Jump to content

កូរ៉េខាងត្បូង

កែប្រែតំណភ្ជាប់
ពីវិគីភីឌា
(ត្រូវបានបញ្ជូនបន្តពី សាធារណះរដ្ឋកូរ៉េខាងត្បូង)
សាធារណ​រដ្ឋ​កូរ៉េ
대한민국 (ភាសាកូរ៉េ)
ភ្លេងជាតិ
애국가
អែគុកកា
"ចម្រៀងស្នេហាជាតិ"
ទីតាំងប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង (ក្រហម) នៅលើភូគោល
ទីតាំងប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង (ក្រហម) នៅលើភូគោល
រដ្ឋធានី
និង ទីក្រុងធំបំផុត
សេអ៊ូល
37°33′N 126°58′E / 37.550°N 126.967°E / 37.550; 126.967
ភាសាផ្លូវការភាសាកូរ៉េ
ភាសាសញ្ញាកូរ៉េ[១]
អក្សរផ្លូវការហាន់ហ្គឹល
ក្រុមជនជាតិ
(ឆ្នាំ ២០១៩)[២]
សាសនា
(ឆ្នាំ ២០២៣)[៣]
រដ្ឋាភិបាលឯកត្តរដ្ឋ​ សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យប្រធានាធិបតី
យូន សកយ៉ល (អំណាច និងតួនាទីត្រួវបានផ្អាក)
ហាន់ ដុកស៊ូ (ស្ដីទី)
ហាន់ ដុកស៊ូ
វូ វនស៊ីគ
នីតិបញ្ញត្តិរដ្ឋសភា​
និម្មិតកម្ម
ប្រ. សតវត្សរ៍ទី៧ មុន គ.ស.
៥៧ មុន គ.ស.
៦៦៨
- រាជវង្សកូរ្យ៉ូ
៩១៨
- រាជវង្សចូសន់
១៧ កក្កដា ១៣៩២
១២ តុលា ១៨៩៧
២២ សីហា ១៩១០
១ មីនា ១៩១៩
១១ មេសា ១៩១៩
២ កញ្ញា ១៩៤៥
- រដ្ឋបាលអាមេរិកនៃភូមិភាគខាងត្បូងកូរ៉េត្រង់ខ្សែស្របទី៣៨
៨ កញ្ញា ១៩៤៥
១៥ សីហា ១៩៤៨
២៥ កុម្ភៈ ១៩៨៨
ក្រឡាផ្ទៃ
- ផ្ទៃសរុប
១០០,៣៦៣ គ.ម២ [៤][៥][៦]  (ទី១០៧)
- ផ្ទៃទឹក (%)
០.៣
ប្រជាជន
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៣)
Neutral increase ៥១,៩៦៦,៩៤៨[៧] (ទី២៨)
៥០៧ នាក់/គ.ម២   (ទី១៥)
GDP (PPP)ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៤)
- សរុប
increase ៣.២៥៨ ទ្រីលានដុល្លារ[៨] (ទី១៤)
- ក្នុងម្នាក់
increase ៦២,៩៦០ ដុល្លារ[៨] (ទី២៨)
GDP (ចារឹក)ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៤)
- សរុប
increase ១.៨៦៩ ទ្រីលានដុល្លារ[៨] (ទី១៤)
- ក្នុងម្នាក់
increase ៣៦,១៣១ ដុល្លារ[៨] (ទី៣៣)
ជីនី (២០២១)positive decrease ៣៣.៣[៩]
មធ្យម
HDI (២០២២)increase ០.៩២៥[១០]
ខ្ពស់ណាស់ · ទី១៩
រូបិយវត្ថុវ៉ុន (₩) (KRW)
ល្វែងម៉ោងUTC+៩ (ម៉ោងស្តង់ដាកូរ៉េ)
ទម្រង់កាលបរិច្ឆេទ
  • yyyy년 m월 d일
  • yyyy. m. d. (ស.រ)
ទិសបើកបរស្តាំ
កូដហៅទូរស័ព្ទ+៨២
កូដ ISO 3166KR
ដែនកម្រិតខ្ពស់.kr • .한국
Q884 លើវីគីទិន្នន័យ
មើលជា Q884 លើវីគីទិន្នន័យ

ប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋកូរ៉េ គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅតំបន់អាស៊ីបូព៌ា ត្រង់ភាគខាងត្បូងនៃឧបទ្វីបកូរ៉េ ដោយមានព្រំដែនគោកជាប់នឹងប្រទេសកូរ៉េខាងជើង។[ស ២] កូរ៉េខាងត្បូងមានព្រំដែនទឹកជាប់សមុទ្រលឿងនៅភាគខាងលិច រីឯព្រំដែនខាងកើតជាប់នឹងសមុទ្រជប៉ុន។[១១] ប្រទេសនេះមានប្រជាជនសរុបជាង ៥១ លាននាក់ ហើយក្នុងនោះមានប្រជាជនប្រហែល ២៥ លាននាក់ (ជិតពាក់កណ្តាលប្រជាជនសរុប) រស់នៅក្នុងតំបន់រដ្ឋធានីសេអ៊ូល។ ទីក្រុងសំខាន់ៗផ្សេងទៀតរួមមាន អ៊ីនឆុន ប៊ូសាន និងដែហ្គូ។

មនុស្សបានចាប់ផ្តើមចូលមកតាំងទីលំនៅក្នុងឧបទ្វីបកូរ៉េដំបូងនៅយុគសម័យប៉ាឡេអូលីទិកក្រោម។ ព្រះនគរកូរ៉េដំបូងត្រូវបានកត់ត្រានៅក្នុងកំណត់ត្រាចិននៅដើមសតវត្សទី៧ មុន គ.ស.។ បន្ទាប់ពីការបង្រួបបង្រួមនគរទាំងបីនៅចុងសតវត្សទី៧ រួច ប្រទេសកូរ៉េត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយរាជវង្សកូរ្យ៉ូ (គ.ស. ៩១៨–១៣៩២) និងរាជវង្សចូសន់ (គ.ស. ១៣៩២–១៨៩៧)។ ចក្រភពកូរ៉េ (១៨៩៧–១៩១០) ត្រូវបានកាត់បញ្ចូលទៅក្នុងចក្រភពជប៉ុននៅឆ្នាំ១៩១០[១២] ហើយការត្រួតត្រារបស់​ជប៉ុន​បាន​បន្តរហូតដល់ចប់​សង្គ្រាមលោកលើកទី២។ ក្រោយ​មក ប្រទេស​កូរ៉េក៏​ត្រូវ​បាន​បែង​ចែក​ទៅជា​ពីរ​ផ្នែកផ្សេងគ្នាគឺ តំបន់ភាគខាងជើងកាន់កាប់ដោយសហភាពសូវៀត និងភាគខាងត្បូងកាន់កាប់ដោយសហរដ្ឋអាមេរិក។ ការចរចាបង្រួបបង្រួមប្រទេសបានប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើង ប៉ុន្តែមិនបានផលអ្វីឡើយ និងជាលទ្ធផល ទឹកដីខាងត្បូងក៏បានក្លាយជាសាធារណរដ្ឋកូរ៉េនៅខែសីហាឆ្នាំ១៩៤៨[១៣][១៤]​ ខណៈទឹកដីខាងជើងបានក្លាយជាសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតប្រជាធិបតេយ្យកូរ៉េនៅឆ្នាំដដែរ។

ក្នុងឆ្នាំ១៩៥០ ​កូរ៉េ​ខាងជើងបានបើកការឈ្លានពាន និង​បង្ក​ឱ្យ​ផ្ទុះ​សង្គ្រាមកូរ៉េឡើង ដោយវាបានបញ្ចប់ទៅវិញនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៣ បន្ទាប់ពីមានការចូលធ្វើអន្តរាគមន៍ពីកងបញ្ជាការសហប្រជាជាតិដឹកនាំដោយសហរដ្ឋអាមេរិក និងកងទ័ពស្ម័គ្រចិត្តប្រជាជនចិន រួមជាមួយជំនួយខ្លះៗពីសហភាពសូវៀត។ សង្គ្រាមនោះបានសម្លាប់ជីវិតមនុស្សអស់ ៣ លាននាក់ និងនាំឱ្យសេដ្ឋកិច្ចកូរ៉េទាំងមូលវិនាសខ្ទិចខ្ទាំ។ ក្រោយសង្គ្រាមបានបញ្ចប់ លោករី ស៊ឹងម៉ាន់បានបន្តដឹកនាំសាធារណរដ្ឋកូរ៉េទីមួយរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៦០ នៅពេលដែលលោកត្រូវប្រឈមនឹងបដិវត្តន៍ទាមទារឱ្យចុះចេញពីតំណែង។ ជាលទ្ធផល សាធារណរដ្ឋទីពីរបានប្រកាសឡើង ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលថ្មីមិនបានបំពេញតាមតម្រូវការ និងគោលបំណងនៃបដិវត្តន៍មុនឡើយ។ សាធារណរដ្ឋទីពីរត្រូវបានផ្តួលរំលំនៅក្នុងរដ្ឋប្រហារថ្ងៃទី១៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៦១ ដែលដឹកនាំដោយលោកផាក ចងហ៊ី ហើយសាធារណរដ្ឋទីបីក៏បានប្រកាសឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦៣។ សេដ្ឋកិច្ចដ៏ផុយស្រួយរបស់កូរ៉េខាងត្បូងបានចាប់ផ្តើមកើនឡើងក្រោមការដឹកនាំរបស់ផាក ដោយផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (GDP) ជាមធ្យមសម្រាប់បុគ្គលម្នាក់ៗបានស្ទុះឡើងលឿនបំផុតដែលស្ទើរមិនធ្លាប់មានពីមុនមក។ ទោះមានកង្វះធនធានធម្មជាតិក្ដី កូរ៉េខាងត្បូងនូវតែអាចអភិវឌ្ឍទៅមុខបានយ៉ាងឆាប់រហ័សរហូតក្លាយខ្លួនជាខ្លាអាស៊ីមួយក្បាលក្នុងចំណោមខ្លាអាស៊ីទាំងបួន ដែលភាគច្រើនផ្អែកលើពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ និងសកលភាវូបនីយកម្មសេដ្ឋកិច្ច។ សាធារណរដ្ឋទីបួនត្រូវបានបង្កើតឡើងក្រោយកំណែទម្រង់ឆ្នាំ១៩៧២ ហើយជាលទ្ធផល ផាកបានក្ដោបក្ដាប់អំណាចនយោបាយបែបផ្ដាច់ការ។ សម័យនេះគឺពោរពេញទៅដោយ​ការ​រំលោភ​សិទ្ធិ​មនុស្ស​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល និងការបង្ក្រាបបក្សប្រឆាំងផ្សេងៗ​។ ផាកត្រូវបានគេធ្វើឃាតនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ ប៉ុន្តែរបបផ្តាច់ការនូវតែបន្តទៅក្នុងសាធារណរដ្ឋទីប្រាំ ដែលដឹកនាំដោយលោកឈុន ឌូហ័ន។ ចលនាប្រជាធិបតេយ្យខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៨៧ បានបិទបញ្ចប់របបផ្តាច់ការជាងប៉ុន្មានទសវត្សរ៍ និងបង្កើតចេញជាសាធារណរដ្ឋទីប្រាំមួយបច្ចុប្បន្ន។ កូរ៉េខាងត្បូងសព្វថ្ងៃត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យជឿនលឿនបំផុតមួយនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីបូព៌ា និងទ្វីបអាស៊ីទាំងមូល។

យោងតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៨៧ កូរ៉េខាងត្បូង​គឺជា​សាធារណរដ្ឋ​និយមប្រធានាធិបតីដែលប្រកាន់យកប្រព័ន្ធឯកនីតិបញ្ញត្តិពោលគឺ ​រដ្ឋសភា។ សព្វថ្ងៃ កូរ៉េខាងត្បូង​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​ មហាអំណាចតំបន់ និងប្រទេសអភិវឌ្ឍ​មួយដោយមានផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបជាមធ្យមធំបំផុតទីដប់ពីរ និងផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (យអទ) ធំបំផុតទីដប់បួន។ ​​ម្យ៉ាងទៀត កូរ៉េខាងត្បូងក៏មាន​ល្បឿន​អ៊ីនធឺណិត​លឿន​បំផុត​មួយ​នៅលើ​ពិភពលោក និងមានបណ្ដាញផ្លូវដែកដ៏ទំនើបបំផុតមួយផងដែរ។ កូរ៉េខាងត្បូងជាប់ឈ្មោះជាប្រទេសនាំចេញច្រើនជាងគេទីប្រាំ និងជាប្រទេសនាំចូលច្រើនជាងគេទីប្រាំបីនៅលើពិភពលោក។ កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធនៃប្រទេសនេះត្រូវបានគេឱ្យចំណាត់ថ្នាក់ជាយោធាខ្លាំងបំផុតមួយលើពិភពលោក ដោយមានចំនួនកងទ័ពឈរជើងច្រើនបំផុតលំដាប់ទីពីរ។ នៅក្នុងសតវត្សទី២១ នេះ កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​មានភាពល្បីល្បាញជាខ្លាំង​ខាង​វប្បធម៌​ប៉ុប​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ពាសពេញ​ពិភពលោក ជាពិសេសនៅក្នុងវិស័យតន្ត្រីខេ-ប៉ុប (K-POP) ល្ខោនស៊េរីទូរទស្សន៍ និងភាពយន្តជាដើម។ កូរ៉េខាងត្បូងជាប្រទេសសមាជិកនៃអង្គការសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច និងការអភិវឌ្ឍន៍ (OECD) ក្រុមប្រទេសទាំងម្ភៃ ក្របខ័ណ្ឌសេដ្ឋកិច្ចឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក និងក្លិបដឺប៉ារីស។

ឈ្មោះ

[កែប្រែ]

ក្នុងភាសាកូរ៉េ ប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងមានឈ្មោះហៅថា "ឌែហាន់ មីនគុក" (អក្សរហាន់ហ្គឺលៈ 대한민국 អក្សរហាន់ចាៈ 大韓民國) ហៅខ្លីៗថា ហាន់គុក (한국) សំដៅលើជនជាតិ “ហាន់” ឬ ជនជាតិកូរ៉េ ពេលខ្លះប្រើពាក្យថា “ណាំហាន់” (남한) សំដៅលើជនជាតិ “ហាន់ភាគខាងត្បូង” ចំនែកជនជាតិកូរ៉េខាងជើងតែងតែហៅប្រជាជនកូរ៉េខាងត្បូងថា ណាំឆូសន (남조선) ដែលមានន័យថា “ឆូសនខាងត្បូង”។

