សង្គ្រាមចាម្ប៉ា-ដាយវៀត (១៣៦៧-១៣៩០)

សង្រ្គាមចាម្ប៉ា-ដាយវៀត (១៣៦៧–១៣៩០)
	ផ្នែកនៃthe សង្រ្គាមចាមវៀតណាម
	Map-of-southeast-asia 1400 CE-es.svg; ផែនទីនៃ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក កំឡុងឆ្នាំ១៤០០
កាលបរិច្ឆេទ	១៣៦៧–១៣៩០
ទីតាំង	ដីសណ្តទន្លេក្រហម, វៀតណាមកណ្តាល, ឡាវ, ឈូងសមុទ្រតុងកឹង
លទ្ធផល	វៀតណាម ជ័យជម្នះខាតបង់
ការប្រែប្រួល; ទឹកដី	* ស្ថានភាពដូចមុនសង្រ្គាម គ្មានការប្រែប្រួលទឹកដី រដ្ឋទាំងពីរចុះខ្សោយដូចគ្នា; សង្រ្គាមឈានទៅរកការដួលរលំនៃរាជវង្សត្រឹង ក្នុងឆ្នាំ១៤០០;
ភាគីសង្គ្រាម
ចាម្ប៉ា	ដាយវៀត
មេបញ្ជាការ និង មេដឹកនាំ
ពោធិ៍ បិនណាសួរ † ឡា ខៃ(សឹម្ហវរ្ម័នទី៥) ត្រឹង ហុក	ត្រឹង ញ៉េតុង ត្រឹង សេតុង † ហូ គុយលី ដូ ទុយប៊ីន
សហេតុភាព និង ការខាងបង់
ធ្ងន់ធ្ងរ	ធ្ងន់ធ្ងរ

សង្រ្គាមចាម្ប៉ា-ដាយវៀត (១៣៦៧-១៣៩០) គឺជាការប្រឈមមុខដាក់គ្នាខាងយោធាដ៏ខាតបង់រវាង រាជាណាចក្រ ដាយវៀត ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ រាជវង្សត្រឹង និងនគរ ចាម្ប៉ា ដែលដឹកនាំដោយស្តេច ឆែ បុងង៉ា (១៣៦០ - ១៣៩០) ក្នុងចុងសតវត្សទី១៤ ចាប់ពីឆ្នាំ១៣៦៧ ដល់១៣៩០។ ត្រឹមឆ្នាំ ១៣៣០ ដាយវៀត និង អាណាចក្រខ្មែរ (ជាគូប្រជែងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ចាម្ប៉ា) បានធ្លាក់ចុះយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយសារតែការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ កំណើនចំនួនប្រជាជន ការរីករាលដាកលនៃជម្ងឺ ប៉េស្តគ្រោះទុរ្ភិក្ស និងការចែកបក្សពួកជាច្រើនទៀត ដែលរួមចំណែកដល់ការរស់ឡើងវិញរបស់ចាម្ប៉ាក្នុងសតវត្សទី១៤។ នៅឆ្នាំ១៣៦០ ឆែ បុងង៉ា បុត្រារបស់ស្តេច ឆែ អាណាន បានឡើងសោយរាជ្យជាស្តេច ចាម្ប៉ា បង្រួបបង្រួមជនជាតិចាមឡើងវិញនៅក្រោមទង់របស់ទ្រង់ ហើយនៅឆ្នាំ១៣៦៧ ទ្រង់បានទាមទារ ត្រឹង ដុងតុង ឱ្យត្រលប់មកវិញនូវអតីតខេត្តពីរ អូ និងលី ( ក្វាងទ្រី និង ធឿធៀនហ្វេ ) មកប្រទេសចាម្ប៉ាវិញ។ ដោយបដិសេធនឹងការទាមទារនេះ ត្រឹង ដុងតុង បានបញ្ជូនទ័ពទៅវាយចាម្ប៉ា ប៉ុន្តែត្រូវបានច្រានចេញវិញ។

នៅឆ្នាំ១៣៦៩ មកុដរបស់ដាយវៀត បានធ្លាក់ទៅ ដឿង ញ៉ាត់ឡេ ជាបុរសមិនមែនមកពីរាជវង្ស ត្រឹង ដែលបន្ទាប់មកបានបង្កឱ្យមានសង្រ្គាមស្នងរាជ្យខ្លីតែធ្ងន់ធ្ងរនៅក្នុងរាជធានី។ ដឿង ញ៉ាត់ឡេ ត្រូវបានទម្លាក់ និងប្រហារជីវិតនៅឆ្នាំបន្ទាប់ ខណៈដែលគ្រួសារត្រឹង ទទួលបានរាជ្យបល្ល័ង្កមកវិញ។ មាតារបស់ ញ៉ាត់ ឡេ បានភៀសខ្លួនទៅចាម្ប៉ា។ ដោយស្វែងរកការសងសឹកនឹងគ្រួសារត្រឹង នាងបានណែនាំទៅ ឆែ បុងង៉ា ដើម្បីចាប់ផ្តើមការលុកលុយដៃវៀត។ នៅឆ្នាំ១៣៧១ ទ្រង់បានដឹកនាំកងនាវាឆ្លងកាត់ ឈូងសមុទ្រតុងកឹង វាយលុកចូលរាជធានីវៀតណាម ថាំងឡុង (ឥឡូវ ហាណូយ ) ហើយបានកម្ទេចឆក់ប្លន់ទីក្រុង បីដងនៅឆ្នាំ១៣៧៨ និង១៣៨៣។ នៅឆ្នាំ១៣៧៧ ទ្រង់បានសម្លាប់អធិរាជ ត្រឹង ដុងតុង (ប្រហែលឆ្នាំ ១៣៧៣-១៣៧៧) នៅ សមរភូមិវិជ័យ ហើយបានពង្រីកអាណាចក្រចាម្ប៉ារបស់ទ្រង់យ៉ាងលឿនទៅក្នុង ដីសណ្ដទន្លេក្រហម ដោយគំរាមកំហែងដល់អត្ថិភាពរបស់ដៃវៀត និងរាជវង្សដែលកំពុងគ្រប់គ្រង។

នេះក៏ជាលើកទីមួយដែរនៅឥណ្ឌូចិន អាវុធរំសេវ និង កាំភ្លើងដៃ ពី រាជវង្សមីង ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងសង្គ្រាម ដែលកំណត់ជ័យជំនះយ៉ាងដាច់អហង្ការសម្រាប់កម្លាំងវៀតណាមលើកម្លាំងចាម ក្នុងសមរភូមិ ទន្លេលូក ដែល ឆែ បុងង៉ា ត្រូវបានសម្លាប់ក្នុងឆ្នាំ ១៣៩០ ដោយ កាំភ្លើង របស់ ព្រះអង្គម្ចាស់វៀតណាម ត្រឹង ខាតឆាន ដែលរារាំងពួកចាមយ៉ាងមានប្រសិទ្ធភាព។ [1] នៅចុងបញ្ចប់នៃសង្រ្គាម រដ្ឋទាំងពីរបានចំណាយនូវធនធានមនុស្ស និងសម្ភារៈរបស់ពួកគេ ហើយសម្រេចបានតិចតួចបំផុត ខណៈដែលមានការបំផ្លិចបំផ្លាញយ៉ាងធំធេង។ រាជវង្សត្រឹងបានបាត់បង់អំណាចនៅឆ្នាំ១៤០០ ទៅឱ្យ ហូ គុយលី ដែលជានាយករដ្ឋមន្ត្រីដ៏លេចធ្លោ ដែលបានជំរុញឱ្យមានកំណែទម្រង់ជាបន្តបន្ទាប់។

