ម៉ាលី

សាធារណរដ្ឋម៉ាលី

ឈ្មោះផ្លូវការក្នុងភាសាជាតិផ្សេងៗ បាំបារ៉ា៖ Mali ka Fasojamana / ߡߊ߬ߟߌ ߞߊ ߝߊߛߏߖߊߡߊߣߊ ហ្វូឡា៖ Republik bu Maali / 𞤈𞤫𞤨𞤵𞤦𞤤𞤭𞤳 𞤦𞤵 𞤃𞤢𞥄𞤤𞤭 ហាសាន់ញ៉ា៖ جُمْهُورِيَّةْ مَالِي សូណង់គេ៖ Mali Tɔgɔbadugu តាម៉ាស៊ិក៖ Tagduda n Mali / ⵜⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵏ ⵎⴰⵍⵉ សុនហ្កៃ៖ Mali Laamaa
ទង់ជាតិ វរលញ្ឆករ
បាវចនា Un peuple, un but, une foi (បារាំង) "Mɔgɔ kelen, laɲini kelen, dannaya kelen" (បាំបារ៉ា) "ប្រជាជនមួយ គោលដៅមួយ ជំនឿមួយ"
ភ្លេងជាតិ Le Mali (បារាំង) ("ឡឺម៉ាលី")
ទីតាំងប្រទេសម៉ាលី (ក្រហម) នៅលើភូគោល
រដ្ឋធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត	បាម៉ាកូ 12°39′N 8°0′W
ភាសាផ្លូវការ	ភាសាជាតិចំនួន ១៣ បាំបារ៉ា បូបូ អារ៉ាប់ហាសាន់ញ៉ា បូហ្សូ ដូហ្កន, តូរ៉ូសូ ហ្វូឡា កាសុងគេ ម៉ាលីងគេ ម៉ាម៉ារ៉ា សេនូហ្វូ, សេណារ៉ា សុនហ្កៃ, គុយរ៉ាបូរ៉ូស៊ីនី សូណង់គេ តាម៉ាស៊ិក
ភាសាការងារ	បារាំង
ភាសានិយាយ	បាំបារ៉ា ហ្វូឡា អារ៉ាប់ សូណង់គេ សុនហ្កៃ ម៉ុងឌីនកា ម៉ាម៉ារ៉ា តាម៉ាស៊ិក សេនូហ្វូ បូបូ បូហ្សូ កាសុងគេ សាម៉ូហ្កូ ម៉ាកា ដូហ្កន
ក្រុមជនជាតិ	៣៣.៣% បាំបារ៉ា ១៣.៣% ហ្វូឡា ៩.៦% សូណង់គេ ៩.៦% សេនូហ្វូ / ប្វា ៨.៨% ម៉ុងឌីនកា ៨.៧% ដូហ្កន ៥.៩% សុនហ្កៃ ៣.៥% ធួអារ៉េក ២.១% បូបូ ៤.៥% ជនជាតិផ្សេងៗ
សាសនា (ឆ្នាំ ២០២១)	៩៥% ឥស្លាមសាសនា ៥% សាសនាផ្សេងៗ
រដ្ឋាភិបាល	ឯកត្តរដ្ឋ សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យប្រធានាធិបតីក្រោមអំណាចយោធា
- ប្រធានាធិបតី	អាស៊ីមី ហ្គោអ៊ីតា (ស្ដីទី)
- នាយករដ្ឋមន្ត្រី	អាប់ឌូឡាយេ ម៉ៃហ្គា (ស្ដីទី)
នីតិបញ្ញត្តិ	រដ្ឋសភា
ប្រវត្តិសាស្ត្រ
- និម្មិតកម្មនៃសាធារណរដ្ឋស៊ូដង់	២៤ វិច្ឆិកា ១៩៥៨
- រួមបញ្ចូលជាមួយសេនេកាល់ដើម្បីបង្កើតសហព័ន្ធម៉ាលី	៤ មេសា ១៩៥៩
- ទទួលឯករាជ្យពីបារាំង	២០ មិថុនា ១៩៦០
- រំលាយសហព័ន្ធម៉ាលី	២០ កក្កដា ១៩៦០
- ប្រកាសជាសាធារណរដ្ឋម៉ាលី	២២ កញ្ញា ១៩៦០
ក្រឡាផ្ទៃ
- ផ្ទៃសរុប	១,២៤០,១៩២ គ.ម២   (ទី២៣)
- ផ្ទៃទឹក (%)	១.៦
ប្រជាជន
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៤)	២១,៩៩០,៦០៧ (ទី៦១)
- ដង់ស៊ីតេ	​​១១.៧ នាក់/គ.ម២   (ទី២១៥)
GDP (PPP)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៣)
- សរុប	៦១.៦២៥ ពាន់លានដុល្លារ (ទី១១៥)
- ក្នុងម្នាក់	២,៦៣៩ ដុល្លារ (ទី១៧៤)
GDP (ចារឹក)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៣)
- សរុប	២១.៣០៩ ពាន់លានដុល្លារ (ទី១២៣)
- ក្នុងម្នាក់	៩១២ ដុល្លារ (ទី១៧៥)
ជីនី (២០១០)	៣៣.០ref name="wb-gini">"Gini Index". ធនាគារពិភពលោក. Archived from the original on 8 December 2015. Retrieved 22 January 2025.</ref> មធ្យម
HDI (២០២២)	០.៤១០ ទាប · ទី១៨៨
រូបិយវត្ថុ	ហ្វ្រង់ CFA អាហ្វ្រិកកណ្ដាល​ (XOF)
ល្វែងម៉ោង	UTC    (GMT)
ទិសបើកបរ	ស្ដាំ
កូដហៅទូរស័ព្ទ	+២២៣
កូដ ISO 3166	ML
ដែនកម្រិតខ្ពស់	.ml