ប្រវត្តិសាស្ត្រ​

[កែប្រែ]
អត្ថបទដើមចំបង: ប្រវត្តិសាស្រ្តកូរ៉េ

សម័យកូរ៉េបុរាណ

[កែប្រែ]
រូងភ្នំសក់គូរ៉ាំពីយុគសម័យស៊ីល្លា ជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់អង្គការយូណេស្កូ
អាណាចក្របាល់ហែ (ពណ៌ស្វាយ) និង ស៊ីល្លា (ពណ៌ខៀវ), ប្រហែលឆ្នាំ 830 យុគសម័យធម្មតា

ឧបទ្វីបកូរ៉េត្រូវបានមនុស្សរស់នៅតាំងពីដើមយុគសម័យប៉ាឡេអូលីតក្រោម[១៥][១៦]​ ប្រវត្តិសាស្ត្រ​កូរ៉េ​ចាប់​ផ្ដើម​ពី​ការ​បង្កើតរបស់ចូសន់ (ត្រូវបានគេស្គាល់ផងដែរថាជា "កូចូសន់", ឬ ចូសុនសម័យចាស់, ដើម្បីបែងចែកវាជាមួយរាជវង្សសតវត្សទី១៤) នៅសម័យឆ្នាំ២៣៣៣ មុនគ្រិស្ដសករាជដោយស្តេចដាន់ គុននេះ​បើ​តាម​ទេវកថា​គ្រឹះ​របស់​កូរ៉េ[១៧][១៨] កូចូសន់ត្រូវ​បាន​គេ​កត់​សម្គាល់​នៅ​ក្នុង​កំណត់ត្រា​របស់​ចិន​នៅ​ដើម​សតវត្ស​ទី៧[១៩] កូចូសន់បានពង្រីករហូតដល់គ្រប់គ្រងឧបទ្វីបកូរ៉េភាគខាងជើងនិងផ្នែកខ្លះរបស់ម៉ានជូរៀ គីចាចូសន់ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅសតវត្សទី១២ មុន​សម័យ​សករាជ ប៉ុន្តែអត្ថិភាព និងតួនាទីរបស់វាមានភាពចម្រូងចម្រាសក្នុងសម័យទំនើប[១៨][២០] នៅឆ្នាំ១០៨ មុន​សម័យ​សករាជ រាជវង្សហាន់បានចាញ់វីម៉ាន់ចូសន់និងដាក់បញ្ជាការចំនួនបួននៅឧបទ្វីបកូរ៉េភាគខាងជើង​ អ្នកបញ្ជាការបីបានធ្លាក់ចុះឬដកថយទៅទិសខាងលិចក្នុងរយៈពេលពីរបីទសវត្សរ៍​ ដូចដែលបញ្ជាការអាណាចក្រណាក់រ៉ាំងត្រូវបានបំផ្លាញ​និងសាងសង់ឡើងវិញនៅពេលនេះ កន្លែងនេះបានផ្លាស់ប្តូរបន្តិចម្តង ៗ ឆ្ពោះទៅលៀវតុង ដូច្នេះកម្លាំងរបស់វាត្រូវបានថយចុះនិងគ្រាន់តែជាមជ្ឈមណ្ឌលពាណិជ្ជកម្មរហូតដល់វាត្រូវបានសញ្ជ័យដោយកូគូរ្យ៉រនៅឆ្នាំ៣១៣[២១][២២][២៣]

សៀវភៅ​ប្រភេទ​ដែក​ដែល​មាន​អាយុ​ជីវិត​ចាស់​បំផុត​ដែល​អាច​ចល័ត​បាន, ជីកជីបានបោះពុម្ពនៅឆ្នាំ១៣៧៧, និងកូរ្យ៉បានបង្កើតប្រភេទចលនវត្ថុដែលមានមូលដ្ឋានលើលោហៈដំបូងបង្អស់របស់ពិភពលោកក្នុងឆ្នាំ[២៤][២៥][២៦][២៧][២៨]
ព្រះត្រៃបិដកកូរ៉េ — ព្រះត្រៃបិដកឆ្លាក់​លើ​បន្ទះ​ឈើ​ប្រហែល ៨០ ០០០ ដុំនិងរក្សាទុក (ហើយនៅសេសសល់) នៅវត្តហែអ៊ីនសា, បេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់អង្គការយូណេស្កូផងដែរ

សម័យបីអាណាចក្រ

[កែប្រែ]

ក្នុងអំឡុងពេលដែលគេស្គាល់ថាជា ប្រូតូ–បីអាណាចក្រនៃកូរ៉េ​​​ រដ្ឋរបស់អាណាចក្រប៊ូយ៉រ អុកចរ ដុងយេ និងសាំហាន់បានកាន់កាប់ឧបទ្វីបកូរ៉េទាំងមូលនិងម៉ាន់ជូរីខាងត្បូង ពីកូគូរ្យ៉រ ប៊ែកជេ និងស៊ីល្លាបានលេចចេញដើម្បីគ្រប់គ្រងឧបទ្វីបជាបីអាណាចក្រនៃកូរ៉េ កូគូរ្យ៉រគឺធំជាងគេនិងមានឥទ្ធិពលបំផុតក្នុងចំណោម ជារដ្ឋយោធានិយមខ្លាំង[២៩][៣០] ហើយបានប្រកួតប្រជែងជាមួយរាជវង្សចិនផ្សេងៗក្នុងអំឡុង ៧០០ឆ្នាំនៃប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន​ កូគូរ្យ៉របាន​ជួប​ប្រទះ​សម័យ​កាល​មាស​ក្រោមស្តេចក្វាំងគែថូមហារាជនិងចាំងស៊ូ ព្រះឱរសរបស់ព្រះអង្គ[៣១][៣២][៣៣][៣៤]​ ដែលទាំងពីរបានបង្ក្រាបប៊ែកជេនិងស៊ីល្លាក្នុងសម័យរបស់ពួកគេ សម្រេចបាននូវការបង្រួបបង្រួមសង្ខេបបីអាណាចក្រនៃកូរ៉េ និងក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​ខ្លាំង​បំផុត​នៅ​ឧបទ្វីប​កូរ៉េ[៣៥][៣៦] ក្រៅ​ពី​ការ​ប្រជែង​ដណ្តើម​គ្រប់គ្រង​ឧបទ្វីប​កូរ៉េ​ កូគូរ្យ៉រមានជម្លោះយោធាជាច្រើនជាមួយរាជវង្សចិនផ្សេងៗ[៣៧] លេចធ្លោជាងគេគឺសង្គ្រាមកូគូរ្យ៉រ-ស៊ុយ ក្នុង​នោះ​កូគូរ្យ៉រ​បាន​កម្ចាត់​កម្លាំង​ដ៏​ធំ​មួយ​ដែល​និយាយ​ថា​មាន​ចំនួន​បុរស​ជាង​មួយ​លាន​នាក់[៣៨][៣៩][៤០][៤១][៤២][ឯកសារយោងច្រើនពេក] ប៊ែកជេគឺជាមហាអំណាចដែនសមុទ្រ[៤៣]​ ជំនាញដែនសមុទ្រ ដែលធ្វើឱ្យវាក្លាយជាហ្វីនីស៊ីនៃអាស៊ីបូព៌ា​ ជាឧបករណ៍ក្នុងការផ្សព្វផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនាទូទាំងអាស៊ីបូព៌ានិងវប្បធម៌ទ្វីបទៅកាន់ជប៉ុន[៤៤][៤៥]​ ប៊ែកជេធ្លាប់ជាមហាអំណាចយោធានៅឧបទ្វីបកូរ៉េ ជាពិសេសក្នុងអំឡុងពេលរបស់ព្រះម្ចាស់គឹនឆូកូ[៤៦]​ ប៉ុន្តែ​ត្រូវ​បានស្តេចក្វាំងគែថូមហារាជ​វាយ​ឈ្នះ​យ៉ាង​ខ្លាំងនិងបដិសេធ[៤៧][ប្រភពបោះពុម្ពដោយខ្លួនឯង?]​ ស៊ីល្លាគឺតូចបំផុត និងខ្សោយបំផុតក្នុងចំណោមបី​ ប៉ុន្តែបានប្រើមធ្យោបាយការទូតដ៏មានល្បិចដើម្បីបង្កើតកតិកាសញ្ញាឱកាសនិយមនិងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយអាណាចក្រកូរ៉េដែលមានអំណាចជាង​ ហើយទីបំផុតរាជវង្សថាងដើម្បីទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ដ៏អស្ចារ្យ[៤៨][៤៩]

ការបង្រួបបង្រួមរបស់បីអាណាចក្រដោយអាណាចក្រស៊ីល្លាក្នុងឆ្នាំ៦៧៦ បាននាំទៅដល់សម័យកាលនៃរដ្ឋខាងជើងខាងត្បូង ដែលភាគច្រើននៃឧបទ្វីបកូរ៉េត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយអាណាចក្រស៊ីល្លាក្រោយ ខណៈពេលដែលអាណាចក្របាល់ហែគ្រប់គ្រងផ្នែកខាងជើង​ បាល់ហែបានបង្កើតឡើងដោយឧត្តមសេនីយ៍កូគូរ្យ៉រ និងត្រូវបានបង្កើតឡើងជារដ្ឋស្នងតំណែងរបស់កូគូរ្យ៉រ កំឡុងពេលកំពស់ បាល់ហែបានគ្រប់គ្រងភាគច្រើនរបស់ម៉ានជូរីនិងផ្នែករបស់ចុងបូព៌ារបស់រុស្ស៊ី ហើយត្រូវបានគេហៅថា​​ "ប្រទេសរុងរឿងនៅបូព៌ា"[៥០] អាណាចក្រស៊ីល្លាក្រោយគឺជាយុគសម័យមាសនៃសិល្បៈ និងវប្បធម៌[៥១][៥២][៥៣][៥៤] ដូចដែលបានបង្ហាញដោយហ្វាំងរ្យ៉ុងសា សក់គូរ៉ាំ និងកណ្ដឹងអេមីល ទំនាក់​ទំនង​រវាង​កូរ៉េ​និង​ចិន​នៅ​តែ​មាន​សន្តិភាព​គួរសម​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​នេះ អាណាចក្រស៊ីល្លាក្រោយបានអនុវត្តលើសមិទ្ធិផលសមុទ្ររបស់អាណាចក្រប៊ែកជេ​​ ដែលដើរតួដូចជាហ្វីនីស៊ីរបស់អាស៊ីបូព៌ាមជ្ឈិមសម័យ[៥៥]​ ហើយក្នុង​អំឡុង​សតវត្ស​ទី​ ៨ និង​ទី​ ៩ បាន​ត្រួតត្រា​សមុទ្រ​នៃ​អាស៊ី​បូព៌ានិងពាណិជ្ជកម្មរវាងចិន កូរ៉េ​ និងជប៉ុន គួរឱ្យកត់សម្គាល់បំផុតក្នុងអំឡុងពេលចាំង បូកូ លើស​ពី​នេះ​ទៀតជនជាតិស៊ីល្លាបង្កើតសហគមន៍នៅបរទេសក្នុងចិននៅលើឧបទ្វីបសានតុងនិងមាត់ទន្លេយ៉ាងហ្ស៊ី[៥៦][៥៧][៥៨][៥៩] អាណាចក្រស៊ីល្លាក្រោយជា​ប្រទេស​ដែល​រីក​ចម្រើននិង​សម្បូរ​បែប[៦០] និង​រាជធានីគ្យុងជូ[៦១]​ ជាទីក្រុងធំជាងគេទី៤ នៅលើពិភពលោក[៦២][៦៣][៦៤][៦៥] ពុទ្ធសាសនា​រីក​ចម្រើន​ក្នុង​សម័យ​នេះ ហើយពុទ្ធសាសនិកកូរ៉េជាច្រើនបានទទួលកិត្តិនាមយ៉ាងខ្លាំងក្នុងចំណោមពុទ្ធសាសនិកជនចិន[៦៦] និងបានរួមចំណែកដល់ព្រះពុទ្ធសាសនាចិន[៦៧] រួមទាំង: វ៉ុនឈឹក, វ៉ុនហ្យូ, អ៊ឹយសាំង, មូសាំង[៦៨][៦៩][៧០][៧១] និង គីម ក្យូកាក់ ហើយព្រះអង្គម្ចាស់ស៊ីល្លាដែលឥទ្ធិពលរបស់វាបានធ្វើឱ្យភ្នំជីវហួ ភ្នំពិសិដ្ឋមួយក្នុងចំណោមភ្នំទាំងបួននៃព្រះពុទ្ធសាសនាចិន[៧២][៧៣][៧៤][៧៥][៧៦][ឯកសារយោងច្រើនពេក] អាណាចក្រស៊ីល្លាក្រោយចុះខ្សោយនៅក្រោមជម្លោះផ្ទៃក្នុងនិងការរស់ឡើងវិញរបស់អាណាចក្រប៊ែកជេនិងកូគូរ្យ៉រ ដែលនាំទៅដល់សម័យបីអាណាចក្រក្រោយនៅចុងសតវត្សទី 9

រាជវង្សបង្រួបបង្រួម

[កែប្រែ]
ព្រះបរមរាជវាំងឆាំងដក់, ព្រះបរមរាជវាំងដ៏អស្ចារ្យមួយក្នុងចំណោមមហាវិមានទាំងប្រាំដែលត្រូវបានសាងសង់កំឡុងពេលសម័យចូសន់និងបេតិកភណ្ឌពិភពលោកមួយទៀតរបស់អង្គការយូណេស្កូ

