ព្រះរាជាណាចក្រវៀងច័ន្ទន៍

ពីវិគីភីឌា
ព្រះរាជាណាចក្រវៀងច័ន្ទន៍
ອານາຈັກວຽງຈັນ
1707–1828
ទង់ជាតិ Vientiane
ទង់ជាតិ
ទីតាំងរបស់Vientiane
ស្ថានភាព{{#if: | |ប្រទេសរាជរបស់ភូមា (1765-1779) និងសៀម (1779-1828)
ធានីវៀងចន្ទន៍
ភាសាទូទៅភាសាឡាវ
សាសនា
ព្រះពុទ្ធសាសនា
រដ្ឋាភិបាលរាជាធិបតេយ្យ
1765
1779
រូបិយវត្ថុLat, Hoi, Phot Duang
Preceded by
Succeeded by
ឡានសាង
អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍
សព្វថ្ងៃជាផ្នែកនៃឡាវ
ថៃ

ព្រះរាជាណាចក្រវៀងច័ន្ទន៍ព្រះរាជអាណាចក្រឡានសាងរវៀងច័ន្ទន៍ (លាវ: ອານາຈັກວຽງຈັນ, អាណាចក្រវៀងច័ន្ទន៍)[១] គឺជាព្រះរាជអាណាចក្រកណ្តាលរបស់ប្រទេសឡាវត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ 1707 និងភាគឦសានខាងលើរបស់ប្រទេសថៃនៅ​បច្ចុប្បន្ន​​ ព្រះរាជាណាចក្រវៀងច័ន្ទន៍បានគ្របដណ្តប់ ភាគឦសានខាងលើ ខេត្តវៀងច័ន្ទន៍ នគរហ្លួងវៀងច័ន្ទន៍ ទីក្រុងវៀងច័ន្ទន៍ដែលបច្ចុប្បន្ន​​ជារាជធានីរបស់ប្រទេសនិងបរិវេណនៅ​ជិត ព្រះរាជាណាចក្រវៀងច័ន្ទន៍ជាប់ព្រំដែនព្រះរាជាណាចក្រហ្លួងព្រះបាំង និងព្រះរាជាណាចក្រចម្ប៉ាស័ក នៅឆ្នាំ 1893 ព្រះរាជាណាចក្រឡានសាងទាំងបី ផ្នែកនេះបានក្លាយជាអាណានិគមរបស់បារាំង និងទទួលបានឯករាជ្យជាព្រះរាជាណាចក្រនៅឆ្នាំ 1953 ឡាវ​បង្រួបបង្រួម​បាន​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង​អស់​រយៈពេល​ 60 ​ឆ្នាំ

ប្រវត្តិសាស្ត្រ[កែប្រែ]

នៅឆ្នាំ១៧៧៩ក្រោមរជ្ជកាលព្រះបាទសត្ថាធិរាជទី ២ នៃ នរគឡានសាង គីសារ៉ាត់ដែលជាអ្នកស្នងមរតករបស់ សូរិយាវង្សា បានប្រកាសបំបែក ទីក្រុងហ្លួងព្រះបាង ។ ទ្រង់​បាន​លើក​ទ័ព​ទៅ​ក្រុង​វៀងចន្ទន៍ ដើម្បី​វាយ​លុក​ព្រះបាទ​សុធាធិរាជ។ ព្រះបាទស្រីសុធារិន្ទទី២ បែរទៅក្រុងអយុធ្យា ដើម្បីសុំជំនួយ។ កងទ័ពសៀមបានជួយការពារក្រុងវៀងចន្ទន៍ ប៉ុន្តែមិនអាចបញ្ឈប់គីសារ៉ាត់ ដើម្បីបង្កើតនគររបស់ខ្លួនបានទេ។ គីសារ៉ាត់ ឡើងសោយរាជ្យនៅឆ្នាំ 1707 បង្កើតនគរហ្លួងព្រះបាង បំប្លែងពីឡាន សាង ទៅជាព្រះរាជាណាចក្រវៀងចន្ទន៍។ រាជាណាចក្រ ចំប៉ាសាក់ និង មឿងភួន ក៏បានបំបែកខ្លួនក្នុងកំឡុងឆ្នាំបន្ទាប់។

