រុស្ស៊ី

សហព័ន្ធរុស្ស៊ី

Российская Федерация (ភាសារុស្ស៊ី) Rossiyskaya Federatsiya
ទង់ជាតិ វរលញ្ឆករ
ភ្លេងជាតិ:  "Государственный гимн Российской Федерации" (ភាសាខ្មែរ៖ "ចម្រៀងជាតិនៃសហព័ន្ធរុស្ស៊ី")
រដ្ឋធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត	ម៉ូស្គូ 55°45′N 37°37′E
ភាសាផ្លូវការ និង ភាសាជាតិ	ភាសារុស្ស៊ី
ភាសាទទួលស្គាល់ជាតិ	សូមមើល ភាសារបស់រុស្ស៊ី
ក្រុមជនជាតិ (ឆ្នាំ ២០១០)	៨០.៩% ជនជាតិរុស្ស៊ី ៣.៩% តាតារ ១.៤% ជនជាតិអ៊ុយក្រែន ១.១% បាស្ចគារ ១.០% ជនជាតិឈូវ៉ាស ១.០% ជនជាតិឆេឆិន ១០.៧% ផ្សេងៗទៀត
សាសនា (ឆ្នាំ ២០១៧)	៧៣% គ្រិស្តសាសនា ១៥% គ្មានជំនឿសាសនា ១០% ឥស្លាមសាសនា ២% សាសនាដទៃទៀត
រដ្ឋសហព័ន្ធប្រកាន់ប្រព័ន្ធ​ពាក់កណ្ដាល​ប្រធានាធិបតី​និយម សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ
▪ ប្រធានាធិបតី	វ្ល៉ាឌីមៀរ ពូទីន
▪ នាយករដ្ឋមន្ត្រី	មីខាអ៊ីល មីឈូសទីន
▪ ប្រធាន​ក្រុមប្រឹក្សា​សហព័ន្ធ	វ៉ាឡេនធីណា ម៉ាតវីយ៉េងកូ
▪ ប្រធាន​សភា​ឌូម៉ា	វីច្ឆេស្លាវ វ៉ូឡូឌីន
▪ ប្រធានតុលាការកំពូល	វីច្ឆេស្លាវ ឡេបេដេវ
នីតិបញ្ញត្តិ	សភា​សហព័ន្ធ
▪ សភាជាន់ខ្ពស់	ក្រុមប្រឹក្សា​សហព័ន្ធ
▪ សភាជាន់ទាប	សភា​ឌូម៉ា
និម្មិតកម្ម
▪ រាជវង្សរូរីគបានបង្កើតឡើង	៨៦២
▪ រូសកៀវ	៨៧៩
▪ ពញារដ្ឋម៉ូស្គូ	១២៨៣
▪ អាណាចក្រ​ត្សារ​រុស្ស៊ី	១៦ មករា ១៥៤៧
▪ ចក្រភព​រុស្ស៊ី	២ វិច្ឆិកា ១៧២១
▪ របបរាជាធិបតេយ្យត្រូវបានលុបបំបាត់ចោល	១៥ មីនា ១៩១៧
▪ សហព័ន្ធរុស្ស៊ី	១២ ធ្នូ ១៩៩១
▪ ប្រកាសរដ្ឋធម្មនុញ្ញ	១២ ធ្នូ ១៩៩៣
▪ ការទទួលស្គាល់រដ្ឋបាលនយោបាយក្រោយបំផុត	១៨ មីនា ២០១៤
ក្រឡាផ្ទៃ
▪ ផ្ទៃសរុប	១៧,១២៥,១៩១ គ.ម2   (ទី១)
▪ ផ្ទៃទឹក (%)	១៣
ប្រជាជន
▪ ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២១)	១៤៦,២៣៨,១៨៥ (ទី​៩)
▪ សន្ទភាព	៨.៤ នាក់/គ.ម2   (ទី​២២៥)
GDP (PPP)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០១៩)
▪ សរុប	៤.១៣៥ សែនកោដិដុល្លារ (ទី១៦)
▪ ក្នុងម្នាក់	២៨,១៨៤ ដុល្លារ (ទី៥០)
GDP (ចារឹក)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០១៩)
▪ សរុប	១.៧០២ សែនកោដិដុល្លារ (ទី១១)
▪ ក្នុងម្នាក់	១១,៦០១ ដុល្លារ (ទី៦១)
ជីនី (២០១៨)	37.5 មធ្យម · ទី៩៨
HDI (២០១៩)	0.824 ខ្ពស់ណាស់ · ទី​៥២
រូបិយវត្ថុ	រូបរុស្ស៊ី (₽) (RUB)
ល្វែងម៉ោង	UTC+២ ទៅ +១២
ទិសចរាចរណ៍	ស្ដាំ
ក្រមហៅទូរស័ព្ទ	+៧
ដែនកម្រិតកំពូល	.ru (.рф)

