Jump to content

ឈូងសមុទ្រពែរ្ស

ពីវិគីភីឌា
ឈូងសមុទ្រពែរ្ស
ទីតាំងអាស៊ីខាងលិច
Coordinates26°N 52°E / 26°N 52°E / 26; 52Coordinates: 26°N 52°E / 26°N 52°E / 26; 52
ប្រភេទឈូងសមុទ្រ
Primary inflowsឈូងសមុទ្រអូម៉ង់
Basin countriesកាតា គុយវ៉ែត បារ៉ែន អ៊ីរ៉ង់ អ៊ីរ៉ាក់ អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត អូម៉ង់ (បរិពន្ធភូមិមូសង់ដាម) និងអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម
Max. length៩៨៩ គម
ផ្ទៃក្រឡា២៥១,០០០ គម
ជម្រៅមធ្យម៥០ ម
ជម្រៅអតិបរមា៩០ ម
ទិដ្ឋភាពឈូងសមុទ្រពែរ្សនាពេលរាត្រី ថតពីស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិក្នុងអំឡុងឆ្នាំ២០២០។

ឈូងសមុទ្រពែរ្ស (ភាសាពែរ្ស៖ خلیج فارس) ឬអាចហៅបានថា ឈូងសមុទ្រអារ៉ាប់ គឺជាសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេនៅតំបន់អាស៊ីខាងលិច។ សមុទ្រមួយនេះគឺជាផ្នែកមួយនៃមហាសមុទ្រឥណ្ឌា ដែលស្ថិតនៅចន្លោះប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ និងឧបទ្វីបអារ៉ាប់[] វាត្រូវបានតភ្ជាប់ទៅឈូងសមុទ្រអូម៉ង់តាមច្រកសមុទ្រអ័រមូស។ លើសពីនេះ ដីសណ្ដទន្លេឆាតអែលអារ៉ាប់ដ៏សំខាន់មានទីតាំងស្ថិតនៅច្រាំងភាគពាយ័ព្យនៃសមុទ្រនេះ។

ឈូងសមុទ្រពែរ្សមានទីកន្លែងនេសាទច្រើន ថ្មប៉ប្រះទឹកយ៉ាងទូលំទូលាយ (ភាគច្រើនជាថ្មរឹង ប៉ុន្តែក៏មានផ្កាថ្មដែរ) និងអយស្ទ័រគុជខ្យងដ៏សម្បូរបែប តែសមុទ្រនេះក៏បានទទួលរងនូវការបំពុលផ្នែកបរិស្ថានផងដែរដោយសារតែកំណើនឧស្សាហូបនីយកម្មក្នុងតំបន់ និងការកំពប់រ៉ែប្រេងកាតចូលក្នុងសមុទ្រជាដើម។

ឈូងសមុទ្រពែរ្សនេះស្ថិតនៅក្នុងអាងឈូងសមុទ្រពែរ្សដែលមានដើមកំណើតតាំងពីស័កសេណូសូអ៊ិក និងមានទំនាក់ទំនងទៅនឹងការធ្លាក់ចុះនៃផ្លាកអារ៉ាប់នៅក្រោមភ្នំហ្សាក្រូស[] ដំណើរទឹកហូរបច្ចុប្បន្ននៃអាងទឹកនេះបានចាប់ផ្តើមកាលពី ១៥,០០០ ឆ្នាំមុនដោយសារតែកំណើនកម្រិតទឹកសមុទ្រកើតចេញពីការរំលាយផ្ទាំងទឹកកកនៅជំនាន់ហូឡូសែន[]

ឈ្មោះ

[កែប្រែ]

មុនពេលត្រូវបានទទួលឈ្មោះបច្ចុប្បន្នរបស់វា ឈូងសមុទ្រពែរ្ស ត្រូវបានគេហៅតាមឈ្មោះផ្សេងៗគ្នា។  នៅក្នុងឯកសាររបស់បាប៊ីឡូន សមុទ្រមួយនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថា "សមុទ្រខាងលើអាកកាដ" ខណៈដែលពួកអាស៊ីរីបានហៅវាថា "សមុទ្រជូរ"។[] នៅក្នុងឆ្នាំ ៥៥០ មុន គ.ស. ចក្រភពអាឆេមីនីដ្ស៍បានបង្កើតអាណាចក្របុរាណដំបូងមួយនៅតំបន់ពែរស៊ីស ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅប៉ែកនិរតីនៃតំបន់ខ្ពង់រាបអ៊ីរ៉ង់[] ក្រោយមកទៀតដោយយោងតាមប្រភពពីក្រិក សមុទ្រមួយនេះក៏ត្រូវបានគេស្គាល់ថា "ឈូងសមុទ្រពែរ្ស"។[]

