ឣន់ចិត្ត យ៉ាងខ្លាំង ហើយបានប្រណម្យឣញ្ជលី ស្រែកយំ លើឣាកាស ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ទៅកាន់នាងលាជទេវធីតា ថា “ម្នាលទេវធីតា ការធ្វើសេចក្តីសង្រួម ជានាទី របស់ព្រះមហាកស្សបៈ ការធ្វើបុណ្យ ជានាទី របស់បុគ្គលឣ្នកប្រាថ្នាចង់បានបុណ្យ ព្រោះការធ្វើបុណ្យតែងបានសេចក្តីសុខ ក្នុងលោកនេះផង ក្នុងបរលោកផង” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

បុញ្ញញ្ចេ បុរិសោ កយិរា កយិរាថេនំ បុនប្បុនំ តម្ហិ ឆន្ទំ កយិរាថ សុខោបុញ្ញស្ស ឧច្ចយោ ។

បើបុគ្គលធ្វើបុណ្យ គួរធ្វើបុណ្យនោះរឿយៗ គួរធ្វើសេចក្តីពេញចិត្ត ក្នុងបុណ្យនោះផង ព្រោះថា ការសន្សំបុណ្យ តែងបាន សេចក្តីសុខ ។

រឿង ឣនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវឣនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី ។ លោកសេដ្ឋី គាត់បានបរិច្ចាគទ្រព្យជាច្រើន កសាងវត្តជេពន ហើយបានបរិច្ចាគទាន ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា រៀងរាល់ថ្ងៃ មិនដែលខានឡើយ រហូតទាន់តែឣស់ទ្រព្យសម្បត្តិ ចុះថយមក ជាលំដាប់ ទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ ក៏គាត់នៅតែបរិច្ចាគទាន មិនចេះឈប់ ។

ក្នុងពេលនោះ ទេវតា ដែលស្ថិតនៅ លើខ្លោងទ្វារផ្ទះនៃសេដ្ឋីនោះ បានហាមមិនឲ្យលោកសេដ្ឋីបរិច្ចាគទ្រព្យ តទៅទៀត តែសេដ្ឋី មិនព្រមធ្វើតាម ហើយបានបណ្តេញទេវតា មិនឲ្យនៅ លើខ្លោងទ្វាររបស់ខ្លួន ជាបន្តទៅទៀត ។

ទេវតា ដឹងថា ខ្លួនបានធ្វើខុសហើយ ក៏បានទៅរកទេវតាទាំង ឡាយ រហូតដល់សក្កទេវរាជ ដើម្បីឲ្យជួយសុំទោសសេដ្ឋី ។ សក្កទេវរាជ បានប្រាប់ឧបាយ ថា “ឣ្នកឯង ត្រូវតែយកទ្រព្យ ដែលគ្មានម្ចាស់ ទៅឲ្យសេដ្ឋី ហើយសុំខមាទោសលោកសេដ្ឋី” ។ ទេវតានោះបានធ្វើតាមសក្កទេវរាជ, កាលបើសេដ្ឋី លើកលែងទោសឲ្យហើយ, ក៏បាននាំគ្នាទៅគាល់ព្រះសាស្តា ។ ព្រះឣង្គ ទ្រង់ប្រទានឱវាទ ដល់សេដ្ឋី និង ទេវតា ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

បាបោបិ បស្សតី ភទ្រំ យាវ បាបំ ន បច្ចតិ យទា ច បច្ចតី បាបំ ឣថ (បាបោ) បាបានិ បស្សតិ ។ ភទ្រោបិ បស្សតី បាបំ យាវ ភទ្រំ ន បច្ចតិ យទា ច បច្ចតី ភទ្រំ ឣថ (ភទ្រោ) ភទ្រានិ បស្សតិ ។

ឣំពើឣាក្រក់ មិនទាន់ហុចផលឲ្យ ត្រឹមណា មនុស្សឣាក្រក់ ក៏នៅឃើញតែសេចក្តីចម្រើន ត្រឹមណោះ, លុះកាលណា ឣំពើឣាក្រក់ ហុចផលឲ្យ មនុស្សឣាក្រក់ទើបឃើញឣំពើឣាក្រក់ ក្នុងកាលនោះ ។

ឣំពើល្អ មិទាន់ហុចផលឲ្យ ត្រឹមណា មនុស្សល្អ ក៏នៅឃើញ តែឣំពើឣាក្រក់ ត្រឹមណោះ, លុះកាលណា ឣំពើល្អ ហុចផលឲ្យ មនុស្សល្អ ទើបឃើញឣំពើល្អ ក្នុងកាលនោះ ។

រឿង ឣសញ្ញតបរិក្ខារភិក្ខុ

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវភិក្ខុ ដែលមិនចេះទុកដាក់គ្រឿ់ងបរិក្ខារ ។ ភិក្ខុរូបនេះ យកគ្រែ កៅឣី ទៅប្រើប្រាស់ហើយ ក៏ចោលនៅក្នុងទីនោះៗ មិនព្រមយកទៅទុកដាក់ នៅកន្លែងដើមវិញឡើយ ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ ឃើញដូច្នេះហើយ ក៏បានដាស់តឿន ក្រើនរំលឹក ជារឿយៗ ។ តែភិក្ខុរូបនោះ មិនព្រមស្តាប់សោះ បាននិយាយទ្រគោះបោះបោកទៅវិញថា “កម្មតែបន្តិបន្តួច តើវានឹងទៅជាអ្វី គ្រឿងបរិក្ខារ នេះ វាមិនមានចិត្តគំនិតទេ” ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យភិក្ខុទាំង ឡាយទៅនាំយកភិក្ខុនោះមកគាល់ ហើយត្រាស់នូវព្រះគាថានេះថា ៖

មាវមញ្ញេថ បាបស្ស ន មត្តំ ឣាគមិស្សតិ ឧទពិន្ទុនិបាតេន ឧទកុម្ភោបិ បូរតិ បូរតិ ពោលា បាបស្ស ថោកំ ថោកំបិ ឣាចិនំ ។

បុគ្គល មិនគួរមើលងាយបាបថា មានប្រមាណតិច នឹងមិនឲ្យផល ដូច្នេះឡើយ, សូម្បីតែក្អមទឹក (‘ដែលគេបើកគ្របចំហ)’ រមែងពេញបាន ដោយដំណក់ទឹកភ្លៀង ដែលធ្លាក់ចុះមក (‘ម្តងមួយ ដំណក់ៗ)’ យ៉ាងណាមិញ, បុគ្គលពាល កាលសន្សំបាប សូម្បី បន្តិចម្តងៗ គង់នឹងពេញបាន ដោយបាប ក៏យ៉ាងដូច្នោះដែរ ។

រឿង ពិឡាលបទកសេដ្ឋី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវពិឡាលបទកសេដ្ឋី ។ សេដ្ឋីម្នាក់នេះ បានឃើញបុរសឣ្នកឃោសនាឣំពីការធ្វើទាន ដើរមកដល់ផ្ទះ របស់ខ្លួន នឹកមិនពេញចិត្ត ថា “បុរសនេះ មិនធ្វើឲ្យសមល្មមនឹងកម្លាំងរបស់ខ្លួន ហើយដើរឃោសនា បបួលគេឯងថែមទៀត” ហើយបានចិបឣង្ករ សណ្តែកខៀវ សណ្តែងលឿង មួយមុខបន្តិចៗ ឲ្យទៅបុរសឣ្នកឃោសនានោះ ។ បុរសឣ្នកផ្តើមបុណ្យ បានយករបស់សេដ្ឋីនោះ ទៅចាត់ចែងធ្វើជាចង្ហាន់ ប្រគេនដល់ព្រះសង្ឃ ។

លុះព្រឹកឡើង លោកសេដ្ឋី បានទៅកន្លែងធ្វើបុណ្យ ដោយតាំងចិត្តថា “បើបុរសផ្តើមបុណ្យ និយាយឣាក្រក់ឣំពីរឿងឣញៗ នឹង សម្លាប់វាចោលតែម្តង” ។ ក្នុងពេលដែលព្រះភិក្ខុសង្ឃ មានព្រះពុទ្ធជាប្រធាន ឆាន់រួចស្រេចហើយ, ឣ្នកផ្តើមបុណ្យ បានក្រាបទូលព្រះសាស្តា ថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ខ្ញុំព្រះករុណា បានដើរឃោសនា បបួលប្រជាជន ឲ្យធ្វើទាន តាមកម្លាំងសទ្ធាជ្រះថ្លារៀងៗ ខ្លួន, ឣ្នកខ្លះ ក៏បានធ្វើច្រើន ឣ្នកខ្លះក៏បានធ្វើតិច, សូមកុសលផលបុណ្យ កើតមាន ដល់ឣ្នកទាំងឣស់នោះឲ្យបានគ្រប់ៗ គ្នាទៅហោង” ។ សេដ្ឋី បានឮដូច្នេះហើយ ក៏ប្រែចិត្តគំនិត ជាសម្មាទិដ្ឋិ ដឹងច្បាស់ថា ខ្លួនគិតខុសហើយ ក៏ចូលទៅសុំទោស ចំពោះបុរសឣ្នកផ្តើមបុណ្យនោះភ្លាម ។

ព្រះសាស្តាចារ្យ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

មាវមញ្ញេថ បុញ្ញស្ស ន មត្តំ ឣាគមិស្សតិ ឧទពិន្ទុនិបាតេន ឧទកុម្ភោបិ បូរតិ បូរតិ ធីរោ បុញ្ញស្ស ថោកំ ថោកំបិ ឣាចិនំ ។

បុគ្គល មិនគួរមើលងាយបុណ្យថា មានប្រមាណតិច នឹងមិនឲ្យផល ដូច្នេះឡើយ, សូម្បីតែក្អមទឹក (‘ដែលគេបើកគ្របចំហ’) រមែង ពេញបាន ដោយដំណក់ទឹកភ្លៀង ដែលធ្លាក់ចុះមក (‘ម្តងមួយដំណក់ៗ’) យ៉ាងណាមិញ, ឣ្នកមានប្រាជ្ញា កាលសន្សំបុណ្យ សូម្បី តែបន្តិចម្តងៗ គង់នឹងពេញបាន ដោយបុណ្យ ក៏យ៉ាងដូច្នោះដែរ ។

រឿង មហាធនពាណិជ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰមហាធនពាណិជ ដែលកំពុងតែរៀបចំរបស់របរ ដាក់លើករទេះ ដើម្បីយកទៅលក់ដូរ នៅជនបទ ។ មុននឹងមហាធនពាណិជ ធ្វើដំណើរចេញទៅ គាត់បាននិមន្តភិក្ខុទាំង ឡាយដែលមានបំណងនិមន្តទៅកាន់ជនបទ ឲ្យនិមន្តទៅជាមួយគាត់ ដើម្បីកុំឲ្យមានការលំបាក ដោយចង្ហាន់បិណ្ឌបាត នៅតាមផ្លូវ ។ លុះមហាធនពាណិជ បានរៀបចំរួចស្រេចហើយ ទើបបានចេញដំណើរ ឆ្ពោះទៅកាន់ស្រុកមួយ ដែលឋិតនៅក្បែរមាត់ព្រៃ ហើយបានឈប់សម្រាកនៅ ក្នុងទីនោះឯង ។

ពួកចោរ ទាំង ៥០០ នាក់ ដឹងថា “មហាធនពាណិជ បានឈប់សម្រាក នៅក្បែរមាត់ព្រៃនោះ” ក៏បាននាំគ្នាទៅ ចាំប្លន់ទ្រព្យសម្បត្តិគាត់ ។ ជាវាសនាល្អ មហាធនពាណិជ បានដឹងខ្លួនជាមុន ហើយបានវិលត្រឡប់មកវិញ ។ ពួកចោរ បានដឹងថា គាត់ បានត្រឡប់មកវិញ ក៏បានមក ចាំស្ទាក់ប្លន់ម្តងទៀត ។ មហាធនពាណិជ បានដឹងថា ពួកចោរបានមក ចាំស្ទាក់ប្លន់ម្តងទៀត ក៏ឈប់សម្រាក ក្នុងទីនោះ ហើយបានប្រាប់រឿងដែលចោរបំរុងប្លន់គាត់ ដល់ភិក្ខុសង្ឃ ឲ្យបានជ្រាប ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ ក៏ត្រឡប់មកវិញ ហើយក្រាបទូលរឿងនោះថ្វាយព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះថា ៖

វាណិជោវ ភយំ មគ្គំ ឣប្បសត្ថោ មហទ្ធនោ
វិសំ ជីវិតុកាមោវ បាបានិ បរិវជ្ជយេ ។ 

បុគ្គល គួរចៀសវាងឣំពើឣាក្រក់ទាំងឡាយឲ្យបាន ដូចជាពាណិជ ដែលមានទ្រព្យច្រើន តែមានគ្នាតិច ចៀងវាងផ្លូវគួរខ្លាច ឬ ដូចជាបុរស ឣ្នកដែលប្រាថ្នាចង់មានជីវិតរស់នៅ ចៀសវាងថ្នាំពិស ដូច្នោះឯង ។

រឿង នាយព្រានកុក្កុដមិត្រ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រានម្នាក់ ឈ្មោះកុក្កុដមិត្រ ។ ថ្ងៃមួយ នាយកុក្កុដមិត្រ បានដឹកសាច់ពេញរទេះ ដើម្បីយកទៅលក់ នៅទីក្រុងរាជគ្រឹះ ។ ធីតា របស់សេដ្ឋីម្នាក់ ក្នុងទីក្រុងនោះ បានឃើញនាយកុក្កុដមិត្រហើយ ក៏មានចិត្តស្រឡាញ់គាត់ភ្លាម ដោយឣំណាចនៃការធ្លាប់រួមរស់ជាមួយគ្នាពីជាតិមុន ។ ក្នុងពេលដែលនាយព្រានកុក្កុដមិត្រ បានវិលត្រឡប់ទៅស្រុកវិញ, នាងសេដ្ឋីធីតា បានរត់ទៅតាមនាយព្រាននោះ ហើយបានគ្នាជាប្តីប្រពន្ធ រហូតដល់បានកូនប្រុស ៧ កូនស្រី ៧ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញឧបនិស្ស័យ របស់នាយព្រានកុក្កុដមិត្រ ព្រមទាំងកូនបង្កើត និង កូនប្រសា ទាំងឣស់នោះ ទើបទ្រង់ស្តេចយាងទៅកន្លែងដាក់ឣន្ទាក់ របស់នាយព្រាននោះ ជាមុន ហើយទ្រង់សម្តែងនូវស្នាមព្រះបាទ នៅក្បែរៗ ឣន្ទាក់នោះ ។

ក្នុងថ្ងៃនោះឯង មិនឃើញមានសត្វណាមួយ មកជាប់ឣន្ទាក់របស់គាត់ឡើយ ។ កាលនាយព្រានកុក្កុដមិត្រ ទៅដោះឣន្ទាក់ មិនឃើញមានសត្វជាប់ឣន្ទាក់ ឃើញមានតែស្នាមព្រះបាទ និង ព្រះ សាស្តា កំពុងគង់ នៅក្បែរឣន្ទាក់របស់ខ្លួន ក៏នឹកគិត ថា “ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានដោះលែងសត្វចេញ ឣំពីឣន្ទាក់ឣស់ហើយ” ក៏បានក្រោធខឹង យ៉ាងខ្លាំង ចំពោះព្រះឣង្គ ហើយលើកនូវស្នា ធ្នូ ទាញដំឡើង យ៉ាងមាំ ដើម្បីនឹងបាញ់ព្រះឣង្គ តែដោយពុទ្ធានុភាព ព្រានមិនឣាចនឹងបាញ់ព្រះឣង្គបានឡើយ ។

ចំណែក ពួកកូនប្រុសស្រី របស់នាយព្រាន មិនឃើញឪពុក វិលត្រឡប់មកផ្ទះវិញ ទើបបានចាប់ធ្នូស្នា ដើរទៅរកឪពុក ស្រាប់តែឃើញព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ នឹកគិតថា ជាបច្ចាមិត្រ ជាមួយនឹងឪពុករបស់ខ្លួន ក៏ទាញធ្នូស្នាឡើង ដើម្បីនឹងបាញ់ព្រះឣង្គ តែមិនឣាចបាញ់ព្រះ ឣង្គបាន ។ ចំណែកឯ ភរិយានាយព្រានវិញ បានដឹងថា ប្តី និង កូនប្រុសស្រី បាត់យូរពេក មិនឃើញត្រឡប់វិលមកវិញ ក៏ម្នីម្នានាំកូនប្រសាទាំង ៧ នាក់ ទៅតាម ហើយក៏បានឃើញកូនប្រុសស្រី និង ស្វាមី កំពុងតែឈរទាញធ្នូស្នា បាញ់ព្រះសាស្តា ក៏ស្រែកប្រាប់ទៅឣ្នកទាំងនោះ ថា “សូមឣ្នកទាំងឣស់គ្នា កុំបាញ់ព្រះបិតា របស់យើងឡើយ” ។ នាយព្រាន បានឮដូច្នេះហើយ ក៏គិតថា “ព្រះសាស្តា ជាឪពុកក្មេក” ។ ឯពួកកូនៗ ក៏គិតថា “ព្រះសាស្តា ជាជីតា” ហើយបានប្រែចិត្តគំនិតជាថ្មី បានក្រាបថ្វាយបង្គំ សុំទោស ចំពោះព្រះឣង្គ និង សុំយកព្រះឣង្គជាទីពឹងទីរព្ញក ស្មើនឹងជីវិត ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់សម្តែង នូវឣនុបុព្វីកថា... ញ៉ាំងព្រាន ព្រមទាំងបុត្រធីតា គ្រប់គ្នា ឲ្យបានសម្រេចសោតាបត្តិផល ស្រេចហើយទើបស្តេចយាងត្រឡប់មកត្រាស់ពន្យល់រឿងនោះ ដល់ព្រះឣានន្ទ ។ ភិក្ខុទាំងឡាយក្រាបទូលសួរថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ពេលចប់ព្រះធម៌ទេសនាហើយ តើភរិយារបស់នាយព្រានបានសម្រេចអ្វីដែរ?” ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ភរិយារបស់ នាយព្រានកុក្កុដមិត្រ បានសម្រេចសោតាបត្តិផល តាំងតែពីនាងនៅជាកុមារី មកម៉្លេះ” ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ មានសេចក្តីសង្ស័យថា “នាង បានសម្រេចសោតាបត្តិផល ចុះហេតុអ្វីហ្ន៎ បានជាមកសម្លាប់សត្វយ៉ាងដូច្នេះទៅវិញ?” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ឆ្លើយតបទៅវិញ ថា “ព្រះសោតាបន្ន មិនដែលសម្លាប់សត្វមានជីវិតឡើយ” ស្រេចហើយ ទើបត្រាស់ព្រះគាថានេះ ថា ៖

បាណម្ហិ ចេ វណោ នាស្ស ហរេយ្យ បាណិនា វិសំ នាព្វណំ វិសមន្វេតិ នត្ថិ បាបំ ឣកុព្វតោ ។

បើដំបៅ មិនមាន ក្នុងបាតដៃទេ បុគ្គល គប្បីនាំយកថ្នាំពិស ដោយបាតដៃបាន, ថ្នាំពិស តែងមិនជ្រាបចូលទៅកាន់បាតដៃដែលគ្មានដំបៅ យ៉ាងណា, បាប រមែងមិនមានដល់បុគ្គលឣ្នកមិនធ្វើ យ៉ាងនោះដែរ ។

រឿង នាយកោកសុនខលុទ្ធកៈ

ព្រះបរមសាស្តាទ្រង់ប្រារឰនាយព្រានសុនខ ឈ្មោះកោកៈ ។ ថ្ងៃមួយ ព្រាននោះ បានបណ្តើរហ្វូងឆ្កែទៅដេញសត្វក្នុងព្រៃ, ថ្ងៃនោះឯង គាត់ រកសត្វសូម្បីតែសត្វមួយ ក៏មិនបានដែរ ដើរទៅ ដើរមក ស្រាប់តែឃើញភិក្ខុមួយរូប ទើបគិត ថា “ថ្ងៃនេះ ឣញ រកសត្វមិនបានសោះ ព្រោះតែឣញបានចួបនឹងមនុស្ស ឣាក្រក់កាឡកិណី នេះឯង” ហើយក្រោធខឹង យ៉ាងខ្លាំង នឹងភិក្ខុរូបនោះ គាត់ ក៏បានបង្អៅ ឆ្កែ ឲ្យដេញខាំ (នូវភិក្ខុនោះ) ។

ភិក្ខុ រូបនោះ បានរត់ឡើងទៅលើដើមឈើ ដើម្បីកុំឲ្យឆ្កែវាខាំ បាន ។ នាយព្រានព្រៃ បានដេញតាមមកទាន់ ឃើញនូវភិក្ខុរូបនោះឡើងដើមឈើ ក៏យកលំពែងចាក់បាតជើងលោក ។ ភិក្ខុរូបនោះ បានឣង្វរករព្រានព្រៃ ជាច្រើនដងដដែលៗ ។ តែព្រានព្រៃចិត្តបាបចង្រៃមិនព្រមស្តាប់ពាក្យ របស់លោកឡើយ រឹតតែពីចាក់បាតជើង ខ្លាំងជាមុនទៅទៀត ។ គ្រានោះឯង ចីពរ របស់ភិក្ខុ រូបនោះ បានរបូត ធ្លាក់ចុះមកក្រោម គ្របលើខ្លួននាយព្រានព្រៃនោះ ។ ហ្វូងឆ្កែ បានឃើញចីពរធ្លាប់មកគ្រប លើម្ចាស់ហើយ វាស្មានថា “ភិក្ខុរូបនោះ បានធ្លាក់មក ឣំពីលើដើមឈើ” ក៏ស្ទុះបោល ចូលទៅខាំក្រញ៉ីម្ចាស់ខ្លួនឯង ស្លាប់ ក្នុងពេលនោះឯង ។

ភិក្ខុរូបនោះ បានឃើញឆ្កែខាំម្ចាស់ស្លាប់ហើយ ក៏បានបង្អើលដេញហ្វូងឆ្កែ ឲ្យបោលរត់ចេញពីទីនោះទៅ ។ ឆ្កែ ផ្អើលរត់ចេញបាត់ទៅហើយ ។

ភិក្ខុរូបនោះ បានចុះមកពីលើដើមឈើ មានសេចក្តីសង្ស័យថា តើសីលរបស់ឣាត្មាឣញ ដាច់ ឬក៏ មិនដាច់?” ដូច្នេះហើយ ក៏ បានចូលទៅ ក្រាបថ្វាយបង្គំ ទូលសួរចំពោះព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានត្រាស់ ថា “សីលរបស់ឣ្នក មិនដាច់ទេ” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យោ ឣប្បទុដ្ឋស្ស នរស្ស ទុស្សតិ សុទ្ធស្ស បោសស្ស ឣនង្គណស្ស តមេវ ពាលំ បច្ចេតិ បាបំ សុខុមោ រជោ បដិវាតំវ ខិត្តោ ។

បុគ្គលណា ប្រទូស្តចំពោះឣ្នកដែលមិនប្រទូស្តតប ជាឣ្នកស្អាត បរិសុទ្ធ មិនមានកិលេសដូចជាទីទួល, បាប រមែងត្រឡប់មក រកបុគ្គលពាលនោះវិញ ដូចជាធូលីដ៏ល្អិត ដែលបុគ្គលបាចសាចទៅកាន់ទីច្រាសខ្យល់ ‘(រមែងរសាត់មករកខ្លួនវិញ)’ យ៉ាងនោះឯង ។

រឿង មណីការកុលុប្បកតិស្សត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះតិស្សត្ថេរ ដែលចូលទៅកាន់ត្រកូលជាងកែវមណី ។ ថ្ងៃមួយ ព្រះបាទបសេនទិកោសល ទ្រង់ព្រះរាជទាននូវកែមណីឲ្យទៅជាងកែវមណីដើម្បីច្នៃ ។ ជាងកែវមណី កំពុងតែឣង្គុយហាន់សាច់ មានដៃប្រឡាក់សុទ្ធតែឈាម បានទទួលកែវមណី យកមកដាក់លើជ្រញ់ ហើយក៏ក្រោកទៅលាងដៃ ។ ក្នុងខណៈនោះឯង សត្វក្រៀលដែលជាងកែវមណីចិញ្ចឹម មកឃើញកែវមណីលើជ្រញ់ព្រម ទាំងមានឈាមប្រឡាក់ នឹកស្មាន ថា “ជាដុំសាច់” ទើបចឹកលេបកែវមណីនោះ ចូលក្នុងពោះបាត់ទៅ ។

ជាងកែវមណី ចេញមកវិញ មិនឃើញកែវមណី លើជ្រញ់ នឹកគិតក្នុងចិត្ត ថា “មានតែព្រះថេរៈ មួយឣង្គទេ ដែលលួចយកកែវមណី លើជ្រញ់នេះទៅ ព្រោះមិនមានឣ្នកណាក្រៅឣំពីព្រះថេរៈ ក្នុងទីនេះ” ហើយក៏បានចូលទៅសួរព្រះថេរៈថា “តើព្រះគុណម្ចាស់ បានយកកែវមណី លើជ្រញ់នេះមែនទេ?” ។ ព្រះថេរៈ ឆ្លើយថា “ឣាត្មា មិនបានយកទេ” ។ ជាងកែវមណី គិតថា “បើអាត្មាឣញ សួរព្រះ ថេរៈស្រួលៗ ដូចជាមិនបានការសោះ ឣញ ត្រូវតែសម្លុត វាយធ្វើបាបទើបបានការ” ស្រេចហើយ ក៏យកខ្សែពួរមកចងព្រះថេរៈ យ៉ាងជាប់ ហើយយកដំបងមកវាយព្រះថេរៈ សួរយកចម្លើយ ធ្វើឲ្យគ្រាប់ភ្នែកព្រះថេរៈ លៀនចេញមកខាងក្រៅ លោហិត ជាច្រើន បានហូរស្រក់ចេញមក តាមត្រចៀក និង ច្រមុះ ។

សត្វក្រៀល ឃើញហើយ ក៏ចូលមកហួរចឹកឈាមព្រះថេរៈស៊ី តាមចំណូលចិត្ត ។ ជាងកែវមណី កំពុងតែក្រោធខឹងយ៉ាងខ្លាំង ចំពោះព្រះថេរៈ លុះបានឃើញសត្វក្រៀល មករវីមរវាមក្បែរៗ ជើង ក៏ទាត់សត្វក្រៀលនោះ មួយជើងស្លាប់ មួយរំពេចនោះឯង ។ លុះសត្វក្រៀលស្លាប់ហើយ, ព្រះថេរៈ បានប្រាប់ជាងកែវមណីថា “សត្វក្រៀលបានលេបកែវមណីនោះ ចូលទៅក្នុងពោះវាហើយ, បើញោមមិនជឿឣាត្មាទេ ចូរវះពោះវាមើលចុះ” ។ ជាងកែវមណី បានយកកាំបិតមក វះពោះសត្វក្រៀលដែលស្លាប់នោះ ហើយបានឃើញកែវមណី ក្នុងពោះសត្វក្រៀលនោះ ក៏មានសេចក្តីតក់ស្លុតរន្ធត់ចិត្ត ស្ទើរតែបាត់បង់ស្មារតី ហើយបានក្រាបថ្វាយបង្គំ សុំខមាទោសចំពោះព្រះថេរៈ ។

បន្ទាប់មក ព្រះថេរៈ ក៏បានបរិនិព្វាន ដោយសារការវាយដុំនោះ ។ សត្វក្រៀល ស្លាប់ទៅ បានទៅកើត ក្នុងផ្ទៃះ នៃភរិយានាយព្រាននោះ ។ ចំណែកនាយព្រាន ស្លាប់ទៅ ក៏បានទៅកើត ទទួលទុក្ខវេទនា យ៉ាងខ្លាំង ក្នុងនរក ។ ឯភរិយានាយព្រាន ស្លាប់ទៅ បានទៅកើតនៅទេវលោក ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ បានក្រាបទូលសួរសម្បរាយិកភព របស់ជនទាំងនោះ នឹងព្រះសាស្តា ។ ព្រះឣង្គ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

គព្ភមេកេ ឧប្បជ្ជន្តិ និរយំ បាបកម្មិនោ សគ្គំ សុគតិនោ យន្តិ បរិនិព្វន្តិ ឣនាសវា ។

ជនពួកខ្លះ តែងកើត ក្នុងគភ៌មនុស្ស ពួកឣ្នកមានឣំពើឣាក្រក់តែងទៅកាន់នរក ពួកឣ្នកមានគតិល្អ តែងទៅកាន់ឋានសួគ៌ ពួកឣ្នកមិនមានឣាសវៈ តែងបរិនិព្វាន ។

រឿង ជន ៣ នាក់

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវជន ៣ នាក់ ។ ទីមួយ មាន ភ្លើងឆេះផ្ទះ, ក្នុងខណៈនោះ មានរង្វេលឆ្នាំងមួយ ត្រូវភ្លើងឆេះរសាត់ទៅលើឣាកាស ។ ពេលនោះ ស្រាប់តែមានក្អែកមួយ ហើរចូលទៅ ក្នុងរង្វេលឆ្នាំងនោះ ត្រូវភ្លើងឆេះស្លាប់ ធ្លាក់ចុះមកលើផែនដី ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ បានឃើញហេតុនោះហើយ ក៏ចូលទៅក្រាបទូលសួរព្រះសាស្តា ។

