អណ្ណាម

ប្រវត្ដិសាស្រ្ដវៀតណាម គេអាចចាប់ផ្ដើមនិយាយពីសតវត្សទី១០ នៅពេលដែលទទួលឯករាជ្យពីចិន ហើយបានបន្ដពង្រីកទឹកដីចុះមកភាគកណ្ដាល ដណ្ដើមទឹកដីចាម ចុះមកភាគខាងត្បូង យក កម្ពុជាក្រោម។ ចំពោះសង្គមអណ្ណាម រឺ ដាយវៀតនៅភាគខាងជើងនោះ គឺទទួលឥទ្ធិពលពីចិន ហើយការរស់នៅមិនប្រកបដោយស្ថិរភាពប៉ុន្មានទេ ដោយជនជាតិនេះ បែងចែកជាច្រើនក្រុម ហើយជាញឹកញយ តែងតែមានជម្លោះផ្លាស់រាជវង្ស ជាបន្ដបន្ទាប់។

ទើបមកដល់សតវត្សទី១៨ គេឃើញមានរបត់ប្រវត្ដិសាស្រ្ដថ្មីកើតឡើង គឺការបះបោររបស់ បងប្អូនត្រកូលង្វៀន(ចលនាតៃសឺន) បានកាន់កាប់ក្រុងវ៉េ របស់អណ្ណាមបានសម្រេច ប៉ុន្ដែចលនានេះមិនបានយូរអង្វែងទេ ដោយសារមានការប្រឆាំងពីក្រុមដទៃទៀត។ ក្រុមសំខាន់ជាងគេ គឺដឹកនាំដោយបុគ្គលម្នាក់ (អនាគតស្ដេចយ៉ាឡុង ) ដោយមានជំនួយពីកងទ័ពបារាំង និងជាអ្នកធ្លាប់បរាជ័យ រត់ភៀសខ្លួនទៅកម្ពុជា និង សៀម បានបង្កើតប្រវត្ដិសាស្រ្ដថ្មីមួយ ដោយបានកំចាត់ចលនាតៃសឺន និងបង្រួបបង្រួមវៀតណាម ជារាជាណាចក្រតែមួយ នៅឆ្នាំ១៨០២ បង្កើតជាសន្ដិវង្ស ង្វៀនថ្មី។

ខុសគ្នាពីរាជវង្សចក្រី របស់សៀម ដែលកើតឡើងនៅឆ្នាំ១៧៩៥ បន្ដមកដល់បច្ចុប្បន្នមានត្រឹមមហាក្សត្រចំនួន១០នោះ រាជាណាចក្រអណ្ណាម បានដួលរលំទាំងស្រុង នៅឆ្នាំ១៩៤៥ ដោយមានស្ដេចចំនួន១៣។ បញ្ជីស្ដេចទាំង១៣អង្គនោះ រួមមាន៖

ស្ដេច យ៉ា ឡុង (ឆ្នាំ១៧៦២ ដល់ ១៨២០) គ្រងរាជ្យ ឆ្នាំ១៨២០។ ដែលជាស្ដេចលើកស្ទួយស្ដេចអង្គចន្ទទី3 សោយរាជ្យនៅកម្ពុជា។

ស្ដេច មិញ ម៉ាង (ឆ្នាំ១៧៩១ ដល់ ១៨៣៩) គ្រងរាជ្យ ឆ្នាំ១៨២០ ជាស្តេចដែលជ្រើសរើស ក្សត្រីអង្គម៉ី សោយរាជ្យបន្ដបិតានៅកម្ពុជា។

ស្ដេច ធៀវ ទ្រី (១៨០៧-១ ឫ ១៨៤៧) គ្រងរាជ្យ ឆ្នាំ ១៨៤១ ជាស្ដេចដែលមានគំនិតបោះបង់កម្ពុជា យោងទៅលើបរាជ័យជាមួយកងទ័ពសៀម និងលើកស្ដេចអង្គឌួង។

ស្ដេច ទុយ ឌឹក (១៨២៩ – ១៨៨៣) គ្រងរាជ្យ ១៨៤៧ ជាស្ដេចដែលគ្មានបុត្រ និងជាស្ដេចចុងក្រោយ ក្នុងសម័យស្ថិរភាព។

ស្ដេច ឌឹក ឌឹក ( ១៨៥២ - ១៨៩៣) គ្រងរាជ្យ ១៨៨៣ បាន3ថ្ងៃត្រូវគេទម្លាក់ និងប្រហារជីវិត។

ស្ដេច ហ៊ាប ហោ សោយរាជ្យបាន ៤ខែ មុនពេលចុះហត្ថលេខាទទួលយកអាណានិគមបារាំង ហើយត្រូវគេបង្ខុំអោយធ្វើអត្ដឃាត។
ស្ដេច គៀន ហ្វុក ( ១៨៦៩ - ១៨៨៤) សោយរាជ្យបន្ដ បានតែប៉ុន្មានខែក៏ស្លាប់។

