ចិន

ពីវិគីភីឌា
Jump to navigation Jump to search
ចំពោះសាធារណរដ្ឋចិន សូមមើល តៃវ៉ាន់។
សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន
ភ្លេងជាតិ: 
ជប៉ុនក្វាមទីម័រខាងកើតវ៉ានូអាទូឥណ្ឌូណេស៊ីហាវ៉ៃប៉ាពួញូគីនេសូឡូម៉ុងកោះន័រហ្វូកនូវែលសេឡង់អូស្ត្រាលីហ្វីជីនូវែលកាលេដូនីអង់តាកទិកប្រជុំកោះគែកេឡេនហ្វីលីពីនចិនសិង្ហបុរីម៉ាឡេស៊ីប្រ៊ុយណេវៀតណាមនេប៉ាល់ភូតានឡាវថៃកម្ពុជាមីយ៉ាន់ម៉ាបង់ក្លាដេសម៉ុងកូលកូរ៉េខាងជើងកូរ៉េខាងត្បូងឥណ្ឌាប៉ាគីស្ថានស្រីលង្ការុស្ស៊ីតៃវ៉ាន់ម៉ាល់ឌីវកាសាក់ស្ថានអាហ្វកានីស្ថានអ៊ីរ៉ង់អូម៉ង់យេមែនអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួមកាតាគុយវ៉ែតអ៊ីរ៉ាក់ចចជីអាមេនីអាស៊ែបៃសង់តួកគីអេរីត្រេជីប៊ូទីសូម៉ាលីអេត្យូពីកេនយ៉ាស៊ូដង់ម៉ាដាកាស្ការកូម័រម៉ាយ៉ុតរេអ៊ូញ៉ុងម៉ូរីសតង់សានីម៉ូសំប៊ិកតួកមេនីស្ថានអ៊ូសបេគីស្ថានតាជីគីស្ថានកៀគីស្ថានChina on the globe (Asia centered).svg
រដ្ឋធានីប៉េកាំង
39°55′N 116°23′E / 39.917°N 116.383°E / 39.917; 116.383
ទីក្រុងធំបំផុតស៊ាងហៃ[១]
ភាសាផ្លូវការភាសាចិន[២]
ភាសាប្រចាំតំបន់ភាសាម៉ុងហ្គោលី • ភាសាទីបេ • ភាសាអ៊ុយហ្គឺរ • ភាសាហ្សួង • ភាសាដទៃទៀត
អក្សរផ្លូវការចិនសម័យ
ក្រុមជនជាតិ
រដ្ឋឯកបក្សប្រកាន់លទ្ធិម៉ាក្ស–លេនីន[៤]
សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមអាស្រ័យសភាឯកភូត[៥]
ស៊ី ជីនពីង
លី ខឹឈាន
លី ចាងស៊ូ
វ៉ាង យ៉ាង
វ៉ាង ហ៊ូនីង
Zhao Leji
Han Zheng
វ៉ាង គីសាន
នីតិបញ្ញត្តិសភាជាតិប្រជាជនចិន
និម្មិតកម្ម
២០៧០ មុនគ.ស
២២១ មុនគ.ស
១ មករា ១៩១២
១ តុលា ១៩៤៩
៤ ធ្នូ ១៩៨២
២០ ធ្នូ ១៩៩៩
ក្រឡាផ្ទៃ
▪ ផ្ទៃសរុប
៩,៥៩៦,៩៦១ គ.ម2   (ទី៣/ទី៤)
▪ ផ្ទៃទឹក (%)
២.៨%
ប្រជាជន
▪ ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ឆ្នាំ២០១៩)
increase ១,៤០០,០៥០,០០០[៦] (ទី១)
▪ ជំរឿន (ឆ្នាំ ឆ្នាំ២០១០)
១,៣៤០,៩១០,០០០[៦] (ទី១)
១៤៥[៧] នាក់/គ.ម2   (ទី៨៣)
GDP (PPP)ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ឆ្នាំ២០២០)
▪ សរុប
increase$២៩.៤៧១ សែនកោដិ[៨] (ទី១)
▪ ក្នុងម្នាក់
increase $២០,៩៨៤[៨] (ទី៦៧)
GDP (ចារឹក)ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ឆ្នាំ២០១៥)
▪ សរុប
$១៥,២៦៩ សែនកោដិ[៨][note ១] (ទី២)
▪ ក្នុងម្នាក់
increase $១០,៨៧២[៨] (ទី៦៧)
ជីនី (២០១៨)negative increase 46.7[៩]
ខ្ពស់
HDI (២០១៨)increase 0.758[១០]
ខ្ពស់ · ទី៨៥
រូបិយវត្ថុរ៉ិនមីនប៊ី (យន់/យ័ន; ¥)[lower-alpha ១] (CNY)
ល្វែងម៉ោងUTC+៨ (ម៉ោងស្តង់ដាចិន)
ទម្រង់កាលបរិច្ឆេទ
ទិសចរាចរណ៍ស្តាំ
ក្រមហៅទូរស័ព្ទ+៨៦
ដែនកម្រិតកំពូល
អត្ថបទនេះមានអក្សរចិន។ ប្រសិនបើមិនមានពុម្ពអក្សរត្រឹមត្រូវទេ នោះអ្នកអាចនឹងឃើញសញ្ញាសួរ ប្រអប់ជ្រុងៗ ឬសញ្ញាចំឡែកដទៃទៀត ជំនួសឲ្យតួអក្សរចិន។

