Jump to content

អឹមផក

ពីវិគីភីឌា
អឹមផក
Mpox
កន្ទួលជំងឺអុតស្វាលើក្មេងស្រីអាយុ 4 ឆ្នាំ (1971)
ឯកទេសភាពជំងឺឆ្លង[]
រោគសញ្ញាក្តៅខ្លួន, ឈឺក្បាល, ឈឺសាច់ដុំ, ញ័រ, កន្ទួលពងបែក, កូនកណ្តុរហើម[]
ដង្ហកធ្វើទុក្ខការឆ្លងទីពីរ, រលាកសួត, រោគចូលឈាម, រលាកខួរក្បាល, ការឆ្លងមេរោគភ្នែកធ្ងន់ធ្ងរ[]
អាយុ​ចេញ​រោគសញ្ញា5 ទៅ 21 ថ្ងៃបន្ទាប់ពីការប៉ះពាល់[]
រយៈពេល2 ទៅ 4 សប្តាហ៍[]
ប្រភេទក្លាត I, ក្លាត II[]
ហេតុបង្កវីរុសអុតស្វា[]
វិធីធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យធ្វើសំណាកដើម្បីរក ADN មេរោគ[]
រោគវិនិច្ឆ័យ​វិសមភាពជំងឺអុតស្វាយ, ជំងឺអុត[]
ការ​បង្ការវ៉ាក់សាំងជំងឹអុត និងអុតស្វាយ, ការលាងសម្អាតដៃ, គ្របដណ្តប់កន្ទួល, ឧបករណ៍ការពារផ្ទាល់ខ្លួន, រក្សាគម្លាតពីអ្នកជំងឺ[]
ការព្យាបាលគាំទ្រដោយសុទិដ្ឋនិយម[]
ថ្នាំព្យាបាលតេកូវីរីម៉ាត, ថ្នាំប្រឆាំងវីរុស[]
ព្យាករណ៍ភាគច្រើនជាសះស្បើយវិញ[]

ជំងឺអឹមផក[] (Mpox, មានឈ្មោះដើមថា ជំងឺអុតស្វា, ​ភាសាអង់គ្លេស៖ monkeypox) គឺជាជំងឺឆ្លងធ្ងន់ធ្ងរបង្កឡើងដោយវីរុស ដែលអាចកើតមានឡើងទៅលើមនុស្ស និងពពួកសត្វមួយចំនួន។[] រោគសញ្ញានៃជំងឺនេះរួមមាន គ្រុនក្តៅ ហើមកូនកណ្តុរ និងស្នាមកន្ទួលៗដែលបង្កជាពងបែក ហើយបន្ទាប់មកប្រែជាសំបកកន្ទួលក្រៀមលើស្បែក។[] ជំងឺនេះជាធម្មតាមានលក្ខណៈស្រាល ហើយអ្នកដែលឆ្លងជំងឺនេះភាគច្រើនអាចជាសះស្បើយវិញក្នុងរយៈពេលពីពីរទៅបីសប្តាហ៍ដោយមិនចាំបាច់ការព្យាបាល។[] រយៈវេលានៃរោគសញ្ញានឹងចាប់ផ្តើមពីប្រាំទៅម្ភៃមួយថ្ងៃក្រោយការប៉ះពាល់ ហើយរោគសញ្ញាជាធម្មតាមានរយៈពេលពីរទៅបីសប្តាហ៍។[] តែទោះយ៉ាងណា ករណីឆ្លងអាចវិវត្តទៅសភាពធ្ងន់ធ្ងរបាន ជាពិសេសចំពោះកុមារ ស្ត្រីមានផ្ទៃពោះ ឬអ្នកដែលមានប្រព័ន្ធការពាររាងកាយខ្សោយ។[]

ជំងឺ​នេះត្រូវបាន​បង្កឡើង​ដោយ វីរុសអុតស្វា ​ដែលជា​មេរោគហ្សូណូស នៅក្នុងពូជ មេរោគអ័រថូផក[] វីរុសវ៉ារីអូឡា ដែលជាភ្នាក់ងារបង្កជំងឺអុត ក៏មានវត្តមាននៅក្នុងប្រភេទជំងឺនេះដែរ។[] ការចម្លងពីមនុស្សទៅមនុស្សអាចកើតមានឡើងតាមរយៈការប៉ះពាល់ផ្ទាល់នឹងស្បែកដែលឆ្លង ឬវត្ថុវាវក្នុងរាងកាយណាមួយ ដោយរួមមានកត្តាទំនាក់ទំនងផ្លូវភេទផងដែរ។[] រយៈពេលឆ្លងនៃជំងឺនេះនឹងអូសបន្លាយចាប់ពីកើតមានរោគសញ្ញារហូតដល់ពេលដែលស្នាមដំបៅនិងសង្វារទាំងអស់បានបាត់ទើបមានន័យថាជាសះស្បើយ។[] វីរុសនេះក៏អាចឆ្លងពីសត្វដែលផ្ទុកមេរោគតាមរយៈការប៉ះពាល់សាច់សត្វឆ្លង ឬតាមរយៈការខាំឬខ្វាចពីសត្វដែលឆ្លង។[] ការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យអាចត្រូវបញ្ជាក់បានដោយការធ្វើតេស្តស្វ័យប្រវត្តិ PCR នៅលើស្នាមដំបៅដើម្បីរក អាដេអិន របស់វីរុស។[]

អ្នកដែលងាយរងនឹងហានិភ័យខ្ពស់ត្រូវបានអ្នកជំនាញណែនាំឱ្យចាក់វ៉ាក់សាំងជាមុន។​[] មកទល់បច្ចុប្បន្ននេះ គ្មានវ៉ាក់សាំងណាដែលបានផលិតឡើងជាពិសេសសម្រាប់ប្រឆាំងនឹងអឹមផកនោះទេ ប៉ុន្តែវ៉ាក់សាំងបង្កាជំងឺអុតទូទៅត្រូវបានគេរកឃើញថាមានប្រសិទ្ធភាពធម្មតា។[] ជំងឺអឹមផកគឺមិនមានវិធីព្យាបាលជាក់លាក់ណាឡើយ ដូច្នេះគេមានតែវិធីគ្រប់គ្រងរោគសញ្ញា និងបង្កាកុំឱ្យវារើធ្ងន់ធ្ងរបន្ត។[][] ថ្នាំប្រឆាំងវីរុសមួយចំនួនដូច តេកូវីរីម៉ាត អាចយកមកប្រើប្រាស់បានដើម្បីព្យាបាលជំងឺអឹមផក[] តែប្រសិទ្ធភាពរបស់ថ្នាំទាំងនោះមិនទាន់ត្រូវបានបញ្ជាក់បង្ហាញត្រឹមត្រូវនោះទេ។[១០]

អឹមផកគឺជាជំងឺកំពុងរាតត្បាតនៅតំបន់អាហ្វ្រិកកណ្ដាល​ និងខាងលិច ដែលត្រូវជាជម្រកប្រភេទថនិកសត្វមួយចំនួនដែលគេសង្ស័យថាជាស្ពានចម្លងធម្មជាតិនៃវីរុសនេះ។[] ករណីឆ្លងលើមនុស្សដំបូងត្រូវបានគេរកឃើញនៅក្នុងឆ្នាំ 1970 ក្នុងក្រុងបាសានគូស៊ូ, សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ[១១] ចាប់តាំងពីពេលនោះមក​ ភាពធ្ងន់ធ្ងរ និងញឹកញាប់នៃការរាតត្បាតជំងឺអឹមផកបានកើនឡើងជាលំដាប់ ដែលប្រហែលបណ្ដាលមកពីការចុះខ្សោយនៃប្រព័ន្ធស៊ាំរបស់មនុស្សនៅក្នុងតំបន់បន្ទាប់ពីការចាក់វ៉ាក់សាំងបង្ការជំងឺអុតជាប្រចាំលែងសូវបានអនុវត្តខ្ជាប់ខ្ខូន។[១១] ការផ្ទុះឡើងជាសកលនៃជំងឺប្រភេទក្លាត II នៅក្នុងឆ្នាំ 2022–2023 គឺជាករណីឆ្លងតាមសហគមន៍ដែលរីករាលដាលនៅក្រៅទ្វីបអាហ្រ្វិកជាលើកដំបូង។ នៅអំឡុងខែកក្កដា ឆ្នាំ 2022 អង្គការសុខភាពពិភពលោក (WHO) បានប្រកាសការផ្ទុះជំងឺនេះថាជាបញ្ហាសុខភាពសាធារណៈកម្រិតអន្តរជាតិ (PHEIC)។ មកដល់ខែឧសភា ឆ្នាំ 2023 អង្គការមួយនេះបានទម្លាក់សេចក្ដីប្រកាសអាសន្ននោះចោល ដោយហេតុថាការរីករាលដាលបានកំពុងស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រង ដែលជាលទ្ធផលនៃយុទ្ធនាការចាក់វ៉ាក់សាំង និងការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានសុខភាពសាធារណៈមានប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់។[១២]

