ព្រះរាជាណាចក្រវៀងច័ន្ទន៍
 | អត្ថបទនេះ គឺជាការបកប្រែត្រួសៗពីអង់គ្លេស វាអាចត្រូវបានបង្កើតដោយកុំព្យូទ័រឬដោយអ្នកបកប្រែដែលមិនមានជំនាញពីរ។ សូមជួយកែលម្អការបកប្រែនេះបន្ថែមទៀត។
ប្រសិនបើអ្នកទើបតែដាក់ស្លាកទំព័រនេះថាត្រូវការការយកចិត្តទុកដាក់បែបនេះ សូមបន្ថែម |
| ອານາຈັກວຽງຈັນ | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1707–1828 | |||||||||
.svg) ទង់ជាតិ | |||||||||
.png) | |||||||||
| ស្ថានភាព | {{#if: | |ប្រទេសរាជរបស់ភូមា (1765-1779) និងសៀម (1779-1828) | ||||||||
| ធានី | វៀងចន្ទន៍ | ||||||||
| ភាសាទូទៅ | ភាសាឡាវ | ||||||||
| សាសនា | ព្រះពុទ្ធសាសនា | ||||||||
| រដ្ឋាភិបាល | រាជាធិបតេយ្យ | ||||||||
| 1765 | |||||||||
- បម្រើអាណាចក្រសៀម | 1779 | ||||||||
| រូបិយវត្ថុ | Lat, Hoi, Phot Duang | ||||||||
| |||||||||
| សព្វថ្ងៃជាផ្នែកនៃ | ឡាវ ថៃ | ||||||||
ព្រះរាជាណាចក្រវៀងច័ន្ទន៍ ឬ ព្រះរាជអាណាចក្រឡានសាងរវៀងច័ន្ទន៍ (លាវ: ອານາຈັກວຽງຈັນ, អាណាចក្រវៀងច័ន្ទន៍)[១] គឺជាព្រះរាជអាណាចក្រកណ្តាលរបស់ប្រទេសឡាវត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ 1707 និងភាគឦសានខាងលើរបស់ប្រទេសថៃនៅបច្ចុប្បន្ន ព្រះរាជាណាចក្រវៀងច័ន្ទន៍បានគ្របដណ្តប់ ភាគឦសានខាងលើ ខេត្តវៀងច័ន្ទន៍ នគរហ្លួងវៀងច័ន្ទន៍ ទីក្រុងវៀងច័ន្ទន៍ដែលបច្ចុប្បន្នជារាជធានីរបស់ប្រទេសនិងបរិវេណនៅជិត ព្រះរាជាណាចក្រវៀងច័ន្ទន៍ជាប់ព្រំដែនព្រះរាជាណាចក្រហ្លួងព្រះបាំង និងព្រះរាជាណាចក្រចម្ប៉ាស័ក នៅឆ្នាំ 1893 ព្រះរាជាណាចក្រឡានសាងទាំងបី ផ្នែកនេះបានក្លាយជាអាណានិគមរបស់បារាំង និងទទួលបានឯករាជ្យជាព្រះរាជាណាចក្រនៅឆ្នាំ 1953 ឡាវបង្រួបបង្រួមបានស្ថិតក្រោមអាណានិគមបារាំងអស់រយៈពេល 60 ឆ្នាំ
ប្រវត្តិសាស្ត្រ[កែប្រែ]
នៅឆ្នាំ១៧៧៩ក្រោមរជ្ជកាលព្រះបាទសត្ថាធិរាជទី ២ នៃ នរគឡានសាង គីសារ៉ាត់ដែលជាអ្នកស្នងមរតករបស់ សូរិយាវង្សា បានប្រកាសបំបែក ទីក្រុងហ្លួងព្រះបាង ។ ទ្រង់បានលើកទ័ពទៅក្រុងវៀងចន្ទន៍ ដើម្បីវាយលុកព្រះបាទសុធាធិរាជ។ ព្រះបាទស្រីសុធារិន្ទទី២ បែរទៅក្រុងអយុធ្យា ដើម្បីសុំជំនួយ។ កងទ័ពសៀមបានជួយការពារក្រុងវៀងចន្ទន៍ ប៉ុន្តែមិនអាចបញ្ឈប់គីសារ៉ាត់ ដើម្បីបង្កើតនគររបស់ខ្លួនបានទេ។ គីសារ៉ាត់ ឡើងសោយរាជ្យនៅឆ្នាំ 1707 បង្កើតនគរហ្លួងព្រះបាង បំប្លែងពីឡាន សាង ទៅជាព្រះរាជាណាចក្រវៀងចន្ទន៍។ រាជាណាចក្រ ចំប៉ាសាក់ និង មឿងភួន ក៏បានបំបែកខ្លួនក្នុងកំឡុងឆ្នាំបន្ទាប់។
