សង្គ្រាមសៀម-អាណ្ណាម (១៨៣១-១៨៣៤)

ពីវិគីភីឌា
សង្គ្រាមសៀម-អាណ្ណាម (១៨៣១-១៨៣៤)
ផ្នែកនៃសង្គ្រាមសៀម-យួននិងការឈ្លានពានរបស់យួនមកកម្ពុជា

ពណ៌ក្រហមតំណាងឱ្យផ្លូវរបស់កងទ័ពសៀម។
ពណ៌លឿងតំណាងឱ្យប្រទេសវៀតណាម និងកម្ពុជា។
កាលបរិច្ឆេទ ១៨៣១–១៨៣៤
ទីតាំង កម្ពុជា, កម្ពុជាក្រោម
លទ្ធផល ជ័យជំនះរបស់វៀតណាម
វៀតណាមបានបញ្ចូលប្រទេសកម្ពុជាភាគខាងកើត (ខេត្តតាយថាញ់) ទៅក្នុងទឹកដីរបស់ខ្លួន។
ភាគីសង្គ្រាម
រាជវង្សង្វៀន (អាណ្ណាម) អាណាចក្ររតនៈកោសិន្ទ្រ៍ (សៀម)
មេបញ្ជាការ និង មេដឹកនាំ
មិញ ម៉ាង
ទ្រឿង មិញយ៉ាង
ង្វៀន ស៊ួន
តុង ភឿកលឿង
ផាម ហ៊ីវតាម
ឡេ វ៉ាន់ធូយ
ផាម វ៉ាន់ឌាន
ង្វៀន វ៉ាន់ស៊ួន
ទ្រឿង ហ្វុកឌិញ 		ចៅឃុនបឌិន
ចៅព្រះយាព្រះក្លាំង
ព្រះមហាទេពផម
ព្រះរាជាវារិន្ទខាំ
Units involved
Vietnamese Army Siamese Army
កម្លាំង
~13,000 troops
~35-40 warships 		~50,000 troops
~100 warships
សហេតុភាព និង ការខាងបង់
unknown unknown

សង្គ្រាមសៀម-អាណ្ណាមឆ្នាំ១៨៣១-១៨៣៤ ( ថៃ: อานามสยามยุทธ (พ.ศ. 2374 – พ.ศ. 2377) Vietnamese: Chiến tranh Việt–Xiêm (1831–1834) ) ដែលគេស្គាល់ថាជា សង្គ្រាមសៀម-កម្ពុជាឆ្នាំ១៨៣១-១៨៣៤ ត្រូវបានបញ្ឆេះដោយកម្លាំងឈ្លានពានសៀម ក្រោមការដឹកនាំរបស់ឧត្តមសេនីយចៅឃុនបឌិន ដែលកំពុងប៉ុនប៉ងដណ្តើមយកប្រទេសកម្ពុជា និង កម្ពុជាក្រោម ។ បន្ទាប់ពីជោគជ័យដំបូង និងការបរាជ័យរបស់កងទ័ពខ្មែរនៅសមរភូមិកំពង់ចាមក្នុងឆ្នាំ១៨៣២ ភាពរីកចំរើនរបស់សៀមត្រូវបានវាយលុកនៅភាគខាងត្បូងប្រទេសវៀតណាម(កម្ពុជាក្រោម)ក្នុងឆ្នាំ១៨៣៣ ដោយកងកម្លាំងយោធានៃរាជវង្សង្វៀន ។ នៅពេលផ្ទុះការបះបោរជាទូទៅនៅកម្ពុជា និងលាវ សៀមបានដកថយ ហើយអាណ្ណាមបានចាកចេញពីកម្ពុជាគ្រប់គ្រង។ [១] [២] [៣] [៤]

ផ្ទៃក្នុង[កែប្រែ]

