បរាសិតសាស្ត្រ

ពីវិគីភីឌា

Parasitology

និយមន័យ[កែប្រែ]

បរាសិតសាស្ដ្រ = បរាសិត + សាស្ដ្រ

គឺជាវិទ្យាសាស្ដ្រសិក្សាពីពួកមេរោគដែលចិញ្ចឹមជីវិត និងបន្ដពូជដោយពឹងផ្អែកទៅលើសត្វដទៃ ទៀតផ្សេងពីវា ពោលគឺវាស្រូបយកចំណីអាហារចិញ្ចឹមជីវិតរបស់ពួកវា ពីសត្វដទៃទៀតដែលវារស់នៅ ជាមួយ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀតវាអាចបង្កនូវផលវិបាកដូចជាជំងឺផ្សេងៗ ដែលវារស់នៅពីលើ ឬជាមួយ ។

ម្យ៉ាងទៀត Parasitology គឺជាបណ្ដុំនៃជីវសាស្ដ្រ ដែលសិក្សាពីជីវិតរបស់បរាសិត ការបង្កជំងឺ និង វិធីប្រឆាំងទប់ទល់ទៅនិងពួកវាដែលបង្កភាពមហន្ដរាយ និងផលវិបាកទៅមនុស្ស សត្វ និងរុក្ខជាតិ ។

មួយវិញទៀតគឺ យើងសិក្សាអំពី ជីវិតពីបរាសិតរស់នៅលើវា ក្នុងលក្ខណៈនេះ សារពាង្គកាយ មួយ ផ្ដល់ផលវិបាកដល់អ្នក់ផ្សេងទៀត ហើយពួកទាំងនោះក្លាយជាបរាសិតសារពាង្គកាយផ្សេងទៀត ដែលវារស់នៅពីលើ ។

ដើម្បីកើតឡើងបរាសិតត្រូវមានលក្ខខ័ណ្ឌ ៣ យ៉ាង ៖

 ១. ត្រូវមានការកើតឡើងនូវទំនាក់ទំនងគ្នាដោយផ្ទាល់រវាងសារពាង្គកាយពីរជាចាំបាច់។

២. អាហាររបស់ បរាសិតត្រូវបានមកពីទឹកជាលិកា និងបានមកពីការកិនរំលាយពីប្រដាប់រំលាយ អាហារ របស់សារពាង្គកាយផ្សេងទៀត ។

៣. សារពាង្គកាយដែលជាបរាសិត វាផ្ដល់ផលវិបាកដល់សារពាង្គកាយដែលវារស់នៅពីលើ ឬ រស់ ដោយសារវាធ្វើការអភិវឌ្ឍន៏ ជីវិតរបស់ពួកវា ។

គោលបំណងៈ[កែប្រែ]

ក្រោយពីសិក្សាមេរៀននេះចប់និសិ្សតនឹងអាច ៖

- អោយនិយមន័យ

- រៀបរាប់ វដ្ដជីវិតរបស់ បរាសិត

- រៀបរាប់ លក្ខណៈទូទៅរបស់ បរាសិតក្នុងនិងក្រៅ

- រៀបរាប់ ការបែងចែករបស់ បរាសិត

វដ្ដជីវិត (Cycle biology)[កែប្រែ]

វដ្តជីវិត គឺជាខួបជីវិតដែលចាប់ផ្តើមពីស៊ុត ហើយលូតលាស់រហូតពេញវ័យ និងធ្វើការ​បន្តពូជ ទីបំផុតផលិតបានស៊ុតថ្មីទៀត ដែលមានលក្ខណៈដូចដើម ហើយអាចបន្តពូជសារថ្មីឡើងវិញ តាមគោលការណ៍មួយជាក់លាក់នៃធម្មជាតិរបស់វា គឺជាទំរង់ជីវិតរបស់សត្វមួយប្រភេទដែលប្រើប្រាស់កាកសំណល់អាហាររបស់ត្វ ប្រភេទផ្សេង ទៀត ធ្វើជាចំណីខ្លួនក្នុងការចិញ្ចឹមជីវិត និងការលូតលាស់របស់ពួកវាពុំផ្ដល់ផលអាក្រក់ឬ ជាតិពុលដល់ សត្វប្រភេទ ផ្សេងទាំងនោះឡើង។

