Jump to content

តាលីបង់

ពីវិគីភីឌា
តាលីបង់
طالبان
ស្ថាបនិក
មេដឹកនាំកំពូល
ស្ថាប័នអភិបាលក្រុមប្រឹក្សាថ្នាក់ដឹកនាំ
កាលបរិច្ឆេទនៃប្រតិបត្តិការ
ក្រុមភាគច្រើនជាជនជាតិប៉ាស្តុន[១][២] ភាគតិចជា ជនជាតិតាជិក និងជនជាតិអ៊ូសបេក[៣][៤]
ទីស្នាក់ការកណ្តាលកាន់ដាហារ (១៩៩៤–២០០១, ២០២១–បច្ចុប្បន្ន)
តំបន់សកម្មអាហ្វហ្កានីស្ថាន
មនោគមវិជ្ជា
ទំហំកម្លាំងស្នូល
  • ៤៥,០០០ (ឆ្នាំ២០០១)[១៨]
  • ១១,០០០ (ឆ្នាំ២០០៨)[១៩]
  • ៣៦,០០០ (ឆ្នាំ២០១០)[២០]
  • ៦០,០០០ (ឆ្នាំ២០១៤)[២១]
  • ៦០,០០០ (ឆ្នាំ២០១៧; មិនរាប់ចំនួនកងជីវពលប្រមាណ ៩០,០០០ នាក់ និងកងកម្លាំងគាំទ្រប្រមាណ ៥០,០០០ នាក់ទៀត)[២២]
  • ៧៥,០០០ (ឆ្នាំ២០២១)[២៣][២៤][២៥]
សម្ព័ន្ធមិត្តអនុក្រុម សម្ព័ន្ធមិត្តជារដ្ឋ
សម្ព័ន្ធមិត្តមិនមែនជារដ្ឋ
សត្រូវសត្រូវជារដ្ឋ និងអន្តររដ្ឋាភិបាល
សត្រូវជាបក្សសម្ព័ន្ធ
សមរភូមិនិងសង្គ្រាម

តាលីបង់ (អក្សរឡាតាំង៖ Taliban; ភាសាបាស្តូ៖ طالبان‎, ប្រែមកថា 'និស្សិត')[៥៨] គឺជាចលនានយោបាយសាសនាឌីអូបង់ឌីនិយមឥស្លាម និងជាអង្គការសកម្មប្រយុទ្ធមួយនៅប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន។ ក្រុមនេះបានគ្រប់គ្រងប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានប្រមាណបីភាគបួនពីឆ្នាំ១៩៩៦ រហូតដល់ឆ្នាំ២០០១ មុនពេលត្រូវបានផ្តួលរំលំតាមរយៈការឈ្លានពានពីសហរដ្ឋអាមេរិក។ ក្រោយពីមានការតស៊ូបះបោរអស់រយៈពេលជិត ២០ ឆ្នាំ តាលីបង់ក៏បានវាយដណ្តើមយករដ្ឋធានីកាប៊ុលមកវិញនៅថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ ពោលគឺបន្ទាប់ពីកងកម្លាំងបរទេសចម្រុះភាគច្រើនបានដកខ្លួនចេញពីអាហ្វហ្កានីស្ថាន ដែលនាំឱ្យតាលីបង់អាចឡើងគ្រប់គ្រងប្រទេសទាំងមូលបានរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាក្ដី រដ្ឋាភិបាលតាលីបង់មិនត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយប្រទេសណាមួយឡើយ។ រដ្ឋាភិបាលខ្លួន​ត្រូវ​បានមនុស្សជាច្រើន​រិះ​គន់​អំពីរឿងរឹតបន្តឹងសិទ្ធិ​សេរីភាព​មនុស្ស​នៅក្នុង​ប្រទេស រួម​មាន​សិទ្ធិ​នារី និង​ស្ត្រី​ក្នុង​ការ​ប្រកបរបរ​ការងារផ្សេងៗ និង​ការ​ទទួល​បាន​ការ​អប់រំជាដើម។[៥៩]

តាលីបង់បានលេចរូបរាងឡើងជាលើកដំបូងនៅក្នុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៤ ហើយបានក្លាយជាក្រុមបក្សសម្ព័ន្ធដ៏សំខាន់មួយនាអំឡុងសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិលអាហ្វហ្កានីស្ថាន[៦០] និងមានសមាជិកភាគច្រើនជានិស្សិតជនជាតិប៉ាស្តុនមកពីភាគខាងត្បូងនិងខាងកើតនៃប្រទេសដោយពួកគេសុទ្ធតែធ្លាប់បានទទួលការអប់រំនៅតាមសាលាប្រពៃណីឥស្លាម។[៦១] នៅក្រោមការដឹកនាំរបស់ម៉ូហាម៉ាដ អូមារ ចលនាមួយនេះបានរីករាលដាលទៅពាសពេញផ្ទៃប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានរហូតទាន់តែអាចវាយដណ្តើមយកអំណាចបាននៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៦ និងបានគ្រប់គ្រងលើទឹកដីប្រមាណបីភាគបួននៅក្រោមរបបថ្មីមួយដែលគេតែងស្គាល់ថា អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថានលើកទីមួយ។ រដ្ឋាភិបាលតាលីបង់នាពេលនោះត្រូវបានប្រឆាំងដោយកងជីវពលមួយក្រុមហៅ សម្ព័ន្ធភាពខាងជើង ខណៈដែលក្រុមមួយនេះបានកាន់កាប់ផ្នែកខ្លះនៃភាគឦសានប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន និងត្រូវជាក្រុមដែលគេទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិថាជារដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់នៃរបបរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន។ ក្រុមតាលីបង់បានគ្រប់គ្រងប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានមួយភាគធំរហូតដល់ត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយសហរដ្ឋអាមេរិកនៅខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០១។ ក្រោយពីត្រូវបានផ្ដួលរំលំទៅបាត់ សមាជិកតាលីបង់ជាច្រើនបាននាំគ្នាភៀសខ្លួនរត់ទៅប្រទេសប៉ាគីស្ថានដែលមានព្រំដែនជាប់អាហ្វហ្កានីស្ថាននោះ។

ភ្លាមៗ ក្រុមតាលីបង់បានប្រជុំគ្នាបង្កើតចេញជាចលនាបះបោរប្រឆាំងនឹងសាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថានដែលគាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិក និងព្រមទាំងកងកម្លាំងជំនួយសន្តិសុខអន្តរជាតិដែលគាំទ្រដោយណាតូ។ នៅខែឧសភា ឆ្នាំ២០០២ សមាជិកនិរទេសនៃតាលីបង់បានបង្កើតក្រុមប្រឹក្សាថ្នាក់ដឹកនាំឡើង ដែលមានមូលដ្ឋាននៅទីក្រុងគ្វេទតាក្នុងប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ហៃបាទូឡា អាហ៊ុងហ្សាដា តាលីបង់បានបើកប្រតិបត្តិការយោធានៅក្នុងខែឧសភា ឆ្នាំ២០២១ ដែលឈានដល់ការដួលរលំនៃទីក្រុងកាប៊ុលនៅថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ និងនាំឱ្យតាលីបង់បានកាន់កាប់ប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានឡើងវិញ។ សាធារណរដ្ឋ​ឥស្លាម​ត្រូវ​បាន​រំលាយ ហើយ​របប​អេមីរ៉ាតឥស្លាម​ត្រូវ​បាន​ស្ដារ​ឡើង​វិញ។

ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៩៦ រហូតដល់ឆ្នាំ២០០១ ក្រុមតាលីបង់បានត្រួតត្រាលើទឹកដីប្រមាណបីភាគបួននៃប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានទាំងមូលហើយបានអនុវត្តច្បាប់ឥស្លាមដ៏តឹងរឹងដែលគេតែងនិយមហៅថា"សារីយ៉ា" (شَرِيعَة‎)។

ឈ្មោះ

[កែប្រែ]
[icon] ផ្នែកនេះទទេ។ អ្នកអាចជួយបានដោយបន្ថែមព័ត៌មាន។

ផ្ទៃរឿង

[កែប្រែ]

អន្តរាគមន៍របស់សូវៀតក្នុងអាហ្វកានីស្ថាន (១៩៧៨–១៩៩២)

[កែប្រែ]
ប្រធានាធិបតីអាមេរិកលោករ៉ូណាល់ រីហ្កេននៅក្នុងជំនួបជាមួយថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលរបស់ក្រុមមូចាហ៊ីឌីននៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨៣

បន្ទាប់ពីសូវៀតបានចូលឈ្លានពាននិងកាន់កាប់ប្រទេសអាហ្វកានីស្ថាននៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ ចលនាមូចាហ៊ីឌីនក៏បានបង្កើតឡើងដើម្បីធ្វើសកម្មភាពប្រឆាំងនឹងកងកម្លាំងសូវៀត។ មេដឹកនាំមូលដ្ឋានក្រុមតាលីបង់ស្ទើរទាំងអស់គឺសុទ្ធតែធ្លាប់បានបម្រើការឱ្យចលនាមូចាហ៊ីឌីននៅអំឡុងសង្គ្រាមសូវៀត–អាហ្វកានីស្ថាន។[៦២]

ប្រធានាធិបតីប៉ាគីស្ថាននាពេលនោះគឺលោកមហាម៉ាដ ស៊ា-អ៊ូល-ហាក់បានកើតការព្រួយបារម្ភខ្លាចសហភាពសូវៀតបន្តវាយចូលប្រទេសរបស់ខ្លួនទៀតដូច្នេះហើយ មហាម៉ាដក៏បញ្ជូនឧត្តមសេនីយ៍របស់លោកមួយរូបទៅប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអូឌីតដើម្បីឃោសនានិងប្រមូលសម្លេងគាំទ្រឱ្យចលនាតស៊ូប្រឆាំងសូវៀតនៅឯអាហ្វកានីស្ថាន។ មិនយូរប៉ុន្មាន រដ្ឋាភិបាលអារ៉ាប៊ីសាអូឌីតរួមជាមួយទីភ្ញាក់ងារស៊ើបការណ៍កណ្តាលរបស់អាមេរិកក៏ផ្តល់ជំនួយជាថវិកានិងគ្រឿងសព្វាវុធទៅឱ្យចលនាមូហាហ៊ីឌីនតាមរយៈទីភ្ញាក់ងារស៊ើបការណ៍អន្តរសេវាកម្ម (ISI) របស់ប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។[៦៣] ក្នុងទស្សវត្តរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ ទាហានអាហ្វកានីស្ថានជាង ៩០,០០០ នាក់ត្រូវបានទទួលការហ្វឹកហ្វឺនពី ISI ដោយនៅក្នុងនោះក៏មានមហាម៉ាដ អូម៉ារផងដែរ។[៦៣]

សង្គ្រាមស៊ីវិលអាហ្វកានីស្ថាន (១៩៩២–១៩៩៦)

[កែប្រែ]
សូមមើលផងដែរ: សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងអាហ្វកានីស្ថាន (១៩៩២–១៩៩៦)

នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៩២ បន្ទាប់ពីរបបកុម្មុយនិស្តដែលគាំទ្រដោយសូវៀតបានផ្តួលរំលំរួច គណបក្សនយោបាយអាហ្វកានីស្ថានជាច្រើនបានយល់ស្របលើកិច្ចព្រមព្រៀងប៉េស្សាវ៉ារហើយបានរួមគ្នាតែងតាំងរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្នមួយសម្រាប់អន្តរកាលឆ្ពោះទៅរកសន្តិភាព។ បក្សពួកភាគច្រើនក្នុងចលនាមូហាហ៊ីឌីនមិនបានចូលរួមក្នុងអន្តរកាលនេះទេ។ វិបត្តិនយោបាយបានផុសចេញឡើងភ្លាមៗនៅអាហ្វកានីស្ថានបន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្នបានបង្កើតឡើងមក នេះគឺដោយសារតែការចង់ដណ្តើមអំណាចគ្នាកាន់កាប់រវាងបក្សពួកនយោបាយដែលយល់ស្របពីមុនៗ។[៦៤]

គណបក្សឥស្លាមគូលប៊ូដង់ដែលជាបក្សពួកសមាជិកនៅក្នុងចលនាមូហាហ៊ីឌីន មិនបានចេញទទួលស្គាល់រដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្នថ្មីទេហើយនៅអំឡុងខែមេសា ក្រុមមួយនេះបានសម្រុកចូលរដ្ឋធានីកាប៊ុលដើម្បីដណ្តើមអំណាចកាន់កាប់ផ្ទាល់ខ្លួនដែលជាហេតុនាំឱ្យសង្គ្រាមស៊ីវិលថ្មីផ្ទុះឡើង។ នៅខែឧសភា បក្សពួកមួយនេះបានចាប់ផ្តើមបើកការវាយប្រហារលើកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ននៅទីក្រុងកាប៊ុល។[៦៥] ប្រតិបត្តិការរបស់ក្រុមនេះត្រូវបានទទួលការគាំទ្រពី ISI របស់ប្រទេសប៉ាគីស្ថានទាំងជំនួយថវិកានិងយោធា។[៦៦] ដោយមើលឃើញផលប្រយោជន៍ច្រើន ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់បានឆ្លៀតឱកាសចូលគាំទ្រកងកម្លាំងបក្សរួបរួមឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថានខណៈដែលអារ៉ាប៊ីសាអូឌីតបានផ្តល់ការគាំទ្រដល់សហភាពឥស្លាមដើម្បីរំដោះអាហ្វកានីស្ថាន។[៦៥][៦៧][៦៨] ជម្លោះរវាងបក្សពួកទាំងអស់នេះបានអូសទាញអាហ្វកានីស្ថានឱ្យធ្លាក់ចូលកាន់តែជ្រៅបន្ថែមទៀតទៅក្នុងភ្លើងសង្គ្រាមស៊ីវិល។

បក្សតាលីបង់បានលេចចេញឡើងនៅផ្នែកខាងត្បូងនៃទីក្រុងកាន់ដាហារនៅអំឡុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៤

បទឈប់បាញ់ទាំងឡាយដែលត្រូវចរចាគ្នារួចបានចូលជាធរមានបានរយៈពេលតែពីរបីថ្ងៃប៉ុណ្ណោះមុននឹងត្រូវផ្ទុះជម្លោះថ្មីម្តងហើយម្តងទៀត។[៦៥] ទោះជាជម្លោះបានរុញបន្តទៅក្តីប៉ុន្តែផ្នែកខ្លះនៃប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានមិនបានទទួលផងប៉ះពាល់អ្វីធំដុំច្រើននោះទេដូចជានៅតំបន់ដែលស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋមន្ត្រីម៉ាស៊ូដនិងទីក្រុងហេរ៉ាដជាដើម។[ត្រូវការអំណះអំណាង]

ចំណែកឯទឹកដីភាគខាងត្បូងវិញគឺមិនស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់បក្សពួកសង្គ្រាមណាមួយឡើយដោយទឹកដីទាំងនោះត្រូវជាកម្មសិទ្ធិរបស់មេដឹកនាំតាមតំបន់នីមួយៗ។ ទីបំផុត ក្រុមតាលីបង់ក៏បានលេចរូបរាងឡើងនៅចុងខែសីហា ឆ្នាំ១៩៩៤ ដោយបានអះអាងថាខ្លួននឹងរំដោះប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានចេញពីអំពើពុករលួយនិងភាពចលាចលដែលកំពុងបង្កឡើងដោយបក្សពួកផ្សេងៗរួចបើបានជោគជ័យ ខ្លួននឹងបង្កើតចេញជារបបថ្មីដែលមានសាសនាឥស្លាមជាគ្រឹះ។[ត្រូវការអំណះអំណាង]

ប្រវត្តិ

[កែប្រែ]
សូមមើលផងដែរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រតាលីបង់

១៩៩៤

[កែប្រែ]
ព័ត៌មាន​បន្ថែម: [[:សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងអាហ្វកានីស្ថាន (១៩៩២–១៩៩៦)]]

តាលីបង់គឺជាចលនារបស់និស្សិតសាសនា (តាលីប) មកពីតំបន់ប៉ាស្តុននៃភាគខាងកើតនិងខាងត្បូងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថាន ពួកគេគឺសុទ្ធតែធ្លាប់ទទួលបានការអប់រំនៅតាមសាលាប្រពៃណីសាសនាឥស្លាមនៅក្នុងប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។[៦៩] ចលនាតាលីបង់ក៏មានសមាជិកដើមកំណើតតាជិកនិងអ៊ូសបេកដែរហើយពួកគេបាន"ដើរតួយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងកំណើនប្រជាប្រិយភាពនិងភាពជោគជ័យរបស់តាលីបង់"។[៧០]

ការអប់រំនិងហេតុផល

[កែប្រែ]

នៅអំឡុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៤ មហាម៉ាដ អូម៉ារនិងនិស្សិតរបស់លោកចំនួន ៥០ នាក់បានសម្រេចបង្កើតចលនាតាលីបង់ឡើងនៅទីក្រុងកាន់ដាហារ។[៧][៧១][៧២] មូលហេតុក្រោយការបង្កើតចលនានេះគឺដោយសារគាត់មិនសប្បាយចិត្តដែលច្បាប់ឥស្លាមមិនត្រូវបានតម្លើងជាច្បាប់កំពូលនៅអាហ្វកានីស្ថានបន្ទាប់ពីបានផ្តួលរំលំរបបកុម្មុយនិស្តរួចហើយឥឡូវនេះ លោកជាមួយនឹងគ្នីគ្នាលោកបានសន្យាថានឹងកម្ចាត់មេដឹកនាំចលនាផ្សេងៗនិងឧក្រិដ្ឋជនទាំងប៉ុន្មានចេញពីអាហ្វកានីស្ថានទាំងអស់។[៧]

ច្រើនខែក្រោយមក ចំនួនសមាជិកនៃចលនារបស់អូម៉ារបានកើនដល់ ១៥,០០០ នាក់ដែលភាគច្រើនជាជនភៀសខ្លួនមកពីសាលាសាសនាឥស្លាមនៅប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។

ក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីជួយចលនាបះបោរប្រឆាំងនឹងសូវៀត រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកបានផ្តល់សៀវភៅសិក្សាជាសម្ងាត់ដោយលើកកម្ពស់ការបង្រៀនសាសនាឥស្លាមបែកសកម្មប្រយុទ្ធនិងរួមបញ្ចូលរូបភាពនៃអាវុធនិងទាហានដើម្បីបណ្តុះកុមារឱ្យស្អប់ជនឈ្លានពានបរទេស។ ក្រុមតាលីបង់បានយកសៀវភៅអាមេរិកទាំងនោះមកសិក្សាប៉ុន្តែបានគូសមុខមនុស្សក្នុងសៀវភៅនោះចោលដោយរក្សាតាមគោលការណ៍ដ៏តឹងរឹងរបស់ពួកគេ។ ទីភ្ញាក់ងារដើម្បីការអភិវឌ្ឍអន្តរជាតិសហរដ្ឋអាមេរិកបានចំណាយប្រាក់រាប់លានដុល្លារទៅសាកលវិទ្យាល័យណេប្រាស្កានៅរដ្ឋអូម៉ាហានាអំឡុងទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៨០ ដើម្បីបោះពុម្ភសៀវភៅសិក្សាបន្ថែមជាភាសាក្នុងស្រុករបស់អាហ្វកានីស្ថាន។[៧៣]

ក្រុមតាលីបង់ដំបូងបានផ្តាច់ជ្ញារចិត្តបន្តប្រតិបត្តិការរបស់ខ្លួនព្រោះតែពួកគេមើលឃើញទុក្ខសោករបស់ប្រជាជនអាហ្វកានីស្ថានដែលពួកគេជឿថាបណ្តាលមកពីភាពលោភលន់ចង់បានអំណាចរវាងក្រុមបក្សពួកនយោបាយផ្សេងៗនៅក្នុងប្រទេសនិងដោយមិនប្រកាន់ខ្ជាប់ក្រមសីលធម៌សាសនាឥស្លាម។[៧][៨][៩]

អន្តរាគមន៍របស់ប៉ាគីស្ថាន

[កែប្រែ]

ប្រភពមួយចំនួនបានថ្លែងថាប្រទេសប៉ាគីស្ថានបានលូកដៃចូលធ្វើអន្តរាគមន៍នៅអំឡុងខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩៤ ដើម្បី"បង្កើត"ក្រុមតាលីបង់ឡើង។[៧៤] ទីភ្ញាក់ងារស៊ើបការណ៍អន្តរសេវារបស់ប៉ាគីស្ថាន (ISI) មានទំនោរគាំទ្រតាលីបង់ខ្លាំងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៤ ដោយសង្ឃឹមថាអំណាចគ្រប់គ្រងថ្មីមួយនេះនឹងផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់ខ្លួននាពេលខាងមុខ។[៧] ទោះជាតាលីបង់បានទទួលជំនួយហិរញ្ញវត្ថុពីប៉ាគីស្ថាននៅរវាងឆ្នាំ១៩៩៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៦ ក្តីហើយទោះបីជា"ប៉ាគីស្ថានបានខំប្រឹងគាំទ្រចលនាតាលីបង់ពីឆាក់ដំបូងក៏ដោយក៏ទំនាក់ទំនងរវាងបក្សពួកទាំងពីរនូវតែមានភាពផុយស្រួយនិងមានគោលដៅខុសៗពីគ្នា។ ISI និងប៉ាគីស្ថានមានគោលបំណងចង់គ្រប់គ្រងប្រើប្រាស់ចលនានេះខណៈដែលថ្នាក់ដឹកនាំតាលីបង់កំពុងរកផែនការនិងល្បិចដើម្បីធ្វើប្រតិបត្តិការប្រកបដោយឯករាជ្យភាពផងនិងទទួលបានការគាំទ្រផង"។ អ្នកគាំទ្រតាលីបង់ធំជាងគេនៅប្រទេសប៉ាគីស្ថានគឺលោកឧត្តមសេនីយ៍ណាស៊ីរូឡា បាបារដោយលោកជឿថាតាលីបង់អាហ្វកានីស្ថានអាចជាចំណុចនយោបាយភូមិសាស្ត្រដ៏សំខាន់និងដោយសារក្រុមនេះជា"ក្រុមតំណាងឌីអូបង់ឌីនិយមដែលអាចដើរតួជាគូប្រជែងនឹងឥទ្ធិពលវ៉ាហាប៊ីយ៉ាដែលកំពុងរីករាលដាលនៅក្នុងតំបន់"។[៧៥]

ការឡើងត្រួតត្រាទីក្រុងកាន់ដាហារ

[កែប្រែ]

នៅថ្ងៃទី៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៩៤ តាលីបង់បានធ្វើការវាយប្រហាររួចកាន់កាប់ទីក្រុងកាន់ដាហារ។[៧] មុនថ្ងៃទី៤ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៩៥ តាលីបង់បានគ្រប់គ្រងខេត្តចំនួន ១២។[៧] ក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធនៅតាមតំបន់ភាគច្រើនបានសុំទទួលចុះចាញ់ដោយមិនប្រើកម្លាំងតបតវិញទេ។ មេបញ្ជាការរបស់អូម៉ារខ្លះធ្លាប់ជាអតីតមេបញ្ជាការយោធាខ្នាតតូចនិងខ្លះទៀតជាគ្រូបង្រៀនម៉ាដ្រាសា (សាលាឬវិទ្យាស្ថានអប់រំសាសនាទាំងឡាយនៅក្នុងវប្បធម៌ឥស្លាម)។[៧៦][៧៧][៧៨][៧៩][៨០] នេះជាដំណាក់កាលមួយដែលប្រជាប្រិយភាពរបស់ក្រុមតាលីបង់បានលេចឡើងព្រោះក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ក្រុមនេះ៖ អំពើពុករលួយត្រូវបានទាត់ចោល សណ្តាប់ធ្នាប់សង្គមត្រូវបានស្តារឡើងវិញ ផ្លូវនិងបរិវេណរបស់តាលីបង់មានសុវត្ថិភាពជាងមុន។[៧]

១៩៩៥–កញ្ញា ១៩៩៦

[កែប្រែ]
ផែនទីនយោបាយប្រទេសអាហ្វកានីស្ថាននៅចុងឆ្នាំ១៩៩៦ ក្រោយពីតាលីបង់បានដណ្តើមកាន់កាប់រដ្ឋធានីកាប៊ុល

ដើម្បីបង្កើនការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួនលើប្រទេសអាហ្វកានីស្ថាន ក្រុមតាលីបង់បានចាប់ផ្តើមពង្រីកអំណាចនិងឥទ្ធិពលពីក្រៅមូលដ្ឋានកាន់ដាហារដោយវាតទីយកទឹកដីជិតខាងបន្តិចម្តងៗ។ នៅដើមឆ្នាំ១៩៩៥ ចលនាតាលីបង់បានឆ្ពោះសម្រុកទៅរដ្ឋធានីកាប៊ុលប៉ុន្តែត្រូវទទួលបរាជ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរនៅក្នុងដៃកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលនៃរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន។ ខណៈពេលកំពុងដកថយចេញពីកាប៊ុល ក្រុមតាលីបង់បានធ្វើការបាញ់ប្រហារមកលើទីក្រុង[៨១]ដែលបណ្តាលឱ្យស្លាប់ជនស៊ីវិលមួយចំនួន។ បណ្តាញសារព័ត៌មានបានចាប់ផ្តើមផ្សព្វផ្សាយនៅអំឡុងខែមីនា ឆ្នាំ១៩៩៥ ថាក្រោយពីសកម្មភាពបាញ់ប្រហារ ក្រុមតាលីបង់បានបាត់បង់នូវសេចក្តីគោរពនិងជំនឿពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋហើយត្រូវបានប្រជាពលរដ្ឋមើលឃើញថាជា បក្សពួកយោធាដែល"ស្រេកឃ្លានអំណាច"មួយទៀតប៉ុណ្ណោះ។[៨២]

ក្រោយពីបានទទួលបរាជ័យជាច្រើនលើកមក ទីបំផុតតាលីបង់ក៏បានទទួលជោគជ័យម្តងទៀតដោយបានចូលកាន់កាប់ភាគខាងលិចនៃទីក្រុងហេរ៉ាដនៅថ្ងៃទី៥ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៥។ បន្ទាប់ពីមានការចោទប្រកាន់ពីរដ្ឋាភិបាលអាហ្វកានីស្ថានថាប្រទេសប៉ាគីស្ថានបានកំពុងជួយក្រុមតាលីបង់ ក្រុមមនុស្សមួយហ្វូងធំបានសម្រុកទៅបាតុកម្មនិងបំផ្លិចបំផ្លាញទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់ស្ថានទូតប៉ាគីស្ថានក្នុងទីក្រុងកាប៊ុល។[៨៣]

នៅថ្ងៃទី២៦ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៦ នៅពេលដែលតាលីបង់កំពុងត្រៀមប្រតិបត្តិការវាយប្រហារដ៏ធំមួយ មេបញ្ជាការនៃកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលអាហ្វកានីស្ថានបានបញ្ជាឱ្យកម្លាំងប្រឆាំងតាលីបង់ដកថយចេញពីទីក្រុងឆ្ពោះទៅភាគឥសាន្តនៃជួរភ្នំហិណ្ឌូឃូសវិញ។ ការធ្វើបែបនេះក៏ព្រោះតែខ្លាចមានករណីស្លាប់ជនស៊ីវិលបន្តទៀត ជាពិសេសគឺការប្រយុទ្ធគ្នាតាមទីប្រជុំជននេះឯង។ ចលនាតាលីបង់បានចូលក្នុងទីក្រុងកាប៊ុលនៅថ្ងៃទី២៧ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៦ រួចបានសម្រេចប្រកាសបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មីដែលគេតែងស្គាល់ថាអេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន។ ក្រុមអ្នកវិភាគបាននិយាយថាតាលីបង់នាពេលនោះគឺកំពុងតែវិវត្តទៅជាចលនាអាយ៉ងសម្រាប់បម្រើផលប្រយោជន៍តំបន់របស់ប្រទេសប៉ាគីស្ថានហើយ។[៦៧][៧៨][៨១][៨៤][៨៥][៨៦]

អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន (១៩៩៦–២០០១)

[កែប្រែ]
Main articles: សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងអាហ្វកានីស្ថាន (១៩៩៦–២០០១) and អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន

គោលដៅយោធារបស់តាលីបង់នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៩៦–២០០១ គឺស្តារសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គមនិងយោធាតាមសម័យអាប់ឌួរ រ៉ាម៉ាន់ដោយបង្កើតរដ្ឋដែលមានជនជាតិប៉ាស្តុនកាន់កាប់នៅតំបន់ភាគខាងជើងឡើងវិញ។[៨៧] តាលីបង់មានបំណងបង្កើតរដ្ឋាភិបាលឥស្លាមតាមរយៈច្បាប់និងសណ្តាប់ធ្នាប់ដោយផ្អែកលើច្បាប់មូលដ្ឋានសារីយ៉ា ស្របតាមសាលាហានាហ្វីនៃយុត្តាធិការសាសនាឥស្លាមនិងបញ្ញត្តិសាសនារបស់អូម៉ារលើទឹកដីអាហ្វកានីស្ថានទាំងមូល។ ត្រឹមឆ្នាំ១៩៩៨ រដ្ឋាភិបាលតាលីបង់បានត្រួតត្រាលើទឹកដីអាហ្វកានីស្ថានប្រមាណ ៩០%។[៧]

នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០០ សេចក្តីសម្រេច ១៣៣៣ នៃក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិបានប្រកាសថាប្រជាពលរដ្ឋអាហ្វកានីស្ថានកំពុងត្រូវការជំនួយមនុស្សធម៌ជាបន្ទាន់ហើយបានថ្កោលទោសសកម្មភាពរបស់តាលីបង់ក្នុងការប្រើប្រាស់ទឹកដីអាហ្វកានីស្ថានសម្រាប់បណ្តុះបណ្តាលហ្វឹកហ្វឺន"ក្រុមភេវរករ"និងបូករួមទាំងការផ្តល់ទីជម្រកសុវត្ថិភាពដល់អូសាម៉ា ប៊ីន ឡាឌែន ហើយជាលទ្ធផល ក្រុមប្រឹក្សាបានចេញសំណើដាក់ទណ្ឌកម្មធ្ងន់ធ្ងរលើចលនាតាលីបង់។[៨៨] នៅខែតុលា ឆ្នាំ២០០១ សហរដ្ឋអាមេរិករួមជាមួយនឹងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនបានវាយចូលឈ្លានពានអាហ្វកានីស្ថាននិងបានទម្លាក់តាលីបង់ចេញពីអំណាច។ ថ្នាក់ដឹកនាំតាលីបង់បានរត់ភៀសខ្លួនទៅប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។[៧]

អាហ្វកានីស្ថានក្រោមការដឹកនាំរបស់តាលីបង់

[កែប្រែ]

តាលីបង់បានឡើងកាន់អំណាចនៅឆ្នាំ១៩៩៦ ពោលគឺខណៈដែលសេដ្ឋកិច្ចនិងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធរបស់ប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញដោយសឹកសង្គ្រាមអស់រយៈពេលជាង ២០ ឆ្នាំកន្លងមក។ កង្វះទឹកស្អាតនិងភ្លើងអគ្គិសនី ស្បៀងអាហារ ផ្ទះសម្បែង និងរបស់ផ្សេងៗទៀតគឺជាបញ្ហាដែលមិនងាយដោះស្រាយដោយស្រួលៗនោះឡើយសម្រាប់ពួកតាលីបង់។ លើសពីនេះ រចនាសម្ព័ន្ធត្រកូលនិងគ្រួសារដែលផ្តល់ឱ្យអាហ្វកានីស្ថាននូវសំណាញ់សុវត្ថិភាពសង្គមនិងសេដ្ឋកិច្ចក៏ត្រូវបានទទួលរងខូចខាតយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរផងដែរ។ អត្រាមរណៈទារកនៅអាហ្វកានីស្ថាននាពេលនោះគឺខ្ពស់បំផុតនៅលើពិភពលោក។ មួយភាគបួននៃកុមារទាំងអស់បានស្លាប់មុនពេលពួកគេឈានចូលដល់អាយុ ៥ ឆ្នាំដែលត្រូវជាអត្រាខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងចំណោមប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍លើពិភពលោក។[៨៩][៩០][៩១]

អង្គការសប្បុរសធម៌ឬអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល (NGO) បានដើរតួយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងជួយផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារ ការងារ ការស្តារហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងការផ្តល់សេវាកម្មផ្សេងៗទៀតជូនប្រជាជនអាហ្វកានីស្ថានប៉ុន្តែក្រុមតាលីបង់វិញបានកើតការសង្ស័យយ៉ាងខ្លះចំពោះ"ជំនួយ"ដែលអង្គការទាំងនោះផ្តល់ឱ្យ។ ដោយមានករណីស្លាប់ជាងមួយលាននាក់ដោយសារតែសង្គ្រាម ចំនួនស្ត្រីមេម៉ាយនៅតាមគ្រួសារនីមួយៗបានកើនឈានដល់ ៩៨,០០០ នាក់គិតត្រឹមឆ្នាំ១៩៩៨។ នៅកាប៊ុលវិញ ផ្នែកជាច្រើននៃទីក្រុងនេះត្រូវរងការបំផ្លិចបំផ្លាញពីរុក្កែរ មីស៊ីល ឬអាវុធបំផ្ទុះផ្សេងៗ ហើយប្រជាជនប្រមាណ ១.២ លាននាក់បានទទួលផលប្រយោជន៍ពីជំនួយរបស់អង្គការបរទេស។ សង្គ្រាមស៊ីវិលនិងការភៀសខ្លួននូវតែបន្តកើតមាននៅក្នុងរបបរបស់តាលីបង់។ តំបន់ទីប្រជុំជនខ្លះដូចជាហេរ៉ាដ និងមាហ្សាត្រូវឆ្លងកាត់ការជម្លៀសប្រជាជនប្រមាណបីភាគបួននៃប្រជាជនមួយលាននាក់ដោយតាលីបង់ហើយមិនតែប៉ុណ្ណោះទីកន្លែងបម្រើសេវាកម្មនៅតាមទីប្រជុំជនទាំងនោះត្រូវបានក្រុមតាលីបង់ដុតបំផ្លាញដោយពួកគេគិតថាវាជាទីផ្តល់ប្រយោជន៍ដល់សត្រូវរបស់ខ្លួន។[៩២][៩៣][៩៤]

អ្នកធ្វើសេចក្តីសម្រេចរបស់តាលីបង់ពោលគឺលោកអូម៉ារផ្ទាល់បានកម្រចេញមុខមកនិយាយដោយផ្ទាល់ជាមួយជនបរទេសដែលមិនមែនជាជនមូស្លីមណាស់ ដូចនេះ បុគ្គលផ្តល់ជំនួយត្រូវដោះស្រាយជាមួយអន្តរការីដែលការយល់ព្រមនិងកិច្ចព្រមព្រៀងទាំងឡាយត្រូវបានបញ្ច្រាស។[៩៥][៩៦]

អសប បានសម្រេចចិត្តបង្កើនចំនួនបុគ្គលិកស្ត្រីមូស្លីមដើម្បីបំពេញតម្រូវការរបស់តាលីបង់បន្ទាប់មកក្រុមតាលីបង់បានតម្រូវឱ្យបុគ្គលិក អសប ដែលជាស្ត្រីមូស្លីមទាំងអស់ត្រូវធ្វើដំណើរចូលអាហ្វកានីស្ថានដើម្បីធ្វើពិធីចូលជាម៉ារាំ (បុគ្គលម្នាក់នៅក្នុងគ្រួសារដែលមិនអាចរៀបការបានឡើយ)។[៩៧] នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៨ តាលីបង់បានសម្រេចបិទការិយាល័យ NGO នៅកាប៊ុលដោយបង្ខំបន្ទាប់ពីអង្គការទាំងនោះបានបដិសេដមិនផ្លាស់ប្តូរចេញពីទីកន្លែងដែលត្រូវទម្លាក់គ្រាប់បែកទៅអតីតមហាវិទ្យាល័យពហុបច្ចេកទេសមួយកន្លែងតាមបញ្ជា។[៩៨] មួយខែក្រោយមក ការិយាល័យ សបអ ក៏បានបិទទ្វាលែងដំណើរការ។[៩៩] តម្លៃស្បៀងអាហារកាន់តែកើនឡើងនិងស្ថានភាពកាន់តែយ៉ាប់យ៉ឺន រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងផែនការលោកការី ឌីន មហាម៉ាដបានពន្យល់ថាការបាត់បង់ជំនួយមនុស្សធម៌នេះមិនមានអ្វីខុសពីពេលកាលមានជំនួយអ្វីទេ៖

យើងជាមូស្លីមជឿថាព្រះជាម្ចាស់ដែលមានអំណាចចេស្តានឹងចិញ្ចឹមថែរក្សាមនុស្សគ្រប់គ្នាតាមមធ្យោបាយមួយឬផ្សេងទៀត។ ប្រសិនបើអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលបរទេសចាកចេញនោះ វាគឺជាការសម្រេចចិត្តរបស់ពួកគេ។ ពួកយើងមិនបានបណ្តេញគេចេញឯណា។[១០០]

អង្គការមួយចំនួននៅកាន់ដាហារមិនបានទទួលរងផលប៉ះពាល់អ្វីនោះទេហើយបានបន្តប្រតិបត្តិការរបស់ពួកគេដូចធម្មតា។

មុខងារយោធាប៉ាគីស្ថានអំឡុងរបបតាលីបង់

[កែប្រែ]

ទីភ្ញាក់ងារស៊ើបការណ៍អន្តរសេវាកម្មនៃប្រទេសប៉ាគីស្ថាន (ISI) បានដើរតួយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងដំណើរបង្កើតចលនាតាលីបង់ឡើងនៅឆ្នាំ១៩៩៤។ ISI បានប្រើតាលីបង់ដើម្បីបង្កើតរបបមួយនៅអាហ្វកានីស្ថានដែលនឹងបង្កើតផលចំណេញនិងផលប្រយោជន៍ដល់ប៉ាគីស្ថានពិសេសគឺឥទ្ធិពលរបស់ពួកគេនៅក្នុងតំបន់។ បន្ទាប់ពីបានបង្កើតចលនាតាលីបង់ឡើងមក ISI និងយោធាប៉ាគីស្ថានតែងតែផ្តល់ជំនួញនិងការគាំទ្រផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ ភស្តុភារ និងយោធា។[១១៧]

បើយោងទៅតាមអ្នកជំនាញជនជាតិប៉ាគីស្ថានម្នាក់ឈ្មោះអាម៉េដ រ៉ាស៊ីតបានឱ្យដឹងថា"នៅរវាងឆ្នាំ១៩៩៤ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៩ ទាហានយោធាប៉ាគីស្ថានពីប្រមាណ ៨០,០០០ ទៅ ១០០,០០០ នាក់បានហ្វឹងហ្វាត់និងប្រយុទ្ធឱ្យខាងតាលីបង់នៅក្នុងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថាន"។ លោកពីទ័រ ថមសុនបានបញ្ជាក់ថារហូតត្រឹមព្រឹត្តិការណ៍ ៩/១១ យោធាប៉ាគីស្ថាននិងមន្រ្តី ISI រួមជាមួយនឹងបុគ្គលិកកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធប៉ាគីស្ថានរាប់ពាន់នាក់បានចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមនៅអាហ្វកានីស្ថាន។[១១៨][១១៩]

យោងតាមប្រភពអន្តរជាតិមួយចំនួននៅអំឡុងឆ្នាំ២០០១ បានឱ្យដឹងថា ទាហានប៉ាគីស្ថានប្រមាណ ២៨,០០០–៣០,០០០ នាក់រួមជាមួយយុទ្ធជនតាលីបង់ប្រមាណ ១៤,០០០–១៥,០០០ នាក់និងជនសកម្មប្រយុទ្ធអាល់កៃដាប្រមាណ ២,០០០–៣,០០០ នាក់បានរួមប្រយុទ្ធជាមួយគ្នាប្រឆាំងនឹងកងកម្លាំងប្រឆាំងតាលីបង់នៅអាហ្វកានីស្ថាន។ ប្រធានាធិបតីប៉ាគីស្ថាននាពេលនោះគឺលោកពែវ៉េស មូសារ៉ាហ្វ (ហើយក៏ជាមេបញ្ជាការកងទ័ពប៉ាគីស្ថានផងដែរ) គឺជាអ្នកដែលទទួលខុសត្រូវចំពោះសេចក្តីសម្រេចបញ្ជូនទាហានប៉ាគីស្ថានរាប់ពាន់នាក់ទៅប្រយុទ្ធខាងក្រុមតាលីបង់នៅអាហ្វកានីស្ថាន។ ក្នុងចំណោមជនជាតិប៉ាគីស្ថានប្រមាណ ២៨,០០០ នាក់ដែលកំពុងប្រយុទ្ធនៅអាហ្វកានីស្ថាន មាន ៨,០០០ នាក់ជាសកម្មប្រយុទ្ធដែលត្រូវបានកេណ្ឌជ្រើសរើសក្នុងម៉ាដ្រាសាដើម្បីយកទៅបំពេញជួរកងទ័ពតាលីបង់។ ឯកសារឆ្នាំ១៩៩៨ ដោយក្រសួងរដ្ឋអាមេរិកបានបញ្ជាក់ថា យុទ្ធជនតាលីបង់ពីប្រមាណ ២០% ទៅ ៤០% គឺមានដើមកំណើតមកពីប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។[១២៦]

នៅថ្ងៃទី១ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៩៧ តាលីបង់បានបើកការវាយប្រហារលើស៊ែប៊ឺហ្កានដែលជាមូលដ្ឋានយោធាដ៏សំខាន់មួយកន្លែងរបស់កងកម្លាំងប្រឆាំង។ មេមូលដ្ឋាននោះគឺលោកឌូស្តុមបាននិយាយឱ្យដឹងថា មូលហេតុដែលការវាយប្រហារនេះប្រកបទៅដោយជោគជ័យគឺដោយសារតែមានកងកុម្ម៉ង់ដូប៉ាគីស្ថានចំនួន ១,៥០០ នាក់បានចូលរួមហើយកម្លាំងទ័ពអាកាសប៉ាគីស្ថានក៏បានផ្តល់ជំនួយគាំទ្រផងដែរ។[១២៧]

នៅឆ្នាំ១៩៩៨ អ៊ីរ៉ង់បានចោទប្រកាន់ប៉ាគីស្ថានថាបានបញ្ជូនកងកម្លាំងអាកាសរបស់ខ្លួនទៅទម្លាក់គ្រាប់បែកនៅទីក្រុងមួយឈ្មោះម៉ាស្សា-អ៊ី-សារីហ្វនិងថែមទាំងបានចោទដោយផ្ទាល់លើកងទ័ពប៉ាគីស្ថានពី"បទឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមនៅក្រុងបាមីយ៉ាន"។ នៅឆ្នាំដដែរនោះ ប្រទេសរុស្ស៊ីបាននិយាយថា ប៉ាគីស្ថានគឺត្រូវមានទំនួលខុសត្រូវចំពោះ"ការពង្រឹងយោធា"របស់ពួកតាលីបង់នៅភាគខាងជើងអាហ្វកានីស្ថានដោយបញ្ជូនកងទ័ពប៉ាគីស្ថានមួយចំនួនធំដោយក្នុងនោះមានមួយចំនួនត្រូវបានចាប់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ដោយរណសិរ្សរួបរួមប្រឆាំងតាលីបង់។[១២៨][១២៩]

នៅអំឡុងឆ្នាំ២០០០ ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិបានដាក់ទណ្ឌកម្មហាមឃាត់ជំនួយផ្នែកយោធាដល់ក្រុមតាលីបង់ដោយមន្ត្រីអង្គការសហប្រជាជាតិបានសម្តៅលើប្រទេសប៉ាគីស្ថានផ្ទាល់។ អគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិបានរិះគន់ប៉ាគីស្ថានយ៉ាងច្បាស់ចំពោះសកម្មភាពគាំទ្រផ្នែកយោធារបស់ពួកគេហើយក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខបានបញ្ជាក់ទៀតថា "ខ្លួនពិតជាមានការព្រួយបារម្ភយ៉ាងខ្លាំងចំពោះរបាយការណ៍ពាក់ព័ន្ធនឹងចំនួនទាហានខាងក្រុមតាលីបង់រាប់ពាន់នាក់ដែលមិនមែនជាជនជាតិអាហ្វកានីស្ថាន"។ នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០១ ប្រទេសមួយចំនួនរួមទាំងសហរដ្ឋអាមេរិកបានចោទប៉ាគីស្ថានថាបានរំលោភលើទណ្ឌកម្មរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិដោយប៉ាគីស្ថាននូវតែបន្តផ្តល់ជំនួយយោធានិងហិរញ្ញវត្ថុដល់តាលីបង់។ នៅឆ្នាំ១៩៩៧ ក្នុងប្រតិបត្តិការចូលកាន់កាប់ទីក្រុងកាប៊ុល ប៉ាគីស្ថានបានចំណាយថវិកាប្រមាណ ៣០ លានដុល្លារសម្រាប់ជំនួយយោធានិង ១០ លានដុល្លារទៀតសម្រាប់ប្រាក់ឈ្នួលរដ្ឋាភិបាល។.[១៣០][១៣១][១៣២]

នៅអំឡុងឆ្នាំ២០០០ សេវាស៊ើបការណ៍សម្ងាត់អង់គ្លេស (MI6) បានរាយការណ៍ថា ISI បានដើរតួនាទីយ៉ាងសកម្មនៅក្នុងជំរុំហ្វឹកហ្វឺនអាល់កៃដានៅលើទឹកដីអាហ្វកានីស្ថាន។ ISI បានជួយសាងសង់ជំរុំហ្វឹកហ្វឺនទាំងនោះសម្រាប់ទាំងតាលីបង់និងអាល់កៃដា។ ពីឆ្នាំ១៩៩៦ ដល់ឆ្នាំ២០០១ ប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានបានក្លាយជាសប្បុកលាក់ខ្លួនរបស់ក្រុមអាល់កៃដា។[១៣៣][១៣៤][១៣៥][១៣៦][១៣៧]

ចលនាតស៊ូប្រឆាំងតាលីបង់ក្រោមបញ្ជាការម៉ាស៊ូដ

[កែប្រែ]
ផែនទីនយោបាយអាហ្វកានីស្ថានក្រោមរបបតាលីបង់នៅដើមឆ្នាំ២០០០

នៅចុងឆ្នាំ១៩៩៦ លោកអាម៉ាដ សា ម៉ាស៊ូដនិងលោកអាប់ឌុល រ៉ាស៊ីត ដូស្តុមបានបង្កើតរណសិរ្សរួបរួមមួយឡើង (ឬអាចហៅថាសម្ព័ន្ធមិត្តខាងជើង) ដើម្បីប្រឆាំងនឹងពួកតាលីបង់។ អ្នកនយោបាយនិងអ្នកការទូតសំខាន់ៗនៃរណសិរ្សនេះមាន៖ លោកអាប់ឌុល រ៉ាហ៊ីម ហ្កាហ្វ័រហ្សៃ លោកអាប់ឌូឡា អាប់ឌូឡា និងម៉ាស៊ូដ កាលីលី។ ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៩៦ ពោលគឺក្រោយការចូលកាន់កាប់ទីក្រុងកាប៊ុលដោយតាលីបង់រហូតដល់ឆ្នាំ២០០១ រណសិរ្សរួបរួមរបស់ម៉ាស៊ូដបានត្រួតត្រាលើខេត្តចំនួនដប់ដែលស្មើនឹង ៣០% នៃប្រជាជនអាហ្វកានីស្ថានសរុប។

បន្ទាប់ពីប្រយុទ្ធគ្នាអស់រយៈពេលយ៉ាងយូរ ទីបំផុតកងកម្លាំងរបស់ដូស្តុមក៏ត្រូវបានទទួលចុះចាញ់នៅឆ្នាំ១៩៩៨។ ក្រោមមក ដាស្តុមក៏បានភៀសខ្លួនទៅបរទេសដោយបន្សល់ទុកលោកម៉ាស៊ូដជាមេដឹកនាំប្រឆាំងតាលីបង់តែមួយគត់នៅអាហ្វកានីស្ថាន។ ប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅក្នុងទឹកដីក្រោមម៉ាស៊ូដគឺមានសេរីភាពច្រើនជាងអ្នកដែលនៅក្នុងទឹកដីតាលីបង់។

អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សបានថ្លែងថា ករណីរំលោភសិទ្ធិមនុស្សនៅតាមទឹកដីដែលគ្រប់គ្រងដោយកងកម្លាំងរបស់ម៉ាស៊ូដគឺមានកម្រិតទាបបំផុតពីដើមរហូតដល់ចប់។ មនុស្សចំនួនពី ៤០០,០០០ ទៅមួយលាននាក់បានរត់ភៀសខ្លួនមករស់នៅក្នុងទឹកដីម៉ាស៊ូដ។[១២៥][១៣៨][១៣៩]

នៅដើមឆ្នាំ២០០១ លោកម៉ាស៊ូដរួមជាមួយមេដឹកនាំក្រុមជនជាតិនៅអាហ្វកានីស្ថានបានថ្លែងទៅសភាអឺរ៉ុបនៅឯទីក្រុងព្រុចសែលដោយសុំឱ្យសហគមន៍អន្តរជាតិផ្តល់ជំនួយមនុស្សធម៌ដល់ប្រជាជនអាហ្វកានីស្ថាន។ លោកបានបញ្ជាក់ថា តាលីបង់និងអាល់កៃដាបានណែនាំ"ការយល់ឃើញខុសឆ្គងយ៉ាងជ្រាលជ្រៅចំពោះសាសនាឥស្លាម" ហើយបើគ្មានការគាំទ្រពីប៉ាគីស្ថាននិងប៊ីនឡាដិនទេ ពួកតាលីបង់នឹងមិនអាចទ្រទ្រង់យុទ្ធនាការយោធារបស់ពួកគេរហូតដល់ទៅរយៈពេលមួយឆ្នាំឯណោះ។ នៅដំណើរទស្សនកិច្ចនៅឯអឺរ៉ុបនេះ លោកបានបន្តថ្លែងទៀតថាក្រុមស៊ើបការណ៍សម្ងាត់របស់លោកបានប្រមូលព័ត៌មានទាក់ទងនឹងផែនការវាយប្រហារជាទ្រង់ទ្រាយធំនៅលើទឹកដីអាមេរិកនាពេលខាងមុខនេះ។ ប្រធានសភាអឺរ៉ុបគឺលោកស្រីនីកូល ហ្វុនតេនបានសម្តៅទៅលោម៉ាស៊ូដថាជា"បង្គោលនៃសេរីភាពនៅអាហ្វកានីស្ថាន"។[១៤០][១៤១][១៤២][១៤៣]

នៅថ្ងៃទី៩ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០១ លោកម៉ាស៊ូដបានធ្លាក់ខ្លួនជាជនរងគ្រោះនៅក្នុងការវាយប្រហារបែបអត្តឃាតកម្មមួយដោយជនជាតិអារ៉ាប់ចំនួនពីររូបដែលបន្លំខ្លួនធ្វើជាអ្នកសារព័ត៌មាន។ ម៉ាស៊ូដដែលធ្លាប់បានជៀសផុតពីការប៉ុនប៉ងធ្វើឃាតរាប់មិនអស់ក្នុងរយៈពេល ២៦ ឆ្នាំកន្លងមកបានទទួលអនិច្ចកម្មនៅក្នុងឧទ្ធម្ភាគចក្រខណៈកំពុងដឹកគាត់ទៅកាន់មន្ទីរពេទ្យ។[៦៨][១៤៤][១៤៥][១៤៦]

ឃាតកម្មលោកម៉ាស៊ូដត្រូវបានគេជឿថាមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងព្រឹត្តិកាណ៍ ១១ កញ្ញាដែលកើតឡើងនៅលើទឹកដីអាមេរិកដោយបានសម្លាប់មនុស្សជិត ៣,០០០ នាក់ហើយវាហាក់ដូចជាការវាយប្រហារភេរវកម្មដែលលោកម៉ាស៊ូដធ្លាប់បានព្រមាននៅក្នុងសុន្ទរកថារបស់លោកទៅកាន់សភាអឺរ៉ុបកាលពីប៉ុន្មានខែមុន។ លោកចនអូនីលគឺជាអ្នកជំនាញប្រឆាំងភេរវកម្មនិងជាជំនួយការនាយកការិយាល័យសហព័ន្ធស៊ើបអង្កេត (FBI) រហូតដល់ចុងឆ្នាំ២០០១។ លោកបានចូលនិវត្តន៍ពី FBI និងត្រូវបានគេផ្តល់ជូនតំណែងជានាយកសន្តិសុខនៅឯមជ្ឈមណ្ឌលពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក (WTC)។ គាត់បានទទួលមុខងារដែលផ្តល់ឱ្យនោះរយៈពេលពីរសប្តាហ៍មុនព្រឹត្តិការណ៍ ១១ កញ្ញា។ លោកអូនីលបានទទួលមរណភាពនៅថ្ងៃទី១១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០១ នៅពេលប៉មភាគខាងត្បូងបានដួលរលំចុះមកដី។[១៤៧][១៤៨]

ក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ ១១ កញ្ញា កងទ័ពរណសិរ្សរួបរួមរបស់លោកម៉ាស៊ូដរួមជាមួយនឹងកងកម្លាំងថ្មីរបស់លោកដាស្តុមបានទម្លាក់ក្រុមតាលីបង់ចេញពីអំណាចដោយមានការគាំទ្រពីសហរដ្ឋអាមេរិក។ គេបានសម្តៅលើយុទ្ធនាការយោធានេះថា"ប្រតិបត្តិការទ្រាំទ្រសេរីភាព"។ ចាប់ពីខែតុលា ដល់ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០១ រណសិរ្សរួបរួមបានគ្រប់គ្រងទឹកដីអាហ្វកានីស្ថានភាគច្រើនហើយបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្នមួយក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកហាមីដ កាហ្សៃ។

ការទម្លាក់តាលីបង់ចេញពីអំណាចនិងជម្លោះជាបន្តបន្ទាប់

[កែប្រែ]
អត្ថបទដើម: សង្គ្រាមនៅអាហ្វកានីស្ថាន (២០០០–២០២១)

