សមុទ្រអារ៉ាល់
| |||
| ភូមិសាស្ត្រ |  កាហ្សាក់ស្ថាន និង ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស អ៊ូបេគីស្ថាន
| ||
| កូអរដោនេ | 45° N 60° E | ||
| ប្រភេទបឹង | endorheic | ||
| ទន្លេហូរចូល | Amu Darya, Syr Darya | ||
| ប្រទេសពាក់ព័ន្ធ | កាហ្សាក់ស្ថាន ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស អ៊ូបេគីស្ថាន ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស គាហ្គីស្ថាន  តាជីគីស្ថាន ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស តួរមិនីស្ថាន | ||
| ក្រឡាផ្ទៃ | ១៧,១៦០ គីឡូម៉ត្រការ៉េ (២០០៤) ២៨,៦៨៧ គីឡូម៉ត្រការ៉េ (១៩៩៨) ៦៨,០០០ គីឡូម៉ត្រការ៉េ (១៩៦០) | ||
សមុទ្រអារ៉ាល់ (ជាភាសាអង់គ្លេស៖ Aral Sea, ភាសាកាហ្សាក់៖ Арал Теңізі, Aral Tengizi, ភាសាអ៊ុយប៊ែរ៖ Orol dengizi, ភាសារុស្ស៊ី៖ Аральскοе мοре, ភាសាតាជីគ/ពែក៖ Daryocha-i Khorazm, Lake Khwarazm) គឺជាសមុទ្របិទមួយ ស្ថិតនៅអាស៊ីកណ្តាល ខាងជើងជាប់នឹងខេត្ត Aktobe និង Kyzylorda នៃប្រទេសកាហ្សាក់ស្ថាន និងខាងត្បូងជាប់នឹង តំបន់ស្វយ័ត Karakalpakstan នៃប្រទេសអ៊ុយប៊ែគីស្ថាន។ ឈ្មោះនៃបឹង គេអាចបកប្រែថា សមុទ្រនៃបណ្ដាកោះ (Sea of islands) ដោយយោងតាមចំនួនកោះជាង ១៥០០ ដែលមានក្រឡាផ្ទៃធំជាង ១ហិចតា ដែលមានហ៊ុមព័ទ្ធជុំវិញដោយទឹក។ បច្ចុប្បន្ន មានបឹងចំនួនបីនៅក្នុងអាងនៃសមុទ្រអារ៉ាល់ទាំងមូលគឺ៖ សមុទ្រអារ៉ាល់ខាងជើង និង អាងខាងលិច និងអាងខាងកើត នៃសមុទ្រអារ៉ាល់ខាងត្បូង។
ប្រវត្តិនៃសមុទ្រអារ៉ាល់
សមុទ្រអារ៉ាល់ ជាអតីតបឹង ធំជាងគេទី៤ លើលោក ដែលមានផ្ទៃ ៦៨.០០០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ។ សមុទ្រអារ៉ាល់ បានចាប់ផ្ដើមរីងនៅទសវត្សឆ្នាំ ១៩៦០ ក្រោយពេលដែលទន្លេ Amu Darya និង Syr Darya ដែលហូរចាក់ទៅសមុទ្រអារ៉ាល់ ត្រូវបានគេបង្វែរយកទឹកទៅប្រើសម្រាប់តម្រូវការស្រោចស្រពដំណាំ នៃគម្រោងប្រើប្រាស់ទឹករបស់អតីតសហភាពសូវៀត។ នៅឆ្នាំ ២០០៤ សមុទ្រអារ៉ាល់ បានរីងនៅសល់តែ ២៥% ប៉ុណ្ណោះ នៃផ្ទៃក្រឡាដើម ហើយ កំហាប់អំបិលបានកើនឡើងជិត៥ដង ដែលបានបំផ្លាញជីវសាស្ត្រចម្រុះជាច្រើន (រុក្ខជាតិ និងសត្វ)។ នៅឆ្នាំ ២០០៧ ផ្ទៃសមុទ្រអារ៉ាល់ បានបន្តថយចុះនៅសល់តែ ១០% ប៉ុណ្ណោះ នៃផ្ទៃក្រឡាដើម បានចែកបឹងទាំងមូលទៅជាបឹង៣ផ្នែកផ្សេងគ្នា។ ភាពសម្បូរបែបពីការនេសាទត្រូវបានបំផ្លាញយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ដោយក្រុងនេសាទនៅតាមច្រាំងសមុទ្រអារ៉ាល់ បានក្លាយទៅជាកន្លែងកប់ខ្មោចកប៉ាល់ទៅវិញ។ ជាមួយមហន្តរាយនេះបានបង្កើតឱ្យមានភាពអត់ការងារធ្វើ និងផលប៉ះពាល់សេដ្ឋកិច្ច។