ការផ្ទុះឡើងនៃវ៉ារ្យ៉ង់ (ប្រភេទ) ថ្មីនៃ clade I mpox (ដែលគេស្គាល់ថា ក្លាត Ib) ត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោក្នុងអំឡុងឆ្នាំ 2023។ គិតត្រឹមខែសីហា ឆ្នាំ 2024 វាបានរីករាលដាលដល់ប្រទេសមួយចំនួនផ្សេងៗទៀតនៃទ្វីបអាហ្រ្វិក ដោយបង្កើតជាក្ដីព្រួយបារម្ភថាប្រភេទមួយនេះអាចមានសមត្ថភាពចម្លងសាហាវជាងប្រភេទមុនៗ។[១៣][១៤] នៅថ្ងៃទី 14 ខែសីហា ឆ្នាំ 2024 អង្គការសុខភាពពិភពលោកបានប្រកាសករណីផ្ទុះថ្មីៗនោះថា PHEIC។[១៥]

រោគសញ្ញា

[កែប្រែ]
ការវិវត្តនៃស្នាមដំបៅអឹមផកតាមដំណាក់កាលនីមួយៗ
ការវិវត្តនៃស្នាមដំបៅរលួយអឹមផកបន្ទាប់ពីការប៉ះម្ជុលលើពងខ្ទុះ។[១៦]

រោគសញ្ញាដំបូងៗក្រោយឆ្លងជំងឺអឹមផករួមមាន គ្រុនក្តៅ ឈឺសាច់ដុំ និងឈឺបំពង់ក បន្ទាប់មកមានកើតកន្ទួលរមាស់ឬឈឺចាប់ ឈឺក្បាល ហើមកូនកណ្តុរ និងឆាប់អស់កម្លាំង។ តែគ្មានករណីណាដែលអ្នកជំងឺបានជួបគ្រប់រោគសញ្ញាទាំងអស់នោះទេ។[][]

អ្នកជំងឺអឹមផកភាគច្រើននឹងមានកើតរោគសញ្ញាពី 4 ទៅ 11 ថ្ងៃក្រោយការឆ្លងវា តែយ៉ាងណា រយៈពេលភ្ញាស់ខ្លីបំផុតអាចមានពេលតែមួយថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ។ ការរាតត្បាតនៅរវាងឆ្នាំ 2022–2023 បានបង្ហាញឱ្យឃើញថា រយៈពេលភ្ញាស់អាចកើតមានរហូតដល់ទៅ 4 សប្តាហ៍ ដោយ 5% នៃករណីទាំងអស់មានរយៈពេលភ្ញាស់យូរជាងការស្មាន់ 21 ថ្ងៃ។[][១៧]

កន្ទួលអឹមផកមានស្នាមដំបៅតូចៗ ដែលអាចលេចឡើងនៅលើបាតដៃ បាតជើង មុខ​ មាត់ ​បំពង់ក ប្រដាប់ភេទ និងទ្វារធំជាដើម។[] កន្ទួលទាំងនោះដំបូងមានជាស្នាមរាបតូចៗ មុននឹងវិវត្តបន្តទៅជាដុំកន្ទួលតូចៗ ដែលក្រោយបន្តិចមកនឹងផ្ទុកដោយសារធាតុរាវ​ មុនពេលផ្ទុះបង្កើតជាស្នាមសង្វារ ការវិវត្តន៍នៃស្នាមកន្ទួលនេះជាធម្មតាប្រើរយៈពេលប្រហែលដប់ថ្ងៃ។[] ក្នុងករណីកម្រ ដុំដំបៅនឹងប្រែជារលួយ ដែលនឹងតម្រូវឱ្យមានការវះកាត់នៅលើចំណុចនោះ។[១៨][១៦]

អ្នកជំងឺមួយចំនូនអាចមានចំណុចដំបៅតែមួយប៉ុណ្ណោះនៅលើដងខ្លួន ឯខ្លះទៀតអាចមានរហូតដល់ទៅរាប់រយ។[] បុគ្គលម្នាក់អាចឆ្លងវីរុសអុតស្វាហើយមិនកើតរោគសញ្ញាសម្បីតែមូយ។​[] រោគសញ្ញាជាធម្មតាមានរយៈពេល 2 ទៅ 4 សប្តាហ៍។[][]

ដង្ហកធ្វើទុក្ខ

[កែប្រែ]

ដង្ហកធ្វើទុក្ខដោយជំងឺអឹមផករួមមាន៖ ការឆ្លងទីពីរ រលាកសួត រោគចូលឈាម រលាកខួរក្បាល និងអាចប៉ះពាល់ដល់កញ្ចក់ភ្នែកដែលធ្វើឱ្យសមត្ថភាពនៃការមើលឃើញធ្លាក់ចុះ។[] ប្រសិនបើបុគ្គលណាដែលមានប្រព័ន្ធស៊ាំខ្សោយ មិនថាដោយសារកត្តាសុខភាព ថ្នាំវេជ្ជសាស្ត្រ ឬជំងឺហ៊ីវទេ ពួកគេគឺមានភាគរយហានិភ័យខ្ពស់ក្នុងការកើតករណីធ្ងន់ធ្ងរ។[] ប្រសិនស្ត្រីមានផ្ទៃពោះឆ្លងជំងឺអឹមផក នោះវាអាចបង្កឱ្យមានផលវិបាកក្នុងការសម្រាលកូន ហើយក្នុងករណីធ្ងន់ធ្ងរវាអាចនាំឱ្យទារកស្លាប់ក្នុងផ្ទៃ ឬមុននឹងកើត។[]

លទ្ធផល

[កែប្រែ]

ក្នុងករណីមិនមានដង្ហកធ្វើទុក្ខនោះទេ ផលវិបាកក្រោយពេលជាសះស្បើយគីកម្រ តែស្នាមសន្លាក់ដែលបង្កដោយអុតស្វាអាចជាសភាពស្លេក មុនពេលប្រែជាស្នាមរាងក្រម៉ៅ។[១៩]

ករណីមរណៈ

[កែប្រែ]

តាំងពីដើមមក​ អត្រាករណីស្លាប់ (CFR) ត្រូវបានគេប៉ាន់ប្រមាណថាស្ថិតនៅចន្លោះពី 1% ទៅ 10% នៃអ្នកឆ្លងសរុប ដោយប្រភេទក្លាត I ត្រូវបានចាត់ទុកថាធ្ងន់ធ្ងរជាងប្រភេទក្លាត II ។[២០][២១]

អត្រាករណីស្លាប់កាលពីផ្ទុះជំងឺនេះនៅរវាងឆ្នាំ 2022–2023 ដែលបង្កឡើងដោយប្រភេទក្លាត II​ គឺមានកម្រិតទាបខ្លាំង ដោយមានអត្រាប្រមាណតែ 0.16% ប៉ិណ្ណោះនៃចំនួនអ្នកឆ្លងសរុប ហើយករណីស្លាប់ភាគច្រើនគឺកើតលើបុគ្គលដែលប្រព័ន្ធស៊ាំរបស់ពួកគេស្ទើរលែងដំណើរការ​ ឬអត់ដំណើរការតែម្តង។[២២]​ ផ្ទុយមកវិញ បើគិតត្រឹមខែមេសា ឆ្នាំ 2024 ការផ្ទុះឡើងនៃប្រភេទក្លាត I នៅសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោបានតម្លើងអត្រាករណីស្លាប់មក 4.9%។[២៣]

ហេតុបង្ក

[កែប្រែ]