បរិបទ

ការតស៊ូទៅវិញទៅមកប្រឆាំងនឹង រាជវង្សយន់ ម៉ុងហ្គោល នៅសតវត្សទី១៣ បាននាំឱ្យ ដៃវៀត និង ចាម្ប៉ា ដែលជាអតីតរដ្ឋអរិភាព មានភាពជិតស្និទ្ធគ្នា។ នៅឆ្នាំ១៣០៦ អធិរាជដាយវៀតចូលនិវត្តន៍ ត្រឹង ញាន់ តុង (ប្រហែល ១២៧៨-១២៩៣) បានរៀបអភិសេកបុត្រីទ្រង់ ព្រះនាង យ៉េន ត្រឹង (ព្រះមហេសី ប៉ារ៉ាមេស្វរី) ទៅស្តេច ឆែ ម៉ាន់ (ប្រហែលឆ្នាំ១២៨៨-១៣០៧) ជាការបញ្ជាក់ពីសម្ព័ន្ធភាពជាមួយចាម្ប៉ា។ ឆែ ម៉ាន់ បានប្រគល់ខេត្តពីរនៃ អូ និងលី ទៅដៃវៀត ជាអំណោយអាពាហ៍ពិពាហ៍។ [5] ទោះយ៉ាងណា ឆែ ម៉ាន់ បានចូលទីវង្គតនៅឆ្នាំបន្ទាប់ ហើយ ប៉ារ៉ាមេស្វរី បានបដិសេដមិនស្លាប់តាមស្វាមី ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាការអាម៉ាស់របស់ប្រទេសចាម្ប៉ា។ [6] ឆ្លើយតបនឹងបញ្ហានេះ បុត្ររបស់ឆែ ម៉ាន ឈ្មោះ ឆែ ឈី (ប្រហែលឆ្នាំ ១៣០៧-១៣១២) បានចេញទ័ពដើម្បីដណ្តើមយកស្រុកចំនួនពីរដែលចាម្ប៉ាប្រគល់ទៅឱ្យដាយវៀតវិញ។ ទ្រង់បានទទួលបរាជ័យហើយសុគតជាអ្នកទោសនៅ ដៃវៀត។ អនុជរបស់ទ្រង់ ឈ្មោះ ស៊ីមវរ្ម័នទី៥ ឬ ឆែ ណាង (ប្រហែលឆ្នាំ១៣១២-១៣១៨)ជាបុត្ររបស់យ៉ាវវិប (ជ្វា) ម្ចាស់ក្សត្រិយានីតាប៉ាស៊ី បានក្លាយជាចំណុះនៃអធិរាជ ត្រឹង អាញ់តុង (ប្រហែលឆ្នាំ១២៩៣-១៣១៤) ។ [7] ឆែ ណាង បានបះបោរនៅឆ្នាំ ១៣១៨ ប៉ុន្តែត្រូវបានបរាជ័យដោយ ត្រឹង មិញតុង (ប្រហែលឆ្នាំ១៣១៤–១៣២៩ ជាបុត្រារបស់ ត្រឹង អាញ់តុង) ហើយត្រូវបានបង្ខំឱ្យនិរទេសទៅ ជ្វា ។ ចម្ប៉ាត្រូវពួកយួនកាន់កាប់អស់រយៈពេលប្រាំបីឆ្នាំបន្ទាប់។ [8]

ដៃវៀតបានធ្វើសង្រ្គាមជាមួយ សុខោទ័យ ក្នុងឆ្នាំ ១៣១៣ បន្តដោយ ងូ ហុង និង អៃ ឡាវ ក្នុងឆ្នាំ ១៣២០ និង ១៣៣០។ គ្មានសិលាចារឹកណាមួយត្រូវបានគេដឹងនៅក្នុងចាម្ប៉ាដែលមានអាយុកាលពីឆ្នាំ ១៣០៧ ដល់ឆ្នាំ១៤០១ទេ ដែលបង្ហាញពីការធ្លាក់ចុះយ៉ាងយូរនៃឥទ្ធិពលឥណ្ឌានៅចាម្ប៉ាក្នុងសតវត្សទី ១៤។ កងទ័ពដឹកនាំដោយ ឆែ អាណាន បានដណ្តើមឯករាជ្យមកវិញនៅឆ្នាំ១៣២៦។ [ 9 ] នៅឆ្នាំ១៣៤២ ឆែ ម៉ូ ជារាជវង្សចាមបានចុះចូលទៅរាជវាំងក្រុងយួនរបស់ ត្រឹង ដុងតុង (ប្រហែលឆ្នាំ ១៣៤១-១៣៦៩) ដោយសារតែជម្លោះស្នងរាជ្យជាមួយប្អូនថ្លៃរបស់ទ្រង់ ត្រា ហូវ ប៊ិក ដែ (ប្រហែលឆ្នាំ ១៣៤២-១៣៦០។ ) សុំឱ្យស្តេចត្រឹងអន្តរាគមន៍។ តាម Toàn Thư នៅឆ្នាំ ១៣៥២ ជនជាតិដៃវៀត បានរៀបចំការវាយលុករបស់កងទ័ពជើងទឹកលើចម្ប៉ា ដោយលើកទ័ពទៅកាន់ កូ លុយ (គួង ង៉ៃ) ប៉ុន្តែត្រូវបរាជ័យ នៅពេលដែលកងទ័ពជើងទឹកចាមបានរារាំងពួកគេមិនឱ្យភ្ជាប់គ្រឿងផ្គត់ផ្គង់ ហើយត្រូវបានបង្ខំឱ្យត្រឡប់ទៅវិញ។ [ 10 ] [ 11 ]

ការផ្ទុះឡើងនៃសង្គ្រាម

ក្នុងឆ្នាំ១៣៦០ (១២៨២ ក្នុង ប្រតិទិនចាម ) ឆែ បុងង៉ា (Po Binasuor, Jaya R'čăm B'nga ) ឬ A-da-a-zhe (阿荅阿者) ដូចដែលបានរាយការណ៍នៅក្នុងកំណត់ត្រា Ming Shilu ដែលជាបុត្រាពៅរបស់ ព្រះរាជា ឆែ អាណាន ឡើងសោយរាជ្យជាស្តេចចាម្ប៉ា។ នៅឆ្នាំ១៣៦១ ចាម្ប៉ាបានវាយឆ្មក់ឆ្នេរសមុទ្រភាគខាងត្បូងរបស់ ដាយវៀត ដោយឆក់ប្លន់ តំបន់វេ តំបន់ខ្ពង់រាបជុំវិញរបស់វា និងចាប់ពង្រត់យុវជនក្នុងតំបន់ដែលប្រមូលផ្តុំគ្នាក្នុងអំឡុងពេលថ្ងៃឈប់សម្រាក។

