ធម្មនុញ្ញនៃពុទ្ធសាសនា
ធម្មនុញ្ញនៃពុទ្ធសាសនា
រៀបរៀងដោយ ឱម ខែមសុរីយាអាប់រស្មីបន្ត
សេចក្ដីផ្ដើម
[កែប្រែ]ព្រះពុទ្ធសាសនាជាសាសនាធំមួយ ក្នុងចំណោមសាសនាធំៗក្នុងលោក កើតជាយូរយារណាស់មកហើយ, មានប្រជាជនរាប់លាននាក់ ជាពុទ្ធសាសនិក ។ ទីតាំងនៃសាសនានេះគឺ ប្រទេសឥណ្ឌា ។ ព្រះសមណគោតម ទ្រង់ជាមេដឹកនាំបង្កើតឡើង ។ ក្រោយពីពេលដែលព្រះអង្គបានសំរេចនូវចំណែងជាព្រះពុទ្ធ ដោយសេចក្ដីព្យាយាមដ៏មោះមុតរបស់ព្រះអង្គមក ទ្រង់តែងបំពេញព្រះករណីយកិច្ចជាសាស្តា គឺសេចក្ដីយាងទៅប្រកាសផ្សាយព្រះសាសនាក្នុងទីកន្លែងផ្សេងៗ អ្នកមានសទ្ធាជ្រះថ្លាព្រមជឿបដិបត្តិតាមព្រះអង្គ មានចំនួនច្រើនឡើងៗ ជាលំដាប់ ។ អ្នកប្រព្រឹត្តតាមរមែងបានទទួលផល គឺសេចក្ដីសុខ សេចក្ដីចម្រើន តាមសមគួរដល់សេចក្ដីប្រតិបត្តិ ។
វិធីទូន្មានប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធ គឺ
- ទ្រង់ប្រដៅឲ្យដឹងពិត ឃើញពិត ក្នុងសភាវៈដែលគួរដឹង គួរឃើញ ។
- ទ្រង់ប្រដៅមានហេតុ មានផល ដែលអ្នកស្ដាប់អាចត្រិះរិះពិចារណាឃើញពិតបាន ។
- ទ្រង់ប្រដៅជាអស្ចារ្យ គឺអ្នកបដិបត្តិតាមរមែងបានប្រយោជន៍តាមសមគួរដល់សេចក្ដីបដិបត្តិរបស់ខ្លួន ។
ព្រះពុទ្ធ
[កែប្រែ]១-ឆាកជីវិតនិងកាយវិការព្រះពុទ្ធអង្គ
មុននិងសិក្សាធម្មនុញ្ញ (គោលច្បាប់) នៃព្រះពុទ្ធសាសនា យើងគួរស្គាល់តួអង្គព្រះពុទ្ធសិន ។ មានលក្ខណៈ ២ យ៉ាងសំរាប់សម្គាល់គឺៈ
ក- ឆាកជីវិតព្រះពុទ្ធអង្គ ទោះបីយើងពុំបានរស់នៅក្នុងសម័យពុទ្ធកាល ប៉ុន្តែយើងអាចស្គាល់ឆាកជីវិតព្រះពុទ្ធអង្គដោយរូបចម្លាក់ និងគំនូរផ្សេងៗ ដែលគេឆ្លាក់ ឬគូរផែ្នកណាដែលសំខាន់ដូចជា៖
- - ព្រះពុទ្ធអង្គប្រសូត្រ
- - ការជួបប្រទះនឹងទេវទូត (ភេទ) ទាំង៤គឺ មនុស្សចាស់ជរា ឈឺ ស្លាប់ និងអ្នកបួស,
- - ការយាងចេញសាងព្រះផ្នួស
- - ការធ្វើទុក្ខកិរិយា
- - ការជួបប្រទះនិងពួកមារ
- - ការសំរេចព្រះសម្ពោធិញ្ញាណ
- - ការចូលបរិនិព្វាន,
ខ- កាយវិការព្រះពុទ្ធអង្គ ឬមុទ្រៈ
សព្វថ្ងៃនេះ គេបានស្រាវជ្រាវរកឃើញនូវរូបចម្លាក់ព្រះពុទ្ធអង្គច្រើនបែប ប្រកបដោយព្រះកាយវិការប្លែកៗគឺ
- -ឈានមុទ្រៈ ឬកាយវិការសមាធិ,
- -ភូមិស្បសិមុទ្រៈ ឬកាយវិការយកព្រះធរណីធ្វើជាសាក្សី,
- -អភយមុទ្រៈ ឬកាយវិការអប់រំកុំឲ្យភ័យខ្លាចអ្វីៗដែលពុំទានបានពិចារណា
- -ធម្មចក្កមុទ្រៈ ឬកាយវិការកំពុងធ្វើអត្ថាធិប្បាយអំពីអរិយសច្ចៈ បង្វិលដំណើរសេចក្ដី ដូចជាកងរទេះ,
- -វរមុទ្រៈ ឬកាយវិការអប់រំឲ្យមានចិត្តសប្បុរស,
- -វិតកមុទ្រៈ ឬកាយវិការកំពុងពិចារណារកខុសត្រូវ។
សង្កេតៈ លក្ខណៈពិសេសនៃព្រះកាយវិការរបស់ព្រះពុទ្ធអង្គ គួរកត់សំគាល់គឺ ទឹកព្រះភក្ត្រញញឹមជាដរាប ដូចជារកឃើញនូវអាថ៌កំបាំងអ្វីមួយ ដ៏ដែនជ្រៅ ។
២-សិក្សាពុទ្ធប្បវត្តិសង្ខេប