ផ្ទៃរឿង

[កែប្រែ]
ឆ្មាំព្រំដែនតាលីបង់នៅអំឡុងឆ្នាំ២០០១

នៅថ្ងៃទី២០ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០១ ប្រធានាធិបតីអាមេរិកលោកចច ប៊ូសបានថ្លែងទៅកាន់សម័យប្រជុំសភារួមស្តីបន្ទោសអាល់កៃដាចំពោះការវាយប្រហារកាលពីថ្ងៃទី១១ ខែកញ្ញា ដោយបញ្ជាក់ថា"ថ្នាក់ដឹកនាំអាល់កៃដាគឺមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លានៅអាហ្វកានីស្ថានហើយពួកគេថែមទាំងគាំទ្ររបបតាលីបង់នៅក្នុងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានផងដែរ"។ លោកបាននិយាយថា"យើងបានថ្កោលទោសក្រុមតាលីបង់"..."នៅយប់នេះ សហរដ្ឋអាមេរិកបានទាមទារឱ្យតាលីបង់នូវចំណុចដូចតទៅ (ហើយអាមេរិកមិនបើកចំហចំពោះការចរចាឬការពិភាក្សាណានោះឡើយ)"៖[១៤៩][១៥០]

១. ប្រគល់ខ្លួនមេដឹកនាំអាល់កៃដាទាំងអស់ឱ្យមកអាមេរិក

២. ដោះលែងជនបរទេសទាំងអស់ដែលបានជាប់ពន្ធនាគារដោយភាពអយុត្តិធម៌

៣. ការពារអ្នកសារព័ត៌មាន អ្នកការទូត និងកម្មករជំនួយ

៤. បិទជំរុំហ្វឹកហ្វឺនភេរវករជាបន្ទាន់

៥. ប្រគល់រាល់ភេរវករនិងអ្នកគាំទ្រពួកគេទៅឱ្យអាជ្ញាធរសមស្រប

៦. ផ្តល់ឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកនូវសិទ្ធិពេញលេញក្នុងការចុះត្រួតពិនិត្យជំរុំហ្វឹកហ្វឺនភេរវករទាំងនោះ។

សហរដ្ឋអាមេរិកបានផ្ញើលិខិតទៅសហគមន៍អន្តរជាតិឱ្យចូលគាំទ្រយុទ្ធនាការយោធាដើម្បីផ្តួលរំលំរបបតាលីបង់។ អង្គការសហប្រជាជាតិបានចេញសេចក្តីសម្រេចចំនួនពីរស្តីពីភេរវកម្មក្រោយពីព្រឹត្តិការណ៍វាយប្រហារថ្ងៃទី១១ ខែកញ្ញា។ សេចក្តីសម្រេចទាំងពីរនោះបានអំពាវនាវដល់រដ្ឋទាំងអស់ឱ្យ"បង្កើនកិច្ចសហប្រតិបត្តិការនិងការអនុវត្តឱ្យបានពេញលេញនូវអនុសញ្ញាអន្តរជាតិពាក់ព័ន្ធនឹងភេរវកម្ម" និងបានផ្តល់អនុសាសន៍ឯកភាពគ្នាសម្រាប់ប្រទេសទាំងអស់។[១៥១][១៥២] យោងតាមការស្រាវជ្រាវសង្ខេបដោយបណ្ណាល័យសភាសាមញ្ញជន៖ ថ្វីបើក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ (UNSC) មិនអនុញ្ញាតឱ្យមានយុទ្ធនាការយោធាដឹកនាំដោយអាមេរិកក៏ដោយក៏ត្រូវបាន"គេយល់ថាវាជាទម្រង់នៃការការពារខ្លួនឯងពីភេវរកម្មដោយស្របច្បាប់ក្រោមធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ" ហើយទីបំផុត ក្រុមប្រឹក្សាក៏បាន"ផ្តល់សិទ្ធិឱ្យអនុវត្តប្រតិបត្តិការយោធាភ្លាមៗដើម្បីរក្សាស្ថិរភាពប្រទេសនិងពិភពលោក"។[១៥៣] នៅថ្ងៃទី១២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០១ ណាតូបានអនុម័តយុទ្ធនាការប្រឆាំងនឹងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានដោយអះអាងថាវាជាការការពារខ្លួនឯងពីការវាយប្រហារប្រដាប់អាវុធបរទេស។[១៥៤]

ឯកអគ្គរដ្ឋទូតតាលីបង់ប្រចាំប្រទេសប៉ាគីស្ថានលោកអាប់ឌុល សាឡិម ហ្សាអ៊ីហ្វបានឆ្លើយតបនឹងឱសានវាទនោះដោយទាមទារឱ្យមាន"ភស្តុតាងច្បាស់លាស់"ថាប៊ីនឡាដិនបានជាប់ពាក់ព័ន្ធក្នុងការវាយប្រហារនោះឬអត់ ហើយបានបន្តបញ្ជាក់ថា"ជំហររបស់យើងគឺថាប្រសិនបើអាមេរិកមានភស្តុតាង ពួកគេគួរតែបង្ហាញវា"។ លើសពីនេះ តាលីបង់បានទាមទារឱ្យរឿងក្តីជំនុំជម្រះទាំងអស់លើប៊ិនឡាដិនគួរតែធ្វើឡើងនៅក្នុងតុលាការប្រទេសអាហ្វកានីស្ថាន។ ហ្សាអ៊ីហ្វក៏បានអះអាងផងដែរថា"ជនជាតិជីហ្វចំនួន ៤,០០០ នាក់ដែលធ្វើការនៅឯមជ្ឈមណ្ឌលពាណិជ្ជកម្មបានដឹងមុនអំពីផែនការភេវរកម្មនោះហើយ'ពួកគេបាននាំគ្នាអវត្តមានអស់នៅចំថ្ងៃនោះ'"។ ការឆ្លើយតបនេះជាទូទៅត្រូវបានគេច្រានចោលថាជាយុទ្ធសាស្ត្រពន្យារពេលបេសកកម្មណាតូច្រើនជាជាងការព្យាយាមសហការជាមួយឱសានវាទ។[១៥៥][១៥៦][១៥៧][១៥៨][១៥៩][១៦០] នៅថ្ងៃទី២២ ខែកញ្ញា អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួមនិងអារ៉ាប៊ីសាអូឌីតបានដកសេចក្តីទទួលស្គាល់ក្រុមតាលីបង់ថាជារដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់នៃប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានដោយបន្សល់ទុកឱ្យប៉ាគីស្ថានជាប្រទេសតែមួយគត់ដែលនូវមានទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយតាលីបង់។ នៅថ្ងៃទី៤ ខែតុលា ពួកតាលីបង់បានយល់ព្រមបញ្ជូនប៊ិនឡាដិនទៅប្រទេសប៉ាគីស្ថានដើម្បីធ្វើការជំនុំជម្រះនៅសាលាក្តីអន្តរជាតិដែលដំណើរការតាមច្បាប់ឥស្លាមសារីយ៉ាប៉ុន្តែប៉ាគីស្ថានបានដកខ្លួនចេញដោយអះអាងថាខ្លួនមិនអាចធានានូវសុវត្ថិភាពរបស់គាត់បានទេ។ នៅថ្ងៃទី៧ ខែតុលា ឯកអគ្គរដ្ឋទូតតាលីបង់ប្រចាំប្រទេសប៉ាគីស្ថានបានស្នើឱ្យមានការឃុំខ្លួនប៊ិនឡាដិននិងកាត់ទោសគាត់ក្រោមច្បាប់ឥស្លាមប្រសិនបើអាមេរិកធ្វើសំណើផ្លូវការនិងបង្ហាញភស្តុតាងដល់តាលីបង់។[១៦១][១៦២][១៦៣]

ប្រតិបត្តិការឈ្លានពាន

[កែប្រែ]
ក្រុមតាលីបង់ត្រូវបានដកចេញពីអំណាចនៅខែតុលា ឆ្នាំ២០០១ ដោយកងកម្លាំងរបស់រណសិរ្សរួបរួមឥស្លាម (សម្ព័ន្ធភាពខាងជើង) ជាមួយនឹងជំនួយពីក្រុមប្រតិបត្តិការពិសេសសហរដ្ឋអាមេរិកនិងកងកម្លាំងជើងអាកាសអាមេរិក

នៅថ្ងៃទី៧ ខែតុលា ឆ្នាំ២០០១ សហរដ្ឋអាមេរិកដែលមានជំនួយពីអង់គ្លេស កាណាដា និងបណ្តាប្រទេសណាតូមួយចំនួនទៀតបានរួមគ្នាផ្តួចផ្តើមសកម្មភាពយោធាទម្លាក់គ្រាប់បែកមកលើពួកតាលីបង់និងជំរុំអាល់កៃដា។[១៦៤][១៦៥] គោលដៅចម្បងនៃប្រតិបត្តិការយោធានេះគឺដើម្បីដកក្រុមតាលីបង់ចេញពីអំណាចនិងការពារប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានកុំឱ្យធ្លាក់ជាមូលដ្ឋានប្រតិបត្តិការរបស់ក្រុមភេវរករ។[១៦៦]

អង្គភាពសកម្មភាពពិសេស (SAD) របស់ CIA គឺជាកងកម្លាំងអាមេរិកដំបូងដែលត្រូវបានបញ្ជូនចូលប្រទេសអាហ្វកានីស្ថាន (ទីភ្នាក់ងារស៊ើបការណ៍សម្ងាត់របស់ប្រទេសផ្សេងៗបានធ្វើប្រតិបត្តិការក្រោមឈ្មោះ SAD)។ ពួកគេបានចូលរួមជួបជាមួយរណសិរ្សរួបរួមអាហ្វកានីស្ថាន (សម្ព័ន្ធភាពខាងជើង) ដើម្បីត្រៀមខ្លួនធ្វើប្រតិបត្តិការនៅពេលកងកម្លាំងប្រតិបត្តិការពិសេសសហរដ្ឋអាមេរិកមកចុះដល់។ នៅពេលក្រុមប្រតិបត្តិការពិសេសសហរដ្ឋអាមេរិកបានចុះមកដល់ទឹកដីអាហ្វកានីស្ថាន កងកម្លាំងទាំងអស់ក៏បានរួបរួមគ្នាចេញទៅទម្លាក់តាលីបង់ចេញពីអំណាចដោយមានករណីរងរបួសតិចតួចបំផុតនិងដោយមិនចាំបាច់ប្រើប្រាស់កម្លាំងមូលដ្ឋានជើងគោកអន្តរជាតិអ្វីនោះទេ។ កាសែតវ៉ាស៊ីនតោនប៉ុស្តិ៍បានបញ្ជាក់នៅក្នុងវិចារណកថារបស់ចន ឡឺម៉ានក្នុងឆ្នាំ ២០០៦ ថា៖

អ្វីដែលធ្វើឱ្យយុទ្ធនាការអាហ្វកានីស្ថានក្លាយជាចំណុចដ៏អស្ចារ្យនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រយោធាអាមេរិកគឺថាវាត្រូវចូលរួមដោយកងកម្លាំងប្រតិបត្តិការពិសេសពីសេវាកម្លាំងទាំងអស់រួមជាមួយកម្លាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់កងទ័ពជើងទឹកនិងអាកាសដែលប្រតិបត្តិដោយសម្ព័ន្ធភាពអាហ្វកានីស្ថានខាងជើងនិង CIA។ ហើយមិនចាំបាច់បញ្ជូនកងទ័ពឬកងម៉ារីនអ្វីធំដុំនោះទេ។[១៦៧]

នៅថ្ងៃទី១៤ ខែតុលា ក្រុមតាលីបង់បានស្នើឱ្យមានការពិភាក្សាអំពីការប្រគល់ខ្លួនលោកអូសាម៉ាប៊ីនឡាដិនទៅឱ្យប្រទេសអព្យាក្រឹតជាថ្នូរនឹងការបញ្ឈប់យុទ្ធនាការទម្លាក់គ្រាប់បែកប៉ុន្តែលុះត្រាតែតាលីបង់អាចរកឃើញភស្តុតាងថាប៊ិនឡាដិនបានចូលរួមក្នុងបេសកកម្មភេវរករ ៩/១១ សិន។[១៦៨] តែទោះជាយ៉ាងណា អាមេរិកបានច្រានចោលសំណើមួយនេះរួចបន្តប្រតិបត្តិការយោធារបស់ពួកគេ។

នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០០១ មុនពេលចូលកាន់កាប់ទីក្រុងឃុនឌូស ថ្នាក់ដឹកនាំនិងយុទ្ធជនតាលីបង់ អាល់កៃដា ភ្ញាក់ងារស៊ើបការណ៍អន្តរសេវា និងអ្នកគាំទ្រតាលីបង់ជាច្រើននាក់ត្រូវបានជម្លៀសចេញពីទីក្រុងដោយអាកាសយានភណ្ឌប៉ាគីស្ថានទៅមូលដ្ឋានកងកម្លាំងជើងអាកាសប៉ាគីស្ថាននៅឯភាគខាងជើងប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។[១៦៩][១៧០][១៧១][១៧២][១៧៣]

នៅយប់ថ្ងៃទី១២ ខែវិច្ឆិកា ក្រុមតាលីបង់បានដកថយចេញពីទីក្រុងកាប៊ុលតាមភាគខាងត្បូង។ នៅថ្ងៃទី១៥ ខែវិច្ឆិកា ពួកគេបានដោះលែងបុគ្គលិកជំនួយលោកខាងលិចចំនួន ៨ នាក់បន្ទាប់ពីអ្នកទាំងនោះជាប់ឃុំឃាំងអស់រយៈពេលជាងបីខែ។ មកដល់ថ្ងៃទី១៣ ខែវិច្ឆិកា ក្រុមតាលីបង់បានដកថយចេញពីទីក្រុងកាប៊ុលនិងចាឡាឡាបាដទាំងស្រុង។ ទីបំផុតនៅដើមខែធ្នូ ក្រុមតាលីបង់បានបោះបង់ចោលទីក្រុងកាន់ដាហារដែលជាមូលដ្ឋានចុងក្រោយរបស់ពួកគេប៉ុន្តែមិនបានប្រកាស់ចុះចាញ់ទេ។[ត្រូវការអំណះអំណាង]

ដំណើរផុសឡើងវិញក្រោយឆ្នាំ២០០១

[កែប្រែ]
អត្ថបទដើម: កុបកម្មតាលីបង់
ព័ត៌មាន​បន្ថែម: សង្គ្រាមនៅអាហ្វកានីស្ថាន (២០០១–២០២១)

ក្រោយពីព្រឹត្តិការណ៍ ៩/១១ ប៉ាគីស្ថានត្រូវបានគេបន្តចោទប្រកាន់ថានូវតែបន្តគាំទ្រក្រុមតាលីបង់ប៉ុន្តែខ្លួនបានបដិសេដ។[១៧៤][១៧៥]

ផែនទីសកម្មភាពកុបកម្មតាលីបង់នៅរវាងឆ្នាំ២០០២ ដល់ឆ្នាំ២០០៦

នៅខែឧសភា និងមិថុនា ឆ្នាំ២០០៣ មន្ត្រីកំពូលតាលីបង់បានប្រកាសថា ក្រុមតាលីបង់បានប្រមូលផ្តុំគ្នាឡើងវិញនិងបានត្រៀមខ្លួនរួចជាស្រេចសម្រាប់ធ្វើសង្គ្រាមដើម្បីបណ្តេញកងកម្លាំងអាមេរិកចេញពីអាហ្វកានីស្ថាន។[១៧៦][១៧៧] នៅចុងឆ្នាំ២០០៤ មេដឹកនាំតាលីបង់ដែលកំពុងលាក់ខ្លួនគឺលោកម៉ូហាម៉ាដ អូម៉ារបានប្រកាសថាកម្លាំងខ្លួននឹងបន្តកុបកម្មប្រឆាំងនឹង"អាមេរិកនិងអាយ៉ងរបស់វា" (ពោលគឺកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលអន្តរកាលអាហ្វកានីស្ថាន) ដើម្បី"ដណ្តើមអធិបតេយ្យភាពនៃប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានមកវិញ"។[១៧៨]

អាមេរិកបានទទួលរងនូវករណីគំរាមកំហែងជាច្រើនពីតាលីបង់នៅតាមទីជនបទដូចកាលនៅថ្ងៃទី៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០០៦ មានរថយន្តយោធាអាមេរិកមួយគ្រឿងនៅទីក្រុងកាប៊ុលត្រូវដាច់ហ្វ្រាំងហើយបានបន្តជ្រុលទៅបុករថយន្តស៊ីវិលចំនួន ១២ គ្រឿងទៀតដែលបណ្តាលឱ្យស្លាប់មនុស្សម្នាក់និងរបួសប្រាំមួយនាក់។ ហ្វូងមនុស្សនៅជុំវិញក៏កើតការខឹងសម្បារហើយកុបកម្មមួយបានផ្ទុះឡើងពេញមួយថ្ងៃដោយជាលទ្ធផល មនុស្សស្លាប់បន្ថែមចំនួន ២០ នាក់និងរបួសចំនួន ១៦០ នាក់។ នៅអំឡុងពេលបាតុកម្មនិងភាពចលាចលនោះ គេបានឮសម្លេងស្នូលគ្រាប់កាំភ្លើងបាញ់ចេញពីហ្វូងមនុស្សប្រមាណ ៤០០ នាក់ហើយដូច្នេះ កងទ័ពអាមេរិកក៏បាន"ប្រើប្រាស់កាំភ្លើង"របស់ពួកគេដោយបានអះអាងថា"វាគឺជាការការពារខ្លួនប៉ុណ្ណោះ"។ បន្ទាប់ពីព្រឹត្តិការណ៍នេះ អរិភាពនៃជនបរទេសក៏បានកើនឡើងលើសដើម នេះប្រហែលមកពីសកម្មភាពវាយប្រហារតាមអាកាសដោយអាមេរិកពីមួយសប្តាហ៍មុននៅភាគខាងត្បូងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានដែលបានធ្វើឱ្យបាត់បង់ជីវិតជនស៊ីវិលសរុប ៣០ នាក់ដោយទាហានអាមេរិកនាពេលនោះគិតថាយុទ្ធជនតាលីបង់បានចូលជ្រកកោននៅតាមគេហដ្ឋានស៊ីវិលទាំងនោះ។[១៧៩][១៨០]

នៅថ្ងៃទី៨ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០០៩ មេបញ្ជាការប្រតិបត្តិការអាមេរិកនៅអាហ្វកានីស្ថានគឺលោកឧត្តមសេនីយ៍ស្តានលី ម៉ាកគ្រីស្តាល់ និងមន្រ្តីផ្សេងទៀតបានរាយការណ៍ថាថ្នាក់ដឹកនាំតាលីបង់គឺកំពុងស្ថិតនៅក្នុងក្រុងកេតា ប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។[១៨១] ដល់ឆ្នាំ២០០៩ តាលីបង់បានបើកប្រតិបត្តិការយោធាដ៏ធំមួយឈ្មោះថាអាល់ហ្វាត (الفتح) ជាពាក្យដក់ស្រង់ចេញពីគម្ពីរកូអានមានន័យថា"ជ័យជម្នះ"។[១៨២][១៨៣][១៨៤]

នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០៩ អេស៊ាថែមស៍អនឡាញបានរាយការណ៍ថា ពួកតាលីបង់បានផ្តល់ឱ្យអាមេរិកនូវការធានាស្របច្បាប់ថាខ្លួននឹងមិនប្រើប្រាស់ទឹកដីអាហ្វកានីស្ថានសម្រាប់រៀបចំផែនការឬប្រតិបត្តិការវាយប្រហារលើប្រទេសណាទៀតឡើយប៉ុន្តែអាមេរិកមិនបានផ្តល់ចម្លើយតបវិញទេ។[១៨៥]

គិតត្រឹមខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៦ ទស្សនាវដ្តីថែមស៍បានធ្វើការប៉ាន់ស្មានថា ទឹកដីប្រទេសអាហ្វកានីស្ថាន ២០% គឺកំពុងស្ថិតនៅក្នុងដៃក្រុមតាលីបង់ដោយខេត្តចុងខាងត្បូងបង្អស់ឈ្មោះហែលម៉ានជាបន្ទាយមូលដ្ឋានរបស់ពួកគេ។[១៨៦] នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៦ ឧត្តមសេនីយ៍លោកនីកូលសុនបានថ្លែងប្រាប់ថាទឹកដី ១០% ប៉ុណ្ណោះដែលស្ថិតនៅក្រោមតាលីបង់ខណៈដែលទឹកដី ២៦% ទៀតជាទឹកដីជម្លោះរវាងរដ្ឋាភិបាលអាហ្វកានីស្ថាននិងចលនាកុបកម្មតូចៗដទៃទៀត។[១៨៧]

អ្នកតំណាងអាមេរិក (ឆ្វេង) នៅក្នុងជំនួបជាមួយគណៈប្រតិភូតាលីបង់នៅទីក្រុងដូហា ប្រទេសកាតា, ២១ វិច្ឆិកា ២០២០

នៅថ្ងៃទី២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៥ តាលីបង់បានសម្លាប់មនុស្សប្រមាណ ៥០ នាក់នៅឯទីក្រុងកាប៊ុលដោយការបំផ្ទុះគ្រាប់បែក។ នៅខែសីហា ឆ្នាំ២០១៧ ប្រធានាធិបតីអាមេរិកលោកដូណាល់ ត្រាំបានថ្លែងសុន្ទរកដៀលត្មះក្រុមតាលីបង់ ក្រោយមក អ្នកនាំពាក្យតាលីបង់បានចេញតបមកវិញថាពួកគេនឹងបន្តប្រយុទ្ធដើម្បីរំដោះអាហ្វកានីស្ថានពី"អាមេរិកដែលជាអ្នកឈ្លានពាន"។[១៨៨]

នៅឆ្នាំ២០២០ រដ្ឋអ៊ីស្លាមអ៊ីរ៉ាក់និងឡេវ៉ាន (ISIL) បានបាត់បង់ទឹកដីរបស់ខ្លួនស្ទើរទាំងអស់ហើយសកម្មភាពភេរវកម្មរបស់ពួកគេក៏កាន់តែថយចុះដែរ។ ដូចនេះ វិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចនិងសន្តិភាពនៅប្រទេសអូស្ត្រាលីបានចាត់ទុកតាលីបង់ជាក្រុមភេវរករដ៏គ្រោះថ្នាក់បំផុតនៅលើពិភពលោក ជាពិសេសគឺសកម្មភាពយុទ្ធនាការយោធាថ្មីៗរបស់ក្រុមនេះ។[១៨៩]

នៅថ្ងៃទី២៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២០ មានសេចក្តីរាយការណ៍ថាកូនប្រុសរបស់មូលឡាអូម៉ារឈ្មោះម៉ូហាម៉ាដ យ៉ាកូបបានក្លាយជាមេដឹកនាំតាលីបង់ម្នាក់។[១៩០] វាត្រូវបានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់បន្ថែមនៅថ្ងៃទី៧ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២០ ថាលោកយ៉ាកូបបានក្លាយជាប្រធានគណៈកម្មការយោធាតាលីបង់ដែលធ្វើឱ្យលោកក្លាយជាមេបញ្ជាការយោធានៃចលនាបះបោរនៅអាហ្វកានីស្ថាន។[១៩១]

ឆ្នាំ២០២១ និងការឡើងកាន់អំណាចជាថ្មី

[កែប្រែ]
Main articles: ការវាយបករបស់តាលីបង់ឆ្នាំ២០២១ and ការដួលរលំនៃទីក្រុងកាប៊ុល (២០២១)

នៅពាក់កណ្តាលឆ្នាំ២០២១ តាលីបង់បានបើកការវាយលុកជាលក្ខណៈទ្រង់ទ្រាយធំបន្ទាប់ពីអាមេរិកបានប្រកាសដកទ័ពចេញពីអាហ្វកានីស្ថានហើយគិតត្រឹមថ្ងៃទី២៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២១ តាលីបង់បានត្រួតត្រាលើទឹកដីអាហ្វកានីស្ថានជាងពាក់កណ្តាល។[១៩២] [១៩៣]

គិតត្រឹមពាក់កណ្តាលខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ តាលីបង់បានចូលគ្រប់គ្រងទីក្រុងសំខាន់ៗស្ទើរទាំងអស់និងរួមទាំងរដ្ឋធានីកាប៊ុលផងដែរដោយក្នុងនោះ ក្រុមតាលីបង់បានចូលកាន់កាប់វិមានប្រធានាធិបតីក្រោយពីប្រធានាធិបតីអាហ្វកានីស្ថាននាពេលនោះគឺលោកអាស្រាហ្វ ហ្កានីបានរត់ភៀសខ្លួនទៅអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម។[១៩៤][១៩៥] ការសុំសិទ្ធិជ្រកកោនរបស់លោកហ្កានីត្រូវបានបញ្ជាក់ដោយក្រសួងការបរទេសនិងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួមនៅថ្ងៃទី១៨ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១។[១៩៦][១៩៧] កងកម្លាំងអាហ្វកានីស្ថានដែលនៅសេសសល់ទាំងប៉ុន្មានក្រោមបញ្ជាការរបស់លោកអាមរូឡា សាឡេ និងអាម៉េដ ម៉ាស៊ូដបាននាំគ្នារត់ទៅតំបន់បាញស៊ួរដើម្បីបង្កើតចលនាបះបោរថ្មីប្រឆាំងនឹងតាលីបង់។[១៩៨][១៩៩][២០០]

មនោគមវិជ្ជា

[កែប្រែ]

មនោគមវិជ្ជារបស់តាលីបង់ត្រូវបានគេលើកឡើងមកថាជា"ទម្រង់នវានុវត្តន៍នៃសារីយ៉ាដែលរួមបញ្ចូលក្រមរដ្ឋប្បវេណីកុលសម្ព័ន្ធប៉ាស្តុន"[២០១] ឬហៅថាបាស្តុនវ៉ាលីជាមួយនឹងលទ្ធិឌីអូបានឌីជ្រុលនិយម។[២០២] ពួកតាលីបង់ធ្លាប់បាននិយាយថាគោលដៅរបស់ពួកគេគឺស្តារសន្តិភាពនិងសន្តិសុខនៅអាហ្វកានីស្ថានដោយតម្រូវឱ្យទាហានបស្ចឹមលោកទាំងប៉ុន្មានចុះចេញពីមាតុប្រទេសរួចពួកគេនឹងប្រកាន់អនុវត្តច្បាប់សារីយ៉ាពេលបានឡើងកាន់អំណាច។[២០៣][២០៤][២០៥]

ពួកតាលីបង់បានអនុវត្តមនោគមន៍វិជ្ជាខ្លួនយ៉ាងម៉ឹងម៉ាតនៅតាមទីប្រជុំជនធំៗដូចជា ហេរ៉ាដ កាប៊ុល និងកាន់ដាហារជាដើម។ ប៉ុន្តែ នៅតំបន់ជនបទវិញគឺមិនសូវមានការគ្រប់គ្រងពេញលេញនោះទេដូច្នេះពួកគេបានជម្រុញឱ្យអនុវត្តប្រព័ន្ធជាហ្កា (សភាភូមិ) ពោលគឺតាលីបង់មិនដែលបានអនុវត្តមនោគមវិជ្ជាដ៏តឹងរឹងរបស់ខ្លួននៅតំបន់ជនបទឡើយ។[២០៦]

(ឌីអូបង់ឌី) ក្បួនខ្នាតឥស្លាម

[កែប្រែ]
វិហារដារុលអ៊ូលូមឌីអូបង់នៅអុត្តាប្រដែស ប្រទេសឥណ្ឌា, ជាកន្លែងដែលចលនាឌីអូបង់ឌីលេចចេញដំបូង