នៅឆ្នាំ១៣៦៨ ឆែ បុងង៉ា បានបញ្ជូនបេសកជនទាមទារឱ្យ ត្រឹង ដុងតុង សងមកវិញនូវអតីតខេត្តទាំងពីរ។ [ 12 ] ស្តេចត្រឹង បានឆ្លើយតបដោយបញ្ជូនទ័ពទៅវាយលុកចូលទៅក្នុង ឥន្ទ្របុរៈ ប៉ុន្តែត្រូវបានច្រានមកវិញ។ [ 13 ] [ 14 ] ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនេះបានចាប់ផ្តើមនូវការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងប្រទេសចាម្ប៉ា និងដាយវៀត ដែលអូសបន្លាយរយៈពេលពីរទសវត្សបន្ទាប់។ ចក្រភពមីង ក៏បានដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងអំឡុងពេលចាប់ផ្តើមជម្លោះ។ នៅឆ្នាំ១៣៦១ បេសកជនរបស់ ជូ យន់ចាង បានស្នើសុំជំនួយយោធាពីជនជាតិវៀតណាម ដើម្បីប្រយុទ្ធជាមួយ ម៉ុងហ្គោល ប៉ុន្តែត្រូវបានបដិសេធ។ [ 13 ] នៅឆ្នាំ១៣៦៩ មីងបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយចាម្ប៉ា និងដាយវៀត។ ឆែ បុងង៉ា បានដាក់នគររបស់ខ្លួនយ៉ាងឆាប់រហ័សក្នុងការពេញចិត្តរបស់ អធិរាជហុងវូ ថ្មី ខណៈដែលទ្រង់បានបញ្ជូនបេសកជនដំបូងនិងបានផ្ញើសួយសារអាករទៅសាវនការរាជវង្សមីង ។ [ 15 ] [ 16 ] ចាម្ប៉ាតាំងពីយូរយារណាស់មកហើយ ប្រហែលជាមានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយពាណិជ្ជកម្មមូស្លីម និងពិភពសមុទ្រអាស៊ីអាគ្នេយ៍ បើទោះជាពួកមច្ឆប៉ាហិតបានចាត់ទុកដែនដីវៀតណាមថា "ត្រូវបានគេគោរពយ៉ាងខ្លាំងថាជាសម្ព័ន្ធមិត្តជិតស្និទ្ធបំផុត"។ [ 17 ]

សង្គ្រាម

ការលុកលុយក្រុងហាណូយក្នុងឆ្នាំ ១៣៧១

ត្រឹង ដុងតុង ជាអ្នកគ្រប់គ្រងអសមត្ថភាព និងគ្មានអំណាច ដោយគ្មានរជ្ជទាយាទស្នងរាជ្យទេ។ [ 18 ] ទ្រង់បានជ្រើសរើសបុត្រារបស់ព្រះរៀម សឹង ញ៉ាត់ឡេ ជាអ្នកស្នងរាជ្យ ទោះបីជា ញ៉ាត់ឡេ មិនមែនជាគ្រួសាររាជវង្សក៏ដោយ។ នៅឆ្នាំ១៣៧០ គ្រួសារត្រឹង បានធ្វើរដ្ឋប្រហារបង្ហូរឈាម ដែលបានទម្លាក់ សឹង ញ៉ាត់ឡេ។ ព្រះអង្គម្ចាស់ ត្រឹង ភូ បានគ្រងរាជ្យជាស្តេច ត្រឹង ញ៉េតុង (ប្រហែលឆ្នាំ១៣៧០–១៣៧២)។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ព្រះមាតារបស់អតីតស្តេចញ៉ាត់ឡេ បានភៀសខ្លួនទៅប្រទេសចាម្ប៉ា ហើយបានជំរុញឱ្យ ឆែ បុងង៉ា វាយលុករាជវង្សត្រឹង សម្រាប់ជាការសងសឹករបស់ព្រះនាង។ [ 19 ]

ឆែ បុងង៉ា បន្ទាប់មកបានប្រមូលផ្តុំកងនាវាធំមួយដោយធ្វើដំណើរទៅទិសខាងជើង។ កងនាវាបានធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ ឈូងសមុទ្រតុងកឹង ហើយបានវាយលុក តំបន់ដីសណ្ដទន្លេក្រហម ភាគខាងត្បូងនៅនិទាឃរដូវឆ្នាំ១៣៧១ ខណៈដែលជនជាតិវៀតណាមមិនមានកងទ័ពដែលបានរៀបចំទុកក្នុងការការពារ។ កម្លាំងទ័ពចាមបានលុកលុយកម្ទេចរាជធានីវៀតណាម ថាំងឡុង ដោយដុតទីក្រុង រឹបអូសស្ត្រី គ្រឿងអលង្ការ និងសូត្រ។ សៀវភៅយួនទាំងអស់ដែលមានក្នុងព្រះបរមរាជវាំងត្រូវបានបាត់បង់។ [ 20 ]

សមរភូមិវិជ័យ និងការលុកលុយលើកពីរនៃទីក្រុងហាណូយក្នុងឆ្នាំ ១៣៧៨

នៅឆ្នាំ១៣៧២ ត្រឹង ញ៉េតុង បានលើកអនុជទ្រង់ ត្រឹង គិញ ជាស្តេច ត្រឹង សេតុង (ស្តេចតូច) ខណៈទ្រង់នៅជាស្តេចជាន់ខ្ពស់។ បន្ទាប់មក រាជវាំងបានចំណាយពេលវេលាដើម្បីពង្រឹងទំនាក់ទំនងឡើងវិញជាមួយបណ្តុំអំណាចតូចៗភាគខាងត្បូងរបស់ខ្លួននៃ ថាញ់ញេ និងការពាររាជធានីដែលជាប្រតិកម្មទៅនឹងការកើនឡើងនៃអំណាចចាម្ប៉ារបស់ ឆែ បុងង៉ា ។ [ 21 ] នៅឆ្នាំ១៣៧២ ឆែ បុងង៉ាបានផ្ញើសំបុត្រមួយច្បាប់ទៅ អធិរាជហុងវូ នៃប្រទេសចិនបានព្រមានថាពួកវៀតហៀបនឹងវាយលុកប្រទេសរបស់ទ្រង់ ហើយទាមទារប្រទេសចិនសម្រាប់ការការពារនិងសម្ភារៈសង្រ្គាម។ [ 22 ] នៅឆ្នាំ ១៣៧៥ ហូ គុយលី (ប្រហែលឆ្នាំ១៣៣៥-១៤០៨) ជាមេដឹកនាំម្នាក់មកពីតំបន់ថាញ់ញេ តាមរយៈទំនាក់ទំនងពិសេសរវាងគ្រួសាររាជវង្ស និងគ្រួសារគាត់ បានក្លាយជាមន្ត្រីដ៏សំខាន់មួយរូបនៅដៃវៀតក្នុងចុងសតវត្សទី១៤ ជាមួយគូប្រជែងរបស់គាត់ ដូ ទុយប៊ីន (ប្រហែលឆ្នាំ១៣២៤-១៣៨១)។ [ 23 ]