- - ព្រះសិទ្ធត្ថ គោតម ទ្រង់ប្រសូតនៅថ្ងៃសុក្រ ១៥ កើត ខែវិសាខឆ្នាំច ក្រោមដើមសាលព្រឹក្ស ក្នុងឧទ្យានលុម្ពិនី ក្បែរក្នុង កបិលព័ស្ដុ និងនគរទេវទហៈ នៃប្រទេសឥណ្ឌា មុនពុទ្ធសករាជ ៨០ ឆ្នាំ ។
- - ព្រះបិតាព្រះនាម សុទ្ធោទនៈ ព្រះចៅក្រុងកបិលព័ស្ដុ នៃដែនសក្យៈ, ព្រះមាតាព្រះនាម សិរីមហាមាយា (ក្សត្រីយ៍ នៃក្រុងទេវទហៈ) ។
- - បន្ទាប់ពីប្រសូតបាន ៧ ថ្ងៃ ព្រះមាតាក៏ចូលទិវង្គតចោល សិទ្ធត្ថកុមារ ឲ្យនៅកំព្រា តែព្រះរាជកុមារត្រូវបានទទួលការចិញ្ចឹមបីបាច់ថ្នាក់ថ្នមពីព្រះបិតុច្ឆា (ម្ដាយមីងខាងបិតា) របស់ព្រះអង្គព្រះនាម (មហាបជាបតិគោតមី រហូតដល់ព្រះអង្គធំដឹងក្ដី ។
- - ព្រះជន្មាយុបាន១៦ ព្រះវស្សា ព្រះសិទ្ធត្ថ ទ្រង់ទទួលរាជាភិសេកជាព្រះចៅក្រុងកបិលព័ស្តុ ដោយមានព្រះនាង យសោធរាពិម្ពាទេវី ជាអគ្គមហេសី (ព្រះរាជធីតារបស់ព្រះបាទ សុប្បពុទ្ធ និងព្រះនាង អមិតា ក្សត្រសោយរាជ្យនៅនគរទេវទហៈ ជា កោលិយវង្ស) ហើយទ្រង់មានព្រះរាជបុត្រមួយអង្គ ព្រះនាម រាហុលកុមារ ។
- - ព្រះជនាយុបាន ២៩ ព្រះវស្សា ក្រោយពេលដែលទ្រង់ទតយល់នូវទេវទូត ទាំង៤ ជរា-ព្យាធិ មរណៈ អ្នកបួស ព្រះសិទ្ធត្ថទ្រង់នឿយណាយក្នុងភេទជាឃរាវាស ក៏ទ្រង់យាងចេញចាកព្រះរាជវាំងទាំងកណ្ដាលអធ្រាត្រ ទៅបំពេញបព្វជ្ជា ស្វែងរកសម្ពោធិ ។ លុះទៅដល់មាត់ស្ទឹង អនោមា ជាព្រំដែននៃរដ្ឋសក្យៈ និង រដ្ឋមល្លៈ ព្រះសិទ្ធត្ថក៏ចូលទៅសិក្សាក្នុងសំណាក់តាបស ២រូប ឈ្មោះអាលារតាបសកាលាមគោត និង ឧទកតាបសរាមបុត្រ ដែលជាគ្រូល្បីល្បាញមានសិស្សគណជាច្រើន ដោយទ្រង់យល់ថា ការសិក្សា និងវិធីប្រតិបត្តិតាមតាបសទាំង ២ នាក់នេះ អាចកំនត់នូវសេចក្ដីទុក្ខបាន ។ តែព្រះអង្គអស់សង្ឃឹម ដោយចំណេះដឹង និងវិធីប្រតិបត្តិដែលព្រះអង្គទទួលពីតាបសទាំង ២ នាក់នោះ ពុំអាចឲ្យព្រះអង្គចេញចាកពីសេចក្ដីទុក្ខដែលរូបរឹតក្នុងសន្តានចិត្តព្រះអង្គបានឡើយ ។ ទីបំផុតព្រះអង្គក៏យាងចេញចាកពីទីនោះ ហើយសំរេចព្រះទ័យថា នឹងស្វែងរកពោធិញ្ញាណនោះដោយខ្លួនឯង ។ លុះទៅដល់ដំបន់មួយឈ្មោះ ឧរុវេលាសេនានិគម ទ្រង់បានទតឃើញថា ភូមិប្រទេសទីនេះ មានព្រៃខៀវខ្ចី មានទឹកស្ទឹងនេរញ្ជារាថ្លាដូចកញ្ចក់ជាទីស្ងប់ស្ងាត់គួរដល់ការប្រកបព្យាយាម ដើម្បីស្វែងរកមោក្ខធម៌ (ធម៌សំរាប់ធ្វើខ្លួនឲ្យរួចផុតពីសេចក្ដីទុក្ខ កើត ចាស់ ឈឺ ស្លាប់) ទើបទ្រង់ជ្រើសរើសយកទីនោះ ដើម្បីបំពេញភាវនាធម៌ តទៅ ។
- - ក្រោយបំពេញភាវនាធម៌ប្រកបដោយព្យាយាម និងដោយទុក្ករកម្មអស់ពេល៦ វស្សា ព្រះសមណសិទ្ធត្ថបានទៅដល់គោលដៅ គឺយល់ឃើញច្បាស់នូវសម្ពោធិញ្ញាណនោះ នៅលើរតនបល្ល័ង្ក ក្រោមដើមពោធិព្រឹក្ស ក្បែរឆ្នេរស្ទឹងនេរញ្ជរា ក្នុងដែនមគធរដ្ឋ នៃប្រទេសឥណ្ឌា ក្នុងវេលាព្រះអាទិត្យរះបំព្រាងៗ នៃថ្ងៃ ១៥ កើត ខែ វិសាខ ឆ្នាំ រកា មុនគ្រឹស្ដសករាជ ៥៨៨ ។ ព្រះសមណសិទ្ធត្ថទ្រង់បានព្រះនាមហៅថា "ព្រះពុទ្ធ" ចាប់ពីថ្ងៃនោះរហូតមក ។
បឋមទេសនា (ការសំដែងធម៌លើកដំបូង