អឹមផកនៅក្នុងខ្លួនមនុស្ស និងសត្វគឺបង្កឡើងដោយការឆ្លងនឹង អរថូផកវីរុសអុតស្វា (Orthopoxvirus monkeypox) ដែលជាវីរុសអាដេអិនទ្វេខ្សែនៅក្នុងពួកអរថូផកវីរុសនៃគ្រួសារផកវីរីដេ ដែលនាំឱ្យជំងឺនេះមានទំនាក់ទំនងកៀកជិតគ្នានឹង ជំងឺអុត​ អុតគោ និងពួកវីរុសវ៉ាក់ស៊ីនជាដើម។[]

ជំងឺនេះបន្តបែងចែកទៅជាអនុប្រភេទធំៗចំនួនពីរគឺ៖ ក្លាត I និងក្លាត II។ នៅអំឡុងខែមេសា​ ឆ្នាំ 2024 បន្ទាប់ពីគេបានរកឃើញនូវវ៉ារ៉្យង់ (ប្រភេទ) ថ្មី គេក៏បានសម្រេចបែងចែកក្លាត I បន្តទៅអនុប្រភេទពីរទៀតគឺ Ia និង Ib។ ចំពោះក្លាត II វិញក៏គេបែងចែកស្រដៀងគ្នាដែរដោយមាន IIa និង IIb។[][២៤][២៥]

ក្លាត I ត្រូវ​បាន​គេ​ប៉ាន់​ប្រមាណ​ថាអាច​បង្ក​ឱ្យ​កើតជា​ជំងឺ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ និង​មានអត្រា​ស្លាប់​ខ្ពស់​ជាងក្លាត II។[២៦]

ទម្រង់ និងទំហំវីរុសអុតស្វា

វីរុស​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជាវីរុស​កំពុងរីករាលដាលនៅក្នុង​តំបន់​ព្រៃ​ត្រូពិច​នៃ​តំបន់អាហ្វ្រិក​កណ្តាល និង​ខាងលិច។[២៧] ក្រៅពីសត្វស្វា វីរុសនេះត្រូវបានកំណត់អត្តសញ្ញាណថាមាននៅក្នុងសត្វកណ្ដុរយក្សកំប៊ី (Cricetomys gambianus), កណ្តុរស្រយង់ (Graphiurus spp.) និងពពួកសត្វកំប្រុកអាហ្វ្រិក (Heliosciurus និង Funisciurus)។ ការចាប់ប្រមាញ់សត្វទាំងអស់នេះធ្វើជាអាហារអាចជាប្រភពចម្បងមួយនៃការចម្លងពីសត្វទៅមនុស្ស។[]

ការចម្លង

[កែប្រែ]

ថនិកសត្ចតូចៗនៅតំបន់ត្រូពិចនៃទ្វីបអាហ្វ្រិកអាចជាស្ពានចម្លងធម្មជាតិនៃអរថូផកវីរុសអុតស្វា។[២៧]​ វីរុសនេះអាចឆ្លងពីសត្វទៅមនុស្សតាមរយៈការខាំឬខ្វាច ឬក្នុងអំឡុងពេលបរបាញ់ ពន្លះស្បែក ឬចម្អិនសត្វដែលផ្ទុកវីរុស។ វីរុសអឹមផកអាចចូលទៅក្នុងរាងកាយមនុស្សបានតាមរយៈស្បែកដែលខូច ឬផ្ទៃស្បែកស្តើងៗដូចមាត់ជាដើម ផ្លូវដង្ហើម ឬប្រដាប់ភេទ។[]

អឹមផកអាចឆ្លងពីមនុស្សម្នាក់ទៅមនុស្សម្នាក់ទៀតតាមរយៈការប៉ះពាល់ជាមួយដំបៅឬសារធាតុរាវនៅលើស្បែក នៅក្នុងមាត់ឬនៅលើប្រដាប់បន្តពូជ នេះរួមបញ្ចូលទាំងសកម្មភាពប៉ះរាងកាយ ទំនាក់ទំនងផ្លូវកាយជិតស្និទ និងអំឡុងពេលរួមភេទ។ វាក៏អាចឆ្លងបានពីការនៅក្បែរអ្នកជម្ងឺក្នុងរយៈពេលយូរតាមរយៈដំណក់ផ្លូវដង្ហើមផងដែរ។[][២៨] កាលពីការផ្ទុះរីករាលដាលនៃប្រភេទក្លាត II នៅអំឡុងឆ្នាំ 2022–2023​ ការចម្លងរវាងមនុស្សនឹងមនុស្សស្ទើរទាំងស្រុងកើតតាមរយៈទំនាក់ទំនងផ្លូវភេទ។[២៩]

ការឆ្លងវីរុសអឹមផកតាមរយៈវត្ថុដែលធ្លាប់ប៉ះដោយអ្នកជម្ងឺដូចជាសម្លៀកបំពាក់ ឬពូកជាដើម គឺមានភាគរយ និងហានិភ័យតិចតួចណាស់​​ តែគួរយ៉ាងណាត្រូវបន្តរក្សាជំហរប្រុងប្រយ័ត្ន ជៀសវាងការប៉ះនឹងវត្ថុចម្លងទាំងនោះជាដាច់ខាត។[២៨]

រោគវិនិច្ល័យ

[កែប្រែ]

ការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យត្រូវប្រព្រឹត្តិទៅដោយល្អិតល្អន់ដើម្បីកំណត់អត្តសញ្ញាណវីរុសឱ្យបានច្បាស់លាស់​ និងចៀសវាងការភាន់ច្រឡំជាមួយប្រភេទជំងឺកន្ទួលផ្សេងៗទៀត ដូចជាជំងឺអុតស្វាយ កញ្ជ្រឹល ការឆ្លងបាក់តេរីលើស្បែក កមរមាស់ រោគស្វាយ និងអាឡែស៊ីថ្នាំវេជ្ជសាស្ត្រផ្សេងៗ។ ការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យអាចត្រូវបានផ្ទៀងផ្ទាត់បញ្ជាក់ដោយការធ្វើតេស្ត ឬសំណាករកវីរុស។ ការធ្វើតេស្ត PCR តាមរយៈសំណាកពីដំបៅនៅលើស្បែកគឺជាជម្រើសធ្វើតេស្តដ៏ល្អបំផុត។[]

ការការពារ

[កែប្រែ]

វ៉ាក់សាំង

[កែប្រែ]

ក្រោយពីការសង្កេតមើលអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំមក គេរកឃើញថាវ៉ាក់សាំងសម្រាប់ជំងឺអុតទូទៅអាចកាត់បន្ថយហានិភ័យនៃជំងឺអឹមផកបាន។ តំហយចុះនៃភាពស៊ាំទៅនឹងវីរុសអុជ​ ឬផកវីរុស​នៅក្នុងសហគមន៍គឺជាកត្តាមួយដែលនាំឱ្យកើនការចម្លងអឹមផកទៅលើមនុស្ស។ ក្នុងន័យនេះ គេបានសន្មតថា ភាពស៊ាំរបស់អ្នកដែលបានចាក់វ៉ាក់សាំងមុនឆ្នាំ 1980 អាចលែងសូវមានប្រសិទ្ធភាព​ ហើយម្យ៉ាងទៀត យុទ្ធនាការចាក់វ៉ាក់សាំងជំងឺអុតត្រូវបានបិទបណ្ដើរៗនាអំឡុងពេលនោះ ដែលនាំឱ្យអ្នកកើតជំនាន់ថ្មីមិនបានទទួលវា។[៣០]

គិតត្រឹមខែសីហា​ ឆ្នាំ​ 2024 គេមានប្រភេទវ៉ាក់សាំងចំនួនបួនដែលប្រើប្រាស់ដើម្បីបង្ការការពារវីរុសអឹមផក តែវ៉ាក់សាំងទាំងនោះនៅមានចំនួនកំណត់ខ្លាំង។​ គួរបញ្ជាក់ដែរថាវ៉ាក់សាំងទាំងបួនប្រភេទត្រូវបានផលិតឡើងដំបូងដើម្បីប្រឆាំងនឹងជំងឺអុត។[៣១]