យោងទៅតាម Toàn thư ក្នុងឆ្នាំ១៣៧៦ ឆែ បុងង៉ា បានបើកការវាយលុកចូលទៅក្នុង ហោចូវ ( ហ្វេ ) ។ ស្តេច ត្រឹង សេតុង បានប្រមូលផ្តុំកងទ័ពដ៏ធំដែលមានទាហានចំនួន ១២០០០០ នាក់ ដោយមានទ័ពបម្រុងពី ងេអាន គួងប៊ិញ និងភត់ហោ ត្រៀមខ្លួនសម្រាប់ការវាយបក។ ហូ គុយលី ទទួលបន្ទុកដឹកជញ្ជូនគ្រឿងផ្គត់ផ្គង់ និងកងទ័ពពី ងេអាន តាន់ប៊ិញ និងភត់ហោ ខណៈដែលមេទ័ព ដូ ទុយប៊ីន ដឹកនាំកងទ័ព។ នៅដើមឆ្នាំ១៣៧៧ ចាម្ប៉ាបានព្យាយាមចរចាជាដំបូង ប៉ុន្តែអំពើពុករលួយក្នុងថ្នាក់ដឹកនាំទ័ពវៀតណាមបានរារាំងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងនេះ។ ត្រឹង សេតុង បានបន្តលើកទ័ពរបស់ទ្រង់ទៅកាន់រាជធានី វិជ័យ របស់ចាម្ប៉ា។ ស្តេចសេតុង បានឃើញជំរំស្ងាត់ជ្រងំ ដែលមានមន្ត្រីម្នាក់របស់ព្រះអង្គបានប្រាប់ទ្រង់ថា វាអាចជាអន្ទាក់របស់ស្តេចចាម។ ស្តេចដៃវៀត មិនអើពើនឹងមន្ត្រីនោះ ហើយបន្តដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់វិជ័យ ជាកន្លែងដែល ឆែ បុងង៉ា និងកងទ័ពរបស់ទ្រង់វាយឆ្មក់កងទ័ពវៀត។ ជនជាតិភាគខាងត្បូងក្នុងជួរកងទ័ពវៀត បានក្បត់ និងចូលខ្លួនទៅពួកចាម។ [ 21 ] កងទ័ពរបស់ សេតុង ត្រូវបានធ្លាក់ចូលទៅជាក្រុមទ័ពដែលគ្មានវិន័យ ខណៈពេលដែលព្រះអង្គ និងមេទ័ពបីនាក់ត្រូវបានសម្លាប់ក្នុងអំឡុងពេលចលាចលនេះ។ [ 24 ] [ 25 ] [ 26 ] ប្រភព Ming Shilu និងប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ពួកអ្នកផ្សាយសាសនាគ្រិស្តក្រោយៗមកក៏បានរាយការណ៍ថា ស្តេចត្រឹង ឈ្មោះ ចេនទ័ន (陳煓) បានសោយទិវង្គតនៅចាម្ប៉ា ក្នុងឆ្នាំ១៣៧៧ បន្ទាប់ពីបានចូលរួមក្នុងសង្រ្គាមដ៏ធំមួយ។ [ 27 ]

ដូ ទុយប៊ីន បានបោះបង់ទីតាំងខ្លួន ហើយភៀសខ្លួនទៅភាគខាងជើង។ [ 28 ] ពួកចាមបានចាប់ព្រះអង្គម្ចាស់ ត្រឹង ហុក ដែលជាព្រះអង្គម្ចាស់វៀតណាមម្នាក់។ ឆែ បុងង៉ា បានរៀបអភិសេកបុត្រីរបស់ទ្រង់ជាមួយព្រះអង្គម្ចាស់ហុក ហើយដាក់ព្រះអង្គម្ចាស់ឱ្យទទួលខុសត្រូវលើការវាយប្រហាររបស់កងទ័ពចាមចូលទៅ ង៉េអាន។ [ 29 ]

បន្ទាប់ពីការសោយទីវង្គតរបស់ស្តេចវៀត ទ័ពចាមដ៏ខ្លាំងពូកែរបស់ ឆែ បុងង៉ា បានដេញតាមទ័ពវៀតដែលមានភាពច្របូកច្របល់ឆ្ពោះទៅទិសខាងជើងយ៉ាងលឿនចូលទៅក្នុង ដីសណ្ដទន្លេក្រហម ដោយមានការតទល់តិចតួច ហើយបានកម្ទេចទីក្រុងហាណូយនៅចុងឆ្នាំ១៣៧៧ ដោយទទួលបានការគ្រប់គ្រងលើទឹកដីដ៏ធំរួមមាន ថាញ់ហោ និងងេអាន ជាចំណុចកំពូលនៃចក្រភពចាម។ [ 21 ] [ 30 ] នៅដើមឆ្នាំ១៣៧៨ ព្រះអង្គម្ចាស់ ត្រឹង ហុក ដែលគាំទ្រចាមបានបង្ហាញព្រះកាយនៅ ងេអាន ដោយតាំងខ្លួនជាស្តេចដាយវៀត។ ទ្រង់ និង ឆែ បុងង៉ា បានប្រមូលផ្តុំគ្នាជាមួយប្រជាជនមកពីខេត្តភាគខាងត្បូងដែលស្ថិតនៅក្រោមការកាន់កាប់របស់ចាម រួមជាមួយនឹងកម្លាំងចាមបានវាយលុក ដូ ទុយប៊ីន ហើយបានឡោមព័ទ្ធ និងដណ្តើមកាន់កាប់ទីក្រុងហាណូយជាលើកទីបី។ [31 ] ពួកគេបានបង្ខំធ្វើឲ្យស្តេច ត្រឹង ភេដេ ជញ្ជូនរាជទ្រព្យទៅភ្នំធៀនគៀន និងគុហាខាឡាំងក្នុងឆ្នាំ ១៣៧៩។ [ ៣២ ] បន្ទាប់ពីពួកចាមបានដកថយត្រឡប់ទៅ ថាញ់ហោ វិញ ហូ គុយលី បានបង្ហាញខ្លួនឡើងវិញនៅជួរមុខ។ ដើម្បីបំពេញធនធានដែលត្រូវការក្នុងការហ្វឹកហ្វឺន បំពាក់ និងផ្គត់ផ្គង់ទាហាន គុយលី និងបក្សពួក បានបង្កើនពន្ធក្នុងគ្រួសារ និងកម្លាំងយោធា។ ព្រះរាជវង្សានុវង្សជាម្ចាស់ដីតម្រូវឲ្យបែងចែកដីស្មើគ្នាសម្រាប់កសិករម្នាក់ៗ ដើម្បីបង្កើនកិច្ចប្រឹងប្រែងធ្វើសង្គ្រាម តែធនធានរបស់វៀតស្ទើរតែអស់ទៅហើយ។ [ ៣១ ]