ម្ចាស់បញ្ចប់:[កែប្រែ]

គឺជាសត្វទាំងឡាយណាដែលបានបរាសិតធ្វើការលូតលាស់ និងបន្ដពូជជាដំណាក់កាលចុងក្រោយ របស់ពួកវា ហើយសត្វដែលបរាសិតលូតលាស់ពីលើនោះត្រូវទទួលរងនូវជំងឺ យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដែលបណ្ដាល អោយស្លាប់បានយ៉ាងងាយ។

ម្ចាស់កណ្តាល:[កែប្រែ]

គឺជាសត្វទាំងឡាយណាដែលជាភ្នាក់ងារចំលងកណ្ដាល(ម្ចាស់កណ្ដាល) ដល់សត្វដទៃទៀត ហើយផ្ដល់នូវការរីកចំរើនបណ្ដេះអាសន្ន នៃពពួកបរាសិត។ ម្ចាស់កណ្តាលដើរតួនាទី​សំខាន់ក្នុងផ្នែកបរាសិត មានពពួកខ្យង ចៃ មូស ហើយពេលខ្លះមានសត្វពាហនៈ និងមនុស្សក៏ដើរតួជាភ្នាក់ងារចំលងកណ្តាលដល់សត្វដទៃទៀតដែរ។

Commensalism – saprophytism:[កែប្រែ]

គឺ ជាទំរង់ជីវិតរបស់សត្វមួយប្រភេទដែលប្រើប្រាស់កាកសំណល់អាហាររបស់ត្វ ប្រភេទផ្សេង ទៀត ធ្វើជាចំណីខ្លួនក្នុងការចិញ្ចឹមជីវិត និងការលូតលាស់របស់ពួកវាពុំផ្ដល់ផលអាក្រក់ឬ ជាតិពុលដល់ សត្វប្រភេទ ផ្សេងទាំងនោះឡើង ។

លក្ខណៈសំគាល់ទូទៅរបស់ប៉ារ៉ាស៊ីតៈ[កែប្រែ]

នៅក្នុងបរាសិតសាស្ដ្រដោយផ្អែកលើការតាំង ជីវិតរស់នៅជាធម្មជាតិរបស់ បរាសិតលើមនុស្ស និង សត្វ គេបានបែងចែកពួកវាជាពីរផ្នែកធំៗគឺ ៖

បរាសិតក្នុងៈ (Parasites internes or Endoparasites)[កែប្រែ]

ជាពពួកបរាសិត បង្កលក្ខណៈជីវិត និងធ្វើការបន្តពូជនៅក្នុងសរីរាង្គផ្សេងៗរបស់សត្វ និងមនុស្ស។ Enteroparasites រស់នៅ និងបន្តពូជក្នុងប្រដាប់រំលាយអាហារ។ Gastroparasites រស់នៅក្នុងក្រពះ។  Hematoparasites រស់នៅ និងបន្តពូជក្នុឈាមរបស់សត្វ និងមនុស្ស។

បរាសិតក្រៅៈ (Parasites Externes or Ectoparasites)[កែប្រែ]

គឺជាពពួកបរាសិត​ ដែលបង្កលក្ខណៈជីវិត និងបន្តពូជនៅលើ ឬខាងក្រៅ នៃសារពាង្គកាយសត្វ និងមនុស្ស។ ពពួកទាំងនោះភាគច្រើនមានពពួកចៃ រុយ មូស ល្បោម ...។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ពួកវាផ្តល់ផលវិបាកនៅលើស្បែកសត្វ និងមនុស្ស មានភាពរមាស់ ដំបៅ ឡើងសីតុណ្ហភាពក្នុងខ្លួន និងចុះទំងន់យ៉ាងឆាប់រហ័ស។