ទាំងសៀម និងវៀតណាមបានលេចចេញជាមហាអំណាចចម្បងនៅឥណ្ឌូចិន [៥] នៅដើមសតវត្សទី១៩ ហើយកាន់តែស្វែងរកការត្រួតត្រាកម្ពុជា និងឡាវ ក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ពួកគេដើម្បីទទួលបានអនុត្តរភាពលើអាងទន្លេមេគង្គក្រោម។ ការតស៊ូផ្ទៃក្នុងរវាងបក្សពួកនៃព្រះរាជវង្សានុវង្សខ្មែរក្នុងយុគអន្ធកាលកម្ពុជា បានធ្វើឱ្យសៀម និងវៀតណាម ធ្វើអន្តរាគមន៍យ៉ាងចាស់ដៃពីភាគីផ្ទុយគ្នា ដើម្បីពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនមកលើកម្ពុជា។ ពួកគេបានប្រកាន់យកទំនៀមទម្លាប់នៃការចាប់សមាជិករាជវង្សខ្មែរធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង ជ្រៀតជ្រែកក្នុងគោលនយោបាយអាពាហ៍ពិពាហ៍ មានឥទ្ធិពល និងរៀបចំអ្នកការពាររបស់ពួកគេ និងទាមទារភាពស្មោះត្រង់។ [៦]

នៅឆ្នាំ១៨០៦ អង្គចន្ទទី២ ត្រូវបានសៀមលើកឲ្យសោយរាជ្យ ប៉ុន្តែនៅទីបំផុតព្រះអង្គបានក្លាយជាអ្នកនិយមយួន។ ព្រះអង្គមិនបានចូលរួមពិធីបុណ្យសពរបស់ស្តេចសៀមពុទ្ធយ៉តហ្វាចុឡាលោក(រាមាទី១) ក្នុងឆ្នាំ១៨០៩ [៧] ហើយបានបញ្ជូនប្អូនប្រុសរបស់ព្រះអង្គព្រះអង្គម្ចាស់អង្គស្ងួន និងព្រះអង្គម្ចាស់អង្គឥម ទៅបាងកកជំនួសព្រះអង្គ។ ព្រះបាទពុទ្ធលើសឡានភាល័យ (រាមាទី២) ទ្រង់បានតាំងព្រះអង្គម្ចាស់អង្គស្ងួនជាឧបរាជ និងព្រះអង្គម្ចាស់អង្គឥម ព្រះឧយោរាជ ដូច្នេះដាក់ព្រះអង្គម្ចាស់ទាំងពីរឱ្យស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់សៀម។ នៅឆ្នាំ១៨១១ ព្រះអង្គម្ចាស់អង្គស្ងួនបានបះបោរប្រឆាំងនឹងព្រះអង្គម្ចាស់អង្គចន្ទ។ នោះនាំឱ្យមានការបះបោរទូទាំងប្រទេស ។ រាជការសៀមបានបញ្ជូនចៅព្រះយ៉ា អភ័យភូធរ ឲ្យដឹកនាំទ័ពទៅក្រុងឧដុង្គហើយដោះស្រាយបញ្ហា។ ពេលមកដល់នៃកងទ័ពសៀមដែលគាំទ្រព្រះអង្គម្ចាស់អង្គស្ងួន ព្រះបាទអង្គចន្ទបានភៀសខ្លួនទៅព្រៃនរគ [៨] ក្រោមការការពាររបស់អាណ្ណាម។ ព្រះអង្គម្ចាស់អង្គឥម និង ព្រះអង្គឌួងជាប្អូនរបស់ព្រះបាទអង្គចន្ទ ក៏បានចូលរួមជាមួយសៀមដែរ។ យមរាជ​ណយ បានដុតបំផ្លាញឧដុង្គ និង ​រាជធានី​ភ្នំពេញ [៩] ហើយ​យក​ព្រះអង្គម្ចាស់ អង្គស្ងួន អង្គឥម និង​អង្គឌួង ទៅ​បាងកក។ ព្រះចៅអធិរាជយ៉ាឡុង បានបញ្ជាឱ្យឡេ វ៉ាន់យៀក ស្ដារព្រះបាទអង្គចន្ទឡើងវិញនៅភ្នំពេញនៅឆ្នាំ១៨១៣។ [១០] ដូច្នេះហើយ កម្ពុជាបានឈានទៅរកការត្រួតត្រារបស់អាណ្ណាម។ ព្រះអង្គម្ចាស់អង្គស្ងួនបានសោយទីវង្គត់នៅទីក្រុងបាងកកក្នុងឆ្នាំ១៨១៦ ហើយបន្សល់ទុកតែប្អូនប្រុសរបស់ព្រះអង្គគឺព្រះអង្គម្ចាស់អង្គឥម និងព្រះអង្គឌួង [១១] ជាព្រះអង្គម្ចាស់ខ្មែរនៅទីក្រុងបាងកក។

