ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុក

ប្រាសាទសម្បូរព្រៃគុហ៍
ឈ្មោះ:	ប្រាសាទសម្បូរព្រៃគុហ៍
អ្នកកសាង:	ព្រះបាទឥសានវរ្ម័នទី១
កាលបរិច្ឆេទកសាង:	សតវត្សរ៍ទី៧
ឧទ្ទិសថ្វាយ:	ព្រហ្មញ្ញសាសនា
ស្ថាបត្យកម្ម:	រចនាបថសម្បូរ
ទីតាំង:	ភូមិសម្បូរ ឃុំសម្បូរ ស្រុកសម្បូរ ខេត្តកំពង់ធំ

ទីតាំងភូមិសាស្រ្ត

ប្រាសាទសម្បូរព្រៃគុកមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិសម្បូរ ឃុំសម្បូរ ស្រុកសម្បូរ ខេត្តកំពង់ធំ។ ប្រាសាទនេះស្ថិតនៅតាមបណ្តោយស្ទឹងសែន ដែលមានចម្ងាយប្រហែល ២៨គីឡូម៉ែត្រភាគឦសាននៃទីរួមខេត្តកំពង់ធំ និងមានចម្ងាយប្រហែល ១៨១គីឡូម៉ែត្រពីរាជធានីអង្គរនៃខេត្តសៀមរាប និងមានចម្ងាយប្រហែល១៧០គីឡូម៉ែត្រពីប្រាសាទព្រះវិហារនៃខេត្តព្រះវិហារ និងមានចម្ងាយប្រហែល ១៩៦គីឡូម៉ែត្រពីរាជធានីភ្នំពេញ។ ប្រាសាទសម្បូរព្រៃគុកជាប្រភេទរមណីយដ្ឋានវប្បធម៌ និងប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែលមានមានចម្ងាយប្រមាណ ៣៧គីឡូម៉ែត្រ បត់តាមផ្លូវជាតិ៦៤ បត់ស្តាំតាមសាលាវិស័យ កាត់តាមផ្លូវបុសស្រមោច ផ្លូវនេះពេលរដូវវស្សាលិចទឹក តែយើងអាចធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅស្រុកសំបូរបានតែម្តង។ដែលសង់លើដី រាបស្មើមានទំហំ ៣,០០០ ហិកតា ។ រមណីដ្ឋានសំបូរព្រៃគុក ជារាជធានីចាស់ឈ្មោះថា ឥសានបុរៈ ពីសម័យនោះជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃព្រាហ្មញ្ញសាសនា ដើម្បីឧទ្ទិសថ្វាយដល់ ព្រះសិវៈ ឬព្រះឥសូរនិយម។ ក្រុមប្រាសាទនេះសាងសង់អំពីឥដ្ឋតាន់ និង ថ្មបាយក្រៀមលម្អទៅដោយចម្លាក់ពីលើឥដ្ឋ ចាក់ពុម្ភដោយបាយអ ជាផ្ទាំងៗអំពីឥដ្ឋ តែបច្ចុប្បន្នរបេះអស់មួយចំនួន។ ក្បាច់ផ្តែរ និងការសរសេរជាពាក្យពេជ្រ ប្រអប់ទ្វារធ្វើអំពីថ្មភក់ទាំងអស់។ប្រាសាទនេះកសាងឡើងនៅរជ្ជកាលព្រះបាទឥសានវរ្ម័នទី១ នៅក្នុង សតវត្សរ៍ទី៧ (គ.ស៦១៦-៦៣៥) នាសម័យចេនឡាក្រុមប្រាសាទសំបូរព្រៃគុកនេះ ត្រូវបានបោះបង់ចោលតាំងពីឆ្នាំ១៩៧១មកម្លេះ ហើយត្រូវបានរៀបចំសារជាថ្មីនៅឆ្នាំ១៩៨០។ ក្នុងការកាប់ស្ការព្រៃគេរកឃើញមាន ប្រាសាទទាំងអស់ចំនួន ១៤០ប្រាសាទ ហើយនៅប្រាសាទទៅពីទៀត រកមិនទាន់ឃើញ។ រមណីយដ្ឋានសម្បូរព្រៃគុកចែកចេញជា៤ក្រុមធំៗគឺ៖ ក្រុមប្រាសាទខាងជើង ក្រុមប្រាសាទកណ្តាល ក្រុមប្រាសាទខាងត្បូង ក្រុមប្រាសាទក្រោលរមាស។