ប្រទេសម៉ាលី ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋម៉ាលី គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅតំបន់អាហ្វ្រិកខាងលិច។ ម៉ាលីជាប្រទេសធំជាងគេបំផុតទីប្រាំបីនៅទ្វីបអាហ្រ្វិក ដោយមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ១,២៤១,២៣៨ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ។ ប្រទេសនេះមានព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងប្រទេសអាល់ហ្សេរី ខាងកើតជាប់នឹងប្រទេសនីហ្សេរីយ៉ា ពាយ័ព្យជាប់ប្រទេសម៉ូរីតានី ខាងត្បូងជាប់ប្រទេសបួគីណាហ្វាសូ និងកូតឌីវ័រ ហើយប៉ែកលិចជាប់ប្រទេសគីនេ និងសេនេកាល់។ ប្រទេសម៉ាលីមានប្រជាជនរស់នៅចំនួន ២៤ លាននាក់ ដែលក្នុងនោះមានប្រជាជនប្រមាណ ៤៧.១៩% មានអាយុនៅក្រោម ១៥ ឆ្នាំគិតត្រឹមឆ្នាំ២០២៤។ ប្រទេសនេះមានភាសាផ្លូវការចំនួន ១៣​ ភាសា ខណៈភាសាបាំបារ៉ាគឺជាភាសាដែលគេនិយមប្រើប្រាស់បំផុត។ ទីក្រុងបាម៉ាកូគឺជារដ្ឋធានី​ និងទីក្រុងធំបំផុតនៅក្នុងប្រទេសម៉ាលី។

រដ្ឋអធិបតេយ្យនៃប្រទេសម៉ាលីមានតំបន់ចំនួន១៩ និងព្រំប្រទល់របស់វានៅភាគខាងជើងឈានដល់ជ្រៅទៅកណ្តាលនៃវាលខ្សាច់សាហារ៉ា។ ផ្នែកខាងត្បូងរបស់ប្រទេសគឺនៅក្នុងវាលស្មោងស៊ូដង់ ជាកន្លែងដែលប្រជាជនភាគច្រើនរស់នៅ ហើយទន្លេនីហ្សេ និងសេណេហ្គាល់ឆ្លងកាត់។ សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសនេះផ្តោតលើវិស័យកសិកម្ម និងរ៉ែ។ ធនធានធម្មជាតិដ៏លេចធ្លោមួយរបស់ប្រទេសម៉ាលីគឺរ៉ែមាស ហើយប្រទេសនេះគឺជាអ្នកផលិតមាសធំជាងគេទី៣ នៅទ្វីបអាហ្វ្រិក។ ប្រទេសម៉ាលី គឺជាទឹកដីរបស់បុរសដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាអ្នកមានបំផុតមិនធ្លាប់មានពីមុនមក ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថា ម៉ាន់សា ម៉ូសា។ ប្រទេសនេះត្រូវបានគេស្គាល់ផងដែរសម្រាប់ការនាំចេញអំបិលរបស់ខ្លួន។