បន្ទាប់ពីការបរាជ័យដំបូងរបស់ទ្រង់នៅក្នុងការបះបោររបស់ឡាវ នៅឆ្នាំ១៨២៧ ស្តេចអនុវង្ស នៃទីក្រុងវៀងច័ន្ទ បានភៀសខ្លួនទៅខេត្តងេះអាន ក្នុងប្រទេសវៀតណាម។ [១២] អធិរាជមិញម៉ាង ទទួលស្តេចលាវ ហើយចាត់បេសកជនឲ្យនាំស្តេចអនុវង្ស ត្រឡប់ទៅក្រុងវៀងច័ន្ទវិញ ដើម្បីចរចាជាមួយសៀម។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ព្រះបាទអនុវង្ស ក្រោយមកបានវាយឆ្មក់ទ័ពសៀមនៅវៀងចន្ទន៍ ហើយសៀមក៏ជឿជាក់ថា យួនកំពុងគាំទ្រព្រះបាទអនុវង្ស ក្នុងការតស៊ូទប់ទល់នឹងការត្រួតត្រារបស់សៀម។ [១៣]

នៅពេលដែលអនុវង្ស ត្រូវបានចាញ់ម្តងទៀតនៅឆ្នាំ១៨២៨ ហើយបានភៀសខ្លួនទៅសៀងក្វាង ចៅណូយ អ្នកគ្រប់គ្រងមឿងពួន ដែលជាអតីតចៅហ្វាយនាយរបស់អនុវង្ស ដែលក្រោយមកបានក្លាយជាចៅហ្វាយនាយរបស់វៀតណាម [១៤] បានបង្ហាញកន្លែងលាក់ខ្លួនរបស់អនុវង្ស ដល់ ចៅព្រះយ៉ាបឌិន ដែលនាំទៅដល់ ការ​ចាប់​យក​ព្រះ​អង្គ​អនុវង្ស។ អធិរាជមិញម៉ាង បានកោះហៅចៅណូយ ទៅកាន់ក្រុងហ្វេ ហើយបានប្រហារជីវិតគាត់។ អធិរាជមិញម៉ាង ក្រោយមកបានបញ្ចូលព្រះរាជាណាចក្រមឿងពួន ឱ្យគ្រប់គ្រងប្រទេសវៀតណាមដោយផ្ទាល់ ហើយវាបានក្លាយជាខេត្តត្រាននិញ ។ [១១]

ឡេ វ៉ាន់យៀក ធ្លាប់ជាជនជាតិចិនកុកងឺដ៏មានឥទ្ធិពលនៃភាគខាងត្បូងវៀតណាម(កម្ពុជាក្រោម) ហើយបានបញ្ចេញឥទ្ធិពលរបស់លោកមកលើកម្ពុជា។ បន្ទាប់ពីការសោយទីវង្គត់នៅឆ្នាំ១៨៣២ អធិរាជមិញម៉ាង បានថ្កោលទោស ឡេ វ៉ាន់យៀក ពីបទក្បត់ជាតិ និងកាត់ទោសសហការីរបស់លោក។ ឡេ វ៉ាន់ខយ ជាកូនចិញ្ចឹមរបស់ឡេវ៉ាន់យៀក បានដឹកនាំការបះបោរឡេវ៉ាន់ខយ នៅខែឧសភា ឆ្នាំ១៨៣៣ ហើយបានកាន់កាប់ទីក្រុងព្រៃនរគ។ ព្រះបាទចេស្តាបតិន្ទ្រ(រាមាទី៣) ឆ្លៀតឱកាសបញ្ចប់ឥទ្ធិពលយួននៅកម្ពុជា និងក្នុងតំបន់។ រាមា​ទី​៣​បាន​ផ្តួចផ្តើម​ធ្វើ​យុទ្ធនាការ​សៀម​ដើម្បី​នាំ​ព្រះអង្គម្ចាស់​អង្គ​អេម​មក​គ្រង​រាជ្យ​សម្បត្តិ​កម្ពុជា​និង​ដណ្តើម​យកក្រុងព្រៃនរគ ។ [២] [១៥] [១១]