ទីរួមខេត្តកំពង់ធំ

ប្រវត្តិប្រាសាទ

រាជធានីបុរាណដែលប្រាសាទសម្បូរព្រៃគុក ត្រូវបានរកឃើញនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះត្រូវបានគេកំណត់ថាជាឥសានបុរៈដែលជារាជធានីនៃសម័យចេនឡានៅសតវត្សទី៧ ។ ចេនឡាជាអតីតសាមន្តរដ្ឋនៃនគរវ្នំនោះគឺជាការមួយនៃរដ្ឋដំបូងនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ប៉ុន្តែវាបានបាត់បង់ទៅវិញ ដោយសារមានធ្វើចម្បាំងជាមួយអាណាចក្រភ្នំ និងការកើនឡើងជាបណ្តើរអំណាចរបស់អាណាចក្រចេនឡា ដោយព្រះបាទភវវរ្ម័នទី១ និងបងប្អូន ព្រះបាទមហេន្ទ្រវរ្ម័នទី១ ឬចិត្រសេនា រហូតដល់បុត្ររបស់ព្រះអង្គគឺ ព្រះបាទឥសានវរ្ម័នទី១ ដែលជាបុត្ររបស់ព្រះបាទមហេន្ទ្រវរ្ម័នទី១ ដែលជាព្រះមហាក្សត្របានដណ្តើមអំណាចពីនគរភ្នំដោយជោគជ័យ ដោយវាយបែកនគរភ្នំនៅរាជធានីចុងក្រោយគឺ រាជធានីនរវនគរ ឬភាសាចិនហៅថា ណាហ្វូណា បច្ចុប្បន្ននៅភ្នំអង្គរបូរី ខេត្តតាកែវ។ លក្ខណៈពិសេសបុរាណវិទ្យាក្រុមចម្បងវិមានទាំងនេះត្រូវបានគេនិយាយថាបានបង្កើតឡើងដោយព្រះបាទឥសានវរ្ម័នទី១ដែលជាបុត្រារបស់ស្ដេចចិត្រសេនបាន។ ការតុបតែងដែលមានស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ និងចម្លាក់ដែលត្រូវបានចាត់ថ្នាក់ជារចនាបថសម្បូរព្រៃគុក ឈ្មោះនេះបានមកពីវិមានទាំងនេះចុះថ្ងៃទីក្នុងឆមាសទីមួយនៃសតវត្សទី៧ ។ ពីពេលនេះតទៅនេះគឺជារដ្ឋនគរ។ លើសពីនេះទៀតស្នងបន្តជាច្រើនរជ្ជកាលស្ដេចប្រហែលជាបានរក្សាវិមានទាំងនេះជារាជធានីស្តេចគ្រប់ព្រះអង្គ។ សតវត្សរ៍បន្ទាប់ពីការស្លាប់របស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១ ដែលជាស្ដេចចុងក្រោយនៃនគរនៅក្នុងឆមាសទី២នៃសតវត្សទី៧ នេះគឺជារយៈពេលងងឹតមួយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃចេនឡា។ ទោះជាយ៉ាងណា ត្រូវបានឆ្លុះបញ្ចាំងជាថ្មីម្តងទៀតដោយមានការចូលរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ ដែលបានបង្កើតទំរង់នៃការគ្រប់គ្រងរដ្ឋថ្មីមួយ និងនៅសម័យអង្គរមានការបង្កើតរាជធានីផ្សេងៗទៀត បានសំដៅជាប្រាសាទអង្គរនៅដើមសតវត្សទី៩នេះ។ ការតុបតែងនៃប្រាសាទតោ (ក្រុមកណ្តាល) មានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នាទៅនឹងរចនាបថនៃប្រាសាទជាកម្មសិទ្ធិរបស់អំឡុងពេលនៃព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ នេះជាពិសេសរូបចំលាក់សត្វតោលក្ខណៈប្រហាក់ប្រហែលនឹងរូបចម្លាក់នេះបានរកឃើញនៅរាជធានីភ្នំពេញ។ មកពីហេតុផលទាំងនេះស្មុគស្មាញនេះត្រូវបានឱ្យដឹងថាស្ថាបត្យកម្មត្រូវបានសាងសង់នៅក្នុងការរយៈពេលនេះ។ លើសពីនេះសិលាចារឹកមួយចំនួននៅក្នុងប្រាសាទសម្បូរ (ភាគខាងជើងគ្រុប) ត្រូវបានចុះកាលបរិច្ឆេទនៅសតវត្សទី១០ ក្រោមរជ្ជកាលរបស់ស្តេចនោះ ព្រះបាទរាជិន្ទ្រវរ្ម័នទី២ ។ និងក្រុមប្រាសាទរមាសដែលត្រូវទីតាំងប្រហែល ៣គីឡូម៉ែត្ រខាងជើងពីតំបន់ប្រាសាទសំខាន់ៗ មានសិលាចារឹកផ្សេងទៀតរយៈពេលរជ្ជកាលព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១។ ការតុបតែងនិងរូបសំណាកមួយចំនួនផ្សេងទៀតៗជាកម្មសិទ្ធិរបស់រចនាបថចុងសម័យអង្គរត្រូវបានបញ្ជាក់ពីប្រាសាទទាំងនេះ។ ភស្តុតាងជាប្រវត្តិសាស្រ្តនេះបានបង្ហាញថាបូជនីយដ្ឋានទាំងនេះត្រូវតែជាកម្មសិទ្ធិរបស់ទីក្រុងគោលការណ៍ខេត្តសំខាន់បន្ទាប់ពីរយៈពេលជាមុនអង្គរ។ ពីខាងលើទស្សនៈប្រវត្តិសាស្រ្ត ក្រុមនៃប្រាសាទនេះគឺមានសារៈសំខាន់ខ្លាំងណាស់សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជាដែលមិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះទេប៉ុន្តែថែមទាំងសម្រាប់តំបន់ទាំងមូលនៃតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍, សម្រាប់ពួកគេគឺជាសំណង់ស្ថាបត្យកម្មសំឡេងតែមួយគត់ដែលនៅសល់ដែលជាគំរូស្ថាបត្យកម្មនិងចម្លាក់នៃរយៈពេលដំបូងនៅក្នុងបរិមាណច្រើនគួរសម។