ស្ដេច ហាម ញី (១៨៧២ - ១៩៤៣) គ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ ១៨៨៤ ដល់១៨៨៥ ហើយត្រូវនិរទេស ទៅប្រទេស អាល់ហ្សេរី។

ស្ដេច ដាញ់ ខាង (១៨៦៤ - ១៨៨៩) គ្រងរាជ្យ ១៨៨៥ - ១៨៨៩។

ស្ដេច ថាញ់ ថៃ (១៨៦៩- ១៩៥៤)

គ្រងរាជ្យ ១៨៨៩ ដល់ ១៩០៧ ត្រូវគេនិរទេស ទៅខេត្ដ វង់តាវ កោះ ហាឡុង ហើយត្រូវបានស្លាប់ នៅទីក្រុងព្រៃនគរ។

ស្ដេច ឌុយ តាន់ (១៩០០- ១៩៤៥ )

គ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ១៩០៧ – ១៩១៦ ក្នុងអាយុ7ឆ្នាំ (តំណាលគ្នា នឹងស្ដេចចុងក្រោយរបស់ចិន) ត្រូវនិរទេសទៅកោះ រេអ៊ុយនីយ៉ុង នៅមហាសមុទ្រឥណ្ឌា និងបានស្លាប់ដោយការធ្លាក់យន្ដហោះឆ្នាំ១៩៤៥ នៅអាហ្វ្រិកកណ្ដាល ក្នុងដំណើរមកវៀតណាមវិញ។

ស្ដេច ខៃ ឌិញ (១៨៨៥ – ១៩២៥) គ្រងរាជ្យ ១៩១៦
ស្ដេច បាវ ដាយ (១៩១៣ – ១៩៩៧ ) គ្រងរាជ្យ ១៩២៦ -១៩៤៦។ ប្រមុខរដ្ឋ ១៩៤៩ – ២៩៥៥ ជាស្ដេច ដែលបារាំងកាត់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោម អោយនៅឆ្នាំ១៩៩ ជាថ្នូរនឹងការឡើងជាប្រមុខរដ្ឋវៀតណាម ប្រឆាំងកំមុយនីស។

ការធ្លាក់ចុះអំណាចស្ដេចទាំងអស់នេះ គឺដោយសារ ៖

- គំរូការគ្រប់គ្រងរបស់ស្ដេចយ៉ាឡុង ៖ ថ្វីបើស្ដេចយ៉ាឡុង មានជោគជ័យបង្រួបបង្រួមវៀតណាមមែន ប៉ុន្ដែទស្សនៈរបស់លោក ត្រូវបានក្ដោបក្ដាប់ ដោយគំនិតខុងជឺ និងបែបបទនៃចិនបុរាណ។ ការគ្រប់គ្រង គឺមានលក្ខណៈបិទទ្វារប្រទេស ដោយមិនចង់អោយមានការទាក់ទងជាមួយបរទេស ហើយត្រូវស្ដេចដទៃទៀត អនុវត្ដតាម ទាំងដែលស្ដេចយ៉ាឡុង ជាអ្នកយកកងទ័ពបារាំង មកហ្វឹកហ្វឺន។ ចុងក្រោយ កងទ័ពបារាំង បានធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ លើរាជវាំង កាន់តែខ្លាំងឡើង។

- សាសនា ៖ វៀតណាម រឹតត្បិតលើសាសនា គ្រិស្ដ ដោយបានសម្លាប់បេសកជន គ្រិស្ដបរិស័ទដទៃទៀត ធ្វើអោយបារាំង មានមូលហេតុសមរម្យ ដើម្បីចូលមកការពារផលប្រយោជន៍គេ តាមរយៈការវាយចូលដាណាំង និងបង្ខំអោយចុះសន្ធិសញ្ញាផ្សេងៗ។

- អ្នកដឹកនាំ ៖ ចាប់ពីរាជ្យស្ដេច ធៀវ ទ្រី ទៅ អណ្ណាមបានបាត់បង់ឥទ្ធិពលខ្លួន ដោយសារតែអ្នកដឹកនាំមានភាពចាស់គំរិល មោទនភាពលើកងទ័ព ( ទាំងដែលបរាជ័យយ៉ាងដំណំ) ហើយមានវិបត្ដិរាជវង្ស ជាហូហែ ដោយស្ដេចឡើងក្រោយៗ ត្រូវបារាំង ចាត់ទុកជាតួអង្គគ្រប់គ្រងតែប៉ុណ្ណោះ។

- សង្គម ៖ ពុករលួយ មន្រ្ដីមានអំណាចជិះជាន់ និងការរិតត្បិតសេរីភាពជនជាតិដើម បានបង្កអោយមនុស្សមួយចំនួន ងាកទៅរកចលនាកំមុយនីស្ដ ហើយតួនាទីរាជវង្ស នៅវៀតណាម ក៏រលាយ អស់តួនាទីទៅ។