ប្រទេសម៉ាលីបច្ចុប្បន្ន គឺជាផ្នែកមួយនៃចក្រភពអាហ្វ្រិកខាងលិចដ៏មានអំណាច និងអ្នកមានបំផុតចំនួនបី ដែលគ្រប់គ្រងពាណិជ្ជកម្មឆ្លងសាហារ៉ា៖ ចក្រភពហ្គាណា (ដែលជានាមហ្គាណាដាក់ឈ្មោះប្រទេស) ចក្រភពម៉ាលី (ដែលជានាមម៉ាលីដាក់ឈ្មោះប្រទេស) និងចក្រភពសង់ហៃ។ នៅកំពូលរបស់វាក្នុងឆ្នាំ១៣០០ ចក្រភពម៉ាលីគឺជាប្រទេសដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិច្រើនជាងគេនៅទ្វីបអាហ្រ្វិក ដែលគ្របដណ្ដប់លើផ្ទៃដីប្រហែលពីរដងនៃទំហំប្រទេសបារាំងសម័យទំនើប ហើយលាតសន្ធឹងទៅឆ្នេរសមុទ្រភាគខាងលិចនៃទ្វីបអាហ្វ្រិក។ ប្រទេសម៉ាលី ក៏ជាប្រទេសដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិច្រើនជាងគេបំផុតនៅលើផែនដី ហើយអធិរាជនៅកំពូលរបស់ប្រទេសនេះឈ្មោះថាម៉ាន់សា ម៉ូសា ត្រូវបានគេជឿថាជាបុគ្គលដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិស្ដុកស្ដម្ភជាងគេបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ក្រៅពីជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ច ប្រទេសម៉ាលីមជ្ឈិមសម័យគឺជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃសាសនាឥស្លាម វប្បធម៌ និងចំណេះដឹង ដោយធីមប៊ូកទូ ក្លាយជាកន្លែងសិក្សាដ៏ល្បីជាមួយសាកលវិទ្យាល័យរបស់ខ្លួន ដែលជាសាកលវិទ្យាល័យចំណាស់ជាងគេបំផុតមួយក្នុងពិភពលោកនៅតែសកម្ម។ អាណាចក្រសង់ហៃ ដែលពង្រីកបានទាញយកអាណាចក្រនៅឆ្នាំ១៤៦៨ បន្ទាប់មកដោយកងទ័ពសាអាដៀន ដែលបានកម្ចាត់អាណាចក្រសង់ហៃ ក្នុងឆ្នាំ១៥៩១។ នៅចុងសតវត្សទី១៩ ក្នុងអំឡុងពេលប្រយុទ្ធដើម្បីអាហ្វ្រិក (Scramble for Africa) បារាំងបានដណ្តើមកាន់កាប់ប្រទេសម៉ាលី ដោយធ្វើឱ្យវាក្លាយជាផ្នែកមួយនៃប្រទេសស៊ូដង់បារាំង។ ស៊ូដង់បារាំង (ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាសាធារណរដ្ឋស៊ូដង់) បានចូលរួមជាមួយសេណេហ្គាល់ក្នុងឆ្នាំ១៩៥៩ ដោយទទួលបានឯករាជ្យនៅឆ្នាំ១៩៦០ ជាសហព័ន្ធម៉ាលី។ មិនយូរប៉ុន្មាន បន្ទាប់ពីការដកខ្លួនរបស់សេណេហ្គាល់ចេញពីសហព័ន្ធ សាធារណរដ្ឋស៊ូដង់បានប្រកាសខ្លួនជាសាធារណៈរដ្ឋឯករាជ្យនៃប្រទេសម៉ាលី។ បន្ទាប់ពីរយៈពេលដ៏យូរនៃការគ្រប់គ្រងដោយបក្សតែមួយ រដ្ឋប្រហារនៅឆ្នាំំ១៩៩១ បាននាំឱ្យមានការសរសេររដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មី និងការបង្កើតប្រទេសម៉ាលីជារដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យ និងពហុបក្ស។

ដោយមានភាសាផ្លូវការចំនួន១៣ ដែលក្នុងនោះបាំបារ៉ា គឺជាភាសាដែលនិយាយច្រើនជាងគេ។ នៅខែមករា ឆ្នាំ២០១២ ជម្លោះប្រដាប់អាវុធមួយបានផ្ទុះឡើងនៅភាគខាងជើងប្រទេសម៉ាលី ដែលក្នុងនោះពួកឧទ្ទាមទួរេ៉ក បានកាន់កាប់ទឹកដីមួយនៅភាគខាងជើង ហើយនៅក្នុងខែមេសាបានប្រកាសអបគមន៍នៃរដ្ឋថ្មី អាហ្សាវ៉ាដ ។ ជម្លោះនេះមានភាពស្មុគស្មាញដោយរដ្ឋប្រហារយោធាដែលបានកើតឡើងក្នុងខែមីនា ហើយក្រោយមកមានការប្រយុទ្ធគ្នារវាងទួរ៉េក និងក្រុមឧទ្ទាមផ្សេងទៀត ជាការឆ្លើយតបទៅនឹងការទទួលបានទឹកដី យោធាបារាំងបានចាប់ផ្តើមប្រតិបត្តិការសឺវល់ នៅក្នុងខែមករា ឆ្នាំ២០១៣ មួយខែក្រោយមក កងកម្លាំងម៉ាលី និងបារាំងបានដណ្តើមកាន់កាប់ភាគខាងជើងភាគច្រើនឡើងវិញ ទោះបីជាជម្លោះនៅតែបន្តកើតមានក៏ដោយ។ ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីត្រូវបានធ្វើឡើងនៅថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំំំ២០១៣ ដោយការបោះឆ្នោតជុំទីពីរធ្វើឡើងនៅថ្ងៃទី១១ ខែសីហា ហើយការបោះឆ្នោតនីតិបញ្ញត្តិត្រូវបានធ្វើឡើងនៅថ្ងៃទី២៤ ខែវិច្ឆិកា និងថ្ងៃទី១៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១២។ នៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ២០២០ ប្រទេសម៉ាលីបានឆ្លងកាត់ការកាន់កាប់យោធាចំនួនពីរដោយ អាស៊ីមី ហ្គូអ៊ីតា។