នៅឆ្នាំ 1773 ទីក្រុងវៀងចន្ទន៍ត្រូវបានវាយប្រហារដោយកងកម្លាំងហ្លួងព្រះបាង។ ព្រះបាទ អុងប៊ុន បានទាក់ទង រាជវង្ស Konbaung ឱ្យជួយ ដោយបានប្រែក្លាយទីក្រុងវៀងចន្ទន៍ទៅជាស្តេចភូមា។ នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យសេ្តចនៅធនបុរី​ខឹង។ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាម ភូមា-សៀមឆ្នាំ ១៧៧៥-៧៦ ព្រះបាទ តាក់ស៊ីន បានបញ្ជូនឧត្តមសេនីយ ប្រាយ៉ាចក្រី (ស្តេច រាមាទី ១ ក្រោយមក ) ឱ្យវាយលុកទីក្រុងវៀងចន្ទន៍។ នៅឆ្នាំ 1779 កងកម្លាំងសៀមបានបណ្តេញទីក្រុងវៀងចន្ទន៍ ទីក្រុងនេះត្រូវបានលួចជាមួយនឹងព្រះពុទ្ធរូបសំខាន់ៗជាច្រើន រួមទាំង ព្រះពុទ្ធរូប ព្រះកែវមរកត ត្រូវបាននាំយកទៅធនបុរី ។ ព្រះបាទអង្គប៊ុន សម្រេចចុះចូលនឹងសៀម ហើយក្រុងវៀងចន្ទន៍ បានក្លាយជាទីពឹងរបស់សៀម។ អ៊ុង ប៊ុន បាន​បះបោរ​ប្រឆាំង​សៀម​ម្ដង​ទៀត។ នៅឆ្នាំ ១៧៨១ គាត់ត្រូវបានសៀមចាប់បាន ហើយសម្លាប់ចោល។

សៀម​បាន​ដំឡើង​ព្រះ​នន្ទា​សេន ជា​កូន​របស់​លោក អ៊ុង ប៊ុន ជា​អ្នក​គ្រប់​គ្រង។ នៅឆ្នាំ១៧៩១ ណាន់ថាសេនបានបញ្ចុះបញ្ចូលស្តេចរាមាទី ១ ថាហ្លួងព្រះបាងកំពុងរៀបចំផែនការបះបោរប្រឆាំងនឹងសៀមដោយសម្ងាត់។ គាត់ត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យវាយលុកហ្លួងព្រះបាង ហើយដណ្តើមបានទីក្រុងនៅឆ្នាំ ១៧៩២។

នៅឆ្នាំ ១៧៩១ ទីក្រុងវៀងចន្ទន៍ត្រូវបានឈ្លានពានដោយ រាជវង្ស ថាយ សឺន របស់វៀតណាម ដើម្បីកំចាត់ អ្នកស្មោះស្ម័គ្រ រាជវង្សឡេ ណាន់ថាសិនត្រូវភៀសខ្លួនទៅសៀម។ ទីបំផុតគាត់បានទៅដល់កន្លែងស្នាក់នៅជាមួយរាជវង្សថាយសឺន។ នៅឆ្នាំ 1795 Nanthasen ត្រូវបានចោទប្រកាន់ថាបានរៀបចំការបះបោរជាមួយអភិបាលខេត្ត Nakhon Phanom ឡាវ។ គាត់​ត្រូវ​បាន​គេ​បញ្ជូន​ទៅ​ទីក្រុង​បាងកក។ ព្រះអង្គម្ចាស់ ឥន្ទ្រវង្ស បានទទួលជោគជ័យ។

ឥន្ទ្រវង្ស សោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ១៨០៤ ប្អូនប្រុសរបស់ព្រះអង្គ អ ង្គួ វង្ស បានឡើងសោយរាជ្យបន្តពីព្រះអង្គជាអ្នកគ្រប់គ្រងក្រុងវៀងចន្ទន៍។ អង្គ​វង្ស​កំពុង​រៀបចំ​ទ័ព​ដើម្បី ​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​សៀម ។ នៅ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ ១៨២៦ អង្គ​វង្ស​បាន​បញ្ជូន​ទ័ព​១០.០០០​នាក់​ទៅ​កាន់​ក្រុង​នានា​នៃ ​ខ្ពង់រាប​ខរត ។ គាត់បានយក នគររាជសីមា ក្នុងខែមករា ប៉ុន្តែសៀមបានរៀបចំការវាយបកដ៏ធំមួយយ៉ាងឆាប់រហ័ស។ នៅឆ្នាំ១៨២៧ ទីក្រុងវៀងច័ន្ទត្រូវបានវាយកម្ទេចជាលើកទីពីរដោយកងទ័ពសៀម។ ទីក្រុងនេះត្រូវបានដុតបំផ្លាញ និងត្រូវបានប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិស្ទើរតែទាំងអស់ ប្រជាជនរបស់វាបានផ្លាស់ប្តូរទីលំនៅទាំងស្រុង។ ព្រះបាទ​អង្គ​វង្ស​ត្រូវ​គេ​ចាប់​ដាក់​ក្នុង​ទ្រុង​ដែក​រហូត​ដល់​សោយ​ទិវង្គត។