  • វ៉ាក់សាំង MVA-BN (ឈ្មោះតាមទីផ្សារហៅថា Jynneos, Imvammune ឬ Imvanex) ផលិតនៅប្រទេសដាណឺម៉ាកដោយក្រុមហ៊ុន Bavarian Nordic។ វាបានទទួលអាជ្ញាប័ណ្ណសម្រាប់ប្រើប្រាស់ប្រឆាំងនឹងអឹមផកនៅទ្វីបអឺរ៉ុប សហរដ្ឋអាមេរិក និងកាណាដា។[៣២]
  • ​ LC16 ផលិតនៅប្រទេសជប៉ុនដោយក្រុមហ៊ុន KMB Biologics។ វាបានទទួលអាជ្ញាប័ណ្ណសម្រាប់ប្រើនៅប្រទេសជប៉ុន។[៣៣]
  • OrthopoxVac ផលិត​ និងទទួលបានអាជ្ញាប័ណ្ណប្រើប្រាស់នៅប្រទេសរុស្ស៊ីដោយមជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវរដ្ឋនៃវិសាណូសាស្ត្រ និងបច្ចេកវិទ្យាជីវសាស្ត្រវិចទ័រ[៣៤]
  • ACAM2000​ ផលិត និងទទួលបានអាជ្ញាប័ណ្ណប្រើប្រាស់នៅសហរដ្ឋអាមេរិកដោយក្រុមហ៊ុន Emergent BioSolutions។[៣៥][៣៦]

វិធីសាស្ត្រផ្សេងៗទៀត

[កែប្រែ]

មជ្ឈមណ្ឌលប្រយុទ្ធប្រឆាំងជំងឺឆ្លងនៃសហរដ្ឋអាមេរិកបានធ្វើការណែនាំលម្អិតៗបន្ថែមលើការប្រុងប្រយ័ត្នដើម្បីគ្រប់គ្រងការឆ្លងនៃវីរុសនេះ។ សេចក្ដីណែនាំនោះបានបង្គាប់ឱ្យគ្រូពេទ្យ និងរាល់បុគ្គលិកសុខភាពចូលពាក់សម្លៀកបំពាក់ការពារ ម៉ាស វ៉ែនតាការពារ និងឧបករណ៍ដង្ហើមចម្រោះផ្សេងៗ (ដូច N95) ហើយអ្នកជំងឺគួរតែត្រូវដាក់ឱ្យនៅដាច់ដោយឡែកក្នុងបន្ទប់ឯកជនមួយ ដើម្បីការពារអ្នកក្រៅពីការធ្វើទំនាក់ទំនងជាមួយអ្នកជំងឺ។[៣៧]

ចំពោះអ្នកដែលរស់នៅក្នុងប្រទេសដែលកំពុងរងការឆ្លងរីករាលដាលអឹមផក ជាពិសេសក្នុងតំបន់កំណើតនៃជំងឺនេះ គួរតែជៀសវាងការទាក់ទង ឬប៉ះពាល់ជាមួយថនិកសត្វដែលអាចមានផ្ទុកវីរុសដូចជា សត្វកកេរ ថវិកសត្វ ពពួកវានរសត្វដែលមិនមានសណ្ឋានដូចមនុស្ស (ងាប់ ឬនៅរស់) ហើយគួរតែបដិសេធមិនបរិភោគ ឬប៉ះពាល់សាច់សត្វព្រៃជាដាច់ខាត។[៣៨][]

នៅអំឡុងការផ្ទុះជំងឺអឹមផកកាលពីឆ្នាំ 2022–2023 អាជ្ញាធរសុខាភិបាលសាធារណៈក្នុងប្រទេសជាច្រើនបានចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការផ្សព្វផ្សាយអប់រំជាសាធារណៈអំពីជំងឺនេះដើម្បីកាត់បន្ថយការរីករាលដាលតទៅមុខទៀត។[៣៩][៤០][៤១]

ការព្យាបាល

[កែប្រែ]

ករណីឆ្លងអឹមផកភាគច្រើនមានរោគសញ្ញាស្រាល ហើយអ្នកជម្ងឺអាចជាសះស្បើយពេញលេញក្នុងរយៈពេលពី​ 2 ទៅ 4 សប្តាហ៍។​[][] ចំពោះជំងឺអឹមផកគឺមិនមានវិធីព្យាបាលជាក់លាក់ណាមួយឡើយ ប៉ុន្តែថ្នាំប្រឆាំងវីរុសខ្លះដូចជា តេកូវីរីម៉ាត ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាអាចមានប្រសិទ្ធភាពក្នុងការព្យាបាលករណីអឹមផកធ្ងន់ធ្ងរ។[១០][៤២][] អ្នកជំងឺដែលមានអាការធន់ស្រាលគួរតែនៅឱ្យដាច់ដោយឡែកក្នុងគេហដ្ឋាន រក្សាជាតិទឹក ទទួលទានអាហារឱ្យបានគ្រប់គ្រាន់ និងរក្សាសុខភាពផ្លូវចិត្តឱ្យបានល្អ។[]

អ្នកជំងឺដែលមានហានិភ័យខ្ពស់នឹងជំងឺនេះច្រើនតែជាកុមារ ស្ត្រីមានផ្ទៃពោះ មនុស្សចាស់ និងអ្នកដែលមានប្រព័ន្ធស៊ាំខ្សោយ។[៤៣] ចំពោះអ្នកជំងឺធ្ងន់ធ្ងរគួរតែចូលសម្រាកក្នុងមន្ទីរពេទ្យដើម្បីទទួលការត្រួតពិនិត្យរោគសញ្ញាបានទៀងទាត់។[៤៤]

ឆ្លងតាមការពិសោធន៍បច្ចេកទេសបានបញ្ជាក់ថាថ្នាំតេកូវីរីម៉ាតគឺមានសុវត្ថិភាពនិងមិនប៉ះពាល់អ្វីធ្ងន់ធ្ងរដល់អ្នកជំងឺឡើយ[៤៥] តែការវិនិច្ឆ័យសាកល្បងថ្នាំប្រឆាំងវីរុសតេកូវីរីម៉ាតនៅសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោបានបង្ហាញឱ្យឃើញថាវាមិនមានលទ្ធភាពកាត់បន្ថយរយៈពេលនៃវត្តមានដំបៅអឹមផកចំពោះអ្នកជំងឺប្រភេទក្លាត I នោះទេ។[៤៦]​ តែទោះជាយ៉ាងណា អត្រាស្លាប់សរុបក្រោយការធ្វើតេស្តវិនិច្ឆ័យថ្នាំប្រឆាំងវីរុសលើអ្នកជម្ងឺមានតែ 1.7% ប៉ុណ្ណោះដែលជាអត្រាទាបគួរឱ្យកត់សម្គាល់បើប្រៀបនឹងអត្រាស្លាប់ទូទៅនៅសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោដែលមាន 3.6%។[៤៧] ទាំងនេះជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ថា ការសម្រាកព្យាបាលនៅមន្ទីរពេទ្យ និងក្រោមការមើលថែទាំដិតដោយពីអ្នកបច្ចេកទេស គឺជាវីធីសាស្ត្រព្យាបាលដ៏មានប្រសិទ្ធភាពបំផុតសម្រាប់អ្នកឆ្លងវីរុសអឹមផក។[៤៨]

រោគូត្បាតសាស្ត្រ

[កែប្រែ]
ផែនទីពិភពលោកបង្ហាញពីការរីករាលដាលនៃ វីរុសអុតស្វា
  ករណីក្លាត I
  ករណីក្លាត II
  មានករណីក្លាតទាំងពីរ
  ក្លាត II ចាប់រាតត្បាតក្នុងឆ្នាំ 2022
  ករណីសង្ស័យ

ប្រវត្តិ

[កែប្រែ]