[កែប្រែ]ក្រោយពីបានការត្រាស់ដឹងជាព្រះពុទ្ធហើយ ព្រះអង្គបានរៀបចំផែនការផ្សព្វផ្សាយនូវអ្វីដែលព្រះអង្គបានត្រាស់ដឹង ដល់អ្នកដែលពុំទាន់ដឹងដទៃទៀត ក្នុងជម្ពូទ្វីប ។ ព្រះអង្គទ្រង់បានយាងចេញពីស្ទឹងនេរញ្ជរាឆ្ពោះទៅកានដំបន់មួយឈ្មោះព្រៃ ឥសិបតនមិគទាយវ័ន ដែលជាទីស្នាក់អាស្រ័យរបស់បញ្ចវគ្គីយ៍ ក្រុមអ្នកបួស ៥ នាក់ គឺកោណ្ឌញ្ញៈ, វប្បៈ, ភទ្ធិយៈ, មហានាម, អស្សជិ ដែលធ្លាប់ តាមបម្រើព្រះអង្គ កាលដែលកំពុងប្រព្រឹត្តទុក្កកិរិយា ហើយដែលចេញចោលព្រះអង្គក្នុងពេល ដែលព្រះអង្គងាកទៅឆាន់ចង្ហាន់ដែលជាផ្លូវកណ្ដាលវិញ ។ ទីនោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានបង្ហាញដល់អ្នកបួសទាំង៥ អំពីសច្ចធម៌ដែលព្រះអង្គបានរកឃើញ និងកើតឡើងដល់ព្រះអង្គក្រោយអ្នកបួសនោះចេញចោល ។ ព្រះអង្គបានឲ្យឈ្មោះសច្ចធម៌របស់ព្រះអង្គដែលរកឃើញនោះថា អរិយសច្ចៈ ប្រែថា ការពិតដ៏ប្រសើរបំផុត ។ ន័យសំខាន់ៗ របស់ការសំដែងធម៌លើកដំបូង ដែលព្រះអង្គបានសំដែងប្រាប់ដល់អ្នកបួសទាំង ៥ នោះមានៈ
- ១-ទ្រង់ចាប់ផ្ដើមនិទានពីផ្លូវចាស់ ២ យ៉ាង ដែលគេធ្លាប់ដឹងថាផ្លូវពុំអាចរកនិព្វាន គឺការរំលត់ទុក្ខបាន ព្រោះជាផ្លូវឆ្វេង និងស្ដាំនិយមជ្រុលពេក (អន្តធម៌ ) គឺបើតឹងពេក ក៏ធូររលុងពេក ។
- ២-ទ្រង់បង្ហាញពីផ្លូវថ្មី ដែលទើបតែរកឃើញ ឈ្មោះ មជ្ឈិមបដិមាទា ជាផ្លូវកណ្ដាល មិនធូរពេក ជាផ្លូវអាចឲ្យកើតបញ្ញា ធ្វើឲ្យកើតសេចក្ដីដឹងប្រាកដ ធ្វើឲ្យកើតការស្ងប់ ធ្វើឲ្យរំលត់ទុក្ខបាន ។
- ៣-ទ្រង់បញ្ជាក់ថា ផ្លូវកណ្ដាលដ៏ប្រសើរនោះមាន ៨ ប្រការគឺៈ
- - សម្មាទិដ្ឋិ ត្រូវមានប្រាជ្ញាយល់ត្រូវ
- - សម្មាសង្កប្បៈ ត្រូវមានសេចក្ដីត្រិះរិះត្រូវ
- - សម្មាវាចា ត្រូវមានការនិយាយស្ដីត្រឹមត្រូវ
- - សម្មាកម្មន្តៈ ត្រូវមានអំពើត្រូវ
- - សម្មាអាជីរៈ ត្រូវមានការចិញ្ចឹមជីវិតត្រូវ
- - សម្មាវាយាមៈ ត្រូវមានសេចក្ដីព្យាយាមត្រូវ
- - សម្មាសមាធិ ត្រូវមានការតម្កល់ចិត្តឲ្យបានត្រូវ
- ៤-ព្រះអង្គបានបង្ហាញថា ជីវិតមនុស្សពោរពេញទៅដោយសេចក្ដីទុក្ខវេទនា និងបញ្ហាគ្រប់បែបយ៉ាង ។ កើតមកក៏ទុក្ខ, ជរាក៏ទុក្ខ, ឈឺក៏ទុក្ខ, ស្លាប់ក៏ទុក្ខ, ជួបនឹងមនុស្សជាទីសំអប់ក៏ទុក្ខ, បែកពីអ្នកជាទីស្រឡាញ់ក៏ទុក្ខ, មិនអាចបំពេញបំណងបានក៏ទុក្ខ... ។ រួមសេចក្ដីឲ្យខ្លីទៅ ព្រះអង្គទ្រង់សំដែងថាសេចក្ដីទុក្ខទាំងឡាយនេះ កើតឡើងព្រោះតែការប្រកាន់ភ្ជាប់ថា នេះជាអញនោះជារបស់អញ ។ ព្រះអង្គបានហៅធាតុពិតរបស់ទុក្ខ ដែលមានទាំងអស់នេះថាទុក្ខអរិយសច្ចៈ ប្រែថា ទុក្ខគឺជាសច្ចធម៌ដែលគួរដឹងជាទីបំផុត ។ ទ្រង់បង្ហាញឲ្យដឹងទៅដល់ជម្រៅរបស់ទុក្ខនេះថា កើតឡើងព្រោះហេតុដែលមានឈ្មោះថា តណ្ហា គឺសេចក្ដីប្រាថ្នា, ចំណង់, ។ ព្រះអង្គហៅការពិត នៃហេតុរបស់ទុកនេះ ថា ទុក្ខសមុទយអរិយសច្ចៈ ប្រែថា ហេតុដែលនាំឲ្យកើតទុក្ខ ជាសច្ចធម៌ដែលគួរដឹងជាទីបំផុត ។ ទ្រង់បង្ហាញឲ្យដឹងថា មានសភាវធម៌មួយឈ្មោះ និរោធ ដែលជាសភាវៈប្រាសចាកទុក្ខ គ្មានទុក្ខ ដែលគេអាចទៅដល់បាន និងសម្រេចបាន ។ ព្រះអង្គហៅការពិតនេះថា ទុក្ខនិរោធអរិយសច្ចៈ ប្រែថា ការរំលត់ទុក្ខជាសច្ចធម៌ដែលគួរដឹងជាទីបំផុត ។ ជាចុងក្រោយ ទ្រង់ក៏បង្ហាញពីវិធីសម្រាប់ទៅឲ្យដល់សភាវធម៌ ដែលហៅថានិរោធ ឬសភាវៈដែលមិនមានទុក្ខនោះ ។ វិធីនោះគឺ អរិយមគ្គ ទាំង៨ ។ ព្រះអង្គបានហៅផ្លូវនេះថា ទុក្ខនិរោធគាមិនីបដិបទាអរិយសច្ចៈ ប្រែថា បដិបត្តិដែលជាផ្លូវសម្រាប់ទៅកាន់ទីរំលឹកទុក្ខ ជាសច្ចធម៌ដែលគួរដឹងជាទីបំផុត ។ នៅចុងក្រោយនៃធម្មទេសនា កោណ្ឌញ្ញៈ បានត្រាស់ដឹងនូវលោកុត្តរធម៌ថ្នាក់សោតាបត្តិផលជាដំបូងក្នុងលោក ដែលជាការបញ្ជាក់ថាការត្រាស់ដឹងដែលព្រះអង្គទទួលបាននោះ ជាសច្ចធម៌ដ៏ពិតមែន ។ ធម៌ទេសនាលើកដំបូងនេះ ត្រូវបានអ្នកប្រាជ្ញលោកហៅថា ធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រ គឺព្រះសូត្រដែលប្រព្រឹត្តទៅដូចជាកងវិលទៅមុខ ហើយចាប់ពីពេលនោះឯង ដែលព្រះធម៌របស់ព្រះពុទ្ធអង្គវិលទៅមុខ រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។
ពុទ្ធសាវ័ក និង បេសកកម្មរបស់លោក
[កែប្រែ]ក- ពុទ្ធសាវ័កដំបូងៗ
នៅពេលសំដែងធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រចប់ អ្នកបួសទាំង ៥ ក៏បានសុំបួសជាមួយព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ។ ព្រះអង្គបានហៅអ្នកបួសទាំង ៥ នោះថា ភិក្ខុ ដែលប្រែថា" អ្នកឃើញភ័យនៅ ក្នុងវដ្ដសង្សារ" ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់គង់នៅជាមួយភិក្ខុសង្ឃទាំង ៥ អង្គ អស់រយៈពេលមួយរដូវវស្សា (៣ ខែ) ព្រមទាំងបានប្រោសសំដែងធម៌ អប់រំដល់ភិក្ខុទាំង ៥ នោះ រហូតបានសំរេចជាព្រះអរហន្ត ។ ក្នុងវស្សានោះផងដែរ ព្រះអង្គបានបំបួសបុរស ៥៥ រូបថែមទៀត ឲ្យទៅជាភិក្ខសង្ឃនឹងបង្រៀនអប់រំហ្វឹកហាត់ឲ្យចេះដឹងក្នុងព្រះធម៌ ដែលព្រះអង្គបានត្រាស់ដឹងរហូតដល់បានសំរេចជាព្រះអរហន្តគ្រប់អង្គទាំងអស់ ព្រមទាំងបានទទួលគ្រហស្ថមួយគ្រួសារជាសាវ័កព្រះអង្គទៀតផង ។ ទ្រង់បានហៅសាវ័ក ដែលជាគ្រហស្ថនោះថា ឧបាសក សម្រាប់បុរស និងឧបាសិកាសំរាប់ស្ត្រី ប្រែថា អ្នកដែលចូលជិតព្រះរតនត្រ័យគឺ ព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ និងព្រះសង្ឃ ។ ពេលនោះ ព្រះអង្គមានភិក្ខុសង្ឃជាព្រះអរហន្តចំនួន ៦០ រូប (៦១ និងព្រះ អង្គផង ) ។
ខ- បេសកកម្មរបស់ពុទ្ធសាវ័ក
លុះផុតរដូវវស្សាហើយ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានកោះប្រជុំភិក្ខុទាំង៦០ រូបហើយបានណែនាំភិក្ខុសង្ឃទាំង ៦០ រូប ជាសិស្សដ៏ចំណានទាំងនោះឲ្យចេញប្រកាសផ្សាយពុទ្ធវចនៈ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ និងសេចក្ដីសុខដល់ជនជាច្រើន ដើម្បីអនុគ្រោះដល់សត្វលោក ដើម្បីសេចក្ដីសុខដល់ទេវតា និងមនុស្សទាំងឡាយ ។ ព្រះអង្គបានរំលឹកថា អ្នកទាំងឡាយ កុំទៅពីរនាក់តាមផ្លូវជាមួយគ្នា, ចូរសំដែងធម៌ឲ្យពិរោះបទដើម បទកណ្ដាល និងបទចុង , ចូរប្រកាសនូវព្រហ្មចិរយាធម៌ប្រកបដោយអត្ថ និងព្យញ្ជនៈ ឲ្យពេញបរិបូណ៌ ។