ជម្លោះទាក់ទងនឹងឈ្មោះ

[កែប្រែ]

ដែនសមុទ្រនេះត្រូវបានគេស្គាល់ជាប្រវត្តិសាស្ត្រ និងអន្តរជាតិថា ឈូងសមុទ្រពែរ្ស។[][][] រដ្ឋាភិបាលអារ៉ាប់តែងហៅវាថា ឈូងសមុទ្រអារ៉ាប់ ឬ "ឈូងសមុទ្រ" ទទេ[១០] ហើយប្រទេស និងអង្គការផ្សេងទៀតក៏បានចាប់ផ្តើមប្រើប្រាស់ឈ្មោះថាឈូងសមុទ្រអារ៉ាប់តាម។[១១] ឈ្មោះ ឈូងសមុទ្រអ៊ីរ៉ង់ ត្រូវបានអង្គការធារាសាស្ត្រអន្តរជាតិប្រើប្រាស់សម្រាប់សម្ដៅលើឈូងសមុទ្រពែរ្ស។[១២]

ជម្លោះ​ជុំវិញនឹងឈ្មោះ​សមុទ្រនេះបាន​កើត​មានឡើង​ ជា​ពិសេស​ចាប់​តាំង​ពី​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ១៩៦០ មក។[១៣] ការប្រជែងគ្នារវាងប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ និងប្រជាជាតិអារ៉ាប់មួយចំនួន រួមជាមួយនឹងកំណើននៃលទ្ធិអារ៉ាប់តែមួយ និងជាតិនិយមអារ៉ាប់ បាននាំឱ្យឈ្មោះ "ឈូងសមុទ្រអារ៉ាប់" កើនមានប្រជាប្រិយភាពកាន់តែខ្លាំងនៅតាមបណ្ដាប្រទេសអារ៉ាប់ភាគច្រើន។[១៤][១៥]

ប្រវត្តិ

[កែប្រែ]

បុរាណកាល

[កែប្រែ]
ផែនទីនៃចក្រភពពែរ្សអាឆេមីនីដ្ស៍ ដែលមានទីតាំងនៅជាប់ឈូងសមុទ្រពែរ្ស។
រូបគំនូរនៃកងកម្លាំងបេសកកម្មប្រឺតាញនៅខាងច្រាំងរ៉ាសអាល់កីយម៉ាក្នុងឆ្នាំ១៨០៩។

វត្តមានរបស់មនុស្សដំបូងនៅលើប្រជុំកោះនៃឈូងសមុទ្រពែរ្សត្រូវបានគេកំណត់ថាមានតាំងពីពាក់កណ្តាលសម័យប៉ាឡេអូលីទិកមកម៉្លេះ ដោយមានឧបករណ៍ថ្មដែលត្រូវបានគេរកឃើញនៅលើកោះកេឃ្សឹមជាភស្តុតាង។[១៦] អរិយធម៌ដ៏ចំណាស់ជាងគេបំផុតរបស់ពិភពលោក (ស៊ូមែរ) បានវិវត្តឡើងនៅតាមបណ្តោយឈូងសមុទ្រពែរ្ស និងប៉ែកភាគខាងត្បូងមេសូប៉ូតាមី។

កាលនៅសម័យដើម កុលសម្ព័ន្ធពនេចរជាបន្តបន្ទាប់បាននាំគ្នាមកតាំងទីលំនៅនៅច្រាំងភាគខាងត្បូងនៃឈូងសមុទ្រពែរ្ស។ នៅចុងសហវត្សទី៤ មុន គ.ស. តំបន់ភាគខាងត្បូងនៃឈូងសមុទ្រពែរ្សត្រូវបានស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលអរិយធម៌ឌីលម៉ុន។ នៅសតវត្សរ៍ទី២ ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធឡាហ៊ុម ដែលមានទីលំនៅនៅលើទឹកដីប្រទេសយេម៉ែនសព្វថ្ងៃ បានធ្វើចំណាកស្រុកសម្ដៅទៅភាគខាងជើង ហើយបានបង្កើតរាជាណាចក្រឡាក់មីដនៅតាមបណ្ដោយឆ្នេរភាគខាងត្បូង។ សមរភូមិសង្គ្រាមបុរាណជាម្តងម្កាលបានកើតឡើងនៅតាមឆ្នេរនៃឈូងសមុទ្រពែរ្សរវាងចក្រភពពែរ្សសាស្សានីដ និងរាជាណាចក្រឡាក់មីដ ហើយយុទ្ធនាការយោធាដ៏ធំបំផុតគឺការឈ្លានពានដែលដឹកនាំដោយស្ដេចពែរ្សព្រះនាមឆាពួរទី២ ដែលបាននាំឱ្យអាណាចក្រឡាក់មីដដួលរលំខ្ទិចខ្ទាំ និងបើកផ្លូវឱ្យនគរព្រះអង្គពង្រីកទឹកដីចូលទៅក្នុងតំបន់អារ៉ាប់តាមខ្សែបន្ទាត់ឆ្នេរខាងត្បូង។[១៧] នៅអំឡុងសតវត្សរ៍ទីប្រាំពីរ ចក្រភពសាស្សានីដបានវាយដណ្តើមយកទឹកដីជុំវិញឈូងសមុទ្រពែរ្សបានទាំងមូល រួមទាំងច្រាំងភាគខាងត្បូង និងជើង។