របបតាលីបង់បានអនុវត្តច្បាប់សារីយ៉ាដោយអនុលោមទៅតាមសាលាហាណាហ្វីនៃយុត្តាធិការឥស្លាមនិងច្បាប់សាសនារបស់មូលឡាអូម៉ារ។ តាលីបង់បានហាមឃាត់ការបរិភោគសាច់ជ្រូកនិងគ្រឿងស្រវឹង ការប្រើប្រាស់ប្រភេទបច្ចេកវិទ្យាទំនើបៗដូចជា តន្ត្រី ទូរទស្សន៍ ខ្សែភាពយន្ត អន្តរជាល ហាមឃាត់ទម្រង់ប្រភេទសិល្បៈមួយចំនួនដូចជាវិចិត្រកម្មនិងសិល្បៈថតរូប ការចូលរួមក្នុងវិស័យកីឡាដូចជាបាល់ទាត់ឬល្បែងអុក សកម្មភាពកម្សាន្តដូចជាការបង្ហោះខ្លែង និងការរក្សាសត្វព្រាបឬសត្វចិញ្ចឹមដទៃទៀតក៏ត្រូវបានហាមឃាត់ដែរ ហើយបើយោងតាមវិន័យតាលីបង់ សត្វស្លាបទាំងនោះគឺត្រូវតែសម្លាប់ចោល។ រោងកុនត្រូវបានបិទនិងកែប្រែទៅជាវិហារសាសនា។ ការប្រារព្ធពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំថ្មីតាមលោកខាងលិចនិងអ៊ីរ៉ង់ក៏ត្រូវបានហាមឃាត់ដែរ។ ការថតរូបនិងការបង្ហាញឬចែករំលែករូបភាពគឺត្រូវបានហាមឃាត់ព្រោះវាត្រូវបានក្រុមតាលីបង់ចាត់ទុកថាជាទម្រង់នៃសរណវត្ថុបូជា។ ស្ត្រីត្រូវបានហាមឃាត់មិនឱ្យចេញធ្វើការហើយយុវតីឬក្មេងស្រីគឺមិនឱ្យចុះឈ្មោះរៀនតាមសាលាឬសាកលវិទ្យាល័យណាមួយឡើយ ពេលចេញទៅទីសាធារណៈ មនុស្សស្រីត្រូវតែមានមនុស្សប្រុសដែលជាសាច់ញាតិឬសមាជិកគ្រួសារនៅអមដំណើរជានិច្ច។ អ្នកដែលរំលោភលើច្បាប់និងវិន័យទាំងអស់នេះនឹងត្រូវទទួលទោសទណ្ឌកម្ម។ បុរសត្រូវបានណែនាំឱ្យរក្សាពុកចង្ការនិងមិនត្រូវកោរចោលទេហើយត្រូវតែពាក់ឈ្នួតពេលចេញទៅទីសាធារណៈ។[២០៧] ការលេងល្បែងស៊ីសងត្រូវបានហាមឃាត់ជាដាច់ខាតហើយអ្នកប្រព្រឹត្តិអំពើឆក់ប្លន់គឺត្រូវបានចាប់ដាក់ទណ្ឌកម្មដោយកាត់ដៃឬជើងចោល។ នៅឆ្នាំ២០០០ មេដឹកនាំតាលីបង់គឺមូលឡាអូម៉ារបានចេញហាមឃាត់វប្បកម្មអាភៀននិងការជួញដូរគ្រឿងញៀនផ្សេងៗនៅលើទឹកដីអាហ្វកានីស្ថានជាផ្លូវការ។[២០៨][២០៩] គិតត្រឹមឆ្នាំ២០០១ ផលិតផលអាភៀនត្រូវបានធ្លាក់ចុះ ៩៩%។[២០៨][២០៩][២១០] នៅក្រោមរបបតាលីបង់ អ្នកប្រើប្រាស់ឬជួញដូរគ្រឿងញៀនគឺត្រូវទទួលទោសយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។

នៅក្នុងរបបតាលីបង់ គេមិនអនុញ្ញាតឱ្យនរណាកាន់និកាយស៊ីអ៊ីតនោះទេហើយបើចាប់បាននឹងត្រូវតែទទួលទោស។ និកាយស៊ីអ៊ីត (ឬស៊ីយ៉ា) នៅអាហ្វកានីស្ថានគឺភាគច្រើនត្រូវបានកាន់ដោយក្រុមជនជាតិហាសារ៉ាដែលស្មើនឹង ១០% នៃប្រជាជនអាហ្វកានីស្ថានសរុប។ ដោយសារការរឹតបន្តឹងបែបនេះ អ្នកកាន់និកាយស៊ីអ៊ីតមួយចំនួនបានចេញមុខមកប្រឆាំងនឹងតាលីបង់ដូចជាលោកតាអ៊ូស្តាដ មហាម៉ាដ អាក់បារីជាដើម។[២១១] ប៉ុន្តែនៅក្នុងពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ក្រុមតាលីបង់បានផ្លាស់ប្តូរទស្សនៈរបស់ខ្លួនលើអ្នកកាន់និកាយស៊ីអ៊ីតដោយបានតែងតាំងបព្វជិតនិកាយស៊ីអ៊ីតមួយចំនួនជាអភិបាលតំបន់ និងអនុញ្ញាតឱ្យជនជាតិហាសារ៉ាចូលធ្វើយុទ្ធជនប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងក្រុម ISIL។[២១២]

ក្រៅពីអ្នកកាន់និកាយស៊ីអ៊ីត តាលីបង់ក៏បានរើសអើងលើក្រុមអ្នកកាន់គ្រិស្តសាសនាផងដែរ។[២១៣] នៅខែឧសភា ឆ្នាំ២០០១ រដ្ឋាភិបាលតាលីបង់បានប្រកាសឱ្យព្រហ្មញ្ញសាសនិកនៅអាហ្វកានីស្ថានចូលពាក់សញ្ញាសម្គាល់សាសនារបស់ខ្លួន អ្នកវិភាគបរទេសបានប្រៀបធៀបទង្វើនេះទៅនឹងរបបណាស៊ីនៅប្រទេសអាល្លឺម៉ង់។[២១៤]

ខុសពីអង្គការនយោបាយសាសនាឥស្លាមដទៃៗ តាលីបង់មិនមែនជាក្រុមបក្សពួកសាឡាហ្វីទេ។ ប្រទេសអារ៉ាប់ធំៗមួយចំនួនបាននាំយកសាលាម៉ាដ្រាសាសាឡាហ្វីមកអាហ្វកានីស្ថាននៅអំឡុងសម័យសង្គ្រាមសូវៀតក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ ក៏ប៉ុន្តែថ្នាក់ដឹកនាំឌីអូបង់ឌីរបស់តាលីបង់បានគាបសង្កត់លើចលនាសាឡាហ្វីនៅអាហ្វកានីស្ថានបន្ទាប់ពីបានឡើងកាន់កាប់អំណាចដំបូងក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៩០។ បន្ទាប់ពីត្រូវទម្លាក់ចេញពីអំណាចដោយអាមេរិកនៅក្នុងឆ្នាំ២០០១ តាលីបង់បានចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយចលនាសាឡាហ្វីដើម្បីប្រឆាំងនឹងអាមេរិកប៉ុន្តែយូរៗទៅ ក្រុមសាឡាហ្វីនៅក្នុងជួរដឹកនាំនិងជួរយោធាតាលីបង់ក៏ត្រូវបានទម្លាក់ទៅកាន់តំណែងទាបៗបំផុត។[២១៥]

តាលីបង់មិនចូលចិត្តជជែកវែកញែកអំពីគោលលទ្ធិជាមួយក្រុមមូស្លីមដទៃផ្សេងទៀតឡើយ។ "តាលីបង់គឺមិនអនុញ្ញាតឱ្យសូម្បីតែអ្នកសារព័ត៌មានមូស្លីមសួរសំណួរអំពីបញ្ញត្តិរបស់ពួកគេឬពិភាក្សាអំពីការយល់ដឹងពីគម្ពីរកូអានឡើយ"។[៨៩]

តាលីបង់ជាពិសេសមូលឡាអូម៉ារបានជឿថាសុបិន្តអាចជានិមិត្តសញ្ញាតំណាងឱ្យលក្ខណ៍ពិត។[២១៦][២១៧]

ឥទ្ធិពលវប្បធម៌ប៉ាស្តុន

[កែប្រែ]

តាលីបង់តែងតែប្រើច្បាប់រដ្ឋប្បវេណីកុលសម្ព័ន្ធប៉ាស្តុនហៅថាប៉ាស្តុនវ៉ាលីនៅក្នុងសេចក្តីសម្រេចដោះស្រាយបញ្ហាសង្គមណាមួយ។ ការអនុវត្តបែបនេះត្រូវបានគេមើលឃើញដូចក្នុងករណីការបែងចែកមរតកអញ្ចឹងដោយគេតម្រូវឱ្យគ្រួសារប៉ាស្តុនបែងចែកដំណែលមរតកស្មើៗគ្នាទៅឱ្យកូនប្រុសទាំងប៉ុន្មានដែលខ្លួនមានទោះបីជាក្នុងគម្ពីកូអានបានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថាកូនស្រីត្រូវទទួលបានចំណែកកូនប្រុសពាក់កណ្តាលក្តី។[២១៨][២១៩]

យោងតាមអាលី ចាឡាលី៖ "តាលីបង់បានទទួលការគាំទ្រយ៉ាងពេញលេញពីជនជាតិប៉ាស្តុនទូទាំងប្រទេសដោយពួកគេគិតថាចលនាតាលីបង់អាចស្តារវប្បធម៌ខ្លួនឡើងជាវប្បធម៌ផ្តាច់មុខនៅក្នុងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថាន។ សម្បីតែបញ្ញវន្តដើមកំណើតប៉ាស្តុនមួយចំនួននៅលោកខាងលិចក៏បានសម្តែងនូវការគាំទ្រដល់ចលនាតាលីបង់ដែរទោះបីជាបញ្ញវន្តទាំងនោះមានគោលគំនិតខុសពីតាលីបង់ក្តី។[២២០]

ថ្នាក់ដឹកនាំ និងអង្គការ

[កែប្រែ]

ថ្នាក់ដឹកនាំបច្ចុប្បន្ន

[កែប្រែ]

គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២១ សមាជិកកំពូលនៃក្រុមតាលីបង់មាន៖[២២១]

  • ហ៊ីបាទូឡា អាឃុនហ្សាដា, ជាមេដឹកនាំកំពូលតាលីបង់ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១៦ ហើយត្រូវជាវិជ្ជាករសាសនាម្នាក់មកពីខេត្តកាន់ដាហារ។
  • មូលឡាអាប់ឌុល ហ្កានី បារ៉ាដារ, ជាសហស្ថាបនិកនៃចលនាមួយនេះ។ មានដើមកំណើតមកពីខេត្តអ៊ូរូសហ្កាន លោកត្រូវបានគេចាប់ឃុំឃាំងនៅប្រទេសប៉ាគីស្ថានមុននឹងត្រូវអាមេរិកស្នើឱ្យដោះលែងវិញ។
  • មូលឡាមហាម៉ាដ យ៉ាកូប, ជាកូនប្រុសនៃស្ថាបនិកមហាម៉ាដ អូម៉ារនិងសព្វថ្ងៃជាមេដឹកនាំប្រតិបត្តិការយោធាតាលីបង់។
  • ស៊ីរ៉ាជូដឌីន ហាក់កានី, ជាមេដឹកនាំនៃបណ្តាញហាក់កានីដែលភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងជាមួយក្រុមអាល់កៃដា។ លោកមាននាទីត្រួតពិនិត្យសម្បត្តិហិរញ្ញវត្ថុនិងយោធារបស់ក្រុមនេះនៅរវាងព្រំដែនអាហ្វកានីស្ថាន-ប៉ាគីស្ថាន។
  • ហ្ស៊ារ មហាម៉ាដ អាប់បាស ស្តានីកហ្សៃ, អតីតប្រមុខការិយាល័យនយោបាយតាលីបង់ប្រចាំទីក្រុងដូហា។ មានកំណើតមកពីខេត្តឡូហ្ការ គាត់ទទួលបានសញ្ញាប័ត្រអនុបណ្ឌិតពីសាកលវិទ្យាល័យនិងទទួលបានការបណ្តុះបណ្តាលជាកម្មាភិបាលនៅសាលាបណ្ឌិតសភាយោធាឥណ្ឌា។
  • អាប់ឌុល ហាឃីម អ៊ីស្សាកហ្សៃ, ប្រធានអ្នកចរចានៃការិយាល័យនយោបាយតាលីបង់នៅទីក្រុងដូហា ហើយជាប្រមុខដឹកនាំក្រុមប្រឹក្សាសាសនារបស់ក្រុមនេះ។
  • ស៊ូហែល សាហ៊ីន, អ្នកនាំពាក្យការិយាល័យនយោបាយតាលីបង់នៅទីក្រុងដូហា។ បានទទួលការអប់រំនៅឯសាកលវិទ្យាល័យមួយក្នុងប្រទេសប៉ាគីស្ថាន លោកជានិពន្ធនាយកផ្នែកភាសាអង់គ្លេសនៃកាសែតកាប៊ុលថែមស៍ក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៩០ និងធ្លាប់បានបម្រើការជាឯកអគ្គរដ្ឋទូតរងប្រចាំប្រទេសប៉ាគីស្ថាននាពេលនោះផងដែរ។
  • សាប៊ីហ៊ូឡា មូចាហីដ, អ្នកនាំពាក្យឱ្យក្រុមតាលីបង់ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៧ លោកបានបង្ហាញខ្លួនជាសាធារណៈជាលើកដំបូងបន្ទាប់ពីតាលីបង់បានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងកាប៊ុលនៅក្នុងឆ្នាំ២០២១។

ទស្សនៈទូទៅ

[កែប្រែ]
សូមមើលផងដែរ: បញ្ជីរាយនាមមេដឹកនាំតាលីបង់

មុនឆ្នាំ២០១៣ មូលឡាមហាម៉ាដ អូម៉ារគឺជាមេដឹកនាំកំពូលនៃចលនាតាលីបង់។ លោកអាក់តារ ម៉ាន់សួរត្រូវបានគេជ្រើសរើសជាអ្នកបន្តតំណែងជំនួសមហាម៉ាដនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៥។[២២២] មួយឆ្នាំក្រោយមកពោលគឺនៅខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៦ ម៉ាន់សួរត្រូវបានសម្លាប់ដោយយន្តហោះគ្មានអ្នកបើក (ដ្រូន) របស់អាមេរិក បន្ទាប់មកលោកហ៊ីបាទូឡា អាឃុនហ្សាដាក៏បានឡើងកាន់អំណាចបន្តជាមេដឹកនាំនៅក្នុងឆ្នាំដដែរ។[២២៣]

នៅឆ្នាំ២០០១ តាលីបង់បានត្រួតត្រាលើទឹកដីអាហ្វកានីស្ថាន ៨៥% ដោយភាគច្រើនជាទីក្រុងនិងយន្តបថធំៗ។ នៅក្នុងនោះ កុលសម្ព័ន្ធខាន់ និងស្តេចត្រាញ់មានការគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់តាមទីប្រជុំជន ភូមិ និងតំបន់ជនបទផ្សេងៗ។[២២៤]

កម្លាំងប៉ូលីសតាលីបង់កំពុងចុះល្បាតនៅតាមផ្លូវក្នុងទីក្រុងហេរ៉ាដ

អ្នកវិភាគលោករ៉ាស៊ីដបានថ្លែងថារដ្ឋាភិបាលតាលីបង់ជា"សង្គមសម្ងាត់មួយដែលដឹកនាំដោយអ្នកក្រុងកាន់ហាដារ...អាថ៌កំបាំង សម្ងាត់ និងបែបផ្តាច់ការ។[២២៥] តាលីបង់គឺមិនដែលធ្វើការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសគណបក្សឬមេដឹកនាំនោះទេដោយអ្នកនាំពាក្យរបស់ក្រុមនេះបានពន្យល់ថា៖

ច្បាប់សារីយ៉ាគឺមិនអនុញ្ញាតឱ្យធ្វើនយោបាយឬមានវត្តមានគណបក្សនយោបាយបានឡើយ។ នោះហើយជាមូលហេតុដែលយើងមិនផ្តល់ប្រាក់ខែដល់មន្រ្តីឬទាហានរបស់យើង ពួកយើងគ្រាន់តែផ្តល់ស្បៀងអាហារ សម្លៀកបំពាក់ ស្បែកជើង និងគ្រឿងអាវុធជាការគ្រប់គ្រាន់។ យើងចង់រស់នៅដូចក្នុងជីវិតព្យាការីដែលទ្រង់បានរស់នៅកាលពី ១៤០០ ឆ្នាំមុនហើយជីហាដគឺជាសិទ្ធិរបស់យើង។ យើងចង់បង្កើតសម័យដែលមានលក្ខណៈដូចសម័យព្យាការីឡើងវិញហើយយើងគ្រាន់តែអនុវត្តនូវអ្វីៗដែលប្រជាជនអាហ្វកានីស្ថានចង់បានក្នុងរយៈពេល ១៤ ឆ្នាំចុងក្រោយនេះប៉ុណ្ណោះ។[២២៦]

តាលីបង់បានធ្វើសេចក្តីសម្រេចរបស់ពួកគេដោយផ្អែកលើក្រុមប្រឹក្សាកុលសម្ព័ន្ធបាស្តុន (ជាហ្កា) រួមជាមួយនឹងអ្វីដែលពួកគេជឿថាជាគំរូឥស្លាមដំបូងៗ។ ការពិភាក្សាត្រូវបានបន្តដោយការចរចាមតិឯកច្ឆន្ទដោយក្រុម"អ្នកជឿ"។[២២៧] មុននឹងដណ្តើមកាន់កាប់ទីក្រុងកាប៊ុលនៅឆ្នាំ១៩៩៦ តាលីបង់បានធ្វើការពិភាក្សាគ្នាអំពីជំហរពួកគេដោយដកខ្លួនចេញនៅពេលដែលរដ្ឋាភិបាល"ឥស្លាមល្អ"មួយបានឡើងកាន់អំណាចនិងនៅពេលដែលច្បាប់និងសណ្តាប់ធ្នាប់ត្រូវបានស្តារឡើងវិញ។

នៅពេលអំណាចរបស់តាលីបង់កាន់តែកើនឡើង រាល់សេចក្តីសម្រេចត្រូវបានធ្វើឡើងដោយមូលឡាអូម៉ារដោយមិនពិគ្រោះជាមួយជាហ្កាឬផ្នែកពិគ្រោះផ្សេងទៀតនៃប្រទេសនោះទេ។ លោកបានធ្វើទស្សនកិច្ចនៅរដ្ឋធានីកាប៊ុលតែពីរដងប៉ុណ្ណោះក្នុងអំឡុងពេលកាន់អំណាច។ ជំនួសឱ្យការបោះឆ្នោតដោយភាពស្របច្បាប់ មេដឹកនាំរបស់ពួកគេបានធ្វើសច្ចាប្រណិធាន ("បាយ៉ា") ទៅវិញដោយនេះគឺជាការយកតម្រាប់តាមព្យាការីនិងកាលីហ្វបួនរូបដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ។

តាលីបង់មានភាពស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការចែករំលែកអំណាចហើយក្រុមពួកគេពោលគឺជនជាតិបាស្តុនបានគ្របដណ្តប់លើជួរតំណែងរដ្ឋាភិបាលភាគច្រើន។ ដូច្នេះ ថ្នាក់ដឹកនាំបាស្តុនគឺមានទំនួលខុសត្រូវលើការគ្រប់គ្រងជនជាតិអាហ្វកានីស្ថានប្រមាណ ៦០% ដែលមានដើមកំណើតមកពីក្រុមជនជាតិដទៃទៀត។ តែទោះជាយ៉ាងណា ជនជាតិបាស្តុននូវតែរក្សាជំហរជាក្រុមផ្តាច់មុខនៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលក្នុងស្រុកមានដូចជាក្រុមប្រឹក្សាទីក្រុងកាប៊ុល[២២៥] ឬហេរ៉ាដជាដើម[២២៨]ដោយតំណែងនយោបាយស្ទើរទាំងអស់ត្រូវបានធ្លាក់ក្នុងដៃជនជាតិបាស្តុន។ ក្រុមអ្នកវិភាគបាននិយាយថា"កង្វះអ្នកតំណាងមូលដ្ឋានក្នុងរដ្ឋបាលទីប្រជុំជនបានធ្វើឱ្យតាលីបង់លេចចេញជាកម្លាំងកាន់កាប់មួយ"។[៩៥]

អង្គការនិងរដ្ឋាភិបាល

[កែប្រែ]

រដ្ឋាភិបាលតាលីបង់បានអនុលោមទៅតាមអភិបាលកិច្ចរបស់មូស្លីមសម័យដើមពោលគឺអវត្តមាននៃស្ថាប័នរដ្ឋឬក៏"វិធីសាស្រ្តសម្រាប់បញ្ជានិងការត្រួតពិនិត្យ"។ ក្នុងមួយរយៈពេលក្តោបក្តាប់អំណាចពីឆ្នាំ១៩៩៦ ដល់ឆ្នាំ២០០១ ក្រុមតាលីបង់គឺមិនដែលបានចេញសេចក្តីប្រកាសព័ត៌មាន សេចក្តីថ្លែងការណ៍ គោលនយោបាយ ឬធ្វើសន្និសីទកាសែតជាប្រចាំនោះឡើយ។ ពិភពខាងក្រៅនិងប្រជាជនអាហ្វកានីស្ថានភាគច្រើនមិនដឹងថាមេដឹកនាំរបស់ពួកគេមានមុខដូចម្តេចផងព្រោះថាការថតរូបត្រូវបានហាមឃាត់។[២២៩]

រដ្ឋមន្រ្តីខុទ្ទកាល័យនិងអ្នកតំណាងរាស្ត្រច្រើនមានគោរមងារជា"មូលឡា"ហើយសុទ្ធតែជាបុគ្គលដែលធ្លាប់ទទួលបាន"ការអប់រំតាមម៉ាដ្រាសា"។ បុគ្គលមួយចំនួនមិនត្រឹមតែកាន់តំណែងជារដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងសុខាភិបាលនិងទេសាភិបាលធនាគាររដ្ឋប៉ុណ្ណោះទេប៉ុន្តែពួកគេនូវតែរក្សាតំណែងមុនៗរបស់ខ្លួនពោលគឺមេបញ្ជាការយោធា ហើយពេលខ្លះបុគ្គលទាំងនេះត្រូវអវត្តមានពីតំណែងរដ្ឋបាលដើម្បីចេញទៅប្រយុទ្ធនៅពេលចាំបាច់។[២៣០] នៅថ្នាក់ជាតិ "ការិយលេខនុការជាន់ខ្ពស់តាជិក អ៊ូបេស និងហាសារ៉ា"ត្រូវបានជំនួសដោយក្រុមបាស្តុនទាំងស្រុងទោះបីជាអ្នកខ្លះមិនមានលក្ខណៈសម្បត្តិគ្រប់គ្រាន់ក្តី។ ជាលទ្ធផល ក្រសួង"ធំៗត្រូវផ្អាកដំណើរការជាបណ្តោះអាសន្នឬខ្លះជាអចិន្ត្រៃយ៍តែម្តង"នៅរយៈពេលពីរបីឆ្នាំក្រោយការចាត់តាំង។[៩៥]

ទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ

[កែប្រែ]

នៅក្នុងអំឡុងកាន់អំណាច (១៩៩៦–២០០១) របបតាលីបង់នៅអាហ្វកានីស្ថានដែលគេតែងស្គាល់ថាអេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថានបានទទួលភាពទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិពីប្រជាជាតិបរទេសចំនួនតែបីប៉ុណ្ណោះដូចជា៖ អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម ប៉ាគីស្ថាន និងអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត។ ប្រទេសនិងអង្គការដទៃទៀតភាគច្រើនរួមទាំងអង្គការសហប្រជាជាតិផងបានទទួលស្គាល់តែរដ្ឋាភិបាលនៃរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថាន (១៩៩២-២០០២) ជារដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់តែមួយគត់ប៉ុណ្ណោះរបស់អាហ្វកានីស្ថាន។ ទាក់ទងនឹងទំនាក់ទំនងជាមួយពិភពលោកទាំងមូល អេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថានរបស់តាលីបង់បានប្រកាន់យកគោលនយោបាយឯកោនិយមដោយនិយាយថា"តាលីបង់ជឿជាក់លើគោលការណ៍មិនជ្រៀតជ្រែកក្នុងកិច្ចការរបស់ប្រទេសផ្សេងៗនិងដូចគ្នាគឺមិនចង់បានការជ្រៀតជ្រែកពីខាងក្រៅនៅក្នុងកិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់ប្រទេសខ្លួននោះទេ"។[២៣១]

ប្រទេស

[កែប្រែ]

កាណាដា

[កែប្រែ]

ប្រទេសកាណាដាបានប្រកាសចាត់ទុកតាលីបង់ថាជាក្រុមភេវរករ។[២៣២]

ចិន

[កែប្រែ]

យោងតាមលោកម៉ាឡេក សេទីសដែលជាទីប្រឹក្សាទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិនៃក្រសួងការបរទេសអាហ្វកានីស្ថានបានឱ្យដឹងថា ប្រទេសចិនបានគាំទ្ររដ្ឋាភិបាលថ្មីនេះទាំងផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុនិងនយោបាយ។[២៣៣] រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសនៃក្រុងប៉េកាំងក៏មិនបានបដិសេដសកម្មភាពទំនាក់ទំនងខ្លួនជាមួយរបបតាលីបង់ដែរ។[២៣៤]

ឥណ្ឌា

[កែប្រែ]

ប្រទេសឥណ្ឌាមិនបានទទួលស្គាល់របបតាលីបង់នៅអាហ្វកានីស្ថាននោះទេតែផ្ទុយទៅវិញ ឥណ្ឌាបានគាំទ្រនិងរក្សាទំនាក់ទំនងយុទ្ធសាស្ត្រនិងយោធាយ៉ាងជិតស្និទជាមួយសត្រូវតាលីបង់ទៅវិញគឺចលនាសម្ព័ន្ធភាពខាងជើង។ ឥណ្ឌាគឺជាសម្ព័ន្ធមិត្តដ៏ជិតស្និទ្ធបំផុតមួយរបស់អតីតប្រធានាធិបតីអាហ្វកានីស្ថានគឺលោកមហាម៉ាដ ណាជីប៊ុលឡាហើយឥណ្ឌាបានថ្កោលទោសយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរចំពោះការកាត់ទោសប្រហារជីវិតសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនជាសាធារណៈដោយតាលីបង់។ ក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធមួយដែលមានមូលដ្ឋាននៅប៉ាគីស្ថាននិងតំបន់កាស្មៀត្រូវបានគេគិតថាមានទំនាក់ទំនងជាមួយតាលីបង់ដោយក្រុមនេះបានជាប់ពាក់ព័ន្ធជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៅក្នុងជម្លោះកាស្មៀហើយវាបានដាក់គោលដៅប្រឆាំងតែកងកម្លាំងសន្តិសុខឥណ្ឌាតែមួយគត់។[២៣៥][២៣៦][២៣៧][២៣៨]

នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩៩ ជើងហោះហើរលេខ ៨១៤ របស់ក្រុមហ៊ុនអាកាសចរណ៍ឥណ្ឌាដែលធ្វើដំណើរពីក្រុងកណ្ឋមណ្ឌូទៅដេលីត្រូវបានអ្នកដំណើរមួយក្រុមលួចប្លន់យកទៅកាន់ដាហារ។ តាលីបង់បានចល័តកងជីវពលរបស់ខ្លួនទៅក្បែរកន្លែងចុះចតយន្តហោះនោះដោយដើម្បីការពារតំបន់ចតយន្តហោះនោះពីការវាយលុករបស់កងកម្លាំងពិសេសឥណ្ឌាហើយថែមទាំងបានពន្យារការចរចារវាងឥណ្ឌានិងក្រុមចោរប្លន់នោះអស់រយៈពេលជាច្រើនថ្ងៃ។ ក្រោយបន្តិចមក កាសែតញូវយ៉កថែមស៍បានរាយការណ៍ថា ក្រុមចោរប្លន់នោះអាចមានទំនាក់ទំនងអ្វីមួយជាមួយតាលីបង់។ ជាថ្នូរនិងការដោះលែងយន្តហោះ ឥណ្ឌាបានសម្រេចដោះលែងពួកសកម្មប្រយុទ្ធចំនួនបីនាក់។ ក្រុមតាលីបង់បានផ្តល់សិទ្ធិឆ្លងកាត់ដោយសុវត្ថិភាពដល់ក្រុមចោរប្លន់និងក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធដែលត្រូវបានដោះលែងទាំងនោះ។[២៣៩][២៤០]

ក្រោយពីករណីប្លន់យន្តហោះនេះ ឥណ្ឌាបានបង្កើនកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ខ្លួនក្នុងការគាំទ្រក្រុមប្រឆាំងតាលីបង់ដោយផ្តល់អាវុធជាឃ្លាំងៗតាមរយៈទីក្រុងឌូសង់បេ ប្រទេសតាជីគីស្ថាន។ ឥណ្ឌាក៏បានផ្តល់អាវុធយុទ្ធសាស្ត្ររយៈកម្ពស់ខ្ពស់ (សម្ភារៈសម្រាប់ប្រយុទ្ធលើភ្នំ) ឧទ្ធម្ភាគច្រក អ្នកបច្ចេកទេស និងក្រុមវេជ្ជសាស្ត្រជាដើម។ យោងទៅតាមរបាយការណ៍មួយបានឱ្យដឹងថា យោធាឥណ្ឌាបានចំណាយថវិកាប្រមាណ ៧០ លានដុល្លារអាមេរិកដើម្បីគាំទ្រកងកម្លាំងប្រឆាំងតាលីបង់នៅអាហ្វកានីស្ថានហើយក្នុងនោះលុយ ៨ លានដុល្លារត្រូវបានចំណាយលើគ្រឿងសព្វាវុធរយៈពេលកម្ពស់ខ្ពស់។ គម្រោងស្ថាបនាស្តារហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធឡើងវិញនៅអាហ្វកានីស្ថានក្នុងឆ្នាំ២០០១ បានធ្វើឱ្យឥណ្ឌាក្លាយជាប្រទេសម្ចាស់ជំនួយធំបំផុតនៅក្នុងតំបន់។[២៤១][២៤២][២៤៣][២៤៤]

នៅឆ្នាំ២០១២ តាលីបង់បាននិយាយថាពួកគេចង់បង្កើតទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធជាមួយប្រទេសឥណ្ឌាហើយបានសម្តែងការកោតសរសើរទៅឥណ្ឌាដែលប្រឆាំងនឹងការអំពាវនាវរបស់អាមេរិកឱ្យមានការចូលរួមផ្នែកយោធាបន្ថែមទៀតនៅអាហ្វកានីស្ថាន។[២៤៥]

អ៊ីរ៉ង់

[កែប្រែ]

ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់បានក្លាយជាសត្រូវតាលីបង់តាំងពីពេលដំបូងមកម្លេះពោលគឺនៅពេលដែលតាលីបង់បានបើកការវាយប្រហារលើក្រុងម៉ាហ្សាអ៊ីសារីហ្វដោយតាលីបង់បានសម្លាប់អ្នកការទូតអ៊ីរ៉ង់ចំនួន ១១ នាក់និងមន្ត្រីស៊ើបការណ៍នៅឯស្ថានកុងស៊ុលអ៊ីរ៉ង់។នៅក្នុងវិបត្តិជាបន្តបន្ទាប់រវាងអ៊ីរ៉ង់និងតាលីបង់ រដ្ឋាភិបាលអ៊ីរ៉ង់បានសម្រេចប្រមូលកងទ័ពនិយ័តរហូតដល់ ២០០,០០០ នាក់រួចបញ្ជូនទៅព្រំដែនអាហ្វកានីស្ថាន-អ៊ីរ៉ង់។[២៤៦] ចុងក្រោយ សង្គ្រាមរវាងក្រុមទាំងពីរក៏ត្រូវបានបញ្ចៀស។

មន្ត្រីយោធាអាមេរិកជាន់ខ្ពស់មួយចំនួនជឿថាកងឆ្មាំបដិវត្តន៍ឥស្លាមរបស់អ៊ីរ៉ង់បានចូលរួមគាំទ្រក្រុមតាលីបង់ក្នុងកម្រិតខ្ពស់នៅអំឡុងទសវត្សរ៍ដំបូងនៃសតវត្សទី២១។ របាយការណ៍ដែលរដ្ឋណាតូចោទប្រកាន់អ៊ីរ៉ង់ថាបានផ្គត់ផ្គង់និងបណ្តុះបណ្តាលក្រុមបះបោរតាលីបង់ខ្លះបានចាប់ផ្តើមលេចឡើងពីឆ្នាំ២០០៤/២០០៥។[២៤៧]

មានប្រភពជាច្រើនដែលបានបញ្ជាក់ពីទំនាក់ទំនងរវាងតាលីបង់និងអ៊ីរ៉ង់ក្នុងអំឡុងទស្សវត្តរ៍ឆ្នាំ២០១០។ ក្នុងនោះមានដូចជាការផ្លាស់ប្តូរថ្នាក់ដឹកនាំរបស់ក្រុមតាលីបង់ដោយលោកអាក់តារ ម៉ានស៊ួរក្នុងគោលបំណងបង្កើនទំនាក់ទំនងល្អជាមួយអ៊ីរ៉ង់។[២៤៨] ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយគាំទ្រអ៊ីរ៉ង់ក៏បានរាយការណ៍ផងដែរថាតាលីបង់បានអនុញ្ញាតឱ្យយុទ្ធជនអាសារ៉ាចូលបម្រើក្នុងជួរបក្សរបស់គេ។[២៤៩] ក្រុមតាលីបង់បានថ្កោលទោសការវាយប្រហាររបស់ ISIS មកលើជនជាតិភាគតិចហាសារ៉ា។[២៥០] នៅខែសីហា ឆ្នាំ២០១៩ កាសែតដឹវ៉ាស៊ីនតោនប៉ុស្តិ៍បានរាយការណ៍ថា"ទំនាក់ទំនងរបស់អ៊ីរ៉ង់ជាមួយតាលីបង់ឥឡូវនេះបានគ្របដណ្តប់លើវិស័យសេដ្ឋកិច្ច សន្តិសុខ និងនយោបាយហើយទំនងជានឹងកើនឡើងបន្តទៀត"។[២៥១]

នៅខែសីហា ឆ្នាំ២០២០ មន្រ្តីស៊ើបការសម្ងាត់របស់អាមេរិកបានប៉ាន់ប្រមាណថា នៅឆ្នាំ២០១៩ អ៊ីរ៉ង់បានស្នើរដល់ក្រុមបណ្តាញហាក់កានីឱ្យតាមសម្លាប់សមាជិកសេវាកម្មបរទេសមួយចំនួន ក្នុងនោះក៏មានជនជាតិអាមេរិកនៅអាហ្វកានីស្ថានផងដែរ។[២៥២] ទីភ្ញាក់ងារស៊ើបការអាមេរិកបានបន្តកំណត់ថាអ៊ីរ៉ង់គឺជាអ្នកគាំទ្រក្រុមតាលីបង់ក្នុងការវាយប្រហារលើអាកាសយានដ្ឋានបាក្រាមនៅឆ្នាំ២០១៩។[២៥៣] យោងតាមសារព័ត៌មាន CNN បានឱ្យដឹងថា រដ្ឋបាលរបស់លោកប្រធានាធិបតីដូណាល់ត្រាំគឺមិនដែលនិយាយពីការជាប់ពាក់ព័ន្ធរបស់អ៊ីរ៉ង់ចំពោះការបំផ្ទុះគ្រាប់បែកនោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ អតីតមន្រ្តីរដ្ឋបាលនេះបាននិយាយថា វាមានទំនាក់ទំនងជាមួយអាទិកម្មនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពនិងការដកទ័ពចេញពីអាហ្វកានីស្ថាន។[២៥២]

នៅខែមករា ឆ្នាំ២០២០ តាលីបង់បានថ្កោលទោសអាមេរិកលើការសម្លាប់មេបញ្ជាការកងកម្លាំងឃុតស៍របស់អ៊ីរ៉ង់គឺលោកកាស្សេម សូឡៃមេនីហើយបានសរសើរលោកសាឡៃមេនីថាជា"អ្នកចម្បាំងដ៏អស្ចារ្យ"។[២៥៤] នៅខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ អ៊ីរ៉ង់បានសម្រេចបិទស្ថានទូតនិងស្ថានកុងស៊ុលរបស់ខ្លួនបន្ទាប់ពីតាលីបង់បានវាយដណ្តើមរដ្ឋធានីកាប៊ុល។[២៥៥][២៥៦]

ប៉ាគីស្ថាន

[កែប្រែ]

ហ្វាសាល-អ៊ួរ-រ៉េម៉ានគឺជាមេដឹកនាំនៃគណបក្សឥស្លាម (ឌីអូបានឌី) នៅប្រទេសប៉ាគីស្ថាននិងធ្លាប់ជាសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់លោកស្រីបេណាហ្សៀរ ប៊ូតូដែលកាលនុះជានាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃប្រទេសប៉ាគីស្ថានពីឆ្នាំ១៩៩៣ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៦។ ដោយហេតុនេះហើយបានជារ៉េម៉ានមានឥទ្ធិពលខ្លាំងនៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលប៉ាគីស្ថាននិងអាចបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយយោធាប៉ាគីស្ថានដើម្បីផ្តល់ជំនួយដល់ក្រុមតាលីបង់។[២៥៧] នៅឆ្នាំ១៩៩៤ ទីភ្ញាក់ងារស៊ើបការណ៍អន្តរសេវា (ISI) នៃប្រទេសប៉ាគីស្ថានបានចាប់ផ្តើមលូកដៃចូលក្នុងជម្លោះអាហ្វកានីស្ថានរហូតទាន់តែតាលីបង់បានឡើងកាន់កាប់ទឹកដីអាហ្វកានីស្ថានស្ទើរទាំងអស់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៦។[៧][២៥៨][២៥៩][២៦០]

បន្ទាប់ពីអាមេរិកបានចូលកាន់កាប់ប្រទេសអាហ្វកានីស្ថាននៅចុងឆ្នាំ២០០១ មានគេអះអាងថាថ្នាក់ដឹកនាំតាលីបង់បានរត់ទៅជ្រកកោននៅឯប្រទេសប៉ាគីស្ថានហើយបន្ទាប់មកពួកគេបានប្រជុំគ្នាឡើងវិញដើម្បីរៀបចំផែនការធ្វើកុបកម្មប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលអាហ្វកានីស្ថានថ្មីដែលមានអាមេរិកនៅពីក្រោយ។[១៨១]

មន្រ្តីអាហ្វកានីស្ថានបានចេញសេចក្តីបញ្ជាក់អំពីការជាប់ពាក់ព័ន្ធរបស់ ISI នៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍វាយប្រហារដោយតាលីបង់មកលើស្ថានទូតឥណ្ឌាកាលពីខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៨។ មន្រ្តីអាមេរិកជាច្រើនបានចោទប្រកាន់ ISI ថាបានគាំទ្រក្រុមភេរវករដោយក្នុងនោះមានរួមទាំងក្រុមតាលីបង់ផងដែរ។ នៅឆ្នាំ២០១១ ប្រធានសហប្រធានសេនាធិការអាមេរិកឧត្តមនាវីទោម៉ៃក៍ មូលឡិនបានហៅបណ្តាញហាក់កានី (កូនក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់តាលីបង់) ថាជា"ដៃដែលប្រឡូកប្រឡាក់របស់ប៉ាគីស្ថាន"។[២៦១][២៦២]

រហូតដល់ឆ្នាំ២០១១ ប៉ាគីស្ថានគឺតែងតែបដិសេធយ៉ាងដាច់ខាត់រាល់នូវការចោទប្រកាន់ពីទំនាក់ទំនងរបស់ខ្លួនជាមួយតាលីបង់។[២៦៣][២៦៤][២៦៥][២៦៦][២៦៧][២៦៨]

នៅថ្ងៃទី១៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៤ កងទ័ពប៉ាគីស្ថានបានចាប់ផ្តើមប្រតិបត្តិការ"ហ្សាប-អ៊ី-អាសប៍"នៅតំបន់វ៉ាហ្ស៊ីរីស្ថានខាងជើងដើម្បីបណ្តេញនិងកម្ចាស់ពួកតាលីបង់ពីប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។ នៅក្នុងប្រតិបត្តិការនេះ គេបានរាយការណ៍ថាក្រុមភេរវករចំនួន ៣២៧ នាក់ត្រូវបានសម្លាប់នៅក្នុងកន្លែងលាក់ខ្លួនចំនួន ៤៥ កន្លែង ហើយរោងចក្រផលិតគ្រាប់បែកពីរកន្លែងត្រូវបានបំផ្លាញនៅក្នុងទីភ្នាក់ងារវ៉ាហ្សីរីស្ថានខាងជើងខណៈប្រតិបត្តិការកំពុងតែបន្ត។[២៦៩][២៧០][២៧១]

អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត

[កែប្រែ]

អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតធ្លាប់បានត្រូវគេចោទប្រកាន់ថាបានគាំទ្រក្រុមតាលីបង់។[២៧២] នៅអំឡុងខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០៩ ខ្សែទូរលេខទៅបុគ្គលិកក្រសួងការបរទេសអាមេរិក (ត្រូវបានបែកចេញជាសាធារណៈនៅឆ្នាំបន្ទាប់) រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាមេរិកលោកស្រីហ៊ីលឡារី គ្លីនតុនបានជំរុញឱ្យអ្នកការទូតអាមេរិកបង្កើនកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីរារាំងដំណើរថវិកាពីរដ្ឋឈូងសមុទ្រអារ៉ាប់ពីការចូលទៅក្នុងដៃភេរវករនៅប៉ាគីស្ថាននិងអាហ្វកានីស្ថានដោយសរសេរថា"ម្ចាស់ជំនួយជាច្រើននៅអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតគឺជាប្រភពដ៏សំខាន់បំផុតនៃការផ្តល់មូលនិធិដល់ក្រុមភេរវករស៊ុននីនៅទូទាំងពិភពលោក" ហើយលោកស្រីបានបន្ថែមទៀតថា"ត្រូវការសកម្មភាពបន្ថែមទៀតព្រោះថាអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតគឺនូវតែជាមូលដ្ឋានគាំទ្រហិរញ្ញវត្ថុដ៏សំខាន់សម្រាប់ក្រុមអាល់កៃដា តាលីបង់ និងក្រុមភេរវករផ្សេងៗទៀត"។[២៧៣]

តួកគី

[កែប្រែ]

តួកគីបានចាត់ទុកក្រុមតាលីបង់ជាអង្គការភេវរករ។[២៧៤] ចំពេលដែលអាមេរិកបានដកទ័ពរបស់ខ្លួនចេញពីអាហ្វកានីស្ថាននៅឆ្នាំ២០២១ ប្រធានាធិបតីតួកគីលោករ៉េស៊ីប តាយីប អ៊ែរដូហ្កានបានថ្លែងអំឡុងកិច្ចប្រជុំកំពូលណាតូនៅទីក្រុងព្រុចសែលនាថ្ងៃទី១៤ ខែមិថុនា ថា៖ តួកគីមានឆន្ទៈក្នុងការធានាការពារអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិហាមីដ កាហ្សៃនៃទីក្រុងកាប៊ុលព្រោះវាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការរក្សាស្ថិរភាពនិងវត្តមានអន្តរជាតិនៅប្រទេសអាហ្វកានីស្ថាន។ ដោយឮបែបនេះ ក្រុមតាលីបង់បានឆ្លើយតបវិញដោយព្រមានតួកគីថានឹងទទួល"ផលវិបាកធ្ងន់ធ្ងរ" ប្រសិនបើយោធារបស់តួកគីនូវតែបន្តវត្តមាននៅប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានខណៈដែលកងកម្លាំងបរទេសផ្សេងៗទៀតបានដកចេញអស់។[២៧៥][២៧៦] នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២១ ហ្សាប៊ីអុលឡា មូចាហ៊ីដដែលជាអ្នកនាំពាក្យរបស់ក្រុមតាលីបង់បាននិយាយថា តាលីបង់ចង់បង្កើត"ទំនាក់ទំនងការទូតធម្មតា"ជាមួយរដ្ឋាភិបាលតួកគីប៉ុន្តែនឹងចាត់ទុកកងកម្លាំងតួកគីជាសត្រូវត្រួតត្រាប្រសិនបើពួកគេនៅតែបន្តមាននៅលើទឹកដីខ្លួនក្រោយយុទ្ធនាការដកថយបានបញ្ចប់។[២៧៧]

កាតា

[កែប្រែ]

នៅឆ្នាំ២០១៣ បន្ទាប់ពីទទួលបានការយល់ព្រមពីអាមេរិកនិងអាហ្វកានីស្ថាន កាតាក៏បានអនុញ្ញាតឱ្យតាលីបង់បង្កើតការិយាល័យនយោបាយនិងការទូតនៅក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួន។[២៧៨][២៧៩] ទាំងនេះត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងគោលបំណងជួយសម្រួលដល់កិច្ចចរចាសន្តិភាពនិងដោយសារមានការគាំទ្រពីប្រទេសដទៃទៀត។[២៨០][២៧៨]

កាសែតហ្វាយណិនស៊លថែមស៍ (Financial Tines) បានសរសេរថា តាមរយៈការិយាល័យនៅប្រទេសកាតា កិច្ចប្រជុំជាច្រើនត្រូវបានធ្វើឡើងរវាងតាលីបង់និងប្រទេសនិងអង្គការជាច្រើនរួមទាំងក្រសួងការបរទេសអាមេរិក អង្គការសហប្រជាជាតិ ជប៉ុន រដ្ឋាភិបាលអឺរ៉ុបមួយចំនួន និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលផ្សេងៗទៀតដោយពួកគេទាំងអស់បានព្យាយាមជំរុញគំនិតនៃកិច្ចចរចាសន្តិភាព។[២៨០] នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៧ អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតដែលកំពុងមានជម្លោះធ្ងន់ធ្ងរជាមួយកាតាបានចោទកាតាថាបានគាំទ្រភេរវកម្មរួមទាំងតាលីបង់ជា"ភេរវករប្រដាប់អាវុធ"ដោយគ្មានអំណះអំណាង។[២៧៨]

នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៧ ទាំងប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិកនិងអាហ្វកានីស្ថានបានទាមទារឱ្យកាតាបិទការិយាល័យរបស់តាលីបង់។[២៨១] ប៉ុន្តែនៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២០ កាតាបានធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះសម្របសម្រួលកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងដូហារវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងតាលីបង់។ យោងតាមកិច្ចព្រមព្រៀង ក្រុមតាលីបង់នឹងកាត់ផ្តាច់រាល់ទំនាក់ទំនងរបស់ខ្លួនជាមួយអាល់កៃដានិងចាប់ផ្តើមកិច្ចចរចាសន្តិភាពជាមួយរដ្ឋាភិបាលអាហ្វកានីស្ថាន។ ជាថ្នូរ សហរដ្ឋអាមេរិកនឹងចាប់ផ្តើមដកកងទ័ពរបស់ខ្លួនចេញ។[២៨២]

រុស្ស៊ី

[កែប្រែ]

រុស្ស៊ីត្រូវបានអ្នកនយោបាយមួយចំនួនចោទប្រកាន់ថាបានគាំទ្រកងយោធាតាលីបង់។[២៨៣] សព្វថ្ងៃគ្មានភស្តុតាងជាសាធារណៈណាដែលអាចបញ្ជាក់ពីការគាំទ្ររបស់រុស្ស៊ីចំពោះក្រុមតាលីបង់ឡើយប៉ុន្តែអ្នកជំនាញឯករាជ្យខ្លះនូវតែមានការសង្ស័យថារុស្ស៊ីបានគាំទ្រក្រុមតាលីបង់តាមមធ្យោបាយណាមួយ។[២៨៤] យោងទៅតាមសារព័ត៌មាន BBC បានឱ្យដឹងថាប្រទេសរុស្ស៊ី"មានការព្រួយបារម្ភយ៉ាងខ្លាំងចំពោះកំណើននៃមូលដ្ឋាននិយមឥស្លាមនៅក្នុងតំបន់ដែលកំពុងរីករាលដាលសម្តៅមកទិសរបស់ខ្លួនហើយរុស្ស៊ីមើលឃើញថាតាលីបង់អាចជាដំណោះស្រាយសម្រាប់បញ្ហានេះ"។[២៨៥]

នៅខែកុម្ភៈ និងម្តងទៀតនៅខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៩ គណៈប្រតិភូមន្រ្តីតាលីបង់និងអ្នកនយោបាយជាន់ខ្ពស់អាហ្វកានីស្ថានបានជួបប្រជុំគ្នានៅទីក្រុងម៉ូស្គូដើម្បីរៀបចំកិច្ចចរចាសន្តិភាពអាហ្វកានីស្ថានថ្មីមួយទៀត។[២៨៦][២៨៧] សារព័ត៌មាន Reuters បានរាយការណ៍ថា"មន្រ្តីរុស្ស៊ីក៏ដូចជាមេដឹកនាំសាសនាផងសុទ្ធតែបានស្នើសុំឱ្យមានបទឈប់បាញ់"។[២៨៨]

នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២០ មន្ត្រីស៊ើបការណ៍អាមេរិកបានប៉ាន់ប្រមាណដោយប្រាកដថាទីភ្ញាក់ងារស៊ើបការណ៍រុស្ស៊ីមិនបានផ្តល់រង្វាន់អ្វីទៅឱ្យតាលីបង់សម្រាប់ការសម្លាប់កងកម្លាំងសម្ព័ន្ធមិត្តនៅអាហ្វកានីស្ថានណាមួយឡើយ។[២៨៩][២៩០][២៩១]

សហរាជាណាចក្រ

[កែប្រែ]

បន្ទាប់ពីព្រឹត្តិការណ៍ថ្ងៃ ៩/១១ អង់គ្លេសបានបង្កកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់តាលីបង់នៅប្រទេសខ្លួនប្រមាណជិត ២០០ លានដុល្លារនៅដើមខែតុលា ឆ្នាំ២០០១។ រាជាណាចក្ររួមក៏បានគាំទ្រសេចក្តីសម្រេចរបស់អាមេរិកក្នុងការដកតាលីបង់ចេញពីឆាកនយោបាយនិងយោធាផងដែរ។[២៩២][២៩៣]

អសប បានឯកភាពថាណាតូនឹងធ្វើសកម្មភាពជំនួសខ្លួនដោយផ្តោតលើប្រតិបត្តិការប្រឆាំងភេរវកម្មនៅអាហ្វកានីស្ថានបន្ទាប់ពីក្រុមតាលីបង់ត្រូវបាន"បរាជ័យ"។ សហរាជាណាចក្រធ្លាប់បានទទួលខុសត្រូវលើប្រតិបត្តិការនៅខេត្តហែលម៉ានដែលជាខេត្តមានផលិតកម្មដំណាំអាភៀនដ៏ធំមួយនៅភាគខាងត្បូងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានដោយអង់គ្លេសបានដាក់ពង្រាយកងទ័ពនៅទីនោះនៅពាក់កណ្តាលឆ្នាំ២០០៦ ហើយបានប្រឈមនឹងកម្លាំងតស៊ូតាលីបង់ជារឿយៗដោយសង្ស័យថាក្រុមនេះបានចូលមកក្នុងទឹកដីអាហ្វកានីស្ថានតាមប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។[២៩៤]

នៅអំឡុងឆ្នាំ២០០៨ រដ្ឋាភិបាលអង់គ្លេសបានប្រកាសផែនការបង់ប្រាក់ដល់យុទ្ធជនតាលីបង់ក្នុងគោលបំណងបញ្ចុះបញ្ចូលអ្នកទាំងនោះឱ្យផ្លាស់ប្តូរភាគីឬទម្លាក់អាវុធចុះ។ នៅឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់ អង់គ្លេសបានគាំទ្រការបើកការចរចាជាមួយតាលីបង់។[២៩៥][២៩៦]

សហរដ្ឋអាមេរិក

[កែប្រែ]
រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាមេរិកលោកម៉ៃក៍ ប៉ុមប៉េអូនៅក្នុងជំនួបជាមួយគណៈប្រតិភូតាលីបង់នៅទីក្រុងដូហា ប្រទេសកាតាក្នុងថ្ងៃទី១២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២០

សហរដ្ឋអាមេរិកគឺមិនដែលទទួលស្គាល់រដ្ឋាភិបាលតាលីបង់នៅប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានឡើយ។ លោកអាម៉េដ រ៉ាស៊ីតបានបញ្ជាក់ថាសហរដ្ឋអាមេរិកធ្លាប់គាំទ្រក្រុមតាលីបង់ដោយប្រយោលតាមរយៈសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ខ្លួនគឺប៉ាគីស្ថាននៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៩៤ និងឆ្នាំ១៩៩៦ ដោយទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនចាត់ទុកក្រុមតាលីបង់ជាអ្នកប្រឆាំងអ៊ីរ៉ង់ ប្រឆាំងនិកាយស៊ីអ៊ីត និងអាចជាមិត្តដ៏ល្អរបស់លោកខាងលិច។ ម្យ៉ាងទៀតទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនបានសង្ឃឹមថាតាលីបង់នឹងគាំទ្រផែនការអភិវឌ្ឍន៍ដែលបានគ្រោងទុកដោយក្រុមហ៊ុនប្រេងកាតយូនីកាល (Unical) ដែលមានមូលដ្ឋាននៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ ឧទាហរណ៍ ពេលពួកតាលីបង់បានកាន់កាប់ទីក្រុងហេរ៉ាដនៅឆ្នាំ១៩៩៥ និងបានបណ្តេញក្មេងស្រីរាប់ពាន់នាក់ចេញពីសាលារៀនប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកមិនបានខ្ចីប្រតិកម្មអ្វីនោះទេ។ នៅចុងឆ្នាំ១៩៩៧ ទើបអាមេរិកបានចាប់ផ្តើមពន្លាតខ្លួនឆ្ងាយពីពួកតាលីបង់បន្តិចម្តងៗហើយក្រុមហ៊ុនប្រេងកាតយូនីកាលនោះក៏បានដកខ្លួនចេញពីការចរចាលើផែនការសាងសង់បំពង់បង្ហូរប្រេងពីអាស៊ីកណ្តាលដែរ។[២៩៧][២៩៨][២៩៩][៣០០]