ក្រុមប្រាសាទ

រមណីយដ្ឋានសម្បូរព្រៃគុកត្រូវបានបែងចែកជាបួនក្រុមធំដូចជា៖

1. ក្រុមប្រាសាទខាងជើង ៖ហៅថាប្រាសាទសំបូរនៅកណ្តាល និងពទ្ធ័ជុំវិញដោយប្រាសាទតូចៗ

ហើយប្លែកៗគ្នា។

1. ប្រាសាទកណ្តាល ៖ ហៅថាប្រាសាទតោ ប្រាង្គប្រាសាទកណ្តាលមានទ្វារចូលពីទិសខាងជើង

ឯទ្វារបើកពីទិសមួយទៀតជាទ្វារបញ្ឆោត។នៅត្រង់ក្បាលជណ្តើរទាំង ៤ មានរូបតោអង្គុយបញ្ឈរជង្គង់ពីរ ក្នុងទិសនីមួយៗហៅថា ទេវកថា ។នៅភាគខាងលិចនៃប្រាសាទតោ មានក្រុមប្រាសាទតូចៗជាច្រើនទៀត។

1. ក្រុមប្រាសាទខាងត្បូង ៖ ហៅថា ប្រាសាទយាយពន្ធ័ ដែលស្ថិតនៅចំកណ្តាលហ៊ុំពន្ធ័ដោយប្រាសាទ