អឹមផកត្រូវបានគេកំណត់អត្តសញ្ញាណថាជាជំងឺដាច់ដោយឡែកពីប្រភេទជំងឺអុតផ្សេងៗទៀតនៅក្នុងឆ្នាំ 1958 បន្ទាប់ពីបានរកឃើញវានៅលើសត្វស្វាក្នុងមន្ទីរពិសោធន៍មួយកន្លែងនៅឯទីក្រុងកូពែនហាក ប្រទេសដាណឺម៉ាក។[៤៩] នៅក្នុងអំឡុងយុទ្ធនាការកម្ចាត់ជំងឺអុតនៅក្នុងឆ្នាំ 1970 គេបានកត់ត្រាករណីអឹមផកឆ្លងលើមនុស្សដំបូងបង្អស់ដែលបានកើតឡើងនៅលើកុមារចំនួន​ 6 នាក់ ដែលពួកគេសុទ្ធតែមិនធ្លាប់បានចាក់វ៉ាក់់សាំងបង្ការជំងឺអុតពីមុនមក ដោយករណីឆ្លងដំបូងត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងក្មេងប្រុសអាយុ​ 9 ខែក្នុងសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ។[១១][៥០] ចាប់ពីឆ្នាំ 1981 រហូតដល់ឆ្នាំ 1986 គេបានរកឃើញករណីអឹមផក​ជាង 300 ករណីនៅក្នុងសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ ដោយករណីឆ្លងស្ទើរទាំងអស់សុទ្ធតែធ្លាប់មានប្រវត្តិប៉ះពាល់ជាមួយសត្វព្រៃ។[៥១] វីរុសនេះត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងសត្វកណ្តុរយក្សកំប៊ី កណ្តុរស្រយោង និងពពួកសត្វកំប្រុកអាហ្វ្រិក ដោយសុទ្ធតែជាប្រភេទសត្ចដែលប្រជាជនកុងហ្គោ​ និងតំបន់ជុំវិញយកបរិភោគជាអាហារ។[៥២][]

ករណីអឹមផកជាច្រើនទៀតត្រូវបានគេរកឃើញនៅក្នុងតំបន់អាហ្វ្រិកកណ្តាល និងខាងលិច ជាពិសេសនៅសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ ដែលមានអ្នកឆ្លងជាង 2,000 ករណីរៀងរាល់ឆ្នាំនៅចន្លោះឆ្នាំ 2011 និងឆ្នាំ 2014។ ក៏ប៉ុន្តែ ទិន្នន័យដែលប្រមូលបាននោះភាគច្រើនមិនទាន់មានលក្ខណៈគ្រប់គ្រាន់ពេញលេញ និងមិនអាចបញ្ជាក់បានច្បាស់លាស់ទេ ដែលនាំឱ្យការប៉ាន់ប្រមាណចំនួនមនុស្សឆ្លងតាមរយៈកាលនីមូយៗមិនមានភាពប្រក្រតី។[៥៣] ដើមឡើយគេបានគិតថាវាកម្រនឹងឆ្លងទៅលើមនុស្សណាស់ ប៉ុន្តែចាប់ពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ 1980 មក ករណីឆ្លងចំពោះមនុស្សបានហក់ស្ទុះឡើងយ៉ាងគួរឱ្យកត់សម្គាល់[៥៤][១១] ខណៈគេចោតមូលហេតុថាអាចបណ្ដាលមកពីការចុះខ្សោយនៃប្រព័ន្ធស៊ាំរបស់ប្រជាជននៅក្នុងតំបន់បន្ទាប់ពីយុទ្ធនាការចាក់់វ៉ាក់សាំងបង្ការជំងឺអុតជាប្រចាំត្រូវបានថយចុះ​ និងលែងបន្ត។[]

ហានិភ័យនាពេលអនាគត

[កែប្រែ]

ស្ពានចម្លងធម្មជាតិនៃអរថូផកវីរុសអុតស្វា (Orthopoxvirus monkeypox) មិនទាន់ត្រូវបានគេកំណត់ច្បាស់លាស់នោះទេ។ ពពួកសត្ចកកេរតូចៗត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាបេក្ខភាពផ្ទុកវីរុសមួយនេះ។​ បើពុំមានយុទ្ធនាការចាក់វ៉ាក់សាំងទ្រង់ទ្រាយធំទេនោះ ការផ្ទុះរីករាលដាលជំងឺអឹមផកនឹងនូវតែបន្ត​ ពិសេសក្នុងតំបន់ក្រហម ពោលគឺតំបន់រាតត្បាតនៅអាហ្វ្រិកកណ្ដាលនោះឯង ខណៈហានិភ័យឆ្លងទៅក្រៅតំបន់ក្រហមក៏អាចមានលទ្ធភាពទៅរួចដែរ។​ ភស្តុតាងថ្មីៗជាច្រើនដែលបញ្ជាក់ថាសមត្ថភាពចម្លងអឹមផកបានកំពុងវិវត្តសាហាវជាងមុន បានកំពុងធ្វើឱ្យអ្នកជំនាញ​ និងអ្នកឃ្លាំមើលកើតការព្រួយបារម្ភជាខ្លាំងដោយខ្លាចថាវីរុសនេះនឹងទៅបង្កើតស្ពានចម្លងនៅក្រៅទ្វីបអាហ្វ្រិក ឬនាំឱ្យកើតការផ្ទុះរីករាលដាលជាសកលធំជាងមុន។[៥៥][៥៦][៥៧][៥៨]

បន្ទាប់ពីកើតការផ្ទុះរាលដាលក្នុងកំឡុងឆ្នាំ 2022–2023 វីរុសអឹមផក (ប្រភេទក្លាត IIb) នូវតែបន្តមានវត្តមាននៅក្នុងចំនួនប្រជាជនរស់នៅក្រៅទ្វីបអាហ្វ្រិកក្នុងកម្រិតទាបបំផុត។[៥៩] នៅអំឡុងខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ 2023 អង្គការសុខភាពពិភពលោកបានរាយការណ៍ថា ករណីជំងឺអឹមផកប្រភេទក្លាត I បានកំពុងកើនឡើងជាលំដាប់នៅក្នុងសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ ដោយមានករណីឆ្លងសរុបចំនួន 12,569 ករណីរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន និងករណីស្លាប់ចំនួន 651 ករណី។​ អំឡុងពេលរាលដាលថ្មីៗនេះ គេក៏បានរកឃើញករណីឆ្លងប្រភេទក្លាត I ដំបូងតាមរយៈទំនាក់ទំនងផ្លូវភេទផងដែរ។[៦០]

នៅក្នុងឆ្នាំ 2024 នេះ អង្គការសុខភាពពិភពលោកបានដាក់បញ្ចូលវីរុសអុតស្វាទៅក្នុងបញ្ជីនៃ "ភ្នាក់ងារបង្ករោគជាអាទិភាព" ដែលអាចបង្កឱ្យកើតការរាតត្បាតជាសកលបាន។[៦១]

ការរាលដាល

[កែប្រែ]

ខាងក្រោមនេះគឺជាបញ្ជីនៃការផ្ទុះរាលដាលនៃជំំងឺអឹមផក ដោយរួមបញ្ចូលទាំងការផ្ទុះរាលដាលធំៗនៅក្នុងតំបន់ក្រហមផងដែរ (ដូចជាប្រទេសកាណា កាបុង​ កាមេរូន សាធារណរដ្ឋកុងហ្គោ សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ កូតឌីវ័រ នីហ្សេរីយ៉ា បេណាំង លីបេរីយ៉ា សៀរ៉ាលេអូន ស៊ូដង់ខាងត្បូង និងសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល)។[៦២] ការផ្ទុះរាលដាលនៃជំងឺអឹមផកច្រើនកើតឡើងម្តងហើយម្តងទៀតនៅក្នុងតំបន់ក្រហម ដោយសារតែកង្វះហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធសុខាភិបាល ហើយណាមួយហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធសុខាភិបាលដែលមានគឺមិនស្របតាមស្តង់ដាអន្តរជាតិ ដែលនាំឱ្យកំណត់ត្រានៃការផ្ទុះរាលដាលក្នុងទម្រង់តូចមានភាពរអាក់រអួល និងមិនច្បាស់លាស់។[៦៣][៦៤][៦៥]

ការរាលដាលជំងឺអរថូផកវីរុសអុតស្វា
ឆ្នាំ ប្រទេស ប្រភេទ ករណីឆ្លង ករណីស្លាប់ អត្រាករណីស្លាប់ សម្គាល់
1970  ស.ប្រ កុងហ្គោ ក្លាត I 5 គ្មានទិន្នន័យ
1971  នីហ្សេរីយ៉ា ក្លាត II 2 គ្មានទិន្នន័យ
1981–1986  ស.ប្រ កុងហ្គោ ក្លាត I 338 គ្មានទិន្នន័យ
1995–1996  ស.ប្រ កុងហ្គោ ក្លាត I >500 គ្មានទិន្នន័យ
2001–2004  ស.ប្រ កុងហ្គោ ក្លាត I 2,734 គ្មានទិន្នន័យ
2003  សហរដ្ឋអាមេរិក ក្លាត II 71 0 0%
2015 ស. អាហ្វ្រិកកណ្ដាល[៦៦] ក្លាត I 10 2 20%
2017–2022  នីហ្សេរីយ៉ា ក្លាត II 558 8 1.4%
2020  ស.ប្រ កុងហ្គោ[៦៧] ក្លាត I 4,600 171 3.7%
2022–2023 ការរាលដាលសកល ក្លាត IIb 93,327 208 0.2% *កំពុងកើត[៦៨]
2023–2024*  ស.ប្រ កុងហ្គោ
ស. អាហ្វ្រិកកណ្ដាល
 សាធារណរដ្ឋកុងហ្គោ
 កេនយ៉ា
 ប៊ូរុនឌី
ក្លាត I
ក្លាត Ib
>18,245 >919 ~5% *កំពុងកើត[៦៩]