សមុទ្រអារ៉ាល់ ក៏បានរងនូវការបំពុលយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរផងដែរ ដោយសារ ការសាកល្បងគ្រាប់បែក គម្រោងឧស្សាហកម្ម ការប្រើប្រាស់ថ្នាំសម្លាប់សត្វល្អិត និងជីរ។ ខ្យល់បានបក់នាំអំបិលពីផ្ទៃសមុទ្រដែលរីង បំផ្លាញដល់ដំណាំ និងបំពុលដល់ទឹកសម្រាប់ទទួលប្រើប្រាស់ ទទួលទានផងដែរហើយល្អងធូលីអំបិលបានបង្កផលប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងដល់សុខភាពសាធារណៈ។ ការបាត់បង់សមុទ្រអារ៉ាល់ ក៏ត្រូវបានគេវាយតម្លៃផងដែរថា បានបណ្ដាលឱ្យមានបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុតំបន់ ដោយរដូវក្ដៅកាន់តែក្ដៅ ហើយរដូវរងាកាន់តែត្រជាក់ និងកាន់តែវែងជាងមុន។
ស្ថានភាពនៃសមុទ្រអារ៉ាល់ ត្រូវបានគេលើកឡើងជារឿយៗថាគឺជាគ្រោះមហន្តរាយ បរិស្ថាន។ ឥឡូវនេះនៅមានតែការប្រឹងប្រែងនៅក្នុងប្រទេស កាហ្សាក់ស្ថាន ដើម្បីស្រោចស្រង់នូវអ្វី ដែលមាននៅសល់នៅភាគខាងជើង នៃសមុទ្រអារ៉ាល់ (សមុទ្រអារ៉ាល់តូច)។ ការសម្រេចបាននូវគម្រោងកសាងទំនប់កាលពីឆ្នាំ ២០០៥ បានធ្វើឱ្យកម្ពស់ទឹកបានកើនឡើងរហូតដល់ ២ ម៉ែត្រ កំហាប់អំបិលបានថយចុះ ត្រីចាប់ផ្ដើមសំបូរសារឡើងវិញ សម្រាប់ការនេសាទបានដោយសមស្រប។ សម្រាប់ទស្សនវិស័យ នៃសមុទ្រអារ៉ាល់ភាគខាងត្បូង (សមុទ្រអារ៉ាល់ធំ) នៅតែពុំមានដំណើរការទៅមុខ។
បញ្ហាបរិស្ថានវិទ្យា
អតីតភាព
នៅឆ្នាំ ១៩១៨ រដ្ឋាភិបាល សូវៀតបានសម្រេចថា ទន្លេ២ ដែលហូរចាក់ទៅសមុទ្រអារ៉ាល់គឺ៖ ទន្លេ Amu Darya នៅភាគខាងត្បូង និងទន្លេ Syr Darya នៅភាគឦសាន ត្រូវបង្វែរទឹកយកទៅស្រោចស្រពលើវាលរហោឋានក្នុងការរៀបចំដើម្បី ដាំស្រូវ ត្រសក់ ធញ្ញជាតិ និងកប្បាស។ គម្រោងនេះស្ថិតនៅក្នុងផែនការរបស់ សូវៀតសម្រាប់ដំណាំកប្បាស (មាសស) ដើម្បីក្លាយជាអ្នកនាំចេញដ៏សំខាន់។ គម្រោងនេះបានបញ្ចប់ជាយថាហេតុ ដោយបន្សល់ឱ្យអ៊ុយប៊ែគីស្ថាន ក្លាយជាអ្នកនាំចេញកប្បាសដ៏ធំមួយក្នុងចំណោមប្រទេសនាំចេញកប្បាសធំបំផុតក្នុងលោក នាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។