ប្រទេសចិន (ចិនសម័យ៖ 中国; ចិនបុរាណ៖ 中國; ភិងអ៊ិង៖ Zhōngguó) ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន (ចិនសម័យ៖ 中华人民共和国; ចិនបុរាណ៖ 中華人民共和國; ភិងអ៊ិង៖ Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó) គឺជាប្រទេសមួយនៅភូមិភាគអាស៊ីបូព៌ា។ ចិនគឺជាប្រទេសដែលជាប់លំដាប់ថ្នាក់លេខមួយខាងចំនួនប្រជាជនដោយមានប្រជាជនប្រមាណ ១.៤ ពាន់លាននាក់នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៩[៦] និងមានក្រឡាផ្ទៃចំនួន ៩.៦ លានគីឡូម៉ែត្រការ៉េ (៣.៧ លានម៉ាយការ៉េ) ដែលធ្វើឱ្យចិនជាប់លំដាប់ថ្នាក់ទី៣/៤ ខាងចំនួនផ្ទៃដី។ ប្រទេសនេះគឺដឹកនាំនិងគ្រប់គ្រងដោយបក្សកុម្មុយនិស្តចិន ហើយមានយុត្តាធិការខេត្តចំនួន ២២ តំបន់ស្វយ័តចំនួនប្រាំ រដ្ឋបាលក្រុងដែលគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់ចំនួនបួន (មាន៖ ប៉េកាំង ធៀនជីន ស៊ាងហៃ និងចុងគីង) និងតំបន់រដ្ឋបាលពិសេសចំនួនពីរ (មាន៖ ម៉ាកាវ និងហុងកុង)។

