ឆាដ
جمهورية تشاد (ភាសាអារ៉ាប់) République du Tchad (ភាសាបារាំង) | |
---|---|
![]() ទីតាំងប្រទេសឆាដ (ក្រហម) នៅលើភូគោល | |
រដ្ឋធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត | អ៊ិនចាមេណា 12°06′N 16°02′E / 12.100°N 16.033°E |
ភាសាផ្លូវការ | ភាសាអារ៉ាប់ ភាសាបារាំង |
ក្រុមជនជាតិ (ឆ្នាំ ២០០៩[១]) | |
សាសនា (ឆ្នាំ ២០២០)[២] |
|
រដ្ឋាភិបាល | ឯកត្តរដ្ឋ សាធារណរដ្ឋក្រោមអំណាចយោធា[៣] |
មហាម៉ាត់ ដេប៊ី | |
សាលេ កិបសាបូ | |
ជីម៉ាឌូម ទីរ៉ៃណា | |
នីតិបញ្ញត្តិ | គ្មាន (រដ្ឋបាលអន្តរកាល)[៣] |
ទទួលឯករាជ្យ | |
- ឯករាជ្យពីបារាំង | ១១ សីហា ១៩៦០ |
ក្រឡាផ្ទៃ | |
- ផ្ទៃសរុប | ១,២៨៤,០០០ គ.ម២ [៤] (ទី២០) |
- ផ្ទៃទឹក (%) | ១.៩ |
ប្រជាជន | |
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២០) | ១៦,២៤៤,៥១៣[៥] (ទី៧០) |
- ជំរឿន (ឆ្នាំ ២០០៩) | ១១,០៣៩,៨៧៣[៦] |
- ដង់ស៊ីតេ | ៨.៦ នាក់/គ.ម២ |
GDP (PPP) | ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០១៨) |
- សរុប | ៣០ ពាន់លានដុល្លារ[៧] (ទី១២៣) |
- ក្នុងម្នាក់ | ២,៤២៨ ដុល្លារ[៧] (ទី១៦៨) |
GDP (ចារឹក) | ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០១៨) |
- សរុប | ១១ ពាន់លានដុល្លារ[៧] (ទី១៣០) |
- ក្នុងម្នាក់ | ៨៩០ ដុល្លារ[៧] (ទី១៥១) |
ជីនី (២០១១) | ៤៣.៣[៨] មធ្យម |
HDI (២០១៩) | ![]() ទាប · ទី១៨៧ |
រូបិយវត្ថុ | ហ្វ្រង់អាហ្វ្រិកកណ្តាល (XAF) |
ល្វែងម៉ោង | UTC+១ (WAT) |
ទិសបើកបរ | ស្តាំ |
កូដហៅទូរស័ព្ទ | +២៣៥ |
ដែនកម្រិតខ្ពស់ | .td |
ប្រទេសឆាដ (ភាសាអារ៉ាប់៖ تشاد, ភាសាបារាំង៖ Tchad) ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋឆាដ (អារ៉ាប់៖ جمهورية تْشَاد, បារាំង៖ République du Tchad) គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅចំចំណុចកណ្តាលនៃតំបន់អាហ្វ្រិកខាងជើង និងកណ្តាល។ ប្រទេសឆាដមានព្រំដែនជាប់នឹងប្រទេសលីប៊ីនៅភាគខាងជើង ប្រទេសស៊ូដង់នៅភាគខាងកើត សាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្តាលនៅភាគខាងត្បូង ប្រទេសកាមេរូននៅភាគខាងត្បូង-ជើង ប្រទេសនីហ្សេរីយ៉ានៅភាគនិរតី (បឹងឆាដ) និងប្រទេសនីហ្សេនៅភាគខាងលិច។ វាមានប្រជាជនរស់នៅសរុបចំនួន ១៦ លាននាក់ដែលក្នុងនោះ ១.៦ លាននាក់មានទីលំនៅស្ថិតនៅក្នុងរដ្ឋធានី និងជាទីក្រុងធំបំផុតក្នុងប្រទេសឈ្មោះ អ៊ិនចាមេណា។
ប្រទេសឆាដត្រូវបានគេបែងចែកជាតំបន់ភូមិសាស្ត្រធំៗចំនួនបីមាន៖ តំបន់វាលខ្សាច់នៅភាគខាងជើង តំបន់ស្ងួតហែងហៅសាហែលនៅភាគកណ្តាល និងតំបន់សម្បូរជីជាតិហៅស៊ូដង់សាវ៉ាណានៅភាគខាងត្បូង។ បឹងឆាដគឺជាតំបន់ដីសើមធំជាងគេទីពីរនៅទ្វីបអាហ្វ្រិក។ ភាសាផ្លូវការរបស់ឆាដគឺភាសាអារ៉ាប់ និងបារាំង។ វាជាទីកន្លែងកំណើតនៃក្រុមជនជាតិ និងក្រុមភាសាជាង ២០០ ក្រុមផ្សេងៗគ្នា។ សាសនាឥស្លាម (៥៥.១%) និងសាសនាគ្រិស្ត (៤១.១%) គឺជាសាសនាដ៏និយមបំផុតក្នុងប្រទេសឆាដ។[២][១០]