នៅចន្លោះឆ្នាំ ៦២៥ មុន គ.ស. និងឆ្នាំ ២២៦ នៃ គ.ស. ប៉ែងខាងជើងនៃសមុទ្រនេះត្រូវបានត្រួតត្រាដោយអាណាចក្រ និងរាជវង្សពែរ្សតៗគ្នា ដូចជា ចក្រភពមេដេស អាឆេមីនីដ្ស៍ សេលូស៊ីដ និងប៉ារត៍ជាដើម។ នៅក្នុងរជ្ជកាលដឹកនាំរបស់ស្តេចអាឆេមីនីដ្ស៍ ព្រះចៅដារីយូសទី១ នាវារបស់ពែរ្សបានចាប់ផ្តើមធ្វើនាវាចរណ៍នៅលើផ្ទៃឈូងសមុទ្រពែរ្ស។ កងកម្លាំងទ័ពជើងទឹកពែរ្សបាននាំឱ្យមានវត្តមាននាវាពែរ្សកាន់តែច្រើននៅក្នុងឈូងសមុទ្រនេះ ហើយក៏បានបន្តមានរហូតដល់ពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៩ នៅពេលដែលក្រុមហ៊ុនឥណ្ឌាខាងកើតរបស់អង់គ្លេស និងកងរាជនាវារបស់ខ្លួនបានចូលមកដល់។[១៨] កងនាវាពែរ្សមិនត្រឹមតែឈរជើងនៅតាមបណ្ដាកោះនៃឈូងសមុទ្រពែរ្សប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងចេញល្បាតតាមដងទន្លេផ្សេងៗនៅក្នុងចក្រភពផងដែរ រួមមានឆាតអែលអារ៉ាប់ ទីក្រឺ និងទន្លេនីលនៅភាគខាងលិច ព្រមទាំងផ្លូវទឹកស៊ីនដ៍ទៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា។[១៨]

កងបញ្ជាការទ័ពជើងទឹកកំពូលអាឆេមីនីដ្ស៍បានបង្កើតមូលដ្ឋានទ័ពជើងទឹកសំខាន់ៗ ដែលមានទីតាំងនៅតាមដងទន្លេឆាតអែលអារ៉ាប់ បារ៉ែន អូម៉ង់ និងយេម៉ែន។ មិនយូរប៉ុន្មាន កងនាវាពែរ្សមិនត្រឹមត្រូវបានប្រើសម្រាប់គោលបំណងរក្សាសន្តិភាពនៅតាមបណ្តោយឆាតអែលអារ៉ាប់ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដើម្បីបើកទ្វារធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយឥណ្ឌាតាមរយៈឈូងសមុទ្រនេះផងដែរ។[១៨][១៩]