ការបែងចែកប៉ារ៉ាស៊ីតៈ[កែប្រែ]

បរាសិតដែលមាននៅក្នុង វិស័យកសិកម្ម ពិសេសនៅលើសត្វកសិកម្មមាន សណ្ឋាន​ខុសៗគ្នា ។ លក្ខណៈនេះអាស្រ័យទៅនិងលក្ខខ័ណ្ឌទីតាំងនៃការរស់នៅ និង ចំណីអាហារចិញ្ចឹមជីវិតព្រមទាំងធ្វើការ បន្ដពូជ របស់ពួកវា ។

លក្ខណៈរួមនៃ Protozoology:[កែប្រែ]

           Protozoo + logy សិក្សាពីពពួកនៅក្នុងធម្មជាតិដែលរូបផ្គុំផ្សំឡើងដោយកោសិកាតែមួយ។ ពួកនេះភាគច្រើនជាបរាសិតក្នុងឈាមរបស់សត្វ និងមនុស្ស។ ហើយអ្នកដែលធ្វើអោយសាយភាយ ឬរាតត្បាត ពីសត្វមួយទៅសត្វមួយទៀត ឬ ពីមនុស្សជាទៅមនុស្សឈឺតាមរយៈពួកមូសឬចៃ ។

         នៅក្នុងផ្នែក Protozooaire អាស្រ័យទៅនិងរូបរាងលក្ខណៈពិសេសរបស់ពួកវាគេបានបែងចែក ជា ៣ ក្រុមធំទៀតមានដូចជា ៖

A .Rhizopodes មានដូចជាអាមីប (Amibe)

B. Sporozoaire ក្នុងក្រុមនេះមានឥទ្ធិពលខ្លាំងជាងគេ ក្នុងផ្នែកបសុពេទ្យ

- Coccidies

- Plasmodium

C. Flagelles ជាក្រុមបរាសិតក្នុងឈាម ហើយលក្ខណៈពិសេសរបស់ពួកវាគឺមានកន្ទុយ ឬ ប្រមោយ ។ នៅក្នុងផ្នែកបសុពេទ្យដែលគេជួបប្រទេះញឹកញាប់ជាងគេ ៖

- Trypanosoma

- Trychomonas

- Leishamnia

         ក. រូបផ្គុំ ៖ (Morphology)

Protozoa ជាសត្វតូចល្អិតសាពាង្គកាយផ្គុំឡើងដោយកោសិកាតែមួយ ដែលមានណ្វៃយ៉ូ និង ស៊ីតូបា្លស។

         ខ. ណ្វៃយ៉ូ (Nuclear)

ណ្វៃយ៉ូស្ថិតនៅក្នុងស៊ីសូបា្លស។ ណ្វៃយ៉ូផ្គុំឡើងដោយស្រទាប់ស្ដើងជុំវិញហៅថា ក្រូម៉ាទីន (Chromatin) ដែលមានលក្ខណៈជាទឹកខាប់អន្ធិល និង មៀមប្រាណ (Membrane Nucleaire) .