ប្រទេសរុស្ស៊ី (ភាសារុស្ស៊ី៖ Россия) មាន​ឈ្មោះ​ជាផ្លូវការថា សហព័ន្ធ​រុស្ស៊ី, គឺជា​ប្រទេស​មួយ​ដែលលាតសន្ធឹងពីភូមិភាគអឺរ៉ុបខាងកើតមកដល់តំបន់អាស៊ីខាងជើង។ រុស្ស៊ីមានផ្ទៃក្រឡាសរុបចំនួន ១៧,១២៥,១៩១ គីឡូម៉ែត្រការ៉េដែលស្មើនឹងមួយភាគប្រាំបីនៃផ្ទៃដីដែលមនុស្សរស់នៅលើភពផែនដីហើយលាតត្រដាងឆ្លងកាត់ល្វែងម៉ោងចំនួន ១១ និងមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងប្រទេសអធិបតេយ្យចំនួន ១៦។ ទីក្រុងម៉ូស្គូគឺជារដ្ឋធានីនិងជាទីក្រុងធំបំផុតនៅក្នុងប្រទេសខណៈដែលទីក្រុងសង់ពីទ័របួរគឺជាទីក្រុងធំបន្ទាប់ទីពីរ។ ជនជាតិរុស្ស៊ីគឺជាក្រុមជនជាតិស្លាវដែលមានចំនួនច្រើនបំផុតចំណែកឯភាសារុស្ស៊ីគឺជាភាសាស្លាវដ៏និយមជាងគេហើយក៏ជាភាសាប្រជាប្រិយមួយនៅទ្វីបអឺរ៉ុបផងដែរ។

រុស្ស៊ីគឺជាប្រទេសដែលមានទំហំផ្ទៃដីធំជាងគេបង្អស់នៅលើពិភពលោកហើយជាប្រទេសដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេទី៩ និងត្រូវជាប្រទេសដែលមានប្រជាជនច្រើនបំផុតនៅអឺរ៉ុប។ រុស្ស៊ីគឺជាប្រទេសដែលមានដង់ស៊ីតេប្រជាជនទាបនិងមានចំនួនទីក្រុងច្រើនបំផុតនៅលើពិភពលោក។ ប្រហែលជាងពាក់កណ្តាលនៃផ្ទៃដីប្រទេសនេះត្រូវបានគ្របដណ្តប់ដោយព្រៃឈើ។ ប្រជាជនរុស្ស៊ីភាគច្រើនរស់នៅផ្នែកខាងលិចនៃប្រទេសហើយប្រជាជនភាគតិចណាស់ដែលមានទីលំនៅនៅផ្នែកខាងកើត។ រដ្ឋធានីម៉ូស្គូគឺជាទីក្រុងធំជាងគេបង្អស់នៅប៉ែកអឺរ៉ុបដោយមានប្រជាជនរស់នៅប្រមាណជាង ២០ លាននាក់។