ក្រោយពីការដួលរលំនៃចក្រភពអាឆេមីនីដ្ស៍ និងចក្រភពប៉ារត៍ អាណាចក្រថ្មីមួយទៀតហៅសាស្សានីដក៏បានលេចឡើង។ ឈូងសមុទ្រពែរ្ស និងផ្លូវសូត្រ គឺជាផ្លូវពាណិជ្ជកម្មពីរដ៏សំខាន់បំផុតសម្រាប់ចក្រភពសាស្សានីដ។ កំពង់ផែពាណិជ្ជកម្មជាច្រើននៃចក្រភពពែរ្សតែងមានទីតាំងស្ថិតនៅ ឬជុំវិញឈូងសមុទ្រមួយនេះ។ ស៊ីរ៉ាហ្វជាកំពង់ផែសាស្សានីដបុរាណដែលស្ថិតនៅលើច្រាំងខាងជើងនៃឈូងសមុទ្រពែរ្ស មានទីតាំងនៅខេត្តប៊ូស៊ែររបស់អ៊ីរ៉ង់បច្ចុប្បន្ន គឺជាគំរូដ៏ល្អសម្រាប់កំពង់ផែពាណិជ្ជកម្មនៅសម័យនោះ។ ស៊ីរ៉ាហ្វមានសារៈសំខាន់យ៉ាងខ្លាំងព្រោះដោយសារតែវាជាកំពង់ផែដែលតភ្ជាប់ពាណិជ្ជកម្មជាមួយប្រទេសចិននៅក្នុងសតវត្សទី៤ ដោយបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយពាណិជ្ជករចុងបូព៌ាដំបូងនៅឆ្នាំ១៨៥ នៃ គ.ស.។[២០]

សម័យអាណានិគម

[កែប្រែ]

ព័រទុយហ្កាល់បានបន្សាយឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួននៅឈូងសមុទ្រពែរ្សអស់រយៈពេល ២៥០ ឆ្នាំ[២១] ក៏ប៉ុន្តែចាប់តាំងពីដើមសតវត្សទី១៦ មក អំណាចគ្រប់គ្រងរបស់ព័រទុយហ្កាល់[២២] បានប៉ះទង្គិចជាមួយមហាអំណាចក្នុងតំបន់ និងក៏ដូចជាចក្រភពអូតូម៉ង់ផង។ បន្ទាប់ពីអង់គ្លេស និងហុល្លង់បានចូលមកដល់នៅសតវត្សទី១៧ ចក្រភពសេហ្វេវីដក៏បានចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយនឹងអ្នកចំណូលថ្មីដើម្បីប្រជែងនឹងអំណាចព័រទុយហ្កាល់នៅឯនាយសមុទ្រ។[២៣]

គំនូរបង្ហាញពីបន្ទាយព័រទុយហ្កាល់មួយនៅលើកោះអ័រមូស (១៥៥៦)។

ជាលទ្ធផលនៃការប៉ុនប៉ងពង្រីកឥទ្ធិពលចូលទៅក្នុងមហាសមុទ្រឥណ្ឌានៅដើមសតវត្សទី១៦ ព័រទុយហ្កាល់ក៏ត្រូវប្រឈមនឹងជម្លោះយោធាជាមួយរដ្ឋអំណាចអូតូម៉ង់នៅតាមតំបន់ឆ្នេរនៃឈូងសមុទ្រពែរ្ស។ នៅឆ្នាំ១៥២១ មេបញ្ជាការនៃកងកម្លាំងព័រទុយហ្កាល់ លោកអង់តូនីញ៉ូ កូរ៉េយ៉ាបានលើកទ័ពមកឈ្លានពានកោះបារ៉ែនដើម្បីគ្រប់គ្រងលើឧស្សាហកម្មគុជខ្យងនៅទីនោះ។ នៅថ្ងៃទី២៩ ខែមេសា ឆ្នាំ១៦០២ ព្រះចៅអធិរាជពែរ្សនៃចក្រភពសេហ្វេវីដព្រះនាមអាបបាសបានដឹកនាំទ័ពវាយបណ្តេញជនជាតិព័រទុយហ្កាល់ចេញពីបារ៉ែន។[២៤] ដោយមានការគាំទ្រពីកងនាវាអង់គ្លេស នៅឆ្នាំ១៦២២ ព្រះចៅអាបបាសក៏បានវាយដណ្ដើមយកកោះអ័រមូសពីជនជាតិព័រទុយហ្កាល់ ហើយផ្លូវពាណិជ្ជកម្មភាគច្រើនក៏ត្រូវបានបង្វែរទៅរកទីក្រុងបង់ដារអាបបាសរបស់ចក្រភពពែរ្ស។ ក្រោយពីពេលនោះ ឈូងសមុទ្រពែរ្សក៏ត្រូវបានបើកឱ្យមានជំនួញជួញដូរពាណិជ្ជកម្មគ្រប់ប្រភេទជាមួយពាណិជ្ជករមកពីព័រទុយហ្កាល់ ហុល្លង់ បារាំង អេស្ប៉ាញ និងអង់គ្លេសក្រោមសិទ្ធិពិសេសដែលប្រគល់ដោយចក្រភពពែរ្ស។ រហូតដល់ឆ្នាំ១៨៧១ ចក្រភព​អូតូម៉ង់​បាន​ចូលមកត្រួតត្រាតំបន់​អារ៉ាប់​បូព៌ា​​ជាថ្មី។[២៥] ជាលទ្ធផលនៃសម្ពាធនយោបាយ និងយោធា កុលសម្ព័ន្ធនៅក្នុងតំបន់ក៏បានអនុញ្ញាតឱ្យអូតូម៉ង់ចូលត្រួតត្រាទឹកដីអារ៉ាប់ដោយសន្តិវិធី។[២៦] រដ្ឋអូតូម៉ង់ត្រូវបង្ខំដកអំណាចគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួនចេញពីតំបន់នេះក្រោយការផ្ទុះឡើងនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី១ និងតម្រូវការកងទ័ពនៅតាមតំបន់ព្រំដែនផ្សេងទៀត។[២៧] នៅអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ សម្ព័ន្ធភាពលោកខាងលិចបានប្រើប្រាស់ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ជាផ្លូវសម្រាប់បញ្ជូនសម្ភារៈយោធា និងការផ្គត់ផ្គង់ឧស្សាហកម្មទៅកាន់សហភាពសូវៀត ដោយគេតែងសម្ដៅលើផ្លូវនោះថា"ច្រកផ្លូវពែរ្ស"។[២៨] ដូចហេតុនេះទើបឈូងសមុទ្រពែរ្សបានក្លាយជាផ្លូវសមុទ្រដ៏សំខាន់មួយ តាមរយៈការដែលសម្ព័ន្ធមិត្តបានដឹកជញ្ជូនឧបករណ៍ជំនួយផ្សេងៗទៅកាន់សហភាពសូវៀតដើម្បីប្រឆាំងនឹងការឈ្លានពានរបស់ពួកណាស៊ី[២៩] ចាប់ពីឆ្នាំ១៧៦៣ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៧១ ចក្រភពអង់គ្លេសគឺជាមហាអំណាចគ្រប់គ្រងលើបណ្ដារដ្ឋមួយចំនួននៅជុំវិញឈូងសមុទ្រពែរ្ស រួមទាំងអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួមផង។