ការរាលដាលសកលឆ្នាំ 2022–2023

[កែប្រែ]

ការរាលដាលនៃជំងឺអឹមផកដែលបង្កឡើងដោយក្លាត IIb ត្រូវបានគេរកឃើញដំបូងនៅក្នុងអំឡុងខែឧសភា​ ឆ្នាំ 2022។[៧០] ករណីដំបូងរបស់វាត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍នៃចក្រភពអង់គ្លេសនៅថ្ងៃទី​ 6 ខែឧសភា នៅក្នុងអ្នកជំងឺម្នាក់ដែលធ្លាប់មានប្រវត្តិធ្វើដំណើរចេញពីប្រទេសនីហ្សេរីយ៉ាថ្មីៗ ដែលជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ក្រហម។[៧១][៧២] ករណីបន្ទាប់ៗនៃវីរុសប្រភេទ IIb នេះក៏ចាប់ផ្តើមលេចចេញឡើងនៅតាមបណ្ដាប្រទេសក្នុងតំបន់ក្រហម និងប្រទេសក្បែរៗនោះ។[៧៩] នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ 2022 អង្គការសុខភាពពិភពលោកបានប្រកាសកំណត់ការផ្ទុះឡើងនៃជំងឺនេះថាជាបញ្ហាសុខភាពសាធារណៈកម្រិតអន្តរជាតិ។​ មកដល់ខែឧសភា ឆ្នាំ 2023​ អង្គការសុខភាពពិភពលោកក៏បានទម្លាក់ស្ថានភាពអាសន្ននៃជំងឺនេះក្រោយពីមើ់លឃើញថាចំនួនករណីឆ្លងបានថយចុះជាខ្លាំងដោយសារតែប្រសិទ្ធភាពនៃយុទ្ធនាការចាក់វ៉ាក់សាំងបង្ការ និងការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានអប់រំ។​[៨០] គិតមកត្រឹមខែសីហា ឆ្នាំ 2024 ករណីអឹមផកប្រភេទក្លាត IIb នៅខាងក្រៅតំបន់ក្រហមនៃទ្វីបអាហ្វ្រិកនូវតែបន្តរកឃើញតែនៅក្នុងកម្រិតទាបបំផុត។[៦៨]

ការរាលដាលឆ្នាំ 2023–2024

[កែប្រែ]

ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ​ 2023 ការរាលដាលនៃជំងឺអឹមផកប្រភេទ I​ នៅក្នុងសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោបានចម្លងមនុស្សប្រមាណចំនួន 14,626 នាក់​ ខណៈករណីស្លាប់បានហក់ឡើងដល់ 654 ករណីដែលធ្វើឱ្យអត្រាស្លាប់មាន 4.5%។ ការរាលដាលនៃប្រភេទ I​ នេះបានបន្តទៅក្នុងឆ្នាំ 2024 ដោយគេបានរកឃើញករណីសង្ស័យចំនូន 3,576 ករណី និងករណីស្លាប់ចំនួន 256 ករណីបន្ថែមនៅកំឡុងប្រាំបួនសប្តាហ៍ដំបូង ដែលនាំឱ្យអត្រាស្លាប់កើនឡើងដល់ 7.4%។[៨១]

ការផ្ទុះរាលដាលលើកនេះបានឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យឃើញថា វីរុសអុតស្វាច្រើនឆ្លងតាមរយៈការទំនាក់ទំនងផ្លូវភេទ និងទំនាក់ទំនងគ្រួសារ ខណៈករណីឆ្លងជាច្រើនទៀតបានលេចឡើងនៅក្នុងតំបន់ដែលគ្មានប្រវត្តិឆ្លងដូចជា គីវូខាងត្បូង និងគីនស្យាសាជាដើម។ 64% នៃករណីឆ្លងទាំងអស់បូករួមទាំង 85% នៃករណីស្លាប់សរុបបានកើតឡើងនៅលើកុមារ។ ការរាលដាលនេះបានបង្កឡើងដោយអនុប្រភេទក្លាត I​ ពីរផ្សេងៗគ្នា ដោយក្នុងនោះមានអនុប្រភេទមួយដែលមានការវិវត្តន៍ថ្មីប្លែកពីអនុប្រភេទដទៃ ដែលនាំឱ្យវាមានលក្ខណៈពិបាកក្នុងការកំណត់អត្តសញ្ញាណ។[៨១][៨២]

ក្រោយផ្ទុះឡើងនៅក្នុងសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ ជំងឺអឹមផកក៏បានបន្តរាលដាលទៅដល់សាធារណរដ្ឋកុងហ្គោដែលត្រូវជាប្រទេសជិតខាង ដោយទទួលករណីឆ្លងចំនួន 43 ករណីនៅក្នុងខែមីនាឆ្នាំ 2024។[៨១] មកដល់ដើមខែសីហា ជំងឺអឹមផកបានរីករាលដាលបន្ថែមទៀតទៅកាន់តំបន់អាហ្រ្វិកកណ្តាល និងភាគខាងត្បូង ដែលសុទ្ធសឹងតែជាករណីនៃប្រភេទក្លាត I និងក្លាត II។[៦៩][១៤]

អង្គការសុខភាពពិភពលោកបានប្រកាសកំណត់ការផ្ទុះរាលដាលនេះជាគ្រោះអាសន្នសុខភាពសកលនៅថ្ងៃទី 14 ខែសីហា ឆ្នាំ 2024។[៨៣] នៅថ្ងៃបន្ទាប់ ប្រទេសស៊ុយអែតបានក្លាយជាប្រទេសក្រៅទ្វីបអាហ្វ្រិកដំបូងគេដែលទទួលករណីអឹមផកប្រភេទក្លាត I។[៨៤] មួយថ្ងៃបន្ទាប់ទៀតគឺនៅថ្ងៃទី 16 ខែសីហាឆ្នាំ 2024 ករណីអឹមផកមួយទៀតត្រូវបានគេរកឃើញនៅក្នុងប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។[៨៥]