នៅឆ្នាំ 1773 ទីក្រុងវៀងចន្ទន៍ត្រូវបានវាយប្រហារដោយកងកម្លាំងហ្លួងព្រះបាង។ ព្រះបាទ អុងប៊ុន បានទាក់ទង រាជវង្ស Konbaung ឱ្យជួយ ដោយបានប្រែក្លាយទីក្រុងវៀងចន្ទន៍ទៅជាស្តេចភូមា។ នេះបានធ្វើឲ្យសេ្តចនៅធនបុរីខឹង។ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាម ភូមា-សៀមឆ្នាំ ១៧៧៥-៧៦ ព្រះបាទ តាក់ស៊ីន បានបញ្ជូនឧត្តមសេនីយ ប្រាយ៉ាចក្រី (ស្តេច រាមាទី ១ ក្រោយមក ) ឱ្យវាយលុកទីក្រុងវៀងចន្ទន៍។ នៅឆ្នាំ 1779 កងកម្លាំងសៀមបានបណ្តេញទីក្រុងវៀងចន្ទន៍ ទីក្រុងនេះត្រូវបានលួចជាមួយនឹងព្រះពុទ្ធរូបសំខាន់ៗជាច្រើន រួមទាំង ព្រះពុទ្ធរូប ព្រះកែវមរកត ត្រូវបាននាំយកទៅធនបុរី ។ ព្រះបាទអង្គប៊ុន សម្រេចចុះចូលនឹងសៀម ហើយក្រុងវៀងចន្ទន៍ បានក្លាយជាទីពឹងរបស់សៀម។ អ៊ុង ប៊ុន បានបះបោរប្រឆាំងសៀមម្ដងទៀត។ នៅឆ្នាំ ១៧៨១ គាត់ត្រូវបានសៀមចាប់បាន ហើយសម្លាប់ចោល។
សៀមបានដំឡើងព្រះនន្ទាសេន ជាកូនរបស់លោក អ៊ុង ប៊ុន ជាអ្នកគ្រប់គ្រង។ នៅឆ្នាំ១៧៩១ ណាន់ថាសេនបានបញ្ចុះបញ្ចូលស្តេចរាមាទី ១ ថាហ្លួងព្រះបាងកំពុងរៀបចំផែនការបះបោរប្រឆាំងនឹងសៀមដោយសម្ងាត់។ គាត់ត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យវាយលុកហ្លួងព្រះបាង ហើយដណ្តើមបានទីក្រុងនៅឆ្នាំ ១៧៩២។
នៅឆ្នាំ ១៧៩១ ទីក្រុងវៀងចន្ទន៍ត្រូវបានឈ្លានពានដោយ រាជវង្ស ថាយ សឺន របស់វៀតណាម ដើម្បីកំចាត់ អ្នកស្មោះស្ម័គ្រ រាជវង្សឡេ ណាន់ថាសិនត្រូវភៀសខ្លួនទៅសៀម។ ទីបំផុតគាត់បានទៅដល់កន្លែងស្នាក់នៅជាមួយរាជវង្សថាយសឺន។ នៅឆ្នាំ 1795 Nanthasen ត្រូវបានចោទប្រកាន់ថាបានរៀបចំការបះបោរជាមួយអភិបាលខេត្ត Nakhon Phanom ឡាវ។ គាត់ត្រូវបានគេបញ្ជូនទៅទីក្រុងបាងកក។ ព្រះអង្គម្ចាស់ ឥន្ទ្រវង្ស បានទទួលជោគជ័យ។
ឥន្ទ្រវង្ស សោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ១៨០៤ ប្អូនប្រុសរបស់ព្រះអង្គ អ ង្គួ វង្ស បានឡើងសោយរាជ្យបន្តពីព្រះអង្គជាអ្នកគ្រប់គ្រងក្រុងវៀងចន្ទន៍។ អង្គវង្សកំពុងរៀបចំទ័ពដើម្បី បះបោរប្រឆាំងនឹងសៀម ។ នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៨២៦ អង្គវង្សបានបញ្ជូនទ័ព១០.០០០នាក់ទៅកាន់ក្រុងនានានៃ ខ្ពង់រាបខរត ។ គាត់បានយក នគររាជសីមា ក្នុងខែមករា ប៉ុន្តែសៀមបានរៀបចំការវាយបកដ៏ធំមួយយ៉ាងឆាប់រហ័ស។ នៅឆ្នាំ១៨២៧ ទីក្រុងវៀងច័ន្ទត្រូវបានវាយកម្ទេចជាលើកទីពីរដោយកងទ័ពសៀម។ ទីក្រុងនេះត្រូវបានដុតបំផ្លាញ និងត្រូវបានប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិស្ទើរតែទាំងអស់ ប្រជាជនរបស់វាបានផ្លាស់ប្តូរទីលំនៅទាំងស្រុង។ ព្រះបាទអង្គវង្សត្រូវគេចាប់ដាក់ក្នុងទ្រុងដែករហូតដល់សោយទិវង្គត។