ក្រោយពីបានផ្ដល់ឱវាទ ដល់ភិក្ខុដែលជាបរិស័ទ ទាំង ៦០ រូបហើយ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ក៏បានយាងធ្វើដំណើរទៅកាន់រដ្ឋមគធៈ ដែលជារដ្ឋមួយមានការរីកចម្រើន និង សំបូរទៅដោយបញ្ញាវ័ន្ត មេសាសនា និងលទ្ធិផ្សេងៗ ។ ទីនោះ ព្រះអង្គបានធ្វើឲ្យមេលទ្ធិដ៏មានឥទ្ធិពល ៣ នាក់ និងសាវ័ករបស់គេចំនួន ១០០០ នាក់លះបង់លទ្ធិបូជាភ្លើងរបស់ខ្លួនចេញ ហើយស្ម័គ្រចិត្តមកបួសជាមួយព្រះអង្គទាំងអស់គ្នា ។ ហេតុការណ៍នេះ បានធ្វើឲ្យក្រើករំពើដល់មជ្ឈដ្ឋានមហាជន ក្សត្រ ព្រាហ្មណ៍ មេសាសនា និង សាសនិកសាសនាដទៃយ៉ាងខ្លាំង ។ ពួកគេទាំងអស់នោះ បាននាំគ្នានិយាយគ្នាដោយរំភើបថា មានព្រះអរហន្តកើតឡើងក្នុងលោកហើយ លោកជាព្រះពុទ្ធ ដែលត្រាស់ដឹងដោយព្រះអង្គឯង ជាអ្នកបរិបូណ៌ដោយពហុវិជ្ជា និង មានការប្រព្រឹត្តល្អឥតខ្ចោះ, លោកជាអ្នកមានដំណើរជីវិតដ៏ល្អប្រពៃ ជាអ្នកប្រាជ្ញប្រចាំពិភពលោក ជាអ្នកពូកែក្នុងការប្រៀនប្រដៅអប់រំមនុស្សដោយគ្មានគ្រូប្រៀប ។ ទាំងមនុស្សទាំងទេវតាដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ បានចូលមកថ្វាយបង្គំសុំលោកធ្វើជាគ្រូ ។
ជោគជ័យដ៏ធំរបស់ព្រះងង្គ លើមេលទ្ធិបូជាភ្លើងទាំង ៣ នាក់បានធ្វើឲ្យព្រះបាទពិម្ពិសារ ក្សត្រក្នុងរដ្ឋមគធៈក្លាយទៅជាពុទ្ធបរិស័ទដ៏មានកម្លាំងមួយអង្គ ក្នុងការ ជួយផ្សព្វផ្សាយពុទ្ធសាសនា ។ ក្នុងរយៈពេលត្រឹមតែ ៦ ខែ ប៉ុណ្ណោះព្រះអង្គបានទទួលបេក្ខជនមកបួសជាព្រះសង្ឃដល់ទៅជាង ១០០០ អង្គ និងឧបាសកឧបាសិកា ដល់ទៅរាប់ពាន់នាក់ ។
រីឯសារីបុត្ត និង មោគ្គល្លាន ដែលសិក្សាប្រតិបត្តិតបធម៌ ក្នុងសំណាក់គ្រូឈ្មោះ សញ្ជ័យ អស់ពេលដ៏យូរនោះ ពុំបានរកឃើញពន្លឺត្រាស់ដឹងអ្វីឡើយ ។ ថ្ងៃមួយ សារីបុត្តបានជួបនឹងព្រះអស្សជិត្ថេរ ជាសាវ័ករបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ។ ក្រោយពីបានស្ដាប់នូវធម្មបរិយាយរបស់ព្រះអស្សជិត្ថេររួចមក ក៏កើតមានសេចក្ដីជ្រះថ្លា ហើយបានទៅបបួលមោគ្គល្លានជាមិត្ត ទៅសុំចូលបួសក្នុងសំណាក់ព្រះពុទ្ធបរមគ្រូ ។ ៧ ថ្ងៃក្រោយពីបួសមក មោគ្គល្លានបានសំរេចសាវ័កបារមីញាណ ។ ឯព្រះសារីបុត្ត កន្លងកន្លះខែពីថ្ងៃបួសមក ក៏បានសំរេចនូវសាវកបារមីញាណ ។
សាវកសន្និបាតប្រគល់ដំណែងអគ្គសាវ័ក និងប្រកាសធម្មនុញ្ញពុទ្ធសាសនា