ចិនបានលេចឡើងក្លាយជាអរិយធម៌ដ៏ចំណាស់មួយដំបូងគេដោយមានដើមកំណើតនៅក្នុងតំបន់អាងទឹកពហុពលនៃទន្លេលឿង។ ចិនគឺជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេបង្អស់នៅលើពិភពលោកអស់រយៈពេល ២ សហស្សវត្សរ៍គឺចាប់ពីសតវត្សទី១ នៃគ.ស រហូតដល់សតវត្សទី១៩ នៃគ.ស។[១១] អស់រយៈពេលរាប់ពាន់ឆ្នាំមកនេះ នយោបាយប្រទេសចិនគឺផ្អែកទៅលើរបបរាជានិយមតំណពូជពង្ស ឬរាជវង្សដោយចាប់ផ្តើមដំបូងនៅក្នុងរាជវង្សសៀ។ ក្រោយពីរាជវង្សសៀបានបង្កើតឡើង ប្រទេសចិនក៏ចាប់ផ្តើមពង្រីកឥទ្ធិពលនិងទឹកដីរបស់ខ្លួនហើយត្រូវបានបែកបាក់ជារដ្ឋតូចៗនិងត្រូវបង្រួបបង្រួមឡើងវិញជាច្រើនលើកច្រើនសារ។ នៅសតវត្សទី៣ មុនគ.ស ពួកឈិនបានបង្រួបបង្រួមទឹកដីស្នូលនៃប្រទេសចិនហើយក៏បានបង្កើតចេញជាអាណាចក្រចិនដំបូងគេនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ។ រាជវង្សហាន (២០៦ មុនគ.ស–២២០ នៃគ.ស) ដែលជារាជវង្សស្នងបន្តពីរាជវង្សឈិន ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាសម័យរាជវង្សដ៏រីកចម្រើនបំផុតខាងផ្នែកបច្ចេកវិទ្យាដោយក្នុងសម័យនោះ ចិនបានរកឃើញរបៀបបង្កើតក្រដាស និងត្រីវិស័យ រួមជាមួយនឹងការអភិវឌ្ឍន៍ខាងផ្នែកកសិកម្មនិងវេជ្ជសាស្ត្រផងដែរ។ ម្សៅរំសេវ និងការផ្តិតអក្សរត្រូវបានគេបង្កើតឡើងនៅក្នុងសម័យរាជវង្សថាង (៦១៨–៩០៧) និងរាជវង្សសុងខាងជើង (៩៦០–១១២៧)។ វប្បធម៌ថាងបានរីករាលពាសពេញទ្វីបអាស៊ីហើយមិនយូរប៉ុន្មានផ្លូវពាណិជ្ជកម្មដ៏វែងមួយក៏បាននិម្មិតឡើងដោយមានឈ្មោះថាផ្លូវសូត្រ ផ្លូវនេះបានលាតត្រដាងពីប្រទេសចិនរហូតដល់តំបន់មេសូប៉ូតាមី (ផ្នែកខាងជើងបស្ចឹមបូព៌ា) និងអនុតំបន់ស្នែងអាហ្រ្វិក។ រាជវង្សចិនចុងក្រោយគេបង្អស់គឺរាជវង្សឆេងដែលបានទទួលរងនូវការខាតបង់យ៉ាងខ្លាំងទាំងខាងអំណាចនិងទឹកដីទៅមហាអំណាចលោកខាងលិច។ នៅទីបំផុត រាជានិយមចិនក៏បានដួលរលំនៅក្នុងឆ្នាំ១៩១២ ដែលជាលទ្ធផលនៃបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩១១ ហើយត្រូវបានជំនួសដោយសាធារណរដ្ឋចិន។ ប្រទេសចិនបានទទួលរងការឈ្លានពានដោយចក្រភពជប៉ុននៅក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២។ ក្រោយសង្គ្រាមលោកបានបញ្ចប់ សង្គ្រាមស៊ីវិលចិនក៏លេចផ្ទុះឡើងហើយប្រជាជាតិចិនក៏ត្រូវបែងចែកជាពីរដោយចិនដីគោកត្រូវស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនដឹកនាំដោយម៉ៅសេទុងខណៈដែលរដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋចិនក្រោមការដឹកនាំរបស់គួមីនតាងបានរត់ដកថយទៅកោះតៃវ៉ាន់។