នៅឆ្នាំ៩៣៦ បីក្រោយអាណាចក្រត្រូវបានបង្រួបបង្រួមដោយវ៉ាំងកន់ កូនចៅរបស់អភិជនកូគូរ្យ៉[៧៧] ដែលបានបង្កើតកូរ្យ៉ជារដ្ឋស្នងតំណែងរបស់កូគូរ្យ៉[៧៨][៧៩][៨០] អាណាចក្របាល់ហែបានធ្លាក់ទៅអាណាចក្រឃីតាន់ក្នុងឆ្នាំ៩២៦ ហើយមួយទស្សវត្សរ៍ក្រោយមក មកុដរាជកុមារបាល់ហែចុងក្រោយបានភៀសខ្លួនទៅកូរ្យ៉ ដែលជាកន្លែងដែលទ្រង់ត្រូវបានស្វាគមន៍យ៉ាងកក់ក្តៅនិងរួមបញ្ចូលនៅក្នុងគ្រួសារគ្រប់គ្រងដោយវ៉ាំងកន់ដូច្នេះការបង្រួបបង្រួមប្រទេសស្នងតំណែងទាំងពីររបស់កូគូរ្យ៉[៨១] ដូចជាស៊ីល្លា កូរ្យ៉គឺជារដ្ឋដែលមានវប្បធម៌ខ្ពស់ និងបានបង្កើតរោងពុម្ពប្រភេទដែកដែលអាចចល័តបាន[២៤][២៥][២៦][២៧][២៨][៨២][៨៣][ឯកសារយោងច្រើនពេក] ក្រោយ​ឈ្នះ​អាណាចក្រឃីតាន់ ដែលជាអាណាចក្រដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុតនៅសម័យរបស់វា[៨៤][៨៥] ក្នុងសង្គ្រាមកូរ្យ៉–ឃីតាន់ កូរ្យ៉បានឆ្លងកាត់យុគសម័យមាសដែលមានរយៈពេលមួយសតវត្រ ក្នុងអំឡុងពេលដែលព្រះត្រៃបិដកកូរ៉េត្រូវបានបញ្ចប់និងមានការវិវឌ្ឍន៍ដ៏អស្ចារ្យក្នុងការបោះពុម្ព និងការផ្សាយ លើកកម្ពស់ការរៀនសូត្រនិងការចែកចាយចំណេះដឹងលើទស្សនវិជ្ជា អក្សរសាស្ត្រ សាសនា និងវិទ្យាសាស្ត្រ ដោយឆ្នាំ១១០០ មានសាកលវិទ្យាល័យចំនួន១២ ដែលបង្កើតអ្នកប្រាជ្ញ និងអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រដ៏ល្បីល្បាញ[៨៦][៨៧] ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ការឈ្លានពានរបស់ម៉ុងហ្គោលនៅសតវត្សទី១៣ បានធ្វើឱ្យអាណាចក្រចុះខ្សោយយ៉ាងខ្លាំង កូរ្យ៉មិនដែលត្រូវបានសញ្ជ័យដោយម៉ុងហ្គោលទេ ប៉ុន្តែហត់នឿយបន្ទាប់ពីបីទសវត្សរ៍នៃការប្រយុទ្ធ តុលាការកូរ៉េបានបញ្ជូនព្រះអង្គម្ចាស់មកុដរបស់ខ្លួនទៅកាន់រាជធានីរាជវង្សយួនដើម្បីស្បថភក្ដីភាពជាមួយគុបឡៃ ខាន ដែល​បាន​ទទួល​យក និង​បាន​រៀប​ការ​ជា​មួយ​នឹង​បុត្រី​របស់​ព្រះអង្គ​ជាមួយ​នឹង​រាជទាយាទ​កូរ៉េ[៨៨] ចាប់ពីពេលនេះតទៅ កូរ្យ៉បន្តគ្រប់គ្រងប្រទេសកូរ៉េ ទោះ​បី​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ដៃ​ទន្លេ​របស់​ម៉ុងហ្គោល​ក្នុង​រយៈ​ពេល ៨៦ ឆ្នាំ​បន្ទាប់​ក៏​ដោយ ក្នុងអំឡុងពេលនេះ ប្រជាជាតិទាំងពីរបានជាប់ទាក់ទងគ្នា នៅពេលដែលស្តេចកូរ៉េបន្តបន្ទាប់ទាំងអស់បានរៀបការជាមួយព្រះនាងម៉ុងហ្គោល[៨៨] ហើយអធិរាជនីចុងក្រោយនៃរាជវង្សយួនគឺជាព្រះនាងកូរ៉េ នៅពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៤ កូរ្យ៉​បាន​បណ្ដេញ​ម៉ុងហ្គោល​ចេញ​ដើម្បី​ដណ្តើម​យក​ទឹកដី​ភាគ​ខាង​ជើង​របស់​ខ្លួន​ឡើង​វិញ វាយលុកលៀវយ៉ាងយ៉ាងខ្លី និងកម្ចាត់ការលុកលុយដោយក្រុមជូតឈ្នួតក្រហម ទោះយ៉ាងណានៅឆ្នាំ១៩៣២ ឧត្តមសេនីយ៍យី សុងក្យែ ដែលត្រូវបានបញ្ជាឱ្យវាយប្រហារប្រទេសចិន បានបង្វែរកងទ័ពរបស់គាត់ហើយធ្វើរដ្ឋប្រហារ

យី សុងក្យែបាន​ប្រកាស​ឈ្មោះ​ថ្មី​របស់​ប្រទេស​កូរ៉េ​ថា ចូសន់ ដោយយោងទៅលើកូចូសន់ ហើយបានផ្លាស់ប្តូររាជធានីទៅហាន់សង់ (ឈ្មោះចាស់មួយនៃទីក្រុងសេអ៊ូល)[៨៩] ២០០ឆ្នាំដំបូងនៃរាជវង្សចូសន់ត្រូវបានសម្គាល់ដោយសន្តិភាព​ ហើយបានឃើញការរីកចំរើនដ៏អស្ចារ្យនៅក្នុងវិទ្យាសាស្ត្រ[៩០][៩១] និងការអប់រំ[៩២] ក៏ដូចជាការបង្កើតអក្សរហាន់ហ្គឹលដោយស្តេចសេចុងមហារាជដើម្បីលើកកម្ពស់អក្ខរកម្មក្នុងចំណោមប្រជាជនសាមញ្ញ[៩៣] មនោគមវិជ្ជានៅសម័យនោះគឺលទ្ធិខុងជឺនិយម ដែលត្រូវបានបញ្ជាក់ដោយថ្នាក់សុនប៊ី អភិជន​ដែល​បាន​ឡើង​កាន់​តំណែង​នៃ​ទ្រព្យសម្បត្តិ និង​អំណាច​ដើម្បី​ដឹកនាំ​ជីវិត​នៃ​ការ​សិក្សា​និង​សុចរិតភាព ចន្លោះឆ្នាំ១៥៩២ ដល់ ១៥៩៨ ថូយ៉ូតូមី ហ៊ីដេយ៉ុស៊ី​ បានចាប់ផ្តើមការលុកលុយប្រទេសកូរ៉េ ប៉ុន្តែការឈានទៅមុខរបស់គាត់ត្រូវបានរារាំងដោយកងកម្លាំងកូរ៉េ (ជាពិសេសគឺកងទ័ពជើងទឹកចូសន់ដឹកនាំដោយឧត្តមនាវីឯក យី ស៊ុនស៊ីន និង "កប៉ាល់អណ្តើក" ដ៏ល្បីល្បាញរបស់គាត់)[៩៤][៩៥][៩៦][៩៧][៩៨][ឯកសារយោងច្រើនពេក] ដោយ​មាន​ជំនួយ​ពី​កងជីវពល​ទ័ព​សុចរិត​ដែល​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​ជន​ស៊ីវិល​កូរ៉េ និងកងទ័ពចិនរាជវង្សមីង តាមរយៈសមរភូមិជោគជ័យជាបន្តបន្ទាប់ នៅទីបំផុត កងកម្លាំងជប៉ុនត្រូវបានបង្ខំឱ្យដកខ្លួនចេញ ហើយទំនាក់ទំនងរវាងភាគីទាំងអស់បានក្លាយជាធម្មតា យ៉ាងណាក៏ដោយ ម៉ាន់ជូបានទាញយកប្រយោជន៍ពីរដ្ឋដែលខ្សោយសង្រ្គាមចូសន់ហើយបានឈ្លានពាននៅឆ្នាំ១៦២៧ និង ១៦៣៧ រួច​បន្ត​ទៅ​ច្បាំង​ដណ្តើម​រាជវង្ស​មីង​ដែល​មាន​អស្ថិរភាព បន្ទាប់ពីការធ្វើឱ្យទំនាក់ទំនងធម្មតាជាមួយរាជវង្សឈីងថ្មី ចូសន់មានបទពិសោធន៍ជិត ២០០ ឆ្នាំនៃសន្តិភាព ស្តេចយ៉ុងចូនិងចុងចូជាពិសេសបានដឹកនាំការបង្កើតឡើងវិញថ្មីនៃរាជវង្សចូសន់ក្នុងអំឡុងសតវត្សទី១៨[៩៩][១០០] នៅសតវត្សទី១៩ រាជវង្សក្មេកត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋាភិបាល នាំឱ្យមានអំពើពុករលួយដ៏ធំនិងធ្វើឱ្យរដ្ឋចុះខ្សោយ ហើយភាពក្រីក្រធ្ងន់ធ្ងរនិងការបះបោររបស់កសិករនៅទូទាំងប្រទេស​ ជាងនេះទៅទៀត រដ្ឋាភិបាលចូសន់បានអនុម័តគោលនយោបាយឯកោនិយមយ៉ាងតឹងរ៉ឹង ទទួលបានរហស្សនាមថា "នគរឥសី" ប៉ុន្តែទីបំផុតបានបរាជ័យក្នុងការការពារខ្លួនប្រឆាំងនឹងចក្រពត្តិនិយម ហើយត្រូវបានបង្ខំឱ្យបើកព្រំដែនរបស់ខ្លួន បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមចិន-ជប៉ុនលើកទីមួយ និងសង្គ្រាមរុស្ស៊ី-ជប៉ុន កូរ៉េត្រូវបានបញ្ចូលដោយជប៉ុន (ឆ្នាំ១៩១០-១៩៤៥) ឆ្ពោះទៅចុងបញ្ចប់នៃសង្គ្រាមលោកលើកទី២ សហរដ្ឋអាមេរិកបានស្នើឱ្យបែងចែកឧបទ្វីបកូរ៉េជាតំបន់កាន់កាប់ពីរ (សហរដ្ឋអាមេរិកនិងសូវៀតមួយ) ឌីន រ៉ាកស៍ និង ឆាលស៍ អេចបូនស្ទីលទី៣ បានស្នើរប៉ារ៉ាឡែលទី៣៨ ជាបន្ទាត់បែងចែក​ ដូចដែលវាបានដាក់ទីក្រុងសេអ៊ូលនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ចំពោះការភ្ញាក់ផ្អើលរបស់រ៉ាកស៍និងបូនស្ទីល​ សូវៀតបានទទួលយកសំណើរបស់ពួកគេ ហើយយល់ព្រមបែងចែកកូរ៉េ[១០១]

ប្រវត្តិសាស្រ្តទំនើប

[កែប្រែ]

ទោះបីជាមានផែនការដំបូងរបស់ប្រទេសកូរ៉េបង្រួបបង្រួមនៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍ទីក្រុងគែរឆ្នាំ១៩៤៣ ក៏ដោយ​ ការកើនឡើងរបស់ជម្លោះសង្រ្គាមត្រជាក់រវាងសហភាពសូវៀត និងសហរដ្ឋអាមេរិកនៅទីបំផុតបាននាំឱ្យមានការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលដាច់ដោយឡែក​ ម្នាក់ៗមានមនោគមវិជ្ជារៀងៗខ្លួន ឈាន​ដល់​ការ​បែង​ចែក​ប្រទេស​កូរ៉េ​ជា​ពីរ​អង្គភាព​នយោបាយ​នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៨ នៅ​ភាគ​ខាងត្បូង អ៊ី ស៊ឹងម៉ាន់ ដែលជាគូប្រជែងរបស់លទ្ធិកុម្មុយនិស្ត ដែលត្រូវបានគាំទ្រ និងតែងតាំងដោយសហរដ្ឋអាមេរិក ជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្នបានឈ្នះការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីដំបូងរបស់សាធារណរដ្ឋកូរ៉េដែលទើបនឹងប្រកាសកាលពីខែឧសភា នៅ​ភាគ​ខាងជើង ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ អតីតទ័ពព្រៃប្រឆាំងជប៉ុន និងជាសកម្មជនកុម្មុយនិស្ត គីម អ៊ីលស៊ុងត្រូវបានតែងតាំងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យប្រជាមានិតកូរ៉េក្នុងខែកញ្ញា

ចន្លោះឆ្នាំ១៩៦២ និង ១៩៩៤ សេដ្ឋកិច្ចកូរ៉េខាងត្បូងកើនឡើងជាមធ្យម១០% ក្នុងមួយឆ្នាំ, ជំរុញដោយកំណើនការនាំចេញប្រចាំឆ្នាំ២០%,[១០២] នៅ​ក្នុង​សម័យ​មួយ​ដែល​គេ​ហៅ​ថា អព្ភូតហេតុ​នៅ​ទន្លេហាន់

នៅខែតុលា សហភាពសូវៀតបានប្រកាសរដ្ឋាភិបាលរបស់គីម អ៊ីលស៊ុងជាអធិបតេយ្យភាពលើផ្នែកទាំងពីរ​ អង្គការសហប្រជាជាតិបានប្រកាសថាលោកអ៊ី ស៊ឹងម៉ាន់ជារដ្ឋាភិបាលជា​ "រដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់ដែលមានការគ្រប់គ្រង និងយុត្តាធិការប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពលើផ្នែកនោះរបស់ប្រទេសកូរ៉េ ដែលគណៈកម្មាធិការបណ្តោះអាសន្នរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកកូរ៉េអាចសង្កេត និងពិគ្រោះ" និងរដ្ឋាភិបាល "ផ្អែកលើការបោះឆ្នោតដែលត្រូវបានសង្កេតឃើញដោយគណៈកម្មការបណ្ដោះអាសន្ន" បន្ថែមពីលើសេចក្តីថ្លែងការណ៍ថា "នេះគឺជារដ្ឋាភិបាលតែមួយគត់នៅក្នុងប្រទេសកូរ៉េ"[១០៣] មេដឹកនាំទាំងពីរបានចាប់ផ្តើមការគាបសង្កត់ផ្តាច់ការលើគូប្រជែងនយោបាយរបស់ពួកគេនៅក្នុងតំបន់របស់ពួកគេ ស្វែងរកការបង្រួបបង្រួមកូរ៉េក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកគេ ខណៈ​ដែល​សំណើ​សុំ​ជំនួយ​ផ្នែក​យោធា​របស់​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​ត្រូវ​បាន​អាមេរិក​បដិសេធ យោធារបស់កូរ៉េខាងជើងត្រូវបានពង្រឹងយ៉ាងខ្លាំងដោយសហភាពសូវៀត

សង្គ្រាមកូរ៉េ

[កែប្រែ]