ព្រះរាជាណាចក្រវៀងច័ន្ទត្រូវបានបំផ្លាញទាំងស្រុង។ ខ្ពង់រាប Khorat ត្រូវបានបញ្ចូលជាផ្លូវការដោយសៀម។ សៀមបានបែងចែកទឹកដីលាវជាបីតំបន់រដ្ឋបាល។ នៅភាគខាងជើង ស្ដេចហ្លួងព្រះបាង និងយោធភូមិសៀមតូចមួយបានត្រួតត្រាហ្លួងព្រះបាង ស៊ីបសុង បញ្ញា និង ស៊ីបសុងចូវតៃ ។ តំបន់កណ្តាលត្រូវបានគ្រប់គ្រងពី ណុងខៃ ។ តំបន់ភាគខាងត្បូងត្រូវបានគ្រប់គ្រងពីចំប៉ាសាក់។ ដោយខ្លាចឥទ្ធិពលសៀម វៀតណាមនៅក្រោមរាជវង្សង្វៀនបានបញ្ចូល Muang Phuan និងខេត្ត Khammoune និង Savannakhet ជាកន្លែងដែលពួកគេបានប្រយុទ្ធជាមួយសៀមក្នុងអំឡុងសង្គ្រាម សៀម-វៀតណាម (1831-1834) ។
សៀមបានបង្ខំឱ្យផ្ទេរប្រជាជនឡាវទៅកាន់ខ្ពង់រាបនរគរាជ ដែលបន្សល់ទុកតែមួយភាគប្រាំនៃចំនួនប្រជាជនដើមនៅត្រើយខាងកើតនៃទន្លេមេគង្គ។ តាមរយៈទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៣០ដល់ឆ្នាំ១៨៩០ តំបន់នេះត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញដោយការបះបោរ ចោរប្លន់ ការវាយឆ្មក់ទាសករ និង សង្រ្គាម Haw ។ ភាពទំនេរនៃអំណាចបានអនុញ្ញាតឱ្យបារាំងដែលឥឡូវនេះបានគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជា និងកូសាំងស៊ីនរួចហើយ រុញភាគខាងជើងទៅទន្លេមេគង្គដោយមានក្តីសង្ឃឹមក្នុងការបង្កើតផ្លូវទឹកទៅកាន់ប្រទេសចិន។ នៅទីបំផុតទីក្រុងវៀងចន្ទន៍បានឆ្លងកាត់ការគ្រប់គ្រងរបស់បារាំងនៅឆ្នាំ 1893 ។ វាបានក្លាយជារាជធានីនៃអាណាព្យាបាលបារាំងនៃប្រទេសឡាវនៅឆ្នាំ 1899 ។
ព្រះមហាក្សត្រ[កែប្រែ]
| ទី | បញ្ជីព្រះនាម | គ្រងរាជ្យ | បញ្ចប់ |
|---|---|---|---|
| 1 | ជ័យជេស្ឋាធិរាជទី ២
(ព្រះជ័យអង្គវ៉េ) |
1707 | 1730 |
| 2 | អង្គលង | 1730 | 1767 |
| 3 | អង្គប៊ុន
(ព្រះចៅសិរិប៊ុនសារ, ព្រះចៅជ័យជេស្ឋាធិរាជទី ៣) |
1767 | 1778 |
| 1780 | 21 វិច្ឆិកា 1781 | ||
| 4 | ន័ន្ទសេន | 21 វិច្ឆិកា 1781 | 2 កុម្ភៈ 1795 |
| 5 | ឥន្ទវង្ស
(ព្រះចៅជ័យជេស្ឋាធិរាជទី ៤) |
2 កុម្ភៈ 1795 | 7 កុម្ភៈ 1805 |
| 6 | អនុវង្ស
(ព្រះចៅជ័យជេស្ឋាធិរាជទី ៥) |
7 កុម្ភៈ 1805 | 12 វិច្ឆិកា 1828 |
សូមមើលផងដែរ[កែប្រែ]
- ↑ Tarling, Nicholas. The Cambridge history of South East Asia: From c. 1500 to c. 1800. 1. Cambridge University Press. p. 238. ល.ស.ប.អ. 978-0-521-66370-0. ISBN 0-521-66370-9.