មួយថ្ងៃមុនពេលក្រុមតាលីបង់ចូលកាន់កាប់ទីក្រុងមាសារនៅខែសីហា ឆ្នាំ១៩៩៨ គ្នីគ្នារបស់ប៊ិនឡាដិនបានបំផ្ទុះគ្រាប់បែកនៅស្ថានទូតអាមេរិកចំនួនពីរកន្លែងនៅទ្វីបអាហ្វ្រិកដោយសម្លាប់មនុស្ស ចំនួន ២២៤ នាក់និងរបួស ៤,៥០០ នាក់ដែលភាគច្រើនជាជនជាតិអាហ្វ្រិក។ សហរដ្ឋអាមេរិកបានឆ្លើយតបដោយបាញ់មីស៊ីលឆ្លងទ្វីបសម្តៅលើជំរុំភេរវករសង្ស័យនៅអាហ្វកានីស្ថានដោយបានសម្លាប់មនុស្សជាង ២០ នាក់ប៉ុន្តែវាមិនបានប៉ះចំប៊ីនឡាដិនឬសមាជិកអាល់កៃដាធំៗនោះទេ។ លោកអូម៉ារបានថ្កោលទោសនូវសកម្មភាពវាយប្រហារមីស៊ីលរបស់អាមេរិកនិងរួមទាំងប្រធានាធិបតីអាមេរិកលោកប៊ីល គ្លីនតុនផងដែរ។ អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតបានបណ្តេញប្រេសិតតាលីបង់ចេញពីទឹកដីខ្លួនដោយសារតែតាលីបង់បានបដិសេធមិនប្រគល់ខ្លួនប៊ិនឡាដិននិងបន្ទាប់ពីអូម៉ារត្រូវបានគេចោទប្រកាន់ថាបានប្រមាថគ្រួសាររាជវង្សអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត។ នៅពាក់កណ្តាលខែតុលា ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិបានបោះឆ្នោតជាឯកច្ឆន្ទក្នុងការហាមឃាត់ការហោះហើរយន្តហោះពាណិជ្ជកម្មទៅនិងមកពីអាហ្វកានីស្ថាននិងបង្កកគណនីធនាគារអាហ្វកានីស្ថាននៅទូទាំងពិភពលោក។[៣០១][៣០២][៣០៣]

នៅខែតុលា ឆ្នាំ២០០៩ អាមេរិកបានកែប្រែយុទ្ធសាស្ត្រប្រឆាំងកុបកម្មនៅអាហ្វកានីស្ថានដោយប្រកាសពីផែនការប្រគល់ប្រាក់ជាច្រើនឱ្យយុទ្ធជនតាលីបង់ប្រសិនបើពួកគេផ្លាស់ប្តូរភាគី។[៣០៤]

ទាហានអាមេរិកកំពុងដុតកន្លែងលាក់ខ្លួនសង្ស័យរបស់តាលីបង់

នៅខែ ធ្នូ ឆ្នាំ២០០៩ អេស៊ាថែមស៍អនឡាញបានរាយការណ៍ថាតាលីបង់បានធានាដល់អាមេរិកដោយផ្លូវច្បាប់ថាពួកគេនឹងឈុំប្រើប្រាស់ទឹកដីអាហ្វកានីស្ថានសម្រាប់ធ្វើការវាយប្រហារគ្រប់រូបភាពលើប្រទេសដទៃទៀតហើយ ប៉ុន្តែអាមេរិកមិនបានផ្តល់ការឆ្លើយតបជាផ្លូវការអ្វីនោះទេ។[១៨៥]

នៅថ្ងៃទី៦ ខែធ្នូ មន្រ្តីអាមេរិកបានបង្ហាញថាពួកគេមិនទាន់ច្រានចោលការចរចាជាមួយតាលីបង់ទេ។ ជាច្រើនថ្ងៃក្រោយមក មានសេចក្តីរាយការណ៍ថាហ្គេតស៍ដែលជាមន្ត្រីអាមេរិកម្នាក់អាចផ្តើមការសម្រុះសម្រួលជាមួយតាលីបង់បានប៉ុន្តែសម្រាប់ក្រុមអាល់កៃដាគឺមិនអាចទៅរួចទេ។ ជាងនេះទៅទៀត លោកបាននិយាយបន្តថាការសម្រុះសម្រួលគ្នានេះនឹងអាចបញ្ចប់ជម្លោះនយោបាយ និងសង្គ្រាមជារួម។ ប៉ុន្តែលោកបាននិយាយថាការសម្រុះសម្រួលនោះត្រូវស្ថិតនៅក្រោមលក្ខខណ្ឌរបស់រដ្ឋាភិបាលអាហ្វកានីស្ថានហើយថាតាលីបង់ត្រូវតែទទួលស្គាល់អធិបតេយ្យភាពរបស់រដ្ឋាភិបាល។[៣០៥][៣០៦]

នៅថ្ងៃទី២៩ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២០ រដ្ឋបាលត្រាំបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពតាមលក្ខខណ្ឌជាមួយតាលីបង់[៣០៧][៣០៨]ដោយបានអំពាវនាវឱ្យមានការដកកងទ័ពបរទេសក្នុងរយៈពេល ១៤ ខែប្រសិនបើតាលីបង់អាចគោរពតាមលក្ខខណ្ឌនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនោះ។[៣០៩][៣១០] នៅខែមីនា ឆ្នាំ២០២០ សហរដ្ឋអាមេរិកបានចាប់ផ្តើមដកទ័ពរបស់ខ្លួនបន្តិចម្តងៗទៅតាមសេចក្តីយល់ព្រមក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពជាមួយតាលីបង់។[៣១១]

ក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធ

[កែប្រែ]

អាល់កៃដា

[កែប្រែ]
អ្នកសារព័ត៌មានជនជាតិប៉ាគីស្ថានម្នាក់កំពុងធ្វើបទសម្ភាសន៍ជាមួយមេដឹកនាំអាល់កៃដាអូសាម៉ា ប៊ីន ឡាឌែននៅក្នុងអាហ្វកានីស្ថាន, ប្រហែលឆ្នាំ១៩៩៧ ឬ ១៩៩៨

នៅឆ្នាំ១៩៩៦ ប៊ីនឡាដិនបានផ្លាស់ទីលំនៅពីប្រទេសស៊ូដង់មកក្នុងអាហ្វកានីស្ថាន។ គាត់បានមកក្នុងអាហ្វកានីស្ថានដោយគ្មានការអញ្ជើញអ្វីឡើយដែលជាហេតុនាំអូម៉ារដំបូងរាងខឹងបន្តិចព្រោះថាអាល់កៃដាបានផ្តើមប្រកាសសង្រ្គាមនិងប្រឆាំងនឹងពលរដ្ឋនៃប្រទេសទីបីពីទឹកដីរបស់ខ្លួនប៉ុន្តែទំនាក់ទំនងរវាងក្រុមទាំងពីរបានកើតមានភាពល្អប្រសើរឡើងរហូតទាន់តែដល់ចំណុចដែលអូម៉ារបានរិះគុណភាគីគាំទ្រក្រុមលោកពោលគឺប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតបន្ទាប់ពីសាអ៊ូឌីតបានស្នើឱ្យតាលីបង់ប្រគល់ខ្លួនប៊ីនឡាដិន។[៣១២][៣១៣]

ពីឆ្នាំ១៩៩៦ ដល់ឆ្នាំ២០០១ អង្គការរបស់អូសាម៉ាប៊ីនឡាដិននិងចលនាអៃម៉ាន់អាល់ហ្សាវ៉ាហ៊ីរីបានក្លាយជារដ្ឋបំពួនមួយនៅក្នុងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថាន។ កាសែតអង់គ្លេស The Telegraph បានបញ្ជាក់នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០១ ថា ជនជាតិអារ៉ាប់ចំនួន ២,៥០០ នាក់ក្រោមបញ្ជាការរបស់ប៊ីនឡាដិនបានកំពុងប្រយុទ្ធឱ្យក្រុមតាលីបង់។[១២០]

ទំនាក់ទំនងតាលីបង់-អាល់កៃដាក៏ត្រូវបានពង្រឹងបន្ថែមបន្ទាប់ពីការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍រវាងកូនប្រុសម្នាក់របស់ប៊ីនឡាដិននិងកូនស្រីរបស់មូលឡាអូម៉ារ។ អង្គការរបស់ប៊ីនឡាដិនត្រូវបានគេចោទថាអាចជាប្រភពហិរញ្ញវត្ថុដ៏សំខាន់មួយរបស់តាលីបង់នៅអាហ្វកានីស្ថាន។[៣១៤][៣១៥]

បន្ទាប់ពីការបំផ្ទុះគ្រាប់បែកនៅស្ថានទូតអាមេរិកក្នុងទ្វីបអាហ្វ្រិកនៃឆ្នាំ១៩៩៨ ប៊ីនឡាដិននិងសមាជិកអាល់កៃដាជាច្រើននាក់ត្រូវបានរងការចោទប្រកាន់នៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអាមេរិក។ តាលីបង់បានបដិសេធសំណើធ្វើបត្យាប័នពីសហរដ្ឋអាមេរិកដោយអះអាងថាប៊ីនឡាដិន"បានបាត់ខ្លួន" ឬក៏វ៉ាស៊ីនតោន"មិនអាចផ្តល់ភស្តុតាងជាក់លាក់ណាមួយ"ដែលថាប៊ីនឡាដិនបានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងសកម្មភាពភេរវកម្មនោះហើយបានបន្ថែមទៀតថា"ដោយគ្មានភស្តុតាងណាមួយ ប៊ីនឡាដិនគឺជាបុរសម្នាក់ដែលគ្មានបាប...គាត់គឺជាមនុស្សសេរី"។[៣១៦][៣១៧][៣១៨][៣១៩]

យោងតាមលោកប៊ីនឡាដិន ក្រុមតាលីបង់គឺមិនបានជាប់ពាក់ព័ន្ធអ្វីនៅក្នុងការវាយប្រហារថ្ងៃ ១១ កញ្ញានោះទេដោយលោកបានបញ្ជាក់នៅក្នុងខ្សែអាត់មួយផ្ញើទៅសារព័ត៌មាន Al Jazeera៖ "ខ្ញុំគឺជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ...ប្រជាជនអាហ្វកានីស្ថាននិងរដ្ឋាភិបាលពួកគេគឺមិនដឹងអ្វីទាំងអស់អំពីព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនេះ"។[៣២០]

នៅចុងឆ្នាំ២០០៨ ពួកតាលីបង់បានកំពុងចរចាដើម្បីផ្តាច់រាល់ទំនាក់ទំនងទាំងអស់ដែលខ្លួនមានជាមួយអាល់កៃដា។[៣២១]

នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១២ មេបញ្ជាការតាលីបង់ជាន់ខ្ពស់អនាមិកម្នាក់បានបញ្ជាក់ថា"ប្រជាជនរបស់យើងបានចាត់ទុកអាល់កៃដាជារោគរាតត្បាតដែលបានបញ្ជូនមកពីស្ថានសួគ៌។ អ្នកខ្លះថែមទាំងសន្និដ្ឋានទៀតថាអាល់កៃដាគឺជាក្រុមស៊ើបការណ៍របស់អាមេរិក។ ដើមឡើយ តាលីបង់យើងជាក្រុមឆោតនិងសូវមិនអើពើពីរឿងនយោបាយទេហើយបានស្វាគមន៍ក្រុមអាល់កៃដាចូលមកក្នុងផ្ទះរបស់យើងដោយមិនគិតគូរបានច្បាស់លាស់ ហើយអាល់កៃដាបានរំលោភលើបដិសណ្ឋារកិច្ចរបស់យើងពីពេលនោះមក"។ លោកបានបន្តអះអាងទៀតថាប្រហែល ៧០% នៃសមាជិកតាលីបង់គឺមិនពេញចិត្តនឹងអាល់កៃដាទេ នេះមានន័យថាក្រុមតាលីបង់គ្រាន់តែសម្តែងចូលចិត្តអាល់កៃដាប៉ុណ្ណោះ។[៣២២][៣២៣]

រដ្ឋឥស្លាមអ៊ីរ៉ាក់និងឡេវ៉ាន

[កែប្រែ]
សូមមើលផងដែរ: ជម្លោះតាលីបង់–រដ្ឋឥស្លាមនៅអាហ្វកានីស្ថាន

តាលីបង់មានទំនាក់ទំនងអវិជ្ជមានជាមួយក្រុមរដ្ឋឥស្លាមអ៊ីរ៉ាក់និងឡេវ៉ាន–ខេត្តកូរ៉ាសាន អាយស៊ីស (ISIS) បានចាប់ផ្តើមយ៉ាងសកម្មក្នុងការជ្រើសរើសអ្នករត់ចោលជួរក្រុមតាលីបង់នៅអាហ្វកានីស្ថានជាពិសេសក្នុងចំណោមអ្នកដែលមិនពេញចិត្តនឹងមេដឹកនាំរបស់ពួកគេឬខ្វះភាពជោគជ័យក្នុងសមរភូមិ។ នេះបានជំរុញឱ្យមេដឹកនាំតាលីបង់ជាន់ខ្ពស់ម្នាក់គឺលោកអាក់តារ ម៉ាន់សួរសរសេរសំបុត្រមួយផ្ញើទៅអាប៊ូបាកគ៍ អាល់បាកដាឌីដោយសុំឱ្យបញ្ឈប់សកម្មភាពកេណ្ឌបុគ្គលនៅអាហ្វកានីស្ថានហើយអះអាងថាសង្គ្រាមនៅអាហ្វកានីស្ថានគួរតែស្ថិតនៅក្រោមភាពដឹកនាំរបស់តាលីបង់។[៣២៤] តែយ៉ាងណាក៏ដោយ ការប្រយុទ្ធគ្នារវាងក្រុមទាំងពីរបានផ្ទុះឡើងនៅក្នុងខេត្តណានហ្ការហារហើយគិតត្រឹមខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៥ ISIL បានដណ្តើមទឹកដីមួយភាគតូចនៅអាហ្វកានីស្ថានជាលើកដំបូង។[៣២៥] នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៥ ISIL បានបណ្តេញក្រុមតាលីបង់ចេញពីតំបន់មួយចំនួនបន្ថែមទៀតនៅក្នុងខេត្តណានហ្ការហារបន្ទាប់ពីបានប្រយុទ្ធគ្នាអស់ជាច្រើនខែ។[៣២៦]

នៅខែមេសា ឆ្នាំ២០១៦ តាលីបង់បានរាយការណ៍ថាមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់និងថ្នាក់កណ្តាលមួយចំនួននៃវីឡាយ៉ាកូរ៉ាសាននៅក្នុងខេត្តណានហ្ការហារបានរត់ចោលក្រុម ISIL របស់ពួកគេហើយមកសន្យាភាពស្មោះត្រង់នឹងមេដឹកនាំតាលីបង់អាក់តា ម៉ាន់សួរ។ អ្នករត់ចោលជួរទាំងនោះរួមមានសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាកណ្តាល ក្រុមប្រឹក្សាតុលាការ និងក្រុមប្រឹក្សាអ្នកទោសព្រមទាំងមេបញ្ជាការនិងយុទ្ធជនមួយចំនួន។[៣២៧]

តាលីបង់នៅប៉ាគីស្ថាន

[កែប្រែ]

មុនពេលចលនាតាលីបង់នៅប៉ាគីស្ថានត្រូវបានបង្កើតឡើង យុទ្ធជននិងថ្នាក់ដឹកនាំរបស់ពួកគេប្រមាណ ៨,០០០ នាក់បានតស៊ូប្រយុទ្ធជាមួយរដ្ឋាភិបាលតាលីបង់នៅក្នុងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថាននៅរវាងឆ្នាំ១៩៩៦–២០០១ ហើយនិងសង្គ្រាមបន្ទាប់ពីរវាងឆ្នាំ២០០១–២០២១។[១២០] សមាជិកពួកគេភាគច្រើនជាជនជាតិប៉ាគីស្ថានហើយបន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាលតាលីបង់ត្រូវបានទម្លាក់ចេញពីអំណាចក្នុងឆ្នាំ២០០១ ក្រុមនេះបាននាំគ្នារត់ភៀសខ្លួនទៅស្រុកកំណើតពួកគេវិញ។

នៅឆ្នាំ២០០៧ ចលនាតាលីបង់នៅប៉ាគីស្ថាន (តារីគ-អ៊ី-តាលីបង់ ឬអក្សរកាត់ឡាតាំងថា TTP)[៣២៨] ក៏បានបង្កើតឡើងដោយមានការដឹកនាំពីលោកបៃទុលឡា ម៉េស៊ូដ។ ក្រុមនេះមានគោលដៅចង់ឡើងគ្រប់គ្រងតំបន់កុលសម្ព័ន្ធអភិបាលសហព័ន្ធរបស់ប៉ាគីស្ថាន។ ក្រុមតាលីបង់នៅអាហ្វកានីស្ថានមិនបានទទួលស្គាល់ក្រុមនេះតាំងពីដំបូងមកម្លេះពោលគឺបន្ទាប់ពី TTP បានបើកការវាយប្រហារលើកងកម្លាំងប៉ូលីសនិងទាហានប៉ាគីស្ថាន។[៣២៩][៣៣០][៣៣១]

ទោះជាមានឈ្មោះនិងមនោគមវិជ្ជាដូចគ្នាមែនប៉ុន្តែក្រុមទាំងពីរនេះមានប្រវត្តិសាស្ត្រ គោលដៅ និងថ្នាក់ដឹកនាំខុសដាច់ដោយឡែកពីគ្នា។[៣៣០] តាលីបង់អាហ្វកានីស្ថានគឺតែងតែបដិសេដរាល់ទំនាក់ទំនងទាំងឡាយជាមួយ TTP។ អ្នកនាំពាក្យតាលីបង់បាននិយាយប្រាប់កាសែតញូវយ៉កថែមស៍ថា៖

ពួកយើងគឺមិនមានទំនាក់ទំនងអ្វីជាមួយគ្នាដូចដែលយើងធ្លាប់បានអះអាងពីមុនៗអញ្ចឹង...ក្នុងនាមជាមូស្លីមដូចគ្នាគឺយើងមានចិត្តអាណិតអាសូរដល់ពួកគេប៉ុន្តែក្រៅពីនេះយើងមិនមានអ្វីដូចគ្នាឡើយ។[៣៣២]

ពីមុនៗមក បស្ចឹមលោកតែងតែចោទប្រកាន់និងចង្អុលថាតាលីបង់បានទទួលជំនួយពីប្រទេសប៉ាគីស្ថានហើយរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ការចោទប្រកាន់នេះនូវតែបន្តមានដដែរ។ ថ្នាក់ដឹកនាំតាលីបង់ជាច្រើនបានរត់ភៀសខ្លួនទៅប៉ាគីស្ថានបន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាលពួកគេត្រូវផ្តួលរំលំ។ នៅឆ្នាំ២០០៦ ចាឡាលូដិន ហាក់កានីត្រូវបានចោទប្រកាន់ដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់នៃទីភ្ញាក់ងារស៊ើបការណ៍អន្តេសេវាថាជា"កូនក្រុមរបស់ប៉ាគីស្ថាន"។ ប្រទេសប៉ាគីស្ថានបានចេញបដិសេធអំពីទំនាក់ទំនងជាមួយហាក់កានីឬក្រុមភេរវករផ្សេងៗទៀត។ មេដឹកនាំហាក់កានីផ្ទាល់ក៏បានបដិសេធថាខ្លួនមិនមានទំនាក់ទំនងអ្វីជាមួយប៉ាគីស្ថានដែរ។[១២១][៣៣៣][៨៤][៣៣៤][៣៣៥][៣៣៦][៣៣៧][៣៣៨]

នៅចុងឆ្នាំ២០០៨ និងដើមឆ្នាំ២០០៩ មេដឹកនាំតាលីបង់អាហ្វកានីស្ថានគឺមូលឡាអូម៉ារបានស្នើតេរីគអ៊ីតាលីបង់ប៉ាគីស្ថានឱ្យឈប់ដំណើរប្រតិបត្តិការពួកគេនៅក្នុងប្រទេសប៉ាគីស្ថានហើយមកផ្តោតជាមួយអង្គការតែមួយដើម្បីតតាំងជាមួយកងទ័ពជាតិអាហ្វកានីស្ថាននិងកងកម្លាំងបរទេសផ្សេងៗនៅក្នុងប្រទេសអាហ្វកានីស្ថានវិញ។[៣៣២]

ចលនាតាលីបង់នៅអាហ្វកានីស្ថានត្រូវបានអង្គការសហប្រជាជាតិថ្កោលទោសសម្រាប់សកម្មភាពវាយប្រហារបែបភេវរកម្មនៅប៉ាគីស្ថាននិងការបំផ្ទុះគ្រាប់បែកនៅថែមស៍ស្វែរនៃទីក្រុងញូវយ៉ក។[៣៣១]

មើលផងដែរ

[កែប្រែ]

