ប្រវត្តិស្រុកអង្គរបុរី

អង្គរបុរី ជាអតីតរាជធានីមួយដ៏ចំណាស់មួយរបស់ខ្មែរ​នៅសម័យមុនអង្គរ គឺសម័យហ្វូណនឬសម័យនគរភ្នំ។ ពោលគឹជាស្ថានីយ៍សំខាន់មួយក្នុងចំណោមស្ថានីយ៍សំខាន់ៗបី នៃអាណាចក្រហ្វូណន (ស្ថានីយ៍អូរកែវ បច្ចុប្បន្នក្នុងទឹកដីវៀតណាមភាគខាងត្បូង ស្ថានីយ៍បាភ្នំក្នុងខេត្តព្រៃវែង និងស្ថានីយ៍អង្គរបុរីក្នុងខេត្តតាកែវ)។

Angkor Borei District

អាណាចក្រហ្វូណនផ្ទុកនូវអារ្យធម៌ដ៏ចំណាស់ដែលលាតសន្ធឹងទៅទិសខាងកើត និងខាងត្បូងក្នុងទឹកដីវៀតណាមសព្វថ្ងៃ ខាងលិចក្នុងទឹកដីថៃរហូតទៅដល់ឩបទ្វីបម៉ាលេស៊ីសព្វថ្ងៃ ហើយប្រហែលជាទៅដល់កោះស៊ូម៉ាត្រានៃប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី។

តាមលោក អេដតេនី អាយមុនា ជាពិសេសលោក ពោល ប៉ែលិដ បានអះអាងថា អង្គរបុរីដែលចិនហៅថា ណាហ្វូណា គឺជារាជធានីបុរាណរបស់ហ្វូណន។

បើតាមសិលាចារឹកភ្នំដាលេខ ខេ.៥៤៩ រកឃើញនៅភ្នំដាជាសិលាចារឹកចុងសម័យអង្គរ (ស.វ ទី១២)បានអោយដឹងថា មជ្ឈមណ្ឌលទីក្រុងរបស់ហ្វូណនគឹនៅអង្គរបុរីដែលមានឈ្មោះជាភាសាសំស្ក្រឹតថា នរវនរនគរ។

ភ្នំ ដា

តាមរយៈការស្រាវជ្រាវរូបថតពីលើអាកាសគេអាចមើលឃើញច្បាស់នូវសំណល់ ស្លាកស្នាម ជាគូទឹក និងកំពែងទីក្រុងដែលមានប្រវែងជិត៦គីឡូម៉ែត។ កំពែងនេះ ធ្វើពីឥដ្ឋមានកម្ពស់ពី៦ទៅ៨ម៉ និងមានទទឹងប្រែវែង១ម៉ែត។

តាមរយៈកំណាយបុរាណវិទ្យានាពេលថ្មីៗនៅអង្គរគេបានជួបប្រទះដូចជា អង្កាំ ធ្វើពីកែវ និងក្រឡភាជន៍ ព្រមទាំងសំណល់គ្រោងឆ្អឹងសព្វមនុស្សបុរាណដែលបានផ្ដល់ជាភស្តុតាងថា អង្គរបុរីនេះមានអាយុកាលតាំងពីប្រហែល៤០០ឆ្នាំមុនគ.សមកម៉្លេះ។

តាមរយៈការស្រាវជ្រាវទាំងអស់នេះគេក៏បានដឹងផងដែរថា អង្គរបុរីមានសំណង់ប្រាសាទបុរាណយ៉ាងតិចណាស់ក៏ចំនូន១០ដែរ ដែលមានកាលបរិច្ឆេទចាប់ពីស.វទី១នៃគ.សទៅ។ ប៉ុន្តែសព្វថ្ងៃនេះគេឃើញនៅសល់រូបរាងជាប្រាសាទបុរាណនៅទីនោះតែ២គត់គឺប្រាសាទអាស្រមមហាឥសី និងប្រាសាទភ្នំដា។ យើងអាចនិយាយបានថា ដោយសារមានសំណល់ចាស់ៗយ៉ាងច្រើននៅអង្គរបុរី ប្រវត្តិវិទូ និងបុរាណវិទូ បានទទូលស្គាល់ថា អង្គរបុរីជាស្ថានីយ៍ប្រវត្តិសាស្រ្តសំខាន់មួយក្នុងចំណោមស្ថានីយ៍សំខាន់ៗទាំងបីរបស់ហ្វូណន ហើយពិតជាមានចំណាស់ជាងគេបំផុត។ ដូច្នោះរាជធានីខ្មែរសម័យហ្វូណនឬសម័យនគរភ្នំ ពិតជានៅអង្គរបុរីខេត្តតាកែវសព្វថ្ងៃនេះ ដែលមានឈ្មោះជាភាសាសំស្រ្កឹតថា នរវរនគរ ដែលជាទីកន្លែងចាប់កំណើតនៃអារ្យធម៌ខ្មែរ។