[កែប្រែ]ដោយឃើញចំនួនបរិស័ទកាន់តែមានច្រើនឡើងៗ ដូច្នេះហើយ ព្រះអង្គក៏បានរៀបចំធ្វើមហាសន្និបាទមួយឡើង ដើម្បីប្រកាសធម្មនុញ្ញនៃសាសនាព្រះអង្គដល់មនុស្សជាតិទាំងពួងជាផ្លូវច្បាប់ និងជាសាកលថា ពុទ្ធសាសនាបានកើតមានក្នុងលោកហើយ ។ មហាសន្និបាតនោះ ធ្វើនៅថ្ងៃ ១៥ កើត ខែ មាឃ (កុម្ភៈ) ឆ្នាំរកា ក្រោយពេលព្រះអង្គបានត្រាស់ដឹងហើយចំនួន៩ខែ នៅវត្តវេឡុវ័ន (វត្ត ព្រៃឫស្សី) ជិតក្រុង រាជគ្រឹះ នៃរដ្ឋមគធៈ ហើយមានព្រះភិក្ខុសង្ឃបួសផ្ទាល់នឹងព្រះអង្គចំនួន ១២៥០ រូប ដែលសុទ្ធសឹងជាព្រះអរហន្ត ចូលរួមជាសមាជិកមហាសន្និបាទ ។
ក្នុងឱកាសនៃមហាសន្និបាតនោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់បានប្រកាសប្រគល់ដំណែងអគ្គសាវ័កដល់ព្រះថេរៈ ២ អង្គគឺ ៖
-អគ្គសាវ័កទី១ ដល់ព្រះសារីបុត្ត ជាឯតទគ្គៈខាងបញ្ជា -អគ្គសាវ័កទី២ ដល់ព្រះមោគ្គល្លាន ជាឯតទគ្គៈឫទ្ធិ ហើយទ្រង់ប្រកាសពុទ្ធធម្មនុញ្ញ គឺគោលច្បាប់នៃពុទ្ធសាសនា ដល់សមាជិកសាវកសន្និបាតទាំងអស់ សម្រាប់ធ្វើជាក្រឹត្យក្រមអនុវត្ត និង ដើម្បីប្រកាសផ្សព្វផ្សាយដល់មហាជនទាំងពួង ឲ្យបានដឹងអំពីគោលការណ៍ ដែលព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវប្រកាន់យក ។ ធម្មនុញ្ញនៃពុទ្ធសាសនានេះ ព្រះអង្គឲ្យឈ្មោះថា ឱវាទបាដិមោក្ខ មានទាំងអស់ ១១ មាត្រា ២ -”មាត្រា" ក្នុងសៀវភៅ ឱវាទបាដិមោក្ខថា "ក័ណ្ឌ" ។
- ១-សព្វបាបស្ស អករណ៍ មិនធ្វើបាបទាំងពួងជាដាច់ខាត,
- ២-កុសលស្សូបសម្បទា បំពេញកុសលឲ្យបរិបូណ៌,
- ៣-សចិត្តបរិយោទបនំ ធ្វើចិត្តរបស់ខ្លួនឲ្យស្អាតល្អ,
- ៤-និព្វានំ បរមំ វទន្តិ ពុទ្ធា និព្វានជារបស់ដ៏ឧត្តមដែលព្រះពុទ្ធទាំងឡាយ ត្រាស់ដំដែង,
- ៥-ខន្តិ បរមំ តបោតីតិក្ខា ការអត់ធន់ជតបធម៌ដ៏ឧត្តម,
- ៦-ន ហិ បព្វជិតោ បរូបឃាតិ សមណោ ហោតិ បរំ វិមោទយន្តោ អ្នកបួសណាដែលសម្លាប់ សត្វ អ្នកបួសនោះមិនមែនជាសមណៈក្នុងពុទ្ធសាសនាទេ,
- ៧-មត្តញ្ញុតា ច ភត្តស្មឹ បរិភោគអាហារដោយស្គាល់ប្រមាណ,
- ៨-បន្តញ្ច សយនាសនំ ពេញចិត្តកន្លែងដេក និងទីអង្គុយដែលស្ងប់ស្ងាត់,
- ៩-អធិចិតេ ច អាយោគោ ព្យាយាមធ្វើចិត្តរបស់ខ្លួនឲ្យទៅជាអធិចិត្ត,
- ១០-អនបវាទោ អនុបឃាតោ កុំតិះដៀលគេ កុំប្រៀតបៀនគេ,
- ១១-បាដិមោក្ខេ ច សំវរោ ចូរសង្រួមនៅក្នុងច្បាប់ គោការណ៍របស់ខ្លួន ។
ឱវាទដែលព្រះអង្គបានសំដែងទាំង១១ មាត្រានេះ គឺជាធម្មនុញ្ញមួយដែលមានលក្ខណៈសំបូរគ្រប់គ្រាន់ទាំងអស់ ដែលអាចឲ្យសមាជិកម្នាក់ៗ បង្ហាញនូវភាពរួមរបស់សាសនាខ្លួនក្នុងរយៈពេលដ៏ខ្លីបំផុត សម្រាប់អ្នកដែលចង់ដឹង និងជារង្វាស់សម្រាប់វាស់ថា អ្នកណាមួយជាសមាជិករបស់ពុទ្ធសាសនាពិតប្រាកដ ។
៤៥ ឆ្នាំ នៃព្រះករណីយកិច្ចជាសាស្ដា
[កែប្រែ]ចាប់តាំងពីថ្ងៃដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបរម គ្រូ បើកមហាសន្និបាតនោះមក គោលមាគ៌ាធម្មនុញ្ញនៃពុទ្ធសាសនា ក៏បានរីកសាយភាយទូទាំងជម្ពូទ្វីបដ៏ឆាប់រហ័ស ។ នៅទីណាក៏តែងតែសូរមាត់អួរសរសើរអំពីការកើតឡើងនៃព្រះពុទ្ធ សរសើរអំពីធម៌ដែលមានសច្ចភាព និងអួតនូវគុណរបស់ព្រះសង្ឃ ដែលបរិស័ទ្ធគ្រប់ទីកន្លែងឯចំនួនពុទ្ធបរិស័ទក៏កើតឡើងយ៉ាងឆាប់រហ័ស ។ ពេលនោះឯងដែលកិត្តិគុណ១០ យ៉ាងរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ បានកើតឡើងដោយការប្រសិទ្ធិនាមរបស់ពុទ្ធបរិស័ទនិងជនជាតិជម្ពូទ្វីបទាំងមូល ។ ពុទ្ធសាសនិកជនទាំងនោះ បានហៅព្រះអង្គថាជាៈ