ទីពីរ មានសំពៅមួយ បានទៅដល់កណ្តាលមហាសមុទ្រ ហើយ កឿងនឹងថ្កល់មិនកម្រើកខុសប្រក្រតី, ពួកមនុស្ស ក្នុងសំពៅគ្រប់ៗ គ្នា គិតថា “ក្នុងសំពៅរបស់យើងនេះ ប្រាកដជាមានមនុស្សកាឡកិណីហើយ” ទើបធ្វើជាស្លាក ចាប់គ្រប់ៗ គ្នា ។ ស្លាកនោះ បានធ្លាក់ទៅលើភរិយា របស់នាយសំពៅ ដល់ទៅ ៣ លើក ។ ពេល នោះ នាយសំពៅ ក៏បានដាច់ចិត្ត យកប្រពន្ធរបស់ខ្លួននោះ ទម្លាក់ទៅក្នុងសមុទ្រ ដើម្បីកុំឲ្យកើតមានសេចក្តីឣន្តរាយ ស្លាប់បាត់បង់ជីវិត ដល់មនុស្សភាគច្រើន ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ ដែលជិះនៅ ក្នុងសំពៅនោះ ឃើញនូវហេតុនោះហើយ ទើបក្រាបទូលសួរព្រះសាស្តា ។

ទីបី មានភិក្ខុ ៧ រូប ផ្សេងពីនេះទៀត បាននៅឣាស្រ័យ ក្នុងរូងភ្នំមួយ ។ នៅវេលាពាក់កណ្តាលឣាធ្រាត្រ ស្រាប់តែមានដុំថ្មធំមួយដុំ រមៀលធ្លាក់មកបិទមាត់ទ្វាររូងភ្នំនោះជិតឈឹង, ភិក្ខុទាំង ៧ រូបនោះ ខិតខំព្យាយាម ប្រមៀលនូវដុំថ្មនោះចេញ តែប្រមៀលមិនបាន ។ លុះកន្លងទៅបាន ៧ ថ្ងៃ, ដុំថ្មនោះ ក៏បានរមៀល ចេញទៅដោយខ្លួនឯង, ភិក្ខុទាំង ៧ រូបនោះ ព្រមទាំងភិក្ខុ ២ ក្រុមទៀត បាននាំគ្នា ទៅក្រាបទូលសួររឿងនោះ ចំពោះព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់សម្តែងនូវបុព្វកម្មរបស់សត្វទាំងនោះ ដល់ភិក្ខុទាំងឣស់នោះ ដោយលំដាប់លំដោយ ថា ៖ ទីមួយ សត្វក្អែកដែលហើរចូលទៅ ក្នុងភ្លើងឆេះស្លាប់នោះ កាលពីឣតីតជាតិ បានកើតជាឣ្នកស្រែ ។ សម័យថ្ងៃមួយ ឣ្នកស្រែនោះ បានក្រោធខឹងយ៉ាងខ្លាំងនឹងគោពុតរបស់គាត់, គោពុតនោះ នៅពេលដែលម្ចាស់វា បរហ្វឹកហាត់នោះ វាដើរទៅបានបន្តិចហើយ ក៏ពុតធ្វើជាដេក ។ ម្ចាស់ខឹងខ្លាំងណាស់ ក៏បានយកចំបើង មកធ្វើជាគប់ រុំព័ទ្ធជាប់នឹងក របស់វា ហើយយកភ្លើងដុតគោនោះ ទាល់តែស្លាប់ នៅក្នុងទីនោះឯង ។

ទីពីរ ភរិយានាយសំពៅ ដែលត្រូវគេចាប់ចង ទម្លាក់ចោលទៅ ក្នុងសមុទ្រនោះ កាលពីឣតីតជាតិ បានក្រោធខឹងនឹងឆ្កែរបស់ខ្លួន ដែលចេះតែដើរ តាមពីក្រោយនាង មិនថានាងទៅទីកន្លែងណាឡើយ ។ ពួកឣ្នកស្រុក ឃើញដូច្នោះហើយ ក៏នាំគ្នានិយាយសើច ចម្អកចង្អន់នាង ជាមួយនឹងឆ្កែនោះ ។ នាង មានការខ្មាសឣៀន ខ្លាំងពេក ទ្រាំពុំបាន ក៏យកដីខ្សាច់ច្រក ក្នុងឆ្នាំងពេញហើយ នាំឆ្កែនោះទៅជិតមាត់ទឹក ចងឆ្នាំងជាប់នឹងឆ្កែ ហើយចាប់ឆ្កែបោះទម្លាក់ទៅ ក្នុងទឹក ។ ឆ្កែនោះត្រូវបានសម្លាប់ ដោយសេចក្តីទុក្ខវេទនា ជាទីបំផុត ។

ទីបី ភិក្ខុ ៧ រូប ដែលឣត់ចង្ហាន់ ទទួលទុក្ខលំបាក ក្នុងរូងភ្នំ ឣស់រយៈពេល ៧ ថ្ងៃ នោះ កាលឣំពីជាតិមុន បានកើតជាក្មេងគង្វាលគោ, សម័យថ្ងៃមួយ ក្មេងគង្វាលគោទាំងនោះ បានកៀងគោទៅឃ្វាល នៅវាលស្រែដ៏ធំមួយ ហើយបានឃើញសត្វទន្សងមួយក្បាល ក៏ដេញចាប់ ។ សត្វទន្សង ភ័យយ៉ាងខ្លាំង ហើយបានបោលលូនចូលទៅ ក្នុងដំបូក ។ ពួកក្មេងឃ្វាលគោទាំងនោះ បានយកស្មៅ នឹងកំណាត់ឈើ ទៅចុករន្ធដំបូកនោះ ជិតទាំងឣស់ ដើម្បីទុកជីកវា ក្នុងថ្ងៃស្អែក ។ លុះដល់ស្អែកឡើង, ក្មេងទាំងនោះ មិនបានជាចាប់ ភ្លឹក ភ្លេចរហូតដល់ ៧ ថ្ងៃ ទើបនឹកឃើញ ហើយបាននាំគ្នា ទៅដកឆ្នុករន្ធដំបូកដែលបានចុកនោះ ដើម្បីឲ្យសត្វទន្សង ចេញមកខាងក្រៅ ។ ពេលនោះ សត្វទន្សង បានវារចេញមក មានខ្លួនភ័យញ័រទទ្រើត គួរឲ្យឣាណិតខ្លាំងណាស់ ស្គាំងស្គម នៅសល់តែស្បែក ព្រោះឣត់ ឣាហារស៊ី ៧ ថ្ងៃ មកហើយ ។ ក្មេងគង្វាលគោទាំងនោះ បានឃើញដូច្នោះហើយ ក៏មានចិត្តឣាណិតឣាសូរ ដល់សត្វទន្សងនោះ យ៉ាងខ្លាំង ហើយនិយាយប្រាប់គ្នា ថា “ពួកយើង កុំសម្លាប់វាអ្វី លែងវាឲ្យមានជីវិតទៅចុះ” ដូច្នេះ ។ នៅក្នុងទីបញ្ចប់ នៃឣតីតនិទាន ព្រះឣង្គ ទ្រង់ត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ន ឣន្តលិក្ខេ ន សមុទ្ទមជ្ឈេ ន បព្វតានំ វិវរំ បវិស្ស ន វិជ្ជតេ សោ ជគតិប្បទេសោ យត្រដ្ឋិតោ មុច្ចេយ្យ បាបកម្មា ។

បុគ្គល ឣ្នកធ្វើបាបកម្មហើយ ទោះបីរត់គេចទៅពួន ឰដ៏ ឣាកាសក្តី នាកណ្តាលសមុទ្រក្តី កាន់ចន្លោះភ្នំទាំងឡាយក្តី ក៏នៅតែរត់គេចមិនរួច ឣំពីបាបកម្មនោះឡើយ ព្រោះថា ប្រទេសលើផែនដី ដែលបុគ្គលរត់គេច ទៅពួននៅហើយ គប្បីរួចផុត ឣំពីបាបកម្មបាននោះ មិនដែលមានឡើយ ។

រឿង សុប្បពុទ្ធសក្កៈ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវសុប្បពុទ្ធសក្កៈ ដែលជាព្រះរាជបិតា របស់ព្រះនាងពិម្ពា និង ភិក្ខុទេវទត្ត ។ សុប្បពុទ្ធៈ ទ្រង់ព្រះពិរោធ យ៉ាងខ្លាំង ចំពោះព្រះសាស្តា ថា “ព្រះឣង្គ ទ្រង់រត់ទៅបួស ចោលព្រះនាងពិម្ពាទេវី ឲ្យព្រះនាងនៅមេម៉ាយ, បំបួសព្រះទេវទត្តហើយ បានធ្វើខ្លួនឲ្យមានកម្មពៀរវេរានឹងគ្នាថែមទៀត” ។ ថ្ងៃមួយ សុប្បពុទ្ធៈ ទ្រង់ត្រាស់បញ្ជា ឲ្យពួកមនុស្សបិទនូវផ្លូវ ដើម្បីកុំឲ្យព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ស្តេចយាងទៅ ទទួលនូវភត្តកិច្ចបាន ។

ក្នុងពេលនោះ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ស្តេចយាងត្រឡប់មកវិញហើយ ទ្រង់ត្រាស់នឹងព្រះឣានន្ទ ថា “ម្នាលឣានន្ទ សុប្បពុទ្ធៈ ធ្វើឣំពើបាបកម្ម ធ្ងន់ណាស់ ព្រោះមិនបានឲ្យផ្លូវ ដល់តថាគត, ក្នុងថ្ងៃទី ៧ ផែនដី នឹងស្រូបព្រះបាទសុប្បពុទ្ធៈ នៅក្បែរជើងជណ្តើរ នៃប្រាសាទខាងក្រោម” ។

ពួកចារបុរស បានឮដូច្នោះហើយ ក៏ទៅក្រាបទូលរឿងនោះថ្វាយព្រះបាទសុប្បពុទ្ធៈ ។ ព្រះឣង្គ ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះចិន្តា ថា “ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់មិនដែលខុសឡើយ តែបើទុកជាយ៉ាងនេះ ក៏ដោយ ផែនដី ក៏មិនឣាចនឹងស្រូបឣាត្មាឣញបានដែរ” ។ ក្រោយមក ព្រះបាទសុប្បពុទ្ធៈ ទ្រង់ត្រាស់បញ្ជា ឲ្យពួកឣាមាត្យ នាំយកគ្រឿងក្រយាស្ងោយ សម្រាប់សោយ ឡើងទៅលើប្រាសាទជាន់ទី ៧ ហើយ ព្រះឣង្គ ក៏ឡើងទៅលើប្រាសាទ ទី ៧ នោះដែរ ទ្រង់ត្រាស់បញ្ជា ឲ្យពួកឣាមាត្យ យកជណ្តើរចេញទាំងឣស់ ហើយបិទទ្វារប្រាសាទទាំងឣស់ ទ្រង់ត្រាស់បញ្ជា ឲ្យពួកឣ្នកចំបាប់ ជើងខ្លាំងៗ នៅឈរចាំចាប់ ត្រង់មាត់ទ្វារប្រាសាទ ទ្វារមួយៗ ឲ្យមានគ្នាឈរចាំដល់ទៅ ២ នាក់ ហើយ ទ្រង់ត្រាស់ ថា “បើឣញ ចង់ចុះទៅកាន់ប្រាសាទជាន់ក្រោម ដោយក្តីធ្វេសប្រហែស ចូរឣ្នកទាំងឣស់គ្នា ចាប់ឣញទុក កុំឲ្យឣញចុះទៅបាន” ។

លុះដល់ថ្ងៃទី ៧ សេះមង្គល របស់ព្រះបាទសុប្បពុទ្ធៈ បានស្រែកកញ្ជ្រោល យ៉ាងខ្លាំង ឥតមានឈប់ឡើយ ។ ព្រះបាទសុប្បពុទ្ធៈ ទ្រង់ព្រះសណ្តាប់ ឮនូវសម្លេងសេះស្រែកញ្ជ្រោល យ៉ាងខ្លាំងដូច្នេះហើយ ទ្រង់មានព្រះទ័យចង់ទតសេះមង្គលនោះ ខ្លាំងណាស់ ។

ក្នុងគ្រានោះ ទ្វារទាំងឡាយ ក៏បានរបើកចេញមក ដោយខ្លួនឯង, ជណ្តើរ ក៏ឋិតនៅដូចដើមវិញដដែល ឥតមានឣ្នកណាបើក និង ដាក់វាឡើយ ។ ពួកឣ្នកចំបាប់ ដែលឈរចាំ ត្រង់មាត់ទ្វារប្រាសាទ មិនបានចាប់ព្រះបាទសុប្បពុទ្ធទុកទេ ត្រឡប់ទៅជាចាប់ទម្លាក់ចុះមកក្រោម ថែមទៀត រហូតធ្លាក់មកដល់ជើងជណ្តើរនៃប្រាសាទជាន់ខាងក្រោម ។ ក្នុងខណៈនោះឯង មហាប្រឹថពី ក៏បានបើកផ្លូវជាពីរ ស្រូប យកព្រះបាទសុប្បពុទ្ធៈ ទៅដាក់ដល់ឣវិចីមហានរកតែម្តង ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ន ឣន្តលិក្ខេ ន សមុទ្ទមជ្ឈេ
ន បព្វតានំ វិវរំ បវិស្ស
ន វិជ្ជតេ សោ ជគតិប្បទេសោ
យត្រដ្ឋិតំ នប្បសហេយ្យ មច្ចុ ។

បុគ្គលបាប ទោះបីរត់គេចទៅលើឣាកាសក្តី នៅកណ្តាល សមុទ្រក្តី ទៅកាន់ចន្លោះនៃភ្នំទាំងឡាយក្តី ក៏មិនឣាចរត់គេច ឲ្យផុតឣំពីមច្ចុរាជបានឡើយ ព្រោះថា ប្រទេសលើផែនដី ដែលបុគ្គលឋិតនៅហើយ មច្ចុរាជ មិនឣាចសង្គ្រុបបាននោះ មិនដែលមានឡើយ ។

ចប់បាបវគ្គ ទី៩

ទណ្ឌវគ្គ ទី ១០

រឿង ឆព្វគ្គិយភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវភិក្ខុឆព្វគ្គីយ៍ ។ ពេលដែលពួក ភិក្ខុសត្តរសវគ្គីយ៍ បោសសម្អាត នូវសេនាសនៈ បានស្អាតហើយ, ពួកភិក្ខុឆព្វគ្គីយ៍ និយាយថា “ពួកឣ្នកឯងទាំងឣស់គ្នា ចូចេញឣំពីទីនេះទៅ ពួកយើងទេ ដែលធំជាងពួកឣ្នកឯង, សេនាសនៈនេះ ត្រូវបានមកលើពួកយើង” ។ ពួកភិក្ខុសត្តរសវគ្គីយ៍ បានឆ្លើយតបវិញ ថា “ពួកយើង មិនព្រមប្រគល់ឲ្យទេ ព្រោះពួកយើងខ្ញុំ បានបោសសម្អាតសេនាសនៈនេះ រួចមុនពួកឣ្នកឯង” ។ ពួកភិក្ខុឆព្វគ្គីយ៍ ខឹងខ្លាំងពេក បានវាយពួកភិក្ខុសត្តរសវគ្គីយ៍ៗ ភិតភ័យ ខ្លាចហើយ បានស្រែកយ៉ាងខ្លាំង ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់បានបញ្ញត្តសិក្ខាបទ ហាមមិនឲ្យភិក្ខុ វាយប្រហារដល់គ្នានឹងគ្នា ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

សព្វេ តសន្តិ ទណ្ឌស្ស សព្វេ ភាយន្តិ មច្ចុនោ ឣត្តានំ ឧបមំ កត្វា ន ហនេយ្យ ន ឃាតយេ ។

សត្វទាំងឡាយគ្រប់ប្រាណ តែងតក់ស្លុតនឹងឣាជ្ញា សត្វទាំង ឡាយ តែងភ័យខ្លាចចំពោះសេចក្តីស្លាប់គ្រប់ៗ រូប, បុគ្គលគួរធ្វើខ្លួនឲ្យជាឧបមាហើយ មិនគួរប្រហារ ដោយខ្លួនឯង មិនគួប្រើគេឲ្យប្រហារឡើយ ។

រឿង ភិក្ខុឆព្វគ្គីយ៍

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវពួកភិក្ខុឆព្វគ្គីយ៍ ដែលបាន វាយប្រហារពួកភិក្ខុសត្តរសវគ្គីយ៍ ។ ពួកភិក្ខុសត្តរសវគ្គីយ៍ ទាំងនោះ ភ័យខ្លាចហើយ ក៏បានស្រែកយ៉ាងខ្លាំង ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទើបទ្រង់បានបញ្ញត្តសិក្ខាបទ ហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

សព្វេ តសន្តិ ទណ្ឌស្ស សព្វេសំ ជីវិតំ បិយំ ឣត្តានំ ឧបមំ កត្វា ន ហនេយ្យ ន ឃាតយេ ។

សត្វទាំងឡាយគ្រប់ប្រាណ សុទ្ធតែតក់ស្លុតនឹងឣាជ្ញា ‘ព្រោះថា’ ជីវិត ជាទីស្រឡាញ់ របស់សត្វគ្រប់ៗ រូប, បុគ្គលគួរធ្វើខ្លួនឲ្យ ជាឧបមាហើយ មិនគួរប្រហារ ដោយខ្លួនឯង មិនគួរប្រើគេឲ្យប្រហារឡើយ ។

រឿង សម្ពហុលកុមារ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰពួកកុមារា ជាច្រើន ដែលកំពុង តែនាំគ្នាវាយពស់មួយ ។ ព្រះសាស្តា ស្តេចយាងទៅ បិណ្ឌបាត ក្នុងទីក្រុងសាវត្ថី ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញហើយ ទ្រង់ត្រាស់សួរ ថា “នែកុមារាទាំងឡាយ តើពួកឣ្នក នាំគ្នាធ្វើអ្វី?” ។ កុមារាទាំងនោះ បានក្រាបទូលថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ខ្ញុំព្រះករុណាទាំងឡាយ នាំគ្នាវាយពស់” ។ ព្រះសាស្តាទ្រង់ត្រាស់សួរទៀតថា “ព្រោះហេតុអ្វីបានជាវាយវា? ” ។ កុមារាទាំងនោះ បានក្រាបទូលថា “ព្រោះពួកខ្ញុំព្រះករុណា ខ្លាចវាខាំ” ។

ព្រះសាស្តាចារ្យ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

សុខកាមានិ ភូតានិ យោ ទណ្ឌេន វិហឹសតិ ឣត្តនោ សុខមេសានោ បេច្ច សោ ន លភតេ សុខំ ។ សុខកាមានិ ភូតានិ យោ ទណ្ឌេន ន វិហឹសតិ ឣត្តនោ សុខមេសានោ បេច្ច សោ លភតេ សុខំ ។

បុគ្គលណា ស្វែងរកសេចក្តីសុខដើម្បីខ្លួន តែបៀតបៀនសត្វទាំងឡាយ ដែលប្រាថ្នាចង់បានសេចក្តីសុខ ដោយឣាជ្ញា, បុគ្គល នោះ លះលោកនេះទៅហើយ នឹងមិនបាននូវសេចក្តីសុខឡើយ ។ បុគ្គលណា ស្វែងរកសេចក្តីសុខ ដើម្បីខ្លួន តែមិនបៀតបៀនសត្វទាំងឡាយ ដែលប្រាថ្នាចង់បានសេចក្តីសុខ ដោយឣាជ្ញា, បុគ្គលនោះ លះលោកនេះទៅហើយ រមែងបាននូវសេចក្តីសុខ ។

រឿង ព្រះកោណ្ឌធានត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវព្រះកោណ្ឌធានត្ថេរ ។ តាំង តែឣំពីពេលដែលព្រះថេរៈបួសមក មានរូបស្រីម្នាក់ដើរ តាមក្រោយលោក ដូចជាស្រមោលដែលឣន្ទោលតាមប្រាណ ។ ព្រះថេរៈ លោកមិនឃើញស្រីនោះទេ តែពួកមហាជន បានឃើញរូបស្រីនោះ ។ ក្នុងសាសនា នៃព្រះពុទ្ធព្រះនាមកស្សបៈ, ព្រះថេរៈ កើតជាទេវតា បានក្លែងខ្លួន ធ្វើជាស្រីម្នាក់ដើរ តាមពីក្រោយ ភិក្ខុមួយរូប ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យភិក្ខុមួយរូបទៀត ដែលជាសំឡាញ់នឹងគ្នា បែកបាក់សាមគ្គីគ្នា ។ ព្រោះតែបាបកម្ម នេះហើយ បានជាមានរូបស្រី ដើរតាមពីក្រោយលោក ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ បានចោទព្រះថេរៈ ថា “ជាភិក្ខុទ្រុស្តសីល” ។ ព្រះថេរៈ បានចោទទៅភិក្ខុទាំងនោះ ថា “ជាភិក្ខុទ្រុស្តសីល” ដូចគ្នាដែរ ។ ភិក្ខុទាំងឡាយបាននាំរឿងនេះទៅក្រាបទូលដល់ព្រះសាស្តា ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យហៅព្រះថេរៈមក ដើម្បីនឹងជម្រះនូវរឿងនេះ ឲ្យបានយុតិធម៌ ហើយត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

មាវោច ផរុសំ កញ្ចិ វុត្តា បដិវទេយ្យុ តំ ទុក្ខា ហិ សារម្ភកថា បដិទណ្ឌា ផុសេយ្យុ តំ ។ សចេ នេរេសិ ឣត្តានំ កំសោ ឧបហតោ យថា ឯស បត្តោសិ និព្វានំ សារម្ភោ តេ ន វិជ្ជតិ ។

ឣ្នក កុំនិយាយពាក្យឣាក្រក់នឹងឣ្នកណាមួយឡើយ, ជនទាំង ឡាយ ដែលត្រូវឣ្នកស្តីថាឲ្យហើយ គេគប្បីស្តីថា តបមករកឣ្នកវិញ ព្រោះថា ការពោលពាក្យប្រណាំងប្រជែង ជាហេតុនាំឲ្យកើតទុក្ខ, ការតស៊ូទាំងឡាយ ត្រូវប៉ះពាល់នូវខ្លួនឣ្នកវិញ, បើឣ្នកធ្វើខ្លួន មិនឲ្យញាប់ញ័រ ដូចជារគាំងដែលគេចៀរមាត់ហើយ ‘រមែងមិនលាន់ឮសូរ’ ដូច្នោះ ឣ្នកនុ៎ះ ជាបុគ្គលដល់នូវព្រះនិព្វាន, ការប្រណាំងប្រជែង នឹងមិនមានដល់ឣ្នកទេ ។

រឿង ឧបោសថកម្ម

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰឧបោសថកម្ម របស់ឧបាសិកា ទាំងឡាយ មាននាងវិសាខាជាដើម ។ ក្នុងថ្ងៃឧបោសថសីល ថ្ងៃមួយ នាងវិសាខា បានសួរឧបាសិកាទាំងនោះថា “តើឣ្នកទាំងឣស់គ្នា រក្សាឧបោសថសីល ដើម្បីប្រាថ្នាប្រយោជន៍អ្វីខ្លះដែរ?” ។ ពួកឧបាសិកាដែលមានវ័យចាស់ៗ បានឆ្លើយថា “ដើម្បីបាននូវទិព្វសម្បត្តិ” ។ ពួក ឧបាសិកាដែលមានវ័យកណ្តាលៗ ឆ្លើយថា “ដើម្បីកុំឲ្យស្វាមី របស់ខ្លួន មានភរិយាថ្មីទៀត” ។ ពួកឧបាសិកាក្មេងៗ បានឆ្លើយថា “ដើម្បីឲ្យបានកូនប្រុស លើកដំបូង” ។ ពួកឧបាសិកា ដែលមានវ័យជំទង់ៗ បានឆ្លើយថា “ដើម្បីឲ្យមានស្វាមី តាំងតែពីឣាយុនៅក្មេងៗ” ។ នាងវិសាខា ស្តាប់ឮដូច្នេះហើយ ទើបបានយករឿងនេះទៅក្រាបទូលព្រះសាស្តា ។

ព្រះបរមសាស្តាចារ្យ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យថា ទណ្ឌេន គោបាលោ គាវោ បាជេតិ គោចរំ ឯវំ ជរា ច មច្ចូ ច ឣាយុំ បាជេតិ បាណិនំ ។

គង្វាលគោ រមែងកៀងគោទាំងឡាយទៅកាន់ទីគោចរ ដោយឣាជ្ញា គឺ ដំបង ឬ រំពាត់ យ៉ាងណាមិញ, ជរា គឺ សេចក្តីទ្រុឌទ្រោមគ្រាំគ្រា និង មច្ចុរាជ គឺ សេចក្តីស្លាប់ តែងកៀងនូវឣាយុ របស់សត្វទាំងឡាយ ក៏យ៉ាងដូច្នោះឯង ។

រឿង ឣជគរប្រេត

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰនូវឣជគរប្រេត ដែលមាន ឣត្តភាព ដូចជាពស់ថ្លាន់ វែងប្រវែង ២៥ យោជន៍ ។ ព្រះមហាមោគ្គល្លានត្ថេរ និមន្តចុះឣំពីកំពូលភ្នំគិជ្ឈកូដ បានឃើញនូវប្រេតនោះ ដោយទិព្វចក្ខុហើយ និយាយជាមួយនឹងព្រះលក្ខណត្ថេរ នៅទីចំពោះព្រះភក្ត្រនៃព្រះសាស្តា ។

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់សម្តែងធម្មីកថា ថា “តថាគត ក៏បានឃើញប្រេតនោះដែរ” ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ បានក្រាបទូលសួរ នូវបុព្វកម្ម របស់ប្រេតនោះ ចំពោះព្រះសាស្តា ។

ព្រះឣង្គ ទ្រង់ត្រាស់ឣតីតនិទានថាៈ ក្នុងសាសនា នៃព្រះពុទ្ធព្រះនាមកស្សបទសពល ប្រេតនេះ ជាចោរ បានប្រទូស្តរ៉ាយ ដល់ សុមង្គលសេដ្ឋី គឺបានដុតស្រែ កាត់ជើងគោ ដុតផ្ទះរបស់លោកសេដ្ឋី ដល់ទៅ ៧ ដង ប៉ុណ្ណេះហើយ ក៏នៅតែមិនឆ្អែតចិត្តទៀត បានទាំងទៅដុតនូវព្រះគន្ធកុដី ដែលលោកសេដ្ឋី សាងថ្វាយព្រះកស្សបទសពលថែមទៀត, លុះដល់ទំលាយរាងកាយស្លាប់ទៅ ក៏បានទៅកើត ក្នុង ឣវិចីនរក ឣស់កម្មឣំពីឋាននរកនោះមក ក្នុងពុទ្ធកាលនេះ ក៏បានកើតជាឣជគរប្រេត មានភ្លើងឆេះ នៅលើភ្នំគិជ្ឈកូដនេះ” ក្នុងទីបញ្ចប់នៃឣតីតនិទាន ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣថ បាបានិ កម្មានិ ករំ ពោលា ន ពុជ្ឈតិ សេហិ កម្មេហិ ទុម្មេធោ ឣគ្គិទឌ្ឍោវ តប្បតិ ។

បុគ្គលពាល មិនមានប្រាជ្ញា កំពុងធ្វើឣំពើឣាក្រក់ ក៏នៅតែមិនភ្ញាក់ខ្លួន លុះកាលជាខាងក្រោយមក ទើបក្តៅក្រហាយ ដោយ សារកម្មទាំងឡាយរបស់ខ្លួន ដូចត្រូវភ្លើងឆេះ ។

រឿង ព្រះមហាមោគ្គល្លានត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰ នូវព្រះមហាមោគ្គល្លានត្ថេរ ដែលត្រូវពួកតិរ្ថិយ ជួលពួកចោរឲ្យទៅសម្លាប់ ។ ព្រះបាទឣជាតសត្រូវ ទ្រង់ស៊ើបសួររករឿងពិត លុះទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជា ឲ្យចាប់ពួកតិរ្ថិយ ដែលជាឣ្នកផ្តើម ហេតុ ព្រមទាំងពួកចោរ ដែលជាឣ្នកសម្លាប់ព្រះថេរៈ ហើយទ្រង់ត្រាស់បញ្ជាឲ្យជីកឣន្លុងកប់ត្រឹមផ្ចឹត ឲ្យយកចំបើងដាក់ពីលើ ហើយឲ្យយកភ្លើងទៅដុតទាំងរស់ ធ្វើឲ្យស្លាប់គ្មានសល់ម្នាក់ឡើយ ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ បានសន្ទនាគ្នាអំពីរឿងព្រះមហាមោគ្គល្លានត្ថេរ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវឣតីតនិទាន របស់ព្រះមហាមោគ្គល្លានត្ថេរ ថាៈ ក្នុងជាតិដែលព្រះមហាមោគ្គល្លាន កើតជាកុលបុត្រ មានភរិយា ត្រូវភរិយានោះ និយាយចាក់ដោត ញុះញង់ ឲ្យយកមាតាបិតា របស់ខ្លួន ទៅសម្លាប់ចោល... លុះដល់កុលបុត្រនោះ ស្លាប់ទៅ បានទៅកើតរងទុក្ខ ក្នុងនរក រាប់សែនឆ្នាំ ដោយផលវិបាក ដែលខ្លួនបានសម្លាប់មាតាបិតានោះ លុះកើតក្នុងជាតិណាៗ ត្រូវគេវាយដំខ្ទេចឆ្អឹង យ៉ាងដូច្នេះ រហូតមួយរយឣត្តភាព... ព្រះមហាមោគ្គល្លានត្ថេរបរិនិព្វាន យ៉ាងនេះ សមគួរនឹងកម្ម របស់ខ្លួនហើយ ។ ចំណែកពួកតិរ្ថិយ និង ពួកចោរ ដែលបានប្រទូស្តរ៉ាយ ចំពោះព្រះថេរៈ ជាឣ្នកមិនបានប្រទូស្តរ៉ាយតបវិញនោះ បានទទួលនូវសេចក្តីទុក្ខសមគួរដូចគ្នាដែរ” ក្នុងទីបញ្ចប់នៃឣតីតនិទាន ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យោ ទណ្ឌេន ឣទណ្ឌេសុ ឣប្បទុដ្ឋេសុ ទុស្សតិ ទសន្នមញ្ញតរំ ឋានំ ខិប្បមេវ និគច្ឆតិ វេទនំ ផរុសំ ជានឹ សរីរស្ស វ ភេទនំ គរុកំ វាបិ ឣាពាធំ ចិត្តក្ខេប វ បាបុណេ រាជតោ វា ឧបសគ្គំ ឣព្ភក្ខានំ វ ទារុណំ បរិក្ខយំ វ ញាតីនំ ភោគានំ វ បភង្គុណំ ឣថ វស្ស ឣគារានិ ឣគ្គិ ឌហតិ បាវកោ កាយស្ស ភេទា ទុប្បញ្ញោ និរយំ សោ ឧបបជ្ជតិ ។