តាមប្រវត្តិសាស្ត្រ ពួកស្លាវខាងកើតបានលេចខ្លួនឡើងជាក្រុមជនជាតិដ៏សំខាន់មួយនៅអឺរ៉ុបរវាងសតវត្សទី៣ និងទី៨ នៃគ.ស។ រដ្ឋមជ្ឈឹមសម័យមួយដែលមានឈ្មោះថា"រុស្ស"ត្រូវបានកកើតនៅអំឡុងសតវត្សទី៩។ នៅក្នុងឆ្នាំ៩៨៨ រដ្ឋមួយនេះបានទទួលជ្រើសយកគ្រិស្តសាសនាអូស្សូដក់ជាសាសនារបស់ខ្លួនតាមរយៈចក្រភពប៊ីហ្សង់ទីនរួចបានច្របាច់បញ្ចូលវប្បធម៌ប៊ីហ្សង់ទីននិងវប្បធម៌ស្លាវរបស់ខ្លួនចូលគ្នាដែលបង្កើតបានជាវប្បធម៌រុស្ស៊ីរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ពីរបីសតវត្សក្រោយមក រដ្ឋរុស្សបានបែកទៅជារដ្ឋតូចៗរហូតដល់អំឡុងសតវត្សទី១៥ នៅពេលដែលពញារដ្ឋម៉ូស្គូបានបង្រួបបង្រួមរដ្ឋទាំងនោះឡើងវិញ។ នៅអំឡុងសតវត្សទី១៨ ប្រជាជាតិមួយនេះបានពង្រីកទឹកដីរបស់ខ្លួនទៅគ្រប់ទិសតំបន់ជាពិសេសគឺទិសខាងកើតរួចហើយក៏បានលេចឈ្មោះឡើងថា"ចក្រភពរុស្ស៊ី"ដែលត្រូវជារដ្ឋមហាអំណាចមួយនៅអឺរ៉ុបនិងជាចក្រភពធំបំផុតទីបីក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ក្រោយពីបដិវត្តន៍រុស្ស៊ីបានបញ្ចប់ រដ្ឋដែលមានឈ្មោះថា សសសស រុស្ស៊ីត្រូវបានក្លាយជារដ្ឋសមាជិកធំបង្អស់របស់សហភាពសូវៀតនិងត្រូវជារដ្ឋសង្គមនិយមដំបូងគេបង្អស់នៅលើពិភពលោក។ សហភាពសូវៀតបានដើរតួយ៉ាងសំខាន់នៅខាងសម្ព័ន្ធមិត្តក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ រួចបានលេចខ្លួនឡើងជាប្រទេសមហាអំណាចដ៏ធំមួយនិងជាគូប្រជែងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅអំឡុងសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់។ នៅសម័យសូវៀត គេឃើញថារុស្ស៊ីបានសម្រេចនូវសមិទ្ធិផលបច្ចេកវិទ្យាដ៏អស្ចារ្យជាច្រើនប្រចាំសតវត្សទី២០ ក្នុងនោះមានដូចជា ការបង្ហោះតារារណបនិងមនុស្សដំបូងគេបង្អស់ទៅក្នុងលំហអាកាស។ បន្ទាប់ពីការរំលាយសហភាពសូវៀតនៅឆ្នាំ១៩៩១ សសសស រុស្ស៊ីបានធ្វើបតិដ្ឋាកម្មក្លាយជា"សហព័ន្ធរុស្ស៊ី"។ បន្ទាប់ពីព្រឹត្តិការណ៍វិបត្តិរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ បានបញ្ចប់ ប្រទេសរុស្ស៊ីក៏អនុម័តរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីហើយបានក្លាយជាសាធារណរដ្ឋសហព័ន្ធប្រកាន់ប្រព័ន្ធពាក់កណ្តាលប្រធានាធិបតីនិយមចាប់តាំងពីពេលនោះមក។