ការលុកលុយលើកទីបួននៃទីក្រុងហាណូយក្នុងឆ្នាំ១៣៨៣

ជនជាតិចាមបានបន្តការវាយឆ្មក់ទៅកាន់ ថាញ់ហោ នៅឆ្នាំ១៣៨០ ប៉ុន្តែត្រូវបានរារាំងដោយកម្លាំងរួមរបស់ ហូ គុយលី និង ដូ ទុយប៊ីន ។ ជនជាតិចាមបានដកថយត្រឡប់ទៅ ខេត្តក្វាងប៊ិញ វិញ ខណៈដែលកម្លាំងរបស់ គុយលី ដណ្តើមបាន ងេអាន និងបានប្រហារជីវិតមេដឹកនាំក្នុងតំបន់ម្នាក់ដែលនៅខាងចាម។ នៅឆ្នាំ១៣៨២ ពួកគេបានវាយលុកលើ ថាញ់ហោ ទាំងដីគោក និងសមុទ្រ ប៉ុន្តែត្រូវបានច្រានចោលដោយ ង្វៀន ដាយភឿង (?–១៣៨៩) ដែលជាមេទ័ពក្នុងតំបន់ និងជាកូនចៅរបស់ គុយលី ។ [ ៣១ ] នៅដើមឆ្នាំ១៣៨៣ ហូ គុយលី បានបញ្ជូនកងនាវាចរទ័ពជើងទឹក ឆ្ពោះទៅកាន់ទឹកដីចាម ប៉ុន្តែត្រូវបានបញ្ឈប់ដោយព្យុះ។

នៅរដូវក្តៅនៃឆ្នាំនោះ ឆែ បុងង៉ា បានបើកការវាយលុកភាគខាងជើងថ្មី។ តាមការណែនាំរបស់មេទ័ព ឡា ខៃ លើកនេះទ្រង់បានជ្រើសរើសផ្លូវខាងលិចកាត់តាមភ្នំភាគខាងកើតឡាវ និង ថាញ់ហោ ដោយឆ្លងកាត់ពីក្រោយកងទ័ពរបស់ ហូ គុយលី ។ កងទ័ពចាមបានចូលទៅជិត សឺនថាយ ភាគខាងលិចរាជធានីហាណូយ។ ត្រឹង ញ៉េតុង បានបញ្ជូនមេទ័ពម្នាក់ ដែលព្យាយាមរារាំងការវាយសម្រុករបស់ពួកចាម ប៉ុន្តែត្រូវបរាជ័យ។ ផ្លូវទៅកាន់ហាណូយបានបើក។ ញ៉េតុង បានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងជើងនៃ ទន្លេក្រហម ហើយជ្រកកោននៅវាំងបាវហោ ខណៈដែលទាហានរបស់ ឆែ បុងង៉ា បានវាយលុកចូលរាជធានីដៃវៀត ម្តងទៀត ដោយកាន់កាប់វាអស់រយៈពេលប្រាំមួយខែមុនពេលពួកគេចាកចេញ។ [ 33 ] [ 34 ] [ 35 ]

ការចរចារសន្តិភាព

នៅឆ្នាំ១៣៨៧ ញ៉េតុង បានត្រឡប់ទៅរាជធានីវិញ ហើយបានតែងតាំង ហូ គុយលី ជានាយករដ្ឋមន្ត្រី។ បក្សពួកដែលជាគូប្រជែងនៅក្នុងរាជការបានចោទប្រកាន់ គុយលី ថាបានពាក់ព័ន្ធនឹងការសោយទិវង្គតរបស់ស្តេច ត្រឹង ភេដេ ដែលបានចូលរួមក្នុងការឃុបឃិតផ្ដួលរំលំ ហូ គុយលី និងអ្នកសមគំនិតផ្សេងទៀត។ ព្រះអង្គម្ចាស់ង៉ុង មានព្រះជន្ម ១០ វស្សាត្រូវបានលើកឲ្យសោយរាជ្យជាស្តេច ត្រឹង ភឹតតុង (ប្រហែលឆ្នាំ១៣៨៨-១៣៩៨)។ គុយលី បានតែងតាំងអ្នកប្រាជ្ញមួយក្រុមទៅក្នុងរាជការដែលស្មោះត្រង់នឹងគាត់។ នៅឆ្នាំ១៣៨៩ ការបះបោរបានផ្ទុះឡើងនៅ ថាញ់ហោ ប្រឆាំងនឹង គុយលី ជាចលាចលក្នុងដៃវៀត ដែលជំរុញឱ្យមានការឈ្លានពានរបស់ចាមជាថ្មី។ ឆែ បុងង៉ា រួមជាមួយ ង្វៀនឌាវ ដែលជាព្រះអង្គម្ចាស់ដែលបានភៀសខ្លួនទៅចាម បានដឹកនាំសំពៅចម្បាំងមួយរយគ្រឿងបានចូលទៅកាន់ ថាញ់ហោ ដោយព្យាយាមកម្ចាត់ ដៃវៀតឲ្យបាត់ពីផែនទីតែម្តង។ នៅភាគពាយព្យនៃទីក្រុងហាណូយ ព្រះសង្ឃពុទ្ធសាសនាបានងើបបះបោរប្រឆាំងនឹងរាជវង្សត្រឹង ដោយបង្ខំឱ្យស្តេចត្រឹង និងសមាជិករាជវង្សភៀសខ្លួនទៅភាគខាងជើង ខណៈដែលពួកឧទ្ទាមបានសម្រុកចូលទៅក្នុងទីក្រុងហាណូយ។ ង្វៀន ដាយភឿង បានធ្វើអត្តឃាត។ [ ៣៦ ] [ ៣៧ ]

កងទ័ពវៀតបានបែកបាក់ និងបាត់បង់ស្មារតី។ ព្រះអង្គម្ចាស់ត្រឹងម្នាក់ ត្រឹង ហាតចឹង បានប្រមូលផ្តុំកងទ័ពរបស់ខ្លួននៅលើទន្លេ ហៃទ្រៀវ នៅតំបន់ដីសណ្ដទន្លេក្រហមភាគខាងត្បូង ដើម្បីឈរជើងចុងក្រោយនៅដើមឆ្នាំ១៣៩០។ មន្ត្រីចាមឋានៈទាប ដែលបានចុះចាញ់បានជួយជនជាតិវៀតណាមកំណត់អត្តសញ្ញាណរបស់សំពៅស្តេចចាម ក្នុងចំណោមសំពៅរាប់រយ។ ត្រឹង ហាតចឹង បានបញ្ជាឱ្យកងទ័ពបាញ់កាំភ្លើងខ្លីស្រោចលើសំពៅរបស់ស្តេចចាម។ ឆែ បុងង៉ា បានសុគត ហើយព្រះអង្គម្ចាស់បានយកព្រះសិរស្តេចចាមធ្វើជាជ័យភណ្ឌសង្គ្រាម។ [ ៣៨ ] [ ៣៩ ] នៅពេលដែល ត្រឹង ញ៉េតុង ដឹងថា ឆែ បុងង៉ា បានចូលទីវង្គតហើយ ទ្រង់បានមានព្រះសុវនីយ៍ថា "បុងង៉ា និងខ្ញុំបានប្រឈមមុខគ្នាយូរហើយ ប៉ុន្តែពួកយើងមិនបានជួបមុខគ្នារហូតមកដល់ថ្ងៃនេះ។ តើនេះមិនដូចដែល ហាន កាវជូ ឃើញក្បាល ស៊ាងយូ ទេឬ! [ឥឡូវនេះ] ប្រទេសនេះទទួលបានសន្តិភាពហើយ។ " [ 40 ]