ការរៀបចំរបស់សៀម[កែប្រែ]

ព្រះបាទ​រាមា​ទី៣ ចាត់​ទ័ព​សៀម​តាម​ផ្លូវ​ដូច​តទៅ៖

  • ចៅឃុនបឌិន នឹងដឹកនាំ [១៦] [១៧] កងទ័ពជើងគោកចំនួន ៤០ ០០០ នាក់ ដើម្បីនាំព្រះអង្គម្ចាស់អង្គឥម និងព្រះអង្គឌួងមកប្រទេសកម្ពុជា ហើយបន្តទៅដណ្ដើមទីក្រុងសៃហ្គន។
  • ចៅព្រះយាព្រះក្លាំង នឹងដឹកនាំកងពលទ័ពថ្មើរជើង១ម៉ឺននាក់ វាយលុកក្រុងពាមបន្ទាយមាស ហើយមកប្រជុំគ្នាជាមួយកងទ័ពដីគោកនៅសៃហ្គន។
  • ព្រះមហាទេពផម និង ព្រះរាជាវារិន្ទខាំ នឹងវាយលុកខេត្តសៀងក្វាង និង ងេះអាន តាមរយៈខ្ពង់រាបគោរាជ និងឡាវ។ [២] [១៨]

យុទ្ធនាការយោធា[កែប្រែ]

សៀមឈ្លានពានកម្ពុជា ពាមបន្ទាយមាស និង មាត់ជ្រូក[កែប្រែ]

ព្រែកជីកវិញតេ នៅចូវដុក ខេត្តមាត់ជ្រូក
ទន្លេវ៉ាមណាវទំនើបក្នុងខេត្តមាត់ជ្រូក ដែលជាកន្លែងដែលសមរភូមិខែមករា ឆ្នាំ១៨៣៤ បានកើតឡើង។
ចៅឃុនបឌិន មេទ័ពសៀម

កងទ័ពសៀមទាំងបីបានចាកចេញពីទីក្រុងបាងកកនៅថ្ងៃតែមួយ នៅថ្ងៃទី២៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៨៣៣។ ជួរ​សំខាន់​របស់​ចៅពញា​បិណ្ឌបាត​បាន​ដង្ហែ​ចេញ​ពីបាត់ដំបង ​ដើម្បី​ដណ្តើម​យក ​ខេត្ត​ពោធិសាត់ និង ​កំពង់ឆ្នាំង ។ ព្រះបាទអង្គចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបដំណឹងថា សៀមឈ្លានពាន បានរៀបចំទ័ពខ្មែរ ដើម្បីទប់ទល់នឹងសៀម។ ប៉ុន្តែ​កម្ពុជា​អាច​ប្រមូល​ទ័ព​បាន​តែ​៣០០​នាក់​ប៉ុណ្ណោះ​ក្នុង​រយៈពេល​ដ៏​ខ្លី​។ ឧកញ៉ា ចក្រី ឡុង បានដឹកនាំកងទ័ពកម្ពុជា ប្រឆាំងនឹងកងទ័ពសៀម ដែលមានទាហាន ៥០០០នាក់ ក្នុងសមរភូមិកំពង់ចាម នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៨៣៣។ ចក្រីឡុង​ចាញ់​ហើយ​ភៀស​ខ្លួន​ទៅបាភ្នំ ។ [១៨] ក្រោយ​ចាញ់​ចក្រី​ឡុង ស្ដេច​អង្គ​ចាន់ និង​តុលាការ​បាន​ភៀស​ខ្លួន​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​៣១ ខែ​ធ្នូ ទៅ ​ក្រុង​ឡុង ហ៊ូ ក្នុង ​ខេត្ត​វៀងឡុង ។ ពេល​នោះ បឌិន បាន​ហែ​ក្បួន​ទ័ព​របស់​ទ្រង់​ឆ្លង​កាត់​ប្រទេស​កម្ពុជា​ដោយ​មិន​មាន​ការ​តស៊ូ​ទៀត​ឡើយ។ [១៨] មេទ័ពសៀមបានទុកព្រះអង្គម្ចាស់អង្គឥម និងអង្គឌួងមកត្រួតត្រានៅភ្នំពេញ ហើយបន្តទៅបាភ្នំ។