ជាច្រើន មានកំពែងពីរជាន់ ដែលកំពែងខាងក្នុងមាន តោបុរៈ ចូលទាំងបួនទិស។ក្រុមប្រាសាទទាំងនេះជា អតិតរាជធានី។

1. ក្រុមប្រាសាទក្រោលមាស ៖ មានទីតាំងនៅខាងជើងប្រាសាទសំបូរព្រៃគុក មានប្រាសាទតូចៗធ្វើ

អំពីឥដ្ឋ និងខាងលិចមានប្រាសាទមួយធ្វើអំពីថ្មបាយក្រៀម។

ប្រាសាទតោ

កំណត់ព្រំប្រទល់ការពារប្រាសាទ

ប្រាសាទដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់នេះគេបានកំណត់ ៣ តំបន់សំរាប់ការពារដូចខាងក្រោម ៖

1. ចំងាយ ៣០ម ពទ្ធ័ជុំវិញកំពែងខាងក្រោមនិងមាត់ស្រះ
2. ចំងាយ៣០០មពទ្ធ័ជុំវិញតំបន់ទី១
3. ចំងាយ១៥០០មពទ្ធ័ជុំវិញតំបន់ទី២

ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុក មានដើមឈើតូចធំ រុក្ខជាតិ សត្វផ្សេងៗ គួរអោយចាប់អារម្មណ៏។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុកបានទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរណ៏ បរទេសនិងក្នុងស្រុកជាច្រើន អោយមកទស្សនាកំសាន្ត ដែលជាហេតុជួយបង្កើនកម្ពស់ ជីវភាពប្រជាជនរស់នៅតាមតំបន់នោះ និងជួយផ្សព្វផ្សាយនូវវប្បធម៌ របស់ខ្មែរអោយកាន់តែច្រើន ទៀតផង ។ ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុហ៍ ក៏ជួយចូលរួមចំណែកក្នុងការ អភិវឌ្ឈន៏ប្រទេសជាតិ ក្នុងគ្រប់រូបភាពផងដែរ។

សម្បត្តិបេតិកភណ្ឌពិភពលោក

សូមបញ្ជាក់ថា ការសម្រេចបញ្ចូល «ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុក» ក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោកនេះ ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលលើកទី៤១ នៃគណៈកម្មាការបេតិកភណ្ឌ ពិភពលោក ដែលប្រារព្ធឡើងនៅពីថ្ងៃទី០២-១២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៧ ដែលមាន១៩៣ ប្រទេសជាសមាជិក និង២១ប្រទេស ជាគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍ បានសម្រេច អនុម័តបញ្ចូល «ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុក» ជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌពិភពលោក នាវេលាម៉ោង៩៖៤០នាទី (ម៉ោងនៅកម្ពុជា) យប់ថ្ងៃទី៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៧ នៅទីក្រុង Cracovie ប្រទេសប៉ូឡូញ។

សិលាចារឹក

ប្រាសាទនេះមានឈ្មោះដើមថា ឦសានបុរៈជាភាសាបាលីឬសំស្រ្តឹត ដែលមានន័យថា ទីក្រុងរបស់ព្រះសិវៈ តាមសិលាចារឹកប្រាសាទរបរមាសលេខ K-១៥១ នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី៦-៨នៃគ្រិស្តសករាជ។ ប្រវត្តិវិទូកំណត់ថារាជធានីសំបូរព្រៃគុក ដែលមានព្រះមហាក្សត្រចំនួនបីសោយរាជ្យនៅទីនោះ ទើបជារាជធានីនេះចន្លោះពីសតវត្សរ៍ទី៦-៨។ តាមរយៈសិលាចារឹកបានផ្តល់ព័ត៏មានអំពីឈ្មោះព្រះមហាក្សត្រ ពិធីសាសនា កាលបរិច្ឆេទកសាងប្រាសាទ អ្នកបម្រើប្រាសាទ និងឈ្មោះរាជធានីជាដើម

ឯកសារយោង

Groupe de Sambor Prei Kuk - UNESCO World Heritage Centre