Ming Shilu ផ្តល់នូវប្រភពមួយទៀតនៃការសុគតរបស់ ឆែ បុងង៉ា ថា ឡា ខៃ( សឹម្ហវរ្ម័នទី៦ ) ដែលជាមន្ត្រី និងជាមេទ័ពរបស់ ឆែ បុងង៉ា បានធ្វើឃាតស្តេចចាមនៅឆ្នាំ១៣៩០ ហើយទម្លាក់ព្រះអង្គម្ចាស់ផ្សេងទៀត បន្ទាប់មកតាំងខ្លួនឯងជាស្តេច។ [ 41 ]

កងទ័ពចាមបានដួលរលំ។ មេទ័ពចាម ឡា ខៃ បានយកព្រះសពរបស់ស្តេចមកវិញ ដោយបូជាសព ហើយដកទ័ពត្រឡប់ទៅ ក្រុងវិជ័យ វិញ ជាកន្លែងដែលគាត់ត្រូវបានប្រកាសខ្លួនជា ជ័យសឹម្ហវរ្ម័នទី៥ (ប្រហែលឆ្នាំ១៣៩០-១៤០០) ជាស្តេចនៃសន្តតិវង្សថ្មី ខណៈដែលបុត្រាទាំងពីររបស់ ឆែ បុងង៉ា បានភៀសខ្លួនទៅដៃវៀត។ សង្គ្រាម២៣ឆ្នាំ នៅទីបំផុតបានបញ្ចប់ក្នុង ស្ថានភាពពីមុនសង្រ្គាម ។ [ 1 ]

លទ្ធផល

ការបំផ្លិចបំផ្លាញ និងការផ្លាស់ប្តូររាជវង្ស

វិបត្តិ និងការរស់រានមានជីវិតនៃចុងសតវត្សទី១៤ នៅដៃវៀតមានសភាពធ្ងន់ធ្ងរ។ សង្គ្រាមជាមួយចាម្ប៉ា ការបះបោរផ្ទៃក្នុង គ្រោះទុរភិក្សដែលបង្កឡើងដោយសង្រ្គាមខ្លួនឯង ការសម្លាប់ប្រជាជន ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ និងជំងឺ រួមគ្នាបានកាត់បន្ថយចំនួនប្រជាជនវៀតណាមប្រហែល ២៥% នៃចំនួនប្រជាជនសរុប (ប្រហែល ៨០០ ០០០នាក់បានស្លាប់ ប៉ាន់ស្មានដោយលោក យូមីអូ សាគូរ៉ៃ ផ្អែកលើការសិក្សាជីកកកាយនៅសតវត្សទី១៤ ដីសណ្ដទន្លេក្រហម ) ។ [ 42 ] ជាមួយនឹងម្សៅរំសេវ ជនជាតិវៀតណាមបានសង្គ្រោះរដ្ឋរបស់ពួកគេពីការដួលរលំ។ ការលុកលុយរបស់ចាមនៃទីក្រុងហាណូយក៏បានធ្វើឱ្យពួកអភិជន និងពួកអ្នកប្រាជ្ញខុងជឺរបស់ ដាយវៀតធ្លាក់ចុះ។ ដោយផ្តល់កន្លែងទំនេរដល់វណ្ណៈអ្នកអក្សរសាស្ត្រខុងជឺថ្មី ដែលប្រកួតប្រជែងនឹងវប្បធម៌ព្រះពុទ្ធសាសនាប្រពៃណី និងការគ្រប់គ្រងបែបអភិជន ដែលនឹងគ្របដណ្តប់លើរាជការវៀតណាមក្នុងសតវត្សក្រោយក្រោមការដឹកនាំរបស់ ឡេ ថាញ់តុង ។ [ 43 ] ហូ គុយលី ឥឡូវនេះគឺជាឥស្សរជនដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុតនៅ ដាយវៀតបន្ទាប់ពីសង្គ្រាម។ ក្នុងនាមជានាយករដ្ឋមន្ត្រី លោកបានធ្វើកំណែទម្រង់ជាបន្តបន្ទាប់ដោយមិនមានការយល់ព្រមពីព្រះមហាក្សត្រ ទោះបីប្រទេសកំពុងងើបឡើងវិញពីការបំផ្លិចបំផ្លាញក៏ដោយ។ គុយលី ក៏មានការគាំទ្រពីស្តេចចាស់ ត្រឹង ញ៉េតុង ដែលទុកចិត្តគាត់ឱ្យធ្វើកំណែទម្រង់ និងទទួលបានការគ្រប់គ្រងលើរាជវង្ស។ នៅខែមករា ឆ្នាំ១៣៩៥ ស្តេចញ៉េតុង បានសោយទីវង្គត។ នៅឆ្នាំ១៣៩៨ គុយលី បានបញ្ចុះបញ្ចូលស្តេច ត្រឹង ភឹតតុង ឱ្យដាក់រាជ្យ ហើយបានដំឡើងព្រះអង្គម្ចាស់អាន ដែលមានព្រះជន្មពីរឆ្នាំជាស្តេច ត្រឹង ធៀវដេ (ប្រហែលឆ្នាំ១៣៩៨-១៤០០) ។ នៅឆ្នាំ១៤០០ គាត់បានទម្លាក់ស្តេចធៀវដេហើយប្រកាសខ្លួនឯងថាជាអ្នកគ្រប់គ្រង បង្កើតត្រកូលរបស់គាត់ក្នុងតំណែងរាជវង្ស សម្លាប់ស្តេចភឹតតុង និងបង្ក្រាបពួកអភិជនរាជវង្សត្រឹង អ្នកមិនពេញចិត្ត និងគ្រួសារដែលចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយពួកគេ។ [ 44 ] [ 45 ]

នៅចាម្ប៉ាព្រះបាទ ជ័យសឹម្ហវវរ្ម័នទី៦ បានបោះបង់ចោលទឹកដីភាគច្រើនដែលដណ្តើមបានក្នុងរាជ្យស្តេចមុនៗ។ ចាម្ប៉ាបានធ្លាក់ចុះបន្តិចម្តងៗ។ សឹម្ហវរ្ម័នទី៥ ក៏បរាជ័យក្នុងការទទួលស្គាល់ពីចក្រភពមីង។ អធិរាជមីង បានចាត់ទុក ឡា ខៃ ថាជាអ្នកជ្រែករាជ្យដែលបានធ្វើឃាត ឆែ បុងង៉ា ហើយបានបដិសេធមិនទទួលសួយសារអាកររបស់គាត់ រួមជាមួយនឹងសួយសារអាកររបស់វៀតណាម។ [ 46 ] [ 47 ] ឡា ខៃ ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយកូនប្រុសរបស់គាត់ ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៦ (ប្រហែលឆ្នាំ១៤០០-១៤៤១) ដែលនឹងប្រឈមមុខនឹង ហូ គុយលី ក្នុងសង្រ្គាមព្រំដែនដ៏ខ្លីបន្ទាប់។