ចាប់តាំងពីការបង្កើតនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៩ មក ប្រទេសមួយនេះគឺជាសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមឯកបក្ស ហើយត្រូវជារដ្ឋសង្គមនិយមមួយក្នុងចំណោមរដ្ឋសង្គមនិយមទាំងប្រាំដែលនៅមានវត្តមាននាបច្ចុប្បន្នកាល។ ប្រទេសចិនគឺជាសមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍នៃក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៧១ មកម្លេះ (ជំនួសតៃវ៉ាន់)។ ប្រទេសចិនគឺជាសមាជិកស្ថាបនិកនៃអង្គការសហប្រតិបត្តិការពហុភាគីនិងតំបន់ជាច្រើនដូចជា៖ ធនាគារវិនិយោគហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធអាស៊ី អង្គការសហប្រតិបត្តិការស៊ាងហៃ ភាពជាដៃគូសេដ្ឋកិច្ចគ្រប់ជ្រុងជ្រោយក្នុងតំបន់ (RCEP) ហើយត្រូវជាសមាជិកនៃប្រជាជាតិប៊្រីកស៍ និងកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ីខាងកើត។

បន្ទាប់ពីការធ្វើកំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ចឆ្នាំ១៩៧៨ និងការចូលជាសមាជិកអង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកនៅក្នុងឆ្នាំ២០០១ មក សេដ្ឋកិច្ចប្រទេសចិនបានរីកលូតលាស់ឡើងដល់កម្រិតខ្ពស់បំផុតនៅលើពិភពលោកបើគិតជា យអទ ក្នុងឆ្នាំ២០១៤ ហើយបានក្លាយជាប្រទេសសេដ្ឋកិច្ចលូតលាស់ខ្ពស់បំផុតទីពីរបើគិតតាម ផសស ជាមធ្យមនៅក្នុងឆ្នាំ២០១០។ ប្រទេសចិនគឺជាប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចកំពុងលូតលាស់លឿនបំផុតនៅលើពិភពលោក[១២] ហើយជាប្រទេសមានទ្រព្យស្តុកស្តម្ភលំដាប់ទី២ លើពិភពលោក និងជាប្រទេសផលិតនិងនាំចេញធំជាងគេបំផុតនៅលើពិភពលោក។ ប្រទេសនេះមានកងទ័ពឈរជើងធំជាងគេបង្អស់នៅលើពិភពលោក (គឺកងទ័ពរំដោះប្រជាជន) មានថវិកាការពារជាតិខ្ពស់បំផុតទីពីរ និងត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាជារដ្ឋនុយក្លេអ៊ែរ។ ប្រទេសចិនត្រូវបានគេកំណត់ថានឹងក្លាយប្រទេសមហាអំណាចផ្តាច់មុខដោយសារតែសេដ្ឋកិច្ចដ៏ធំនិងយោធាដ៏មានអំណាចរបស់ខ្លួន។

ឈ្មោះ[កែប្រែ]

ចិន(中國 or 中国)

ប្រទេសចិនត្រូវបានហៅជាភាសាចិនថា ចុងគ័រ​ (Zhongguo (中國 or 中国) )។ ពាក្យថា ចុង​ (zhōng (中) ) មានន័យថា កណ្តាល ឯពាក្យថា គ័រ (guó (国 or 國) ) មានន័យថា ប្រទេស ឬ រដ្ឋ។ ពាក្យថាចុងគ័រ​ ត្រូវបានប្រើប្រាស់ដំបូងក្នុងសៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រចិន (The Classic of History (ភាសាចិន: 書經/书经; pinyin: Shūjīng; Wade-Giles: Shuching)) សសេរនៅសតវត្សទី៦ មុនគ.ស សំដៅទៅ រាជវង្សចាវ។ បច្ចុប្បន្នពាក្យ ចុងគ័រ​ ត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការសម្តៅលើសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន ដែលបានកកើតឡើងតាំងពីឆ្នាំ១៩៤៩។

ប្រវត្តិសាស្ត្រ[កែប្រែ]

អត្ថបទដើមចំបង: ប្រវត្តិសាស្ត្រចិន និង ខ្សែកាលប្រវត្តិសាស្ត្រចិន

បុរេប្រវត្តិ[កែប្រែ]