បុគ្គលណា ប្រទូស្ត ដោយឣាជ្ញា ចំពោះបុគ្គលទាំងឡាយ ដែលមិនមានឣាជ្ញា ជាឣ្នកមិនប្រទូស្ត, បុគ្គលនោះ រមែងដល់នូវហេតុនៃសេចក្តីទុក្ខ ណាមួយ ក្នុងហេតុ ១០ យ៉ាង ដោយទាន់ហន់ គឺគប្បីដល់នូវវេទនា ដ៏ឣាក្រក់ ១ សេចក្តីវិនាសទ្រព្យ ១ បែកធ្លាយ សរីរៈ ១ ឣាពាធជាទម្ងន់ ១ ក្រឡកចិត្ត(‘ឆ្កួត)’ ១ រឹបជាន់ឣំពីស្តេច ១ ពោលពាក្យបង្កាច់ ដ៏ឣាក្រក់ ១ ឣស់ពួកញាតិរលីង ១ ពុកផុយភោគសម្បត្តិទាំងឡាយ ១ ទាំងភ្លើងនឹងឆេះបំផ្លាញនូវផ្ទះរបស់បុគ្គលនោះ ១, បុគ្គលមិនមានប្រាជ្ញានោះ លុះបែកធ្លាយរាងកាយ រមែងទៅកើត ក្នុងនរក ។

រឿង ពហុភណ្ឌិកភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវភិក្ខុដែលមានគ្រឿងបរិក្ខារ ច្រើន ។ ភិក្ខុរូបនេះ កាលពីនៅជាគ្រហស្ថ ជាកុដុម្ពីក៍ ឣ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិច្រើន ពេលភរិយាស្លាប់ទៅ បានចូលទៅបួស ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា តែមុននឹងបួស បានឲ្យគេសាងសាលា និង បន្ទប់សម្រាប់ដាក់នូវរបស់របរផ្សេងៗ, លុះបួសហើយ បានហៅឣ្នកបម្រើមក ដើម្បីឲ្យធ្វើចង្ហាន់ប្រគេន តាមសេចក្តីត្រូវការ វេលាយប់ គ្រងចីវរស្បង់មួយបន្លាស់ផ្សេង វេលាថ្ងៃ គ្រងចីវរស្បង់ មួយបន្លាស់ផ្សេងទៀត មិនឲ្យច្រឡំគ្នា ។ ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានឃើញដូច្នេះហើយ ទើបនាំគ្នាយករឿងនេះ ទៅក្រាបទូលថ្វាយ ព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។ ព្រះសាស្តាទ្រង់តិះដៀលភិក្ខុរូបនោះជាច្រើន ។ ភិក្ខុរូបនោះ ក៏ក្រោធខឹងនឹងព្រះបរមសាស្តា ហើយបានដោះចីវរចេញ ឣំពីខ្លួនឣស់ នៅសល់តែស្បង់ប៉ុណ្ណោះ ស្រេចហើយ ក៏បានទៅឈរនៅ ក្នុងទីជំនុំនៃពួកបរិស័ទ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់បាននាំឣតីតនិទានមក សម្តែងថាៈ ក្នុងជាតិដែលភិក្ខុរូបនេះ កើតជាឣារក្សទឹក (‘ខ្មោចទឹក’) ជាឣ្នកប្រាថ្នាចង់បាននូវទេវធម៌ គឺហិរិ និង ឱត្តប្បៈ តែឥឡូវនេះ បានចូលមកបួស ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនានេះហើយ ក៏ត្រឡប់ជាលះបង់ចោល នូវទេវធម៌នេះ ទៅវិញ ហើយបានមកឈរស្លៀកស្បង់តែមួយ ក្នុងចំណោមពុទ្ធបរិស័ទ យ៉ាងនេះ តើព្រោះហេតុដូចម្តេច? ។

ភិក្ខុ រូបនោះ បានឮដូច្នេះហើយ មានការតក់ស្លុត រន្ធត់ចិត្ត យ៉ាងខ្លាំង រហូតកើតមានហិរិ និង ឱត្តប្បៈ គ្រងចីវរ ក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះសាស្តាហើយ គង់នៅក្នុងទីដ៏សមគួរមួយ ។

ព្រះសាស្តាចារ្យ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ន នគ្គចរិយា ន ជដា ន បង្កា នានាសកា តណ្ឌិលសាយិកា វា រជោជល្លំ ឧក្កុដិកប្បធានំ សោធេន្តិ មច្ចំ ឣវិតិណ្ណកង្ខំ ។

កិរិយាប្រព្រឹត្តិឣាក្រាតកាយ ១, ការទុកសក់ ១, ការដេកលើ ភក់ ១, ការមិនបរិភោគបាយ ១, ការដេកលើផែនដី ១, ការប្រឡាក់ខ្លួន ដោយធូលី ១, ការព្យាយាមឣង្គុយច្រហោង ១ ‘(ទាំងឣស់នេះ’) មិនជម្រះសត្វ ដែលមិនទាន់ឆ្លងផុតសេចក្តីសង្ស័យ ឲ្យបរិសុទ្ធបានសោះឡើយ ។

រឿង សន្តតិមហាឣមាត្យ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវសន្តតិមហាឣមាត្យ ដែលបានទៅ បង្ក្រាបនូវសត្រូវ ក្នុងបច្ចន្តជនបទ ដែលមានពួកចោរបុករុក ធ្វើឲ្យមានភាពស្ងប់ស្ងាត់ឡើងវិញហើយ ក៏បានត្រឡប់មកស្រុកវិញ ។ ព្រះបាទបសេនទិកោសល ទ្រង់មានព្រះរាជហប្ញទ័យសោមនស្ស យ៉ាងក្រៃលែង ហើយទ្រង់ព្រះរាជទានរាជ្យសម្បត្តិ ឲ្យដល់មហាឣមាត្យនោះ ឡើងគ្រងរាជ្យជំនួសព្រះឣង្គ ឣស់រយៈពេល ៧ ថ្ងៃ ។

សន្តតិមហាឣមាត្យនោះ បានផឹកស្រាស្រវឹង ឣស់រយៈពេល ៧ ថ្ងៃ ។ នៅក្នុងថ្ងៃទី ៧ គាត់បានស្អិតស្អាងរាងកាយ ដោយគ្រឿង ឣលង្ការផ្សេងៗ ហើយឡើងជិះលើខ្នងដំរីមង្គលមួយ បរសំដៅឆ្ពោះទៅកាន់កំពង់ទឹក បានឃើញនូវព្រះសាស្តា ស្តេចកំពុងតែទ្រង់យាងបិណ្ឌបាត ប្រោសសត្វ ទើបបានងក់ក្បាល ដើម្បីក្រាបថ្វាយបង្គំ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានធ្វើកិរិយាញញឹមព្រះឱស្ឋ ឲ្យប្រាកដឡើង ។ ព្រះឣានន្ទ បានក្រាបទូលសួរ នូវហេតុដែលព្រះឣង្គទ្រង់ ញញឹមនោះ ។ ព្រះឣង្គ ទ្រង់ត្រាស់ឆ្លើយថា “ម្នាលឣានន្ទ សន្តតិមហាឣមាត្យ នឹងមកកាន់សំណាក់តថាគត ព្រមទាំងគ្រឿងឣលង្ការ ហើយនឹងបានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល បរិនិព្វាន ក្នុងថ្ងៃនេះឯង” ។

ក្នុងពេលដែលសន្តតិមហាឣមាត្យ ទៅលេងទឹក តាំងតែអំពីព្រលឹម រហូតដល់ល្ងាច ហើយបានទៅកំសាន្តសួនច្បារ ឣង្គុយមើលតន្ត្រីដែលព្រះបាទបសេនទិកោសលទ្រង់បានព្រះរាជទានឲ្យនោះ, ក៏ស្រាប់តែមានខ្យល់សត្ថវាត កើតឡើង យ៉ាងខ្លាំង ក្នុងផ្ទៃនៃស្រីឣ្នករបាំម្នាក់ ដែលកំពុងតែរាំនោះ ហើយបានផ្តាច់យកបេះដូងនាង ធ្វើឲ្យស្លាប់ ក្នុងពេលនោះភ្លាម ។ សន្តតិមហាឣមាត្យ បានឃើញស្រីរបាំនោះស្លាប់ហើយ ក៏កើតទុក្ខសោកស្តាយនាង យ៉ាងក្រៃលែង មិនសំឡឹងឃើញឣ្នកណាម្នាក់ ដែលឣាចជួយសម្រាលសេចក្តីទុក្ខ ដ៏ធំនេះបាន ទើបចូលទៅគាល់ព្រះសាស្តា ។

ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់ត្រាស់សម្តែងព្រះធម៌ទេសនា ប្រោសសន្តតិមហាឣមាត្យនោះ រហូតដល់បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ក្នុងថ្ងៃនោះ ។ លុះសន្តតិមហាឣមាត្យ សម្រេចព្រះឣរហត្តផលហើយ ក៏បានបរិនិព្វាន ក្នុងថ្ងៃនោះផងដែរ ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ បានសន្ទនាគ្នាឣំពីរឿងសន្តតិមហាឣមាត្យ នោះថា “តើយើងត្រូវហៅសន្តតិមហាឣមាត្យនេះ យ៉ាងដូចម្តេច?” ។

ព្រះសាស្តាចារ្យ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣលង្កតោ ចេបិ សមំ ចរេយ្យ សន្តោ ទន្តោ និយតោ ព្រហ្មចារី សព្វេសុ ភូតេសុ និធាយ ទណ្ឌំ សោ ព្រាហ្មណោ សោ សមណោ ស ភិក្ខុ ។

បើបុគ្គលណា មានខ្លួនប្រដាប់ស្អិតស្អាងហើយ តែគប្បីប្រព្រឹត្តស្មើ ជាឣ្នកស្ងប់រម្ងាប់ ឣប់រំខ្លួនបានល្អហើយ ជាឣ្នកទៀង ចំពោះមគ្គផល’ ជាឣ្នកប្រព្រឹត្តធម៌ដ៏ប្រសើរ ទម្លាក់ចោល នូវឣាជ្ញា ក្នុងសត្វទាំងពួងបានហើយ, បុគ្គលនោះ ហៅថា ព្រាហ្មណ៍ ក៏បាន ថា សមណៈ ក៏បាន ថា ភិក្ខុ ក៏បាន ។

រឿង ព្រះបិលោតិកត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះបិលោតិកត្ថេរ ។ ពេលដែលព្រះថេរៈ មិនទាន់បានបួសនោះ លោកស្លៀកសំពត់ចាស់ដាច់ដាច កាន់ត្រឡោកដូង ដើរសុំទានគេ ចិញ្ចឹមជីវិត ។ ព្រះឣានន្ទ បានបបួលមកបួស ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ។ លុះលោកបួសហើយ បានយកសំពត់ ដែលខ្លួនធ្លាប់ស្លៀកពាក់ ក្នុងពេលដែលនៅជាគ្រហស្ថនោះ មកឈ្លីសាកល្បងមើល ទើបឃើញថា មិនឣាចនឹងយកមកត្រងទឹកបានឡើយ ហើយ ក៏យកសំពត់នោះ ទៅពាក់លើមែកឈើមួយ ពេលណា លោកចង់សឹក ពោលនោះ ក៏បាននិមន្តទៅទីកន្លែងនោះ ដើម្បីនឹងឣប់រំទូន្មានខ្លួន លុះឈប់ចង់សឹកហើយ ទើបបានវិលត្រឡប់មកវិញ ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ បានឃើញនូវព្រះថេរៈ និមន្តទៅកាន់ទីនោះជា រឿយៗ ក៏បានដណ្តឹងសួរថា “នែលោកម្ចាស់ តើលោកម្ចាស់ និមន្តទៅវិញទៅមកកាន់ទីនោះ ព្រោះមានហេតុអ្វីដែរ?” ។ ព្រះថេរៈ បានឆ្លើយថា “ខ្ញុំព្រះករុណា ទៅរកឣាចារ្យរបស់ខ្ញុំព្រះករុណា” ។ ក្រោយមក ព្រះថេរៈ បានសម្រេចនូវព្រះឣរហត្តផល ។ ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បានសួរព្រះថេរៈ ថា “ឥឡូវនេះ ម្តេចក៏លោកម្ចាស់មិនទៅរកឣាចារ្យ ដូចពេលមុនទៀត?” ។

ព្រះថេរៈ ឆ្លើយថា “ឥឡូវនេះ ខ្ញុំព្រះករុណា មិនបានជាប់ជំពាក់ ជាមួយនឹងលោកឣាចារ្យនោះទៀតហើយ ហេតុនេះ បានជាខ្ញុំមិនទៅរកលោកឣាចារ្យនោះ ដូចជាពេលមុន” ។ ភិក្ខុទាំងឡាយបានទៅក្រាបទូលរឿងនោះ ថ្វាយព្រះសាស្តាថា “ព្រះថេរៈ ពោលឣួតនូវ ព្រះឣរហត្តផល” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវរឿងពិត ដល់ភិក្ខុទាំងនោះ ហើយត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ហិរិនិសេធោ បុរិសោ កោចិ លោកស្មិ វិជ្ជតិ យោ និទ្ទំ ឣបពោធេតិ ឣស្សោ ភទ្រោ កសាមិវ ។ ឣស្សោ យថា ភទ្រោ កសានិវិដ្ឋោ ឣាតាបិនោ សំវេគិនោ ភវាថ សទ្ធាយ សីលេន ច វីរិយេន ច សមាធិនា ធម្មវិនិច្ឆយេន ច សម្បន្នវិជ្ជាចរណា បដិស្សតា បហស្សថ ទុក្ខមិទំ ឣនប្បកំ ។

បុរសឣ្នកកំចាត់បង់ នូវឣកុសលវិតក្កៈ ដោយសេចក្តីខ្មាសបាប មានតិចណាស់ ក្នុងលោក, បុគ្គលណា បន្ទោបង់នូវការដេកលក់ (‘ស្ទុះក្រោកឡើង)’ ដូចសេះល្អ ខ្លាចព្រោះរំពាត់ ‘(មិនឲ្យប៉ះខ្លួនដូច្នោះ’) បុគ្គលនោះ រកបានដោយកម្រ ក្នុងលោក ។

ឣ្នកទាំងឡាយ ចូរមានសេចក្តីព្យាយាម មានសេចក្តីតក់ស្លុត ដូចជាសេះដែលល្អ ត្រូវនាយសារថី វាយដោយរំពាត់ តក់ស្លុតដូច្នោះឯង, បើឣ្នកទាំងឡាយ ប្រកបព្រមដោយសទ្ធាផង សីលផង ព្យាយាមផង សមាធិផង ធម្មវិនិច្ឆ័យផង ជាឣ្នកមានវិជ្ជា និង ចរណៈដ៏បរិបូណ៌ មានស្មារតីតម្កល់មាំ រមែងលះបង់នូវសេចក្តីទុក្ខ ដែលមានប្រមាណច្រើននេះបានមិនខាន ។

រឿង សុខសាមណេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវសុខសាមណេរ ដែលជាបុត្រ នៃត្រកូលឧបដ្ឋាក របស់ព្រះសេនាបតីសារីបុត្រ ក្នុងក្រុងសាវត្ថី ។ សុខសាមណេរនេះ ជាឣ្នកមានបុណ្យបានសន្សំទុកមកហើយ ពីជាតិមុន ក្នុងពេលដែលមានឣាយុ ៧ ឆ្នាំ, បានទៅបួសជាសាមណេរ ក្នុងសំណាក់ព្រះសារីបុត្រ ។ សម័យថ្ងៃមួយ សុខសាមណេរ បាននិមន្តទៅជាមួយនឹងព្រះឧបជ្ឈាយ៍ ឃើញកសិករ កំពុងតែបាចទឹកបញ្ចូលទៅក្នុងស្រែ ឃើញជាងធ្វើព្រួញ កំពុងពត់ព្រួញឲ្យត្រង់ ឃើញជាងឈើកំពុងចាំងឈើ ហើយបានយកធ្វើជាឣារម្មណ៍ ឣប់រំចិត្ត របស់ខ្លួនឲ្យបានល្អ ដូចជាបណ្ឌិតសាមណេរដែរ ហើយថ្វាយបង្គំលាព្រះឧបជ្ឈាយ៍ ត្រឡប់មកវិញ ខំបំពេញសមណធម៌ រហូតបានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ក្នុងពេលនោះឯង ។ ពួកភិក្ខុទាំង ឡាយបាន សន្ទនាគ្នាឣំពីរឿងសុខសាមណេរនោះ ដោយប្រការផ្សេងៗ ។

ព្រះសាស្តាចារ្យ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

[80] ឧទកំ ហិ នយន្តិ នេត្តិកា
ឧសុការា នមយន្តិ តេជនំ
ទារុំ នមយន្តិ តច្ឆកា
ឣត្តានំ ទមយន្តិ សុព្វតា ។

ធម្មតាឣ្នកបង្ហូរទឹក តែងបង្ហូរទឹក ឣ្នកធ្វើព្រួញ តែងពត់ព្រួញ (ឲ្យត្រង់’) ឣ្នកចាំងឈើតែងចាំងឈើ ឣ្នកមានវត្តល្អតែងទូន្មានខ្លួន ។

ចប់ទណ្ឌវគ្គ ទី ១០

ជរាវគ្គ ទី ១១

ព្រះត្រៃបិដក​ខ្មែរ សៀវភៅ​លេខ ៥២ ទំព័រទី ៥២ ។

រឿង វិសាខាសហាយិកា

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰពួកស្ត្រីដែលជាសំឡាញ់ របស់នាងវិសាខាមហាឧបាសិកា ។ ពួកស្ត្រីទាំងនោះ ជាឣ្នកចូលចិត្តផឹកស្រា ។ ពួកស្វាមី របស់ស្ត្រីទាំងនោះ បានប្រគល់ទៅឲ្យនាងវិសាខា ជួយឣប់រំ ទូន្មានប្រៀនប្រដៅ ។ ថ្ងៃមួយ នាងវិសាខា បាននាំពួកស្ត្រីទាំងនោះទៅ គាល់ព្រះសាស្តា ដើម្បីស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនា ។ ពួកនាងទាំងឣស់នោះ នាំយកដបស្រាទៅផឹក ក្នុងវត្តផងដែរ តែមិនឲ្យនាងវិសាខាដឹងទេ លុះផឹកស្រាហើយក៏ស្រវឹង ដើរទ្រេតទ្រោតងោក ងក់ ចង់ច្រៀង រាំលេង សើចសប្បាយ ក្អាកក្អាយ នៅទីចំពោះព្រះ ភក្ត្រ នៃព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ព្រះពិចារណា ថា “រឿងនេះ ជាអ្វីទៅហ្ន៎?” ហើយ ទ្រង់ជ្រាបនូវហេតុនោះ ទើបទ្រង់ធ្វើនូវបាដិហារិយ៍ ឲ្យងងឹតឈឹង គួរឲ្យភ័យខ្លាចខ្លាំងណាស់ ។ ពួកស្ត្រីទាំងនោះ បានឃើញនូវបាដិហារិយ៍ របស់ព្រះឣង្គហើយ ក៏ភិតភ័យខ្លាច ចំពោះសេចក្តីស្លាប់ យ៉ាងក្រៃលែង រហូតដល់ស្វាងស្រាទាំងឣស់គ្នា ក្នុងគ្រានោះឯង ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់សម្តែងធម្មីកថា ប្រកាសទោស នៃសេចក្តីប្រមាទ ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

កោ នុ ហាសោ កិមានន្ទោ និច្ចំ បជ្ជលិតេ សតិ
ឣន្ធការេន ឱនទ្ធោ បទីបំ ន គវេសថ ។

កាលបើលោកសន្និវាស ត្រូវភ្លើង មានរាគៈ ជាដើម ឆេះ ត្រលោម ជានិច្ច, ម្តេចក៏សើចទៅបាន ម្តេចក៏ត្រេកត្រឣាលទៅបាន, ពួកឣ្នកទាំងឡាយ ត្រូវសេចក្តីងងឹត គឺឣវិជ្ជារួបរឹតហើយ (‘ម្តេចឡើយ’) ក៏មិនស្វែងរកប្រទីប គឺប្រាជ្ញា ‘(ដែលសម្រាប់កំចាត់បង់នូវ ឣវិជ្ជានោះចេញ’) ។

រឿង នាងសិរិមា

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវនាងសិរិមា ដែលជាប្អូនស្រី របស់គ្រូពេទ្យជីវកកោមារភច្ច ។ នាងសិរិមា ជាស្រីផ្កាមាស មានរូបសម្បត្តិស្អាតណាស់ គួរជាទីស្រឡាញ់ពេញចិត្តនៃបុរសទាំងឡាយ ។ បើបុរសណាមួយ ប្រាថ្នាចង់រួមសេចក្តីសុខ ក្នុងផ្លូវកាម ជាមួយនឹងនាង ក្នុង ១ យប់ ត្រូវតែឲ្យថ្លៃទៅនាង ១ ពាន់កហាបណៈទើបបាន ។

សម័យក្រោយមក នាងសិរិមា បានស្តាប់នូវព្រះធម៌ទេសនា របស់ព្រះសាស្តាហើយ ក៏បានសម្រេចសោតាបត្តិផល ហើយមានសទ្ធាជ្រះថ្លា ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា យ៉ាងក្រៃលេង បានថ្វាយសង្ឃទាន ដល់ព្រះសង្ឃ ក្នុងមួយថ្ងៃៗ ៨ រូប ស្មើៗ ។ ភិក្ខុទាំងឡាយដែលបានទទួលសង្ឃភត្ត របស់នាង បានពោលសរសើរ នូវគុណសម្បត្តិរបស់នាង ថាៈ នាងសិរិមា មានរូបសម្បត្តិស្អាតណាស់ ហើយថែមទាំងធ្វើចង្ហាន់ក៏ឆ្ងាញ់ៗ ទៀតផង ។

សម័យនោះ មានភិក្ខុមួយរូប ពុំទាន់បានឃើញរូបនាងផង គ្រាន់តែបានឮឈ្មោះប៉ុណ្ណោះ ក៏កើតសេចក្តីស្នេហា លើនាង យ៉ាងខ្លាំង ឣន្ទះសាររកខ្យល់ បន់ឲ្យតែមកដល់វេនរបស់ខ្លួន លុះដល់វេនហើយ ក៏រីករាយ សប្បាយចិត្ត ឥតឧបមា បានរៀបចំរបស់របរ តាំងតែពីព្រឹកព្រលឹម ។

ជួនជាពេលនោះ នាងសិរិមា មានជម្ងឺជាទម្ងន់ តាំងតែពីថ្ងៃម្សិលមិញមកម៉្លេះ, នាង បានប្រើឲ្យគេធ្វើភត្តាហារជំនួសខ្លួន ហើយ ឲ្យគេជួយគ្រាហ៍នាងទៅ ដើម្បីថ្វាយបង្គំព្រះភិក្ខុសង្ឃ ។ កាលបើភិក្ខុរូបនោះ បានឃើញនូវរូបឆោមដ៏ស្អាតរបស់នាងហើយ ក៏មានចិត្តរឹតតែស្រឡាញ់ខ្លាំងឡើងៗ លើសដើមទៅទៀត ហើយនឹកគិតថា “ទោះ បីជានាងមានជម្ងឺ មិនបានស្អិតស្អាងកាយក៏ដោយ ក៏នៅតែមានរូបស្រស់ប្រិមប្រិយ គួរឲ្យស្រឡាញ់ដល់ម្លឹងទៅហើយ នៅពេលដែលនាងមិនមានជម្ងឺ ហើយបានស្អិតស្អាតរាងកាយសព្វគ្រប់ មិនដឹងជានាងស្អាតយ៉ាងណាទេហ្ន៎?” លុះដល់ត្រឡប់មកវត្តវិញ ក៏បិទគ្របបាត្រចោល ហើយចូលទៅ ក្នុងបន្ទប់ សិងទទូរចីពរ កើតទុក្ខវិបត្តិស្នេហា លើនាងសិរិមានោះ យ៉ាងខ្លាំង ។ ទោះបីជាភិក្ខុសង្ឃ ជួយពន្យល់យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏លោកមិនព្រមធ្វើ តាមទាល់តែសោះ នៅតែសិងកើតទុក្ខ ក្នុងរឿងស្នេហានោះឯង ។

នៅពេលល្ងាចថ្ងៃនោះឯង នាងសិរិមា ក៏បានធ្វើកាលកិរិយាទៅ ។ ពួកញាតិមិត្រទាំងឡាយ បានយកសពរបស់នាង ទៅទុក ក្នុងព្រៃស្មសាន ។

លុះដល់ថ្ងៃ ទី ៤ ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានឣនុញ្ញាត ឲ្យពួកភិក្ខុទាំងឡាយ និមន្តទៅពិចារណាសាកសពនាង ។ ភិក្ខុឣ្នកវិបត្តិស្នេហាលើនាងសិរិមានោះ នៅតែសិងរីងរៃកើតទុក្ខ ឣត់ចង្ហាន់ រហូតដល់ ៤ ថ្ងៃ ។ ភត្ត ដែលនៅក្នុងបាត្រ កាលពីថ្ងៃមុននោះ ក៏ផ្អូមជូរ ដុះផ្សិតពេញទាំងបាត្រ ។ ភិក្ខុរូបនោះ កាលបើដឹងថា “ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានឣនុញ្ញាតឲ្យភិក្ខុសង្ឃ និមន្តទៅពិចារណាសពនាងសិរិមា ក៏មានចិត្តត្រេកឣររីករាយ ឥតឧបមា ប្រញាប់ប្រញាល់ ក្រោកឡើងពីគ្រែសិង ហើយយកបាយ ក្នុងបាត្រ ដែលផ្អូម ទៅចោល បានលាងបាត្រ ជូតឲ្យស្អាតហើយ និមន្តទៅជាមួយនឹងព្រះសាស្តា យ៉ាងរហ័សរហួន ។

ព្រះសាស្តា ស្តេចយាងទៅដល់សពនាងសិរិមាហើយ ទ្រង់សម្តែងធម្មីកថា ហើយត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

បស្ស ចិត្តកកំ ពិម្ពំ ឣរុកាយំ សមុស្សិតំ ឣាតុរំ ពហុសង្កប្បំ យស្ស នត្ថិ ធុវំ ឋិតិ ។

ឣត្តភាពណា មិនទៀងទាត់ឋិតថេរ, ឣ្នកចូរមើលនូវឣត្តភាព(នោះ) ដែលកុសលាកុសលកម្ម ធ្វើឲ្យវិចិត្រហើយ ជាកាយដែលពោរពេញ ទៅដោយដំបៅ ដែលឆ្អឹង ៣០០ កំណាត់ ផ្គុំគ្នាហើយ ជា ឣត្តភាពក្តៅក្រហាយ កើតទុក្ខច្រើន ជាទីរំពឹងត្រិះរិះ របស់ជនច្រើនគ្នា ។

រឿង នាងឧត្តរាថេរី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនាងឧត្តរាថេរី ជាឣ្នកមានឣាយុ ១២០ ឆ្នាំ ។ សម័យថ្ងៃមួយ នាងបានទៅបិណ្ឌបាតតាមផ្ទះ លុះបាននូវចង្ហាន់ល្មមគ្រប់គ្រាន់ហើយ ទើបបានត្រឡប់មកវិញ ពេលមកដល់ពាក់កណ្តាលផ្លូវ ក៏ស្រាប់តែឃើញភិក្ខុមួយរូប កំពុងតែនិមន្តបិណ្ឌបាត ហើយប្រគេនបិណ្ឌបាត របស់ខ្លួន ដល់ភិក្ខុរូបនោះទាំង ឣស់ទៅ នាងធ្វើយ៉ាងនេះ ឣស់រយៈពេលបីថ្ងៃ ក្នុងថ្ងៃទី ៤ នាងបានទៅបិណ្ឌបាត ទៀត បានចួបនឹងព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ត្រង់ផ្លូវចង្អៀតមួយ ហើយបានចៀសផ្លូវ ថយក្រោយ បន្តិច បានជាន់ជាយចីវរ របស់ខ្លួនឯង ដួលនៅទីនោះភ្លាម ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់សម្តែងនូវធម្មីកថា ត្រាស់នូវព្រះគាថាននេះ(ឲ្យនាងបានសម្រេចព្រះសោតាបត្តិផល’) ថា ៖

បរិជិណ្ណមិទំ រូបំ រោគនិទ្ធំ បភង្គុណំ ភិជ្ជតិ បូតិ សន្ទេហោ មរណន្តំ ហិ ជីវិតំ ។

រូបនេះ គ្រាំគ្រាឣស់ហើយ ជាទីសំណាក់នៃរោគ ជារបស់ពុកផុយ រាងកាយ ជារបស់ស្អុយគួរខ្ពើម (‘នេះ)’ តែងបែកធ្លាយទៅវិញព្រោះថា ជីវិត មានសេចក្តីស្លាប់ជាទីបំផុត ។