ចាប់ផ្តើមដំបូងនៅសហវត្សទី៧ មុនគ.ស មនុស្សជាច្រើនបានផ្លាស់ប្តូរទីលំនៅចូលទៅក្នុងតំបន់អាងទឹកឆាដ។ នៅចុងសហសវត្សទីមួយនៃគ.ស. រដ្ឋនិងអាណាចក្រមួយចំនួនបានលេចឡើង និងដួលរលំទៅវិញនៅក្នុងតំបន់សាហែលនៃប្រទសឆាដសព្វថ្ងៃដោយរដ្ឋនីមួយៗច្រើនផ្តោតលើការគ្រប់គ្រងផ្លូវពាណិជ្ជកម្មឆ្លងមហាវាលខ្សាច់សាហារ៉ា។ ប្រទេសបារាំងបានចូលកាន់កាប់ទឹកដីនេះនៅក្នុងឆ្នាំ១៩២០ ហើយបានកាត់បញ្ចូលវាជាផ្នែកមួយនៃទឹកដីអាហ្វ្រិក-អេក្វាទ័របារាំង។ នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៦០ ឆាដបានទទួលឯករាជ្យក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកហ្វ្រង់ស័រ ថមបាល់បេ។ ការមិនពេញចិត្តចំពោះគោលនយោបាយរបស់លោកនៅភាគខាងជើងដោយប្រជាជនមូស្លីមបាននាំឱ្យផ្ទុះនូវសង្រ្គាមស៊ីវិលដ៏យូរអង្វែងមួយនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦៥។ នៅឆ្នាំ១៩៧៩ ពួកឧទ្ទាមបានដណ្តើមយករដ្ឋធានី និងបញ្ចប់នូវអនុត្តរភាពរបស់ក្រុមបក្សពួកភាគខាងត្បូង។ បន្ទាប់មក មេបញ្ជាការនៃក្រុមឧទ្ទាមដែលទើបដណ្តើមអំណាចបានក៏ចាប់ផ្តើមឈ្លោះប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងគ្នារហូតដល់លោកហ៊ីសេនេ ហាប្រេបានកម្ចាត់រាល់គូប្រឆាំងរបស់លោកអស់។ ជម្លោះឆាដ–លីប៊ីបានផ្ទុះឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៨ ដោយមានការលុកលុយពីភាគីលីប៊ីហើយវាបានបញ្ចប់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨៧ បន្ទាប់ពីមានការចូលធ្វើអន្តរាគមន៍ពីសំណាក់យោធាបារាំង។ លោកហ៊ីសេនេ ហាប្រេត្រូវបានទម្លាក់ចេញពីអំណាចនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩០ ដោយលោកឧត្តមសេនីយ៍អ៊ីឌ្រីស ដេប៊ី។ ដោយមានការគាំទ្រពីបារាំង ទំនើបកម្មនៃកងទ័ពជាតិឆាដត្រូវបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៩១។ ចាប់ពីឆ្នាំ២០០៣ មកវិបត្តិដារហ្វួរក្នុងប្រទេសស៊ូដង់បានរីករាលដាលចូលព្រំដែនឆាដដែលជាហេតុនាំឱ្យប្រទេសនេះកើតមានអស្ថិរភាពសន្តិសុខ និងនយោបាយ។ ខណៈខ្លួនជាប្រទេសក្រីក្រស្រាប់ទៅហើយ ឆាដនិងប្រជាជនខ្លួនត្រូវបង្ខំចិត្តតស៊ូបន្ថែមទៀតដើម្បីជួយទទួលផ្គត់ផ្គង់ជនភៀសខ្លួនពីប្រទេសស៊ូដង់ប្រមាណរាប់សែននាក់មករស់នៅក្នុងនិងជុំវិញជំរុំនានានៅភាគខាងកើតប្រទេស។
ភាពវឹកវរនិងចលាចលបានគ្រប់ដណ្តប់លើប្រវត្តិសាស្ត្រសហសម័យរបស់ឆាដហើយជាលទ្ធផល ឆាដបានក្លាយជាប្រទេសក្រីក្រនិងពុករលួយបំផុតនៅលើពិភពលោក។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៣ ប្រេងឆៅបានក្លាយជាប្រភពចម្បងនៃផលិតផលនាំចេញរបស់ប្រទេសនេះ។ ប្រទេសឆាដមានបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរបំផុតដោយមានករណីរំលោភបំពានកើតឡើងជាញឹកញាប់ដូចជា ការចាប់មនុស្សដាក់ពន្ធនាគារតាមអំពើចិត្ត ការសម្លាប់ក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ និងការកំណត់កម្រិតសេរីភាពស៊ីវិលដោយកងកម្លាំងសន្តិសុខនិងកងយោធាប្រដាប់អាវុធជាដើម។
ប្រវត្តិសាស្ត្រ[កែប្រែ]
![]() | ផ្នែកនេះទទេ។ អ្នកអាចជួយបានដោយបន្ថែមព័ត៌មាន។ |
ឯកសារយោង[កែប្រែ]