ការសង់ប្រឡាយបង្ហូរទឹក បានចាប់ផ្ដើមក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំនៅទសវត្សឆ្នាំ ១៩៤០។ ប្រឡាយជាច្រើនបានកសាងឡើងដោយខ្វះលក្ខណៈបច្ចេកទេស ដោយធ្វើឱ្យទឹកអាចហូរចេញ ឬរងការរំហួត។ ចំពោះប្រឡាយ Qaraqum ដែលជាប្រឡាយធំបំផុតនៅអាស៊ីកណ្តាល ទឹកប្រហែលពី ៣០ ទៅ ៧៥% បានបាត់បង់។ សព្វថ្ងៃនេះមានតែ ១២% ប៉ុណ្ណោះនៃប្រវែងប្រឡាយសរុប នៃប្រទេសអ៊ុយប៊ែគីស្ថាន ដែលមិនអាចជ្រាបទឹកចេញ។
មកដល់ឆ្នាំ ១៩៦០ ទឹកពី ២០ ទៅ ៦០ គីឡូម៉ែត្រគុប ត្រូវបានត្រូវបានបង្វែរទៅស្រោចស្រពលើដីរៀងរាល់ឆ្នាំជំនួសការហូរចាក់ទៅក្នុងសមុទ្រអារ៉ាល់។ ដោយសារការបង្វែរនូវបរិមាណទឹកដ៏ច្រើននេះហើយ ទើបបានធ្វើឱ្យសមុទ្រអារ៉ាល់ចាប់ផ្ដើមរីងនៅទសវត្សឆ្នាំ ១៩៦០។ ពីឆ្នាំ ១៩៦១ ដល់ ឆ្នាំ ១៩៧០ កម្ពស់ទឹកសមុទ្រអារ៉ាល់បានស្រកចុះជាមធ្យម ២០ សង់ទីម៉ែត្រក្នុងមួយឆ្នាំ។ នៅទសវត្សឆ្នាំ ១៩៧០ អត្រានេះ បានកើនឡើងជិត៣ដង ដោយកម្ពស់ទឹកបានបន្តស្រកចុះក្នុងកម្រិតពី ៥០ ទៅ ៦០ សង់ទីម៉ែត្រក្នុងមួយឆ្នាំ ហើយនៅទសវត្សឆ្នាំ ១៩៨០ កម្ពស់ទឹកសមុទ្រអារ៉ាល់នៅតែបន្តស្រកចុះ និងពី ៨០ ទៅ ៩០ សង់ទីម៉ែត្រក្នុងមួយឆ្នាំនាពេលបច្ចុប្បន្ន។ ដោយអត្រា នៃការប្រើប្រាស់ទឹកស្រោចស្រពដីនៅតែបន្តការកើនឡើង បានធ្វើឱ្យបរិមាណទឹក ដែលទាញពីទន្លេទាំងពីរបានកើនឡើងទ្វេដង ពីឆ្នាំ ១៩៦០ ដល់ឆ្នាំ ២០០០ ទន្ទឹមនឹងគ្នានេះផលិតផលកប្បាសក៏បានកើនឡើងជិតពីរដងដែរ។
វិស័យនេសាទ នៃសមុទ្រអារ៉ាល់ ដែលនៅពេលសម្បូរសប្បាយបំផុត បានផ្ដល់ការងារដល់មនុស្សជាង ៤០.០០០ នាក់ ហើយត្រូវបានវាយតម្លៃថាមានប្រហែល ១ ភាគ ៦ នៃផលនេសាទសរុបនៃសហភាពសូវៀត។
ការប្រែប្រួលទ្រង់ទ្រាយ នៃសមុទ្រអារ៉ាល់ ពុំបានធ្វើឱ្យមានការភ្ញាក់ផ្អើលដល់សហភាពសូវៀតឡើយ ដោយពួកគេបានគិតដឹងមុនជាយូរយារណាស់មកហើយ។ ដូចជានៅដើមឆ្នាំ ១៩៦៤ លោក Aleksandr Asarin នៅវិទ្យាស្ថាន Hydroproject បានគូសបញ្ជាក់ពីមហន្តរាយនៃសមុទ្រអារ៉ាល់ វាគឺជាផ្នែកមួយនៃផែនការប្រាំឆ្នាំ ដែលដាក់ចេញដោយគណៈរដ្ឋមន្ត្រី និងការិយាល័យនយោបាយសូវៀត។ មិនមានថ្នាក់ក្រោមណាម្នាក់ហ៊ាននិយាយជំទាស់រាល់ផែនការទាំងអស់នោះឡើយ ទោះជាត្រូវបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់សមុទ្រអារ៉ាល់ក៏ដោយ។
ជាប្រតិកម្មតបត ដោយកែប្រែការព្យាករណ៍ អ្នកជំនាញ សូវៀតជាច្រើនបានសន្មតថា សមុទ្រអារ៉ាល់គឺជាកំហុសដោយធម្មជាតិ ហើយវិស្វករ សូវៀតម្នាក់បាននិយាយនៅឆ្នាំ ១៩៦៨ ថាជាការពិត ការរីងហួតនៃសមុទ្រអារ៉ាល់គឺជារឿងដែលមិនអាចជៀសផុតបាន។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ចាប់តាំងពីទសវត្សឆ្នាំ ១៩៦០ មកគម្រោងដ៏ធំមួយត្រូវបានគេគិតគូរទាញយកទឹកដោយផ្ទាល់ពីផ្នែកនៃអាងទន្លេ Ob ដោយឆ្លងកាត់ប្រព័ន្ធប្រឡាយដ៏ធំនៃអាស៊ីកណ្ដាល។ ការស្ដារសមុទ្រអារ៉ាល់ឡើងវិញ ត្រូវបានសន្មតថាជាគោលដៅដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងគម្រោងជាច្រើន។