កងនាវារបស់ព្រះក្លាំង បានទៅដល់ពាមបន្ទាយមាស ក្នុងខែមករា ឆ្នាំ១៨៣៤ ។ យួនដែលជាប់ជំពាក់នឹងការបះបោររបស់ឡេវ៉ាន់ខយត្រូវចាប់បានដោយមិនបានត្រៀមខ្លួន ហើយសៀមក៏ចាប់បានហាទៀងយ៉ាងលឿន។ [១៩] បន្ទាប់​មកព្រះក្លាំង បាន​បើក​សំពៅ​របស់​គាត់​ឡើង​តាមព្រែកវិញតេ ហើយ​ក៏​យក​ចូវដុក ក្នុង ​ខេត្តមាត់ជ្រូក យ៉ាង​លឿន។ បឌិន ដែលបានទៅដល់បាភ្នំ បានបញ្ជូនប្អូនថ្លៃរបស់លោកចៅព្រះយានគររាជសីមា អោយនាំទាហាន ៧០០០ នាក់ ឆ្ពោះទៅទិសខាងកើតកាត់ស្រុកបាភ្នំ ដោយផ្ទាល់ទៅកាន់ព្រៃនគរ បឌិនខ្លួនគាត់ក៏បានចូលរួមជាមួយព្រះក្លាំំង នៅចូវដុក ។ បន្ទាប់មក អធិរាជមិញម៉ាង បានបញ្ជាឱ្យទ្រឿងមិញយ៉ាង និង ង្វៀន ស៊ួន ទប់ទល់នឹងការវាយលុករបស់សៀមនៅមាត់ជ្រូក។ [២] [២០] [១៨]

សមរភូមិវ៉ាមណាវ[កែប្រែ]

ការដកទ័ពសៀម និងការវាយលុករបស់យួន[កែប្រែ]

រណសិរ្សខាងជើង[កែប្រែ]

ផលវិបាក និងបុព្វហេតុនៃសង្រ្គាមឆ្នាំ១៨៤១-១៨៤៥[កែប្រែ]

កងទ័ពសៀមបានត្រឡប់មកវិញនៅខែឧសភាឆ្នាំ១៨៣៤។ សៀម​ដកថយ​បាន​ទុក​ឱ្យ​វៀតណាម​គ្រប់គ្រង​ទាំងស្រុង​លើ​កម្ពុជា​។ វៀតណាម​ដឹកនាំ​ដោយ​ទ្រឹងមិញយ៉ាងបានបង្កើតភ្នំពេញ ​ជា​ទីស្នាក់ការ​កណ្តាល។ ព្រះបាទអង្គច័ន្ទនៃប្រទេសកម្ពុជាបានសោយទិវង្គតនៅខែមករាឆ្នាំ១៨៣៥។ អង្គចន្ទ មិនមានបុត្រាទេ តែមានបុត្រី៤នាក់; អង្គបែ៉ន អង្គម៉ី អង្គពៅ និងអង្គស្ងួន។ សៀម​មាន​ព្រះអង្គម្ចាស់អង្គឥម ជា​ប្អូន​របស់​អង្គចន្ទ តែងតាំង​ជា​អភិបាល​ខេត្ត​បាត់ដំបង។ ជាមួយព្រះអង្គម្ចាស់អង្គឥម និងអង្គឌួងនៅខាងសៀម ព្រះនាងត្រឹងមិញយ៉ាងបានស្នើឱ្យបង្កើតព្រះអង្គម្ចាស់អង្គម៉ីជាបុត្រីទីពីររបស់អង្គចន្ទជាក្សត្រីគ្រងរាជ្យរបស់កម្ពុជា។ ព្រះនាងអង្គបែ៉ន ដែលជាបុត្រីច្បង ទ្រង់មានព្រះទ័យអាណិតអាសូរចំពោះបុព្វហេតុសៀម និងការពិតថា ព្រះមាតាទ្រង់ជាបុត្រីរបស់ចៅពញាអភ័យភូបែស ដែលសៀមតែងតាំងជាអភិបាលខេត្តបាត់ដំបង។ នៅឆ្នាំ១៨៣៦ វៀតណាមបានបញ្ចូលកម្ពុជាទៅក្នុងការគ្រប់គ្រងផ្ទាល់ ខណៈដែលខេត្តតាយថាញ់ ជាមួយ ទ្រឿងមិញយ៉ាង បានបណ្តាក់ទុនជាមួយចំណងជើង ថា ខេត្តតាយថាញ់ (Hán tự: 鎭西將軍) ។ អភិបាលខេត្ត និងមន្ត្រីវៀតណាមត្រូវបានដំឡើងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហើយភាសាចិនដើមកំណើតខ្មែរត្រូវបានបន្សល់ទុកនូវថាមពលតិចតួចបំផុត។