ឯកសារយោង

[កែប្រែ]
  1. ↑ Giustozzi, Antonio (2009). Decoding the new Taliban: insights from the Afghan field. Columbia University Press. p. 249. ល.ស.ប.អ. 978-0-231-70112-9. https://archive.org/details/decodingnewtalib00anto/page/249. 
  2. ↑ Clements, Frank A. (2003). Conflict in Afghanistan: An Encyclopedia (Roots of Modern Conflict). ABC-CLIO. p. 219. ល.ស.ប.អ. 978-1-85109-402-8. 
  3. ↑ Bezhan, Frud (15 June 2016). "Ethnic Minorities Are Fueling the Taliban's Expansion in Afghanistan". Foreign Policy. Retrieved 13 October 2021.
  4. ↑ "The Non-Pashtun Taleban of the North: A case study from Badakhshan – Afghanistan Analysts Network". www.Afghanistan-Analysts.org. 3 មករា 2017. Retrieved 23 សីហា 2021.
  5. ↑ Whine, Michael (1 September 2001). "Islamism and Totalitarianism: Similarities and Differences". Totalitarian Movements and Political Religions 2 (2): 54–72. DOI:10.1080/714005450.
  6. ↑ ៦,០ ៦,១ Deobandi Islam: The Religion of the Taliban U. S. Navy Chaplain Corps, 15 October 2001
  7. ↑ ៧,០០ ៧,០១ ៧,០២ ៧,០៣ ៧,០៤ ៧,០៥ ៧,០៦ ៧,០៧ ៧,០៨ ៧,០៩ ៧,១០ 'The Taliban'. Mapping Militant Organizations. Stanford University. Updated 15 July 2016. Retrieved 24 September 2017.
  8. ↑ ៨,០ ៨,១ Ogata, Sadako N. (2005). The Turbulent Decade: Confronting the Refugee Crises of the 1990s. W. W. Norton & Company. p. 286. ល.ស.ប.អ. 978-0-393-05773-7. https://archive.org/details/turbulentdecade00sada. 
  9. ↑ ៩,០ ៩,១ McNamara, Melissa (31 សីហា 2006). "The Taliban In Afghanistan". CBS. http://www.cbsnews.com/news/the-taliban-in-afghanistan/. 
  10. ↑ Maley, William (2001). Fundamentalism Reborn? Afghanistan and the Taliban. C Hurst & Co. p. 14. ល.ស.ប.អ. 978-1-85065-360-8. 
  11. ↑ "Taliban - Oxford Islamic Studies Online". www.oxfordislamicstudies.com. Archived from the original on 2014-08-12. Retrieved 2021-08-23.
  12. ↑ (2016). "The Combined and Uneven Development of Afghan Nationalism". Studies in Ethnicity and Nationalism 16 (3): 478–492. DOI:10.1111/sena.12206.
  13. ↑ Rashid, Taliban (2000)
  14. ↑ "Why are Customary Pashtun Laws and Ethics Causes for Concern? | Center for Strategic and International Studies". Csis.org. 19 តុលា 2010. Archived from the original on 9 វិច្ឆិកា 2010. Retrieved 23 សីហា 2021. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  15. ↑ "Understanding taliban through the prism of Pashtunwali code". CF2R. 30 វិច្ឆិកា 2013. Archived from the original on 10 សីហា 2014. Retrieved 23 សីហា 2021.
  16. ↑ D. Metcalf, Barbara. ""Traditionalist" Islamic Activism: Deoband, Tablighis, and Talibs". Social Science Research Council. Retrieved 13 October 2023.
  17. ↑ (2008)"How fundamentalists rule a country Traditionalism and modernity in the Taliban's rule". Slovenská politologická revue 3: 154–158.
  18. ↑ "Taliban and the Northern Alliance". US Gov Info. About.com. Archived from the original on 2016-01-01. Retrieved 23 សីហា 2021.
  19. ↑ 9/11 seven years later: US 'safe,' South Asia in turmoil Archived 10 January 2015[Date mismatch] at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.. Retrieved 23 សីហា 2021.
  20. ↑ Hamilton, Fiona; Coates, Sam; Savage, Michael (3 មីនា 2010). "MajorGeneral Richard Barrons puts Taleban fighter numbers at 36000". The Times (London). http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/afghanistan/article7047321.ece. 
  21. ↑ "Despite Massive Taliban Death Toll No Drop in Insurgency". Voice of America. Akmal Dawi. Archived from the original on 3 កក្កដា 2016. Retrieved 23 សីហា 2021.
  22. ↑ "Afghanistan's Security Forces Versus the Taliban: A Net Assessment". Combating Terrorism Center at West Point. 14 មករា 2021. Archived from the original on 2021-08-15. Retrieved 14 កក្កដា 2021.
  23. ↑ "Remarks by President Biden on the Drawdown of U.S. Forces in Afghanistan". The White House. 8 កក្កដា 2021. Archived from the original on 8 កក្កដា 2021. Retrieved 23 សីហា 2021. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  24. ↑ "Taliban Sweep in Afghanistan Follows Years of U.S. Miscalculations". The New York Times. 14 សីហា 2021. Archived from the original on 17 សីហា 2021. Retrieved 23 សីហា 2021.
  25. ↑ "Taliban's Afghanistan takeover raises big questions for U.S. security chiefs". NBC News. 16 សីហា 2021. Archived from the original on 16 សីហា 2021. Retrieved 23 សីហា 2021.
  26. ↑ Roggio, Bill, "Influential Taliban commander pledges to new emir", The Long War Journal, 22 August 2016.
  27. ↑ "Qatar's Dirty Hands". National Review. 3 សីហា 2017.
  28. ↑ ២៨,០ ២៨,១ "Why did Saudi Arabia and Qatar, allies of the US, continue to fund the Taliban after the 2001 war?". scroll.in. Retrieved 23 សីហា 2021.
  29. ↑ ប្រភពមួយចំនួន៖
  30. ↑ "The Taliban – Mapping Militant Organizations". web.stanford.edu. Retrieved 23 សីហា 2021.
  31. ↑ "Is Russia arming the Afghan Taliban?". BBC News. មេសា 2018. https://www.bbc.com/news/world-asia-41842285. 
  32. ↑ ប្រភពមួយចំនួន៖
  33. ↑ Diplomat, Samuel Ramani, The. "What's Behind Saudi Arabia's Turn Away From the Taliban?". The Diplomat.
  34. ↑ "Turkmenistan Takes a Chance on the Taliban". Stratfor. Archived from the original on 8 ធ្នូ 2019.
  35. ↑ Guelke, Adrian (25 សីហា 2006). Terrorism and Global Disorder – Adrian Guelke – Google Libros. ល.ស.ប.អ. 9781850438038. https://books.google.com/books?id=diJSFBiOMjUC&pg=PA55។ បានយកមក 23 សីហា 2021. 
  36. ↑ ប្រភពមួយចំនួន៖
  37. ↑ Ali M Latifi (28 October 2022). "Afghanistan: Taliban uses Hamas meeting to send a message to the Muslim world". Middle East Eye. https://www.middleeasteye.net/news/afghanistan-taliban-hamas-meeting-send-message-muslim-world. 
  38. ↑ "Pakistan, Afghanistan show support to Palestine, calls for "cessation of hostilities"". The Economic Times. October 7, 2023. https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/pakistan-afghanistan-show-support-to-palestine-calls-for-cessation-of-hostilities/articleshow/104245296.cms?from=mdr%5C. 
  39. ↑ "Afghan militant fighters 'may join Islamic State'". BBC News. 2 កញ្ញា 2014. https://www.bbc.com/news/world-asia-29009125. 
  40. ↑ "Afghanistan: Ghani, Hekmatyar sign peace deal". Al Jazeera. 29 កញ្ញា 2016.
  41. ↑ "ISIS Violence Dents Taliban Claims Of Safer Afghanistan". NDTV.com. 9 November 2021.
  42. ↑ "Why Central Asian states want peace with the Taliban". DW News. 27 មីនា 2018.
  43. ↑ Roggio, Bill; Weiss, Caleb (14 មិថុនា 2016). "Islamic Movement of Uzbekistan faction emerges after group's collapse". Long War Journal. http://www.longwarjournal.org/archives/2016/06/islamic-movement-of-uzbekistan-faction-emerges-after-groups-collapse.php. 
  44. ↑ "Taliban denies knowledge of al-Zawahiri's presence in Kabul, with some members blaming its Haqqani faction". CBS news. 4 August 2022. Retrieved 2023-10-14.
  45. ↑ "(ជាភាសាពែរ្ស) طالبان تاجیکستان اعلام موجودیت کرد! - خبرآنلاین". www.khabaronline.ir. Retrieved 2022-08-02.
  46. ↑ "Tajikistan Faces Threat from Tajik Taliban". www.cacianalyst.org. Retrieved 2023-10-14.
  47. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named youtube.com
  48. ↑ "The Curious Case of Masood Azhar's Disappearance". The diplomat. Retrieved 2023-10-14.
  49. ↑ "Taliban's Retort To Pakistan: Jaish Chief Masood Azhar With You, Not Us". NDTV.com. Retrieved 2023-10-14.
  50. ↑ "Afghan Taliban reject TTP claim of being a 'branch of IEA'". 11 December 2021. Retrieved 14 October 2023."Afghan Taliban deny TTP part of movement, call on group to seek peace with Pakistan". 11 December 2021.
  51. ↑ "Taliban attack NATO base in Afghanistan – Central & South Asia". Al Jazeera English. Retrieved 23 សីហា 2021.
  52. ↑ "Rare look at Afghan National Army's Taliban fight". BBC News. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-25922743. 
  53. ↑ "ISIS reportedly moves into Afghanistan, is even fighting Taliban". 12 មករា 2015. Archived from the original on 13 កុម្ភៈ 2015. Retrieved 23 សីហា 2021.
  54. ↑ "ISIS, Taliban announced Jihad against each other". Khaama Press. 20 មេសា 2015. Retrieved 23 មេសា 2015.
  55. ↑ "Taliban leader: allegiance to ISIS 'haram'". Rudaw. 13 មេសា 2015. Retrieved 23 សីហា 2021.
  56. ↑ "Taliban say gap narrowing in talks with US over Afghanistan troop withdrawal". Military Times. 5 ឧសភា 2019.
  57. ↑ Jonson, Lena (25 សីហា 2006). Tajikistan in the New Central Asia. ល.ស.ប.អ. 9781845112936. https://books.google.com/books?id=hLi9oJMT5B8C&pg=PA96។ បានយកមក 23 សីហា 2021. 
  58. ↑ "Definition of TALIBAN". www.merriam-webster.com. Retrieved 23 សីហា 2021.
  59. ↑ "Afghanistan: Taliban ban women from universities amid condemnation". BBC News. 2022-12-20. https://www.bbc.com/news/world-asia-64045497. 
  60. ↑ "The Taliban". Mapping Militant Organizations. Stanford University. Retrieved 23 សីហា 2021.
  61. ↑ Masood Ashraf Raja (6 ឧសភា 2016). The Religious Right and the Talibanization of America. Springer. pp. 16–. ល.ស.ប.អ. 978-1-137-58490-8. https://books.google.com/books?id=lusgDAAAQBAJ&pg=PA16. 
  62. ↑ "(អង់គ្លេស) Afghanistan: Political Parties and Insurgent Groups 1978-2001" (PDF). ecoi.net. Australian Refugee Review Tribunal. 7 មីនា 2013. pp. 18–19. Retrieved 23 សីហា 2021.
  63. ↑ ៦៣,០ ៦៣,១ "Pakistan: A Plethora of Problems" (PDF). Global Security Studies, Winter 2012, Volume 3, Issue 1, by Colin Price, School of Graduate and Continuing Studies in Diplomacy. Norwich University, Northfield, VT. Retrieved 23 សីហា 2021.
  64. ↑ 'The Peshawar Accord, 25 April 1992'. Website photius.com. Text from 1997, purportedly sourced on The Library of Congress Country Studies (USA) and CIA World Factbook. Retrieved 22 December 2017.
  65. ↑ ៦៥,០ ៦៥,១ ៦៥,២ "Blood-Stained Hands, Past Atrocities in Kabul and Afghanistan's Legacy of Impunity". អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស.
  66. ↑ Neamatollah Nojumi. The Rise of the Taliban in Afghanistan: Mass Mobilization, Civil War, and the Future of the Region (2002 1st រ.រ.). Palgrave, New York. 
  67. ↑ ៦៧,០ ៦៧,១ Amin Saikal (2006). Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival (1st រ.រ.). London New York: I.B. Tauris & Co. p. 352. ល.ស.ប.អ. 978-1-85043-437-5. 
  68. ↑ ៦៨,០ ៦៨,១ Gutman, Roy (2008): How We Missed the Story: Osama Bin Laden, the Taliban and the Hijacking of Afghanistan, Endowment of the United States Institute of Peace, 1st ed., Washington DC.
  69. ↑ "Afghanistan: The massacre in Mazar-i Sharif. (Chapter II: Background)". Human Rights Watch. វិច្ឆិកា 1998. Archived from the original on 2 វិច្ឆិកា 2008. Retrieved 24 សីហា 2021.
  70. ↑ Alex Strick van Linschoten and Felix Kuehn, An Enemy We Created: The Myth of the Taliban-Al Qaeda Merger in Afghanistan, Oxford University Press (2012), p. 122
  71. ↑ Matinuddin, Kamal, The Taliban Phenomenon, Afghanistan 1994–1997, Oxford University Press, (1999), pp. 25–26
  72. ↑ Rashid 2000, ទ. 25
  73. ↑ Washington Post, 23 មីនា 2002, "From U.S., the ABC's of Jihad"
  74. ↑ Shaffer, Brenda (2006). The Limits of Culture: Islam and Foreign Policy. MIT Press. p. 267. ល.ស.ប.អ. 978-0-262-19529-4. https://books.google.com/books?id=uEOd-cDWVwQC&pg=PA267. 
  75. ↑ Alex Strick van Linschoten and Felix Kuehn, An Enemy We Created: The Myth of the Taliban-Al Qaeda Merger in Afghanistan, Oxford University Press (2012), pp. 121–122
  76. ↑ Felbab-Brow, Vanda (2010). Shooting up: counterinsurgency and the war on drugs. Brookings Institution Press. p. 122. ល.ស.ប.អ. 978-0-8157-0328-0. 
  77. ↑ Rashid 2000, ទទ. 27–29.
  78. ↑ ៧៨,០ ៧៨,១ "II. Background". Reports 1998, Afghan. Human Rights Watch. Archived from the original on 2 November 2008.
  79. ↑ Rashid 2000, ទ. 29
  80. ↑ Goodson 2002, p. 114.
  81. ↑ ៨១,០ ៨១,១ Amnesty International. "Document – Afghanistan: further information on fear for safety and new concern: deliberate and arbitrary killings: civilians in Kabul". 16 វិច្ឆិកា 1995 Accessed at Amnesty.org
  82. ↑ Refugees, United Nations High Commissioner for. "Refworld | Afghanistan: Background information on the Taliban movement". Refworld.
  83. ↑ Publications, Europa (2 កញ្ញា 2003). A Political Chronology of Central, South and East Asia. ល.ស.ប.អ. 9781135356804. https://books.google.com/books?id=f5wcH0abSQcC&pg=PA8. 
  84. ↑ ៨៤,០ ៨៤,១ ៨៤,២ "Documents Detail Years of Pakistani Support for Taliban, Extremists". George Washington University. 2007.
  85. ↑ Coll, Ghost Wars (New York: Penguin, 2005), 14.
  86. ↑ Marcin, Gary (1998). "The Taliban". King's College. Retrieved 24 សីហា 2021.
  87. ↑ B.G. Williams 12 May 2013. work. published by Routledge – Taylor & Francis group. http://www.brianglynwilliams.com/pdfs/20150423092736793.pdf។ បានយកមក 25 សីហា 2021. 
  88. ↑ UNSC Resolution 1333, 19 December 2000 Archived 24 February 2021[Date mismatch] at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន. (sanctions against Taliban territory). Retrieved 25 សីហា 2021.
  89. ↑ ៨៩,០ ៨៩,១ Rashid 2000, ទ. 107.
  90. ↑ Rashid 2000, ទ. 126.
  91. ↑ UNCP Country Development Indicators, 1995.
  92. ↑ (2005)"Quoting the ICRC". History Compass 3: **. DOI:10.1111/j.1478-0542.2005.00141.x.
  93. ↑ Rashid 2000, ទ. 72.
  94. ↑ Rashid 2000, ទទ. 64, 78.
  95. ↑ ៩៥,០ ៩៥,១ ៩៥,២ Rashid 2000, ទទ. 101–102.
  96. ↑ Rashid 2000, ទ. 65.
  97. ↑ Rashid 2000, ទ. 71.
  98. ↑ Aid agencies pull out of Kabul The building had neither electricity or running water.
  99. ↑ Rashid 2000, ទទ. 71–72.
  100. ↑ Agence France-Presse, "Taliban reject warnings of aid pull-out", 1998-07-16.
  101. ↑ Giraldo, Jeanne K. (2007). Terrorism Financing and State Responses: A Comparative Perspective. Stanford University Press. p. 96. ល.ស.ប.អ. 978-0-8047-5566-5. https://archive.org/details/terrorismfinanci00haro. 
  102. ↑ Shaffer, Brenda (2006). The Limits of Culture: Islam and Foreign Policy. MIT Press. p. 267. ល.ស.ប.អ. 978-0-262-69321-9. https://archive.org/details/limitsofculturei0000unse/page/267. "Pakistani involvement in creating the movement is seen as central" 
  103. ↑ Forsythe, David P. (2009). Encyclopedia of human rights (Volume 1 រ.រ.). Oxford University Press. p. 2. ល.ស.ប.អ. 978-0-19-533402-9. "In 1994 the Taliban was created, funded and inspired by Pakistan" 
  104. ↑ Gardner, Hall (2007). American global strategy and the 'war on terrorism'. Ashgate. p. 59. ល.ស.ប.អ. 978-0-7546-7094-0. 
  105. ↑ Jones, Owen Bennett (2003). Pakistan: eye of the storm. Yale University Press. p. 240. ល.ស.ប.អ. 978-0-300-10147-8. 
  106. ↑ Randal, Jonathan (2005). Osama: The Making of a Terrorist. I.B.Tauris. p. 26. ល.ស.ប.អ. 978-1-84511-117-5. "Pakistan had all but invented the Taliban, the so-called Koranic students" 
  107. ↑ Peiman, Hooman (2003). Falling Terrorism and Rising Conflicts. Greenwood. p. 14. ល.ស.ប.អ. 978-0-275-97857-0. "Pakistan was the main supporter of the Taliban since its military intelligence, the Inter-Services Intelligence (ISI) formed the group in 1994" 
  108. ↑ Hilali, A. Z. (2005). US-Pakistan relationship: Soviet invasion of Afghanistan. Ashgate. p. 248. ល.ស.ប.អ. 978-0-7546-4220-6. 
  109. ↑ Rumer, Boris Z. (2002). Central Asia: a gathering storm?. M. E. Sharpe. p. 103. ល.ស.ប.អ. 978-0-7656-0866-6. 
  110. ↑ Pape, Robert A (2010). Cutting the Fuse: The Explosion of Global Suicide Terrorism and How to Stop It. University of Chicago Press. pp. 140–141. ល.ស.ប.អ. 978-0-226-64560-5. 
  111. ↑ Harf, James E.; Mark Owen Lombard (2004). The Unfolding Legacy of 9/11. University Press of America. p. 122. ល.ស.ប.អ. 978-0-7618-3009-2. 
  112. ↑ Hinnells, John R. (2006). Religion and violence in South Asia: theory and practice. Routledge. p. 154. ល.ស.ប.អ. 978-0-415-37290-9. 
  113. ↑ Boase, Roger (2010). Islam and Global Dialogue: Religious Pluralism and the Pursuit of Peace. Ashgate. p. 85. ល.ស.ប.អ. 978-1-4094-0344-9. "Pakistan's Inter-Services Intelligence agency used the students from these madrassas, the Taliban, to create a favourable regime in Afghanistan" 
  114. ↑ Armajani, Jon (2012). Modern Islamist Movements: History, Religion, and Politics. Wiley-Blackwell. p. 48. ល.ស.ប.អ. 978-1-4051-1742-5. 
  115. ↑ Bayo, Ronald H. (2011). Multicultural America: An Encyclopedia of the Newest Americans. Greenwood. p. 8. ល.ស.ប.អ. 978-0-313-35786-2. 
  116. ↑ Goodson 2002, p. 111.
  117. ↑ បើយោងទៅតាមប្រភពមួយចំនួនចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៤ មក។[១០១][១០២][១០៣][១០៤][១០៥][១០៦][១០៧][១០៨][១០៩][១១០][១១១][១១២][១១៣][១១៤][១១៥][១១៦]
  118. ↑ Maley, William (2009). The Afghanistan wars. Palgrave Macmillan. p. 288. ល.ស.ប.អ. 978-0-230-21313-5. 
  119. ↑ Tomsen, Peter (2011). Wars of Afghanistan. PublicAffairs. p. 322. ល.ស.ប.អ. 978-1-58648-763-8. 
  120. ↑ ១២០,០ ១២០,១ ១២០,២ "Afghanistan resistance leader feared dead in blast". London: Ahmed Rashid in the Telegraph. 11 September 2001. https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/afghanistan/1340244/Afghanistan-resistance-leader-feared-dead-in-blast.html. 
  121. ↑ ១២១,០ ១២១,១ Marcela Grad. Massoud: An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader (March 1, 2009 រ.រ.). Webster University Press. p. 310. 
  122. ↑ "Pakistan's support of the Taliban". Human Rights Watch. 2000. https://www.hrw.org/reports/2001/afghan2/Afghan0701-02.htm. 
  123. ↑ Edward Girardet. Killing the Cranes: A Reporter's Journey Through Three Decades of War in Afghanistan (3 August 2011 រ.រ.). Chelsea Green Publishing. p. 416. 
  124. ↑ Rashid 2000, ទ. 91
  125. ↑ ១២៥,០ ១២៥,១ "Inside the Taliban". National Geographic Society. 2007.
  126. ↑ [១២០][១២១][៨៤][១២២][១២៣][១២៤][១២៥]
  127. ↑ Clements, Frank (2003). Conflict in Afghanistan: a historical encyclopedia. ABC-CLIO. p. 54. ល.ស.ប.អ. 978-1-85109-402-8. 
  128. ↑ Constable, Pamela (16 កញ្ញា 1998). "Afghanistan: Arena for a New Rivalry". The Washington Post. https://pqasb.pqarchiver.com/washingtonpost/access/34079877.html?dids=34079877:34079877&FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&type=current&date=Sep+16%2C+1998&author=Pamela+Constable&pub=The+Washington+Post&desc=Afghanistan%3A+Arena+for+a+New+Rivalry&pqatl=google. 
  129. ↑ "Pak involved in Taliban offensive – Russia". Express India. 1998. http://www.expressindia.com/ie/daily/19980812/22450054.html. 
  130. ↑ "អាហ្វកានីស្ថាន & អង្គការសហប្រជាជាតិ (អង់គ្លេស)". អង្គការសហប្រជាជាតិ. 2012. https://www.un.org/News/dh/latest/afghan/un-afghan-history.shtml. 
  131. ↑ "U.S. presses for bin Laden's ejection". The Washington Times. 2001. http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=WT&p_theme=wt&p_action=search&p_maxdocs=200&p_topdoc=1&p_text_direct-0=0ED02FA7F968789D&p_field_direct-0=document_id&p_perpage=10&p_sort=YMD_date:D&s_trackval=GooglePM. 
  132. ↑ Byman, Daniel (2005). Deadly connections: states that sponsor terrorism. Cambridge University Press. p. 195. ល.ស.ប.អ. 978-0-521-83973-0. 
  133. ↑ Atkins, Stephen E. (2011). The 9/11 Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 540. ល.ស.ប.អ. 978-1-59884-921-9. 
  134. ↑ Litwak, Robert (2007). Regime change: U.S. strategy through the prism of 9/11. Johns Hopkins University Press. p. 309. ល.ស.ប.អ. 978-0-8018-8642-3. https://archive.org/details/regimechange00robe/page/309. 
  135. ↑ McGrath, Kevin (2011). Confronting Al-Qaeda. Naval Institute Press. p. 138. ល.ស.ប.អ. 978-1-59114-503-5. 
  136. ↑ "Book review: The inside track on Afghan wars by Khaled Ahmed". Daily Times. 2008. Archived from the original on 22 តុលា 2013.
  137. ↑ "Brigade 055". CNN. Archived from the original on 19 កក្កដា 2015.
  138. ↑ "Human Rights Watch Backgrounder, October 2001". អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស. 2001.
  139. ↑ "Inside the Taliban". National Geographic Society. 2007. Archived from the original on 13 សីហា 2011. Retrieved 2021-08-26. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  140. ↑ "Massoud in the European Parliament 2001". EU media. 2001. Archived from the original on 10 មិថុនា 2015.
  141. ↑ "Massoud in the European Parliament 2001". EU media. 2001.
  142. ↑ Defense Intelligence Agency (2001) report GWU.edu
  143. ↑ "" (5 មីនា 2001). "សូមមើលវីដេអូ". យូធូប. Retrieved 26 សីហា 2021.{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link)
  144. ↑ Steve Coll. Ghost Wars: The Secret History of the CIA, Afghanistan, and Bin Laden, from the Soviet Invasion to September 10, 2001 (23 February 2004 រ.រ.). Penguin Press HC. p. 558. 
  145. ↑ "Taliban Foe Hurt and Aide Killed by Bomb". The New York Times (Afghanistan). 10 កញ្ញា 2001. https://www.nytimes.com/2001/09/10/world/taliban-foe-hurt-and-aide-killed-by-bomb.html. 
  146. ↑ Burns, John F. (9 កញ្ញា 2002). "Threats and responses: assassination; Afghans, Too, Mark a Day of Disaster: A Hero Was Lost". The New York Times (Afghanistan). https://www.nytimes.com/2002/09/09/world/threats-responses-assassination-afghans-too-mark-day-disaster-hero-was-lost.html. 
  147. ↑ Boettcher, Mike (6 វិច្ឆិកា 2003). "How much did Afghan leader know?". CNN. http://edition.cnn.com/2003/US/11/06/massoud.cable/index.html. 
  148. ↑ "The Man Who Knew". PBS. 2002.
  149. ↑ "Transcript of President Bush's address". CNN. 21 កញ្ញា 2001. http://archives.cnn.com/2001/US/09/20/gen.bush.transcript/. 
  150. ↑ Text: President Bush Addresses the Nation វ៉ាស៊ីនតោនប៉ុស្តិ៍, 20 កញ្ញា 2017។
  151. ↑ United Nations S.C. Res. 1368, 12 September 2001
  152. ↑ S.C. Res. 1373, 28 September 2001
  153. ↑ Smith and Thorp, Ben and Arabella (26 កុម្ភៈ 2010). "The legal basis for the invasion of Afghanistan". International Affairs and Defence Section. House of Commons Library. http://www.parliament.uk/briefing-papers/SN05340.pdf. 
  154. ↑ "Statement by the North Atlantic Council, September 12, 2001, in Press Release 124". NATO. 12 កញ្ញា 2001.
  155. ↑ Burns, John F. "Pakistan Says Taliban Demands Evidence That Bin Laden Is Tied to Attacks". The New York Times. 18 September 2001
  156. ↑ "US resolute on Bin Laden hunt
  157. ↑ Jones, Gary and Francis, Wayne. "WAR ON TERROR: MUSLIM ANGER". The Mirror. 22 September 2001
  158. ↑ "Taliban 'will try Bin Laden if US provides evidence'". The Guardian (London). 5 តុលា 2001. https://www.theguardian.com/world/2001/oct/05/afghanistan.terrorism. 
  159. ↑ "America Speaks Out: What's the Next Threat?" TalkBack Live. CNN. 1 October 2001
  160. ↑ Helen, Kennedy. "Taliban Mock U.S., Say They're Hiding Osama Warn Washington To Rethink Assault". Daily News. 1 October 2001
  161. ↑ "Briefing 05: The Smoking Gun". J-n-v.org. 8 តុលា 2001. Archived from the original on 2011-02-25. Retrieved 27 សីហា 2021. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  162. ↑ Bishop, P., Pakistan blocks bin Laden trial, The Daily Telegraph, 4 October 2001. Also known in print as "Pakistan halts secret plan for bin Laden trial".
  163. ↑ "Taliban offers to try bin Laden in an Islamic court". CNN. 7 តុលា 2001. http://edition.cnn.com/2001/US/10/07/ret.us.taliban/. 
  164. ↑ "Afghanistan wakes after night of intense bombings. CNN: October 7, 2001". CNN. 7 តុលា 2001. http://edition.cnn.com/2001/US/10/07/gen.america.under.attack/. 
  165. ↑ Pike, John. "Operation Enduring Freedom". Globalsecurity.org. Retrieved 27 សីហា 2021.
  166. ↑ Pike, John (7 តុលា 2001). "Intentions of U.S. military operation". Globalsecurity.org. Retrieved 27 សីហា 2021.
  167. ↑ Lehman, John (31 សីហា 2008). "We're Not Winning This War". The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/08/30/AR2006083002730.html. 
  168. ↑ "Taliban offers to hand bin Laden to a neutral nation for trial". The Guardian (London). 14 តុលា 2001. https://www.theguardian.com/waronterror/story/0,1361,573975,00.html. 
  169. ↑ Ratnescar, Romesh (10 តុលា 2002). "Afghanistan: One year on". Time. http://edition.cnn.com/2002/ALLPOLITICS/10/10/timep.afghanistan.year.later.tm/index.html. 
  170. ↑ Moran, Michael (29 វិច្ឆិកា 2001). "The 'airlift of evil'". NBC News. Retrieved 27 សីហា 2021.
  171. ↑ Press Trust of India (24 មករា 2002). "India protests airlift of Pakistani fighters from Kunduz". The Indian Express. Archived from the original on 2013-05-13. Retrieved 27 សីហា 2021.
  172. ↑ George, Marcus (26 November 2001). "Kunduz celebrates end of siege". BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/1677157.stm. 
  173. ↑ Rashid, Ahmed (2008). Descent into Chaos: The United States and the Failure of Nation Building in Pakistan, Afghanistan, and Central Asia. សហរដ្ឋអាមេរិក: Viking Press. ល.ស.ប.អ. 978-0-670-01970-0. https://archive.org/details/descentintochaos00rash. 
  174. ↑ Barnes, Julian E.; Rosenberg, Matthew; Habib Khan Totakhil (5 October 2010). "Pakistan Urges On Taliban". The Wall Street Journal. https://www.wsj.com/articles/SB10001424052748704689804575536241251361592. 
  175. ↑ Researcher, CQ (2010). Issues in Terrorism and Homeland Security: Selections From CQ Researcher. Sage. p. 196. ល.ស.ប.អ. 978-1-4129-9201-5. 
  176. ↑ Tohid, Owias; Baldauf, Scott (8 ឧសភា 2003). "Taliban appears to be regrouped and well-funded". Christian Science Monitor. http://www.csmonitor.com/2003/0508/p01s02-wosc.html. 
  177. ↑ Tohid, Owias (27 មិថុនា 2003). "Taliban regroups – on the road". Christian Science Monitor. Retrieved 27 សីហា 2021.
  178. ↑ Gall, Carlotta (13 វិច្ឆិកា 2004). "Asia: Afghanistan: Taliban Leader Vows Return". The New York Times. https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9F05E5DB173FF930A25752C1A9629C8B63. 