- ↑ (បារាំង) Analyse Thematique des Resultats Definitifs Etat et Structures de la Population. Institut National de la Statistique, des Études Économiques et Démographiques du Tchad Archived from the original on 2019-12-28
- ↑ ២,០ ២,១ Religions in Chad | PEW-GRF
- ↑ ៣,០ ៣,១ Ramadane, Mahamat (2 October 2022). "Junta set to stay in power after Chad delays elections by two years". Reuters. https://www.reuters.com/world/africa/junta-set-stay-power-after-chad-delays-elections-by-two-years-2022-10-02/.
- ↑ Le TCHAD en bref (in fr). INSEED (22 July 2013) Archived from the original on 22 ធ្នូ 2015
- ↑ (បារាំង) Projections demographiques 2009–2050 Tome 1: Niveau national (Report). INSEED. July 2014. p. 7. បានដាក់ទុកឯកសារ ពី[១] នៅថ្ងៃ 2015-12-22. https://web.archive.org/web/20151222154146/http://www.inseedtchad.com/IMG/pdf/projections_demographiques_nationales.pdf។ បានយកមក 8 ធ្នូ 2021.
- ↑ (បារាំង) DEUXIEME RECENSEMENT GENERAL DE LA POPULATION ET DE L'HABITAT (RGPH2, 2009): RESULTATS GLOBAUX DEFINITIFS (Report). INSEED. March 2012. p. 7. បានដាក់ទុកឯកសារ ពី[២] នៅថ្ងៃ 2015-09-24. https://web.archive.org/web/20150924035230/http://www.inseedtchad.com/IMG/pdf/rapport_resultats_definitifs_rapport.pdf។ បានយកមក 8 ធ្នូ 2021.
- ↑ ៧,០ ៧,១ ៧,២ ៧,៣ (អង់គ្លេស) ឆាដ. មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ
- ↑ Gini Index. World Bank
- ↑ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene. United Nations Development Programme. 2020. pp. 343–346. ល.ស.ប.អ. 978-92-1-126442-5. http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf។ បានយកមក 8 ធ្នូ 2021.
- ↑ Enquête Démographique et de Santé 1996–1997
![]() |
អត្ថបទនេះគឺជាអត្ថបទខ្លីមិនពេញលេញ។ លោកអ្នកអាចជួយវីគីភីឌាដោយសរសេរពង្រីកបន្ថែម។ |
- Pages using duplicate arguments in template calls
- Pages containing cite templates with deprecated parameters
- Pages which use infobox templates with ignored data cells
- Articles to be expanded
- All articles to be expanded
- Articles with empty sections
- All articles with empty sections
- អត្ថបទខ្លីមិនពេញលេញ
- ឆាដ
- ប្រទេសគ្មានព្រំដែនជាប់សមុទ្រ
- រដ្ឋសមាជិកនៃសហភាពអាហ្វ្រិក
- រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រតិបត្តិការឥស្លាម
- រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការអន្តរជាតិនៃក្រុមប្រទេសនិយាយភាសាបារាំង
- រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ
- សាធារណរដ្ឋ
- ប្រទេសអាហ្វ្រិកកណ្តាល
- ប្រទេសសាហារ៉ា
- ប្រទេសនៅអាហ្វ្រិក