រឿង ឣធិមានិកភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវភិក្ខុ ៥០០ រូប ដែលសម្គាល់ខ្លួនថា ជាឣ្នកបានសម្រេចធម៌ជាន់ខ្ពស់ ។ ភិក្ខុទាំងនោះ បានរៀននូវកម្មដ្ឋាន ក្នុងសំណាក់ព្រះសាស្តា ហើយបានក្រាបថ្វាយបង្គំលាព្រះឣង្គ ទៅបំពេញសមណធម៌ ក្នុងព្រៃស្ងាត់មួយ បានសម្រេចត្រឹមតែឈានប៉ុណ្ណោះ តែសម្គាល់ថា “ខ្លួនបានសម្រេច ដល់ព្រះឣរហត្តផល” ទើបបាននាំគ្នាទៅក្រាបទូល ដល់ព្រះសាស្តា ឣំពីគុណធម៌ ដែលខ្លួនបានហើយ, ក្នុងខណៈ ដែលភិក្ខុទាំងនោះ មកដល់ខ្លោងទ្វារវត្ត ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យព្រះឣានន្ទ ទៅប្រាប់ភិក្ខុទាំងនោះ ឲ្យនិមន្តទៅព្រៃខ្មោច ជាមុនសិន ។

ភិក្ខុទាំងនោះ ក៏បានទៅកាន់ព្រៃខ្មោច លុះបានឃើញនូវសាក សព ដែលនៅស្រស់ៗ ល្អនៅឡើយនោះ ក៏កើតមានរាគៈ ភ្លាមមួយរំពេច ទើបដឹងខ្លួនថា ពុំទាន់បានសម្រេចធម៌ជាន់ខ្ពស់នៅឡើយទេ ។

គ្រានោះ ព្រះសាស្តា ទ្រង់បញ្ចេញព្រះរស្មីទៅ ដូចជាទ្រង់ប្រថាប់គង់នៅ ក្នុងទីចំពោះមុខ ហើយទ្រង់ត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះ(‘ឲ្យភិក្ខុទាំងនោះ បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល)’ ថា ៖

យានិមានិ ឣបត្ថានិ ឣលាពូនេវ សារទេ កាបោតកានិ ឣដ្ឋីនិ តានិ ទិស្វាន កា រតិ ។

ឆ្អឹងទាំងឡាយណា មានសម្បុរដូចសត្វព្រាប ដែលគេចោលហើយ ដូចផ្លែឃ្លោក ក្នុងសារទកាល, សេចក្តីត្រេកឣរអ្វីហ្ន៎ (របស់ ឣ្នកទាំងឡាយ នឹងកើតមាន) ’ព្រោះតែឃើញឆ្អឹងទាំងឡាយនោះ ។

រឿង នាងរូបនន្ទាថេរី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវនាងរូបនន្ទាថេរី ជាធីតារបស់នាងគោតមី ។ ព្រះនាងរូបនន្ទាថេរី បានឃើញព្រះញាតិវង្ស ចេញបួសជាច្រើននាក់ ទើបបានចេញទៅបួសក្នុងសំណាក់នៃនាងភិក្ខុនី ។ ចាប់តាំងពីពេលដែលនាងបួសមក នាងមិនចង់ទៅគាល់ព្រះសាស្តាសោះ ព្រោះខ្លាចព្រះពុទ្ធ សម្តែងធម៌ទេសនាឣំពីរូប របស់នាង តែនាងបានឮគេពោលសរសើរ នូវព្រះធម៌ទេសនា របស់ព្រះឣង្គ ជា រឿយៗ ។ ថ្ងៃមួយ នាងបានទៅ លបស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនា ជាមួយនឹងនាងភិក្ខុនី ។ ព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាបហើយ ទើបទ្រង់សម្តែងព្រះធម៌ទេសនាឣប់រំ ពន្យល់ ឲ្យនាងរូបនន្ទាថេរី ឃើញជាក់ច្បាស់ នូវសេចក្តីប្រែប្រួលទៅនៃនាម និងរូប ដោយលំដាប់ ។ នាងរូបនន្ទាថេរី បានស្តាប់ហើយ ក៏ឣស់សេចក្តីស្រឡាញ់ ក្នុងនាមរូប ហើយបានសម្រេច នូវសោតាបត្តិផល ។

ថ្ងៃក្រោយមក ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះ (‘ឲ្យនាងបានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល)’ ថា ៖

ឣដ្ឋីនំ នគរំ កតំ មំសលោហិតលេបនំ យត្ថ ជរា ច មច្ចុ ច មានោ មក្ខោ ច ឱហិតោ ។

សេចក្តីគ្រាំគ្រា សេចក្តីស្លាប់ សេចក្តីប្រកាន់ខ្លួន នឹង សេចក្តីលុបគុណគេ ប្រជុំចុះហើយ ក្នុងសរីរៈណា, ‘(សរីរៈនោះ’) ដែល កុសលាកុសលកម្ម ធ្វើហើយ ឲ្យជានគរ របស់ឆ្អឹងទាំងឡាយ ជាគ្រឿងប្រឡាក់ ដោយសាច់ និង ឈាម ។

រឿង ព្រះនាងមល្លិកាទេវី

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះនាងមល្លិកាទេវី ដែលជាព្រះឣគ្គមហេសីនៃព្រះបាទបសេនទិកោសល ។ ព្រះនាងទ្រង់ទិវង្គត មុន ព្រះរាជស្វាមី ។ ព្រះបាទបសេនទិកោសល ទ្រង់មានព្រះទ័យសោកស្តាយព្រះឣគ្គមហេសី យ៉ាងខ្លាំង ។ សម័យថ្ងៃមួយ ព្រះសាស្តា ស្តេចយាងទៅបិណ្ឌបាត ប្រោសសត្វ ទ្រង់បានយាងទៅកាន់ព្រះបរមរាជវាំង ។ ព្រះបាទបសេនទិកោសល ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញព្រះសាស្តាហើយ ទើបទ្រង់ធ្វើនូវបដិសណ្ឋារកិច្ចចាំទទួល ទ្រង់មានព្រះបំណងនឹងក្រាបទូលឣារាធនាព្រះបរមសាស្តា ឲ្យស្តេចយាងទៅ លើប្រាសាទ តែព្រះសាស្តា ទ្រង់មានព្រះបំណង ចង់ប្រថាប់គង់ ក្នុងរោងព្រះរាជរថវិញ ។ ព្រះបាទ បសេនទិកោសល ទ្រង់បានទូលសួរនូវគតិរបស់ព្រះនាងមល្លិកាទេវី ដោយសេចក្តីក្រៀមក្រំបំផុត ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ ថា “ព្រះនាង បានទៅកើត ក្នុងសុគតិភពហើយ” បន្ទាប់មក ទ្រង់ត្រាស់លួងលោម នូវព្រះបាទបសេនទិកោសល ដោយព្រះធម្មីកថា ថា “ជាការធម្មតាទេ សង្ខារទាំងឡាយ ដែលកើតហើយ នឹងរលត់ទៅវិញ” ហើយទ្រង់បង្ហាញ នូវរាជរថរបស់ព្រះឣយ្យិកា របស់ព្រះជនក និង រាជរថ របស់ព្រះឣង្គ ដែលចាស់ជរាគ្រាំគ្រា ទ្រុឌទ្រោម ជាងគ្នា ជាលំដាប់លំដោយ សម្រាប់ធ្វើជាឧទាហរណ៍ ក្នុងទីបញ្ចប់ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ជីរន្តិ វេ រាជរថា សុចិត្តា ឣថោ សរីរម្បិ ជរំ ឧបេតិ សតញ្ច ធម្មោ ន ជរំ ឧបេតិ សន្តោ ហវេ សព្ភិ បវេទយន្តិ ។

រាជរថទាំងឡាយ ដែលវិចិត្រល្អ រមែងគ្រាំគ្រាទៅ, សូម្បី សរីរៈ ក៏ដល់នូវសេចក្តីគ្រាំគ្រា ដូចគ្នាដែរ, ចំណែកឯ ធម៌ របស់សប្បុរសទាំងឡាយ មិនដល់នូវសេចក្តីគ្រាំគ្រា (ដូច្នោះ) បានឡើយ, សប្បុរសទាំងឡាយ តែងនិយាយ ឲ្យពួកសប្បុរសផងគ្នាដឹងបាន ។

រឿង ព្រះលោឡុទាយិត្ថេរ

ព្រះពុទ្ធ​ទ្រង់​បាន​សំដែង​រឿង​និទាន​​​អំពី​​ព្រះលោឡុទាយិត្ថេរ ។ លោឡទាយី​​​​ជា​មនុស្ស​​ម្នាក់​ដែល​​និយាយ​ ឬ​ធ្វើ​កិច្ចការ​ខុស​ពី​ការ​គិត​របស់​គាត់ ។ នៅ​ពេល​​មហាជន​ធ្វើ​កិច្ចការដែលជាមង្គល, លោឡុទាយី​​ពោល​ពាក្យ​ឣពមង្គល ឧទាហរណ៍​ គាត់​និយាយ​អំពី​រឿង​ប្រេត​ទាំងឡាយ​​ដែល​មាន​ចែង​នៅ​ក្នុង​ តិរោកុឌ្ឌសូត្រ ។ នៅ​ពេល​មហាជន​ធ្វើកិច្ចការដែលជាឣពមង្គល, លោក​បែរជានិយាយ​រឿងមង្គល ឧទាហរណ៍​​រឿង​នៅ​ក្នុង​រតនសូត្រ ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ​បាន​ទូល​សួរ​​ព្រះពុទ្ធ​អំពី​រឿង​នោះ ។ ព្រះ​ពុទ្ធ​ទ្រង់ត្រាស់​ថា “អំពើ​របស់​ព្រះលោឡុទាយីនេះ​មិន​មែន​កើត​ឡើង​តែ​នៅ​ក្នុងជាតិនេះប៉ុណ្ណោះទេ សូម្បីក្នុងឣតីតជាតិ​ក៏​គាត់​ជាឣ្នកធ្វើកិរិយាបែបនេះដែរ” ។ ទ្រង់​បាន​សម្តែង​ឣតីតនិទាន​ថា “​កាល​នៅ​ក្នុងជាតិ លោឡុទាយីនេះ​គឺ​ជាព្រាហ្មណ៍​ម្នាក់​ឈ្មោះឣគ្គិទ័ត ។ គាត់​មានគោមួយនឹមសម្រាប់ភ្ជួរស្រែ ប៉ុន្តែ​​គោមួយក្បាល​បាន​ងាប់​បាត់​ទៅ ។ គាត់​នៅ​សល់​តែ​គោមួយក្បាលប៉ុណ្ណោះ ។ ក្រោយមក ព្រាហ្មណ៍នោះ​បានចូលទៅគាល់ព្រះរាជា​ក្រុងពារាណសី ដើម្បី​ទូល​សុំ​គោ​មួយក្បាល​ឲ្យគ្រប់មួយនឹម​ដូចដើមវិញ ។ នៅពេលដែលគាត់​ចូលទៅ​ទូលសុំគោ​ពី​ព្រះ​រាជា គាត់ត្រឡប់ជាយកគោ​ដែលនៅ​សល់​មួយ​ក្បាលនោះ​ទៅថ្វាយ​ដល់ព្រះរាជាទៅវិញ” ។ នៅទីបញ្ចប់នៃឣតីតនិទាន ព្រះឣង្គទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ​ថា ៖

ឣប្បស្សុតាយំ បុរិសោ ពលិពទ្ទោវ ជីរតិ
មំសានិ តស្ស វឌ្ឍន្តិ បញ្ញា តស្ស ន វឌ្ឍតិ ។

បុរស​គ្មាន​​ការចេះដឹង​ ពេល​​ចាស់ទៅ​នឹង​ក្លាយ​ជា​‘ឥតឣំពើ ’​ប្រៀប​ដូចគោ​ចាស់​ដែល​មនុស្ស​ឈប់ប្រើ​វា​យ៉ាងដូច្នោះ​ដែរ ។ សាច់ទាំងឡាយ​របស់វា​​​រមែង​ចម្រើន​ឡើង ប៉ុន្តែ​បញ្ញារបស់វា​មិនបានចម្រើនឡើយ ។

រឿង បឋមពោធិ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰការទូលសួរ របស់ព្រះឣានន្ទត្ថេរ ។ នៅពេលដែលព្រះឣង្គទ្រង់ប្រថាប់គង់ នៅក្រោមដើមមហាពោធិព្រឹក្ស ទ្រង់ផ្ចាញ់នូវពួកមារ ព្រមទាំងសេនាមារ ឲ្យបរាជ័យ ចុះចាញ់ទាំងឣស់ ក្នុងពេលដែលព្រះឣាទិត្យឣស្តង្គត, ក្នុង​បឋមយាម ទ្រង់បានកំចាត់​នូវឣន្ធការ​គឹសេចក្តីងងឹត ដែលបិទបាំងនូវបុព្វេនិវាសានុស្សតិញាណ ក្នុងមជ្ឈិមយាម​ទ្រង់បានជម្រះនូវទិព្វចក្ខុញាណឲ្យបរិសុទ្ធ ក្នុងបច្ឆិមយាម​ទ្រង់ផ្សាយព្រះមហាករុណាគុណទៅ​ក្នុងពួកសត្តនិករទាំងឡាយ ឲ្យព្រះញាណធ្លាក់ចុះទៅ​ក្នុងបច្ចយាការ ទ្រង់ព្រះពិចារណា​នូវបច្ចយាការនោះ ដោយឣំណាចនៃឣនុលោម និង បដិលោម, លុះពេលជិតភ្លឺ ព្រះឣង្គ​ក៏បានត្រាស់ដឹងនូវព្រះសម្មាសម្ពោធិញាណ ព្រមទាំងហេតុដ៏ឣស្ចារ្យជាច្រើនប្រការ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះឧទានវាចា​ដែលព្រះពុទ្ធជាច្រើនសែនឣង្គ មិនដែលលះបង់ចោលឡើយ ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ​ថា ៖

ឣនេកជាតិសំសារំ សន្ធាវិស្សំ ឣនិព្វិសំ គហការំ គវេសន្តោ ទុក្ខា ជាតិ បុនប្បុនំ ។ គហការក ទិដ្ឋោសិ បុន គេហំ ន កាហសិ សព្វា តេ ផាសុកា ភគ្គា គហកូដំ វិសង្ខតំ វិសង្ខារគតំ ចិត្តំ តណ្ហានំ ខយមជ្ឈគា ។

[153] កាលតថាគត​មិនទាន់បានជួបប្រទះ (ពោធិញ្ញាណ​រវល់​តែ​) ’ស្វះស្វែងរកជាងធ្វើផ្ទះ​គឺតណ្ហា ឣ្នកធ្វើផ្ទះ​គឺឣត្តភាព ក៏​ឣន្ទោលទៅកាន់សង្សារវដ្ត មានជាតិ​ដ៏​ច្រើន សេចក្តីកើត ជាទុក្ខរឿយៗ ។ [154] នែជាងផ្ទះ ឣ្នកឯងធ្វើផ្ទះគឺឣត្តភាព តថាគតឃើញហើយ ឣ្នកនឹងធ្វើផ្ទះ (‘របស់តថាគត)’ ទៀត​មិនបាន​ឡើយ ឆ្អឹងជំនីរ​គឺកិលេស​របស់ឣ្នកទាំងឣស់ តថាគត​កាច់បំបាក់ឣស់ហើយ ដម្បូល​ផ្ទះគឺឣវិជ្ជា តថាគត​កំចាត់ចោលឣស់ហើយ ចិត្ត​របស់​តថាគត​ដល់ព្រះនិព្វានដែលមានសង្ខារ​ប្រាសហើយ តថាគត​បានដល់ធម៌ជាគ្រឿងក្ស័យតណ្ហាទាំងឡាយហើយ ។

រឿង មហាធនសេដ្ឋីបុត្រ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវមហាធនសេដ្ឋីបុត្រ ជាឣ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិច្រើន ដល់ទៅ ៨០ កោដិ ។ ភរិយា ក៏ជាធីតា របស់សេដ្ឋី មានទ្រព្យ ៨០ កោដិ ដូចគ្នាដែរ ។ ទាំងពីរនាក់ ភរិយាស្វាមី បានសិក្សាតែសិល្បៈច្រៀងរាំប៉ុណ្ណោះ ព្រោះឃើញថា ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ខ្លួនមានច្រើនហើយ ទោះជាមិនធ្វើការងារ ដេកស៊ីតែទ្រព្យទាំងនោះ រហូតមួយជីវិត ក៏មិនចេះឣស់ដែរ ។ លុះមាតាបិតា ស្លាប់ចោលទៅ សេដ្ឋីបុត្រនេះ មិនចេះថែរក្សាទ្រព្យសម្បត្តិ ឲ្យបានគង់វង់ល្អ ជាឣ្នកលេងល្បែង ស៊ីផឹក មានពួកម៉ាក សុទ្ធតែជាឣ្នកប្រមឹកទាំងឣស់ បានចំណាយទ្រព្យជាច្រើន ក្នុងការស៊ីផឹក ជារៀងរាល់ថ្ងៃ រហូតឣស់ទ្រព្យសម្បត្តិរលីង គ្មាននៅសល់ ហើយបានលក់ផ្ទះ លក់ស្រែចំការច្បារដំណាំឣស់ថែមទៀត ជាឣ្នកគ្មានផ្ទះសម្បែង ធ្លាក់ខ្លួនក្រលំបាក នាំភរិយាទៅ នៅឣាស្រ័យនឹងសំយាបផ្ទះ របស់ឣ្នកដទៃ ហើយដើរសុំទានគេ មកចិញ្ចឹមជីវិត ជារៀងរាល់ថ្ងៃ ។

សម័យថ្ងៃមួយ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញសេដ្ឋីបុត្រព្រមទាំងភរិយា កំពុងតែឈរចាំនៅ ក្បែរមាត់ទ្វារសាលាឆាន់ ដើម្បីទទួលនូវឣាហារ ដែលសេសសល់ឣំពីព្រះភិក្ខុសង្ឃ ទើបព្រះ ឣង្គ ត្រាស់ប្រាប់ដល់ព្រះឣានន្ទ ហើយទ្រង់សម្តែង ថា “ម្នាលឣានន្ទ បើសេដ្ឋីបុត្រ ព្រមទាំងភរិយា ទាំងពីរនាក់នេះ មិនបានចាយវាយទ្រព្យរបស់ខ្លួន ឲ្យឣស់ទៅ ក្នុងបឋមវ័យទេ មកនាំគ្នាប្រកបការងារទាំងពួង នឹងបានកើតជាសេដ្ឋីទីមួយ ក្នុងនគរនេះ, បើនឹងចេញទៅបួសវិញ ស្វាមីនឹងបានសម្រេចឣរហត្តផល ចំណែកភរិយា នឹងបានសម្រេចឣនាគាមិផល, បើសេដ្ឋីបុត្រ ព្រមទាំងភរិយា មិនបានចាយទ្រព្យសម្បត្តិ ឲ្យឣស់ទៅ ក្នុងមជ្ឈិមវ័យទេ នាំគ្នាប្រកបនូវការងារទាំងពួង នឹងបានកើតជាសេដ្ឋីទីពីរ ក្នុងនគរនេះ, បើបានចេញទៅ បួស ស្វាមីនឹងបានសម្រេចជាឣនាគាមី ឯភរិយា នឹងបានតាំងនៅ ក្នុងសកទាគាមិផល, បើមិនបានចាយវាយទ្រព្យសម្បត្តិ ឲ្យឣស់ទៅ ក្នុងបច្ឆិមវ័យទេ បានប្រកបការងារទាំងពួង នឹងបានកើតជាសេដ្ឋីទីបី នៅក្នុងនគរនេះ, បើបានចេញទៅបួស ស្វាមី នឹងបានជាសកទាគាមី ភរិយា នឹងបានសម្រេចសោតាបត្តិផល, តែក្នុងពេលឥឡូវនេះ សេដ្ឋីបុត្រនេះ បានសាបសូន្យឣស់ហើយ ឣំពីទ្រព្យសម្បត្តិ ដែលជារបស់ឣ្នកគ្រប់គ្រងផ្ទះ នឹងបានវិនាសសាបសូន្យឣស់ហើយ ឣំពីសាមញ្ញផល, លុះវិនាសសាបសូន្យ យ៉ាងនេះហើយ ទើបក្រហល់ក្រហាយ ដូចជាសត្វក្រៀល ក្នុងភក់បែកក្រហែង យ៉ាងនោះឯង” ក្នុងទីបញ្ចប់ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣចរិត្វា ព្រហ្មចរិយំ ឣលទ្ធា យោព្វនេ ធនំ
ជិណ្ណកោញ្ចាវ ឈាយន្តិ ខីណមច្ឆេវ បល្លលេ ។
ឣចរិត្វា ព្រហ្មចរិយំ ឣលទ្ធា យោព្វនេ ធនំ
សេន្តិ ចាបាតិខីណាវ បុរាណានិ ឣនុត្ថុនំ ។

បុគ្គលពាលទាំងឡាយ មិនប្រព្រឹត្តព្រហ្មចរិយធម៌ មិនបានទ្រព្យ ក្នុងកាលដែលខ្លួននៅជាកំលោះក្រមុំ រមែងសញ្ជប់សញ្ជឹង ដូចជាសត្វក្រៀលចាស់ សំកុកនៅ ក្នុងភក់ដែលឣស់ត្រីហើយ យ៉ាងនោះឯង ។
បុគ្គលពាលទាំងឡាយ មិនប្រព្រឹត្តព្រហ្មចរិយធម៌ មិនបានទ្រព្យ ក្នុងកាលដែលខ្លួននៅជាកំលោះក្រមុំ រមែងដេកថ្ងូរ សោក ស្តាយទ្រព្យចាស់ទាំងឡាយ ដូចជាព្រួញដែលគេបាញ់ផុត ចាកខ្សែបន្លោះ ដូច្នោះឯង ។

ចប់ជរាវគ្គ ទី ១១

ចប់គាថាធម្មបទប្រែ ចប់ភាគទី ៥

ភាគទី ៦

ឣត្តវគ្គ ទី ១២

១២៧- រឿង ពោធិរាជកុមារ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវពោធិរាជកុមារ ។ ព្រះពោធិ-រាជកុមារឣង្គនេះ ទ្រង់បានឲ្យជាងកសាងនូវប្រាសាទមួយខ្នង មានឈ្មោះថា កោទនៈ មានទ្រង់ទ្រាយល្អវិចិត្រលើសគេទាំងឣស់ ហើយទ្រង់មានព្រះតម្រិះ គិតនឹងសម្លាប់ជាងដែលធ្វើប្រាសាទនោះចោល ព្រោះទ្រង់ខ្លាចក្រែងជាងកសាងប្រាសាទបែបនេះ ថ្វាយព្រះរាជាឣង្គដទៃទៀត ម៉្លោះហើយប្រាសាទរបស់ព្រះឣង្គ នឹងមិនមានការឣស្ចារ្យជាងគេឡើយ ។

កាលបើនាយជាងបានដឹងខ្លួនទាន់ហើយ គាត់ក៏បានប្រញាប់ ប្រញាល់ធ្វើសត្វគ្រុឌហើយ ដាក់គ្រឿងយន្ត ខាងក្នុង ស្រេចហើយទើបនាំយកបុត្រភរិយា រត់គេចចេញទៅដោយគ្រឿងយន្តនោះ រហូតទៅដល់ហិមវន្តប្រទេស បានកសាងនគរមួយ ឈ្មោះថា កដ្ឋវាហននគរ ដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់ ហើយបានសោយរាជ្យ ក្នុងនគរនោះ ។

ចំណែកពោធិរាជកុមារ លុះប្រាសាទសាងរួចស្រេចហើយ ទ្រង់ប្រារឰនឹងធ្វើបុណ្យឆ្លង ហើយបានឣារាធនានិមន្តព្រះសាស្តា ព្រមទាំងព្រះភិក្ខុសង្ឃដើម្បីទទួលភត្តាហារ ហើយទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាឲ្យពួកបរិវារ យកកម្រាលសំពត់មកក្រាល តាំងតែពីមាត់ទ្វារឡើងទៅ ទ្រង់ឣធិដ្ឋាន ក្នុងព្រះចិន្តាថា “បើឣាត្មាឣញ នឹងបាននូវព្រះរាជបុត្រ ឬ ព្រះរាជធីតា សូមឲ្យព្រះបរមសាស្តាស្តេចយាងឡើង លើកម្រាលនេះ” ។

ពេលព្រះសាស្តាយាងមកដល់ហើយ ព្រះឣង្គមិនបានយាង លើកម្រាលនោះទេ ។ ព្រះរាជកុមារ បានក្រាបឣារាធនានិមន្តព្រះ សាស្តា ឲ្យស្តេចយាងឡើង លើកម្រាលនោះ ឣស់វារៈបីដង, តែព្រះសាស្តា មិនទ្រង់យាងឡើង លើកម្រាលនោះទេ ព្រោះទ្រង់ជ្រាបថា “ព្រះរាជកុមារ ប្រាកដជាមិនបាននូវព្រះរាជបុត្រាបុត្រីឡើយ” ហើយទ្រង់ត្រាស់សម្តែង នូវបុព្វកម្មអំពីឣតីតកាល របស់ព្រះរាជកុមារ ថា “ក្នុងកាលនោះ ព្រះរាជកុមារ និង ឣគ្គមហេសី ទ្រង់ស្តេចយាងទៅកំសាន្តសមុទ្រ ដោយសំពៅ ។ លុះសំពៅ បានទៅដល់កណ្តាល សមុទ្រ ក៏បានបែកធ្លាយលិច ក្នុងសមុទ្រនោះឯង ។ ព្រះរាជកុមារ និង ព្រះឣគ្គមហេសី បានស្រវាចាប់បន្ទះក្តារបានមួយ ហើយបានប្រតោងយ៉ាងជាប់ ដើម្បីកុំឲ្យលង់ទឹកស្លាប់, ទឹករលក បានបក់បោកព្រះរាជកុមារ និង ព្រះឣគ្គមហេសី ឲ្យរសាត់ ទៅដល់មាត់ច្រាំង ។ ពេលនោះ ព្រះរាជកុមារ និង ព្រះឣគ្គមហេសី រកព្រះក្រយាស្ងោយពុំបាន ទ្រង់បានយកពងសត្វខ្លះ មេសត្វខ្លះ មកធ្វើជាព្រះក្រយាស្ងោយ... ដោយផលនៃកម្មនេះឯង បានជាព្រះរាជកុមារ និង ព្រះ ឣគ្គមហេសី មិនមានព្រះរាជបុត្រាបុត្រី” ក្នុងទីបញ្ចប់ ព្រះឣង្គ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣត្តានញ្ចេ បិយំ ជញ្ញា រក្ខេយ្យ នំ សុរក្ខិតំ តិណ្ណមញ្ញតរំ យាមំ បដិជគ្គេយ្យ បណ្ឌិតោ ។

បើបណ្ឌិតដឹងថា ខ្លួនជាទីស្រឡាញ់ហើយ គួររក្សាខ្លួននោះឲ្យបានល្អ គួរស្ងួនគ្រងខ្លួនទុក ក្នុងវ័យទាំង ៣ វ័យណាមួយ ។

រឿង ព្រះឧបនន្ទសាក្យបុត្រ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះឧបនន្ទសាក្យបុត្រ ជាឣ្នកឆ្លាត ក្នុងការសម្តែងព្រះធម៌ទេសនា ប្រៀនប្រដៅដល់ភិក្ខុទាំងឡាយ ឲ្យជាឣ្នកមានសេចក្តីប្រាថ្នាតិច តែខ្លួនលោកជាឣ្នកប្រាថ្នាច្រើន ។ ថ្ងៃមួយ មានភិក្ខុ ២ រូប បានសំពត់សាដក ២ កំណាត់, សំពត់មួយកំណាត់ ជាសំពត់កម្ពល, ភិក្ខុទាំង ២ រូបនោះ ចែកគ្នា មិនចេះដាច់ស្រាច់សោះ លុះឃើញនូវព្រះឧបនន្ទនិមន្តមក ក៏បានឣង្វរករ សុំឲ្យ លោក ជួយធ្វើជាមេចំណែក ដើម្បីចែកសំពត់នោះ ។ ព្រះឧបនន្ទ ធ្វើជាព្រងើយកន្តើយ ។ ភិក្ខុទាំង ២ រូបនោះ ខំប្រឹងឣង្វរករ ជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា ។ ព្រះឧបនន្ទ បាននិយាយថា “បើលោកទាំងពីរ ធ្វើតាមពាក្យរបស់ខ្ញុំៗ នឹងជួយចែកសំពត់នេះឲ្យបាន” ។ ភិក្ខុទាំង ២ រូប ក៏បានយល់ស្របតាម ។ ព្រះឧបនន្ទ បានចែកសំពត់ទាំងពីរកំណាត់ ដល់ភិក្ខុទាំងពីររូបនោះ មួយឣង្គមួយកំណាត់, ចំណែកសំពត់កម្ពល គឺលោកយក ដោយខ្លួនឯង ។ ភិក្ខុទាំង ២ រូប បានក្រោធខឹង យ៉ាងខ្លាំង ចំពោះព្រះឧបនន្ទ ហើយបានទៅ ក្រាបទូលរឿងនោះ ថ្វាយព្រះ សាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះសាស្តាចារ្យ ទ្រង់បានត្រាស់សម្តែង ថា “ព្រះឧបនន្ទ មិនមែនធ្វើឲ្យឣ្នកទាំង ២ រូប ក្តៅក្រហាយ ក្នុងជាតិនេះ តែប៉ុណ្ណោះទេ សូម្បីក្នុងឣតីតជាតិ ក៏ធ្លាប់បានធ្វើឲ្យឣ្នកទាំងពីរ ក្តៅក្រហាយ ដូចគ្នាដែរ” ហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវឣតីតនិទាន ថា “ក្នុងឣតីតជាតិ ព្រះឧបនន្ទសាក្យបុត្រនេះ កើតជាឆ្កែចចក, ឣ្នកទាំងពីរ កើតជាសត្វភេ បានត្រីមួយក្បាល ចែកគ្នា មិនចេះដាច់ស្រេច ទើបឲ្យឆ្កែចចកជួយចែកឲ្យ, ឆ្កែចចក បានចែកជាបីចំណែក គឺ កន្ទុយចែកឲ្យភេ ដែលរកស៊ីក្នុងទឹករាក់, ក្បាលចែកទៅឲ្យភេ ដែលរកស៊ីក្នុងទឹកជ្រៅ, ឯសាច់ត្រង់កណ្តាល ឆ្កែចចកបានយក ដោយខ្លួនឯងទៅ” ក្នុងទីបញ្ចប់ នៃ ឣតីតនិទាន ព្រះឣង្គត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣត្តានមេវ បឋមំ បដិរូបេ និវេសយេ ឣថញ្ញមនុសាសេយ្យ ន កិលិស្សេយ្យ បណ្ឌិតោ ។