សម័យទំនើប

[កែប្រែ]
ប្រតិបត្តិការអឺណែស្តវីល, តុលា ១៩៨៧

ឈូងសមុទ្រពែរ្សនេះបានក្លាយជាសមរភូមិប្រយុទ្ធក្នុងសង្រ្គាមអ៊ីរ៉ង់–អ៊ីរ៉ាក់ឆ្នាំ១៩៨០–១៩៨៨ ដែលជាហេតុនាំឱ្យកើតមានការវាយប្រហារនាវាដឹកប្រេងរបស់ភាគីទាំងសងខាង។ មកដល់ឆ្នាំ១៩៩១ សង្គ្រាមឈូងសមុទ្រក៏បានផ្ទុះឡើងដែលជាលទ្ធផលនៃការឈ្លានពានរបស់អ៊ីរ៉ាក់មកលើប្រទេសគុយវ៉ែត ខណៈដែលសហរដ្ឋអាមេរិកបានប្រឡូកចូលបន្តិចម្តងៗ។[៣០] នៅថ្ងៃទី៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៨៨ យន្តហោះ Iran Air Flight 655 ត្រូវបានបាញ់ទម្លាក់ដោយកងយោធាសហរដ្ឋអាមេរិក (ដែលភាន់ច្រឡំយន្តហោះនេះថាជាយន្តហោះចម្បាំងរបស់អ៊ីរ៉ង់) ខណៈដែលវាកំពុងហោះហើរពីលើឈូងសមុទ្រពែរ្ស ដោយបានសម្លាប់មនុស្សទាំងអស់នៅលើយន្តហោះចំនួន ២៩០ នាក់។[៣១]

ភូមិសាស្ត្រ

[កែប្រែ]

អង្គការជលផលអន្តរជាតិបានកំណត់ដែនភាគខាងត្បូងនៃឈូងសមុទ្រពែរ្សថាជា "ដែនកំណត់ភាគពាយ័ព្យនៃឈូងសមុទ្រអូម៉ង់"។​​​​​​​ដែនកំណត់នេះត្រូវបានគេកំណត់ថាជា "បន្ទាត់ភ្ជាប់​រ៉ាសលីម៉ា ​(​Ràs Limah) (25°57'N) នៅលើឆ្នេរសមុទ្រនៃតំបន់អារ៉ាប់ និង រ៉ាសាអាល់គុ ​(Ràs al Kuh) (25°48'N) នៅលើឆ្នេរសមុទ្រនៃប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ (ពែរ្ស)"។)[៣២]