ឯកសារយោង

[កែប្រែ]
  1. ១,០០ ១,០១ ១,០២ ១,០៣ ១,០៤ ១,០៥ ១,០៦ ១,០៧ ១,០៨ ១,០៩ ១,១០ ១,១១ ១,១២ ១,១៣ ១,១៤ ១,១៥ ១,១៦ ១,១៧ ១,១៨ ១,១៩ ១,២០ ១,២១ ១,២២ ១,២៣ ១,២៤ ១,២៥ ១,២៦ ១,២៧ ១,២៨ ១,២៩ ១,៣០ ១,៣១ "WHO Factsheet – Mpox (Monkeypox)". អង្គការសុខភាពពិភពលោក (WHO). 18 April 2023. Archived from the original on 21 April 2022. Retrieved 16 August 2024.
  2. ២,០ ២,១ ២,២ ២,៣ ២,៤ ២,៥ ២,៦ "Mpox Symptoms". មជ្ឈមណ្ឌលគ្រប់គ្រង និងបង្ការជំងឺអាមេរិក (CDC). 2 February 2023. Archived from the original on 21 May 2023. Retrieved 16 August 2024.
  3. ៣,០ ៣,១ "Orthopoxvirus monkeypox". International Committee on Taxonomy of Viruses. Retrieved 2024-08-22.
  4. ៤,០ ៤,១ (January 2014)"Human monkeypox". Clinical Infectious Diseases 58 (2): 260–267. DOI:10.1093/cid/cit703.
  5. ៥,០ ៥,១ ៥,២ "Monkeypox". GOV.UK. 24 May 2022. Archived from the original on 18 May 2022. Retrieved 16 August 2024.
  6. "ក្រសួងសុខាភិបាលចេញប្រកាសព័ត៌មាន ស្ដីពីការរកឃើញជំងឺអឹមផក(Mpox) (ឈ្មោះដើម ជំងឺអុតស្វា) ករណីទី៦". Khmerload. 9 February 2024. Retrieved 3 September 2024.
  7. ៧,០ ៧,១ ៧,២ ៧,៣ ៧,៤ ៧,៥ "Mpox (monkeypox)". អង្គការសុខភាពពិភពលោក. 12 May 2023. Archived from the original on 23 May 2023. Retrieved 16 August 2024.
  8. (1 January 2023)"Efficacy of smallpox vaccines against Mpox infections in humans". Immunotherapy Advances 3 (1): ltad020. DOI:10.1093/immadv/ltad020.
  9. ៩,០ ៩,១ "Mpox (formerly Monkeypox)". NIH: National Institute of Allergy and Infectious Diseases. 6 December 2022. Archived from the original on 23 May 2023. Retrieved 21 August 2024.
  10. ១០,០ ១០,១ "Patient's Guide to Mpox Treatment with Tecovirimat (TPOXX)". Centers for Disease Control and Prevention. 28 November 2022. Archived from the original on 24 May 2023. Retrieved 21 August 2024.
  11. ១១,០ ១១,១ ១១,២ ១១,៣ Bunge, Eveline M. (11 February 2022). "The changing epidemiology of human monkeypox-A potential threat? A systematic review". PLOS Neglected Tropical Diseases 16 (2): e0010141. DOI:10.1371/journal.pntd.0010141.
  12. "Mpox (monkeypox) Outbreak". www.who.int. Archived from the original on 31 July 2022. Retrieved 22 August 2024.
  13. "How scientists are racing to understand the new Mpox strain in the Democratic Republic of the Congo". VaccinesWork | Gavi, the Vaccine Alliance. 30 July 2024. Retrieved 22 August 2024.
  14. ១៤,០ ១៤,១ "WHO considers public health emergency as mpox cases mount in Africa". University of Minnesota | CIDRAP. 5 August 2024. Archived from the original on 6 August 2024. Retrieved 15 September 2024.
  15. "WHO declares mpox a public health emergency as newer strain spreads in Africa". www.msn.com. 14 August 2024. Retrieved 22 August 2024.
  16. ១៦,០ ១៦,១ (December 2022)"Monkeypox after Occupational Needlestick Injury from Pustule". Emerging Infectious Diseases 28 (12): 2516–2519. DOI:10.3201/eid2812.221374.
  17. (July 2023)"Estimated incubation period distributions of mpox using cases from two international European festivals and outbreaks in a club in Berlin, May to June 2022". Euro Surveillance 28 (27). DOI:10.2807/1560-7917.ES.2023.28.27.2200806.
  18. (March 2023)"A dermatologic assessment of 101 mpox (monkeypox) cases from 13 countries during the 2022 outbreak: Skin lesion morphology, clinical course, and scarring". Journal of the American Academy of Dermatology 88 (5): 1066–1073. ISSN 0190-9622. DOI:10.1016/j.jaad.2022.12.035.
  19. "348. Smallpox, monkeypox and other poxvirus infections". Goldman-Cecil Medicine. 2 (26th រ.រ.). Philadelphia: Elsevier. 2020. pp. 2180–2183. ល.ស.ប.អ. 978-0-323-53266-2. https://books.google.com/books?id=7pKqDwAAQBAJ&dq=monkeypox&pg=PA2180។ បានយកមក 28 May 2022. 
  20. (August 2022)"Making sense of monkeypox death rates". CMAJ 194 (31): E1097. DOI:10.1503/cmaj.1096012.
  21. (November 2022)"Monkeypox". The New England Journal of Medicine 387 (19): 1783–1793. DOI:10.1056/NEJMra2208860.
  22. "Mpox (monkeypox) – Prognosis". BMJ Best Practice. Archived from the original on 31 May 2023. Retrieved 3 September 2024.
  23. (May 2024)"U.S. Preparedness and Response to Increasing Clade I Mpox Cases in the Democratic Republic of the Congo – United States, 2024". MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report 73 (19): 435–440. DOI:10.15585/mmwr.mm7319a3.
  24. "Mpox: background information". UK Health Security Agency. 19 August 2024. Retrieved 5 September 2024.
  25. "New mpox clade 1 lineage identified in DR Congo outbreak | CIDRAP". CIDRAP - Center for Infectious Disease Research & Policy Research and Innovation Office, University of Minnesota. 17 April 2024. Retrieved 5 September 2024.
  26. "Mpox (formerly Monkeypox) | NIH: National Institute of Allergy and Infectious Diseases". www.niaid.nih.gov. 6 December 2022. Archived from the original on 23 May 2023. Retrieved 5 September 2024.
  27. ២៧,០ ២៧,១ Mpox (Monkeypox), StatPearls Publishing, ៣០ ខែវិច្ឆិកា ២០២២, អ.ស.ផ.ម. 34662033, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK574519/, បានយកមក 5 September 2024 
  28. ២៨,០ ២៨,១ "Mpox – How It Spreads". Centers for Disease Control and Prevention. 2 February 2023. Archived from the original on 21 May 2023. Retrieved 5 September 2024.
  29. "Safer Sex, Social Gatherings, and Mpox". Centers for Disease Control and Prevention. 28 April 2023. Archived from the original on 29 May 2023. Retrieved 5 September 2024.
  30. (August 2016)"Emerging diseases-the monkeypox epidemic in the Democratic Republic of the Congo". Clinical Microbiology and Infection 22 (8): 658–659. DOI:10.1016/j.cmi.2016.07.004.
  31. "Mpox vaccines likely months away even as WHO, Africa CDC discuss emergency". Reuters. 14 August 2024. https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/mpox-vaccines-likely-months-away-even-who-africa-cdc-discuss-emergency-2024-08-14/. 
  32. Cornall J (25 July 2022). "Bavarian Nordic gets European monkeypox approval for smallpox vaccine". Labiotech.eu. Retrieved 5 September 2024.
  33. "Mpox – Prevention | BMJ Best Practice US". British Medical Journal. Retrieved 5 September 2024.
  34. "The Vector center will soon commence the production of the smallpox vaccine". GxP News. 26 September 2023. Retrieved 5 September 2024.
  35. "FDA Roundup: August 30, 2024"។ Press release។ 30 August 2024https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/fda-roundup-august-30-2024។ បានយកមក 5 September 2024 
  36. Emergent Biosolutions (29 August 2024)។ "Emergent BioSolutions' ACAM2000, (Smallpox and Mpox (Vaccinia) Vaccine, Live) Receives U.S. FDA Approval for Mpox Indication; Public Health Mpox Outbreak Continues Across Africa & Other Regions"។ Press releasehttps://www.globenewswire.com/en/news-release/2024/08/29/2938196/33240/en/Emergent-BioSolutions-ACAM2000-Smallpox-and-Mpox-Vaccinia-Vaccine-Live-Receives-U-S-FDA-Approval-for-Mpox-Indication-Public-Health-Mpox-Outbreak-Continues-Across-Africa-Other-Regio.html។ បានយកមក 5 September 2024 
  37. "Infection Prevention and Control of Mpox in Healthcare Settings". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 31 October 2022. Archived from the original on 18 May 2022. Retrieved 6 September 2024.
  38. "Multi-country monkeypox outbreak in non-endemic countries: Update". www.who.int. Archived from the original on 30 May 2022. Retrieved 6 September 2024.
  39. "CDC's Mpox Toolkit for Event Organizers | Mpox | Poxvirus | CDC". Centers for Disease Control and Prevention. 23 May 2023. Archived from the original on 28 May 2023. Retrieved 6 September 2024.
  40. "Monkeypox – Campaign details". Department of Health and Social Care – Campaign Resource Centre. Archived from the original on 28 May 2023. Retrieved 6 September 2024.