ក្អមបុរាណអាយុកាល ១០,០០០ ឆ្នាំ, បានរកឃើញនៅក្នុងរូងភ្នំស៊ានរេន។

ភស្តុតាងបុរាណវត្ថុវិទ្យាបានបង្ហាញថា អម្បូរហូមីនីដាយដំបូងៗបានមកតាំងទីលំនៅលើទឹកដីប្រទេសចិនតាំងពី ២.២៥ លានឆ្នាំមុនមកម្លេះ។[១៣] ផូស៊ីលហូមីនីតបុរាណដែលមានសម្មតិនាមថាបុរសប៉េកាំង (ប្រភេទអម្បូរពូជមនុស្សបុរាណ)[១៤] ត្រូវបានគេរកឃើញនៅក្នុងរូបភ្នំមួយនៅចូកូឌានក្បែរទីក្រុងប៉េកាំង ហើយផូស៊ីលទាំងនោះមានអាយុកាលពីចន្លោះ ៦៨០,០០០ និង ៧៨០,០០០ ឆ្នាំមុន។[១៥] ផូស៊ីលធ្មេញនៃអូម៉ូសាព្យាង (មានអាយុពី ១២៥,០០០–៨០,០០០ ឆ្នាំមុន) ត្រូវបានគេរកឃើញនៅក្នុងរូបភ្នំហ្វុយាននៅស្រុកដាវ ខេត្តហ៊ូណាន។[១៦]

សម័យរាជវង្សដំបូងៗ[កែប្រែ]

អត្ថបទដើមចំបង: រាជវង្សនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រចិន
យីនស៊ូ, ជារាជធានីចុងក្រោយរបស់រាជវង្សសាង។

យោងទៅតាមប្រពៃណីចិន រាជវង្សដំបូងបង្អស់គឺមានឈ្មោះថាសៀ ដែលនិម្មិតឡើងនៅអំឡុងឆ្នាំ២១០០ មុនគ.ស។[១៧] រាជវង្សសៀគឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៃប្រព័ន្ធនយោបាយរបស់ប្រទេសចិនសម័យដើមដែលផ្អែកលើរាជានិយមតំណពូជ ឬរាជវង្សហើយវាបន្តមានអត្ថិភាពរយៈពេល ១ សហស្សវត្សរ៍។[១៨] រាជវង្សសៀធ្លាប់បានប្រវត្តិវិទូជាច្រើនចាត់ទុកថាជាសម័យទេវកថារហូតទាន់តែក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្ត្របានរកឃើញទីកន្លែងដែលបន្សល់មកពីយុគសម័យលង្ហិននៅអ៊ឺលីថូ ខេត្តហេណានក្នុងឆ្នាំ១៩៥៩។[១៩] ប៉ុន្តែប្រវត្តិទូនិងបុរាណវត្ថុវិទូនូវតែមិនទាន់ច្បាស់នូវឡើយថា តើទីកន្លែងនោះពិតជាកន្លែងបន្សល់ទុកពីរាជវង្សសៀ ឬក៏ជាផ្នែកនៃវប្បធម៌ផ្សេងទៀតដែលមានអត្ថិភាពនៅសម័យកាលជាមួយគ្នា។[២០] រាជវង្សសាងគឺជារាជវង្សដំបូងបង្អស់ដែលមានភស្តុតាងបញ្ជាក់ដោយកំណត់ត្រាសហសម័យ។[២១] សាងបានគ្រប់គ្រងលើតំបន់វាលទំនាបនៃទន្លេលឿងនាភាគខាងកើតប្រទេសចិនចាប់ពីសតវត្សទី១៧ រហូតដល់សតវត្សទី១១ មុនគ.ស។[២២] ការឆ្លាក់សរសេរលើឆ្អឹង (ឆ្នាំ១៥០០ មុនគ.ស)[២៣][២៤] គឺជាទម្រង់បែបបទសរសេរដ៏ចំណាស់បំផុតដែលបានរកឃើញ[២៥] ហើយអក្សរទាំងអស់គឺត្រូវជាបុព្វអក្សរនៃអក្សរចិនសម័យ។[២៦]