សៀមបានពង្រឹង និងរៀបចំខ្លួនសម្រាប់យុទ្ធនាការនាពេលខាងមុខ។ ព្រះក្លាំំង ត្រួតត្រាលើការកសាងថែវធំ និងបន្ទាយចន្ទបុរី។ សមុទ្រសង្គ្រាម, ឆៈជឿងទេរា, បាត់ដំបង និង សៀមរាប សុទ្ធតែត្រូវបានពង្រឹងប្រឆាំងនឹងការលុកលុយដែលអាចកើតមាន។ នៅឆ្នាំ១៨៣៦ ការស្ទង់មតិកម្លាំងពលកម្មត្រូវបានធ្វើឡើងដោយចៅពញាបិនដេចានៅតំបន់ដែលគ្រប់គ្រងដោយសៀមនៃប្រទេសកម្ពុជា និងតំបន់ឥសាន-ឡាវ។ [១៣]

ព្រះអង្គម្ចាស់ អង្គឥម អភិបាលខេត្តបាត់ដំបង បានសម្រេចដកទ័ពទៅភាគីវៀតណាម នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៨៣៨។ គាត់បានចាប់ខ្លួនមន្ត្រីសៀមនៅបាត់ដំបង ហើយរួមជាមួយនឹងអ្នកស្រុកនោះ និរទេសពួកគេឱ្យទៅរួមរស់ជាមួយទ្រឿងមិញយ៉ាងនៅភ្នំពេញដោយសង្ឃឹមថាវៀតណាមនឹងតាំងគាត់ជាស្តេចកម្ពុជា។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ទ្រឿងមិញយ៉ាងបានចាប់ព្រះអង្គម្ចាស់ អង្គឥម ហើយបញ្ជូនព្រះអង្គទៅក្រុងហ្វេ។ ឧប្បត្តិហេតុនេះបានចាប់ផ្តើមជម្លោះថ្មី។ ចៅបឌិន ប្រញាប់នាំទ័ពទៅបាត់ដំបង ដើម្បីដោះស្រាយស្ថានការណ៍។ នៅឆ្នាំ១៨៤០ ព្រះនាងអង្គបែ៉នត្រូវបានគេរកឃើញថាសហការជាមួយសៀម។ មិញ ម៉ាង បាត់បង់ទំនុកចិត្តទាំងស្រុងលើព្រះនាងខ្មែរ។ ម្ចាស់ក្សត្រីអង្គម៉ី និងបងប្អូនស្រីត្រូវបានទម្លាក់ឋានៈ។ អង្គបែ៉ន​ត្រូវ​បាន​កាត់ទោស​ប្រហារជីវិត​ដោយ​លង់ទឹក​នៅ​លង់ហោរ។ [២១] អង្គម៉ី និង​បងប្អូន​ស្រី​ដែល​នៅ​សេសសល់​ត្រូវ​បាន​គេ​ដឹក​ទៅ​ឃុំ ​វាំងពូឡ័រ ។ [២១]

នៅឆ្នាំ១៨៤០ ជនជាតិដើមកំណើតខ្មែរបានក្រោកឡើងប្រឆាំងនឹងចៅហ្វាយនាយវៀតណាមរបស់ពួកគេ ហើយបានសម្លាប់មន្ត្រីវៀតណាមជាច្រើននៅក្នុងការបះបោររបស់កម្ពុជា (១៨៤០) ។ ចៅហ្វាយខេត្តពោធិសាត់ ចូលទៅគាល់ចៅបឌិននៅបាត់ដំបង សុំជំនួយសៀមប្រឆាំងនឹងយួន។ [១៣] នេះបាននាំឱ្យមានជម្លោះថ្មី;សង្គ្រាមសៀម-យួនឆ្នាំ១៨៤១-១៨៤៥ ។