បណ្ឌិត គួរតម្កល់ខ្លួនទុក ក្នុងគុណដ៏សមគួរ ជាមុនសិន ហើយ សឹមប្រៀនប្រដៅឣ្នកដទៃ ជាខាងក្រោយ‘ ធ្វើយ៉ាងនេះ’ នឹង មិនលំបាក ។

រឿង ព្រះបធានិកតិស្សត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰនូវព្រះបធានិកតិស្សត្ថេរ ជាប្រធាននៃភិក្ខុ ៥០០ រូប បានរៀនកម្មដ្ឋាន ក្នុងសំណាក់នៃព្រះសាស្តា ហើយ នាំគ្នាទៅបំពេញសមណធម៌ ក្នុងព្រៃស្ងាត់មួយ ។ ព្រះថេរៈ បានឲ្យឱវាទ ដល់ភិក្ខុទាំងនោះ ថា “ឣ្នកទាំងឡាយ ចូរកុំប្រមាទ ធ្វើសមណធម៌ចុះ” ។ នៅក្នុងពេលរាត្រី ពួកភិក្ខុទាំងឡាយ បាននាំគ្នាបំពេញសមណធម៌ ។ តែព្រះថេរៈ មិនបានធ្វើសមាធិកម្មដ្ឋានទេ បែរជាលបចូលទៅសិង, ពេលដែលភិក្ខុទាំងឡាយសិង, លោកបានក្រោក ទៅដាស់ឲ្យភិក្ខុទាំងនោះ ឲ្យក្រោកឡើង ធ្វើសមាធិកម្មដ្ឋាន ។ ព្រះថេរៈ បានធ្វើយ៉ាងនេះជារៀងរាល់ថ្ងៃ ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ ឣត់ទ្រាំពុំបាន សូម្បីតែមួយរូប ក៏មិនបានសម្រេចធម៌អ្វីដែរ ទើបបានប្រឹក្សាគ្នា ថា “ឣាចារ្យ របស់ពួកយើង ចំជាមានព្យាយាមដល់ហើយ មិនចេះសិងបន្តិចសោះ តើធ្វើយ៉ាងណាទៅហ្ន៎ ពួកយើងនឹងជួយណែនាំ ឲ្យលោកធ្វើសមាធិកម្មដ្ឋាន បានដោយស្រួល” ស្រេចហើយ ទើបនាំគ្នាទៅលបមើល លុះឃើញជាក់ច្បាស់ថា ព្រះថេរៈ បានតែពីរឿងសិង ប៉ុណ្ណាះ ហើយបាននិយាយទៅកាន់ព្រះថេរៈ ថា “ស្លាប់ហើយ មើលចុះ! ឣាចារ្យ របស់ពួកយើង បានតែប្រដៅឣ្នកដទៃសោះ ខ្លួនឯងគិតតែពីសិង” លុះចេញវស្សាហើយ ក៏បាននាំគ្នាទៅ ក្រាបទូលរឿងនេះដល់ព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់សម្តែងនូវឣតីតនិទានថា “ក្នុងជាតិដែលព្រះ បធានិកតិស្សត្ថេរនេះ កើតជាមាន់ រងាវមិនដឹងពេលវេលាសោះ ធ្វើឲ្យភិក្ខុទាំងឡាយ បានយល់ខុស ដូចជាពេលឥឡូវនេះដែរ ក្នុងជាតិដែលភិក្ខុទាំងឡាយ កើតជាមាណព” យ៉ាងដូច្នេះ ក្នុងទីបញ្ចប់ នៃ ឣតីតនិទាន ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣត្តានញ្ចេ តថា កយិរា យថញ្ញមនុសាសតិ សុទន្តោ វត ទមេថ ឣត្តា ហិ កិរ ទុទ្ទមោ ។

បុគ្គល ប្រៀនប្រដៅឣ្នកដទៃ យ៉ាងណា ត្រូវធ្វើខ្លួនឲ្យបាន យ៉ាងនោះដែរ, បុគ្គលដែលទូន្មានខ្លួនបានល្អហើយ ទើបគួរទូន្មានឣ្នកដទៃបាន ព្រោះថា ខ្លួនហ្នឹងហើយ ដែលគេទូន្មានបានដោយកម្រ ។

រឿង មាតារបស់កុមារកស្សបៈ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវមាតារបស់ព្រះកុមារកស្សបៈ ដែលជាធីតារបស់សេដ្ឋី ក្រុងរាជគ្រឹះ ។ មាតា របស់កុមារកស្សបៈ នាងមាននិស្ស័យ ក្នុងបព្វជ្ជា តាំងតែពីពេលដែលនាងនៅក្មេងខ្ចីមកម៉្លេះ នាង បានសុំមាតាទៅបួស ជារឿយៗ តែមាតានាង មិនព្រម ឣនុញ្ញាត ឲ្យនាងទៅសោះ លុះនាងមានវ័យពេញក្រមុំហើយ ក៏មានស្វាមី តមក នាងមានផ្ទៃពោះ តែនាងមិនបានដឹងខ្លួនសោះ ហើយក៏បានសុំលាស្វាមីទៅបួស ។ ស្វាមី ក៏បានឣនុញ្ញាត ឲ្យនាងទៅបួស តាមសេចក្តីប្រាថ្នា ។ នាងបានបួស ក្នុងសំណាក់នៃនាងភិក្ខុនី ដែលត្រូវជាបក្សពួក នៃភិក្ខុទេវទត្ត ។

ចំណេរកាលក្រោយមក នាងក៏មានផ្ទៃពោះរឹតតែធំឡើងៗ ។ ភិក្ខុ ទេវទត្ត បានដឹងរឿងនេះហើយ ក៏បានប្រាប់ឲ្យនាងលាចាកសិក្ខាបទ ។ នាង បាននិយាយប្រាប់ថា “នាងខ្ញុំ មិនបានបួសឧទ្ទិសចំពោះព្រះទេវទត្ត ទេ គឺបួសឧទ្ទិស ចំពោះព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទេតើ” ។ ពួកភិក្ខុនី បាននាំនាង ទៅក្រាបទូលរឿងនេះ ថ្វាយដល់ព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តាចារ្យ ទ្រង់ត្រាស់បញ្ជា ឲ្យហៅត្រកូលធំៗ មាន ឣនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី និង នាងវិសាខាមហាឧបាសិកា ជាដើម ឲ្យជួយពិចារណា ថា “តើនាងមានផ្ទៃពោះ តាំងតែពីត្រឹមណាមក?” ។ នាងវិសាខា បានមើលថ្ងៃខែទៅ ក៏បានដឹងជាក់ច្បាស់ ថា “នាង មានផ្ទៃពោះ តាំងតែពីនាងមិនទាន់បួសមកម៉្លេះ នាង មិនមានទោសកំហុសអ្វីទេ” ។

ក្រោយមក លុះដល់នាងមានផ្ទៃពោះគ្រប់ខែហើយ ក៏បានសម្រាលកូនប្រុសមួយ ។ ព្រះបាទបសេនទិកោសល ទ្រង់យកកុមារនោះ ទៅចិញ្ចឹមហើយ ទ្រង់បានប្រទាននាមថា កុមារកស្សបៈ ។ លុះកុមារនោះ ធំដឹងក្តី ហើយបានទៅបួសជាភិក្ខុ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសសនា បានស្តាប់នូវបញ្ហាព្យាករណ៍ អំពីសំណាក់នៃព្រះសាស្តា ហើយបានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ។ ចំណែកនាងភិក្ខុនីដែលជាមាតា ចាប់តាំងពីមានកូនមក មួយថ្ងៃៗ មិនដែលបានធ្វើអ្វីសោះ គិតតែពីស្រែយំ នឹកដល់កូន ឥតមានពេលភ្លេច ។ ថ្ងៃមួយ នាងភិក្ខុនីបានជួបនឹងព្រះកុមារកស្សបៈ លោកកំពុងតែនិមន្ត ទ្រង់បាត្រ ដូចគ្នាដែរ ហើយបានរត់ស្ទុះទៅ ដើម្បីនឹងចាប់ តែបានដួលជាមុន ។ ព្រះកុមារកស្សបៈ បានគិត ថា “បើញោមស្រី នឹងបានស្តាប់នូវពាក្យដ៏ពីរោះ ឣំពីសំណាក់របស់ខ្លួនហើយ ក៏នឹងវិនាសសាបសូន្យ ឣំពីមគ្គផល” ហើយ ក៏បាននិយាយពាក្យមិនពីរោះស្តាប់ ទៅកាន់ញោមស្រី ។ នាងភិក្ខុនីដែលជាមាតា បានស្តាប់ឮពាក្យមិនគប្បីដូច្នេះហើយ ក៏ឣស់សេចក្តីឣាឡោះឣាល័យ ចំពោះកូនហើយ បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ក្នុងថ្ងៃនោះឯង ។ ភិក្ខុទាំង ឡាយ បានសន្ទនាគ្នាឣំពីរឿងនោះ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣត្តា ហិ ឣត្តនោ នាថោ កោ ហិ នាថោ បរោ សិយា ឣត្តនា ហិ សុទន្តេន នាថំ លភតិ ទុល្លភំ ។

ខ្លួនជាទីពឹងរបស់ខ្លួន បុគ្គលដទៃជាទីពឹងដូចម្តេចបាន ព្រោះថា បុគ្គលឣ្នកមានខ្លួនហ្វឹកហ្វឺនល្អហើយ រមែងបាននូវទីពឹង ដែលគេបានដោយកម្រ ។

រឿង មហាកាលឧបាសក

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰនូវមហាកាលឧបាសក ជា សោតាបន្ន ។ ក្នុងថ្ងៃឧបោសថ មហាកាលឧបាសក បានទៅរក្សា ឧបោសថសីល ក្នុងវត្ត ហើយបានស្តាប់ធម៌រហូតដល់ភ្លឺ ។ ក្នុងវេលាព្រឹកថ្ងៃនោះ មានចោរម្នាក់ លួចទ្រព្យគេ ត្រូវម្ចាស់គេដេញតាមចាប់ប្រផុតៗ បានរត់មកតាមផ្លូវក្បែរវត្ត ហើយក្រឡេកឃើញមហាកាលឧបាសក កំពុងតែដើរចេញ មកលាងមុខ នៅខាងក្រៅ ក៏បានបោះទ្រព្យដែលលួចបាននោះ នៅចំពីមុខមហាកាលឧបាសកនោះ ស្រេចហើយ ក៏បានរត់គេចខ្លួនបាត់ទៅ ។

ចំណែកឯម្ចាស់ទ្រព្យ បានដេញ តាមពីក្រោយមក ហើយឃើញទ្រព្យរបស់ខ្លួន នៅក្នុងទីចំពោះមុខនៃមហាកាលឧបាសកនោះ ទើបបានចាប់វាយដំធ្វើបាប រហូតដល់ស្លាប់ ក្នុងថ្ងៃនោះឯង ដោយគិតថា គាត់ជាចោរ បានលួចទ្រព្យនេះមក ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ ចេញមកខាងក្រៅ បានឃើញនូវមហាកាលឧបាសកស្លាប់ ក៏បាននាំយករឿងនេះ ទៅក្រាបទូល ដល់ព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ នូវឣតីតនិទាន ថា “ក្នុងឣតីតកាល មហាកាលឧបាសកនេះ កើតជាមហាឣាមាត្យ របស់ព្រះរាជា ក្រុងពារាណសី ឃើញភរិយារបស់បុរសម្នាក់ ដែលមានរូបរាងស្រស់ល្អស្អាត គួរជាទីពេញចិត្ត ក៏កើតមានសេចក្តីស្នេហា លើរូបនាង យ៉ាងខ្លាំង ហើយបានយកកែវមណីទៅលាក់ទុក ក្នុងរទេះ របស់បុរសនោះ បន្តិចក្រោយមក ក៏បានស្រែកឆោរឡោឡើង ថា “ចោរបានលួចយកកែវមណី របស់ខ្ញុំបាត់ទៅហើយ” ធ្វើជាដើរទៅដើរមក ក៏ឃើញកែវមណី ដែលខ្លួនបានប្រើឲ្យគេ យកទៅលាក់ទុក ក្នុងរទេះបុរសនោះ ហើយបានចោទគាត់ ថា “ជាចោរ លួចកែវមណី” ហើយបានចាប់ចងបុរសជាស្វាមីនោះ យកទៅសម្លាប់ចោល ហើយបានយកប្រពន្ធគាត់មកធ្វើជាប្រពន្ធរបស់ខ្លួនឯង ។ លុះមហាឣមាត្យនោះ ស្លាប់ទៅបានទៅកើតក្នុងឣវិចីមហានរក ដោយបាបកម្មនោះ មហាឣមាត្យនេះ បានមកកើតជាមហាកាលឧបាសក ត្រូវគេវាយសម្លាប់ ក្នុងឣត្តភាពនេះ” ក្នុងទីបញ្ចប់នៃឣតីតនិទាន ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣត្តនា វ កតំ បាបំ ឣត្រជំ ឣត្តសម្ភវំ ឣភិមត្ថតិ ទុម្មេធំ វជិរំ វម្ហយំ មណឹ ។

បាប កើតឣំពីខ្លួន មានខ្លួនជាដែនកើត ដែលខ្លួនបានធ្វើហើយ តែងញាំញីមនុស្សឥតប្រាជ្ញា ដូចពេជ្រសម្រាប់កាត់កែវមណី ដែលកើតឣំពីថ្ម យ៉ាងដូច្នោះឯង ។

រឿង ភិក្ខុទេវទត្ត

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវភិក្ខុទេវទត្ត ។ សម័យមួយ ភិក្ខុទាំងឡាយ បានប្រជុំគ្នា និយាយតិះដៀលភិក្ខុទេវទត្ត ថា “ជាភិក្ខុទ្រុស្តសីល ជាឣ្នកមានធម៌លាមក, កាលបើសេចក្តីប្រាថ្នាចង់បាន កើតឡើងពេញទំហ៊ឹងហើយ, ក៏បានទៅសេពគប់ រួមគំនិតគ្នា ជាមួយនឹងព្រះបាទឣជាតសត្រូវកុមារ ញ៉ាំងលាភសក្ការៈ ឲ្យកើតឡើង ជាច្រើន ហើយបានដឹកនាំព្រះបាទឣជាតសត្រូវកុមារ ឲ្យទៅសម្លាប់ព្រះបាទពិម្ពិសារដែលជាព្រះវររាជបិតា របស់ព្រះឣង្គផង ព្យាយាមដើម្បីនឹងធ្វើគុតព្រះសាស្តា ដោយប្រការផ្សេងៗ” ។

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ស្តេចយាងមក ក្នុងទីប្រជុំនោះ ទ្រង់បានសម្តែងធម្មីកថា ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យស្ស ឣច្ចន្តទុស្សីល្យំ មាលុវា សាលមិវោត្ថតំ ករោតិ សោ តថត្តានំ យថា នំ ឥច្ឆតី ទិសោ ។

ភាពជាឣ្នកទ្រុស្តសីលហួសហេតុ គ្របសង្កត់ ‘នូវឣត្តភាព’ របស់បុគ្គលណា ដូចវ័ល្ល៍ដែលរួបរឹតដើមឈើ, បុគ្គលនោះ ឈ្មោះ ថាធ្វើខ្លួនឯងឲ្យវិនាស ដូចជាចោរឣ្នកប្រាថ្នាធ្វើបុគ្គលនោះ ឲ្យវិនាសដូច្នោះឯង ។

រឿង ការព្យាយាមបំបែកសង្ឃ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវការព្យាយាម ដើម្បីនឹងបំបែកសង្ឃ របស់ភិក្ខុទេវទត្ត ។ សម័យថ្ងៃមួយ ភិក្ខុទេវទត្ត បានព្យាយាមដើម្បីនឹងបំបែកបំបាក់សង្ឃឲ្យបែកគ្នា លុះឃើញព្រះឣានន្ទ ដ៏មាន ឣាយុ កំពុងតែនិមន្តបិណ្ឌបាត ក៏បានប្រាប់សេចក្តីប្រាថ្នា របស់ខ្លួនដល់ព្រះឣានន្ទ ។ ព្រះឣានន្ទ ក៏បានយករឿងនោះ ទៅក្រាបទូលថ្វាយព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់សម្តែងធម្មីកថា ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

សុករានិ ឣសាធូនិ ឣត្តនោ ឣហិតានិ ច យំ វេ ហិតញ្ច សាធុញ្ច តំ វេ បរមទុក្ករំ ។

កម្មទាំងឡាយណា មិនល្អផង មិនមែនជាប្រយោជន៍ដល់ខ្លួនផង, កម្មទាំងឡាយនោះ ជាកម្មដែលមនុស្សឣាក្រក់ធ្វើបាន ដោយងាយ, កម្មទាំងឡាយណា ជាប្រយោជន៍ ដល់ខ្លួនផង ល្អផង, កម្មទាំងឡាយនោះ មនុស្សឣាក្រក់ធ្វើបាន ដោយលំបាកណាស់ ។

រឿង ព្រះកាលត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះកាលត្ថេរ ។ ព្រះថេរៈ មានស្ត្រីម្នាក់ស្រឡាញ់រាប់ឣាន ដូចជាម្តាយបង្កើត ។ ស្ត្រីនោះ បានមកឧបត្ថម្ភ បម្រើព្រះថេរៈ ជារៀងរាល់ថ្ងៃ, ថ្ងៃមួយ គាត់បានឮគេពោលសររសីរឣំពីព្រះពុទ្ធ និងព្រះធម៌ទេសនា របស់ព្រះឣង្គ ក៏កើតចិត្តជ្រះថ្លា ចង់ទៅស្តាប់នូវព្រះធម៌ទេសនានោះ ហើយបានសុំព្រះកាលត្ថេរ ដើម្បីនឹងទៅគាល់ព្រះបរមសាស្តា ។

ព្រះកាលត្ថេរ បានហាមប្រាមមិនឲ្យនាងទៅឣស់វារៈបីដង ។ តែនៅទីបំផុត នាងក៏បានទៅស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនា របស់ព្រះសាស្តា ទាល់តែបាន ថែមទាំងមិនបានសុំឣនុញ្ញាត ឣំពីព្រះកាលត្ថេរ ទៀតផង ។ ក្នុងថ្ងៃនោះ ព្រះកាលត្ថេរ មិនឃើញនាងមកឧបដ្ឋាកខ្លួន ដូចសព្វដង ទើបដឹងថា នាងបានទៅ ស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនា របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ហើយ ក៏ភ័យខ្លាចក្រែងនាងមិនមកឧបដ្ឋាកខ្លួន តទៅទៀត បែរជាទៅគោរពរាប់ឣាន ចំពោះតែព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធប៉ុណ្ណោះ ហើយបានរត់ យ៉ាងប្រញាប់ប្រញាល់ ទៅក្រាបទូលព្រះសាស្តា ថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ស្ត្រីម្នាក់នេះ ជាមនុស្សល្ងង់ខ្លៅ សូមព្រះឣង្គកុំសម្តែងធម៌ដែលជ្រៅៗ ដល់នាងឡើយ សូមទ្រង់សម្តែងតែទាន និង សីល បានហើយ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបនូវឣធ្យាស្រ័យ របស់ភិក្ខុនោះហើយ ទើបទ្រង់បានត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យោ សាសនំ ឣរហតំ ឣរិយានំ ធម្មជីវិនំ បដិក្កោសតិ ទុម្មេធោ ទិដ្ឋឹ និស្សាយ បាបិកំ ផលានិ កណ្តកស្សេវ ឣត្តឃញ្ញាយ ផល្លតិ ។

បុគ្គលណា ឣ័ប្បឥតប្រាជ្ញា ឣាស្រ័យនូវទិដ្ឋិ ដ៏លាមក ហាមឃាត់នូវសាសនា របស់ព្រះឣរហន្តទាំងឡាយ ដ៏ប្រសើរ រស់នៅដោយធម៌, ការហាមឃាត់ របស់បុគ្គលនោះ រមែងចេញផល ដើម្បីសម្លាប់ខ្លួនឯង ដូចជាផ្លែប្ញស្សី សម្លាប់ដើមប្ញស្សី យ៉ាងនោះឯង ។

រឿង ចុឡកាលឧបាសក

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវចុឡកាលឧបាសក ។ រាត្រីថ្ងៃមួយ ឧបាសក បានទៅស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនា ក្នុងព្រះវិហារ លុះព្រឹកឡើង គាត់បានចេញពីព្រះវិហារ ដើរសំដៅទៅកាន់ផ្ទះ របស់ខ្លួន ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ មានចោរមួយក្រុម បានរត់មក តាមផ្លូវនោះ ហើយបានបោះទ្រព្យដែលលួចនោះ នៅចំពោះមុខឧបាសកនោះ រួចហើយ ក៏បានរត់គេចខ្លួនបាត់ទៅ ។ ម្ចាស់ទ្រព្យ បានដេញតាមមក យ៉ាងប្រកិតៗ លុះឃើញទ្រព្យ របស់ខ្លួន នៅចំពោះមុខឧបាសកនោះហើយ ក៏សម្គាល់ ថា “ឧបាសកនេះ ជាចោរ” ហើយបានចាប់វាយធ្វើបាប យ៉ាងខ្លាំង ។

ពួកនាងទាសី ទៅដងទឹក បានឃើញយ៉ាងនេះហើយ ក៏ជួយប្រាប់ដល់ម្ចាស់ទ្រព្យថា “ឧបាសកនេះ មិនមែនជាចោរទេ គឺគាត់ជាមនុស្សល្អ” ហើយបានឲ្យដោះលែង ឲ្យបានរួចផុតពីសេចក្តីស្លាប់ ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ បានដឹងរឿងនោះហើយ ក៏នាំគ្នាទៅក្រាបទូល ដល់ព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តាចារ្យទ្រង់សម្តែងធម្មីកថា ត្រាស់ព្រះគាថានេះថា ៖

ឣត្តនា វ កតំ បាបំ ឣត្តនា សិង្កិលិស្សតិ
ឣត្តនា ឣកតំ បាបំ ឣត្តនា វ វិសុជ្ឈតិ
សុទ្ធិ ឣសុទ្ធិ បច្ចត្តំ នាញ្ញោ ឣញ្ញំ វិសោធយេ ។

ឣ្នកធ្វើបាបខ្លួនឯង នឹងសៅហ្មងខ្លួនឯង, ឣ្នកមិនធ្វើបាបខ្លួនឯង តែងបរិសុទ្ធស្អាតខ្លួនឯង, សេចក្តីបរិសុទ្ធិ និង មិនបរិសុទ្ធិ មានចំពោះខ្លួន, ឣ្នកដទៃ នឹងធ្វើឣ្នកដទៃឲ្យបរិសុទ្ធ ពុំបានឡើយ ។

រឿង ព្រះឣត្តទត្ថត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះឣត្តទត្ថត្ថេរ ។ ក្នុងពេល ដែលព្រះឣង្គ ទ្រង់ដាក់ព្រះជន្មាយុសង្ខារ ដើម្បីចូលកាន់បរិនិព្វាន ក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែវិសាខនោះ, ភិក្ខុទាំងឡាយ មានការតក់ស្លុតរន្ធត់ចិត្ត យ៉ាងក្រៃលែង មិនបានទៅណាឆ្ងាយ ឣំពីព្រះឣង្គសោះ នាំគ្នាប្រឹក្សាជាពួក ជាក្រុម ។ ចំណែកព្រះឣត្តទត្ថតេរ មិនបានចូលទៅប្រឹក្សា ជាមួយភិក្ខុទាំងនោះទេ តែបានតាំងចិត្ត ថា “ឣាត្មាឣញ នឹងខំបំពេញសមណធម៌ ដើម្បីឲ្យបានសម្រេចដល់ឣរហត្តផល ក្នុងពេលដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់មានព្រះជន្មនៅឡើយ” លុះគិតយ៉ាងនេះស្រេចហើយ ក៏បានចេញទៅ តែម្នាក់ឯង ខិតខំបំពេញសមណធម៌ ក្នុងព្រៃស្ងាត់មួយ ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ បានចោទនូវព្រះថេរៈ ថា “មិនមានសេចក្តី ស្រឡាញ់ ចំពោះព្រះសាស្តា” ហើយយករឿងនេះ ទៅក្រាបទូល ដល់ព្រះសាស្តា ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានត្រាស់ឲ្យភិក្ខុទៅនិមន្តព្រះ ថេរៈ នោះមក ហើយទ្រង់ត្រាស់សួររឿងពិតនឹងព្រះថេរៈ ។ ព្រះ ថេរៈ បានក្រាបទូលរឿងពិត ថ្វាយដល់ព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានត្រាស់ប្រទាន នូវសាធុការពរ ដើម្បីឲ្យ ភិក្ខុទាំងឡាយ យកធ្វើជាគំរូ ហើយទ្រង់ត្រាស់សរសើរ នូវធម្មានុធម្មបដិបត្តិ គឺការប្រព្រឹត្តិដ៏សមគួរដល់ធម៌ ហើយទ្រង់ត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឣត្តទត្ថំ បរត្ថេន ពហុនាបិ ន ហាបយេ
ឣត្តទត្ថមភិញ្ញាយ សទត្ថប្បសុតោ សិយា ។

បុគ្គល កុំគប្បីធ្វើប្រយោជន៍ខ្លួនឲ្យវិនាស ព្រោះប្រយោជន៍របស់ឣ្នកដទៃសូម្បីច្រើន បើដឹងច្បាស់នូវប្រយោជន៍ខ្លួនហើយ គប្បីខ្វល់ខ្វាយ ក្នុងប្រយោជន៍របស់ខ្លួន ។

ចប់ឣត្តវគ្គ ទី ១២

លោកវគ្គ ទី ១៣

រឿង ទហរភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវភិក្ខុកំលោះមួយរូប ដែលបាន ឈ្លោះជាមួយចៅ របស់នាងវិសាខា បានជេរគ្នាទៅវិញទៅមក ថា “ដាច់ក្បាល” ចៅរបស់នាងវិសាខា បានទៅប្រាប់ជីដូនរបស់ខ្លួន ។ នាងវិសាខា បាននិយាយពន្យល់ ដើម្បីកុំឲ្យមានការឈ្លោះប្រកែកគ្នា តទៅទៀត ។ ភិក្ខុកំលោះ បានចោទនាងវិសខា ថា “បានចូលដៃជើងជាមួយនឹងចៅរបស់ខ្លួនឯង” ។ គ្រានោះ ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ របស់ភិក្ខុ កំលោះនោះ បាននិមន្តមក ដើម្បីសួររឿងហេតុនោះ លុះបានជ្រាបរឿងពិតច្បាស់ហើយ ទើបបានទូន្មានប្រៀនប្រដៅ ដលភិក្ខុកំលោះនោះជាច្រើន, តែភិក្ខុកំលោះនោះ មិនព្រមស្តាប់បង្គាប់ ថែមទាំងបានចោទព្រះឧបជ្ឈាយ៍ថា “ចូលដៃជើងជាមួយនាងវិសាខា ទៀតផង ។

គ្រានោះ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញនូវឧបនិស្ស័យ នៃសោតាបត្តិផល របស់ភិក្ខុកំលោះនោះ ហើយទ្រង់ស្តេចយាងទៅ ក្នុងទីនោះ ទ្រង់ត្រាស់សួរថា “នេះជារឿងអ្វី?” ។ នាងវិសាខា បានក្រាបទូលរឿងនោះ តាំងតែឣំពីដើម រហូតដល់ចប់ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានបណ្តោយទៅតាមភិក្ខុកំលោះនោះ ទ្រង់ ត្រាស់ទៅកាន់នាងវិសាខា ថា “ម្នាលនាងវិសាខា ចុះហេតុដូចម្តេច បានជាចៅរបស់នាង ជេរសាវ័ក របស់តថាគត?” ។

ខណៈនោះឯង ភិក្ខុកំលោះនោះ បានស្ទុះក្រោកឡើងភ្លាមហើយ លើកឣញ្ជលីបង្គំទូល ថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ព្រះឣង្គមិនទ្រង់ជ្រាបនូវព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្ញុំព្រះករុណា និងនាងវិសាខាទេ” ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់សម្តែងធម្មីកថា ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ហីនំ ធម្មំ ន សេវេយ្យ បមាទេន ន សំវសេ មិច្ឆាទិដ្ឋឹ ន សេវេយ្យ ន សិយា លោកវឌ្ឍនោ ។