សមុទ្រដែលមានទំហំប្រមាណ ២៥១,០០០ គីឡូម៉ែត្រក្រឡានេះដែរ ត្រូវបានតភ្ជាប់ទៅឈូងសមុទ្រអូម៉ង់នៅភាគខាងកើតដោយច្រកសមុទ្រអ័រមូស។ ចំណែកឯប៉ែកខាងលិចរបស់វាវិញត្រូវបានសម្គាល់ដោយដីសណ្ដទន្លេដ៏សំខាន់មួយគឺ ឆាតអែលអារ៉ាប់ ដែលមានទន្លេសំខាន់ៗពីរដូចជា អឺប្រាត និងទីក្រឺ។ នៅប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ គេតែងហៅវាថា "ទន្លេរហ័ស"។ ប្រវែងរបស់វាគឺ ៩៨៩ គីឡូម៉ែត្រ ដោយមានប្រទេសអ៊ីរ៉ង់គ្របដណ្តប់ភាគច្រើនលើឆ្នេរប៉ែកខាងជើង ខណៈដែលអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតនៅឆ្នេរភាគខាងត្បូង។ និយាយពីជម្រៅទឹកវិញ ឈូងសមុទ្រពែរ្សមិនមានជម្រៅទឹកជ្រៅប៉ុន្មាននោះទេ ដោយមានជម្រៅអតិបរមា ៩០ ម៉ែត្រ និងជម្រៅជាមធ្យម ៥០ ម៉ែត្រ។

ប្រទេសដែលមានឆ្នេរជាប់ឈូងសមុទ្រពែរ្សមាន (រាប់តាមទ្រនិចនាឡិកាពីខាងជើងមក)៖ អ៊ីរ៉ង់ អូម៉ង់ អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត កាតា បារ៉ែន គុយវ៉ែត និងអ៊ីរ៉ាក់។ កោះតូចៗជាច្រើនក៏ស្ថិតនៅក្នុងឈូងសមុទ្រពែរ្សផងដែរ ដែលខ្លះជាកម្មវត្ថុនៃជម្លោះទឹកដីរវាងបណ្ដារដ្ឋនៅក្នុងតំបន់។

តំបន់សេដ្ឋកិច្ចផ្តាច់មុខ

[កែប្រែ]

តំបន់សេដ្ឋកិច្ចផ្តាច់មុខនៅឈូងសមុទ្រពែរ្សរួមមាន៖[៣៣][៣៤]

ល.រ ប្រទេស តំបន់ (គម)
 អ៊ីរ៉ង់ ៩៧,៨៦០
 អារ៉ាប់រួម ៥២,៤៥៥
 អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ៣៣,៧៩២
 កាតា ៣១,៨១៩
 គុយវ៉ែត ១១,៧៨៦
 បារ៉ែន ៨,៨២៦
 អូម៉ង់ ៣,៦៧៨
 អ៊ីរ៉ាក់ ៥៤០
សរុប ឈូងសមុទ្រពែរ្ស ២៤០,៧៥៦

ឆ្នេរសមុទ្រ

[កែប្រែ]

ប្រវែងឆ្នេរជាប់ឈូងសមុទ្រពែរ្សតាមប្រទេសនីមួយៗ៖

ល.រ ប្រទេស ប្រវែង
 អ៊ីរ៉ង់ ១,៥៣៦
 អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ១,៣០០
 អារ៉ាប់រួម ៩០០
 កាតា ៥៦៣
 គុយវ៉ែត ៤៩៩
 បារ៉ែន ១៦១
 អូម៉ង់ ១០០
 អ៊ីរ៉ាក់ ៥៨
សរុប ឈូងសមុទ្រពែរ្ស ៥,១១៧