ស្ថានភាពបច្ចុប្បន្ន
ពីឆ្នាំ ១៩៦០ ដល់ឆ្នាំ ១៩៩៨ សមុទ្រអារ៉ាល់ បានរីងអស់ប្រមាណ ៦០% នៃផ្ទៃក្រឡាដើម និងប្រមាណជា ៨០% នៃចំណុះ។ នៅឆ្នាំ ១៩៦០ សមុទ្រអារ៉ាល់ គឺជាបឹងធំជាងគេទី៤ នៅលើពិភពលោក ដែលមានផ្ទៃក្រឡាប្រមាណ ៦៨.០០០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ និងចំណុះប្រមាណ ១.១០០ គីឡូម៉ែត្រគុប។ មកដល់ឆ្នាំ ១៩៩៨ ផ្ទៃសមុទ្រទាំងមូលបាននៅសល់តែប្រមាណ ២៨.៦៨៧ គីឡូម៉ែត្រការ៉េប៉ុណ្ណោះ ធំជាងគេទី៨ លើលោក។ បរិមាណទឹកដែលបាត់បង់ គឺស្មើនឹង បរិមាណទឹក ដែលហូរចូលបឹង Erie និង Ontario រួមបញ្ចូលគ្នា ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ កំហាប់អំបិល បានកើនឡើងពី ១០ ក្រាមក្នុងមួយលីត្រ ទៅ ៤៥ ក្រាមក្នុងមួយលីត្រនៅឆ្នាំ ២០០៤ ផ្ទៃសមុទ្រទាំងមូលសល់ប្រមាណ ១៧.១៦០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ ស្មើនឹង ២៥% នៃផ្ទៃក្រឡាដើម។ គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០០៧ ផ្ទៃសមុទ្រអារ៉ាល់បានថយមកត្រឹមប្រហែល ១០% នៃផ្ទៃក្រឡាដើមប៉ុណ្ណោះ ហើយកំហាប់អំបិលនៅសមុទ្រអារ៉ាល់ភាគខាងត្បូង (សមុទ្រអារ៉ាល់ធំ) បានកើនលើស ១០០ ក្រាមក្នុងមួយលីត្រ។ ជាធម្មជាតិ កំហាប់អំបិលនៃទឹកសមុទ្រមានប្រមាណជា ៣៥ ក្រាមក្នុងមួយលីត្រប៉ុន្តែ ករណីសមុទ្រមរណៈ (The Dead Sea) កំហាប់អំបិលមានពី ៣០០ ទៅ ៣៥០ ក្រាមក្នុងមួយលីត្រ។
បើទោះជាថ្មីៗនេះ ត្រូវបានគេរកឃើញថាមានទឹកហូរចូលទៅក្នុងសមុទ្រអារ៉ាល់ពីក្នុងដី ក៏ពុំអាចបញ្ឈប់ការរីងស្ងួតនៃសមុទ្រនេះដោយឯកឯងបានឡើយ។ បរិមាណទឹកប្រហែល ៤ លានម៉ែត្រគុប បានហូរចូលទៅក្នុងសមុទ្រអារ៉ាល់ក្នុងមួយឆ្នាំ ដែលច្រើនជាងការប៉ាន់ស្មានកាលពីពេលមុន។ លំហូរទឹកក្រោមដីនេះ បានមកពីភ្នំ Pamirs និង Tian Shan ហើយបានធ្វើដំណើរតាមផ្លូវដោយសម្របតាមស្រទាប់ភូមិសាស្ត្រជាច្រើន ទៅកាន់មណ្ឌលដែលប្រេះបែក នៃបាតសមុទ្រអារ៉ាល់។