  41. "Mpox (Monkeypox) awareness campaign: Communications toolkit for stakeholders". Western Australia Department of Health. 10 June 2022. Archived from the original on 28 May 2023. Retrieved 6 September 2024.
  42. "Tecovirimat SIGA". European Medicines Agency. 28 January 2022. Archived from the original on 16 May 2022. Retrieved 6 September 2024.
  43. "Factsheet for health professionals on mpox (monkeypox)". European Centre for Disease Prevention and Control. 25 October 2022. Archived from the original on 20 June 2022. Retrieved 6 September 2024.
  44. "Mpox (monkeypox) – Treatment algorithm". BMJ Best Practice. Archived from the original on 4 December 2022. Retrieved 15 September 2024.
  45. (March 2023)"Therapeutics for treating mpox in humans". The Cochrane Database of Systematic Reviews 2023 (3): CD015769. DOI:10.1002/14651858.CD015769.
  46. "The antiviral tecovirimat is safe but did not improve clade I mpox resolution in Democratic Republic of the Congo". National Institutes of Health (NIH). 14 August 2024. Retrieved 6 September 2024.
  47. Mast, Jason (15 August 2024). "Antiviral used for mpox no better than placebo, NIH says". STAT. Retrieved 6 September 2024.
  48. Priyan, Vishnu (16 August 2024). "NIAID reports preliminary data from trial of SIGA's Mpox treatment". Clinical Trials Arena. Retrieved 6 September 2024.
  49. Parker, Scott (2013-02-01). "A review of experimental and natural infections of animals with monkeypox virus between 1958 and 2012". Future Virology 8 (2): 129–157. ISSN 1746-0794. DOI:10.2217/fvl.12.130.
  50. (March 1973)"Monkeypox virus". Bacteriological Reviews 37 (1): 1–18. DOI:10.1128/br.37.1.1-18.1973.
  51. (August 2002)"Outbreaks of disease suspected of being due to human Orthopoxvirus monkeypox infection in the Democratic Republic of Congo in 2001". Journal of Clinical Microbiology 40 (8): 2919–2921. DOI:10.1128/JCM.40.8.2919-2921.2002.
  52. (30 October 2015)"Further Assessment of Monkeypox Virus Infection in Gambian Pouched Rats (Cricetomys gambianus) Using In Vivo Bioluminescent Imaging". PLOS Neglected Tropical Diseases 9 (10): e0004130. DOI:10.1371/journal.pntd.0004130.
  53. (September 2018)"Emergence of Monkeypox as the Most Important Orthopoxvirus Infection in Humans". Frontiers in Public Health 6: 241. DOI:10.3389/fpubh.2018.00241.
  54. "19. Viral diseases". Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology (13th រ.រ.). Edinburgh: Elsevier. 2020. p. 389. ល.ស.ប.អ. 978-0-323-54753-6. https://books.google.com/books?id=UEaEDwAAQBAJ&dq=human&pg=PA389។ បានយកមក 11 September 2024. 
  55. (October 2022)"Evolutionary consequences of delaying intervention for monkeypox". Lancet 400 (10359): 1191–1193. DOI:10.1016/S0140-6736(22)01789-5.
  56. "Monkeypox cases waning, but global threat remains". Gavi, the Vaccine Alliance. Archived from the original on 1 June 2023. Retrieved 11 September 2024.
  57. (May 2023)"Mpox neglect and the smallpox niche: a problem for Africa, a problem for the world". Lancet 401 (10390): 1822–1824. DOI:10.1016/S0140-6736(23)00588-3.
  58. "Mpox (monkeypox) and animals". Public Health Agency of Canada. 30 December 2022. Archived from the original on 1 June 2023. Retrieved 11 September 2024.
  59. (24 May 2022)"Mpox (monkeypox)". Our World in Data.
  60. "Mpox (monkeypox)- Democratic Republic of the Congo". World Health Organization. 23 November 2023. Archived from the original on 24 November 2023. Retrieved 11 September 2024.
  61. (2 August 2024)"The pathogens that could spark the next pandemic". Nature 632 (8025). DOI:10.1038/d41586-024-02513-3.
  62. "Multi-country monkeypox outbreak in non-endemic countries". World Health Organization. Archived from the original on 22 May 2022. Retrieved 12 September 2024.
  63. (December 2022)"National Monkeypox Surveillance, Central African Republic, 2001–2021". Emerging Infectious Diseases 28 (12): 2435–2445. DOI:10.3201/eid2812.220897.
  64. (February 2023)"WHO may soon end mpox emergency - but outbreaks rage in Africa". Nature 614 (7949): 600–601. DOI:10.1038/d41586-023-00391-9.
  65. "In Central Africa, a deadly monkeypox variant is surging". National Geographic. 20 October 2022. Archived from the original on 30 May 2023. Retrieved 12 September 2024.
  66. (2017)"A Nosocomial Outbreak of Human Monkeypox in the Central African Republic". Open Forum Infectious Diseases 4 (4): ofx168. DOI:10.1093/ofid/ofx168.
  67. "Monkeypox - Democratic Republic of the Congo October 2020". WHO. World Health Organization. Archived from the original on 5 June 2022. Retrieved 12 September 2024.
  68. ៦៨,០ ៦៨,១ "Joint ECDC-WHO Regional Office for Europe Monkeypox Surveillance Bulletin: 15 August 2024". www.who.int. Retrieved 15 September 2024.
  69. ៦៩,០ ៦៩,១ "Deadlier strain of mpox spreads to multiple African countries". Science. 3 August 2024. https://www.science.org/content/article/deadlier-strain-mpox-spreads-more-african-countries. 
  70. "Multi-country monkeypox outbreak in non-endemic countries". អង្គការសុខភាពពិភពលោក. 21 May 2022. Archived from the original on 22 May 2022. Retrieved 15 September 2024.
  71. "Monkeypox cases confirmed in England – latest updates". GOV.UK. 6 September 2022. Archived from the original on 16 May 2022. Retrieved 15 September 2024.
  72. "Monkeypox – United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland". អង្គការសុខភាពពិភពលោក. 16 May 2022. Archived from the original on 17 May 2022. Retrieved 15 September 2024.
  73. "(ជាភាសាអេស្ប៉ាញ) Viruela del mono: confirmaron el primer caso del virus en el país". 26 May 2022. Archived from the original on 24 June 2022. Retrieved 15 September 2024.
  74. "UAE reports first case of monkeypox in the country". Al Arabiya. 24 May 2022. Archived from the original on 24 May 2022. Retrieved 5 September 2024.
  75. "Israel Confirms First Case of Monkeypox Virus". Haaretz. https://www.haaretz.com/israel-news/israel-discovers-first-case-of-monkeypox-virus-1.10812439. 
  76. "Monkeypox confirmed in Melbourne and Sydney". Australian Broadcasting Corporation. 20 May 2022. Archived from the original on 20 May 2022. Retrieved 15 September 2024.
  77. "Morocco Reports First Monkeypox Case". Morocco World News. Archived from the original on 21 June 2022. Retrieved 15 September 2024.
  78. Christian Y (8 June 2022). "5 cases of monkeypox confirmed in Ghana". MyJoyOnline.com. Archived from the original on 21 June 2022. Retrieved 15 September 2024.
  79. [៧៣][៧៤][៧៥][៧៦][៧៧][៧៨]
  80. Kimball S (11 May 2023). "WHO says mpox outbreak, the largest in history, no longer global health emergency". CNBC. Archived from the original on 11 May 2023. Retrieved 15 September 2024.
  81. ៨១,០ ៨១,១ ៨១,២ "More than 600 dead in spreading DR Congo mpox outbreak as Republic of Congo reports its first cases". CIDRAP. University of Minnesota. 16 March 2024. https://www.cidrap.umn.edu/mpox/more-600-dead-spreading-dr-congo-mpox-outbreak-republic-congo-reports-its-first-cases. 
  82. "Deadly Mpox Transmission in DR Congo Happening Under Radar; Most Victims are Children". Health Policy Watch. 13 March 2024. https://healthpolicy-watch.news/deadlly-mpox-transmission-in-dr-congo-happening-under-radar-children-main-victims/. 
  83. "W.H.O. Declares Global Emergency over New Mpox Outbreak". The New York Times. 14 August 2024. https://www.nytimes.com/2024/08/14/health/mpox-who-emergency-africa.html. 
  84. "Sweden confirms first case of mpox strain outside Africa". Al Jazeera. 15 August 2024. https://www.aljazeera.com/news/2024/8/15/sweden-confirms-first-case-of-mpox-strain-outside-africa. 
  85. "Pakistan registers 1st case of mpox – DW – 08/16/2024". dw.com. Retrieved 2024-09-15.

តំណភ្ជាប់ក្រៅ

[កែប្រែ]