កោះដ៏ធំជាងគេនៅឈូងសមុទ្រពែរ្សគឺ កោះកេឃ្សឹម ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅច្រកសមុទ្រអ័រមូស និងជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់។ កោះសំខាន់ៗផ្សេងទៀតនៅក្នុងឈូងសមុទ្រមួយនេះរួមមាន៖ កោះទូនបេធំនិងតូច និងកោះគីស្សរបស់អ៊ីរ៉ង់ កោះប៊ូប៊ីយ៉ានរបស់គុយវ៉ែត កោះតារោតរបស់អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងដាល់ម៉ានៅអារ៉ាប់រួម។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះ កោះសិប្បនិមិត្តបន្ថែមត្រូវបានសាងឡើងដើម្បីទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរណ៍ ដូចជា ដឹវើលដ៍អាយស្លែនស៍ នៅទីក្រុងឌូបៃ និង ដឹភើល-កាតា នៅដូហា។ បណ្ដាកោះនៅឈូងសមុទ្រពែរ្សក៏មានសារៈសំខាន់ជាប្រវត្តិសាស្ត្រផងដែរ ដោយពួកវាត្រូវបានមហាអំណាចអាណានិគមប្រើប្រាស់កាលពីអតីតកាលដូចជា ចក្រភពព័រទុយហ្កាល់ និងអង់គ្លេសសម្រាប់វិស័យពាណិជ្ជកម្មរបស់ពួកគេ។[៣៥]

ទីក្រុង និងប្រជាជន

[កែប្រែ]

ប្រជាជាតិសរុបចំនួន ៨ មានដែនឆ្នេរជាប់នឹងឈូងសមុទ្រពែរ្ស៖ កាតា គុយវ៉ែត បារ៉ែន អ៊ីរ៉ង់ អ៊ីរ៉ាក់ អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត អូម៉ង់ និងអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម។ ទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៃឈូងសមុទ្រពែរ្សបានធ្វើឱ្យវាក្លាយជាទីកន្លែងដ៏ល្អសម្រាប់ដំណើរអភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស។ បច្ចុប្បន្ននេះ ទីក្រុងធំៗជាច្រើននៃតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាគឺមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងតំបន់នេះ។

ប្រេង និងឧស្ម័ន

[កែប្រែ]
វាល និងបំពង់បង្ហូរប្រេង និងឧស្ម័ន

មើលផងដែរ

[កែប្រែ]

