ហស៌វរ្ម័នទី៣

ហស៌វរ្ម័នទី៣
Harshavarman III move city from Yashodharapura to Srei Ayudhya (Ayutthaya)
រជ្ជកាល	១០៦៦-១០៨០ (ចក្រភពខ្មែរ)
គ្រងរាជ	​ ១០៦៦
ព្រះនាមពេញ	ព្រះកម្រតែងអញ អញស្រីហស៌វរ្ម័នទេវលោក
មរណៈនាម	មិនមានកំណត់ត្រា
ក្សត្រមុន	ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២
រាជបន្ត	ជ័យវរ្ម័នទី៦
សន្តិវង្ស	រាជវង្ស​អង្គរ អំបូរខ្មែរ
ប្រសូត្រ	មិនមានកំណត់ត្រា
ចូលទីវង្គត់	១០៨០ (ជន្មាយុ)​ មិនមានកំណត់ត្រា
ជំនឿសាសនា	ពុទ្ធសាសនា ​មហាយាន និង ព្រហ្មញ្ញសាសនា​

ហស៌វរ្ម័នទី៣ (អង់គ្លេស: Harshavarman III) (Kh-pronoun: Horsvaraman III) ដែលមានន័យថាស្ដេច នៃស្នាមញញឹមទី៣ (ប្រ.ស|គ.ស ០០០-១០៨០) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១០៦៦-១០៨០) ទ្រង់គឺជា ក្សត្រដែលសោយរាជ្យបន្តពីព្រះបាទ ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២ ហើយទ្រង់ត្រូវជាប្អូនប្រុសបង្កើតផងដែរ ព្រះអង្គបានឡើងគ្រងរាជ្យក្នុងឆ្នាំ ១០៦៦ នៃគ.សករាជ ក្រោយទទួលរាជសម្បត្តិគ្រងរាជទ្រង់មានព្រះបរមនាមថា "វ្រះបាទធូលីជេងវ្រះកម្រតេងអញឝ្រីហឝ៌វម្ម៌ទេវលោក" ប្រែជាខេមរៈភាសា "ព្រះបាទដែនដីខាងជើង ព្រះកម្រតែងអញស្រីហស៌វរ្ម័នទេវលោក" ហើយព្រះអង្គបានលើកពួក ឥសី ដោយតែងតាំងជាប្រាជ្ញបណ្ឌិតផងដែរ ដែលត្រូវបានប្រសិទ្ធនាមថា សារិការបណ្ឌិត (Sarikarapandita) ឬ ត្រូវបានស្គាល់ថាជាទីប្រឹក្សារបស់ព្រះមហាក្សត្រផងដែរ ។

ទឹកជំនន់ធំ លិចក្រុង យសោធរៈបុរៈ

The Great Flood in Yashodharapura

ព.សករាជ ១៦២៣ ត្រូវនិង គ.សករាជ ១០៧៤ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ ហស៌វរ្ម័នទី៣ ក្រុងយសោធរៈបុរៈ ត្រូវបានទឹកជំនន់លិចលង់យ៉ាងខ្លាំង ស្របពេលនោះ កងទ័ព​ចាម្ប៉ា​ (Champa Army) បានឆ្លៀតឱកាសលើកទ័ពជើងទឹកវាយចូលរាជធានី យសោធរៈបុរៈ ពេលនោះ ព្រះបាទ ហស៌វរ្ម័នទី៣ បានបញ្ជារឱ្យក្រមការ ជញ្ជូន​ព្រះរាជ្យទ្រព្យសំខាន់ៗ ព្រមទាំងបដិមា ព្រះកែវមរកត​ ដាក់ទូក ដឹកជញ្ជូនទាំងក្រុមគ្រួសាររាជ្យវង្ស បូករួមទាំងមន្ត្រីផងឱ្យ បោះជុំរុំគេចខ្លួនទៅ តំបន់ភ្នំដងរែក (Dangrek Mountaints) គ្រានោះ "ព្រះអាទិត្យវង្ស"(Atith Vong) ជាឧបរាជខ្មែរ ដែលគង់នៅក្រុង "ស្រីអាយុធ្យា" (Srei Ayuttaya) ក្នុងរដ្ឋ​ទ្វាវត្តី (State of Dvaravati) ដែលបានជ្រាបដំណឹងនេះ បាននាំកងទ័ពជើងទឹកយ៉ាងធំ មកទទួល​ព្រះបាទ ហស៌វរ្ម័នទី៣ យកទៅក្រុងស្រីអាយុធ្យា ដើម្បីឱ្យទ្រង់រួចផុតជីវិតពីពួកកងទ័ពចាម្ប៉ា ។