         គ. ស៊ីតូបា្លស (Cytoplasme)

ជាផ្នែកមួយនៃកោសិកាវាមានលក្ខណៈទឹកខាប់ ឬ ពាក់កណ្ដាលខាប់។ ផ្នែកខាងក្រៅរបស់ ស៊ីតូបា្លស រុំព័ទ្ធដោយស្រទាប់ Membrane នៅក្នុងស៊ីតូបា្លសមាន Arganell , Ribosome , Mitochondry  និង  Lizocome។

         ឃ. ការបន្ដពូជ ៖

ការបន្ដពូជរបស់ Protozoa ភាគច្រើនប្រព្រឹត្ដឡើងដោយការបំបែកខ្លួនរបស់វា ។ ចំណែកការ បំបែកខ្លូនរបស់វាមាន ៣ ប្រភេទ ៖

      - ការផ្ដាច់ខ្លួនដោយងាយ ៖ កោសិកាមេមួយ ចែកជាកោសិកាកូន ពីរ មានទំហំប្រហាក់ ប្រហែល គ្នា។ដំបូងគឺចែកណៃយ៉ូបន្ទាប់មកស៊ីតូបា្លសបង្កើតជាកោសិកូន ហើយផ្ដាច់ចេញពីគ្នានិង រស់នៅដោយ ខ្លួនឯង។

      - ការដុះពន្លក ៖ កោសិកាមេដុះពន្លកចេញពីខ្លួវា ហើយពន្លកនេះរីកកាន់តែធំ មានទំរង់និង  រូបរាង ដូចកោសិកាមេ (ពេញវ័យ ) ទើបផ្ដាច់ខ្លួនចេញ និង រស់ដោយឯកឯង។

      - កាផ្ដាចខ្លួនជាច្រើចំណែក ៖ ដំបូងណ្វែយ៉ូនែកោសិកាមេផ្ដើមចែកជាច្រើន បន្ទាប់មកនៅជុំ វិញ ណ្វៃយ៉ូរុំព័ទ្ធដោយស៊ីតូប្លាស និង បន្ដការចែកជាកោសិកាកូនតូចៗជាច្រើន រួចផ្ដាច់ចេញពីគ្នា ។

លក្ខណៈរួមនៃ Helminthology[កែប្រែ]

        វិទ្យាសាស្ដ្រសិក្សាពី Parasites ដែលមានដងខ្លួនជាលក្ខណៈដង្កូវ និង ការបង្កជំងឺរបស់ពួកវា ហើយ ការលូតលាស់ និងការបន្ដពូជមួយភាគធំនៃពួកវាមាននៅក្នុង ប្រដាប់រំលាយអាហាររបស់សត្វ និងមនុស្ស។

        អាស្រ័យនិងរូបរាង្គលក្ខណៈពិសេសរបស់ Helminthes ក្នុងផ្នែកបសុពេទ្យ គេបានបែងចែកជា ពីរ ក្រុមធំៗក្នុងនោះមាន ៖

        - Plathelminthes

        - Nemathelminthes or Nematodes

លក្ខណៈរួមនៃ Arachnology[កែប្រែ]

      វិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីសត្វល្អិតតូចធំទាំងអស់ ដែលមាននៅលើផែនដីយើងនេះ។ ប៉ុន្តែការសិក្សាលំអិតជាងគេ គឺមានពីរប្រភេទ (type) ដូចជាសត្វល្អិតដែលមានជើងកង់ (Arthropodes) និងសត្វល្អិតមានជើង ហើយមានស្លាប គឺថ្នាក់ (Insectes) សត្វល្អិត ។

        នៅក្នុងសាខា Arthropodes ដែលមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្នុងផ្នែក​បសុពេទ្យ គឺពពួកចៃ មួយចំនួនដែលជាពពួកបរាសិតមានដូចជា ចៃ ដង្កែ ជាដើម។ ពពួកនេះគឺជាក្រុមចៃដែលបណ្តាលអោយរមាស់ខ្លាំងនៅលើស្បែក ឬក្នុងស្បែក។

ប្រភេទបរាសិតផ្សេងៗដែលបង្កឡើងលើសត្វ[កែប្រែ]

តំណរភ្ជាប់ខាងក្រោមនេះជាភាសាខ្មែរ

Paramphistomatoses

Cestodes

Cysticercosis Cattle and Buffalo

Cysticercusis in Swin

Echinococcosis

Ascaridia Galli

Trichinellosis