នៅថ្ងៃទី២៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥០ កូរ៉េខាងជើងឈ្លានពានកូរ៉េខាងត្បូង បញ្ឆេះសង្គ្រាមកូរ៉េ ជម្លោះធំដំបូងរបស់សង្គ្រាមត្រជាក់ ដែលបានបន្តរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៥៣ នៅពេលនោះ សហភាពសូវៀតបានធ្វើពហិការអង្គការសហប្រជាជាតិ (UN) ដូច្នេះហើយបានបាត់បង់សិទ្ធិវេតូរបស់ពួកគេ ប្រការនេះបានអនុញ្ញាតឱ្យអង្គការសហប្រជាជាតិធ្វើអន្តរាគមន៍ក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិល នៅពេលដែលវាលេចចេញជារូបរាងថា កងកម្លាំងកំពូលកូរ៉េខាងជើងនឹងបង្រួបបង្រួមប្រទេសទាំងមូល សហភាពសូវៀត និងចិនបានគាំទ្រកូរ៉េខាងជើង ដោយមានការចូលរួមពីកងទ័ពចិនរាប់លាននាក់នៅពេលក្រោយ បន្ទាប់​ពី​មាន​ការ​ធ្លាក់​ចុះ និង​លំហូរ​ដែល​ឃើញ​ភាគី​ទាំង​សង​ខាង​ប្រឈម​នឹង​ការ​ចាញ់​ដោយ​ការ​ខាត​បង់​យ៉ាង​ច្រើន​ក្នុង​ចំណោម​ជន​ស៊ីវិល​កូរ៉េ​ទាំង​ខាង​ជើង និង​ខាង​ត្បូង សង្គ្រាម​បាន​ឈាន​ដល់​ការ​ជាប់គាំង ក្នុងអំឡុងពេលសង្រ្គាម គណបក្សរបស់អ៊ី ស៊ឹងម៉ាន់បានផ្សព្វផ្សាយគោលការណ៍ប្រជាជនតែមួយ (ដោយផ្អែកលើមនោគមវិជ្ជារបស់អាល្លឺម៉ង់របស់​ Herrenvolk)​ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីកសាងពលរដ្ឋដែលស្តាប់បង្គាប់តាមរយៈភាពដូចគ្នារបស់ជនជាតិភាគតិច និងផ្តាច់ការអំពាវនាវដល់ជាតិនិយម[១០៤]

ការសប់សឹកក្នុងឆ្នាំ១៩៥៣ មិនដែលចុះហត្ថលេខាដោយកូរ៉េខាងត្បូងទេ​ បំបែក​ឧបទ្វីប​តាម​បណ្តោយ​តំបន់​គ្មាន​យោធា​ក្បែរ​បន្ទាត់​ព្រំដែន​ដើម គ្មាន​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ត្រូវ​បាន​ចុះ​ហត្ថលេខា​ទេ ជា​លទ្ធផល​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​នៅ​សល់​បច្ចេកទេស​ក្នុង​សង្គ្រាម មនុស្សប្រហែល ៣លាននាក់បានស្លាប់នៅក្នុងសង្គ្រាមកូរ៉េ ជាមួយនឹងចំនួនអ្នកស្លាប់ស៊ីវិលសមាមាត្រខ្ពស់ជាងសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ ឬសង្រ្គាមវៀតណាម ធ្វើឱ្យវាប្រហែលជាជម្លោះដ៏សាហាវបំផុតនៃសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់ លើសពីនេះ ស្ទើរតែគ្រប់ទីក្រុងសំខាន់ៗរបស់ប្រទេសកូរ៉េត្រូវបានបំផ្លាញដោយសង្រ្គាម[១០៥][១០៦][១០៧][១០៨][១០៩][ឯកសារយោងច្រើនពេក]

ក្រោយសង្គ្រាមកូរ៉េ (ឆ្នាំ១៩៦០–១៩៩០)

[កែប្រែ]
ប្រធាន ផាក​ ចងហ៊ី បានដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចរបស់កូរ៉េខាងត្បូងយ៉ាងឆាប់រហ័ស តាមរយៈឧស្សាហូបនីយកម្មតម្រង់ទិសនាំចេញ
អនុស្សាវរីយ៍សង្រ្គាមកូរ៉េ, សាងសង់ឡើងក្នុងការចងចាំពីសង្គ្រាមកូរ៉េ (ឆ្នាំ១៩៥០–១៩៥៣)

នៅឆ្នាំ១៩៦០ ការបះបោររបស់និស្សិត (បដិវត្តន៍ខែមេសា១៩) នាំទៅដល់ការលាលែងពីតំណែងរបស់ប្រធានាធិបតី អ៊ី ស៊ឹងម៉ាន់ ស្វ័យធិបតេយ្យ នេះត្រូវបានបន្តដោយអស្ថិរភាពនយោបាយរយៈពេល ១៣ ខែ ខណៈដែលកូរ៉េខាងត្បូងត្រូវបានដឹកនាំដោយរដ្ឋាភិបាលទន់ខ្សោយ និងគ្មានប្រសិទ្ធភាព អស្ថិរភាពនេះត្រូវបានបំបែកដោយរដ្ឋប្រហារ ១៦ ឧសភា ១៩៦១ ដែលដឹកនាំដោយឧត្តមសេនីយ៍ ផាក​ ចងហ៊ី ក្នុងនាមជាប្រធានាធិបតី លោកផាក​បាន​មើល​ការ​ខុស​ត្រូវ​រយៈ​ពេល​របស់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​ដឹក​នាំ​ដោយ​ការ​នាំ​ចេញ​យ៉ាង​ឆាប់​រហ័សដោយការគាបសង្កត់នយោបាយ

លោកផាក​ត្រូវ​បាន​គេ​រិះគន់​យ៉ាង​ខ្លាំង​ថា​ជា​មេដឹកនាំ​ផ្តាច់ការ​យោធា​គ្មាន​មេត្តា ដែលនៅឆ្នាំ១៩៧២ បានពង្រីកការគ្រប់គ្រងរបស់គាត់ដោយបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មី ដែលផ្តល់ឱ្យប្រធានាធិបតីបោសសំអាតអំណាច (ស្ទើរតែផ្តាច់ការ) និងបានអនុញ្ញាតឱ្យគាត់ឈរឈ្មោះដោយគ្មានកំណត់ចំនួនប្រាំមួយអាណត្តិ សេដ្ឋកិច្ច​កូរ៉េ​បាន​អភិវឌ្ឍ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​កាន់​តំណែង​របស់​លោកផាក​ រដ្ឋាភិបាលបានបង្កើតប្រព័ន្ធផ្លូវល្បឿនលឿនទូទាំងប្រទេស ប្រព័ន្ធរថភ្លើងក្រោមដីទីក្រុងសេអ៊ូល និង​បាន​ដាក់​គ្រឹះ​សម្រាប់​ការ​អភិវឌ្ឍ​សេដ្ឋកិច្ច​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​កាន់​តំណែង ១៧ ឆ្នាំ​របស់​គាត់ ដែលបានបញ្ចប់ជាមួយនឹងការធ្វើឃាតរបស់គាត់នៅឆ្នាំ១៩៧៩

ប៉ុន្មានឆ្នាំបន្ទាប់ពីការធ្វើឃាតរបស់លោកផាកចងហ៊ីត្រូវបានកត់សម្គាល់ម្តងទៀតដោយភាពចលាចលនយោបាយ ខណៈ​ដែល​មេ​ដឹក​នាំ​បក្ស​ប្រឆាំង​ដែល​ធ្លាប់​បាន​គាប​សង្កត់​កន្លង​មក​សុទ្ធ​តែ​ធ្វើ​យុទ្ធនាការ​ដើម្បី​ឈរ​ឈ្មោះ​ជា​ប្រធានា​ធិបតី​ក្នុង​ភាព​ជាប់​គាំង​នយោបាយ​ភ្លាមៗ នៅឆ្នាំ១៩៧៩ ឧត្តមសេនីយ៍ ឆន ឌូហ្វាន់ បានដឹកនាំរដ្ឋប្រហារថ្ងៃទី ១២ ខែធ្នូ បន្ទាប់ពីរដ្ឋប្រហារ ឆនឌូហ្វាន់គ្រោងនឹងឡើងកាន់អំណាចតាមរយៈវិធានការជាច្រើន នៅថ្ងៃទី១៧ ឧសភា ឆនឌូហ្វាន់បានបង្ខំឱ្យគណៈរដ្ឋមន្ត្រីពង្រីកច្បាប់អាជ្ញាសឹកដល់ប្រជាជាតិទាំងមូល ដែលពីមុនមិនបានអនុវត្តទៅកោះជេជូ ច្បាប់អាជ្ញាសឹកដែលបានពង្រីកបានបិទសាកលវិទ្យាល័យ សកម្មភាពនយោបាយត្រូវបានហាមឃាត់ និង​រឹត​បន្តឹង​សារព័ត៌មាន ការ​សន្មត់​របស់​លោកឆនឌូហ្វាន់ឡើង​កាន់​តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​តាមរយៈ​ព្រឹត្តិការណ៍​នៃ​ថ្ងៃ​ទី ១៧ ខែ​ឧសភា បាន​បង្ក​ឱ្យ​មាន​ការ​តវ៉ា​ទូទាំង​ប្រទេស​ទាមទារ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ការតវ៉ាទាំងនេះត្រូវបានផ្តោតជាពិសេសនៅក្នុងទីក្រុងក្វាងជូ ដែល​លោកឆនឌូហ្វាន់បាន​បញ្ជូន​កងកម្លាំង​ពិសេស​ទៅ​បង្ក្រាប​ចលនា​ប្រជាធិបតេយ្យក្វាងជូ[១១០]

ក្រោយមកលោកឆនបានបង្កើតគណៈកម្មាធិការគោលនយោបាយការពារជាតិសង្គ្រោះបន្ទាន់ ហើយបានកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីតាមផែនការនយោបាយរបស់លោក លោកឆន់និងរដ្ឋាភិបាលរបស់គាត់បានកាន់កាប់ប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងដែលប្រកាន់ពូជសាសន៍រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៨៧ នៅពេលដែលនិស្សិតសាកលវិទ្យាល័យជាតិសេអ៊ូល ផាក ចងឆល ត្រូវបានគេធ្វើទារុណកម្មរហូតដល់ស្លាប់[១១១] នៅថ្ងៃទី១០ ខែមិថុនា សមាគមបូជាចារ្យកាតូលិកដើម្បីយុត្តិធម៌ បានបង្ហាញហេតុការណ៍ បញ្ឆេះចលនាប្រជាធិបតេយ្យខែមិថុនា នៅទូទាំងប្រទេស នៅទីបំផុត គណបក្សរបស់លោកឆន គណបក្សយុត្តិធម៌ប្រជាធិបតេយ្យ និងលោករ៉ូ ថែអ៊ូ អ្នកដឹកនាំរបស់លោក សេចក្តីប្រកាស ២៩ ខែមិថុនា ដែលរួមបញ្ចូលការបោះឆ្នោតដោយផ្ទាល់ពីប្រធានាធិបតី លោករ៉ូថែអ៊ូបាន​បន្ត​ឈ្នះ​ការ​បោះ​ឆ្នោត​ដោយ​កម្រិត​តូច​ចង្អៀត​ប្រឆាំង​នឹង​មេ​ដឹក​នាំ​គណបក្ស​ប្រឆាំង​សំខាន់​ពីរ​គឺលោកគីម ឌែជុង និងគីម យ៉ងសាម ទីក្រុងសេអ៊ូលធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះកីឡាអូឡាំពិកក្នុងឆ្នាំ១៩៨៨ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជោគជ័យ និងការជំរុញដ៏សំខាន់សម្រាប់មុខមាត់ និងសេដ្ឋកិច្ចសកលរបស់កូរ៉េខាងត្បូង[១១២]

South Korea was formally invited to become a member of the United Nations in 1991. The transition of Korea from autocracy to modern democracy was marked in 1997 by the election of Kim Dae-jung, who was sworn in as the eighth president of South Korea, on 25 February 1998. His election was significant given that he had in earlier years been a political prisoner sentenced to death (later commuted to exile). He won against the backdrop of the 1997 Asian Financial Crisis, where he took IMF advice to restructure the economy and the nation soon recovered its economic growth, albeit at a slower pace.[១១៣]

កូរ៉េខាងត្បូងសហសម័យ

[កែប្រែ]
President Kim Dae-jung, the 2000 Nobel Peace Prize recipient for advancing democracy and human rights in South Korea and East Asia and for reconciliation with North Korea, was sometimes called the "Nelson Mandela of Asia."[១១៤]

In June 2000, as part of president Kim Dae-jung's "Sunshine Policy" of engagement, a North–South summit took place in Pyongyang, the capital of North Korea. Later that year, Kim received the Nobel Peace Prize "for his work for democracy and human rights in South Korea and in East Asia in general, and for peace and reconciliation with North Korea in particular".[១១៥] However, because of discontent among the population for fruitless approaches to the North under the previous administrations and, amid North Korean provocations, a conservative government was elected in 2007 led by President Lee Myung-bak, former mayor of Seoul. Meanwhile, South Korea and Japan jointly co-hosted the 2002 FIFA World Cup. However, South Korean and Japanese relations later soured because of conflicting claims of sovereignty over the Liancourt Rocks.