ព្រះរាជាណាចក្រវៀងច័ន្ទត្រូវបានបំផ្លាញទាំងស្រុង។ ខ្ពង់រាប Khorat ត្រូវបានបញ្ចូលជាផ្លូវការដោយសៀម។ សៀម​បាន​បែង​ចែក​ទឹកដី​លាវ​ជា​បី​តំបន់​រដ្ឋបាល។ នៅ​ភាគ​ខាង​ជើង ស្ដេច​ហ្លួងព្រះបាង និង​យោធភូមិ​សៀម​តូច​មួយ​បាន​ត្រួតត្រា​ហ្លួងព្រះបាង ស៊ីបសុង បញ្ញា និង ​ស៊ីបសុងចូវតៃ ។ តំបន់កណ្តាលត្រូវបានគ្រប់គ្រងពី ណុងខៃ ។ តំបន់ភាគខាងត្បូងត្រូវបានគ្រប់គ្រងពីចំប៉ាសាក់។ ដោយខ្លាចឥទ្ធិពលសៀម វៀតណាមនៅក្រោមរាជវង្សង្វៀនបានបញ្ចូល Muang Phuan និងខេត្ត Khammoune និង Savannakhet ជាកន្លែងដែលពួកគេបានប្រយុទ្ធជាមួយសៀមក្នុងអំឡុងសង្គ្រាម សៀម-វៀតណាម (1831-1834) ។

សៀមបានបង្ខំឱ្យផ្ទេរប្រជាជនឡាវទៅកាន់ខ្ពង់រាបនរគរាជ ដែលបន្សល់ទុកតែមួយភាគប្រាំនៃចំនួនប្រជាជនដើមនៅត្រើយខាងកើតនៃទន្លេមេគង្គ។ តាម​រយៈ​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ១៨៣០ដល់​ឆ្នាំ១៨៩០ តំបន់​នេះ​ត្រូវ​បាន​បំផ្លិចបំផ្លាញ​ដោយ​ការ​បះបោរ ចោរ​ប្លន់ ការ​វាយឆ្មក់​ទាសករ និង ​សង្រ្គាម Haw ។ ភាពទំនេរនៃអំណាចបានអនុញ្ញាតឱ្យបារាំងដែលឥឡូវនេះបានគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជា និងកូសាំងស៊ីនរួចហើយ រុញភាគខាងជើងទៅទន្លេមេគង្គដោយមានក្តីសង្ឃឹមក្នុងការបង្កើតផ្លូវទឹកទៅកាន់ប្រទេសចិន។ នៅទីបំផុតទីក្រុងវៀងចន្ទន៍បានឆ្លងកាត់ការគ្រប់គ្រងរបស់បារាំងនៅឆ្នាំ 1893 ។ វាបានក្លាយជារាជធានីនៃអាណាព្យាបាលបារាំងនៃប្រទេសឡាវនៅឆ្នាំ 1899 ។

ព្រះមហាក្សត្រ[កែប្រែ]

ទី បញ្ជីព្រះនាម គ្រងរាជ្យ បញ្ចប់
1 ជ័យជេស្ឋាធិរាជទី ២

(ព្រះជ័យអង្គវ៉េ)

1707 1730
2 អង្គលង 1730 1767
3 អង្គប៊ុន

(ព្រះចៅសិរិប៊ុនសារ, ព្រះចៅជ័យជេស្ឋាធិរាជទី ៣)

1767 1778
1780 21 វិច្ឆិកា 1781
4 ន័ន្ទសេន 21 វិច្ឆិកា 1781 2 កុម្ភៈ 1795
5 ឥន្ទវង្ស

(ព្រះចៅជ័យជេស្ឋាធិរាជទី ៤)

2 កុម្ភៈ 1795 7 កុម្ភៈ 1805
6 អនុវង្ស

(ព្រះចៅជ័យជេស្ឋាធិរាជទី ៥)

7 កុម្ភៈ 1805 12 វិច្ឆិកា 1828

សូមមើលផងដែរ[កែប្រែ]

សារមន្ទីរវប្បធម៌ខ្មែរ

ព្រះរាជាណាចក្រចំប៉ាសក្តិ

  1. Tarling, Nicholas. The Cambridge history of South East Asia: From c. 1500 to c. 1800. 1. Cambridge University Press. p. 238. ល.ស.ប.អ. 978-0-521-66370-0. ISBN 0-521-66370-9.