ឯកសារយោង

[កែប្រែ]
  1. United Nations Group of Experts on Geographical Names Working Paper No. 61 Archived 2012-10-03 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន., 23rd Session, Vienna, 28 March – 4 April 2006. accessed October 9, 2010
  2. A Brief Tectonic History of the Arabian basin. Retrieved from the website: http://www.sepmstrata.org/page.aspx?pageid=133 Archived 2018-09-17 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.
  3. "A hot survivor". The Economist. ល.ត.ម.អ. 0013-0613. https://www.economist.com/news/science-and-technology/21696486-newly-found-species-algae-might-help-corals-survive-warm-water-hot. 
  4. (1 March 2020)"The unconquerable country: the Babylonian marshes in the Neo-Assyrian sources". Water History 12 (1): 57–73. DOI:10.1007/s12685-020-00245-5.
  5. Touraj Daryaee (2003). "The Persian Gulf Trade in Late Antiquity". Journal of World History 14 (1).
  6. "Documents on the Persian Gulf's name the eternal heritage ancient time by Dr.Mohammad Ajam".
  7. Central Intelligence Agency (CIA). "The World Fact Book". Retrieved 2023-05-14.
  8. nationsonline.org. "Political Map of Iran". Archived from the original on 2010-11-27. Retrieved 2023-05-14. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  9. United Nations. "United Nations Cartographic Section (Middle East Map)". Archived from the original on 2017-06-30. Retrieved 2023-05-14.
  10. Niusha Boghrati, Omission of 'Persian Gulf' Name Angers Iran Archived 2007-01-09 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន., World Press.com, December 28, 2006
  11. Zraick, Karen (January 12, 2016). "Persian (or Arabian) Gulf Is Caught in the Middle of Regional Rivalries". The New York Times. https://www.nytimes.com/2016/01/13/world/middleeast/persian-gulf-arabian-gulf-iran-saudi-arabia.html. 
  12. "Limits of Oceans and Seas, 3rd edition" (PDF). International Hydrographic Organization. 1953. p. 21. Archived from the original (PDF) on 8 October 2011. Retrieved 14 May 2023.
  13. Eilts, Hermann (Fall 1980). "Security Considerations in the Persian Gulf". International Security 5 (2): 79–113. DOI:10.2307/2538446.
  14. Abedin, Mahan (December 4, 2004). "All at Sea over 'the Gulf'". Asia Times Online. http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/FL09Ak03.html. 
  15. Bosworth, C. Edmund (1980). "The Nomenclature of the Persian Gulf". ជា Cottrell, Alvin J.. The Persian Gulf States: A General Survey. Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press. pp. xvii–xxxvi. 
  16. "Iranian Archaeologists Uncover Paleolithic Stone Tools on Qeshm Island – Tasnim News Agency". Tasnim News Agency. https://www.tasnimnews.com/en/news/2016/06/14/1104478/iranian-archaeologists-uncover-paleolithic-stone-tools-on-qeshm-island. 
  17. M. Th. Houtsma (1993). E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam 1913–1936. ល.ស.ប.អ. 978-90-04-09796-4. https://books.google.com/books?id=sP_hVmik-QYC&pg=PA179។ បានយកមក 2023-05-15. 
  18. ១៨,០ ១៨,១ ១៨,២ Kaveh Farrokh (2007). Shadows in the desert: ancient Persia at war. Osprey Publishing. p. 68. ល.ស.ប.អ. 978-1-84603-108-3. https://books.google.com/books?id=p7kltwf9yrwC&pg=PA68. 
  19. Pierre Briant (2006). From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire. Eisenbrauns. p. 761. ល.ស.ប.អ. 978-1-57506-120-7. https://books.google.com/books?id=lxQ9W6F1oSYC&pg=PA761. 
  20. British Institute of Persian Studies. "Siraf". Archived from the original on 2011-07-16. Retrieved 29 May 2023.
  21. Flannery, John M. (2013). The Mission of the Portuguese Augustinians to Persia and Beyond (1602-1747) Por John M. Flannery. ល.ស.ប.អ. 978-9004243828. https://books.google.com/books?id=Nz5TO9BNFH8C&q=Portuguese+kong+persian+Gulf+1730&pg=PA108. 
  22. "THE AGE OF COLONIALISM Persian Gulf States Table of Contents".
  23. Dashti, Naseer (October 2012). The Baloch and Balochistan: A Historical Account from the Beginning to the fall of Baloch state Por Naseer Dashti. ល.ស.ប.អ. 9781466958968. https://books.google.com/books?id=xIjyLNpusbAC&q=Persian+gulf+portuguese+dominance&pg=PA154. 
  24. Juan R. I. Cole (1987). "Rival Empires of Trade and Imami Shiism in Eastern Arabia, 1300–1800". International Journal of Middle East Studies 19 (2): 177–203 [186]. DOI:10.1017/s0020743800031834.
  25. Rahman 1979, pp. 138–139
  26. (November 1999)"Review of The Ottoman Gulf: The Creation of Kuwait, Saudi Arabia and Qatar by Frederick F. Anscombe; The Blood-Red Arab Flag: An Investigation into Qasimi Piracy, 1797–1820 by Charles E. Davies; The Politics of Regional Trade in Iraq, Arabia and the Gulf, 1745–1900 by Hala Fattah". British Journal of Middle Eastern Studies 26 (2): 339–342. DOI:10.1080/13530199908705688.
  27. "Shaikh Abdullah Bin Jassim Al Thani – Amiri Diwan". Amiri Diwan. Archived from the original on 2018-03-07. Retrieved 7 June 2023.
  28. Martin Blumenson; Robert W. Coakley; Stetson Conn; Byron Fairchild; Richard M. Leighton; Charles V.P. von Luttichau; Martin Blumenson; Robert W. Coakley 7et al (1960). Command Decisions. Government Printing Office. p. 225. https://books.google.com/books?id=XIxWWhu9ARoC&pg=PA225. 
  29. T. H. Vail Motter (1952). The Persian Corridor and aid to Russia, Volume 7, Part 1. Office of the Chief of Military History, Dept. of the Army. https://books.google.com/books?id=t3QGAQAAIAAJ. 
  30. Potter, L. (2009-01-05). The Persian Gulf in History. Springer. ល.ស.ប.អ. 9780230618459. https://books.google.com/books?id=ncfIAAAAQBAJ. 
  31. Ranter, Harro. "ASN Aircraft accident Airbus A300B2-203 EP-IBU Qeshm Island". www.aviation-safety.net. Archived from the original on 2020-01-12. Retrieved 2022-06-07.
  32. "Limits of Oceans and Seas, 3rd edition" (PDF). International Hydrographic Organization. 1953. Archived from the original (PDF) on 8 October 2011. Retrieved 15 June 2023.
  33. "EEZ". www.seaaroundus.org. Retrieved 2023-07-07.
  34. "Catches by Taxon in the waters of Oman (Musandam)". www.seaaroundus.org. Retrieved 2023-07-07.
  35. Ramerini, Marco. "Portuguese in the Arabia and the Persian Gulf". Archived from the original on 2015-09-11. Retrieved 2023-07-07.