ស្ដេចចាម្ប៉ា កាន់កាប់យសោធរៈបុរៈ

King Champa Occupied Yasodharapura

ស្ដេចចាម្ប៉ា នាម "ហៈរិវរ្ម័នទី៤" (Harivarman IV) ដែលបានឈ្នះកងទ័ពខ្មែរ ហើយកាន់កាប់ក្រុង យសោធរៈបុរៈ បានចាត់ឱ្យប្អូនរបស់ខ្លួន នាម "បរមពុទ្ធិស័ទថ្វា" (Paramabhodisattva) (សំស្ក្រឹត: Boromputhi Satthva) វាយយក សម្ភុបបុរៈ (Shambhupura) ខេត្តក្រចេះ និងបានដុតបំផ្លាយទីសក្ការៈបូជានៅទីនោះអស់ជាច្រើន កងទ័ពខ្មែរ និង ចាម្ប៉ា បានធ្វើសង្គ្រាម រហូតដល់ក្នុងឆ្នាំ ១០៧៦ នៃគ.សករាជ ការព្រួយបារម្ភ របស់ចាម្ប៉ាបានកើតឡើង ក្រោយមានវត្តមាន កងទ័ពដាយវៀត (Dai Viet) ដែលដឹកនាំដោយ "ងុឺអាន" (Nghe An) តែងមកឈ្លានពានចាម្ប៉ា ។ ក្នុងឆ្នាំ ១០៧៦ ដដែល អធិរាជចិន បានលើកទឹកចិត្តឱ្យសម្ព័នមិត្តរបស់ខ្លួន កម្ពុជា និង ចាម្បា៉ ផ្អាកសង្គ្រាមនិងគ្នា ហើយរួមគ្នាមកជួយកំចាត់ អណ្ណាម (Annam) នៅតំបន់តុងកឹង (Tonkin) ទោះជាយ៉ាងណា កម្ពុជា និង ចាម្បា៉ មិនបានធ្វើតាម អធិរាជចិនឡើយ ហើយនៅបន្តធ្វើសង្គ្រាមនិងគ្នាអូសបណ្លាយដល់ឆ្នាំ ១០៨០ នៃគ.សករាជ ។

ការធ្លាក់ចុះនៃអំណាច

Decline of power

ក្រោយ ហស៌វរ្ម័នទី៣ ធ្វើសង្គ្រាមច្រើនលើកជាមួយ ចាម្ប៉ា រហូតដល់ឆ្នាំ ១០៨០ នៃគ.សករាជ ព្រះមហាក្សត្រ​មិនអាច​យក​អំណាច​មក​លើ​ចៅហ្វាយខេត្ត​ដែល​មាន​អំណាច​បាន​ទៀត​ទេ ការធ្លាក់ចុះនៃអំណាចកងទ័ពរបស់ទ្រង់មិនអាច វាយដណ្ដើមរាជធានី យសោធរៈបុរៈ ពីពួកចាម្ប៉ាបានឡើយ ​ក្នុងឆ្នាំដដែលនោះបានលេចមុខ ស្ដេចសឹកសង្គ្រាមមួយអង្គទៀត ដែលបង្កប់ខ្លួននៅតំបន់ខ្ពង់រាប តាមជួរភ្នំដងរែក បានលើកទ័ពបណ្ដេញកងទ័ពចាម្ប៉ា ឱ្យចេញពីក្រុង យសោធរៈបុរៈ ហើយទ្រង់បានគ្រប់គ្រងទីនោះ ដែលមានព្រះនាមថា ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៦ ។ ចំណែកឯ ហស៌វរ្ម័នទី៣ កាលដែលទ្រង់ជ្រាបថា ក្រុងយសោធរៈបុរៈ ត្រូវបានគ្រងរាជ្យដោយក្សត្រថ្មីគឺ ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៦ ដូចនេះទ្រង់មិនអាចយាងត្រឡប់មកសោយរាជនៅ ក្រុងយសោធរៈបុរៈ វិញឡើយទ្រង់បានសំរេចចិត្ត គង់ស្ថិតនៅ ក្រុងស្រីអាយុធ្យា ជាបន្ត ដោយរោគប្រឈួន ព្រះបាទ ហស៌វរ្ម័នទី៣ ក៏បានសោយទីវង្គត់នៅ ក្រុងស្រីអាយុធ្យា រីឯ​អគ្គមហេសី របស់ព្រះអង្គនាម "ជ័យរាជ ចូឡាមណី" បាននាំយកអធិធាតុរបស់ទ្រង់មកបញ្ចុះនៅ យសោធរៈបុរៈ វិញ ។

មើលផងដែរ

• រាជានិយមកម្ពុជា

តំណភ្ជាប់ រជ្ជកាលគ្រងរាជ

ហស៌វរ្ម័នទី៣ (គ.ស ០០០-១០៨០)
មុនដោយ ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២	ចក្រភពខ្មែរ ១០៦៦–១០៨០	តដោយ ជ័យវរ្ម័នទី៦