ឯកសារយោង[កែប្រែ]

  1. ↑ The Chong People: A Pearic-Speaking Group of Southeastern Thailand and Their Kin in the Region. 2 January 2017. pp. 106–. ល.ស.ប.អ. 978-1-63323-988-3. https://books.google.com/books?id=8obRDQAAQBAJ&pg=PA106. 
  2. ↑ ២,០ ២,១ ២,២ ២,៣ Viet Nam: A History from Earliest Times to the Present. 17 February 2017. pp. 283–. ល.ស.ប.អ. 978-0-19-062729-4. https://books.google.com/books?id=C1EjDgAAQBAJ&pg=PA283. 
  3. ↑ A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East [6 volumes]: From the Ancient World to the Modern Middle East. 23 December 2009. pp. 1157–. ល.ស.ប.អ. 978-1-85109-672-5. https://books.google.com/books?id=h5_tSnygvbIC&pg=PA1157. 
  4. ↑ Dictionary of Wars. 31 October 2013. pp. 445–. ល.ស.ប.អ. 978-1-135-95494-9. https://books.google.com/books?id=qTDfAQAAQBAJ&pg=PA445. 
  5. ↑ Freeman, Michael (4 January 2004). Cambodia. Reaktion Books. 
  6. ↑ Thongchai Winichakul (1997). Siam Mapped: A History of the Geo-Body of a Nation - p.84. University of Hawaii Press. ល.ស.ប.អ. 978-0-8248-1974-3. https://books.google.com/books?id=TJEK4sHPlUsC. 
  7. ↑ Corfield, Justin (13 October 2009). The History of Cambodia. ABC-CLIO. 
  8. ↑ Cœdès, George (1983). The Making of South East Asia. University of California Press. 
  9. ↑ Prince Damrong Rajanubhab (1916). พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๒. 
  10. ↑ Choi Byung Wook (31 May 2018). Southern Vietnam under the Reign of Minh Mang (1820–1841): Central Policies and Local Response. Cornell University Press. 
  11. ↑ ១១,០ ១១,១ ១១,២ Vũ Đức Liêm. "Vietnam at the Khmer Frontier: Boundary Politics, 1802–1847" (PDF). Hanoi National University of Education. Archived from the original (PDF) on វិច្ឆិកា 24, 2020. Retrieved July 2, 2020.
  12. ↑ Kislenko, Arne (2009). Culture and Customs of Laos. ABC-CLIO. 
  13. ↑ ១៣,០ ១៣,១ ១៣,២ Chao Phraya Thipakorawong (1938). พระราชพงศาวดาร กรุงรัตนโกสินทร์ รัชชกาลที่ ๓.  (posthumous publication)
  14. ↑ Stuart-Fox, Martin (6 February 2008). Historical Dictionary of Laos. Scarecrow Press. p. 236. https://archive.org/details/historicaldictio00stua. 
  15. ↑ Cambodia: A Shattered Society. 1994. ល.ស.ប.អ. 978-0-520-07052-3. https://books.google.com/books?id=vLk5c5S51FYC. 
  16. ↑ Terwiel, B.J. (2005). Thailand's Political History: From the Fall of Ayutthaya in 1767 to Recent Times. River Books. 
  17. ↑ Molle, François (2003). Thailand's Rice Bowl: Perspectives on Agricultural and Social Change in the Chao Phraya Delta. White Lotus Press. 
  18. ↑ ១៨,០ ១៨,១ ១៨,២ ១៨,៣ Bun Srun Theam. "CAMBODIA IN THE MID-NINETEENTH CENTURY:A QUEST FOR SURVIVAL, 1840-1863" (PDF). Open Research. Retrieved July 2, 2020.
  19. ↑ International Encyclopedia of Military History. 2004. 
  20. ↑ "Far East Kingdoms - South East Asia". Kessler Associates. Retrieved July 2, 2020.
  21. ↑ ២១,០ ២១,១ Jacobsen (2008). Lost Goddesses: The Denial of Female Power in Cambodian History. NIAS Press. 
បានពី "https://km.wikipedia.org/w/index.php?title=សង្គ្រាមសៀម-អាណ្ណាម_(១៨៣១-១៨៣៤)&oldid=297890"