សម័យហ្វូណន

នគរភ្នំឬហ្វូណន ជាឈ្មោះអាណាចក្របុរាណ ដែលមានភស្តុតាងបញ្ជាក់ក្នុងឯកសាររបស់ជនជាតិចិនថា ជារដ្ឋដំបូងគេក្នុងអាស៊ីបូព៌ាដែលទទួលឥទ្ធិពលពីវប្បធម៌ឥណ្ឌា។ ពាក្យថា ហ្វូណននេះ សាស្ត្រាចារ្យហ្សកសឺដេស(George Coedes) សន្និដ្ឋានថា គួរតែត្រូវនឹងពាក្យថា ភ្នំក្នុងភាសាខ្មែរ ហើយសន្និដ្ឋានថា អាណាចក្របុរាណមួយនេះមានទីតាំងនៅបរិវេនដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ។ ក្នុងសម័យដែលអាណាចក្រហ្វូណន ចម្រើនរុងរឿងអាចពង្រីកអំណាចគ្រប់គ្រងរហូតដល់ឈូងសមុទ្រថៃទាំងអស់ រួមទាំងដែនដីទន្លេមេគង្គក្រោម។ ដូច្នេះ ទើបហ្វូណន ជារដ្ឋឆ្នេរសមុទ្រ ហើយពាណិជ្ជកម្មមានទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសជិតខាង និងរដ្ឋមហាអំណាចខ្លះដែលឆ្ងាយ ជាពិសេសឥណ្ឌា និងចិន។

វប្បធម៌

វប្បធម៍របស់អាណាចក្រភ្នំគឺជាល្បាយនៃជំនឿនិងគំនិតឥណ្ឌាដើមកំណើតមួយ។ នគរនេះត្រូវបានគេនិយាយថាបានត្រូវបានមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងដោយវប្បធម៍ឥណ្ឌានិងដើម្បីប្រជាជនឥណ្ឌាត្រូវបានជួលសម្រាប់គោលបំណងរដ្ឋបាលរបស់រដ្ឋ។ សំស្រ្កឹតគឺភាសានៅតុលាការនិងអាណាចក្រភ្នំដែលបានគាំទ្រសាសនាហិណ្ឌូនិងបន្ទាប់ពីសតវត្សទីប្រាំ, គោលលទ្ធិសាសនាព្រះពុទ្ធសាសនា។ កំណត់ត្រាបង្ហាញថាប្រាក់ពន្ធត្រូវបានបង់នៅក្នុងប្រាក់មាសគុជខ្យងនិងឈើក្រអូប។ កាងតៃ និង ជូយីង បានរាយការណ៍ថាអាណាចក្រភ្នំបានអនុវត្តទាសភាពហើយថាតុលាការត្រូវបានគេបង្ហាញតាមរយៈការកាត់ក្តីដោយ អដដៀល រួមទាំងវិធីសាស្រ្តដូចជាការយកច្រវ៉ាក់ដែកមួយក្រហមក្តៅនិងទៅយកចិញ្ចៀនអាពាហ៍ពិពាហ៍មាសនិងស៊ុតពីទឹកក្តៅ។ ភស្តុតាងខាងបុរាណវត្ថុភាគច្រើនទាក់ទងទៅនឹងកំណត់ត្រារបស់ប្រទេសចិន។ ចិនដែលបានរៀបរាប់អាណាចក្រភ្នំជាមនុស្សដែលរស់នៅលើផ្ទះសសរស្រូវដាំដុះនិងបញ្ជូនការគោរពពីមាសប្រាក់ភ្លុកនិងសត្វកម្រនិងអសកម្ម។ របាយការណ៍របស់លោកកងតៃបាត់បង់នូវចំណាប់អារម្មណ៍ទៅ Funanese ស៊ីវិល, បើទោះបីជាកំណត់ត្រាតុលាការចិនបង្ហាញថាក្រុមតន្ត្រីករហ៊្វូណមួយនៃប្រទេសចិនក្នុង ២៦៣ ទៅទស្សនាគ។ ព្រះចៅអធិរាជចិនបានស្ងើចណាស់ដែលលោកបានបញ្ជាឱ្យបង្កើតនូវវិទ្យាស្ថានសម្រាប់តន្ត្រីរបស់អាណាចក្រភ្នំនៅក្បែរ Nanking មួយនេះ។ អាណាចក្រភ្នំនេះត្រូវបានគេរាយការណ៍ថានឹងមានការប្រមូលសៀវភៅនិងទូលំទូលាយនៅទូទាំងប្រទេសបណ្ណសាររបស់ពួកគេដែលបង្ហាញកម្រិតខ្ពស់នៃសមិទ្ធិផលសិក្សា។ ព្រះសង្ឃព្រះពុទ្ធសាសនាចំនួនពីរមកពីហ៊្វូណនឈ្មោះ មានដ្រាសិនា និង សេងហាប៉ាឡា ។ បានឡើងការស្នាក់នៅក្នុងប្រទេសចិននៅក្នុងទី ៥ ដល់សតវត្សទី​​ ៦ និងបកប្រែសូត្រពុទ្ធសាសនាជាច្រើនពីសំស្រ្កឹត (ឬ ប្រាគ្រីត មួយ) ចូលទៅក្នុងប្រទេសចិន ក្នុងចំណោមអត្ថបទទាំងនេះគឺជាមហាយាន សាបតាសាតិកា ប្រាជ្ញនាប៉ារ៉ាមីតា សូត្រផងដែរដែលហៅថា មាហាប្រាជនាប៉ារ៉ាមីតាមានជូសរីប៉ារីវ៉ាតា។ អត្ថបទនេះត្រូវបានបកប្រែដោយឡែកពីគ្នាដោយព្រះសង្ឃទាំងពីរ។ព្រះពោធិសត្វមានជូសរី គឺជាតួលេខលេចធ្លោនៅក្នុងអត្ថបទនេះ។