នៅឆ្នាំ ១៩៨៧ ដោយការរីងស្ងួតបានចែកផ្ទៃបឹង (សមុទ្រអារ៉ាល់) ទៅជាបឹងពីរចែកដាច់ពីគ្នាគឺ៖ សមុទ្រអារ៉ាល់ខាងជើង (the Lesser Sea, or Small Aral Sea) និងសមុទ្រអារ៉ាល់ខាងត្បូង (the Greater Sea, or Large Aral Sea)។ ដៃសមុទ្រសិប្បនិមិត្តត្រូវបានគេជីកដើម្បីភ្ជាប់សមុទ្រទាំងពីរឡើងវិញ ប៉ុន្តែការភ្ជាប់ត្រូវបានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ១៩៩៩ ដោយសារទឹកសមុទ្រទាំងពីរនៅតែបន្តរីងតទៅទៀត។ នៅឆ្នាំ ២០០៣ សមុទ្រអារ៉ាល់ខាងត្បូងបានចែកអាងជាពីរគឺ៖ អាងខាងលិច និងខាងកើត។ ការបាត់បង់ នៃសមុទ្រអារ៉ាល់ខាងជើងត្រូវបានត្រឡប់មករកភាពដើមវិញដោយអន្លើ។ដោយសារការរីងស្ងួត នៃសមុទ្រនេះ ក៏បានបង្កើតនូវ Aral Karakum ដែលជាវាលខ្សាច់នៅលើអតីតផ្ទៃសមុទ្រ។ ការងារស្រោចស្រង់ឡើងវិញ ត្រូវបានអនុវត្តនៅសមុទ្រអារ៉ាល់ខាងជើង។ ការប្រើប្រាស់ទឹកដើម្បីស្រោចស្រពត្រូវបានគេគិតគូរ និងកែលំអឡើងវិញ បានបង្កើនបរិមាណលំហូរទឹកទៅក្នុងសមុទ្រ។ នៅខែ កក្កដា ២០០៣ រដ្ឋាភិបាលកាហ្សាក់ស្ថាន បានប្រកាសផែនការកសាងទំនប់ Kokaral (Kok-Aral) ជាទំនប់ពិតមួយ ខណ្ឌចែកសមុទ្រអារ៉ាល់ជាពីរស្មើគ្នា។ ការងារកសាងទំនប់នេះបានបញ្ចប់ជាស្ថាពរនៅខែ សីហា ២០០៥ ចាប់ពីពេលនោះមក កម្ពស់ទឹកសមុទ្រអារ៉ាល់ខាងជើងបានកើនឡើង ហើយកំហាប់អំបិលត្រូវបានថយចុះ។ នៅឆ្នាំ ២០០៦ ដោយសារការងារស្រោចស្រង់ កម្ពស់ទឹកត្រូវបានគេកត់សម្គាល់ឃើញថាបានកើនឡើងលឿនជាងការរំពឹងទុក។ ដោយសារទំនប់ បានធ្វើឱ្យកម្ពស់ទឹកសមុទ្រអារ៉ាល់ខាងជើងឡើងយ៉ាងលឿនដល់ ៣៨ ម៉ែត្រ ពីកម្ពស់មួយទាបជាង ៣០ ម៉ែត្រ និងតាមការគិតទុកអាចឡើងដល់ ៤២ ម៉ែត្រ។ ដំណើរការសេដ្ឋកិច្ចសំខាន់លើការនេសាទ បានត្រឡប់មករកភាពដើមវិញ ហើយអ្នកសង្កេតការជាច្រើន ដែលបានសរសេរអំពីភយន្តរាយបរិស្ថាន នៃសមុទ្រអារ៉ាល់ មានការភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំងនូវរបាយការណ៍ដែលមិនបានរំពឹងទុកថានៅឆ្នាំ ២០០៦ ការកើនឡើងនូវកម្ពស់ទឹក បានធ្វើឱ្យរស់រានឡើងវិញនូវឧស្សាហកម្មនេសាទ និងអាចផលិតសម្រាប់នាំចេញទៅលក់នៅទីឆ្ងាយដូចជាអ៊ុយក្រែនជាដើម។ បើតាមដឹងការស្រោចស្រង់សមុទ្រនេះ ក៏អាចធ្វើឱ្យមានភ្លៀងឡើងវិញ ដែលបានខកខានជាយូរមកហើយ និងអាចធ្វើឱ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរអតិសុខុមអាកាសធាតុផងដែរ នាំមកនូវក្ដីសង្ឃឹមក្នុងការប៉ុនប៉ងស្ដារវិស័យកសិកម្មឡើងវិញ ដែលបានរំខានដោយព្យុះធូលីនៃតំបន់ (dustbowl) និងការពង្រីកឡើងវិញនូវផ្ទៃសមុទ្រដែលបានរីងស្ងួត។ សមុទ្រ ដែលធ្លាប់ស្រកអស់ ១០០ គីឡូម៉ែត្រ ពីទីក្រុងកំពង់ផែ Aral (ទីក្រុង Aral ត្រូវបានគេស្គាល់ថា