South Korea became the first non-G7 chair of the G-20 when it hosted the 2010 Seoul summit.[១១៦]

In 2010, there was an escalation in attacks by North Korea. In March 2010 the South Korean warship ROKS Cheonan was sunk leading to the death of 46 South Korean sailors, allegedly by a North Korean submarine. In November 2010 Yeonpyeong island was attacked by a significant North Korean artillery barrage, with 4 people dying. The lack of a strong response to these attacks from both South Korea and the international community (the official UN report declined to explicitly name North Korea as the perpetrator for the Cheonan sinking) caused significant anger with the South Korean public.[១១៧]

South Korea saw another milestone in 2012 with the first ever female president Park Geun-hye elected and assuming office. Daughter of another former president, Park Chung-hee, she carried on a conservative brand of politics. President Park Geun-hye's administration was formally accused of corruption, bribery, and influence-peddling for the involvement of close friend Choi Soon-sil in state affairs. There followed a series of massive public demonstrations from November 2016[១១៨] and she was removed from office.[១១៩] After the fallout of President Park's impeachment and dismissal, new elections were held and Moon Jae-in of the Democratic party won the presidency, assuming office on 10 May 2017. His tenure so far has seen an improving political relationship with North Korea, some increasing divergence in the military alliance with the United States, and the successful hosting of the Winter Olympics in Pyeongchang.[១២០] The COVID-19 pandemic affected the nation since 2020. That same year, South Korea recorded more deaths than births, resulting in a population decline for the first time on record.[១២១]

ការបែងតំបន់រដ្ឋបាល

[កែប្រែ]

ផ្នែករដ្ឋបាលសំខាន់ៗនៅក្នុងប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងមាន 8 ខេត្ត (도), 1 ខេត្តគ្រប់គ្រងដោយខ្លួនឯងពិសេស (특별자치도), 6 ទីក្រុងធំ (광역시) (ទីក្រុងគ្រប់គ្រងដោយខ្លួនឯង ដែលមិនមែនជាផ្នែកនៃខេត្តណាមួយឡើយ), 1 ទីក្រុងពិសេស (특별시) និង 1 ទីក្រុងគ្រប់គ្រងខ្លួនឯងពិសេស (특별자치)

ផែនទី ឈ្មោះ ហាន់ហ្គឹល ហាន់ចា ចំនួនប្រជាជន
ទីក្រុងពិសេស
សេអ៊ូល 서울특별시 서울特別市 9,830,452
ទីក្រុងធំ
ប៊ូសាន 부산광역시 釜山廣域市 3,460,707
ដែហ្គូ 대구광역시 大邱廣域市 2,471,136
អ៊ីនឆុន 인천광역시 仁川廣域市 2,952,476
ក្វាងជូ 광주광역시 光州廣域市 1,460,972
ដែចន់ 대전광역시 大田廣域市 1,496,123
អ៊ុលសាន 울산광역시 蔚山廣域市 1,161,303
ទីក្រុងគ្រប់គ្រងខ្លួនឯងពិសេស
សេចុង 세종특별자치시 世宗特別自治市 295,041
ខេត្ត
ក្យុងគី 경기도 京畿道 12,941,604
កាំងវ៉ុន 강원도 江原道 1,545,452
ឈុងឆងខាងជើង 충청북도 忠淸北道 1,595,164
ឈុងឆងខាងត្បូង 충청남도 忠淸南道 2,120,666
ចុលឡាខាងជើង 전라북도 全羅北道 1,847,089
ចុលឡាខាងត្បូង 전라남도 全羅南道 1,890,412
ក្យងសាំងខាងជើង 경상북도 慶尙北道 2,682,897
ក្យងសាំងខាងត្បូង 경상남도 慶尙南道 3,377,126
ទីក្រុងគ្រប់គ្រងខ្លួនឯងពិសេស
ជេជូ 제주특별자치도 濟州特別自治道 661,511

នយោបាយ និង ការគ្រប់គ្រងប្រទេស

[កែប្រែ]

     បន្ទាប់ពីសង្រ្គាមលោកលើកទី 2 បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ 1948 ឧបទ្វីបកូរ៉េត្រូវបានបែងចែកជាពីរផ្នែកដោយខ្សែស្របទី 38 ខាងជើង ដោយមានសហភាពសូវៀតគ្រប់គ្រងកូរ៉េខាងជើងអនុវត្តតាមលទ្ធិសង្គមនិយម រីឯកូរ៉េខាងត្បូងគ្រប់គ្រងដោយសហរដ្ឋអាមេរិក អនុវត្តតាមបែបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។      សាធារណរដ្ឋកូរ៉េ (កូរ៉េខាងត្បូង) មានប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងតាមបែបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ មានប្រធានាធិបតីជាប្រមុខ ដោយមានការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសដោយផ្ទាល់ពីប្រជាជន ដើម្បីធ្វើជាមេដឹកនាំក្នុងស្ថាប័ននិតិប្រតិបត្តិ។នាយករដ្ឋមន្ត្រី ត្រូវបានជ្រើសតាំងដោយប្រធានាធិបតេយ្យ ឆ្លងកាត់មតិគាំទ្រក្នុងសភាជាតិ។រដ្ឋសភាជាអង្គការនិតិបញ្ញត្តិ រីឯតុលាការមានតួនាទីជាអង្គការតុលាការ។ ប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង បានបែងចែកតំបន់គ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួនជា 9 ខេត្ត និង 6 តំបន់ (សេអ៊ូល ពូសាន អ៊ិនឈន ទែឈូ ក្វាងជូ និង ទែឈន)។

រដ្ឋធម្មនុញ្ញ

     ប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងបានប្រកាសប្រើរដ្ឋធម្មនុញ្ញដំបូងរបស់ខ្លួន នៅថ្ងៃទី 17 កក្កដា ឆ្នាំ 1948 ដោយមានការកែប្រែជាប់រហូតមកចំនួន 9 លើក។ការកែទំរង់លើកចុងក្រោយ បានធ្វើឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ 1987។ក្នុងពេលដែលរដ្ឋាភិបាលរបស់ប្រធានាធិបតី លោកឈូ ឌូវ៉ាន ត្រូវប្រឈមនឹងការញុះញង់ពីគណបក្សនយោបាយផ្សេងៗដើម្បីអោយមានការកែប្រែរដ្ឋធម្មនុញ្ញក្នុងគោលបំណងអោយមានការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីដោយផ្ទាល់ពីសំណាក់ប្រជាជន។ ទីបំផុត លោកឈូ ឌូវ៉ាន ក៏យល់ព្រមអោយមានការបោះឆ្នោតផ្តល់សេចក្តីទុកចិត្តកែទំរង់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដើម្បីអោយមានបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីដោយផ្ទាល់ មានអាណតិ្តតែមួយឆ្នាំគត់ (រយៈពេល 5 ឆ្នាំ) ហើយរៀបចំអោយមានអំណាចគ្រប់គ្រងឯករាជ្យថ្នាក់កណ្តាលលើកដំបូងក្នុងរយៈពេល 30 ឆ្នាំបន្ទាប់ពីបានបង្កើតរដ្ឋមក។ក្រៅពីនេះ រដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលទទួលបានការកែប្រែនោះ បានលប់ចោលអំនាចរំលាយសភារបស់ប្រធានាធិបតី ដោយតំរូវអោយរដ្ឋសភាជាអ្នកត្រួតពិនិត្រតាមដានការងាររបស់រដ្ឋាភិបាល និង បានបញ្ជាក់ផងដែរថា ផ្នែកយោធាត្រូវមានភាពអព្យាក្រឹត្យយក្នុងឆាកនយោបាយ។

អំណាចនិតិបញ្ញត្តិ

     ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃសាធារណរដ្ឋកូរ៉េ តំរូវអោយរដ្ឋសភាជាតិ (National Assembly) មានអំនាចនិតិបញ្ញត្តិ។រដ្ឋសភារបស់កូរ៉េខាងត្បូង មានសមាជិក ចំនួន 299 រូប ដោយសមាជិក 2ភាគ3 ជ្រើសរើសដោយផ្ទាល់តាមរយៈការបោះឆ្នោតទូទៅ ចំនែកចំនួនដែលនៅសល់ជ្រើសរើសតាមរយៈការតែងតាំងដោយផ្អែកលើភាគរយនៃសំលេងគាំទ្រគណបក្សនយោបាយដែលទទួលបាន។សមាជិករដ្ឋសភាមានអាណាតិ្ត 4 ឆ្នាំ (មានការរៀបចំការបោះឆ្នោតចុងក្រោយនៅ ឆ្នាំ 2004) ក្រោយមកសមាជិកទាំងអស់នឹងបោះឆ្នោតជ្រើសរើស ប្រធានរដ្ឋសភា 1 រូប និង អនុប្រធាន 2 រូប។      អំណាចតូនាទីរបស់រដ្ឋសភា ត្រូវបានចែងយ៉ាងច្បាស់ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញថា អាចប្រជុំសំរេចដកតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រី និង ប្រធានាធិបតីបាន ប្រសិនបើមានសំណើរពីសមាជិក 1ភាគ3 ចំណែកសមាជិកដែលនៅសល់ 2ភាគ3 ទៀតត្រូវតែយល់ព្រមតាមសំណើរ ប៉ុន្តែក្នុងករណីដកតំណែងប្រធានាធិបតីត្រូវមានមតិគាំទ្រភាគច្រើនពីសមាជិកដែលនៅសល់ 2ភាគ3 នេះ ដើម្បីទទួលបានសំលេង 2ភាគ3 នៃសមាជិកទាំងអស់។

អំណាចនិតិប្រតិបត្តិ

  • ប្រធានាធិបតី

     ជាប្រមុខដឹកនាំ ក្នុងស្ថាប័ននិតិប្រតិបត្តិ ជ្រើសរើសតាមរយៈការបោះឆ្នោត មានអាណាតិ្ត 5 ឆ្នាំ ដោយមិនអាចឈរឈ្មោះបោះឆ្នោតជាលើកទី 2 បានទៀតឡើយ ដើម្បីជៀសវាងការពង្រីកអំណាច។ប្រធានាធិបតីត្រូវបានតែងតាំងជាប្រមុខរដ្ឋ ជាអគ្គមេបញ្ជាការកងទ័ព និង ជាអ្នកមានអំណាចប្រកាសច្បាប់អយ្យការសឹក និង ច្បាប់ផ្សេងៗក្នុងស្ថានភាពអាសន្ន។ក្រៅពីនេះ ប្រធានាធិបតី មានសិទ្ធិស្នើរអោយមានការព្រៀងច្បាប់ទៅរដ្ឋសភាបានផងដែរ ប៉ុន្តែមិនមានអំណាចក្នុងការរំលាយសភាបានទេ។

  • គណៈរដ្ឋមន្ត្រី

     រួមមាននាយករដ្ឋមន្ត្រី និង រដ្ឋមន្ត្រី ដែលមានការតែងតាំងដោយផ្ទាល់ពីប្រធានាធិបតី ឆ្លងកាត់សំលេងគាំទ្រសភា។ នាយករដ្ឋមន្ត្រី មានតួនាទីជាជំនួយការប្រធានាធិបតីក្នុងកិច្ចការដឹកនាំប្រទេស រួមទាំងអំនាចក្នុងការចូលរួមពិភាក្សាក្នុងកិច្ចការនយោបាយផ្សេងៗក្នុងប្រទេស និងការចូលរួមប្រជុំក្នុងរដ្ឋសភាផងដែរ។គណៈរដ្ឋមន្ត្រីមានទាំងអស់ ចំនួន 20 រូប។ ក្នុងស្ថាប័ននិតិប្រតិបត្តិ រួមមានតំណែងសំខាន់មួយចំនួនទៀត ដូចជា ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាជាតិជាន់ខ្ពស់ ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខជាតិ ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាបង្រួបបង្រួមជាតិ ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាសេដ្ឋកិច្ចជាតិ គណៈកម្មាការផែនការនិងថវិកា គណៈកម្មាការសិទ្ធិនារី ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រនិងបច្ចេកវិទ្យា គណៈកម្មាធិការអាជីវកម្មខ្នាតតូចនិងមធ្យម គណៈកម្មាការត្រួតពិនិត្យការងារអង្គភាពផ្សេងៗរបស់រដ្ឋាភិបាល និង រដ្ឋបាលប្រមូលពត៌មានជាតិ។ ប្រធាននៃអង្គភាពនីមួយៗ ត្រូវបានតែងតាំងដោយប្រធានាធិបតី មានតួនាតីជាទីប្រឹក្សានិងផ្តល់ការណែនាំដល់រដ្ឋាភិបាល។

  • អំណាចតុលាការ

     រួមមាន សាលាដំបូង សាលាឧទ្ទរណ៍ និង តុលាការកំពូល។ ប្រធានាធិបតីជាអ្នកតែងតាំងប្រធានតុលាការកំពូលដោយឆ្លងកាត់ការយល់ព្រមពីសភា។ ការកាត់ក្តីត្រូវបានកំណត់អោយមានការបើកទូលាយទៅកាន់សាធារណៈជនទូទៅ លើកលែងក្នុងករណីដែលអាចប៉ះពាល់ដល់សុវត្ថិភាពសង្គម ឬ អាចបង្កជាបញ្ហានាំអោយកើតមានអស្ថេរភាពនិងសណ្តាប់ធ្នាបរបៀបរៀបរយក្នុងសង្គម ដែលសេចក្តីសំរេចត្រូវបានលាក់បាំងជាការសំងាត់។ ក្រៅពីនេះនៅមានក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋធម្មនុញ្ញ (តុលាការរដ្ឋធម្មនុញ្ញ) ដែលមានតួនាទីក្នុងការពិចារណាលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដោយផ្តល់សិទ្ធិជាមូលដ្ឋានដល់ប្រជាជន ហើយក៏មានអំណាចក្នុងការពិចារណាផងដែរនូវរាល់ច្បាប់ទាំងឡាយណាដែលផ្ទុយពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញដោយសំរេចចាត់ទុកជាមោឃៈ (ដោយមានជំហានក្នុងការដំណើរការពីក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឬ តុលាការរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលទទួលពាក្យបណ្តឹងពីសាលាដំបូងឬបុគ្គលក្រុមណាមួយដែលបានស្នើរអោយសាលាដំបូងពិចារណាច្បាប់ណាមួយ។ម៉្យាងវិញទៀតក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋធម្មនុញ្ញ គឺជាស្ថាប័នដែលមានសិទ្ធិសំរេចសេចក្តីនូវភាពត្រឹមត្រូវតាមផ្លូវច្បាប់ ករណីមានការដកតំណែងបុគ្គលជាន់ខ្ពស់ណាមួយក្នុងជួររដ្ឋាភិបាល ដូចជា ប្រធានាធិបតី នាយករដ្ឋមន្រ្តី ចៅក្រម ជាដើម។ក្រៅពីនេះ ក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋធម្មនុញ្ញ មានសិទ្ធិក្នុងការរំលាយគណបក្សនយោបាយណាមួយចោលបានតាមសំណើររបស់ថ្នាក់ដឹកនាំប្រទេស ករណីមានការត្រួតពិនិត្យឃើញថាគណបក្សនោះប្រព្រឹត្តិខុសនឹងនិតិរដ្ឋ។