  179. ↑ "npr: Truck Accident Sparks Riots in Afghanistan". 29 ឧសភា 2006. Retrieved 27 សីហា 2021.
  180. ↑ Constable, Pamela (1 មិថុនា 2006). "U.S. troops fired at mob after Kabul accident". The Washington Post (Washington): p. 1. http://www.spokesman.com/stories/2006/jun/01/us-troops-fired-at-mob-after-kabul-accident/. 
  181. ↑ ១៨១,០ ១៨១,១ Gall, Carlotta (21 January 2007). "At Border, Signs of Pakistani Role in Taliban Surge". The New York Times. https://www.nytimes.com/2007/01/21/world/asia/21quetta.html?pagewanted=print. 
  182. ↑ Harnden, Toby (11 ធ្នូ 2010). "Man on a mission. US defence Secretary Robert Gates is still hungry for the fight in Afghanistan". The Daily Telegraph (London). https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/afghanistan/8196392/Man-on-a-mission-US-defence-secretary-Robert-Gates-is-still-hungry-for-the-fight-in-Afghanistan.html. 
  183. ↑ Gall, Carlotta. "Taliban". The New York Times. http://topics.nytimes.com/top/reference/timestopics/organizations/t/taliban/index.html?inline=nyt-org. 
  184. ↑ "Empowering "Soft" Taliban Over "Hard" Taliban: Pakistan's Counter-Terrorism Strategy by Sadia Sulaiman". Archived from the original on 20 សីហា 2008.
  185. ↑ ១៨៥,០ ១៨៥,១ "South Asia news, business and economy from India and Pakistan". Asia Times. 17 December 2009. Archived from the original on 19 ធ្នូ 2009. Retrieved 4 កញ្ញា 2021. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  186. ↑ "When War Is Just Another Day in Afghanistan". Time. 18 July 2016. Retrieved 30 សីហា 2021.
  187. ↑ "Carter visits Afghanistan as Obama plans handoff of 15-year war". CNN. 9 ធ្នូ 2016. Retrieved 30 សីហា 2021.
  188. ↑ "Trump calls out Pakistan, India as he pledges to 'fight to win' in Afghanistan". CNN, 24 សីហា 2017។ ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 25 កញ្ញា 2017
  189. ↑ "ISIL is no longer the world's deadliest terrorist group". Vision of Humanity (Institute for Economics & Peace). 2020. https://www.visionofhumanity.org/isil-is-no-longer-the-worlds-deadliest-terrorist-group/. 
  190. ↑ O'Donnell, Lynn, and Mirwais Khan (29 May 2020). "Taliban Leadership in Disarray on Verge of Peace Talks." Foreign Policy. ដក់ស្រង់នៅថ្ងៃ 30 សីហា 2021.
  191. ↑ Ben Farmer (7 May 2020), "Taliban founder's son appointed military chief of insurgents", The Telegraph. ដកស្រង់នៅថ្ងៃទី 30 សីហា 2021.
  192. ↑ Stewart, Idrees (21 កក្កដា 2021). "Taliban Consolidation and Foothold". Reuters. Reuters, Asia Pacific. https://www.reuters.com/world/asia-pacific/half-all-afghan-district-centers-under-taliban-control-us-general-2021-07-21/. 
  193. ↑ Roggio, Bill (9 កក្កដា 2021). "Taliban squeezes Afghan government by seizing key border towns". FDD's Long War Journal. https://www.longwarjournal.org/archives/2021/07/taliban-squeezes-afghan-government-by-seizing-key-border-towns.php. 
  194. ↑ Santora, Marc; Rosenberg, Matthew; Nossiter, Adam (2021-08-18). "(អង់គ្លេស) The Afghan president who fled the country is now in the U.A.E." The New York Times. Retrieved 2021-08-30.
  195. ↑ "(អង់គ្លេស) 'We failed in politics': Exiled Afghan president refuses to blame military". NBC News. Retrieved 2021-08-30.
  196. ↑ "Statement on President Ashraf Ghani". mofaic.gov.ae. Retrieved 2021-08-30.
  197. ↑ "(អង់គ្លេស) Afghan president latest leader on the run to turn up in UAE". AP NEWS. 2021-08-19. Retrieved 2021-08-30.
  198. ↑ Kramer, Andrew E. (2021-08-18). "(អង់គ្លេស) Leaders in Afghanistan's Panjshir Valley defy the Taliban and demand an inclusive government.". The New York Times. ល.ត.ម.អ. 0362-4331. https://www.nytimes.com/2021/08/18/world/asia/taliban-panjshir-valley.html. 
  199. ↑ "(អង់គ្លេស) Leadership". Northern Alliance: Fighting for a Free Afghanistan. Friends of the Northern Alliance. Retrieved 30 សីហា 2021.
  200. ↑ "(អង់គ្លេស) 'Panjshir stands strong': Afghanistan's last holdout against the Taliban". The Guardian. 2021-08-18. Retrieved 2021-08-30.
  201. ↑ Martin, Richard C. (2004). Encyclopedia of Islam and the Muslim World. Macmillan Reference USA. ល.ស.ប.អ. 978-0-02-865605-2. https://books.google.com/books?id=TTUOAQAAMAAJ. 
  202. ↑ Rashid 2000, ទទ. 132, 139.
  203. ↑ "Who are the Taliban?". BBC News. 15 August 2021. https://www.bbc.com/news/world-south-asia-11451718. 
  204. ↑ "Interview with Taliban Spokesperson". fas.org.
  205. ↑ "What Does the Taliban Want? | Wilson Center". wilsoncenter.org.
  206. ↑ Griffiths 227.
  207. ↑ "US Country Report on Human Rights Practices – Afghanistan 2001". State.gov. 4 March 2002. Retrieved 30 សីហា 2021.
  208. ↑ ២០៨,០ ២០៨,១ Farrell, Graham (March 2005). "Where Have All the Flowers Gone?: Evaluation of the Taliban Crackdown Against Opium Poppy Cultivation in Afghanistan". International Journal of Drug Policy 16 (2): 81–91. DOI:10.1016/j.drugpo.2004.07.007.
  209. ↑ ២០៩,០ ២០៩,១ Ghiabi, Maziyar (2019). "Crisis as an Idiom for Reforms". Drugs Politics: Managing Disorder in the Islamic Republic of Iran. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 101–102. ល.ស.ប.អ. 978-1-108-47545-7. https://books.google.com/books?id=HoOWDwAAQBAJ&pg=PA101. 
  210. ↑ "Afghanistan, Opium and the Taliban". Archived from the original on 2001-11-08. Retrieved 30 សីហា 2021.
  211. ↑ Alikuzei, Hamid Wahed. A Concise History of Afghanistan in 25 Volumes. 1. p. 529. 
  212. ↑ "Why Are the Taliban Wooing a Persecuted Afghanistan Minority Group?". The Diplomat. 28 ឧសភា 2020.
  213. ↑ SPIEGEL, Matthias Gebauer, DER. "Christians in Afghanistan: A Community of Faith and Fear". Der Spiegel. Retrieved 30 សីហា 2021.
  214. ↑ Associated Press (22 May 2001). "Taliban to Enforce Hindu 'Badges.'" Wired. ដក់ស្រង់នៅថ្ងៃ 22 កក្កដា 2020។
  215. ↑ "Islamic State Khorasan Province's Peshawar Seminary Attack and War Against Afghan Taliban Hanafis". Jamestown. Retrieved 2021-08-30.
  216. ↑ Roy, Olivier, Globalized Islam, Columbia University Press, 2004, p. 239.
  217. ↑ Coll, Steve (2004). Ghost Wars: The Secret History of the CIA, Afghanistan, and Bin Laden, from the Soviet Invasion to September 10, 2001. Penguin Group. pp. 288-289. ល.ស.ប.អ. 9781594200076. 
  218. ↑ "Peoples and Ethnic Groups – Pashtunwali: The Code". uwf.edu. Archived from the original on 2019-11-04. Retrieved 2021-08-31. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  219. ↑ "<?php echo $header ?>". Lubnaa.com. Archived from the original on 2015-09-10. Retrieved 31 សីហា 2021. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  220. ↑ "Foreign Military Studies Office, "Whither the Taliban?" by Mr. Ali A. Jalali and Mr. Lester W. Grau". Fas.org. Retrieved 31 សីហា 2021.
  221. ↑ https://www.abc.net.au/news/2021-08-20/who-are-leaders-taliban-afghanistan/100390308
  222. ↑ * "Analysis: Who are the Taleban?". BBC News. 20 ធ្នូ 2000. http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/144382.stm. 
  223. ↑ "Afghan Taliban announce successor to Mullah Mansour". BBC News. 26 ឧសភា 2015. Retrieved 31 សីហា 2021.
  224. ↑ Griffiths 226.
  225. ↑ ២២៥,០ ២២៥,១ Rashid 2000, ទ. 98.
  226. ↑ Rashid 2000, ទ. 43 Interview with Mullah Wakil, March 1996
  227. ↑ Rashid 2000, ទ. 95.
  228. ↑ Rashid 2000, ទទ. 39–40.
  229. ↑ Rashid 2000, ទ. 5.
  230. ↑ Rashid 2000, ទ. 100.
  231. ↑ Matinuddin 1999, p. 42.
  232. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Terror2021
  233. ↑ "ICS- Institute of Chinese Studies : China's Role in Afghan-Taliban Peace Talks: Afghan Perspectives". icsin.org. Retrieved 1 កញ្ញា 2021.
  234. ↑ "China courted Afghan Taliban in secret meetings". Financial Times.
  235. ↑ "Massoud joins hands with India". Rawa.org. 1 July 1999. Retrieved 1 កញ្ញា 2021.
  236. ↑ Cohen, Stephen P. (2004). India: Emerging Power. Brookings Institution Press. p. 248. ល.ស.ប.អ. 978-0-8157-9839-2. https://books.google.com/books?id=sOTZqI5zREoC&pg=PA248. 
  237. ↑ Pigott, Peter. Canada in Afghanistan: The War So Far. Toronto: Dundurn Press Ltd, 2007. ISBN 1-55002-674-7, ISBN 978-1-55002-674-0. P. 54.
  238. ↑ Gall, Carlotta (21 January 2007). "At Border, Signs of Pakistani Role in Taliban Surge". The New York Times. https://www.nytimes.com/2007/01/21/world/asia/21quetta.html. 
  239. ↑ "Bombay terrorist reveals links with IC 814 hijackers". Rediff.com. Retrieved 1 កញ្ញា 2021.
  240. ↑ "India reaches out to Afghanistan". Asia Times. 30 August 2005. Archived from the original on 4 វិច្ឆិកា 2005. Retrieved 1 កញ្ញា 2021. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  241. ↑ Gishkori, Zahid (24 March 2011). "Terrorism threat in India during World Cup". The Express Tribune. Retrieved 2 កញ្ញា 2021.
  242. ↑ "Taliban trying to enter India: Malik". The News. 24 March 2011. Archived from the original on 24 ធ្នូ 2011. Retrieved 2 កញ្ញា 2021.
  243. ↑ "Terrorist plotting World Cup attack nabbed: Rehman Malik". The Times of India. 24 March 2011. http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-03-24/pakistan/29182326_1_rehman-malik-terrorist-attack-pakistan-interior-minister. 
  244. ↑ "India forced to reassess Taliban threat". The Times of India. 31 March 2009. http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-03-31/india/28010241_1_pakistan-army-taliban-threat-quetta-shura. 
  245. ↑ PTI (17 June 2012). "Taliban praises India for resisting U.S. pressure on Afghanistan". The Hindu. ល.ត.ម.អ. 0971-751X. https://www.thehindu.com/news/international/taliban-praises-india-for-resisting-us-pressure-on-afghanistan/article3539512.ece. 
  246. ↑ Pike, John (15 September 1998). "Iranian-Afghan tensions". Globalsecurity.org. Retrieved 2 កញ្ញា 2021.
  247. ↑ Jha, Lalit K (2011-03-16). "Concern in US over increasing Iranian activity in Afghanistan". Pajhwok Afghan News (PAN). Archived from the original on 2018-07-01. Retrieved 2021-09-02. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  248. ↑ Kugelman, Michael. "What Was Mullah Mansour Doing in Iran?". Foreign Policy.
  249. ↑ "Shi'ite Hazara gunmen join the Taliban". 4 October 2016. Archived from the original on 27 មីនា 2019. Retrieved 2 កញ្ញា 2021. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  250. ↑ AFP (7 September 2015). "Afghan Taliban take apparent dig at IS over Hazara killings".
  251. ↑ Tabatabai, Ariane M. (9 August 2019). "Iran's cooperation with the Taliban could affect talks on U.S. withdrawal from Afghanistan". The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/politics/2019/08/09/irans-cooperation-with-taliban-could-affect-talks-us-withdrawal-afghanistan/. 
  252. ↑ ២៥២,០ ២៥២,១ "US intelligence indicates Iran paid bounties to Taliban for targeting American troops in Afghanistan". CNN. 17 August 2020. https://edition.cnn.com/2020/08/17/politics/iran-taliban-bounties-us-intelligence/index.html. 
  253. ↑ "Iran reportedly paid bounties to Afghan group for attacks on Americans". The Guardian. 17 August 2020. https://www.theguardian.com/us-news/2020/aug/17/iran-bounties-us-troops-afghanistan-taliban. 
  254. ↑ "Taliban condemn killing of Iran's Qassem Soleimani". Al Arabiya. 5 January 2020.
  255. ↑ Presse, AFP-Agence France. "Iran Reduces Number Of Diplomats In Afghanistan". barrons.com.
  256. ↑ "Iran closes consulate in Mazar-i-Sharif, Afghanistan". Tehran Times. 4 July 2021.
  257. ↑ Rashid 2000, ទ. 26.
  258. ↑ West, Julian (23 September 2001). "Pakistan's godfathers of the Taliban hold the key to the hunt for Bin Laden". The Daily Telegraph (London). https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/pakistan/1341405/Pakistans-godfathers-of-the-Taliban-hold-the-key-to-hunt-for-bin-Laden.html. 
  259. ↑ Gall, Carlotta (3 March 2010). "Former Pakistani officer embodies policy puzzle". The New York Times. https://www.nytimes.com/2010/03/04/world/asia/04imam.html. 
  260. ↑ Waldman, Matt (June 2010). "The Sun in the Sky: The Relationship between Pakistan's ISI and Afghan Insurgents". Crisis States Working Papers (series no.2, no. 18).
  261. ↑ Joscelyn, Thomas (22 September 2011). "Admiral Mullen: Pakistani ISI sponsoring Haqqani attacks". The Long War Journal. Retrieved 3 កញ្ញា 2021.
  262. ↑ "The ISI and Terrorism: Behind the Accusations – Council on Foreign Relations". Cfr.org. Archived from the original on 2017-05-16. Retrieved 3 កញ្ញា 2021. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  263. ↑ Chris Allbritton (27 October 2011). "Pakistan strongly denied Thursday a BBC report that alleged the Pakistani military, along with its intelligence arm, supplied and protected the Afghan Taliban and al Qaeda.". Reuters. https://www.reuters.com/article/us-pakistan-taliban-bbc-idUSTRE79Q7V420111027. 
  264. ↑ Shuja, Nawaz (14 November 2007). "The US-Pakistan Roller Coaster Relationship". HuffPost. https://www.huffingtonpost.com/shuja-nawaz/the-uspakistan-roller-coa_b_72605.html. 
  265. ↑ Jayshree Bajoria. "The Strained U.S.-Pakistan Alliance". http://www.cfr.org/pakistan/strained-us-pakistan-alliance/p23210. 
  266. ↑ "U.S.-Pakistan relations: An unhappy alliance". Los Angeles Times. 7 May 2011. https://articles.latimes.com/2011/may/07/opinion/la-ed-pakistan-20110507. 
  267. ↑ "Pakistan warns U.S. it may lose key ally". Maclean's. 23 September 2011. Retrieved 3 កញ្ញា 2021.
  268. ↑ "The World Today – Pakistan denies terror links". Australian Broadcasting Corporation. 23 September 2011. Retrieved 3 កញ្ញា 2021.
  269. ↑ "Pakistan army launches operation 'Zarb-e-Azb' in North Waziristan". The News International. 15 June 2014. Archived from the original on 19 កក្កដា 2014. Retrieved 3 កញ្ញា 2021.
  270. ↑ Jon Boone in Islamabad. "Pakistan begins long-awaited offensive to root out militants from border region". The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2014/jun/15/pakistan-offensive-militants-north-waziristan. 
  271. ↑ Imaduddin (26 June 2014). "327 terrorists killed, 45 hideouts destroyed during Zarb-e-Azb operation: DG ISPR". Business Recorder. Archived from the original on 27 មិថុនា 2014. Retrieved 3 កញ្ញា 2021.
  272. ↑ "Saudis Bankroll Taliban, Even as King Officially Supports Afghan Government". The New York Times. 12 June 2016. https://www.nytimes.com/2016/12/06/world/asia/saudi-arabia-afghanistan.html. 
  273. ↑ Walsh, Declan (5 December 2010). "WikiLeaks cables portray Saudi Arabia as a cash machine for terrorists". The Guardian (London). https://www.theguardian.com/world/2010/dec/05/wikileaks-cables-saudi-terrorist-funding. 
  274. ↑ (27 December 2020)"(ភាសាតួកគី) AFGAN TALİBANI: DÜNÜ, BUGÜNÜ VE YARINI". Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 2 (2): 59–77. ISSN 2667-8063. Retrieved on 3 កញ្ញា 2021.
  275. ↑ Welle (www.dw.com), Deutsche. "Afghanistan: Can Turkey tame the Taliban? | DW | 12 July 2021". Deutsche Welle. Retrieved 3 កញ្ញា 2021.
  276. ↑ "Erdogan Pushes for Turkish Role in Afghanistan after US Leaves | Voice of America – English". Voice of America. Retrieved 3 កញ្ញា 2021.
  277. ↑ "Turkey should send engineers not troops to Afghanistan, Taliban spokesperson says". Middle East Monitor. 20 July 2021. Retrieved 3 កញ្ញា 2021.
  278. ↑ ២៧៨,០ ២៧៨,១ ២៧៨,២ 'Saudi envoy criticizes Qatari backing of Afghan Taliban'. aa.com.tr, 8 July 2017. Retrieved 6 November 2017.
  279. ↑ Siegel, Robert (23 December 2013). "How Tiny Qatar 'Punches Above Its Weight'". NPR. https://www.npr.org/sections/parallels/2013/12/20/255748469/how-tiny-qatar-punches-above-its-weight. 
  280. ↑ ២៨០,០ ២៨០,១ Ahmed Rashid, Ahmed (4 October 2017). "Why closing the Taliban's Qatar office would be an erro". Financial Times. https://www.ft.com/content/7bcd4e5e-a832-11e7-ab66-21cc87a2edde. 
  281. ↑ "Closing the Taliban's Office in Qatar Would Be a Historic Mistake". Defense One. Retrieved 3 កញ្ញា 2021.
  282. ↑ Graham-Harrison, Emma; Sabbagh, Dan; Makoii, Akhtar Mohammad; Borger, Julian (29 February 2020). "US and Taliban sign deal to withdraw American troops from Afghanistan". The Guardian. ល.ត.ម.អ. 0261-3077. https://www.theguardian.com/world/2020/feb/29/us-taliban-sign-peace-agreement-afghanistan-war. 
  283. ↑ Rasmussen, Sune Engel (22 October 2017). "Russia accused of supplying Taliban as power shifts create strange bedfellows". The Guardian.
  284. ↑ Calamur, Krishnadev (25 August 2017). "Is Russia Really Arming the Taliban?". The Atlantic. Retrieved 3 កញ្ញា 2021.
  285. ↑ Marcus, Jonathan (29 June 2020). "What's going on between Russia, US and Afghanistan?". BBC News. https://www.bbc.com/news/world-asia-53220163. 
  286. ↑ Higgins, Andrew; Mashal, Mujib (6 February 2019). "Taliban Peace Talks in Moscow End With Hope the U.S. Exits, if Not Too Quickly". The New York Times. https://www.nytimes.com/2019/02/06/world/asia/taliban-afghanistan-peace-talks-moscow.html. 
  287. ↑ "Taliban says progress made at Afghan talks in Moscow". Al Jazeera. 30 May 2019. https://www.aljazeera.com/news/2019/05/taliban-progress-afghan-talks-moscow-190530072213758.html. 
  288. ↑ Rodionov, Maxim (30 May 2019). "Taliban say progress made at Afghan talks in Moscow but no breakthrough". Reuters. https://uk.reuters.com/article/uk-afghanistan-taliban-russia/taliban-say-progress-made-at-afghan-talks-in-moscow-but-no-breakthrough-idUKKCN1T00YL. 
  289. ↑ "New Administration Memo Seeks to Foster Doubts About Suspected Russian Bounties". The New York Times. 3 July 2020. https://www.nytimes.com/2020/07/03/us/politics/memo-russian-bounties.html. 
  290. ↑ "Why we need a little skepticism, and more evidence, on Russian bounties". The Hill. 7 May 2020. https://thehill.com/opinion/national-security/505804-why-we-need-a-little-skepticism-and-more-evidence-on-russian. 
  291. ↑ "Top Pentagon officials say Russian bounty program not corroborated". ABC News. 10 July 2020. https://abcnews.go.com/Politics/top-pentagon-officials-russian-bounty-program-corroborated/story?id=71694167. 
  292. ↑ "AM Archive – UK freezes $200 million worth of Taliban assets". Australian Broadcasting Corporation. Retrieved 3 កញ្ញា 2021.
  293. ↑ Clements, Frank (2003). Conflict in Afghanistan: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 154. ល.ស.ប.អ. 978-1-85109-402-8. https://books.google.com/books?id=bv4hzxpo424C&pg=PA154. 
  294. ↑ "General Sir Michael Jackson: We must maintain our will in Afghanistan". The Daily Telegraph (London). 21 June 2008. https://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/onthefrontline/2171923/General-Sir-Michael-Jackson-We-must-maintain-our-will-in-Afghanistan.html. 
  295. ↑ Meo, Nick (9 August 2008). "British cash to buy off Taliban 'goes to farmers'". The Daily Telegraph (London). https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/afghanistan/2529278/British-cash-to-buy-off-Taliban-goes-to-farmers.html. 
  296. ↑ "UK news". The Guardian (London). 23 January 2008. https://www.theguardian.com/uk/feedarticle/8628150. 
  297. ↑ Rashid 2000, ទ. 176.
  298. ↑ Rashid 2000, ទទ. 175–8.
  299. ↑ Rashid 2000, ទ. 177.
  300. ↑ "US pledges support for Afghan oil pipeline if Taliban makes peace". BBC News. 10 December 1997. http://news.bbc.co.uk/2/hi/world/west_asia/38115.stm. 
  301. ↑ Reuters, "Taliban blame Clinton scam for attacks", 21 August 1998.
  302. ↑ Rashid 2000, ទទ. 138, 231.
  303. ↑ Rashid 2000, ទ. 78.
  304. ↑ "U.S. set to pay Taliban members to switch sides". CNN. 29 October 2009. http://www.cnn.com/2009/POLITICS/10/28/afghanistan.taliban.pay/index.html. 
  305. ↑ Homan, Timothy R. (6 December 2009). "Talks With Taliban Not Ruled Out, U.S. Officials Say (Update1)". Bloomberg L.P.. https://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601087&sid=aUO6eLdxBxqo&pos=9. 
  306. ↑ "Pentagon sees reconciliation with Taliban". Stuff (company). Reuters. 11 September 2001. http://www.stuff.co.nz/world/666993. 
  307. ↑ Basit, Abdul (June 2020). "The US-Taliban Deal and Expected US Exit from Afghanistan: Impact on South Asian Militant Landscape". Counter Terrorist Trends and Analyses 12 (4): 8–14.
  308. ↑ Rai, Manish (21 March 2020). "U.S.-Taliban Deal: India should Chalk-out a New Strategy". OpedColumn.News.Blog.
  309. ↑ George, Susannah (29 February 2020). "U.S. signs peace deal with Taliban agreeing to full withdrawal of American troops from Afghanistan". The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/afghanistan-us-taliban-peace-deal-signing/2020/02/29/b952fb04-5a67-11ea-8efd-0f904bdd8057_story.html. 
  310. ↑ McLaughlin, Elizabeth; Martinez, Luis; Finnegan, Conor (27 May 2020). "Trump says 'it is time' for US troops to exit Afghanistan, undermining agreement with Taliban". ABC News. https://abcnews.go.com/Politics/trump-time-us-troops-exit-afghanistan-undermining-agreement/story?id=70908619. 
  311. ↑ "U.S. begins troop withdrawal from Afghanistan, official says". Politico. Associated Press. Retrieved 4 កញ្ញា 2021.
  312. ↑ Wright 2006, ទទ. 246–247, 287–288.
  313. ↑ Wright 2006, ទទ. 288–289.
  314. ↑ "Archived copy". Archived from the original on 11 មីនា 2007. Retrieved 4 កញ្ញា 2021. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)CS1 maint: archived copy as title (link), archived from the original Archived 18 August 2006 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន. នៅថ្ងៃ 11 មីនា 2011.
  315. ↑ Lawrence Wright claims bin Laden was almost completely broke at this time, cut off from his family income, and fleeced by the Sudanese.Wright 2006, ទទ. 222–223.
  316. ↑ "Indictments" (PDF). Archived from the original (PDF) on 24 មីនា 2012. Retrieved 4 កញ្ញា 2021.
  317. ↑ "Taliban confirms bin Laden is missing". CNN. 14 February 1999. http://www.cnn.com/WORLD/meast/9902/13/afghan.binladen.02/index.html. 
  318. ↑ "Taliban Won't Turn Over Bin Laden". CBS News. 21 September 2001. http://www.cbsnews.com/stories/2001/09/11/world/main310852.shtml. 
  319. ↑ "Osama bin Laden 'innocent'". BBC News. 21 November 1998. http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/217947.stm. 
  320. ↑ Sedarat, Firouz (29 November 2007). "Bin Laden urges Europe to quit Afghanistan". Reuters. https://www.reuters.com/article/uk-binladen-europe-idUKL2912911920071129. 
  321. ↑ "Sources: Taliban split with al Qaeda, seek peace". CNN. http://edition.cnn.com/2008/WORLD/asiapcf/10/06/afghan.saudi.talks/?iref=mpstoryview. 
  322. ↑ "Taliban Commander Says Taliban Cannot Win Afghan War: Report – ABC News". ABC News. 2 May 2012. Retrieved 4 កញ្ញា 2021.
  323. ↑ "Preview: Michael Semple interviews a senior member of the Taliban". New Statesman. 11 July 2012. Retrieved 4 កញ្ញា 2021.
  324. ↑ "Taliban urge Islamic State to stop 'interference' in Afghanistan". Reuters. 16 June 2015. Archived from the original on 28 មករា 2016. Retrieved 4 កញ្ញា 2021.
  325. ↑ Shalizi, Hamid (29 June 2015). "Exclusive: In turf war with Afghan Taliban, Islamic State loyalists gain ground". Reuters. https://www.reuters.com/article/us-afghanistan-islamic-state-idUSKCN0P91EN20150629. 
  326. ↑ "IS Loyalists Kill 3 Police in First Attack on Afghan Forces". Associated Press. 27 September 2015. Archived from the original on 5 តុលា 2015. Retrieved 4 កញ្ញា 2021.
  327. ↑ Roggio, Bill (11 April 2016). "Senior Islamic State Khorasan leaders defect to Taliban". The Long War Journal. http://www.longwarjournal.org/archives/2016/04/senior-islamic-state-khorasan-leaders-defect-to-taliban.php. 
  328. ↑ "After the fall of Kabul, what's next for Afghanistan?". The Strategist. 16 August 2021.
  329. ↑ Tighe, Paul; Katz, Ian (10 August 2009). "Pakistan Challenges Taliban to Show Leader Mehsud Still Alive". Bloomberg. https://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601087&sid=akFq_Knl5Gd0. 
  330. ↑ ៣៣០,០ ៣៣០,១ Shane, Scott (22 October 2009). "Insurgents Share a Name, but Pursue Different Goals". The New York Times. https://www.nytimes.com/2009/10/23/world/asia/23taliban.html. 
  331. ↑ ៣៣១,០ ៣៣១,១ UNSC slaps sanctions on Pakistani Taliban, 30 July 2011, Rediff.com
  332. ↑ ៣៣២,០ ៣៣២,១ Gall, Carlotta; Khan, Ismail; Shah, Pir Zubair; Shah, Taimoor (2009-03-26). "Pakistani and Afghan Taliban Unify in Face of US Influx". The New York Times. https://www.nytimes.com/2009/03/27/world/asia/27taliban.html. 
  333. ↑ US attack on Taliban kills 23 in Pakistan, The New York Times, 9 September 2008
  334. ↑ U.S. attack on Taliban kills 23 in Pakistan, The New York Times, 9 September 2008
  335. ↑ Spak, Kevin (3 October 2011). "Haqqani Denies Link With Pakistan – And insists it didn't assassinate peace envoy Burhanuddin Rabbani". Newser.com. Retrieved 5 កញ្ញា 2021.
  336. ↑ "Haqqani denies links to Pakistani government". Army Times. Archived from the original on 17 មករា 2013. Retrieved 5 កញ្ញា 2021. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  337. ↑ Mullen, Mike (30 September 2011). "Pakistan denies links to Haqqani network". Reuters. Windsorstar.com. http://www2.canada.com/windsorstar/news/story.html?id=3d2d9649-7d20-47c9-9aaf-0330abc741a4. 
  338. ↑ "Haqqani network denies links to ISI: BBC". The Express Tribune. Agence France-Presse. http://tribune.com.pk/story/265783/haqqanis-deny-killing-afghan-peace-envoy-bbc/. 

គន្ថនិទ្ទេស

[កែប្រែ]

សម្គាល់៖ ជាភាសាអង់គ្លេស

អានបន្ថែម

[កែប្រែ]

តំណ​ភ្ជាប់​ខាងក្រៅ

[កែប្រែ]
បានពី "https://km.wikipedia.org/w/index.php?title=តាលីបង់&oldid=316445"