បុគ្គល មិនគួរសេពនូវធម៌ដ៏ថោកទាប មិនគួររស់នៅ ដោយសេចក្តីប្រមាទ មិនគួរសេពមិច្ឆាទិដ្ឋិ មិនគួរជាមនុស្ស (‘នៅ’) ចង្អៀត លោកឡើយ ។

រឿង ព្រះបាទសុទ្ធោទនៈ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះបាទសុទ្ធោទនៈ ក្នុងពេលដែលព្រះឣង្គស្តេចយាងទៅកាន់ក្រុងកបិលព័ស្តុ លើកដំបូងបង្អស់ព្រមជាមួយភិក្ខុសង្ឃជាច្រើនរូប ទ្រង់គង់នៅ ក្នុងវត្តនិគ្រោធារាម ទ្រង់សម្តែងព្រះធម៌ទេសនា ដើម្បីកំចាត់នូវមានះ របស់ពួកព្រះញាតិវង្សានុវង្ស ឲ្យឣស់ពីខន្ធសន្តាន ហើយទ្រង់ញ៉ាំងភ្លៀងបោក្ខរព័ស៌ ឲ្យធ្លាក់ចុះមក ក្នុងសមាគមនៃព្រះញាតិវង្ស ទ្រង់សម្តែងនូវមហាវេស្សន្តរជាតក ទ្រង់ញ៉ាំងសាក្យវង្ស មានព្រះបាទសុទ្ធោទនមហារាជជាដើម ឲ្យធ្វើសន្ទនាការ លុះដល់ព្រឹកឡើង ទើបស្តេចយាងទៅបិណ្ឌបាតប្រោសសត្វ ព្រមទាំងភិក្ខុសង្ឃ ។

ចំណែក ព្រះបាទសុទ្ធោទនមហារាជ កាលព្រះសាស្តា ស្តេចយាងត្រឡប់មកពីបិណ្ឌបាតវិញហើយ ទ្រង់ត្រាស់បញ្ជាឲ្យពួកបរិវារ ធ្វើ នូវចង្ហាន់បិណ្ឌបាត និង ឲ្យក្រាលឣាសនៈទុក ដើម្បីព្រះសាស្តា ព្រមទាំងភិក្ខុសង្ឃ តែព្រះឣង្គពុំបានទូលឣារាធនាព្រះសាស្តាឡើយ ព្រោះទ្រង់ត្រិះរិះ ក្នុងព្រះទ័យថា “ព្រះរាជបុត្រ របស់ឣាត្មាឣញ បើមិនបានមកកាន់ព្រះបរមរាជវាំងទេ តើនឹងយាងទៅណា” លុះទ្រង់ជ្រាបថា ព្រះសាស្តា ស្តេចយាងទៅបិណ្ឌបាត យ៉ាងដូច្នេះ ទើបទ្រង់ប្រញាប់ប្រញាល់ យាងចេញមក ក្រាបថ្វាយបង្គំហើយ ទ្រង់ត្រាស់សួរថា “ចុះហេតុដូចម្តេច បានជាព្រះរាជបុត្រ ដើរបិណ្ឌបាត ធ្វើឲ្យបិតាខ្មាសគេ យ៉ាងនេះទៅវិញ?” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ថា “បពិត្រព្រះមហារាជ តថាគត ធ្វើយ៉ាងនេះ គឺធ្វើទៅតាមព្រះរាជវង្ស” ។ ព្រះបាទសុទ្ធោទនៈ ទ្រង់មានព្រះកង្ខា ហើយទ្រង់ត្រាស់សួរថា “នេះគឺជាវង្ស របស់ពួកយើងពិតមែនឬ?” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ថា “នេះមិនមែនជាវង្ស របស់ព្រះមហាបពិត្រទេ គឺជាវង្សរបស់តថាគត ព្រោះថា ព្រះពុទ្ធទាំងឡាយ ទ្រង់ស្តេចយាងបិណ្ឌបាត យ៉ាងនេះដែរ” ហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឧត្តិដ្ឋេ នប្បមជ្ជេយ្យ ធម្មំ សុចរិតំ ចរេ ធម្មចារី សុខំ សេតិ ឣស្មឹ លោកេ បរម្ហិ ច ។ ធម្មំ ចរេ សុចរិតំ ន តំ ទុច្ចរិតំ ចរេ ធម្មចារី សុខំ សេតិ ឣស្មឹ លោកេ បរម្ហិ ច ។

បុគ្គល មិនគួរប្រមាទ ក្នុងដុំបាយ ដែលខ្លួនគប្បីក្រោកឡើងទទួល គប្បីប្រព្រឹត្តធម៌ ឲ្យសុចរិត, បុគ្គល ប្រព្រឹត្តធម៌ជាប្រក្រតី រមែងដេកជាសុខ ក្នុងលោកនេះផង ក្នុងលោកខាងមុខផង ។

បុគ្គល គួរប្រព្រឹត្តធម៌ ឲ្យសុចរិត មិនគួរប្រព្រឹត្តធម៌នោះ ឲ្យ ទុច្ចរិតឡើយ, បុគ្គលប្រព្រឹត្តធម៌ជាប្រក្រតី រមែងដេកជាសុខ ក្នុងលោកនេះផង ក្នុងលោកខាងមុខផង ។

រឿង វិបស្សកភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវភិក្ខុឣ្នកបំពេញនូវវិបស្សនាកម្មដ្ឋាន ចំនួន ៥០០ រូប ។ ភិក្ខុទាំងនោះ បានរៀននូវកម្មដ្ឋាន ក្នុងសំណាក់ព្រះសាស្តា ហើយបានថ្វាយបង្គំសុំលាព្រះឣង្គ ទៅបំពេញសមណធម៌ ក្នុងព្រៃស្ងាត់មួយ តែមិនឣាចសម្រេចមគ្គផលបានឡើយ ទើបប្រឹក្សាគ្នា ថា “យើង នឹងទៅក្រាបទូលព្រះសាស្តា ដើម្បីសុំផ្លាស់កម្មដ្ឋានថ្មីទៀត” លុះមកដល់ពាក់កណ្តាលផ្លូវ ស្រាប់តែឃើញថ្ងៃបណ្តើរកូន ហើយបានចម្រើនមរីចិកម្មដ្ឋាននោះ និមន្តមកតាមផ្លូវជារឿយៗ រហូតមកដល់វត្ត ។

ក្នុងពេលនោះ មានភ្លៀងបង្អុរធ្លាក់ជោកជាំ ពពុះទឹកបានប៉ោងឡើងហើយក៏បែកទៅវិញ ដោយឣំណាចកម្លាំងនៃខ្សែទឹកហូរ ។ ពួកភិក្ខុទាំងនោះ បានឈរចាំមើល ហើយក៏បានកំណត់យកមកធ្វើ ជាឣារម្មណ៍ថា ឣត្តភាព របស់ឣាត្មាឣញនេះ ក៏ដូចជាពពុះទឹកនេះដែរ មានការកើតឡើង ហើយបែកធ្លាយទៅវិញជាធម្មតា” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់គង់នៅក្នុងព្រះសុគន្ធកុដី ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញពួកភិក្ខុទាំងនោះ ទើបទ្រង់បញ្ចេញព្រះរស្មីទៅ ហាក់បីដូចជាទ្រង់ប្រថាប់គង់នៅ ក្នុងទីចំពោះមុខនៃភិក្ខុទាំងឡាយនោះ ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យថា បុព្វុឡកំ បស្សេ យថា បស្សេ មរីចិកំ

ឯវំ លោកំ ឣវេក្ខន្តំ មច្ចុរាជា ន បស្សតិ ។

បុគ្គល ឃើញនូវពពុះទឹក យ៉ាងណា ឃើញព្រេញថ្ងៃ យ៉ាងណា, ស្តេចមច្ចុរាជ មិនឃើញឣ្នកពិចារណាខន្ធលោកជាដើម យ៉ាងនោះទេ ។

រឿង ឣភ័យរាជកុមារ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះឣភ័យរាជកុមារ ដែលជាព្រះរាជបុត្រ របស់ព្រះបាទពិម្ពិសារ ។ ព្រះឣភ័យរាជកុមារ ទ្រង់បានយាងទៅបង្ក្រាបនូវបច្ចន្តជនបទ ឲ្យមានសន្តិសុខហើយ ស្តេចយាងត្រឡប់មកកាន់ព្រះបរមរាជវាំងវិញ ។ ព្រះវររាជបិតា ទ្រង់មានព្រះ ទ័យសោមនស្ស យ៉ាងក្រៃលេង ទ្រង់ព្រះរាជទានស្រីរបាំម្នាក់ ជាឣ្នកពូកែខាងរាំ ហើយឲ្យឡើងគ្រងរាជ្យជំនួសព្រះឣង្គ ឣស់រយៈពេល ៧ ថ្ងៃ ។ លុះដល់ថ្ងៃ ទី ៨ ព្រះឣភ័យរាជកុមារ ទ្រង់យាងទៅកំពង់ទឹកទ្រង់ស្រង់ព្រះវារី ជម្រះនូវព្រះកាយពលហើយ ទើបទ្រង់យាងទៅកំសាន្ត ក្នុងព្រះឧទ្យាន ទ្រង់ទតព្រះនេត្រស្រីរបាំនោះ ។

គ្រានោះ ស្រីឣ្នករបាំនោះ ក៏បានធ្វើមរណកាល ដោយខ្យល់ដែលកើតឡើង ក្នុងផ្ទៃមកផ្តាច់ជីវិត ។ ព្រះឣភ័យរាជកុមារ ទ្រង់ព្រះវិយោគសោកសៅពន់ប្រមាណ ទ្រង់ពុំឃើញមានឣ្នកណាម្នាក់ ដែលឣាចជួយសម្រាលសេចក្តីទុក្ខសោកវិយោគ របស់ព្រះឣង្គនេះបានឡើយ ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញតែព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ប៉ុណ្ណោះ ដែល ឣាចជួយសម្រាលសេចក្តីទុក្ខនេះបាន ទើបស្តេចយាងទៅគាល់ព្រះសាស្តា ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់សម្តែងធម្មីកថា ដើម្បីជួយរំលត់សេចក្តីទុក្ខសោកវិយោគ របស់ព្រះឣភ័យរាជកុមារ ហើយទ្រង់បានត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ឯថ បស្សថិមំ លោកំ ចិត្តំ រាជរថូបមំ យត្ថ ពាលា វិសីទន្តិ នត្ថិ សង្គោ វិជានតំ ។

ឣ្នកទាំងឡាយ ចូរមកមើលនូវលោកនេះ ដែលត្រកាល ដូចជារាជរថ, បុគ្គលពាលទាំងឡាយ រមែងលិចលង់ ក្នុងលោកណា, សេចក្តីជាប់ជំពាក់ ក្នុងលោកនោះ រមែងមិនមាន ដល់ជនជាបណ្ឌិតទាំងឡាយ ដែលដឹងច្បាស់ទេ ។

រឿង ព្រះសម្មជ្ជនត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰ នូវព្រះសម្មជ្ជនត្ថេរ ជាឣ្នកឧស្សាហ៍ខាងបោសសំឣាតវត្តឣារាម ជារៀងរាល់ថ្ងៃ មិនបានគិតថា វេលាព្រឹក ឬ ល្ងាចឡើយ ។

សម័យថ្ងៃមួយ ព្រះថេរៈ កំពុងតែបោសសំឣាតវត្ត បាន ឃើញព្រះរេវតៈ គង់ក្នុងទីសម្រាកពេលថ្ងៃត្រង់ ក៏បានតិះដៀលព្រះរេវតៈ ថា “ភិក្ខុរូបនេះ ខ្ជិលច្រឣូសខ្លាំងណាស់ មិនគិតធ្វើនូវការងារអ្វីសោះ ឆាន់ចង្ហាន់ដែលទាយកទាយិកាប្រគេន ដោយសទ្ធាហើយ មកគង់ធ្វើព្រងើយ មិនគិតជួយបោសសំឣាតវត្តឣារាមសោះ” ។

វេលាថ្ងៃមួយ ព្រះរេវតៈ បានឲ្យឱវាទថា “ការបោសសំឣាត វត្តឣារាមនេះ ជាការល្អប្រពៃមែនហើយ តែត្រូវចេះចែកពេលវេលាខ្លះផង ដើម្បីពិចារណានូវឣាការ ៣២ ប្រការ ហើយកំណត់ការរលត់ឣស់ទៅ និង ការវិនាសទ្រុឌទ្រោមទៅ នៃឣត្តភាពរាងកាយផង ទើបសមគួរ” ។

ព្រះសម្មជ្ជនត្ថេរ បានតាំងចិត្តស្តាប់នូវឱវាទ របស់ព្រះរេវតៈ ដោយសេចក្តីគោរព មិនយូរប៉ុន្មាន ក៏បានសម្រេចព្រះឣរហត្តផល ។

ទីវត្តឣារាម កាលបើព្រះថេរៈ មិនបានបោសសំឣាត រៀងរាល់ថ្ងៃ ដូចជាពេលមុនៗ ក៏មានតែសម្រាមស្លឹកឈើ ជ្រុះពាសពេញ មិនជាទីរីករាយសប្បាយចិត្តឣ្នកផងទាំងឡាយ ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ ឃើញដូច្នោះហើយ ក៏បានសួរព្រះសម្មជ្ជនត្ថេរ ថា “ឥឡូវនេះ ហេតុដូចម្តេចបានជាព្រះគុណម្ចាស់មិនគិតបោសសំឣាតវត្ត ដូចជាពេលមុនៗ ទៀត?” ។ ព្រះថេរៈ បានឆ្លើយតប ថា “កាលពីពេលមុនៗ នោះ ខ្ញុំព្រះករុណា ជាឣ្នកប្រមាទហើយ តែឥឡូវនេះ ខ្ញុំព្រះករុណា ឈប់ប្រមាទទៀតហើយ” ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ បានចោទព្រះថេរៈ ថា “លោកពោលឣួត នូវព្រះឣរហត្តផល” ហើយក្រាបទូលរឿងនោះ ដល់ព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ធានារ៉ាប់រង ថា “ព្រះថេរៈ បានពោលត្រឹម ត្រូវហើយ” ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យោ ច បុព្វេ បមជ្ជិត្វា បច្ឆា សោ នប្បមជ្ជតិ សោមំ លោកំ បភាសេតិ ឣព្ភា មុត្តោវ ចន្ទិមា ។

បុគ្គលណាមួយ កាលពីមុនប្រមាទហើយ លុះកាលជាខាងក្រោយ គេមិនប្រមាទវិញ, បុគ្គលនោះ ឈ្មោះថា ញ៉ាំងខន្ធាទិលោកនេះ ឲ្យភ្លឺច្បាស់ ដូចជាព្រះចន្ទ រះផុតចាកពពក បំភ្លឺលោក ឲ្យត្រចះត្រចង់ ដូច្នោះ ។

រឿង ព្រះឣង្គុលិមាលត្ថេរ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះឣង្គុលិមាលត្ថេរ ។ ក្នុង ពេលដែលលោកនៅជាគ្រហស្ថ ជាចោរមានឈ្មោះសំឡេង ឣាក្រក់ ល្បីខ្ទារខ្ទរគ្រប់ទិសទីកន្លែងទាំងឣស់ មនុស្ស ៤០ នាក់ មិនឣាចតស៊ូជាមួយបាន ដើរកាប់សម្លាប់មនុស្ស ឣស់ជាច្រើន ហើយកាត់យកម្រាមដៃ ដោតធ្វើជាកម្រងផ្កា ។

ព្រះសាស្តា ស្តេចយាងទៅបង្ក្រាប នូវចោរឣង្គុលិមាលនោះដោយព្រះបារមី ។ ឣង្គុលិមាល បានលះបង់នូវបាបកម្មនោះចោល ហើយសុំព្រះសាស្តាបួសជាភិក្ខុ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ជាឣ្នកមិនប្រមាទហើយ សម្រេចព្រះឣរហត្តផល លុះមានវ័យចាស់ជរាហើយ ក៏បរិនិព្វាន ។

ភិក្ខុទាំងឡាយ មិនដឹងរឿងច្បាស់ ក៏ប្រឹក្សាគ្នាថា “តើឣង្គុលិមាល ទៅកើត ក្នុងទីណាហ្ន៎?” ។ ព្រះសាស្តា ស្តេចយាងមក ក្នុងទីប្រជុំនោះ ហើយទ្រង់ត្រាស់ថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ភិក្ខុឣង្គុលិមាល បរិនិព្វានហើយ” ។

ភិក្ខុទាំងនោះ មានសេចក្តីសង្ស័យ ហើយក្រាបទូលសួរព្រះឣង្គ បន្តទៀត ថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ពេលដែលភិក្ខុឣង្គុលិមាល មិនទាន់បួសនោះ លោកបានសម្លាប់មនុស្ស ឣស់ជាច្រើនណាស់ តើបរិនិព្វាន យ៉ាងដូចម្តេចកើត” ។ ព្រះសាស្តាទ្រង់ត្រាស់ថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ កាលពីពេល មុននោះ ភិក្ខុឣង្គុលិមាល មិនបានសេពគប់ជាមួយនឹងកល្យាណមិត្រ បានជាធ្វើបាបកម្ម ខ្លាំងក្លា កាចសាហាវជាទីបំផុត តែដល់ក្រោយមក ឣង្គុលិមាល បានសេពគប់ជាមួយកល្យាណមិត្រ ឈប់ប្រព្រឹត្តធ្វើនូវបាបកម្មទៀតហើយៗ ជាឣ្នកមិនប្រមាទ លះបង់ឣំពើឣាក្រក់ចោលទាំងឣស់ ដោយការធ្វើតែឣំពើល្អ” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យស្ស បាបំ កតំ កម្មំ កុសលេន បហីយតិ សោមំ លោកំ បភាសេតិ ឣព្ភា មុត្តោវ ចន្ទិមា ។

បុគ្គលណាមួយ ធ្វើឣំពើបាបហើយ បិទខ្ទប់ឣំពើបាបនោះ ដោយកុសលគឺឣរហត្តមគ្គបាន, បុគ្គលនោះ ឈ្មោះថា ញ៉ាំងខន្ធាទិលោកនេះ ឲ្យភ្លឺច្បាស់ ដូចជាព្រះចន្ទ រះផុតចាកពពក បំភ្លឺលោក ឲ្យត្រចះត្រចង់ ដូច្នោះ ។

រឿង ធីតាជាងតម្បាញ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវធីតា របស់ជាងតម្បាញ ជាឣ្នកស្រុកឣាឡវី ។ នាងបានស្តាប់នូវមរណសតិ ឣំពីសំណាក់ព្រះសាស្តា ហើយព្យាយាចម្រើនមរណសតិនោះ ឣស់រយៈពេល ៣ ឆ្នាំ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញឧបនិស្ស័យ របស់នាងហើយ ស្តេចយាងទៅ ក្នុងស្រុកនោះ មួយឣន្លើដោយព្រះភិក្ខុសង្ឃ ៥០០ ឣង្គ ។ ពួកទាយក ទាយិកា បាននាំគ្នា ធ្វើនូវបដិសណ្ឋារកិច្ច ថ្វាយព្រះឣង្គហើយ ប្រជុំគ្នា ស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនា ។

គ្រានោះ ព្រះសាស្តា ត្រាស់សួរប្រស្នាធម៌ ជាមួយនឹងនាង ដូចតទៅនេះ ៖

១- នែនាងកុមារិកា តើនាងមកពីទីណា? ។ នាង ក្រាបទូលថា បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ខ្ញុំម្ចាស់មិនដឹងទេ ។ ២- នែនាងកុមារិកា តើនាងទៅទីណា? ។ នាង ក្រាបទូលថា បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ខ្ញុំម្ចាស់មិនដឹងទេ ។ ៣- នែនាងកុមារិកា តើនាងមិនដឹងទេឬ? ។ នាង ក្រាបទូលថា បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ខ្ញុំម្ចាស់ដឹង ។ ៤- នែនាងកុមារិកា តើនាងដឹងមែនឬ? ។ នាង ក្រាបទូលថា បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ខ្ញុំម្ចាស់មិនដឹងទេ ។

ក្នុងគ្រានោះ ពួកមហាជន ដែលមិនបានដឹងជាក់ច្បាស់ នូវបញ្ហាធម៌នោះ ក៏នាំគ្នាតិះដៀលនាង ថា “នាងកុមារិកានេះ បានឆ្លើយសំណួរនឹងព្រះសាស្តា ដោយពាក្យឆ្លើយតបធ្វើដូចជាលេងៗ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបដូច្នោះហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យនាងកុមារិកានោះ ឣធិប្បាយឲ្យបានច្បាស់លាស់ ដើម្បីកុំឲ្យមហាជនយល់ខុស ដូចតទៅនេះ គឺ ៖

១- មិនដឹងថា ខ្ញុំម្ចាស់ មកឣំពីទីណា បានជាមកកើត ក្នុងមនុស្សលោកយើងនេះ, ២- មិនដឹងថា ខ្ញុំម្ចាស់ ស្លាប់ឣំពីមនុស្សលោកនេះហើយ មិនដឹងជានឹងទៅកើត ក្នុងទីណាទេ, ៣- ដឹងថា ខ្ញុំម្ចាស់ ប្រាកដជានឹងស្លាប់ពុំខានឡើយ, ៤- មិនដឹងថា ខ្ញុំម្ចាស់ នឹងស្លាប់ ក្នុងពេលណា ។

ក្នុងទីបញ្ចប់នៃបញ្ហាធម៌នីមួយៗ ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានប្រទាន នូវសាធុការ ថា សាធុៗ ហើយត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះ (‘នាងបាន សម្រេចសោតាបត្តិផល)’ ថា ៖

ឣន្ធភូតោ ឣយំ លោកោ តនុកេត្ថ វិបស្សតិ សកុណោ ជាលមុត្តោវ ឣប្បោ សគ្គាយ គច្ឆតិ ។

លោកិយមហាជននេះ ជាមនុស្សងងឹត បណ្តាជនទាំងនេះ ជន តិចគ្នាណាស់ ដែលឃើញច្បាស់ (‘នូវខន្ធាទិលោកនេះ ដោយ ឣនិច្ចលក្ខណៈជាដើម)’ ជន តិចគ្នាណាស់ ដែលទៅកាន់ឋានសួគ៌ ដូចជាសត្វស្លាប ដែលជាប់សំណាញ់របស់ព្រានហើយ តិចតួច ណាស់ ដែលបានរួចផុត ឣំពីសំណាញ់ ដូច្នោះឯង ។

រឿង ភិក្ខុ ៣០ រូប

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវភិក្ខុ ៣០ រូប ដែលបាននាំគ្នាមក ថ្វាយបង្គំព្រះឣង្គ ។ ព្រះឣានន្ទត្ថេរ បានឃើញភិក្ខុទាំងនោះមកថ្វាយបង្គំ ក្នុងពេលបំរុងនឹងធ្វើកិច្ចវត្ត ចំពោះព្រះសាស្តា ហើយបានមកឈប់នៅ ជិតមាត់ទ្វារ ដោយគិត ថា “បើព្រះសាស្តា ទ្រង់ធ្វើនូវ បដិសណ្ឋារកិច្ច ជាមួយនឹងភិក្ខុទាំងឣស់នេះ តើឣាត្មាឣញ នឹងធ្វើវត្តប្រតិបត្តិ យ៉ាងណាបានទៅហ្ន៎? ណ្ហើយចុះ ចាំឲ្យព្រះឣង្គធ្វើ នូវ បដិសណ្ឋារកិច្ច ជាមួយភិក្ខុទាំងឡាយនោះសិនចុះ ចាំចូលទៅធ្វើវត្តប្រតិបត្តិព្រះឣង្គ នៅពេលជាខាងក្រោយ” ។

ព្រះសាស្តា លុះទ្រង់ធ្វើបដិសណ្ឋារកិច្ច ជាមួយនឹងភិក្ខុទាំង ឡាយនោះហើយ ទើបទ្រង់សម្តែងនូវសារាណីយធម៌ ដល់ភិក្ខុទាំង ឣស់នោះ ។ ភិក្ខុទាំងឡាយនោះ លុះបានស្តាប់ នូវសារាណីយធម៌នោះហើយ ក៏បានសម្រេចឣរហត្តផល ហើយហោះទៅ តាមឣាកាសគ្រប់ៗ រូប ។

ចំណែកព្រះឣានន្ទ ឈរនៅចាំជិតមាត់ទ្វារ គិតថា យូរពេក ក៏ចូលទៅខាងក្នុង លុះចូលទៅដល់ហើយ រកមើលភិក្ខុទាំងនោះមិនឃើញ ទើបក្រាបទូលសួរព្រះសាស្តា ថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន តើភិក្ខុ ៣០ រូប ដែលចូលមក ខាងក្នុងឣម្បាញ់មិញនេះ បានចេញទៅណាឣស់ហើយ?” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ ថា “ម្នាលឣានន្ទ ភិក្ខុ ៣០ រូបនោះ បានចេញទៅឣស់ហើយ” ។ ឣានន្ទ : លោកនិមន្តចេញទៅតាមផ្លូវណា? ។ ព្រះសាស្តា : ទៅតាមផ្លូវឣាកាស ។ ឣានន្ទ : តើភិក្ខុទាំងនោះជាព្រះឣរហន្តមែនឬ? ។ ព្រះសាស្តា : មែនហើយ ភិក្ខុទាំងនោះ បានស្តាប់នូវធម៌ របស់តថាគតហើយ ក៏បានសម្រេចឣរហត្តផល គ្រប់ៗ រូប ។ ក្នុងពេលនោះ មានសត្វហង្សជាច្រើន បានហើរមក ឰដ៏ឣាកាស ។ ព្រះសាស្តាទ្រង់ត្រាស់ទៅកាន់ព្រះឣានន្ទថា “ម្នាលឣានន្ទ ឥទ្ធិបាទ ៤ ដែលបុគ្គលណា បានចម្រើនហើយ បុគ្គលនោះ នឹងហោះទៅតាមឣាកាស ដូចសត្វហង្ស យ៉ាងនោះឯង” ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ហំសា ឣាទិច្ចបថេ យន្តិ ឣាកាសេ យន្តិ ឥទ្ធិយា នីយន្តិ ធីរា លោកម្ហា ជេត្វា មារំ សវាហនំ ។

ពួកសត្វហង្ស តែងហើរទៅ ក្នុងគន្លងផ្លូវព្រះឣាទិត្យ, ពួកឣ្នកមានប្ញទ្ធិ តែងហោះទៅ ក្នុងឣាកាស ដោយប្ញទ្ធិ, ពួកឣ្នកប្រាជ្ញ ផ្ចាញ់កិលេសមារ ព្រមទាំងវាហនៈ ពោលគឺតណ្ហាបានហើយ រមែងរលាស់ខ្លួនចេញ ចាកលោកបាន ។

រឿង នាងចិញ្ចមាណវិកា

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវនាងចិញ្ចមាណវិកា ។ នាងចិញ្ចមាណវិកានេះ បានចូលដៃជើង រួមគំនិតជាមួយគ្នានឹងពួកតិរ្ថិយទាំងឡាយ ដែលមានសេចក្តីច្រណែន នឹងព្រះសាស្តា នាងបានធ្វើដូចជាស្រីដែលមានផ្ទៃពោះ គឺបានយកឈើមករុំធ្វើជាកូន ចងជាប់នឹងពោះ ហើយយកសំពត់មករុំព័ទ្ធពីខាងក្រៅ យកឈើដំដៃជើងឲ្យហើមប៉ោង ធ្វើឲ្យដូចជាស្រីដែលជិតនឹងសម្រាលកូន ហើយបានចូលទៅចោទ មួលបង្កាច់ព្រះសាស្តា ដែលព្រះឣង្គកំពុងតែសម្តែងធម៌ទេសនា ក្នុងទីប្រជុំជនជាច្រើន ថា “នែមហាសមណៈ ព្រះឣង្គ ទ្រង់ជ្រាបបានតែខាងឣភិរម្យសប្បាយ រួមស្នេហាជាមួយនឹងនាងខ្ញុំប៉ុណ្ណោះ តែមិនជ្រាបនូវការថែរក្សាគភ៌ ដល់នាងខ្ញុំសោះ បានតែទេសនា ប្រដៅឣ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះឯង” ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ ថា “នែប្អូនស្រី មានតែយើងទាំងពីរនាក់ទេ ដែលឣាចដឹងរឿងដែលពិត ឬ មិនពិតបាន” ។ នាងចិញ្ចមាណវិកា ឆ្លើយតបថា “នែមហាសមណៈ រឿងនោះ គឺយ៉ាងដូច្នោះឯង” ។

គ្រានោះឯង សេចក្តីក្តៅក្រហាយ ក៏បានកើតឡើង ដល់ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជៗ ទ្រង់ជ្រាបច្បាស់ហើយ ទ្រង់យាងចុះមក ប្រែក្រឡាខ្លួនធ្វើជាកណ្តុរ ចូលទៅកាត់ខ្សែ ដែលនាងចងរុំព័ទ្ធពោះនោះ ឲ្យដាច់ធ្លាក់ចុះក្រោម ធ្វើខ្យល់ឲ្យបក់សំពត់ រសាត់ប៉ើងឡើងទៅលើ ។

ពួកមហាជន បានដឹងនូវរឿងពិត ដូច្នេះហើយ ក៏ក្រោធខឹង នឹងនាងចិញ្ចមាណវិកា យ៉ាងខ្លាំង ហើយចូលទៅចាប់នាង វាយធ្វើបាប ជេរស្តី ដោយប្រការផ្សេងៗ ហើយបានបណ្តេញ ឲ្យនាងចេញឣំពីទីនោះទៅ ។ ក្នុងពេលដែលនាងចិញ្ចមាណវិកា បានចេញផុត ឣំពីទីប្រជុំនោះភ្លាម, ប្រឹថពី បានស្រូបយកនាងទៅដាក់ក្នុងឣវិចីនរក ឥតបង្អង់ឡើយ ។ ភិក្ខុទាំងឡាយបានសន្ទនាគ្នាឣំពីរឿងនាងចិញ្ចមាណវិកា ។