  • គណបក្សនយោបាយ

     ក្នុងខែ ធ្នូ ឆ្នាំ 1995 គណបក្សនយោបាយធំៗចំនួនបីបានរួមបញ្ចូលគ្នាតែមួយគឺ 1. គណបក្ស Democratic Justice Party-DJP 2. គណបក្ស Reunification Democratic Party-RDP 3. គណបក្ស New Democratic Republican Party-NDRP ដោយមានបង្កើតជាគណបក្សថ្មីមានឈ្មោះថា New Korean Party-NKP      មុនការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតី នៅឆ្នាំ 1997 មានគណបក្សថ្មីមួយចំនួនត្រូវបានបង្កើតឡើងគឺ 1. គណបក្ស Grand National Party -GNP (ជាការចូលរួមគ្នារវាងគណបក្ស NKP ជាមួយនឹងគណបក្ស New Party by the People) 2. គណបក្ស Millennium Democratic Party-MDP មាន លោកគីម ឌែជុង ជាប្រធាន 3. គណបក្ស United Liberal Democrats-ULD មាន លោកគីម ចងភីល ជាប្រធាន      គណបក្ស MDP និង គណបក្ស ULD បានចូលរួមបង្កើតគណបក្សតែមួយគាំទ្រអោយ លោកគីម ឌែជុង ឈរឈ្មោះជាប្រធានាធិបតី ដោយទទួលបានជ័យជំនេះលើរូប លោកគីម ចងភីល ដែលត្រូវបានតែងតាំងជានាយករដ្ឋមន្ត្រី។ ក្រោយមកគណបក្ស ULD បានសុំដកខ្លួនចេញពីរដ្ឋាភិបាល។បច្ចុប្បន្ន គណបក្ស Grand National Party-GNP ជាគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំបំផុតក្នុងឆាកនយោបាយរបស់កូរ៉េខាងត្បូងដែលមានសំលេងប្រឆាំងច្រើនជាងគេរហូតដល់ 139 អសនៈ។      នៅថ្ងៃទី 15 មេសា ឆ្នាំ 2004 មានការរៀបចំបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសមាជិកសភាកូរ៉េខាងត្បូងអាណត្តិទី 17 មានចំនួន 299 អសនៈ ដែលបែងចែកជាការបោះដោយផ្ទាល់ចំនួន 243 អសនៈ និងចែកអសនៈតាមចំនួនច្រើនទៅតិចរបស់គណបក្សនីមួយ ចំនួន 56 អសនៈ ផ្សេងទៀត។ ក្រោយពីការរាប់សន្លឹកឆ្នោត គណបក្ស Uri ទទួលបានជ័យជនៈក្លាយជាគណបក្សដែលមានសំលេងប្រឆាំងច្រើនជាងគេក្នុងសភា តែក្រោយមកគណបក្ស Uri ទទួលបរាជ័យក្នុងការបោះឆ្នោតសាកល្បង 6 លើក នៅខែមេសា ឆ្នាំ 2005 ហើយថែមទាំងទទួលបរាជ័យជាលើកទីពីរក្នុងការបោះឆ្នោតសាកល្បងនៅខែតុលា ឆ្នាំដដែល ដែលធ្វើអោយកូរ៉េខាងត្បូងបាត់ស្ថេរភាពផ្នែកនយោបាយ។

  • ស្ថាប័នព្រះមហាក្សត្រ

     ប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងបានប្រកាសស្តារព្រះកិតិ្តនាមស្ថាប័នព្រះមហាក្សត្រឡើងវិញនៅឆ្នាំ 2006 តែគ្រាន់តែជានិមិត្តរូបរបស់ប្រជាជនតែប៉ុណ្ណោះ មិនមែនជាប្រមុខរដ្ឋឡើយ ដោយសារប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងបច្ចុប្បន្ន មានការគ្រប់គ្រងប្រទេសតាមរបបសាធារណរដ្ឋ មានប្រធានាធិបតីជាប្រមុខ។ព្រះចៅអធិរាជ្យនៃប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង មានព្រះរាជសកម្មភាពតែនៅក្នុងពិធីតាមបែបសាសនាឬពិធីផ្លូវការសំខាន់ៗមួយចំនួនតែប៉ុណ្ណោះ។      ប្រទេកូរ៉េ មានព្រះមហាក្សត្រដែលជានិមិត្តរូបរបស់ប្រជាជនតាំងពីសម័យជានគរចំនុះរបស់ចក្រភពជប៉ុន រហូតព្រះអង្គម្ចាស់ “គូ” សោយទីវង្គត ហើយដោយសារព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះពុំមានព្រះរាជរង្សសោយរាជ្យបន្ត ទើបធ្វើអោយ រាជវង្សលី បញ្ចប់ទៅនៅឆ្នាំ 2005។      ក្រោយមកនៅថ្ងៃទី 29 កញ្ញា ឆ្នាំ 2006 ម្ចាស់ក្សត្រី ហេវ៉ន ជាព្រះរាជបុត្រីទី 2 របស់ព្រះអង្គម្ចាស់កាំង ព្រះរាជបុត្រាទី 5 របស់ព្រះចៅកូជុង នៃនគរខ្វាងមូ របស់ចក្រភពកូរ៉េ ត្រូវបានរៀបចំរាជាភិសេកជាព្រះរាជានីនៃប្រទេសកូរ៉េ ក្នុងថានៈជាប្រមុខនៃរាជវង្សកូរ៉េសោយរាជ្យបន្ត។      ទាំងនៅអនាគត និង បច្ចុប្បន្ន កូរ៉េមានគោលបំណងស្តារព្រះកិត្តិនាមនៃស្ថាប័នព្រះមហាក្សត្រឡើងវិញ តែត្រូវរង់ចាំអោយមានការបង្រួបបង្រួមជាតិកូរ៉េទាំងពីរជាមុនសិនក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់កូរ៉េខាងត្បូង។

កំណត់សម្គាល់

[កែប្រែ]
  1. ↑ ក្នុងនោះមាន ២១% កាន់និកាយប្រូតេស្តង់ និង ១០% ទៀតកាន់និកាយកាតូលិក។
  2. ↑ ព្រំដែនកូរ៉េខាងត្បូងជាមួយកូរ៉េខាងជើង គឺជាព្រំដែនជម្លោះ ដោយប្រទេសទាំងពីរបានអះអាងទាមទារឧបទ្វីបកូរ៉េទាំងមូលជាទឹកដីរបស់ខ្លួន។