រុស្ស៊ីត្រូវបានគេសម្តៅលើថាជាមហាអំណាចសក្តានុភូតមួយដោយមានកម្លាំងយោធាធំជាងគេទី២ នៅលើពិភពលោកនិងជាប្រទេសដែលចំណាយលើយោធាច្រើនបង្អស់ទី៤។ រុស្ស៊ីបានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ខ្ពស់ខ្លាំងនៅក្នុងសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្សដោយខ្លួនមានប្រព័ន្ធថែទាំសុខភាពសកលនិងការអប់រំនៅសកលវិទ្យាល័យដោយឥតគិតថ្លៃ។ សេដ្ឋកិច្ចរុស្ស៊ីបានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លំដាប់ទី១១ លើពិភពលោកបើគិតតាម ផសស ក្នុងមនុស្សម្នាក់ៗ និងជាប់លំដាប់ទី៦ បើគិតតាម យអទ។ ប្រទេសរុស្ស៊ីត្រូវគេទទួលស្គាល់ថាជារដ្ឋអាវុធនុយក្លេអ៊ែរដោយខ្លួនមានស្តុកទុកអាវុធនុយក្លេអ៊ែរច្រើនបំផុតនៅលើពិភពលោក។ ធនធានរ៉ែ និងថាមពលរបស់រុស្ស៊ីគឺមានចំនួនខ្ពស់ជាងគេនៅលើពិភពលោកហើយសព្វថ្ងៃគឺជាប្រទេសឈានមុខគេក្នុងការផលិតប្រេងនិងឧស្ម័នធម្មជាតិ។ ប្រទេសរុស្ស៊ីគឺជាសមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍នៃក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ និងត្រូវជាសមាជិកនៃគ្រុប២០, ក្រុមប្រឹក្សាអឺរ៉ុប, វេទិកា​កិច្ច​សហ​ប្រតិបត្តិការ​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ី-​ប៉ាស៊ីហ្វិក, អ.ស.ស.អ, ធ.វ.អ និង អ.ព.ព ហើយខ្លួនក៏ត្រូវជាសមាជិកនាំមុខនៃ សហគមន៍នៃរដ្ឋឯករាជ្យ, អ.ស.ស.រ និងសហភាព​សេដ្ឋកិច្ច​អឺរ៉ុបអាស៊ីផងដែរ។

ឈ្មោះ

ឈ្មោះថារុស្ស៊ីគឺមានដើមកំណើតមកពីពាក្យ"រុស្ស" ដែលជាឈ្មោះរបស់រដ្ឋឯករាជ្យមួយនៅអំឡុងមជ្ឈិមសម័យដែលមានប្រជាជនភាគច្រើនជាជនជាតិស្លាវខាងកើត។ ដើមឡើយ ជនជាតិស្លាវគឺមិនបានសម្តៅមកលើប្រជាជាតិខ្លួនថា"រុស្ស"នោះទេដោយពួកគេតែងហៅប្រទេសរបស់ខ្លួនថា"Русская земля" បកប្រែមកថា"ទឹកដីរុស្ស៊ី" ឬ"ទឹកដីនៃរុស្ស"។ ដើម្បីកុំឱ្យកើតមានការភាន់ច្រឡំជាមួយរដ្ឋដទៃទៀត អ្នកប្រវត្តិវិទូសម័យបានសម្តៅមកលើរដ្ឋដំបូងរបស់រុស្ស៊ីនេះថារូសកៀវ។ ឈ្មោះថា"រុស្ស"នេះត្រូវបានដាក់ឱ្យដោយជនជាតិរូស (អាចសរសេរបានថា"រុស្ស") ឈ្មួញនិងយុទ្ធជនជនជាតិស៊ុយអែត ដែលបានផ្លាស់ទីលំនៅឆ្លងសមុទ្របាល់ទិកមកលើទឹកដីរុស្ស៊ីបច្ចុប្បន្នរួចបង្កើតបានជារដ្ឋមួយដែលគេតែងស្គាល់ថា"រូសកៀវ"។