Aralsk ឬ Aral'sk) បច្ចុប្បន្នមានចម្ងាយតែ ២៥ គីឡូម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះ។ មានផែនការជាច្រើន ដើម្បីកសាងប្រឡាយតភ្ជាប់ឡើងវិញពីកំពង់ផែអារ៉ាល់ ទៅសមុទ្រ។ បើតាមគម្រោងគឺត្រូវសាងសង់នៅឆ្នាំ ២០០៩ រហូតដល់ពេលដែលគេរំពឹងទុកថាចម្ងាយត្រូវនៅសល់តែប្រមាណ ៦ គីឡូម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះពីសមុទ្រ។ ទំនប់ថ្មីមួយទៀតនឹងត្រូវកសាង ដោយផ្អែកលើកម្ចីពីធនាគារពិភពលោក (World Bank) ដល់ប្រទេសកាហ្សាក់ស្ថាន ដែលនឹងចាប់ផ្ដើមរៀបចំចាក់គ្រឹះនៅឆ្នាំ ២០០៩ ផងដែរដើម្បីពង្រីកបន្ថែមលើផ្ទៃដែលបានរីងនៅភាគខាងជើងសមុទ្រអារ៉ាល់តូច ទៅកាន់អតីតកំពង់ផែសមុទ្រ នៃទីក្រុង Aralsk។
សមុទ្រអារ៉ាល់ខាងត្បូង ដែលលាតសន្ធឹងយ៉ាងធំធេង នៅក្នុងប្រទេសអ៊ុយប៊ែគីស្ថានដ៏ក្រីក្រ ត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទៅតាមយថាកម្ម។ ដំបូងឡើយ គម្រោងនៃសមុទ្រអារ៉ាល់ខាងជើង ហាក់ដូចជាបាននាំមកនូវពន្លឺនៃក្ដីសង្ឃឹមដល់សមុទ្រអារ៉ាល់ខាងត្បូង ដោយរំពឹងទុកថា៖ បន្ថែមលើការកើនឡើងវិញនូវកម្ពស់ទឹកសមុទ្រអារ៉ាល់ខាងជើង ទ្វារទឹកនឹងត្រូវបានបើក ដើម្បីឱ្យទឹកដែលលើសតម្រូវការហូរចាក់ទៅវាលស្ងួតហួតហែងដ៏ធំ នៃសមុទ្រអារ៉ាល់ខាងត្បូង។ ការពិភាក្សា ត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីបង្កើតឡើងវិញនូវដៃសមុទ្រតភ្ជាប់សមុទ្រអារ៉ាល់ខាងជើងដែលមានលក្ខណៈល្អប្រសើរឡើងវិញហើយនោះ ទៅនឹងសមុទ្រខាងត្បូងដែលរងការរីងស្ងួត ប៉ុន្តែពុំមានឆន្ទៈនយោបាយឡើយ។ ប្រទេសអ៊ុយប៊ែគីស្ថាន បានបង្ហាញទស្សនៈគ្មានចំណាប់អារម្មណ៍ ប្រសិនបើបោះបង់ទន្លេ Amu Darya គឺជាការបោះបង់ប្រភពទឹកសម្រាប់ស្រោចស្រពកប្បាស ហើយជំនួសដោយការរុករកប្រេងនៅលើផ្ទៃដីដែលបានរីងស្ងួតនៃសមុទ្រអារ៉ាល់។ វាលអំបិលដ៏ធំ ដែលបានលេចរូបរាងឡើងពីការរីងនៃសមុទ្រអារ៉ាល់ បានបង្កើតឱ្យមានព្យុះធូលី (dust storms) និងធ្វើឱ្យរដូវរងាកាន់តែត្រជាក់ រដូវក្ដៅកាន់តែក្ដៅនៅក្នុងតំបន់។ ដើម្បីសម្រាលទម្ងន់នេះប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពរួមមានការដាំរុក្ខជាតិគ្រប់ប្រភេទ លើផ្ទៃដីដែលកើតថ្មីពីការរីងស្ងួតនៃសមុទ្រអារ៉ាល់ជាដើម។ នៅសមុទ្រអារ៉ាល់ខាងជើងថ្មីៗនេះការងើបឡើងនូវកម្ពស់ទឹកសមុទ្រ មិនទាន់គ្រប់គ្រាន់នៅតំបន់ខ្លះ ដោយសព្វថ្ងៃនេះនិទាឃៈរដូវមិនមានភ្លៀងធ្លាក់ក្នុងរយៈពេលយូរ។