ឯកសារយោង

[កែប្រែ]
  1. ↑ "[시행 2016.8.4.] [법률 제13978호, 2016.2.3., 제정] (Enforcement 2016.8.4. Law No. 13978, enacted on February 3, 2016)". 2016. Retrieved July 26, 2017.
  2. ↑ "Foreign population in Korea tops 2.5 million". The Korea Times. February 24, 2020.
  3. ↑ "(ជាភាសាកូរ៉េ) 통계청 제19차 인구주택총조사(2015)" [Status of religious population and religious activities in South Korea (2023)]. December 12, 2023. Retrieved 12 December 2024​. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help); zero width space character in |access-date= at position 17 (help)
  4. ↑ "South Korea". Central Intelligence Agency. February 27, 2023. Archived from the original on January 10, 2021. Retrieved 16 December 2024 – via CIA.gov.
  5. ↑ "South Korea country profile". BBC News. October 17, 2023. Archived from the original on January 27, 2024. Retrieved 16 December 2024.
  6. ↑ Inequality – Income inequality – OECD Data. OECD. Archived from the original on July 1, 2022. Retrieved 16 December 2024.
  7. ↑ {{{2}}} ច្រកចូលនៅក្នុង សៀវភៅការពិតពិភពលោក
  8. ↑ ៨,០ ៨,១ ៨,២ ៨,៣ "World Economic Outlook Database, October 2024 Edition. (South Korea)". www.imf.org. មូកនិធីរូបិតវត្ថុអន្តរជាតិ. October 22, 2024. Retrieved 16 December 2024.
  9. ↑ Inequality – Income inequality – OECD Data. OECD. Retrieved 12 កុម្ភៈ 2022.
  10. ↑ "Human Development Report 2023/2024" (PDF). កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ. March 13, 2024. Archived (PDF) from the original on March 13, 2024. Retrieved 16 December 2024.
  11. ↑ "Korea - Geography and Maps | Goway Travel". www.goway.com.
  12. ↑ "20th CENTURY: Korea as a Colony of Japan, 1910-1945 | Central Themes and Key Points | Asia for Educators | Columbia University". afe.easia.columbia.edu.[តំណភ្ជាប់ខូច]
  13. ↑ "US Enters the Korean Conflict". National Archives (in អង់គ្លេស). 2016-08-15.
  14. ↑ "Korea: A History Of The North-South Split". Sky News (in អង់គ្លេស).
  15. ↑ Royal Ontario Museum (12 December 2005)។ "Ancient civilizations"។ Press release។ http://www.rom.on.ca/news/releases/public.php?mediakey=sg1yebpnv8។ បានយកមក 25 April 2010។ 
  16. ↑ "Prehistoric Korea". About Korea. Archived from the original on 2 March 2008. Retrieved 12 July 2008. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help), Office of the Prime Minister.
  17. ↑ "Korea's History". Asian Shravan. Archived from the original on 28 January 2010. Retrieved 17 February 2009. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  18. ↑ ១៨,០ ១៨,១ * Seth, Michael J. (2010). A History of Korea: From Antiquity to the Present. Rowman & Littlefield Publishers. p. 443. ល.ស.ប.អ. 978-0-7425-6717-7. https://books.google.com/books?id=WJtMGXyGlUEC&pg=PA443. 
    "An extreme manifestation of nationalism and the family cult was the revival of interest in Tangun, the mythical founder of the first Korean state... Most textbooks and professional historians, however, treat him as a myth."
    "Although Kija may have truly existed as a historical figure, Tangun is more problematical."
    "Most [Korean historians] treat the [Tangun] myth as a later creation."
    "The Tangun myth became more popular with groups that wanted Korea to be independent; the Kija myth was more useful to those who wanted to show that Korea had a strong affinity to China."
    "If a choice is to be made between them, one is faced with the fact that the Tangun, with his supernatural origin, is more clearly a mythological figure than Kija."
  19. ↑ Peterson, Mark; Margulies, Phillip (2009). A Brief History of Korea. Infobase Publishing. p. 6. ល.ស.ប.អ. 978-1-4381-2738-5. 
  20. ↑ Hwang, Kyung-moon (2010). A History of Korea, An Episodic Narrative. Palgrave Macmillan. p. 4. ល.ស.ប.អ. 978-0-230-36453-0. 
  21. ↑ Early Korea Archived 25 June 2015 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.. Shsu.edu. Retrieved 17 April 2015.
  22. ↑ 낙랑군. terms.naver.com.
  23. ↑ 이문영 (15 July 2011). Sowadang. ល.ស.ប.អ. 978-89-93820-14-0. https://books.google.com/books?id=tR0FAQAAQBAJ&q=%EB%82%99%EB%9E%91%EA%B5%B0+%EC%B1%85&pg=PA52. 
  24. ↑ ២៤,០ ២៤,១ "Korean Classics : Asian Collections: An Illustrated Guide (Library of Congress – Asian Division)". Library of Congress. Retrieved 19 August 2016.
  25. ↑ ២៥,០ ២៥,១ "Gutenberg Bible". British Library. Archived from the original on 25 តុលា 2016. Retrieved 19 August 2016.
  26. ↑ ២៦,០ ២៦,១ "Korea, 1000–1400 A.D. | Chronology | Heilbrunn Timeline of Art History". The Metropolitan Museum of Art. Retrieved 19 August 2016.
  27. ↑ ២៧,០ ២៧,១ Chandler, Daniel; Munday, Rod (2016). "Movable type". In Chandler, Daniel; Munday, Rod (eds.). A Dictionary of Media and Communication. Oxford University Press. doi:10.1093/acref/9780199568758.001.0001. ISBN 978-0-19-956875-8. Retrieved 19 August 2016.
  28. ↑ ២៨,០ ២៨,១ Ebrey, Patricia Buckley; Walthall, Anne (1 January 2013). East Asia: A Cultural, Social, and Political History. Cengage Learning. ល.ស.ប.អ. 978-1-285-52867-0. https://books.google.com/books?id=QfkWAAAAQBAJ&q=%22Korea+led+the+world+in+inventing+metal+movable-type+printing+in+1234%22។ បានយកមក 19 August 2016. 
  29. ↑ Yi, Ki-baek (1984). A New History of Korea. Harvard University Press. pp. 23–24. ល.ស.ប.អ. 978-0-674-61576-2. https://books.google.com/books?id=g2mdVwXpMzwC&pg=PA23។ បានយកមក 21 November 2016. 
  30. ↑ Walker, Hugh Dyson (November 2012). East Asia: A New History. AuthorHouse. p. 104. ល.ស.ប.អ. 978-1-4772-6516-1. https://books.google.com/books?id=3Z3a0NU4RHMC&q=%22Citizens+of+Koguryo+concentrated+on+maintaining+their+military+strength%2C+being+similar+in+this+respect+to+the+ancient+Greek+city-state+Sparta.%22។ បានយកមក 21 November 2016. 
  31. ↑ Yi, Hyŏn-hŭi; Pak, Sŏng-su; Yun, Nae-hyŏn (2005). New history of Korea. Jimoondang. p. 201. ល.ស.ប.អ. 978-89-88095-85-0. https://books.google.com/books?id=KO8MAQAAMAAJ. "He launched a military expedition to expand his territory, opening the golden age of Goguryeo." 
  32. ↑ Hall, John Whitney (1988). The Cambridge History of Japan. Cambridge University Press. p. 362. ល.ស.ប.អ. 978-0-521-22352-2. https://books.google.com/books?id=A3_6lp8IOK8C&q=%22The+reign+of+King+Kwanggaet%27o+is+thought+of+as+Koguryo%27s+golden+age+of+political+might+and+Buddhist+splendor.%22។ បានយកមក 29 July 2016. 
  33. ↑ Embree, Ainslie Thomas (1988). Encyclopedia of Asian history. Scribner. p. 324. ល.ស.ប.អ. 978-0-684-18899-7. https://books.google.com/books?id=LtwpAQAAMAAJ&q=%22Nevertheless%2C+the+reigns+of+Kwanggaet%27o+and+his+successor+Changsu+%28413-491%29+constituted+the+golden+age+of+Koguryo.%22។ បានយកមក 29 July 2016. 
  34. ↑ Cohen, Warren I. (20 December 2000). East Asia at the Center: Four Thousand Years of Engagement with the World. Columbia University Press. p. 50. ល.ស.ប.អ. 978-0-231-50251-1. https://books.google.com/books?id=Okjd2rDwb8IC&q=%22Koguryo%27s+Golden+Age%22។ បានយកមក 29 July 2016. 
  35. ↑ Kim, Jinwung (5 November 2012). A History of Korea: From "Land of the Morning Calm" to States in Conflict. Indiana University Press. p. 35. ល.ស.ប.អ. 978-0-253-00078-1. https://books.google.com/books?id=QFPsi3IK8gcC&pg=PA35។ បានយកមក 11 October 2016. 
  36. ↑ "Kings and Queens of Korea". KBS World Radio. Archived from the original on 28 August 2016. Retrieved 26 August 2016. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  37. ↑ Walker, Hugh Dyson (20 November 2012). East Asia: A New History. AuthorHouse. p. 161. ល.ស.ប.អ. 978-1-4772-6517-8. https://books.google.com/books?id=GBvRs-za0CIC&pg=PA161។ បានយកមក 8 November 2016. 
  38. ↑ White, Matthew (7 November 2011). Atrocities: The 100 Deadliest Episodes in Human History. W. W. Norton & Company. p. 78. ល.ស.ប.អ. 978-0-393-08192-3. https://books.google.com/books?id=0-fQHlaIpR4C&pg=PA78។ បានយកមក 8 November 2016. 
  39. ↑ Grant, Reg G. (2011). 1001 Battles That Changed the Course of World History. Universe Pub.. p. 104. ល.ស.ប.អ. 978-0-7893-2233-3. https://books.google.com/books?id=s4njwZGrZg4C&pg=PA104។ បានយកមក 8 November 2016. 
  40. ↑ Bedeski, Robert (12 March 2007). Human Security and the Chinese State: Historical Transformations and the Modern Quest for Sovereignty. Routledge. p. 90. ល.ស.ប.អ. 978-1-134-12597-5. https://books.google.com/books?id=iNl9AgAAQBAJ&pg=PA90។ បានយកមក 8 November 2016. 
  41. ↑ Yi, Ki-baek (1984). A New History of Korea. Harvard University Press. p. 47. ល.ស.ប.អ. 978-0-674-61576-2. https://books.google.com/books?id=g2mdVwXpMzwC&pg=PA47។ បានយកមក 29 July 2016. "Koguryŏ was the first to open hostilities, with a bold assault across the Liao River against Liao-hsi, in 598. The Sui emperor, Wen Ti, launched a retaliatory attack on Koguryŏ but met with reverses and turned back in mid-course. Yang Ti, the next Sui emperor, proceeded in 612 to mount an invasion of unprecedented magnitude, marshalling a huge force said to number over a million men. And when his armies failed to take Liao-tung Fortress (modern Liao-yang), the anchor of Koguryŏ's first line of defense, he had a nearly a third of his forces, some 300,000 strong, break off the battle there and strike directly at the Koguryŏ capital of P'yŏngyang. But the Sui army was lured into a trap by the famed Koguryŏ commander Ŭlchi Mundŏk, and suffered a calamitous defeat at the Salsu (Ch'ŏngch'ŏn) River. It is said that only 2,700 of the 300,000 Sui soldiers who had crossed the Yalu survived to find their way back, and the Sui emperor now lifted the siege of Liao-tung Fortress and withdrew his forces to China proper. Yang Ti continued to send his armies against Koguryŏ but again without success, and before long his war-weakened empire crumbled." 
  42. ↑ Nahm, Andrew C. (2005). A Panorama of 5000 Years: Korean History (Second revised រ.រ.). Seoul: Hollym International Corporation. p. 18. ល.ស.ប.អ. 978-0-930878-68-9. https://archive.org/details/panoramaof5000ye0000nahm/page/18. "China, which had been split into many states since the early 3rd century, was reunified by the Sui dynasty at the end of the 6th century. Soon after that, Sui China mobilized a large number of troops and launched war against Koguryŏ. However, the people of Koguryŏ were united and they were able to repel the Chinese aggressors. In 612, Sui troops invaded Korea again, but Koguryŏ forces fought bravely and destroyed Sui troops everywhere. General Ŭlchi Mundŏk of Koguryŏ completely wiped out some 300,000 Sui troops which came across the Yalu River in the battles near the Salsu River (now Ch'ŏngch'ŏn River) with his ingenious military tactics. Only 2,700 Sui troops were able to flee from Korea. The Sui dynasty, which wasted so much energy and manpower in aggressive wars against Koguryŏ, fell in 618." 
  43. ↑ Ebrey, Patricia Buckley; Walthall, Anne; Palais, James B. (2006). East Asia: A Cultural, Social, and Political History. Houghton Mifflin. p. 123. ល.ស.ប.អ. 978-0-618-13384-0. https://books.google.com/books?id=0entAAAAMAAJ&q=%22Paekche+was+probably+the+most+important+maritime+nation+in+the+late+fourth+century%22។ បានយកមក 12 September 2016. 
  44. ↑ Kitagawa, Joseph (5 September 2013). The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture. Routledge. p. 348. ល.ស.ប.អ. 978-1-136-87590-8. https://books.google.com/books?id=9fyzAAAAQBAJ&q=%22Of+vital+importance+for+the+dissemination+of+Buddhism+throughout+East+Asia%2C+however%2C+was+Paekche%27s+nautical+skill%2C+which+made+the+kingdom+the+Phoenicia+of+medieval+East+Asia.%22។ បានយកមក 29 July 2016. 
  45. ↑ Ebrey, Patricia Buckley; Walthall, Anne; Palais, James B. (2013). East Asia: A Cultural, Social, and Political History, Volume I: To 1800. Cengage Learning. p. 104. ល.ស.ប.អ. 978-1-111-80815-0. https://books.google.com/books?id=CWE8AAAAQBAJ&pg=PA104។ បានយកមក 12 September 2016. 
  46. ↑ A Brief History of Korea. Ewha Womans University Press. 1 January 2005. pp. 29–30. ល.ស.ប.អ. 978-89-7300-619-9. https://books.google.com/books?id=o-WlUd3cjh0C&pg=PT29។ បានយកមក 21 November 2016. 
  47. ↑ Yu, Chai-Shin (2012). The New History of Korean Civilization. iUniverse. p. 27. ល.ស.ប.អ. 978-1-4620-5559-3. https://books.google.com/books?id=TYKNdiDCGLAC&pg=PA27។ បានយកមក 21 November 2016. ទំព័រគំរូ:Self-published source
  48. ↑ Kim, Jinwung (2012). A History of Korea: From "Land of the Morning Calm" to States in Conflict. Indiana University Press. pp. 44–45. ល.ស.ប.អ. 978-0-253-00024-8. https://books.google.com/books?id=s2EVi-MpnUsC&pg=PA44។ បានយកមក 12 September 2016. 
  49. ↑ Wells, Kenneth M. (3 July 2015). Korea: Outline of a Civilisation. Brill. pp. 18–19. ល.ស.ប.អ. 978-90-04-30005-7. https://books.google.com/books?id=6zoLCgAAQBAJ&pg=PA18។ បានយកមក 12 September 2016. 
  50. ↑ Injae, Lee; Miller, Owen; Jinhoon, Park; Hyun-Hae, Yi (15 December 2014). Korean History in Maps. Cambridge University Press. pp. 64–65. ល.ស.ប.អ. 978-1-107-09846-6. https://books.google.com/books?id=46OTBQAAQBAJ&pg=PA64។ បានយកមក 24 February 2017. 
  51. ↑ DuBois, Jill (2004). Korea. Marshall Cavendish. p. 22. ល.ស.ប.អ. 978-0-7614-1786-6. https://archive.org/details/koreadubo00dubo។ បានយកមក 29 July 2016. "golden age of art and culture." 
  52. ↑ Randel, Don Michael (2003). The Harvard Dictionary of Music. Harvard University Press. p. 273. ល.ស.ប.អ. 978-0-674-01163-2. https://books.google.com/books?id=02rFSecPhEsC&q=%22golden+age+of+artistic+and+cultural+achievement%22។ បានយកមក 29 July 2016. 
  53. ↑ Hopfner, Jonathan (10 September 2013). Moon Living Abroad in South Korea. Avalon Travel. p. 21. ល.ស.ប.អ. 978-1-61238-632-4. https://books.google.com/books?id=MhwXBQAAQBAJ&q=%22cultural+and+political+golden+age%22។ បានយកមក 29 July 2016. 
  54. ↑ Kim, Djun Kil (30 January 2005). The History of Korea. ABC-CLIO. p. 47. ល.ស.ប.អ. 978-0-313-03853-2. https://books.google.com/books?id=ci_iGuAAqmsC&pg=PA47។ បានយកមក 30 September 2016. 
  55. ↑ Kitagawa, Joseph (5 September 2013). The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture. Routledge. p. 348. ល.ស.ប.អ. 978-1-136-87590-8. https://books.google.com/books?id=9fyzAAAAQBAJ&q=%22the+Phoenicia+of+medieval+East+Asia%22។ បានយកមក 21 July 2016. 
  56. ↑ Gernet, Jacques (31 May 1996). A History of Chinese Civilization. Cambridge University Press. p. 291. ល.ស.ប.អ. 978-0-521-49781-7. https://archive.org/details/historyofchinese00gern។ បានយកមក 21 July 2016. "Korea held a dominant position in the north-eastern seas." 
  57. ↑ Reischauer, Edwin Oldfather (1 May 1955). Ennins Travels in Tang China. John Wiley & Sons Canada, Limited. pp. 276–283. ល.ស.ប.អ. 978-0-471-07053-5. https://books.google.com/books?id=HXqEAAAACAAJ។ បានយកមក 21 July 2016. "From what Ennin tells us, it seems that commerce between East China, Korea and Japan was, for the most part, in the hands of men from Silla. Here in the relatively dangerous waters on the eastern fringes of the world, they performed the same functions as did the traders of the placid Mediterranean on the western fringes. This is a historical fact of considerable significance but one which has received virtually no attention in the standard historical compilations of that period or in the modern books based on these sources. ... While there were limits to the influence of the Koreans along the eastern coast of China, there can be no doubt of their dominance over the waters off these shores. ... The days of Korean maritime dominance in the Far East actually were numbered, but in Ennin's time the men of Silla were still the masters of the seas in their part of the world." 
  58. ↑ Kim, Djun Kil (30 May 2014). The History of Korea, 2nd Edition. ABC-CLIO. p. 3. ល.ស.ប.អ. 978-1-61069-582-4. https://books.google.com/books?id=IgxvBAAAQBAJ&q=%22Greater+Silla+dominated+the+Yellow+Sea%2C+the+East+China+Sea%2C+and+the+South+%28Korea%29+Sea+with+trade+between+Tang+China+and+Nara-Heian+Japan.%22។ បានយកមក 21 July 2016. 
  59. ↑ Seth, Michael J. (2006). A Concise History of Korea: From the Neolithic Period Through the Nineteenth Century. Rowman & Littlefield. p. 65. ល.ស.ប.អ. 978-0-7425-4005-7. https://books.google.com/books?id=Qe4PoOd89XIC&q=%22Koreans+dominated+the+commerce+of+Northeast+Asia+in+the+eighth+and+ninth+centuries%22។ បានយកមក 21 July 2016. 
  60. ↑ MacGregor, Neil (6 October 2011). A History of the World in 100 Objects. Penguin UK. ល.ស.ប.អ. 978-0-14-196683-0. https://books.google.com/books?id=r3mUtaSxCncC&pg=PT408។ បានយកមក 30 September 2016. 