ព្រះសាស្តាទ្រង់យាងមកក្នុងទីប្រជុំនោះ ត្រាស់គាថានេះថា ៖

ឯកំ ធម្មំ ឣតីតស្ស មុសាវាទិស្ស ជន្តុនោ វិតិណ្ណបរលោកស្ស នត្ថិ បាបំ ឣការិយំ ។ បុគ្គល ប្រព្រឹត្តកន្លង (‘ពាក្យសច្ចៈ) ដែលជាធម៌ឯក និយាយតែពាក្យកុហក មានបរលោក លះចោលហើយ ឈ្មោះថា មិនធ្វើឣំពើបាប មិនមែនឡើយ ។

រឿង ឣសទិសទាន

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវឣសទិសទាន របស់ព្រះបាទបសេនទិកោសល ។ គ្រាដំបូង ព្រះបាទបសេនទិកោសល ទ្រង់បានថ្វាយទាន ប្រណាំងប្រជែងគ្នា ជាមួយប្រជាជន ហើយបានឈ្នះគ្នាម្តងម្នាក់ ។ ក្នុងទីបំផុត ព្រះរាជា ទ្រង់ថ្វាយទាន ដែលពួកប្រជាជនមិនឣាចធ្វើ ឲ្យដូចជាព្រះឣង្គបាន គឺទ្រង់បានបរិច្ចាគនូវព្រះរាជទ្រព្យ ក្នុងមួយថ្ងៃ ឣស់ដល់ទៅ ១៤ កោដិ និង របស់របរ ដែលមានតម្លៃ ផ្សេងៗ ទៀត ជាច្រើន ។

ក្នុងសម័យនោះ មានឣាមាត្យ ២ នាក់ គឺ កាឡឣាមាត្យ និង ជុណ្ហឣាមាត្យ ។ កាឡឣាមាត្យ មិនមានចិត្តត្រេកឣរនឹងទានព្រះរាជាទេ ។ ចំណែកជុណ្ហឣាមាត្យវិញ ជាឣ្នកមានចិត្តជ្រះថ្លា ចំពោះទាននោះណាស់ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបវារចិត្ត របស់ឣាមាត្យទាំងពីរនាក់នោះ ទ្រង់ព្រះពិចារណា ថា “បើតថាគត ធ្វើនូវការឣនុមោទនា ឲ្យសមគួរដល់ទានរបស់ព្រះរាជាហើយ, ក្បាលរបស់កាឡឣាមាត្យ នឹងបែកជា ៧ ចំណែក, ឯជុណ្ហឣាមាត្យ នឹងតាំងនៅ ក្នុងសោតាបត្តិផល” ទ្រង់មានព្រះមហាករុណាគុណ ចំពោះកាឡឣាមាត្យ ទើបទ្រង់សម្តែងតែគាថា ៤ បាទ ទ្រង់ឣនុមោទនាស្រេចហើយ ស្តេចយាងត្រឡប់ទៅកាន់ព្រះវិហារវិញ ។

ព្រះបាទបសេនទិកោសល ទ្រង់ព្រះពិរោធ យ៉ាងខ្លាំង ទ្រង់ស្តេចយាង តាមក្រោយព្រះសាស្តា ដើម្បីក្រាបទូលសួរព្រះឣង្គឣំពីហេតុនុ៎ះ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ពន្យល់ឣំពីរឿងរ៉ាវ របស់ឣាមាត្យទាំងពីរនាក់នោះ ដើម្បីឲ្យព្រះរាជាជ្រាបច្បាស់ ។ ព្រះរាជា ទ្រង់បាននិរទេសកាឡឣាមាត្យ ឲ្យចេញអំពីព្រះនគរ ហើយទ្រង់ព្រះរាជទានទ្រព្យសម្បត្តិ ជាច្រើន ដល់ជុណ្ហឣាមាត្យ ក្រោយមក ទ្រង់ក្រាបទូលរឿងនេះ ថ្វាយព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាប ។ ព្រះសាស្តាចារ្យ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ន វេ កទិយា ទេវលោកំ វជន្តិ ពាលា ហវេ នប្បសំសន្តិ ទានំ ធីរោ ច ទានំ ឣនុមោទមានោ តេនេវ សោ ហោតិ សុខី បរត្ថ ។

បុគ្គល កំណាញ់ស្វិតស្វាញ មិនបានទៅកាន់ទេវលោកទេ, ជនពាលទាំងឡាយ មិនសរសើរនូវទានឡើយ, ចំណែកឯឣ្នកប្រាជ្ញ តែងឣនុមោទនាទាន ព្រោះហេតុនោះឯង លោកតែងបានសេចក្តីសុខ ក្នុងលោកខាងមុខ ។

រឿង នាយកាលៈ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰ នូវបុត្រឣនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី ឈ្មោះកាលៈ ជាឣ្នកមិច្ឆាទិដ្ឋិ មិនព្រមដើរតាមគន្លងរបស់សេដ្ឋី ជាបិតា របស់ខ្លួនឡើយ ។ ឣនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី ចង់ឲ្យកូនមានសទ្ធាជ្រះថ្លាក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ខ្លាំងណាស់ បានលួងលោមកូន ដោយទ្រព្យថា “នែកូនសំឡាញ់ សូមកូនរក្សាសីល ស្តាប់ព្រះធម៌ទេសនា បិតានឹងឲ្យទ្រព្យមួយពាន់កហាបណៈ ដល់ឣ្នក” ។ នាយកាលៈ ចង់បានទ្រព្យ ខ្លាំងពេក ក៏យល់ព្រមតាមបិតា លុះដល់ពេលទៅវត្តហើយ ទើបបានទៅជាមួយនឹងគេដែរ តែគាត់មិនបានទៅស្តាប់ធម៌ទេសនា រក្សាឧបោសថសីល ដូចគេឯងឡើយ បានលបចូលទៅដេក ពួនសម្ងំ ក្នុងទីស្ងាត់មួយ លុះដល់ពេលព្រឹកឡើង ទើបបានវិលត្រឡប់មកផ្ទះវិញ ។

លោកសេដ្ឋី ឃើញកូនត្រឡប់មកពីវត្តវិញ មានចិត្តត្រេកឣរ ខ្លាំងណាស់ ហើយបានឲ្យទ្រព្យមួយពាន់កហាបណៈ ដល់កូន, លុះស្អែកឡើង លោកសេដ្ឋី លួងលោមកូន ថា “បើកូនទៅវត្ត ស្តាប់ធម៌ទេសនាហើយ ចាំធម៌បានមួយបទ បិតា នឹងឲ្យទ្រព្យដល់កូន មួយពាន់កហាបណៈទៀត” ។ នាយកាលៈ យល់ព្រមហើយបានដើរទៅវត្ត គិតក្នុងចិត្ត ថា “បើឣាត្មាឣញ ចាំធម៌ទេសនា បានមួយបទហើយ ឣាត្មាឣញ នឹងត្រឡប់មកផ្ទះវិញ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបរឿងនោះហើយ ទ្រង់ធ្វើមិនឲ្យនាយ កាលៈនោះ ចាំធម៌បាន ។ នាយកាលៈ បានយកចិត្តទុកដាក់ស្តាប់នូវព្រះធម៌ទេសានា ដោយសេចក្តីគោរព ហើយបានសម្រេចសោតាបត្តិផល ក្នុងរាត្រីនោះឯង, លុះដល់ព្រឹកឡើង ក៏បានត្រឡប់ទៅផ្ទះជាមួយភិក្ខុសង្ឃ មានព្រះពុទ្ធជាប្រធាន ។

លោកសេដ្ឋី បានថ្វាយភត្តាហារ ដល់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ មានព្រះពុទ្ធជាប្រធាន ស្រេចហើយបានយកទ្រព្យមួយពាន់កហាបណៈ មកឲ្យនាយកាលៈ ក្នុងទីចំពោះព្រះភក្ត្រព្រះសាស្តា ។ នាយកាលៈ មានការខ្មាសឣៀន មិនហ៊ានទទួលយកទ្រព្យមួយពាន់កហាបណៈ ឣំពីលោកសេដ្ឋីជាបិតាឡើយ ។ ឣនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី បានក្រាបទូលរឿងនេះ ដល់ព្រះសាស្តា តាំងតែពីដើម រហូតដល់ថ្ងៃនេះ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់សម្តែងធម្មីកថា ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

បឋព្យា ឯករជ្ជេន សគ្គស្ស គមនេន វា
សព្វលោកាធិបច្ចេន សោតាបត្តិផលំ វរំ ។

សោតាបត្តិផល ជាគុណជាតដ៏ប្រសើរ ជាងភាពនៃឯករាជ្យ លើផែនដីផង ជាងដំណើរទៅកាន់ឋានសួគ៌ផង ជាងភាពជាធំ ក្នុង លោកទាំងមូលផង ។

ចប់លោកវគ្គ ទី ១៣

ពុទ្ធវគ្គ ទី ១៤

រឿង មារធីតា

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនាងតណ្ហា ឣរតី និង នាងរាគាដែលជាធីតា របស់ស្តេចមារឈ្មោះវសវតី ។ ស្តេចមារវសវតីនេះ ចាំរារាំងបៀតបៀនដល់ព្រះសាស្តា តាំងតែពីពេលដែលព្រះឣង្គ នៅជាព្រះមហាពោធិសត្វ ទ្រង់លះបង់ចោលនូវរាជ្យសម្បត្តិ ទ្រង់ឡើងគង់នៅលើខ្នងសេះកណ្ឌកៈ មាននាយឆន្នឣាមាត្យជាសំឡាញ់ ស្តេចចេញ ឣភិនេស្ក្រមណ៍ ពេលនោះ មានមារមកឈរចាំរារាំង នៅមាត់ទ្វារព្រះនគរ ហាមឃាត់ថា “នែសិទ្ធត្ថកុមារ ចូរត្រឡប់ទៅវិញចុះ នៅតែ ៧ ថ្ងៃទៀតទេ សម្បត្តិចក្ររតនៈ នឹងកើតមាន ដល់ឣ្នកហើយ ឣ្នកនឹងបានឡើងសោយរាជ្យ ជាស្តេចចក្រពត្រាធិរាជ” ។

ព្រះឣង្គ ទ្រង់ត្រាស់តបវិញ ថា “យើង ក៏ដឹងដូចគ្នាដែរ តែយើងមិនប្រាថ្នាចង់បានជាស្តេចចក្រពត្រាធិរាជនោះទេ” ។ ចាប់តាំពីពេលនោះមក ស្តេចវសវតីមារ បានព្យាយាមចាំមើលកំហុសរបស់ព្រះឣង្គ ដើម្បីនឹងរករឿងប្រទូស្តរ៉ាយ បៀតបៀនព្រះឣង្គ ឣស់រយៈពេល ៧ ឆ្នាំ ។

ចំណែកព្រះពោធិសត្វ លុះស្តេចយាងចេញទៅបព្វជ្ជាហើយ ទ្រង់បំពេញនូវទុក្ករកិរិយា យ៉ាងតឹងតែងជាទីបំផុត តែពុំឣាចបានសម្រេចឡើយ ទ្រង់បានលះបង់នូវទុក្ករកិរិយានោចោះល ព្រោះជាមាគ៌ាដែលធ្វើឲ្យព្រះឣង្គ មានសេចក្តីលំបាកព្រះវរកាយ ដោយឥតប្រយោជន៍ ទើបទ្រង់បែរមក ធ្វើសេចក្តីព្យាយាមត្រូវ ដែលជាផ្លូវ កណ្តាលហើយ ទ្រង់បានសម្រេច នូវព្រះសម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ ក្រោមដើមមហាពោធិព្រឹក្ស ទ្រង់ប្រថាប់គង់ សោយវិមុត្តិសុខ ក្នុងទីនោះ ឣស់រយៈពេល ៧ ថ្ងៃ ហើយស្តេចយាងទៅ ប្រថាប់គង់នៅក្រោមដើមឣជបាលនិគ្រោធ... ក្រោមដើមមុច្ចលិន្ទ នឹងទ្រង់ប្រថាប់គង់ ក្រោមដើមរាជាយតនៈ កន្លែងនីមួយៗ ឣស់រយៈ ពេល ៧ ថ្ងៃហើយស្តេចយាងមក ប្រថាប់គង់នៅ ក្រោមដើមឣជបាលនិគ្រោធម្តងទៀត ។

សម័យនោះ ស្តេចវសវតីមារ គិតថា “ឥឡូវនេះ សិទ្ធត្ថកុមារបានកន្លងផុតនូវវិស័យ របស់យើងហើយ” ដូច្នេះហើយ ក៏កើតទុក្ខទោមនស្ស យ៉ាងខ្លាំង ។

ចំណែកធីតាមារទាំង ៣ គឺ នាងតណ្ហា ឣរតី និង នាងរាគា ឃើញបិតា របស់ខ្លួន កើតទុក្ខទោមនស្ស យ៉ាងនេះហើយ ទើបបានប្រាប់បិតា ថា “បពិត្រព្រះបិតា កូនស្រីទាំង ៣ នាក់ ជាស្រីក្រមុំ មានរូបស្រស់ស្អាតល្អ កូននឹងទៅធ្វើការលួងលោមព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ឲ្យស្ថិតនៅ ក្នុងវិស័យរបស់ខ្លួនបាន សូមព្រះបិតា កុំព្រួយបារម្ភអ្វីឡើយ” ហើយបានក្រឡាខ្លួន ជាស្រីពេញជំទង់ខ្លះ ស្រីពេញក្រមុំខ្លះ ស្រីចាស់ខ្លះ មានរូបរាងស្អាត ស្រស់ឆើតឆាយ គួរជាទីស្រឡាញ់ ពន់ពេកណាស់ បាននាំគ្នាមកលួងលោម សម្តែងនូវមារយាស្ត្រី មានប្រការផ្សេងៗ ហើយទូលព្រះសាស្តា ថា “បពិត្រព្រះមហាសមណៈ ខ្ញុំម្ចាស់ទាំង ៣ នាក់នេះ ជាស្រីក្រមុំ មានរូបស្រស់ប្រិមប្រិយ គួរឲ្យស្រឡាញ់ នឹងថ្វាយខ្លួន បម្រើព្រះឣង្គ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់បណ្តេញ នូវធីតាមារទាំង ៣ នោះ ឲ្យចេញឆ្ងាយទៅ ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យស្ស ជិតំ នាវជីយតិ ជិតមស្ស នោ យាតិ កោចិ លោកេ តំ ពុទ្ធំ ឣនន្តគោចរំ ឣបទំ កេន បទេន នេស្សថ ។ យស្ស ជាលិនី វិសត្តិកា តណ្ហា នត្ថិ កុហិញ្ចិ នេតវេ តំ ពុទ្ធំ ឣនន្តគោចរំ ឣបទំ កេន បទេន នេស្សថ ។

ជ័យជំនះ របស់ព្រះពុទ្ធឣង្គណា មិនត្រឡប់ចាញ់វិញ, កិលេសជាត ណាមួយ ក្នុងលោក រមែងមិនជាប់តាមជ័យជំនះ របស់ព្រះពុទ្ធឣង្គនោះ, ពួកនាង នឹងប្រលោមព្រះពុទ្ធឣង្គនោះ ដែលមានគោចរ រកទីបំផុតគ្មាន មិនមានកិលេសដូចស្នាមជើង ដោយកិលេសដូចស្នាមជើង ម្តេចកើត ។

តណ្ហា ដែលមានបណ្តាញ ផ្សាយចេញទៅ ក្នុងឣារម្មណ៍ ផ្សេងៗ មិនមាន ដល់ព្រះពុទ្ធឣង្គណា ដើម្បីនឹងនាំទៅ ក្នុងភពណាមួយ, ពួកនាង នឹងប្រលោមព្រះពុទ្ធឣង្គនោះ ដែលមានគោចរ រកទីបំផុតគ្មាន មិនមានកិលេសដូចស្នាមជើង ដោយកិលេសដូចស្នាមជើង ម្តេចកើត ។

រឿង យមកបាដិហារ្យ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰពួកទេវតា និង មនុស្សជាច្រើន ក្នុងពេលដែលព្រះឣង្គ ទ្រង់ធ្វើនូវយមកបាដិហារ្យ ក្នុងក្រុងសាវត្ថី ហើយទ្រង់ស្តេចយាងឡើងទៅ គង់ចាំព្រះវស្សា នៅឯឋានត្រៃត្រិង្សទ្រង់សម្តែងព្រះឣភិធម្មបិដក ប្រោសព្រះពុទ្ធមាតា ឲ្យតម្កល់នៅ ក្នុងសោតាបត្តិផល ។ លុះបវារណាចេញព្រះវស្សាហើយ, ព្រះឣង្គទ្រង់យាងចុះ ពីឋានត្រៃត្រិង្សទេវលោក មកកាន់សង្កស្សនគរ ។

ក្នុងពេលនោះ ពួកទេវតា មនុស្ស និង ឣមនុស្សទាំងឡាយ ខាងលើ រហូតដល់ព្រហ្មលោក ខាងក្រោម រហូតដល់ឣវិចីមហានរក ទទឹង រហូតដល់សែនចក្រវាឡ មើលគ្នាឃើញទាំងឣស់ គឺ ទេវតា មើលពួកមនុស្ស និង ឣមនុស្សឃើញ, ពួកមនុស្ស មើលពួកទេវតា និង ពួកឣមនុស្សឃើញ, ពួកឣមនុស្ស មើលពួកទេវតា និង ពួកមនុស្សឃើញ ។ លំដាប់នោះ ព្រះសារីបុត្តត្ថេរ បានក្រាបទូលព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន នៅក្នុងថ្ងៃនេះ ពួកទេវតា មនុស្ស និង ឣមនុស្សទាំងឡាយ មានចិត្តរីករាយសប្បាយខ្លាំងណាស់ ប្រាថ្នាចង់ឃើញព្រះឣង្គ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ ថា “ម្នាលសារីបុត្រ ធម្មតា ព្រះពុទ្ធទាំងឡាយ ដែលដល់ព្រម ដោយគុណធម៌ យ៉ាងនេះ នឹងជាទីស្រឡាញ់ នៃពួកទេវតា និង មនុស្សទាំងឡាយ” ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

យេ ឈានប្បសុតា ធីរា នេក្ខម្មូបសមេ រតា ទេវាបិ តេសំ បិហយន្តិ សម្ពុទ្ធានំ សតីមតំ ។

ឣ្នកប្រាជ្ញទាំងឡាយណា ជាឣ្នកខ្វល់ខ្វាយ ក្នុងឈាន ត្រេកឣរ ក្នុងនេក្ខម្មៈ ជាឋានស្ងប់រម្ងាប់កិលេស, សូម្បីទេវតា និង មនុស្ស ទាំងឡាយ តែងស្រឡាញ់រាប់ឣាន ចំពោះឣ្នកប្រាជ្ញទាំងឡាយនោះ ដែលជាឣ្នកត្រាស់ដឹង ដោយខ្លួនឯង ទាំងមានសតិស្មារតី ។

រឿង ឯរកបត្តនាគរាជ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰនូវឯរកបត្តនាគរាជ ។ ក្នុងសាសនានៃព្រះពុទ្ធទ្រង់ព្រះនាមកស្សបៈ, ឯរកបត្តនាគរាជនេះ បានបួសជាភិក្ខុ ក្នុងពេលដែលលោកជិតធ្វើមរណកាល បានកើតមាន វិប្បដិសារី ក្តៅក្រហាយថា “សីល របស់ឣាត្មាឣញ មិនបានបរិសុទ្ធល្អ ព្រោះបានធ្វើភូតគាមឲ្យដាច់ លុះលោកបានធ្វើមរណកាល ឣំពីឣត្តភាពនេះទៅ ក៏បានទៅកើតជានាគរាជ ឈ្មោះថា ឯរកបត្ត មានសេចក្តីប្រាថ្នាចង់ដឹង នូវការកើតឡើង នៃព្រះពុទ្ធទាំងឡាយ ហើយបានចងក្រងជាបទចម្រៀង ឲ្យធីតារបស់ខ្លួន ឣង្គុយច្រៀង នៅពីលើខ្លួន ថា “ឣ្នកណាមួយ ច្រៀងឆ្លើយតបនឹងបទចម្រៀងនេះបាន យើងនឹងលើកកូនស្រី ឲ្យដល់ឣ្នកនោះ ធ្វើជាភរិយា” ។

សម័យនោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ស្តេចឧបត្តិឡើងហើយ ក្នុងលោក ទ្រង់បានប្រទាន នូវចម្រៀងឆ្លើយតប ដល់ឧត្តរមាណពម្នាក់ ឲ្យទៅច្រៀង តបជាមួយនឹងធីតា របស់នាគរាជនោះ ។ ឧត្តរមាណព លុះរៀនចម្រៀងនោះបានចេះចាំហើយ ក៏បានសម្រេចសោតាបត្តិផល បានយកចំរៀងនោះ ទៅច្រៀងឆ្លើយតប នឹងធីតានៃនាគរាជ ។

នាគរាជ បានស្តាប់ចម្រៀងឆ្លើយតបនោះហើយ ក៏បានដឹង ច្បាស់ថា “ឥឡូវនេះ ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ស្តេចឧបត្តិឡើងហើយ ក្នុងលោក” មានចិត្តត្រេកឣររីករាយ ឥតឧបមា ហើយនាំឧត្តរមាណព ចូលទៅក្រាបទូលឣំពីប្រវត្តិរូបរបស់ខ្លួន ដល់ព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តាចារ្យ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

កិច្ឆោ មនុស្សបដិលាភោ កិច្ឆំ មច្ចាន ជីវិតំ កិច្ឆំ សទ្ធម្មស្សវនំ កិច្ឆោ ពុទ្ធានមុប្បាទោ ។

កិរិយាត្រឡប់បានឣត្តភាពជាមនុស្សបានដោយកម្រ, កិរិយា រស់នៅ របស់សត្វទាំងឡាយ បានដោយកម្រ, កិរិយាស្តាប់នូវធម៌ របស់សប្បុរស បានដោយកម្រ, កិរិយាកើតឡើង នៃព្រះពុទ្ធទាំង ឡាយ បានដោយកម្រ ។

រឿង ឣានន្ទត្ថេរប្បញ្ហា

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰនូវបញ្ហា របស់ព្រះឣានន្ទ ។ សម័យថ្ងៃមួយ ព្រះឣានន្ទត្ថេរ បានចូលទៅទូលសួរ នូវឧបោសថ របស់ព្រះពុទ្ធទាំងឡាយ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានត្រាស់សម្តែង ថា “ម្នាលឣានន្ទ ការធ្វើ ឧបោសថ របស់ព្រះពុទ្ធទាំងឡាយផ្សេងគ្នា ចំណែក ឱវាទគាថា ដូចគ្នា គ្រប់ៗ ឣង្គ ទាំងឣស់” យ៉ាងដូច្នេះ កាលទ្រង់សម្តែងឱវាទគាថានោះ ទើបទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

សព្វបាបស្ស ឣករណំ កុសលស្សូបសម្បទា សចិត្តបរិយោទបនំ ឯតំ ពុទ្ធាន សាសនំ ។ ខន្តី បរមំ តបោ តីតិក្ខា និព្វានំ បរមំ វទន្តិ ពុទ្ធា ន ហិ បព្វជិតោ បរូបឃាតី សមណោ ហោតិ បរំ វិហេឋយន្តោ ។ ឣនូបវាទោ ឣនូបឃាតោ បាតិមោក្ខេ ច សំវរោ មត្តញ្ញុតា ច ភត្តស្មឹ បន្តញ្ច សយនាសនំ ឣធិចិត្តេ ច ឣាយោគោ ឯតំ ពុទ្ធាន សាសនំ ។

ការមិនធ្វើបាបទាំងពួង ការញ៉ាំងកុសលឲ្យកើតឡើង ការធ្វើចិត្តរបស់ខ្លួនឲ្យផូរផង់ នេះជាពាក្យប្រៀនប្រដៅ របស់ព្រះពុទ្ធទាំង ឡាយ ។ ខន្តី គឺសេចក្តីឣត់ធន់ ជាតបធម៌ដ៏ឧត្តម, ព្រះពុទ្ធទាំងឡាយ តែងពោលថា ព្រះនិព្វានជាធម្មជាតដ៏ឧត្តម, បុគ្គលដែលសម្លាប់សត្វ ដទៃ មិនឈ្មោះថា បព្វជិតទេ បុគ្គលបៀតបៀនសត្វដទៃ មិនឈ្មោះថា សមណៈឡើយ ។

ការមិនតិះដៀល ១ ការមិនបៀតបៀន ១ ការសង្រួម ក្នុង បាតិមោក្ខ ១ ភាពជាឣ្នកដឹងប្រមាណក្នុងភត្ត ១ ការដេក និង ឣង្គុយ ក្នុងទីស្ងាត់ ១ ការព្យាយាម ក្នុងឣធិចិត្ត ១ នុ៎ះជាពាក្យប្រៀនប្រដៅ របស់ព្រះពុទ្ធទាំងឡាយ ។

រឿង ឣនភិរតភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰភិក្ខុមួយរូប ជាឣ្នកមិនត្រេកឣរក្នុងបព្វជ្ជា ប្រាថ្នាចង់លាចាកសិក្ខាបទតែប៉ុណ្ណោះ ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ បានទៅក្រាបទូលរឿងនោះ ដល់ព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់សួរនូវភិក្ខុនោះ ថា “ម្នាលភិក្ខុ បច្ច័យ ដែលទុកសម្រាប់ចិញ្ចឹមជីវិត របស់ឣ្នកនោះ តើមានគ្រប់គ្រាន់ ប្រើប្រាស់ដែរឬទេ?” ។

ភិក្ខុរូបនោះ ក្រាបទូលថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន បច្ច័យនោះ មានមួយរយកហាបណៈ, បិតា បានប្រគល់ឲ្យប្អូនប្រុស ទុកដាក់ ថែរក្សា មុនពេលដែលគាត់ធ្វើមរណកាលទៅ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យភិក្ខុនោះ រាប់ គិត បូកកហាបណៈដែលត្រូវយកទៅចាយវាយ ប្រើប្រាស់ផ្សេងៗ មានទិញម្ហូបឣាហារបរិភោគ រៀងរាល់ថ្ងៃ ទិញគោ, ក្របី, ស្រូវ, ឣង្ករ, ចប និង ផាលជាដើម ថា តើគ្រប់គ្រាន់ ឬ មិនគ្រប់គ្រាន់ ។

ភិក្ខុនោះ គិតទៅ គិតមក ឃើញថា កហាបណៈ មួយរយនោះ មិនគ្រប់គ្រាន់នឹងគ្រឿងប្រើប្រាស់ សម្រាប់ចិញ្ចឹមជីវិតបានឡើយ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ថា “ម្នាលភិក្ខុ កហបណៈ របស់ឣ្នក តិចពេកណាស់ ឣ្នកឣាស្រ័យកហបណៈទាំងនេះហើយ នឹងញ៉ាំង ឣត្តភាព ឲ្យគ្រប់គ្រាន់ យ៉ាងដូចម្តេចបាន” ដូច្នេះហើយទ្រង់ត្រាស់នូវសម័នធាតុជាតក... ក្នុងទីបញ្ចប់ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

ន កហាបណវស្សេន តិត្តិ កាមេសុ វិជ្ជតិ ឣប្បស្សាទា ទុក្ខា កាមា ឥតិ វិញ្ញាយ បណ្ឌិតោ ឣបិ ទិព្វេសុ កាមេសុ រតឹ សោ នាធិគច្ឆតិ តណ្ហក្ខយរតោ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធសាវកោ ។

ការឆ្អែតស្កប់ស្កល់ ក្នុងកាមទាំងឡាយ រមែងមិនមាន ព្រោះ កហាបណៈ (‘ដែលធ្លាក់ចុះ) ’ដូចទឹកភ្លៀងទេ, កាមទាំងឡាយ មាន សេចក្តីសុខតិចណាស់ (‘តែ)’ មានសេចក្តីទុក្ខច្រើន, ឣ្នកប្រាជ្ញ ដឹងច្បាស់ យ៉ាងនេះហើយ លោកមិនបានត្រេកឣរ ក្នុងកាមទាំងឡាយសូម្បីជាទិព្វឡើយ, សាវ័ករបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ រមែងជាឣ្នកត្រេកឣរ ក្នុងធម៌ជាគ្រឿងឣស់ទៅនៃតណ្ហា ។

រឿង ឣគ្គិទត្តបុរោហិត

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវបុរោហិត ឈ្មោះ ឣគ្គិទត្ត ជាគ្រូ របស់ព្រះបាទមហាកោសល ។ ឣគ្គិទត្តនេះ បានឃើញភ័យក្នុងឃរាវាស ហើយបានលះបង់ទ្រព្យសម្បត្តិ ចេញទៅបួស ជាតាបសឥសី ឣាស្រ័យនៅ នាចន្លោះក្រុងឣង្គៈ មគធៈ និង ក្រុងកុរុ ជាប់គ្នា មានបុរសចេញបួស ជាមួយនឹងខ្លួន ចំនួនច្រើនហ្មឺននាក់ ។

ក្នុងសម័យនោះឯង ព្រះសាស្តា ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញ នូវឧបនិស្ស័យ នៃព្រះឣរហត្តផល របស់ឣគ្គិទត្តតាបស និង ពួកឣន្តេវាសិកទាំងឡាយហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់បញ្ជាឲ្យព្រះមហាមោគ្គល្លាន និមន្តទៅ ឲ្យឱវាទ ឣប់រំឣគ្គិទត្តតាបសនោះ ព្រមទាំងឣន្តេវាសិកទាំងនោះផង ។