របប​គ្រប់គ្រង និង​នយោបាយ

យោង​តាម​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែល​ត្រូវ​បាន​ដំណើរការ​ដោយ​ការ​បោះឆ្នោត​ប្រជាមតិ កាលពី​ថ្ងៃ​ទី ១២ ខែ ធ្នូ ឆ្នាំ ១៩៩៣ បន្ទាប់​ពី​វិបត្តិ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ឆ្នាំ ១៩៩៣ មក រុស្ស៊ី​គឺជា​សហព័ន្ធ និង​មាន​ទម្រង់​ជា​សាធារណរដ្ឋ​ពាក់កណ្ដាល​ប្រធានាធិបតី​និយម ដែល​ប្រធានាធិបតី​ជា​ប្រមុខរដ្ឋ ហើយ​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​ជា​ប្រមុខ​រដ្ឋាភិបាល​។ សហព័ន្ធ​រុស្ស៊ី មាន​ទម្រង់​មូលដ្ឋាន​ជា​ប្រជាធិបតេយ្យ​មាន​អ្នក​តំណាង​។ អំណាចនីតិប្រតិបត្តិ ត្រូវ​បាន​ទទួល​ខុសត្រូវ​រដ្ឋាភិបាល​។ រដ្ឋាភិបាល ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ឡើង​តាម​ប្រព័ន្ធ​ត្រួតពិនិត្យ និង​តម្លាភាព ដែល​បាន​កំណត់​ដោយ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នៃ​សហព័ន្ធ​រុស្ស៊ី ដែល​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​ប្រទេស និង​ជា​កិច្ចសន្យា​សង្គម សម្រាប់​ប្រជាជន​នៃ​សហព័ន្ធ​រុស្ស៊ី​។

អំណាច​របស់​សហព័ន្ធ​មាន​បី​ស្ថាប័ន​គឺ ៖

• ស្ថាប័ន​នីតិប្បញ្ញត្តិ ៖ មាន​សភា​ចំនួន​គឺ សភា​ឌូម៉ា (State Duma) និង​ក្រុមប្រឹក្សា​សហព័ន្ធ (Federation Council) សម្រាប់​អនុម័ត​ច្បាប់ ប្រកាសសង្គ្រាម ឱ្យ​សច្ចាប័ន​លើ​សន្ធិសញ្ញា​ផ្សេង​ៗ មាន​អំណាច​ក្នុង​អនុម័ត​កញ្ចប់​ថវិកា និង​អំណាច​ចោទប្រកាន់ ដែល​អាច​ឈាន​ទៅ​ដក​ប្រធានាធិបតី​បាន​។
• ស្ថាប័ន​នីតិប្រតិបត្តិ ៖ ប្រធានាធិបតី​គឺជា​ប្រមុខ​កងទ័ព មាន​សិទ្ធិ​ច្រានចោល​រាល់​ពង្រាង​ច្បាប់​ដែល​អនុម័ត​ដោយ​សភា មុន​ពេល​ក្លាយ​ជា​ច្បាប់ និង​តែងតាំង​គណៈរដ្ឋមន្ត្រី ព្រមទាំង​មន្ត្រី​ដទៃ​ទៀត ដែល​គ្រប់គ្រង និង​ប្រតិបត្តិ​ច្បាប់ និង​នយោបាយ​សហព័ន្ធ​។
• ស្ថាប័ន​យុត្តិធម៌ ៖ តុលាការ​ធម្មនុញ្ញ តុលាការ​កំពូល តុលាការ​កំពូល​មជ្ឈត្តវិនិច្ឆ័យ និង​តុលាការ​សហព័ន្ធ​ថ្នាក់​ទាប​ជាច្រើន​ទៀត (ចៅក្រម ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ដោយ​ក្រុមប្រឹក្សា​សហព័ន្ធ ដោយ​មាន​សំណើ​ពី​ប្រធានាធិបតី) មាន​នាទី​បកស្រាយ​ច្បាប់ និង​អាច​បដិសេធ​ច្បាប់​ណា ដែល​យល់​ឃើញ​ថា​មិន​ស្រប​តាម​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​។