ជម្លោះបន្ត (១៤០១-១៤០៤)

នៅឆ្នាំ១៤០១ ហូ គុយលី បានលើកកូនប្រុសទីពីររបស់គាត់ឈ្មោះ ហូ ហានធឿង (ប្រហែលឆ្នាំ១៤០១-១៤០៧) ដែលមានត្រកូលឈាមជ័រស្តេចត្រឹង ហើយគាត់បានក្លាយជាស្តេចជាន់ខ្ពស់។ គុយលីភ្លាមៗនោះបានកេណ្ឌទ័ព ១៥ ០០០នាក់ ទៅលុកលុយចាម្ប៉ានៅអមរាវត្តី ប៉ុន្តែត្រូវបង្ខំចិត្តថយក្រោយដោយសារទឹកជំនន់។ [ 48 ] នៅឆ្នាំ ១៤០២ ហូ ហានធឿង និងអតីតមេទ័ពចាមមួយចំនួនបានបើកការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងអមរាវត្តី ដោយបង្ខំឱ្យឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៦ ប្រគល់តំបន់ចំនួនបួន ថាង ហោ ទុយ ញ៉ា និងខ្ពង់រាបតាន់និញ ឲ្យនគរដៃងូ(វៀតណាម)។ [ 48 ]

យោងទៅតាម Toàn thư ក្នុងបំណងចង់ "វាយប្រហារចាម្ប៉ា និងដណ្តើមយកទឹកដីទាំងអស់ភាគខាងត្បូងជាប់ព្រំដែនសៀម" ហានធឿង បានបង្កសង្រ្គាមថ្មីជាមួយចាម្ប៉ានៅឆ្នាំ១៤០៣។ កងទ័ព ២០០ ០០០ នាក់ ដែលជាចំនួនបំផ្លើស និងចម្រូងចម្រាសជាក់ស្តែង ដឹកនាំដោយ ហានធឿង បានដាក់ការឡោមព័ទ្ធរាជធានីវិជ័យ ដែលមិនបានជោគជ័យ ដោយមានរយៈពេលប្រាំបួនខែ។ ផ្ទុយទៅវិញ កំណត់ត្រា Ming Shilu មិនបានកត់ត្រាសង្គ្រាមនៅឆ្នាំ១៤០៣ រវាងចាម្ប៉ា និងអាណ្ណាមទេ។ [ 49 ]

នៅឆ្នាំ១៤០៣ ហានធឿង បានបញ្ជូនបេសកម្មការទូតមួយទៅកាន់ប្រទេសចិន។ អធិរាជយ៉ុងឡេ បានទាមទារឱ្យព្រះអង្គឈប់វាយឆ្មក់ចំប៉ា។ នៅឆ្នាំ១៤០៤ ហានធឿង បានវាយឆ្មក់ចូលចាម្ប៉ាម្តងទៀត ដែលជំរុញឱ្យចក្រភពមីងធ្វើសកម្មភាព។ [ 49 ] របាយការណ៍បណ្តឹងឆ្នាំ១៤០៥ពីស្តេចចាម្ប៉ាឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៦ ភ្ជាប់នៅក្នុង Ming Shilu បានអះអាងថា ហានធឿង បានវាយឆ្មក់ចូលប្រទេសរបស់ទ្រង់នៅពាក់កណ្តាលឆ្នាំ១៤០៤ ដោយកាន់កាប់កន្លែងមួយឈ្មោះថា សាលីញ៉ា (沙離牙) និងបានរឹបអូសយកសំលៀកបំពាក់ពិធីបុណ្យរបស់ស្តេច (មីង) ។ ពួកមីងបានទាមទារឱ្យ ដាយវៀត បញ្ឈប់អរិភាពប្រឆាំងនឹងចាម្ប៉ា។ នៅដើមឆ្នាំ១៤០៦ មីងបានចោទប្រកាន់ ស្តេចហូ ថាបានឈ្លានពាន ជីចូវ (អមរាវត្តី) និងវាយឆ្មក់ បាដាឡាង លួចដំរី១០០ពីចម្ប៉ា ដែលស្តេចហូ ប្រើដើម្បីវាយប្រហារ ចានសា និង លីយ៉ា ជារដ្ឋពីរជាប់ព្រំដែនចាម្ប៉ា។ [ 49 ]

នៅឆ្នាំ១៤០៦ ក្នុងហេតុផលនៃការស្តាររាជវង្សត្រឹងវិញ កងទ័ពចិនចំនួន ២១៥ ០០០ នាក់ដែលបញ្ជាដោយយ៉ុងឡេ បានលុកលុយ ដាយវៀត ចាប់ពួកស្តេចហូ គ្រួសាររបស់ពួកគេ ហើយបានប្រែក្លាយនគរដាយវៀតទៅជា ខេត្តទីដប់បី របស់ចិនរ។ [ 50 ] អតីតទឹកដីចំនួនបួនដែលទទួលបានដោយស្តេច ហូ ហានធឿង ត្រូវបានប្រគល់ជូនប្រទេសចាម្ប៉ាវិញ។ [ 51 ] ចាម្ប៉ាត្រូវបាន កងនាវា របស់ ចាង ហឺ មកចុះចតជាច្រើនដង។ [ 52 ] ពីឆ្នាំ១៤១៨ ដល់១៤២៧ មេដឹកនាំវៀតណាម ឡេ ឡយ បានចាប់ផ្តើមធ្វើ សង្រ្គាមឯករាជ្យ ដែលទីបំផុតបានបណ្តេញជនជាតិចិនចេញពីភាគខាងជើងវៀតណាម ហើយបានក្លាយជាស្តេចនៃ ដាយវៀត ដែលបានស្ដារឡើងវិញនៅឆ្នាំ១៤២៨។ ព្រះអង្គបានបង្កើតទំនាក់ទំនងល្អជាមួយព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៦ ហើយស្តេចទាំងពីរបានបញ្ជូនបេសកកម្មការទូត និងថ្វាយអំណោយដល់គ្នាទៅវិញទៅមក។ [ 53 ] ចៅប្រុសទីបួនរបស់ ឡេ ឡយ ដែលជាស្តេចដ៏អស្ចារ្យគឺ ឡេ ថាញ់តុង ទោះជាយ៉ាងណាបានធ្វើសង្រ្គាមដែល បំផ្លាញ ចាម្ប៉ានៅឆ្នាំ១៤៧១។ [ 54 ]

កេរដំណែល

ឆែ បុងង៉ា ត្រូវបានគេចងចាំថាជាវីរបុរសដ៏អស្ចារ្យបំផុតរបស់ ជនជាតិចាម និងក្នុងរឿងព្រេងចាម។ នៅក្នុង ភាសា អែដ និង ចារ៉ាយ ព្រះអង្គត្រូវបានរំលឹកថា R'čăm B'nga ( Anak Orang Cham Bunga មានន័យថាជា ផ្កាភ្លឺរបស់ជនជាតិចាម) ។ ក្នុងកំឡុងពេលដ៏កំពូល អាណាចក្ររបស់ ឆែ បុងង៉ា អាចលាតសន្ធឹងពី ដីសណ្ដទន្លេក្រហម ទៅកាន់ភាគអាគ្នេយ៍នៃ ប្រទេសឡាវ ទៅកាន់អតីតទឹកដីដែលគ្រប់គ្រងដោយ ចក្រភពខ្មែរ នៅភាគខាងត្បូង។ [ 55 ]