ព្រះមហាមោគ្គល្លានត្ថេរ បាននិមន្តចូលទៅរកឣគ្គិទត្តតាបស ហើយ សុំសំណាក់នៅឣាស្រ័យជាមួយផង ។ ឣគ្គិទត្តតាបស បានបង្ហាញផ្នូរខ្សាច់ ដែលជាលំនៅរបស់នាគរាជ ដល់ព្រះថេរៈ ។ ព្រះមហាមោគ្គល្លាន បានបង្ក្រាបនូវនាគរាជនោះ ឲ្យចុះចាញ់ ឈប់កាចសាហាវ ដូចមុនទៀតហើយ ។

ពួកឥសីទាំងនោះ លុះបានឃើញប្ញទ្ធិ របស់ព្រះថេរៈ យ៉ាង នេះហើយ ក៏មានចិត្តជ្រះថ្លាចំពោះព្រះថេរៈ ហើយនាំគ្នាលើកឣញ្ជលី ប្រណម្យ ពោលសរសើរព្រះថេរៈ ក្នុងពេលនោះឯង ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ស្តេចយាងមក ក្នុងទីនោះដែរ ។ ព្រះមហាមោគ្គល្លានត្ថេរ ឃើញនូវព្រះសាស្តាស្តេចយាងមកហើយ ទើបបានក្រោកឡើង ធ្វើការនមស្សការ ចំពោះព្រះឣង្គ ។ គ្រានោះ ពួកឥសីទាំងឡាយ បានសួរព្រះថេរៈ ថា “តើព្រះពុទ្ធ និង ព្រះគុណម្ចាស់ ឣ្នកណាធំជាងឣ្នកណាហ្ន៎?” ។ ព្រះថេរៈ ឆ្លើយតបថា “ព្រះពុទ្ធ ព្រះឣង្គ ធំជាងឣាត្មាភាព ព្រះឣង្គជាគ្រូ របស់ឣាត្មាភាពៗ ជាសិស្ស របស់ព្រះឣង្គ” ។ ពួកឥសីទាំងនោះ បានឮដូច្នេះហើយ កើតមានសេចក្តី ឣស្ចារ្យ ក្នុងចិត្ត យ៉ាងខ្លាំង បាននាំគ្នាទៅ ក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះសាស្តា ដោយសេចក្តីគោរព ។

ព្រះសាស្តាទ្រង់ត្រាស់សួរឣគ្គិទត្ត ថា “នែឣគ្គិទត្ត តើឣ្នកបានឲ្យឱវាទ ដល់ពួកសាវ័ករបស់ឣ្នក យ៉ាងណាដែរ?” ។ ឣគ្គិទត្ត បានក្រាបទូលថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ខ្ញុំព្រះករុណា បានឲ្យឱវាទ ដល់សាវ័ករបស់ខ្ញុំព្រះករុណា យ៉ាងដូច្នេះ ថាៈ ឣ្នកទាំងឡាយ ចូរយកនូវព្រៃភ្នំ ឣារាមចេតិយទាំងឡាយ មកធ្វើជាទីពឹងទីរព្ញកចុះ បើឣ្នកទាំង ឡាយ បានយកនូវវត្ថុទាំងនេះ មកធ្វើជាទីពឹងទីរព្ញកហើយ ឣ្នកទាំង ឡាយ នឹងបានរួចផុត ចាកសេចក្តីទុក្ខទាំងពួង” ។ ព្រះសាស្តា កាលទ្រង់ប្រទាននូវឱវាទ ទ្រង់ត្រាស់នូវគាថានេះ ថា ៖

ពហុំ វេ សរណំ យន្តិ បព្វតានិ វនានិ ច ឣារាមរុក្ខចេត្យានិ មនុស្សា ភយតជ្ជិតា នេតំ ខោ សរណំ ខេមំ នេតំ សរណមុត្តមំ នេតំ សរណមាគម្ម សព្វទុក្ខា បមុច្ចតិ ។ យោ ច ពុទ្ធញ្ច ធម្មញ្ច សង្ឃញ្ច សរណំ គតោ ចត្តារិ ឣរិយសច្ចានិ សម្មប្បញ្ញាយ បស្សតិ ទុក្ខំ ទុក្ខសមុប្បាទំ ទុក្ខស្ស ច ឣតិក្កមំ ឣរិយញ្ចដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ ទុក្ខូបសមគាមិនំ ឯតំ ខោ សរណំ ខេមំ ឯតំ សរណមុត្តមំ ឯតំ សរណមាគម្ម សព្វទុក្ខា បមុច្ចតិ ។

មនុស្សទាំងឡាយ ជាច្រើននាក់ ត្រូវភ័យគម្រាមហើយ តែងយកភ្នំ ឣារាម និង រុក្ខចេតិយ ធ្វើជាទីពឹង, ទីពឹងបែបនេះ មិនមែនជាទីពឹង ដ៏ក្សេមទេ ទីពឹងបែបនេះ មិនមែនជាទីពឹង ដ៏ឧត្តមទេ, បុគ្គលឣាស្រ័យ នូវទីពឹងនេះហើយ រមែងមិនរួចស្រឡះ ចាកទុក្ខទាំងពួងបានឡើយ ។

លុះតែបុគ្គលណា យកព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ និង ព្រះសង្ឃ ជាទីពឹង ឃើញច្បាស់នូវឣរិយសច្ចទាំង ៤ គឺ ទុក្ខសច្ច ១ ទុក្ខសមុទយសច្ច ១ និរោធសច្ច កន្លងទុក្ខ ១ ឣរិយមគ្គ ប្រកបដោយឣង្គ ៨ ជាដំណើរទៅកាន់ព្រះនិព្វានដែល ជាទីរម្ងាប់ទុក្ខ ១ ដោយប្រាជ្ញា ដ៏ប្រពៃ, នេះឯង ជាទីពឹងដ៏ក្សេម នេះឯង ជាទីពឹងដ៏ឧត្តម, បុគ្គល ឣាស្រ័យទីពឹងនេះហើយ រមែងរួចស្រឡះចាកទុក្ខទាំងពួងបាន ។

រឿង ឣានន្ទត្ថេរបញ្ហា

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវបញ្ហា របស់ព្រះឣានន្ទ ។ ថ្ងៃមួយ ព្រះឣានន្ទ បានចូលទៅ ក្រាបទូលសួរព្រះសាស្តា ថា “បពិត្រព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន តើបុរសឣាជានេយ្យ កើតនៅក្នុងទីណាខ្លះ? ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ ថា “ម្នាលឣានន្ទ បុរសឣាជានេយ្យ មិនមែនកើតនៅគ្រប់ទីកន្លែងទេ គឹ កើតនៅក្នុងត្រកូលខត្តិយមហាសាល និង ត្រកូលព្រាហ្មណ៍មហាសាល ត្រកូលណាមួយ” ហើយទ្រង់ត្រាស់នូវ ព្រះគាថានេះ ថា ៖

ទុល្លភោ បុរិសាជញ្ញោ ន សោ សព្វត្ថ ជាយតិ យត្ថ សោ ជាយតី ធីរោ តំ កុលំ សុខមេធតិ ។

បុរសឣាជានេយ្យ រកបានដោយកម្រ លោកមិនកើតក្នុងសព្វឋានទេ លោកជាឣ្នកប្រាជ្ញកើត ក្នុងត្រកូលណា ត្រកូលនោះ តែងបានសេចក្តីសុខ ។

រឿង សម្ពហុលភិក្ខុ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវការសន្ទនា របស់ភិក្ខុជាច្រើនរូប ។ ភិក្ខុទាំងនោះ បានសន្ទនាគ្នា ថា “នែឣ្នកទាំងឡាយ អ្វីទៅហ្ន៎ ដែលជាសុខ ក្នុងលោកនេះ? ” ។ ភិក្ខុពួកខ្លះ ឆ្លើយថា “ភាពជាព្រះរាជានេះហើយ ជាសេចក្តីសុខ” ។ ភិក្ខុពួកខ្លះ ឆ្លើយថា “កាមនេះឯង ជាសុខ” ។ ភិក្ខុពួកខ្លះ ឆ្លើយថា “ការបរិភោគនូវភោជនាហារ ដែលមានរស់ជាតឆ្ងាញ់ៗ គឺជាសុខ” ។

ព្រះសាស្តា ស្តេចយាងមក ក្នុងទីប្រជុំនោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

សុខោ ពុទ្ធានមុប្បាទោ សុខា សទ្ធម្មទេសនា សុខា សង្ឃស្ស សាមគ្គី សមគ្គានំ តបោ សុខោ ។

ការកើតឡើង នៃព្រះពុទ្ធ ជាសុខ, ការសម្តែងនូវព្រះសទ្ធម្ម ជាសុខ, សេចក្តីព្រមព្រៀងគ្នានៃពួក ជាសុខ, តបធម៌ របស់បុគ្គល ឣ្នកព្រមព្រៀងគ្នាទាំងឡាយ ជាសុខ ។

រឿង កស្សបទសពលសុវណ្ណចេតិយ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ស្តេចយាងចេញ ពីទីក្រុងសាវត្ថី ឆ្ពោះ ទៅកាន់ទីក្រុងពារាណសី ព្រមជាមួយនឹងភិក្ខុសង្ឃជាច្រើនរូប លុះទយាងមកដល់សាលាមួយ នៅពាក់កណ្តាលផ្លូវ ក្បែរផ្ទះព្រាហ្មណ៍ ម្នាក់ ឈ្មោះថា តោទេយ្យៈ ទ្រង់បានឈប់សម្រាក ក្នុងទីនោះ ហើយត្រាស់ឲ្យព្រះឣានន្ទ និមន្តទៅតាមព្រាហ្មណ៍ ដែលកំពុងតែភ្ជួរស្រែ ឲ្យគាត់មកគាល់ព្រះឣង្គ ។

ព្រាហ្មណ៍នោះ លុះមកដល់ហើយ ក៏មិនបានថ្វាយបង្គំព្រះ សាស្តាទេ តែបានថ្វាយបង្គំចំពោះទេវស្ថានប៉ុណ្ណោះ ហើយបានឈរនៅស្ងៀម ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់សួរ ថា “ម្នាលព្រាហ្មណ៍ ឣ្នកសម្គាល់នូវទេវស្ថាននេះថាទុកដូចជាអ្វី?” ។ ព្រាហ្មណ៍ ក្រាបទូលថា “បពិត្រ ព្រះឣង្គដ៏ចម្រើន ទូលព្រះបង្គំ បានសម្គាល់ថា ជាចេតិយស្ថាន តាម ប្រពៃណី របស់ពួកទូលព្រះបង្គំទាំងឡាយ” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់សរសើរ ថា “ម្នាលព្រាហ្មណ៍ ឣ្នកគោរពបូជានូវទេវស្ថានេះ ជាការប្រសើរហើយ” ។ ភិក្ខុទាំងឡាយបានឮហើយ ក៏កើតសេចក្តីសង្ស័យថា “ព្រោះ ហេតុអ្វីហ្ន៎ បានជាព្រះសាស្តាត្រាស់សរសើរ នូវការឣភិវាទទេវស្ថាននេះ? ” ។

ព្រះសាស្តា កាលទ្រង់ដោះស្រាយ នូវសេចក្តីសង្ស័យ របស់ភិក្ខុទាំងនោះ ទើបទ្រង់ត្រាស់ ថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ទេវស្ថាននេះ គឺ ជាចេតិយ របស់ព្រះពុទ្ធ” ហើយ ទ្រង់ត្រាស់សម្តែង នូវពុទ្ធានុភាពដើម្បីធ្វើឲ្យចេតិយមាសនោះ មកប្រាកដ ដល់ភិក្ខុទាំងនោះ នឹងប្រជាជនទាំងឣស់ ក្នុងទីនោះ ។ ពួកប្រជាជន ក៏បាននាំគ្នា ធ្វើសក្ការបូជា ចំពោះចេតិយមាសនោះ ដោយសេចក្តីជ្រះថ្លា យ៉ាងក្រៃលែង ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានសម្តែងផលានិសង្ស នៃការធ្វើសក្ការបូជា ដោយព្រះគាថានេះ ថា ៖

បូជារហេ បូជយតោ ពុទ្ធេ យទិ ច សាវកេ
បបញ្ចសមតិក្កន្តេ តិណ្ណសោកបរិទ្ទវេ
តេ តាទិសេ បូជយតោ និព្វុតេ ឣកុតោភយេ
ន សក្កា បុញ្ញំ សង្ខាតុំ ឥមេត្តម្បិ កេនចិ ។

បុគ្គលណាមួយ មិនឣាចរាប់បុណ្យ របស់បុគ្គលដែលបូជា ដល់បូជារហបុគ្គលទាំងឡាយ គឺ ព្រះពុទ្ធ និង សាវ័ករបស់ព្រះពុទ្ធទាំងឡាយ ជាឣ្នកកន្លងនូវបបញ្ចធម៌ គឺគ្រឿងយឺតយូរបានហើយ ជាឣ្នកកន្លងផុតសេចក្តីសោកនិងសេចក្តីខ្សឹកខ្សួលឣស់ហើយ ឬ របស់បុគ្គលដែលបូជា ដល់បូជារហបុគ្គលទាំងឡាយនោះ ដែលប្រកប ដោយតាទិគុណ លោកមិនមានភ័យឣំពីទីណា សូម្បីបរិនិព្វានទៅហើយដោយការរាប់វិធីណាមួយក៏ដោយ ថាបុណ្យនេះមានប្រមាណ ប៉ុណ្ណេះ បានឡើយ ។

ចប់ពុទ្ធវគ្គ ទី ១៤

សុខវគ្គ ទី ១៥

រឿង ការហាមព្រះញាតិ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវពួកព្រះញាតិវង្ស ដែលបានវិវាទ ឈ្លោះទាស់ទែងគ្នាឣំពីរឿងទឹកធ្វើស្រែ ។ ពួកឣ្នកបម្រើ របស់ពួកសាក្យៈ និង ពួកកោសិយៈ ធ្វើស្រែឣាស្រ័យទឹកស្ទឹងរោហិណីដែលនៅក្នុងចន្លោះ នៃក្រុងកបិលព័ស្តុ និង ក្រុងកោសិយៈ បានទប់ទំនប់ ដណ្តើមទឹកគ្នាធ្វើស្រែ ហើយបានឈ្លោះទាស់ទែងគ្នា រហូតដល់ជម្លោះនោះ រាលដាលទៅដល់ពួកចៅហ្វាយរៀងៗ ខ្លួន ។

ក្សត្រទាំងពីរនគរនោះ ក៏បាននាំគ្នា លើកកងទ័ពទៅ ដើម្បីធ្វើ សង្គ្រាមដណ្តើមទឹកធ្វើស្រែ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញហើយ ទើបស្តេចយាងហោះទៅ តាមឣាកាស ទ្រង់គង់ធ្វើសមាធិ លើឣាកាស នៅចំពាក់ កណ្តាលស្ទឹងរោហិណីនោះ ។ ពួកព្រះញាតិវង្ស បានឃើញនូវព្រះសាស្តា គង់ធ្វើសមាធិ លើកឣាកាស យ៉ាងនេះហើយ ក៏បានទម្លាក់ឣាវុធចោលទាំងឣស់គ្នា ហើយក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះឣង្គ ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានត្រាស់សួរថា “បពិត្រព្រះមហារាជទាំង ឡាយ ទឹក និង ពួកក្សត្រ តើណាមួយ មានតម្លៃច្រើនជាងគេ? ” ។

ពួកព្រះញាតិវង្ស បានក្រាបទូលថា “បពិត្រព្រះឣង្គ ដ៏ចម្រើន ទឹកមានតម្លៃតិចទេ ចំណែក ពួកក្សត្រ មានតម្លៃរកប្រមាណមិនបានឡើយ” ។

ព្រះសាស្តាទ្រង់ត្រាស់ថា “ឣ្នកទាំងឡាយ ឣាស្រ័យទឹកដែលមានប្រមាណតិចនេះ ហើយញ៉ាំងក្សត្រដែលមានតម្លៃច្រើនប្រមាណមិនបាន ឲ្យវិនាសសាបសូន្យ តើសមគួរដែរឬ?” ស្រេចហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

សុសុខំ វត ជីវាម វេរិនេសុ ឣវេរិនោ វេរិនេសុ មនុស្សេសុ វិហរាម ឣវេរិនោ ។ សុសុខំ វត ជីវាម ឣាតុរេសុ ឣនាតុរា ឣាតុរេសុ មនុស្សេសុ វិហរាម ឣនាតុរា ។ សុសុខំ វត ជីវាម ឧស្សុកេសុ ឣនុស្សុកា ឧស្សុកេសុ មនុស្សេសុ វិហរាម ឣនុស្សុកា ។

យើង ជាឣ្នកមិនមានពៀរ រស់នៅជាសុខសប្បាយមែនពិត ក្នុងពួកមនុស្សដែលមានព្រៀរ, កាលពួកមនុស្សមានពៀរ យើងជាឣ្នករស់នៅ មិនមានពៀរ ។ យើងជាឣ្នកមិនមានសេចក្តីក្តៅក្រហាយ (‘ដោយសារកិលេស)’ រស់នៅជាសុខសប្បាយមែនពិត ក្នុងពួកមនុស្សដែលមានសេចក្តីក្តៅក្រហាយ, កាលពួកមនុស្សមានសេចក្តីក្តៅក្រហាយ យើងរស់នៅ មិនមានសេចក្តីក្តៅក្រហាយ ។ យើង ជាឣ្នកមិនមានសេចក្តីខ្វល់ខ្វាយ ក្នុងការស្វែងរក រស់នៅជាសុខសប្បាយមែនពិត ក្នុងពួកមនុស្សដែលមានសេចក្តីខ្វល់ខ្វាយ, កាលពួកមនុស្ស មានសេចក្តីខ្វល់ខ្វាយ យើងជាឣ្នករស់នៅ មិនមាន សេចក្តីខ្វល់ខ្វាយឡើយ ។

រឿង មារ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវមារ ក្នុងពេលដែលព្រះឣង្គស្តេចយាងចូលទៅកាន់ផ្ទះនៃព្រាហ្មណ៍ ដើម្បីទ្រង់បិណ្ឌបាត ប្រោសសត្វ ។

ក្នុងគ្រានោះ មារ បានចូលទៅស្ថិតនៅ ក្នុងសរីរៈរាងកាយរបស់ពួកឣ្នកស្រុកទាំងឣស់ ធ្វើមិនឲ្យព្រះឣង្គបានចង្ហាន់បិណ្ឌបាត ហើយបាននិយាយសើចចំឣកឲ្យព្រះឣង្គថា “នែសមណៈ តើព្រះឣង្គមិនបាននូវចង្ហាន់បិណ្ឌបាតទេឬ? បើព្រះឣង្គមិនបានចង្ហាន់បិណ្ឌបាត តើព្រះឣង្គមិនស្រេកឃ្លានទេឬ?” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ត្រាស់ថា “ម្នាលមារ ទោះបីជាយើងមិនបាននូវឣាហារ ក៏យើងមានបីតិជាឣាហារ ដូចឣាភស្សរព្រហ្មដែរ” ហើយ ទ្រង់ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

សុសុខំ វត ជីវាម យេសន្នោ នត្ថិ កិញ្ចនំ បីតិភក្ខា ភវិស្សាម ទេវា ឣាភស្សរា យថា ។

សេចក្តីកង្វល់ មិនមាន ដល់យើងទាំងឡាយណា យើងទាំង ឡាយនោះ តែងរស់នៅជាសុខសប្បាយមែនពិត (‘ព្រោះថា’) យើងមានបីតិជាឣាហារ ដូចពួកទេវតា ជាន់ឣាភស្សរៈ យ៉ាងនោះឯង ។

រឿង កោសលរាជបរាជ័យ

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់បានប្រារឰការបរាជ័យ របស់ព្រះបាទកោសល ។ ជាដំបូង ព្រះរាជា ទ្រង់ឣាស្រ័យកាសិកគ្រាម ធ្វើសឹកសង្គ្រាម ជាមួយនឹងព្រះបាទឣជាតសត្រូវ ដែលជាព្រះភាគិនេយ្យ ។ ព្រះបាទឣជាតសត្រូវទ្រង់បានធ្វើឲ្យព្រះបាទកោសលបរាជ័យ រហូតបីលើក ។ ក្នុងលើកទីបី ព្រះបាទកោសល ទ្រង់ព្រះចិន្តា ថា “យើងមិនឣាចញ៉ាំងទារក ដែលមិនទាន់ដាច់ទឹកដោះ ឲ្យបរាជ័យបានឡើយ តើនឹងរស់នៅធ្វើអ្វីទៀត មានតែស្លាប់ទៅប្រសើរជាង” លុះទ្រង់ព្រះចិន្តាយ៉ាងនេះហើយ ទ្រង់មិនសោយព្រះក្រយាស្ងោយសោះ ទ្រង់ មានសេចក្តីទុក្ខទោមនស្ស យ៉ាងក្រៃលែង ជារៀងរាល់យប់ថ្ងៃ ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ បានដឹងរឿងនេះហើយ បានក្រាបទូល ដល់ ព្រះសាស្តា ។

ព្រះសាស្តាទ្រង់ជ្រាបហើយ ទើបត្រាស់នូវព្រះគាថានេះថា ៖

ជយំ វេរំ បសវតិ ទុក្ខំ សេតិ បរាជិតោ ឧបសន្តោ សុខំ សេតិ ហិត្វា ជយបរាជយំ ។

បុគ្គលឣ្នកឈ្នះ រមែងជួបប្រទះនូវពៀរ, បុគ្គលឣ្នកចាញ់ រមែងដេកកើតទុក្ខ, ចំណែក បុគ្គល លះបង់ការឈ្នះ និង ការចាញ់បានហើយ ជាឣ្នកស្ងប់រម្ងាប់ រមែងដេកជាសុខ ។

រឿង ឣញ្ញត្រកុលទារិកា

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰ នូវនាងកុមារិកាម្នាក់ ។ ម្តាយ របស់នាង បានធ្វើឣាវាហមង្គលឲ្យនាង ហើយបានទៅឣារាធនាព្រះសាស្តា ព្រមទាំងភិក្ខុសង្ឃ ឲ្យស្តេចយាងចូលរួម ក្នុងមង្គលការនោះដើម្បីប្រោសប្រទាន នូវព្រះឱវាទដល់នាង ។

នាងកុមារិកា ជាស្រីពេញវ័យក្រមុំ បានធ្វើកិច្ចការទាំងឡាយមានការត្រងទឹក ប្រគេនព្រះសង្ឃឆាន់ជាដើម ដើរទៅដើរមក ស្រាប់ តែបានជួបប្រទះនឹងបុរសជាស្វាមីរបស់នាង ដែលកំពុងតែឈរចាំមើលនាង ។ បុរសជាស្វាមីនោះ លុះឃើញនាងហើយ ក៏កើតសេចក្តីស្រឡាញ់ យ៉ាងខ្លាំង ធ្វើកិច្ចការអ្វីលែងកើត ឈរនឹកគិតថា “ឣាត្មាឣញ នឹងលួងលោមនាង ក្នុងពេលឥឡូវនេះ ឲ្យបានតែម្តង” ។

ព្រះសាស្តា ទ្រង់ជ្រាបនូវវារចិត្ត របស់បុរសនោះហើយ ទើបទ្រង់ ធ្វើមិនឲ្យបុរសនោះ ឃើញនាងកុមារិកាឡើយ ហើយសម្តែងនូវធម្មីកថា ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះ ថា ៖

នត្ថិ រាគសមោ ឣគ្គិ នត្ថិ ទោសសមោ កលិ
នត្ថិ ខន្ធសមា ទុក្ខា នត្ថិ សន្តិបរំ សុខំ ។

ភ្លើងស្មើដោយរាគៈមិនមានឡើយ, ទោសកំហុសស្មើដោយទោសៈ មិនមានឡើយ, ទុក្ខទាំងឡាយស្មើដោយខន្ធ មិនមានឡើយ, សុខក្រៅឣំពីសេចក្តីស្ងប់ មិនមានឡើយ ។

រឿង ឣញ្ញត្រឧបាសក

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវឧបាសកម្នាក់ ក្នុងក្រុងឣាឡវី ជាឣ្នកកំសត់ទូគ៌ត ។ ព្រះឣង្គ ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញនូវឧបនិស្ស័យនៃសោតាបត្តិផលរបស់ឧបាសកនោះហើយ ស្តេចយាងទៅកាន់ក្រុងឣាឡវី មួយឣន្លើដោយភិក្ខុសង្ឃ ៥០០ រូប ។ ពួកមហាជន បាននាំ គ្នា ចាត់ចែងធ្វើនូវភត្តាហារ ដើម្បីថ្វាយព្រះសាស្តា ព្រមទាំងភិក្ខុ សង្ឃ តាមសទ្ធា ។ ក្នុងគ្រានោះ ឧបាសកកំសត់ទូគ៌តនោះ បានចេញទៅរកគោ លុះឃើញគោហើយ ទើបត្រឡប់មកកាន់ទីប្រជុំវិញ ។ ព្រះសាស្តា ទ្រង់បានត្រាស់ឲ្យវេយ្យាវច្ចករ ធ្វើម្ហូបឣាហារ ឲ្យឧបាសកនោះបរិភោគ ដើម្បីបំបាត់ការស្រេកឃ្លាន ហើយទ្រង់ត្រាស់ឣនុបុព្វីកថា ប្រកាសនូវចតុរារិយសច្ច ។ នៅពេលបញ្ចប់ព្រះធម៌ទេសនាហើយ ឧបាសកនោះ ក៏បានសម្រេចសោតាបត្តិផល ។ ភិក្ខុទាំងឡាយ បានសន្ទនាគ្នាឣំពីរឿងនោះ ។

ព្រះសាស្តាចារ្យ ទ្រង់ធ្វើធម្មីកថា ត្រាស់នូវព្រះគាថានេះថា ៖

ជិឃច្ឆា បរមា រោគា សង្ខារា បរមា ទុក្ខា
ឯតំ ញត្វា យថាភូតំ និព្វានំ បរមំ សុខំ ។

សេចក្តីស្រេកឃ្លាន ជារោគយ៉ាងក្រៃលែង, សង្ខារទាំង ឡាយ ជាទុក្ខយ៉ាងក្រៃលែង, ‘(ឣ្នកប្រាជ្ញ)’ ដឹងច្បាស់នូវសេចក្តីនុ៎ះ តាមពិតហើយ (‘រមែងធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់) ’នូវព្រះនិព្វាន ជាសុខ យ៉ាងក្រៃលែង ។

រឿង ព្រះបាទបសេនទិកោសល

ព្រះបរមសាស្តា ទ្រង់ប្រារឰនូវព្រះបាទបសេនទិកោសល ។ កាលពីដើម ព្រះរាជា ទ្រង់មានព្រះកាយហល់ នៅមិនជាសុខ ព្រោះទោសនៃការសោយព្រះស្ងោយច្រើនហួសប្រមាណ ។ លុះព្រះឣង្គទ្រង់ព្រះសណ្តាប់នូវពុទ្ធភាសិត ដែលតិះដៀលនូវការបរិភោគហួសប្រមាណហើយ ពោលសរសើរការស្គាល់ប្រមាណ ក្នុងការបរិភោគតែល្មមសមគួរហើយ ទើបទ្រង់បន្ថយព្រះក្រយាស្ងោយបន្តិចម្តងៗ ។ តាំងពីពេលនោះមក ព្រះរាជា ទ្រង់មានព្រះវរកាយរីករាយសប្បាយគ្មានទុក្ខ ដូចពេលមុនឡើយ ។ ក្នុងកាលមុន ព្រះរាជា ទ្រង់បានធ្វើ សង្គ្រាម ជាមួយព្រះបាទឣជាតសត្រូវ តែឥឡូវនេះ ព្រះឣង្គទ្រង់បានស្រុះស្រួល ឈប់ច្បាំងជាមួយនឹងព្រះបាទឣជាតសត្រូវទៀតហើយ ទ្រង់មានព្រះមេត្រីភាព យ៉ាងជិតស្និទ្ធនឹងគ្នា ទ្រង់បានព្រះរាជទានព្រះរាជធីតា វជិរកុមារី ថ្វាយព្រះបាទឣជាសត្រូវ ។

កែវមណីពីបុរាណ ជារបស់ព្រះបាទកុសរាជ ដែលធ្លាក់មកលើព្រះឣង្គ ហើយបានបាត់ទៅ ឥឡូវនេះ ក៏បានត្រឡប់មកលើព្រះ ឣង្គ ដូចដើមវិញ ។ ព្រះរាជា ទ្រង់មានព្រះទ័យចង់ជិតស្និទ្ធ ជាមួយព្រះបរមសាស្តា ទើបឲ្យសុំព្រះរាជធីតា ឣំពីសាក្យវង្ស ទ្រង់ព្រះនាម វាសភខត្តិយា ជាព្រះរាជធីតា របស់ព្រះមហានាមសាក្យរាជ មកធ្វើឣភិសេក ជាព្រះឣគ្គមហេសី ដើម្បីជាផ្លូវដែលធ្វើឲ្យមានសេចក្តីស្និទ្ធ ស្នាល ជាមួយនឹងព្រះសាវ័កទាំងឡាយ, ព្រះរាជា ទ្រង់ឣាស្រ័យនូវហេតុទាំងឣស់នេះហើយ ទើបមានព្រះហប្ញទ័យសោមនស្សរីករាយយ៉ាងក្រៃលែង ហើយបានស្តេចយាងចូលទៅ ក្រាបថ្វាយប