- ១-អរហំ គឺអ្នកដែលមានដួងចិត្តបរិសុទ្ធស្អាត គ្មានកិលេស គ្មានរោគៈ ទោសៈ មោហៈ ។
- ២-សម្មាសម្ពុទ្ធោ គឺអ្នកដែលបានត្រាស់ដឹងរកឃើញនូវអរិយសច្ចទាំង៤ដោយព្រះអង្គឯងមុនគេ ដោយពុំមានអ្នកណាគ្រប់ណែនាំឡើយ ។
- ៣-វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ គឺជាអ្នកប្រាជ្ញមានចំណេះវិជ្ជាច្រើន ខ្ពង់ខ្ពស់គ្មាននរណាប្រៀបនិងមានការប្រព្រឹត្តិកិរិយាមារយាទដ៏ល្ងឥតខ្ចោះ ។
- ៤-សុគតោ គឺអ្នកដែលមានដំណើរជីវិតដ៏ល្អ និងបានសំរេចនូវគោលដៅជីវិត គឺផុតទុក្ខដោយជោគជ័យ ។
- ៥-លោកវិទូ គឺជាអ្នកជ្រាបច្បាស់ត្រៃលោក ជាអ្នកដឹងរឿងរ៉ាវ និងដំណើររបស់ជីវិតសង្គម ពិភពលោក និងវដ្ដសង្សារ ដោយជាក់ច្បាស់ ។
- ៦-អនុត្តរោ ជាអ្នកប្រសើរដោយសីលាទិគុណ រកបុគ្គលណាស្មើគ្មាន ។
- ៧-បរិសទម្មសារថិ គឺអ្នកហ្វឹកហាត់ថ្នាក់ខ្ពស់ ដែលពូកែអប់រំ ហ្វឹកហ្វឺន បុរសស្ត្រីទាំងឡាយឲ្យក្លាយទៅជាបណ្ឌិត និងសំរេចនូវនិព្វាន ដោយពុំអាចរកនរណាមកប្រៀបធៀបបានឡើយ ។
- ៨-សត្ថាទេវមនុស្សនំ គឺជាសាស្ដា ជាគ្រូរបស់មនុស្សសាមញ្ញ របស់ពួកអ្នកមន្ត្រី រាជការ ព្រះមហាក្សត្រ ទេវតា ឥន្ទព្រហ្មទាំងឡាយ ។
- ៩-ពុទ្ធោ គឺជាព្រះពុទ្ធជាអ្នកដឹងអំពីអ្វីដែលហៅថាទុក្ខរបស់ជីវិត មូលហេតុរបស់ទុក្ខនោះ ការរំលត់ទុក្ខ និងវិធីសម្រាប់រំលត់ទុក្ខទាំងនោះ ។
- ១០-ភគវា គឺជាអ្នកពូកែវែកញែកធម៌ បែងចែកធម៌ ឲ្យទៅតាមពួកតាមក្រុម តាមប្រភេទ និងជាអ្នកធ្វើការអ្វីដែលតែងមានជោគជ័យ មានគេជ្រោមជ្រែង គាំទ្រ គ្រប់ទីកន្លែងទាំងអស់ ។
ពុទ្ធគុណទាំង១០ ព្រះនាមនេះ លោកអាចសង្ខេបឲ្យមកនៅត្រឹមតែ ៣ យ៉ាងគឺ
[កែប្រែ]- បញ្ញាគុណ ព្រះអង្គជាបញ្ញាជន ជាអ្នកប្រាជ្ញ ជាបណ្ឌិត មានបញ្ញាចេះដឹងសព្វសារពើរ ជាសព្វញ្ញូ ជាអ្នកដឹងនូវអ្វីដែលជាបញ្ញាជីវិត និងវិធីរំលត់នូវហេតុនៃបញ្ហានោះ ។
- ករុណាគុណ ព្រះអង្គជាអ្នកដែលមានព្រះទ័យពោរពេញទៅដោយមេត្តា គឺស្រឡាញ់ អាណិតដល់មនុស្សសត្វទាំងអស់ និងករុណា គឺមានព្រះទ័យជួយសង្គ្រោះមនុស្សសត្វ ឲ្យរួចផុតពីសេចក្ដីទុក្ខដោយព្រះធម៌ទេសនា អស់រយៈពេល ៤៥ ឆ្នាំគត់ ។
- វិសុទ្ធិគុណ ព្រះអង្គជាមនុស្សបរិសុទ្ធ គ្មានកិលេស ។ ជនណាដែលនឹករលឹកព្រះអង្គ យកព្រះអង្គជាទីពឹង បានធ្វើការបូជា ធ្វើបុណ្យនឹងព្រះអង្គអ្នកនោះរមែងបាននូវសេចក្ដីសុខដ៏លើសលប់ ។