ឥទ្ធិពលចាមក៏អាចត្រូវបានគេរកឃើញនៅក្នុង សសរទម្រថ្ម ដែលគេរកឃើញនៅតាមវត្តនានានៅសងខាង ទន្លេក្រហម ។ វត្ថុទាំងនេះត្រូវបានចុះកាលបរិច្ឆេទដល់ពាក់កណ្តាលទីពីរនៃសតវត្សទីដប់បួន ភាគច្រើនមានកាលបរិច្ឆេទពីឆ្នាំ១៣៦៤ ដល់ឆ្នាំ១៣៩៤ ដែលជារយៈពេលនៃយុទ្ធនាការ ឆែ បុងង៉ា ប្រឆាំងនឹងពួកវៀត។ [ 56 ]

កាលប្បវត្តិ

ឆ្នាំ	ព្រឹត្តិការណ៍
១៣៦៨	ឆែ បុងង៉ា ទាមទារដាយវៀតឲ្យសងនូវខេត្តអូ និងលីមកវិញ។ ត្រឹង ដុយតុង បានតបតដោយវាយលុកចាម្ប៉ា តែត្រូវបានច្រានចេញុមកវិញ។
១៣៦៩	សឹង ញ៉ាត់ឡេ ជ្រែករាជ្យនៅដាយវៀត។
១៣៧០	សឹង ញ៉ាត់ឡេ ត្រូវបានទម្លាក់ពីរាជ្យ ហើយប្រហារជីវិតដោយពួកព្រះអង្គម្ចាស់ត្រឹង។ មាតារបស់ញ៉ាត់ឡេ បានភៀសព្រះកាយទៅចាម្ប៉ា ហើយពឹងស្តេចចាមឲ្យវាយប្រហារដាយវៀតដើម្បីសងសឹក។
១៣៧១	ទ័ពចាមវាយលុកលុយរាជធានីហាណូយ។
១៣៧៦	ឆែ បុងង៉ា វាយលុក ហោចូវ។ ត្រឹង សេតុង កេណ្ឌទ័ព ១២០ ០០០នាក់ដើម្បីឈ្លានពានចាម្ប៉ា។
១៣៧៧	សមរភូមិវិជ័យ: ឆែ បុងង៉ា បានយកជ័យជម្នះហើយសម្លាប់ស្តេចសេតុង។ ទ័ពចាមដេញតាមទ័ពយួនដែលនៅសល់រហូតវាយកម្ទេចក្រុងហាណូយជាលើកទីពីរ។
១៣៧៨	ព្រះអង្គម្ចាស់ ត្រឹង ហុក ដែលចូលខ្លួនជាមួយចាម បានតាំងខ្លួនជាស្តេចដាយវៀត ហើយកម្ទេចក្រុងហាណូយជាលើកទីបី។
១៣៧៩	ត្រឹង ភេដេ បានរើទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋទៅភ្នំធៀនកេ និងគុហាខាឡាំង។
១៣៨០	ចាមបានឈ្លានពាន ថាញ់ហោ, តែត្រូវបានបណ្តេញដោយ ហូ គុយលី។ ទ័ពចាមបានភៀសខ្លួនទៅ ខេត្តក្វាងប៊ិញ។
១៣៨១	ចិនបានគំរាម ត្រឹង ភេដេ ដែលវាយប្រហារលើព្រំដែនដែលមានជម្លោះជាមួយមីង។ ស្តេចភេដេបានបញ្ជូនជំនួយួទៅទ័ពមីងដែលកំពុងច្បាំងក្នុងតំបន់យូណាន។
១៣៨២	ការវាយប្រហារផ្នែកជើងទឹក និងជើងគោករបស់ចាមលើ ថាញ់ហោ តែត្រូវបានកម្ចាត់ដោយ ង្វៀន ដាភឿង។
១៣៨៣	បរាជ័យនៃការវាយប្រហារផ្នែកជើងទឹកវៀតណាម។ ឆែ បុងង៉ា បើកការវាយប្រហារថ្មីតាម ជួរភ្នំអាណ្ណាម ហើយលុកលុយហាណូយជាលើកទីបួន។
១៣៨៤	ទ័ពចាមលុកលុយកម្ទេច ថាញ់ហោ។
១៣៨៥	ក្បួនសំពៅរបស់ ហូ គុយលី ត្រូវបានបង្ខំឲ្យដកថយដោយសារព្យុះ។ មេបញ្ជាការស្តេចចាម ឡា ខៃ គ្រប់គ្រងទ័ពចាម ហើយវាយលុក តំបន់ដីសណ្តទន្លេក្រហម តែមិនអាចយកហាណូយបាន។
១៣៨៦	ឆែ បុងង៉ា បានបញ្ជូនរាជបុត្រាព្រះនាម ពោធិ៍ ពូ ល៉្យាង សិវរាជ ឲ្យដឹកនាំបេសកកម្មការទូតទៅរាជការចិន។
១៣៨៧	ត្រឹង ញ៉េតុង បានតែងតាំង ហូ គុយលី ឲ្យទៅជានាយករដ្ឋមន្រ្តី។
១៣៨៨	គម្រោងការបះបោរប្រឆាំង ហូ គុយលី ត្រូវទទួលបរាជ័យ។ ត្រឹង ភេដេ ត្រូវបានទម្លាក់ពីរាជ្យបល្ល័ង្ក។ បេសកកម្មការទូតចិនចូលមកដាយវៀត ហើយទាមទារដំរីចាម្ប៉ា៥០ក្បាល។
១៣៨៩	ការបះបោរប្រឆាំង ហូ គុយលី។ ឆែ បុងង៉ា បានបើកការវាយប្រហារទៅភាគខាងជើងជាថ្មី ខណៈពួកបះបោរកាន់កាប់រាជធានីហាណូយ។
១៣៩០	ឆែ បុងង៉ា ត្រូវបានធ្វើគុតដោយព្រះអង្គម្ចាស់យួន ត្រឹង ហាតចឹង ដោយបានប្រើប្រាស់កាំភ្លើងក្នុងសង្រ្គាមជើងទឹកលើទន្លេហៃទ្រៀវ។ កងទ័ពចាមបានបែកបាក់ ហើយមេទ័ព ឡា ខៃ ដកថយទៅចាម្ប៉ា ហើយតាំងខ្លួនជាស្តេច ជ័យសឹម្ហវរ្ម័នទី៥ សង្រ្គាមត្រូវបានបញ្ចប់។

សូមមើលផងដែរ

	តោរណៈHistory
	តោរណៈVietnam

សង្គ្រាមខ្មែរ-ចាម
សង្គ្រាមសែសិបឆ្នាំ
ការធ្វើសញ្ជ័យរបស់មីងលើយូណាន

↑ Whitmore (2011), p. 196.

[FOOTNOTEWhitmore2011196-1] Whitmore (2011), p. 196.

[១]