  61. ↑ Chŏng, Yang-mo; Smith, Judith G. (1998). Arts of Korea. Metropolitan Museum of Art. p. 230. ល.ស.ប.អ. 978-0-87099-850-8. https://books.google.com/books?id=DnaiYKYmQegC&pg=PA230។ បានយកមក 30 September 2016. 
  62. ↑ International, Rotary (April 1989). The Rotarian. Rotary International. p. 28. https://books.google.com/books?id=HjIEAAAAMBAJ&pg=PA28។ បានយកមក 30 September 2016. 
  63. ↑ Ross, Alan (17 January 2013). After Pusan. Faber & Faber. ល.ស.ប.អ. 978-0-571-29935-5. https://books.google.com/books?id=bur02Vwn9jgC&pg=PT20។ បានយកមក 30 September 2016. 
  64. ↑ Mason, David A. "Gyeongju, Korea's treasure house". Korean Culture and Information Service (KOCIS). Archived from the original on 3 October 2016. Retrieved 30 September 2016. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  65. ↑ Adams, Edward Ben (1990). Koreaʾs pottery heritage. Seoul International Pub. House. p. 53. ល.ស.ប.អ. 9788985113069. https://books.google.com/books?id=riLrAAAAMAAJ&q=%22Kyongju+City+became+one+of+the+most+influential+centers+of+Asia+and+fourth+largest+city+in+the+ancient+world+during+this+period%22។ បានយកមក 30 September 2016. 
  66. ↑ Mun, Chanju; Green, Ronald S. (2006). Buddhist Exploration of Peace and Justice. Blue Pine Books. p. 147. ល.ស.ប.អ. 978-0-9777553-0-1. https://books.google.com/books?id=au1oD1kKv94C&q=%22Korean+Buddhist+monks+such+as+Woncheuk%2C+Wonhyo+and+Uisang+enjoyed+a+very+high+fame+among+Chinese+Buddhists%22។ បានយកមក 29 July 2016. 
  67. ↑ McIntire, Suzanne; Burns, William E. (25 June 2010). Speeches in World History. Infobase Publishing. p. 87. ល.ស.ប.អ. 978-1-4381-2680-7. https://books.google.com/books?id=L-6ghsWDMTAC&q=%22Korean+thinkers+made+reciprocal+contributions+to+Chinese+Buddhism%22។ បានយកមក 29 July 2016. 
  68. ↑ Jr, Robert E. Buswell; Jr, Donald S. Lopez (24 November 2013). The Princeton Dictionary of Buddhism. Princeton University Press. p. 187. ល.ស.ប.អ. 978-1-4008-4805-8. https://books.google.com/books?id=DXN2AAAAQBAJ&pg=PA187។ បានយកមក 29 July 2016. 
  69. ↑ Poceski, Mario (13 April 2007). Ordinary Mind as the Way: The Hongzhou School and the Growth of Chan Buddhism. Oxford University Press. p. 24. ល.ស.ប.អ. 978-0-19-804320-1. https://books.google.com/books?id=5fwRXrVPh-cC&pg=PA24។ បានយកមក 29 July 2016. 
  70. ↑ Wu, Jiang; Chia, Lucille (15 December 2015). Spreading Buddha's Word in East Asia: The Formation and Transformation of the Chinese Buddhist Canon. Columbia University Press. p. 155. ល.ស.ប.អ. 978-0-231-54019-3. https://books.google.com/books?id=IX7ICgAAQBAJ&pg=PA155។ បានយកមក 29 July 2016. 
  71. ↑ Wright, Dale S. (25 March 2004). The Zen Canon: Understanding the Classic Texts. Oxford University Press. ល.ស.ប.អ. 978-0-19-988218-2. https://books.google.com/books?id=JfHQCwAAQBAJ&pg=PT124។ បានយកមក 29 July 2016. 
  72. ↑ Su-il, Jeong (18 July 2016). The Silk Road Encyclopedia. Seoul Selection. ល.ស.ប.អ. 978-1-62412-076-3. https://books.google.com/books?id=UgOwDAAAQBAJ&pg=PT668។ បានយកមក 29 July 2016. 
  73. ↑ Nikaido, Yoshihiro (28 October 2015). Asian Folk Religion and Cultural Interaction. Vandenhoeck & Ruprecht. p. 137. ល.ស.ប.អ. 978-3-8470-0485-1. https://books.google.com/books?id=TozUCgAAQBAJ&pg=PA137។ បានយកមក 29 July 2016. 
  74. ↑ Leffman, David; Lewis, Simon; Atiyah, Jeremy (2003). China. Rough Guides. p. 519. ល.ស.ប.អ. 978-1-84353-019-0. https://books.google.com/books?id=dA_QbQiZkB4C&pg=PA519។ បានយកមក 29 July 2016. 
  75. ↑ Leffman, David (2 June 2014). The Rough Guide to China. Penguin. ល.ស.ប.អ. 978-0-241-01037-2. https://books.google.com/books?id=FjqJAwAAQBAJ&pg=PT509។ បានយកមក 29 July 2016. 
  76. ↑ DK Eyewitness Travel Guide: China. Penguin. 21 June 2016. p. 240. ល.ស.ប.អ. 978-1-4654-5567-3. https://books.google.com/books?id=rm7XCwAAQBAJ&pg=PA240។ បានយកមក 29 July 2016. 
  77. ↑ 박, 종기 (24 August 2015) (ជាko). 휴머니스트. ល.ស.ប.អ. 978-89-5862-902-3. https://books.google.com/books?id=Qn6TCgAAQBAJ&pg=PT59។ បានយកមក 27 October 2016. 
  78. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Koryo2
  79. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Koryo3
  80. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Koryo4
  81. ↑ Lee, Ki-Baik (1984). A New History of Korea. Cambridge: Harvard University Press. p. 103. ល.ស.ប.អ. 978-0-674-61576-2. "When Parhae perished at the hands of the Khitan around this same time, much of its ruling class, who were of Koguryŏ descent, fled to Koryŏ. Wang Kŏn warmly welcomed them and generously gave them land. Along with bestowing the name Wang Kye ("Successor of the Royal Wang") on the Parhae crown prince, Tae Kwang-hyŏn, Wang Kŏn entered his name in the royal household register, thus clearly conveying the idea that they belonged to the same lineage, and also had rituals performed in honor of his progenitor. Thus Koryŏ achieved a true national unification that embraced not only the Later Three Kingdoms but even survivors of Koguryŏ lineage from the Parhae kingdom." 
  82. ↑ "World Treasures: Beginnings". Library of Congress. 29 July 2010. Archived from the original on 29 August 2016. Retrieved 15 July 2016. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  83. ↑ "Digital Jikji". Digital Jikji. Archived from the original on 13 March 2011. Retrieved 25 April 2010. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  84. ↑ Bulliet, Richard; Crossley, Pamela; Headrick, Daniel; Hirsch, Steven; Johnson, Lyman (1 January 2014). The Earth and Its Peoples, Brief: A Global History. Cengage Learning. p. 264. ល.ស.ប.អ. 978-1-285-44551-9. https://books.google.com/books?id=E9sbCgAAQBAJ&pg=PA264។ បានយកមក 12 September 2016. 
  85. ↑ Cohen, Warren I. (20 December 2000). East Asia at the Center: Four Thousand Years of Engagement with the World. Columbia University Press. p. 107. ល.ស.ប.អ. 978-0-231-50251-1. https://books.google.com/books?id=Okjd2rDwb8IC&pg=PA107។ បានយកមក 12 September 2016. 
  86. ↑ Lee, Kenneth B. (1997). Korea and East Asia: The Story of a Phoenix. Greenwood Publishing Group. p. 61. ល.ស.ប.អ. 978-0-275-95823-7. https://books.google.com/books?id=XrZQs-6KswMC&pg=PA61។ បានយកមក 28 July 2016. 
  87. ↑ Bowman, John (5 September 2000). Columbia Chronologies of Asian History and Culture. Columbia University Press. p. 202. ល.ស.ប.អ. 978-0-231-50004-3. https://archive.org/details/columbiachronolo00john។ បានយកមក 1 August 2016. "The Mongolian-Khitan invasions of the late tenth century challenge the stability of the Koryo government, but a period of prosperity follows the defeat of the Khitan in 1018.." 
  88. ↑ ៨៨,០ ៨៨,១ Lee, Kenneth B. (1997). Korea and East Asia: The Story of a Phoenix. Greenwood Publishing Group. p. 72. ល.ស.ប.អ. 978-0-275-95823-7. https://books.google.com/books?id=XrZQs-6KswMC&pg=PA72។ បានយកមក 12 November 2016. 
  89. ↑ Yi, Ki-baek (1984). A New History of Korea. Harvard University Press. p. 165. ល.ស.ប.អ. 978-0-674-61576-2. https://books.google.com/books?id=g2mdVwXpMzwC&q=%22Yi+Song-gye+named+his+dynasty+Choson%22។ បានយកមក 19 November 2016. 
  90. ↑ Selin, Helaine (11 November 2013). Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Westen Cultures. Springer Science & Business Media. pp. 505–506. ល.ស.ប.អ. 978-94-017-1416-7. https://books.google.com/books?id=GzjpCAAAQBAJ&pg=PA505។ បានយកមក 27 July 2016. 
  91. ↑ Haralambous, Yannis; Horne, P. Scott (28 November 2007). Fonts & Encodings. O'Reilly Media, Inc.. p. 155. ល.ស.ប.អ. 978-0-596-10242-5. https://books.google.com/books?id=qrElYgVLDwYC&pg=PA155។ បានយកមក 8 November 2016. 
  92. ↑ Lee, Kenneth B. (1997). Korea and East Asia: The Story of a Phoenix. Greenwood Publishing Group. p. 86. ល.ស.ប.អ. 978-0-275-95823-7. https://books.google.com/books?id=XrZQs-6KswMC&pg=PA86។ បានយកមក 27 July 2016. 
  93. ↑ Koerner, E.F.K.; Asher, R. E. (28 June 2014). Concise History of the Language Sciences: From the Sumerians to the Cognitivists. Elsevier. p. 54. ល.ស.ប.អ. 978-1-4832-9754-5. https://books.google.com/books?id=VCqLBQAAQBAJ&pg=PA54។ បានយកមក 8 November 2016. 
  94. ↑ Turnbull, Stephen (20 November 2012). The Samurai Invasion of Korea 1592–98. Osprey Publishing. p. 17. ល.ស.ប.អ. 978-1-78200-712-8. https://books.google.com/books?id=ikuPGl5FEQcC&q=japanese+invasion+of+korea+defeat&pg=PA17។ បានយកមក 25 March 2015. [តំណភ្ជាប់ខូច] "His naval victories were to prove decisive in the Japanese defeat, although Yi was to die during his final battle in 1598."
  95. ↑ Perez, Louis (2013). Japan At War: An Encyclopedia. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. p. 140. ល.ស.ប.អ. 978-1-59884-741-3. https://books.google.com/books?id=RHXG0JV9zEkC&pg=PA140. "Just as a complete Japanese victory appeared imminent, Admiral Yi entered the war and quickly turned the tide."
  96. ↑ Perez, Louis (2013). Japan At War: An Encyclopedia. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. pp. 140–141. ល.ស.ប.អ. 978-1-59884-741-3. https://books.google.com/books?id=RHXG0JV9zEkC. "Yi's successes gave Korea complete control of the sea lanes around the peninsula, and the Korean navy was able to intercept most of the supplies and communications between Japan and Korea"
  97. ↑ Elisonas, Jurgis. "The inseparable trinity: Japan's relations with China and Korea". The Cambridge History of Japan. Vol. 4. Ed. John Whitney Hall. Cambridge: Cambridge University Press, 1991. p. 278
  98. ↑ Lee, Ki-baik. A New History of Korea. Trans. Edward W. Wagner and Edward J. Schultz. Seoul: Ilchokak, 1984. pp. 212
  99. ↑ 신형식 (January 2005). A Brief History of Korea. Ewha Womans University Press. ល.ស.ប.អ. 978-89-7300-619-9. https://books.google.com/books?id=o-WlUd3cjh0C&pg=PT98។ បានយកមក 8 November 2016. 
  100. ↑ Beirne, Paul (April 2016). Su-un and His World of Symbols: The Founder of Korea's First Indigenous Religion. Routledge. ល.ស.ប.អ. 978-1-317-04749-0. https://books.google.com/books?id=8OPeCwAAQBAJ&pg=PT38។ បានយកមក 8 November 2016. 
  101. ↑ Fry, Michael (5 August 2013). "National Geographic, Korea, and the 38th Parallel" (in អង់គ្លេស). National Geographic. Retrieved 15 May 2021.
  102. ↑ "Republic of Korea". worldbank.org. Archived from the original on 2 May 2014.
  103. ↑ "195 (III) The problem of the independence of Korea" Archived 23 October 2013 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន., 12 December 1948, Resolutions Adopted by the General Assembly During its Third Session, p. 25.
  104. ↑ Su-kyoung Hwang, Korea's Grievous War. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2016; pg. 90–95.
  105. ↑ Kim, Samuel S. (2014). "The Evolving Asian System". International Relations of Asia. Rowman & Littlefield. p. 45. ល.ស.ប.អ. 978-1-4422-2641-8. "With three of the four major Cold War fault lines—divided Germany, divided Korea, divided China, and divided Vietnam—East Asia acquired the dubious distinction of having engendered the largest number of armed conflicts resulting in higher fatalities between 1945 and 1994 than any other region or sub-region. Even in Asia, while Central and South Asia produced a regional total of 2.8 million in human fatalities, East Asia's regional total is 10.4 million including the Chinese Civil War (1 million), the Korean War (3 million), the Vietnam War (2 million), and the Pol Pot genocide in Cambodia (1 to 2 million)." 
  106. ↑ Cumings, Bruce (2011). The Korean War: A History. Modern Library. p. 35. ល.ស.ប.អ. 978-0-8129-7896-4. "Various encyclopedias state that the countries involved in the three-year conflict suffered a total of more than 4 million casualties, of which at least 2 million were civilians—a higher percentage than in World War II or Vietnam. A total of 36,940 Americans lost their lives in the Korean theater; of these, 33,665 were killed in action, while 3,275 died there of nonhostile causes. Some 92,134 Americans were wounded in action, and decades later, 8,176 were still reported as missing. South Korea sustained 1,312,836 casualties, including 415,004 dead. Casualties among other UN allies totaled 16,532, including 3,094 dead. Estimated North Korean casualties numbered 2 million, including about one million civilians and 520,000 soldiers. An estimated 900,000 Chinese soldiers lost their lives in combat." 
  107. ↑ McGuire, James (2010). Wealth, Health, and Democracy in East Asia and Latin America. Cambridge University Press. p. 203. ល.ស.ប.អ. 978-1-139-48622-4. https://archive.org/details/wealthhealthdemo00mcgu. "In Korea, war in the early 1950s cost nearly 3 million lives, including nearly a million civilian dead in South Korea." 
  108. ↑ Painter, David S. (1999). The Cold War: An International History. Routledge. p. 30. ល.ស.ប.អ. 978-0-415-15316-4. https://archive.org/details/coldwarinternati00pain. "Before it ended, the Korean War cost over 3 million people their lives, including over 50,000 US servicemen and women and a much higher number of Chinese and Korean lives. The war also set in motion a number of changes that led to the militarization and intensification of the Cold War." 
  109. ↑ Lewy, Guenter (1980). America in Vietnam. Oxford University Press. pp. 450–453. ល.ស.ប.អ. 978-0-19-987423-1. "For the Korean War the only hard statistic is that of American military deaths, which included 33,629 battle deaths and 20,617 who died of other causes. The North Korean and Chinese Communists never published statistics of their casualties. The number of South Korean military deaths has been given as in excess of 400,000; the South Korean Ministry of Defense puts the number of killed and missing at 281,257. Estimates of communist troops killed are about one-half million. The total number of Korean civilians who died in the fighting, which left almost every major city in North and South Korea in ruins, has been estimated at between 2 and 3 million. This adds up to almost 1 million military deaths and a possible 2.5 million civilians who were killed or died as a result of this extremely destructive conflict. The proportion of civilians killed in the major wars of this century (and not only in the major ones) has thus risen steadily. It reached about 42 percent in World War II and may have gone as high as 70 percent in the Korean War. ... we find that the ratio of civilian to military deaths [in Vietnam] is not substantially different from that of World War II and is well below that of the Korean War." 
  110. ↑ Flashback: The Kwangju massacre, 17 May 2000.
  111. ↑ "20 years later, father still seeks truth in son's death" Archived 3 March 2016 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន., The Hankyoreh, 15 January 2007. Retrieved 15 July 2010.
  112. ↑ "Two Decedes After Seoul Olympics". Korea Times. 30 October 2007. http://www.koreatimes.co.kr/www/news/nation/2008/10/229_12790.html. 
  113. ↑ "Kim Dae-jung". The Guardian. 18 August 2009. https://www.theguardian.com/world/2009/aug/18/obituary-kim-dae-jung. 
  114. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named auto12
  115. ↑ "The Nobel Peace Prize 2000". The Nobel Foundation. 2000. Retrieved 17 February 2009.
  116. ↑ Oliver, Christian. "Seoul: S Korea looks forward to its own party," Financial Times (UK). 25 June 2010.
  117. ↑ Cheonan and Yeonpyeong. The Northeast Asian Response to North Korea's Provocations. Asia Foundation. 1 May 2011. https://www.asiafoundation.org/resources/pdfs/201104SnyderandByun.pdf. 
  118. ↑ Langan, Peter (28 November 2016). "How long will Seoul protests remain peaceful?". Asia Times. https://asiatimes.com/article/long-will-south-koreas-protests-remain-peaceful/. 
  119. ↑ "South Korea's president is removed from office as court upholds her impeachment". Los Angeles Times. 10 March 2017. https://latimes.com/world/asia/la-fg-south-korea-park-impeach-2017-story.html. 
  120. ↑ "South Korea's Moon may be on brink of legacy-defining moment". USA Today. 11 February 2018. https://www.usatoday.com/story/sports/olympics/2018/02/11/south-koreas-moon-may-be-on-brink-of-legacy-defining-moment/110314864/. 
  121. ↑ Gladstone, Rick (4 January 2021). "As Birthrate Falls, South Korea's Population Declines, Posing Threat to Economy". New York Times. Retrieved 5 January 2021.

តំណភ្ជាប់ក្រៅ

[កែប្រែ]


អាស៊ីខាងកើត
អាស៊ីអាគ្នេយ៍
អាស៊ីខាងត្បូង
អាស៊ីកណ្តាល
អាស៊ីខាងជើង
អាស៊ីខាងលិច
សំគាល់

១ ជាផ្នែកមួយនៃទ្វីបអឺរ៉ុប។
២ តៃវ៉ាន់នៅមិនទាន់បានទទួលស្គាល់ដោយអ.ស.បនៅឡើយទេ។
៣ ផ្នែកមួយក្នុងទ្វីបអាព្រិក
៤ ប្រទេសជាកោះ

បានពី "https://km.wikipedia.org/w/index.php?title=កូរ៉េខាងត្បូង&oldid=314656"