នៅរដូវក្ដៅឆ្នាំ ២០០៣ សមុទ្រអារ៉ាល់ខាងត្បូង បានរីងលឿនជាងការព្យាករណ៍។ នៅជម្រៅជ្រៅបំផុតនៃសមុទ្រ គឺនៅបាតសមុទ្រមានកំហាប់អំបិលខ្ពស់ជាងផ្ទៃខាងលើ ហើយមិនរលាយចូលគ្នាឡើយ។ លើសពីនេះទៅទៀត មានតែផ្ទៃខាងលើនៃសមុទ្រប៉ុណ្ណោះ បានទទួលកម្ដៅនៅរដូវក្ដៅ។ បើតាមទិន្នន័យថ្មីៗនេះ បានឱ្យដឹងថា ផ្នែកខាងលិចនៃសមុទ្រអារ៉ាល់ខាងត្បូង នឹងត្រូវរីងស្ងួតទាំងស្រុងនៅរយៈពេល ១៥ ឆ្នាំខាងមុខ ឯផ្នែកខាងកើតស្ថិតនៅក្នុងភាពមិនច្បាស់លាស់។
អាយុជីវិតនៃសមុទ្រអារ៉ាល់ និងដែនដីសណ្ដនៃទន្លេដែលហូរចាក់ចូលទៅសមុទ្រ បានឈានជិតដល់ទីអវសានហើយ មិនមែនតិចតួចឡើយព្រោះតែកំហាប់អំបិលដ៏ខ្ពស់។ ការស្រកចុះនៃសមុទ្រ បានបង្កើតឡើងនូវវាលលំហដ៏ធំគ្របដណ្ដប់ដោយអំបិល និងសារធាតុគីមីពុល ហើយវាត្រូវបានពាំនាំឆ្ងាយ ដោយសារកម្លាំងខ្យល់បក់ និងរាលដាលទៅតំបន់ជិតខាងទៀតដូចជាលំអងធូលីដែលមានជាតិពុលជាដើម។ ដីដែលនៅជុំវិញសមុទ្រអារ៉ាល់ បានរងការបំពុលយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ហើយប្រជាជនដែលរស់នៅតំបន់នោះ បានទទួលរងគ្រោះពីការខ្វះទឹកស្អាតប្រើប្រាស់ និងប្រឈមនឹងបញ្ហាសុខភាពសាធារណៈផ្សេងៗ ដូចជាអត្រាពិតជាក់ស្ដែងដ៏ខ្ពស់នៃរោគមហារីក និងសួត។ ដំណាំជាច្រើននៅក្នុងតំបន់ ត្រូវបានបំផ្លាញដោយសារតែអំបិលបានវាយលុកទៅលើដី។ ទីប្រជុំជន Moynaq របស់អ៊ុយប៊ែគីស្ថាន ធ្លាប់ជាកន្លែងសម្រាប់ចំណតនាវា និងតំបន់ការនេសាទដ៏រុងរឿង ដែលបានផ្ដល់ការងារដល់មនុស្សប្រហែល ៦០.០០០ នាក់ បច្ចុប្បន្ននេះ បានស្ថិតនៅចម្ងាយរាប់ម៉ាយ (mile ដែល 1 mile = 1609 meters) ពីច្រាំងសមុទ្រ។ ទូកនេសាទជាច្រើន បានស្ថិតនៅរាយប៉ាយពាសពេញដីស្ងួតហែងដែលធ្លាប់គ្របដណ្ដប់ដោយសមុទ្រ កាលពី ២០ ឆ្នាំមុន។
សោកនាដកម្មនៃឆ្នេរសមុទ្រអារ៉ាល់ ត្រូវបានពណ៌នាតាមរយៈខ្សែភាពយន្ត Psy ("Dogs") នៅឆ្នាំ ១៩៨៩ ដោយនាយកគ្រប់គ្រងជាតិសូវៀតឈ្មោះ Dmitriy Svetozarov ។ ខ្សែភាពយន្តនេះ បានសំដៅលើទីតាំងនៅក្នុងទីក្រុងខ្មោចពិតៗ ដោយបង្ហាញនូវទស្សនីយភាពនៃអគារដែលគេបោះបង់ចោល និងកប៉ាល់ដែលស្ថិតនៅរាយប៉ាយ។ លើសពីនេះទៅទៀត នៅឆ្នាំ ១៩៩៩ ផលិតករភាពយន្តជនជាតិអាល្លឺម៉ង់ឈ្មោះ Joachim Tschirner បានផលិតភាពយន្តឯកសារ "Der Aralsee" ឱ្យទូរទស្សន៍ Arte ។
នៅថ្ងៃទី ០៩ តុលា ឆ្នាំ ២០០៧ BBC World បានផ្សាយភាពយន្តឯកសារឈ្មោះ 'Back From The Brink?' ដែលបានផលិតឡើងដោយ Borna Alikhani និង Guy Creasey បានបង្ហាញនូវការផ្លាស់ប្ដូរខ្លះៗ នៅក្នុងតំបន់ចាប់តាំងពីមានវត្តមាននៃទំនប់ Aklak មក។