ពុទ្ធគុណទាំង ១០ ឬ ទាំង ៣ នេះ បានធ្វើឲ្យពិភពលោកយើងកែប្រែ នូវមុខមាត់របស់ខ្លួនពីបាតដៃមកខ្នងដៃ ។ ជនទាំងឡាយដែលគ្មានជំនឿលើខ្លួនឯងថា អាចកំណត់នូវជតាជីវិតរបស់ខ្លួន ព្រោះជីវិតនេះត្រូវបានលិខិតមកជាស្រេចហើយដោយព្រហ្ម ដោយអាទិទេពផ្សេងៗ នៃសាសនាទេវនិយមដទៃនោះ បានភ្ញាក់បើកភ្នែក ក្រោកឈរ កម្រើកដៃជើង និងជឿច្បាស់លើខ្លួនឯងថា ខ្លួនគេអាចឆ្លងផុតពីបញ្ហាជីវិត និង សេចក្ដីទុក្ខទាំងនោះបាន ដោយសេចក្ដីព្យាយាមរបស់គេ និងតាមការណែនាំរបស់ព្រះពុទ្ធ ដែលជាគ្រូ និងជាអ្នកហ្វឹកហាត់ដោយពិតប្រាកដ ។
បច្ឆិមវាចា
[កែប្រែ]គួរស្ដាយណាស់ ដែលធម្មជាតិមិនអាចមិនប្រែប្រួល ។ ជីវិតដែលកើតឡើងត្រូវតែស្លាប់ ។ ជីវិតព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ក៏មិនអាចមានករណីពិសេស ដែលធម្មជាតិលើកលែងបានដែរ ព្រះអង្គបានចាកលោកនេះទៅដោយស្ងៀមស្ងាត់ បន្ទាប់ពីបំពេញករណីយកិច្ចក្នុងឋានៈជាព្រះពុទ្ធ ដើម្បីសត្វលោកអស់រយៈកាល ៤៥ ឆ្នាំ ។ នៅចុងឆ្នាំទី ៨០ នៃព្រះជន្មាយុ ដែលត្រូវនឹងថ្ងៃ ១៥ កើតនៃ វិសាខ ឆ្នាំម្សាញ់ ត្រូវពុទ្ធបរមគ្រូ របស់ពិភពលោកយើង ក៏យាងចូលបរិនិព្វាននៅចន្លោះក្រោមដើម សាលព្រឹក្សទាំងគូ ដែលមានមែកទោរទន់ដោយផ្ការយីងរយោង នាវេលាទៀបភ្លឺក្រោយពីបានផ្ដាំជាចុងក្រោយបង្អស់ថា ៖
- - យោ វោ អាន្ទ មយា ធម្មោ ច វិនយោ ច ទេសិតោ បញ្ញតោ លោ វោ មមច្ចយេន សត្ថា ម្នាលអានន្ទ, ធម៌ក្ដី វិន័យក្ដី ដែលតថាគតបានសំដែងហើយបានបញ្ញត្តិហើយចំពោះអ្នកទាំងឡាយ លុះអំណឹះឥតពិតតថាគតទៅ ធម៌ និង វិន័យនោះឯងជាគ្រូរបស់អ្នកទាំងឡាយហើយ
- - វយធម្មោ សង្ខារា សង្ខារទាំងឡាយ មានការវិនាសសោះសូន្យជាធម្មតា,
- - អប្បមាទេន សម្បាទេថា អ្នកទាំងឡាយ, ចូរញ៉ាំងករណីយកិច្ចទាំងពួងឲ្យសំរេច ដោយសេចក្ដីមិនប្រមាទចុះ!
- - យោ វោ អាន្ទ មយា ធម្មោ ច វិនយោ ច ទេសិតោ បញ្ញតោ លោ វោ មមច្ចយេន សត្ថា ម្នាលអានន្ទ, ធម៌ក្ដី វិន័យក្ដី ដែលតថាគតបានសំដែងហើយបានបញ្ញត្តិហើយចំពោះអ្នកទាំងឡាយ លុះអំណឹះឥតពិតតថាគតទៅ ធម៌ និង វិន័យនោះឯងជាគ្រូរបស់អ្នកទាំងឡាយហើយ
ឯកសារជំនួយស្មារតី
[កែប្រែ]- - ពុទ្ធប្បវត្តិកថា (ឈឹម ស៊ុមន៍) បោះពុម្ពផ្សាយដោយពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ
- - ឱវាទបាដិមោក្ខ (ចាប ពិន) បោះពុម្ពផ្សាយដោយពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ
- - មគ្គទ្ទេសក៍ជីវិត ឥន្ទបញ្ញោភិក្ខុ ហ. មណីចិន្តា
- - គិហិបដិបត្តិ (ជួនណាត) បោះពុម្ព ផ្សាយដោយពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ
- - ប្រស្នាត្រៃគុន (ឈឹម ទូច) បោះពុម្ព ផ្សាយដោយពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ
- - មហាបរិនិព្វានកថា (សូ ហាយ, ផល ទិត) ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ
- - វចនានុក្រមខ្មែរ របស់ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ
- - ពុទ្ធប្បវត្តិកថា (ឈឹម ស៊ុមន៍) បោះពុម្ពផ្សាយដោយពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ
ពាក្យគន្លឹះ
[កែប្រែ]ឱវាទបាដិមោក្ខ, គោលច្បាប់នៃពុទ្ធសាសនា