ដំណោះស្រាយ
មានដំណោះស្រាយខុសគ្នាជាច្រើន សម្រាប់ដោះស្រាយបញ្ហាផ្សេងៗគ្នា ត្រូវបានត្រូវបានដាក់ស្នើអស់ជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ ដែលបានរៀបតាមលំដាប់នៃលទ្ធភាព និងតម្លៃត្រូវចំណាយដូចខាងក្រោម៖
- លើកកម្ពស់គុណភាពនៃប្រឡាយបង្ហូរទឹក
- ដាំរុក្ខជាតិ ដើម្បីបន្សាបជាតិអំបិល និងសារធាតុគីមីពុល
- ណែនាំឱ្យកសិករ ចេះទទួលការខុសត្រូវខ្ពស់លើការប្រើប្រាស់ទឹកទន្លេ
- ផ្លាស់ប្ដូរប្រើប្រាស់កប្បាស ដែលត្រូវការទឹកតិច
- កាត់បន្ថយការប្រើប្រាស់ជីគីមីសម្រាប់កប្បាស
- ទាញយកទឹកពីទន្លេ Volga, Ob និង Irtysh ។ គម្រោងនេះអាចស្ដារសមុទ្រអារ៉ាល់ឡើងវិញក្នុងរយៈពេលពី ២០ ទៅ ៣០ ឆ្នាំ ដោយត្រូវចំណាយពី ៣០ ទៅ ៥០ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក។
- បូម និងលាយបញ្ចូលគ្នារវាងសមុទ្រអារ៉ាល់ និងសមុទ្រកាសព្យែន (Caspian Sea) ដោយឆ្លងកាត់បំពង់កប់ក្រោមដី។
នៅឆ្នាំ ១៩៩៤ ប្រទេសទាំង៥ នៅអាស៊ីកណ្តាល គឺ៖ កាហ្សាក់ស្ថាន អ៊ុយប៊ែគីស្ថាន គីរ៍ហ្គីហ្ស៍ តាជីគីស្ថាន តូមិននីស្ថាន បានចុះហត្ថលេខាផ្ដល់នូវ ១% នៃថវិកាជាតិរបស់ខ្លួនដើម្បីជួយការស្ដារសមុទ្រអារ៉ាល់ឡើងវិញ។ នៅឆ្នាំ ២០០៦ តាមរយៈគម្រោងស្ដារឡើងវិញរបស់ធនាគារពិភពលោក ជាពិសេសសមុទ្រអារ៉ាល់ខាងជើង បានធ្វើឱ្យមានភាពប្រសើរឡើងខ្លះលើសពីការរំពឹងទុក បានសម្រាលនូវអ្វីដែលត្រូវបានគេសម្លឹងមើលក្នុងភាពទុទិដ្ឋិនិយមហួសហេតុ។
ការសាកល្បងអាវុធជីវសាស្ត្រ
នៅឆ្នាំ ១៩៤៨ ការសាកល្បងអាវុធជីវសាស្ត្រដោយសម្ងាត់ ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅលើនៅកោះ Vozrozhdeniya ដែលស្ថិតនៅចំកណ្ដាលសមុទ្រអារ៉ាល់ បច្ចុប្បន្នជាតំបន់ទំនាស់រវាង កាហ្សាក់ស្ថាន និងអ៊ុយប៊ែគីស្ថាន ដែលត្រូវបានគេបោះបង់ចោលនៅឆ្នាំ ១៩៩២ ក្រោយការរលំរលាយនៃសហភាពសូវៀត។
ការអភិវឌ្ឍនៃសមុទ្រអារ៉ាល់
នៅខែ សីហា ឆ្នាំ ២០០៦ ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីអ៊ុយប៊ែគីស្ថាន លោក Ergash Shaismatov បានប្រកាសថា រដ្ឋាភិបាលអ៊ុយប៊ែគីស្ថាន ព្រមទាំងសហគមន៍អន្តរជាតិរួមមានក្រុមហ៊ុន Uzbekneftegaz, LUKoil Overseas, Petronas, Korea National Oil Corporation, និង China National Petroleum Corporation បានចុះហត្ថលេខាព្រមព្រៀងជាមួយរដ្ឋាភិបាលសហការរុករកប្រេង និងឧស្ម័ននៅក្នុងសមុទ្រអារ៉ាល់។