សាងត្រូវបានពួកចូវវាយត្រួតត្រារួចហើយបានឡើងគ្រប់គ្រងប្រទេសចិនពីសតវត្សទី១១ រហូតដល់សតវត្សទី៥ មុនគ.ស។ ប៉ុន្តែរាជវង្សចូវមិនមានឥទ្ធិពលខ្លាំងដូចរាជវង្សមុនៗទេដោយសារតែខ្លួនត្រូវប្រឈមនឹងការរើបម្រះពីស្តេចត្រាញ់នៅតាមតំបន់នីមួយៗ។ ព្រឹត្តិការណ៍សង្គ្រាមស្តេចត្រាញ់នៅសម័យរាជវង្សចូវត្រូវបានគេសម្តៅថាសម័យផ្ការីកនិងស្លឹកឈើជ្រុះ។ រហូតមកដល់សម័យនគរចម្បាំងពីសតវត្សទី៥–ទី៣ មុនគ.ស មានរដ្ឋនៅសល់តែ ៧ ប៉ុណ្ណោះដែលនៅមានវត្តមានលើទឹកដីចិន។[២៧]

សម័យអធិរាជចិន[កែប្រែ]

អធិរាជចិនដំបូងគឺព្រះចៅឈិន ស៊ី, ព្រះអង្គជាអ្នកបង្រួបបង្រួមរដ្ឋចម្បាំងទាំងអស់ឱ្យស្ថិតនៅក្រោមអំណាចតែមួយហើយក៏បង្កើតចេញជាមហាកំផែងចិន។

សម័យនគរចម្បាំងបានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ២២១ មុនគ.ស បន្ទាប់ពីនគរឈិនបានត្រួតត្រាលើនគរចំនួនប្រាំមួយទៀត ពោលគឺបង្រួបបង្រួមប្រទេសចិនឡើងវិញឱ្យនៅក្រោមអំណាចរបស់ខ្លួន។ ព្រះចៅឈិន ស៊ីបានប្រកាសខ្លួនជាអធិរាជដំបូងគេបង្អស់នៃរាជវង្សឈិន។ ព្រះអង្គបានអនុម័តកំណែទម្រង់ច្បាប់ឈិនទៅទូទាំងប្រទេសចិន ជាពិសេសគឺការធ្វើបមាណីយកម្មអក្សរចិន ខ្នាតរង្វាស់ ទទឹងផ្លូវ និងរូបិយប័ណ្ណជាដើម។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ រាជវង្សរបស់ព្រះអង្គបានថែមទាំងបន្តវាយត្រួតត្រាកុលសម្ព័ន្ធយូអេនៅភាគខាងត្បូងទៀត។[២៨] អត្ថិភាពរាជវង្សឈិនបានបន្តតែរយៈពេល ១៥ ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះហើយបានដួលរលំភ្លាមៗបន្ទាប់ពីព្រះចៅឈិន ស៊ីបានទទួលអនិច្ចកម្មទៅ។ នេះគឺដោយសារតែគោលនយោបាយដ៏តឹងរឹងនិងឃោរឃៅរបស់ស្តេចឈិនដែលជាហេតុនាំឱ្យកើតផ្ទុះឡើងនូវការបះបោរឥតឈប់ឥតឈរ។[២៩][៣០]

ប្រទេសចិនក៏បានធ្លាក់ចូលក្នុងភ្លើងសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងមួយរយៈទៀតតែមិនយូរប៉ុន្មាន រាជវង្សហានថ្មីក៏បានឡើងកាន់អំណាចបន្តពីឈិនដោយគ្រប់គ្រងប្រទេសចិនចាប់ពីឆ្នាំ២០៦ មុនគ.ស រហូតដល់ឆ្នាំ២២០ នៃគ.ស។[២៩][៣០] ក្រោមការដឹកនាំរបស់ហាន ប្រទេសចិនបានពង្រីកឥទ្ធិពលនិងទឹកដីរបស់ខ្លួនទៅដល់តំបន់អាស៊ីកណ្តាល ម៉ុងកូល កូរ៉េខាងត្បូង និងតំបន់ភាគខាងត្បូង។ សកម្មភាពរបស់ហាននៅអាស៊ីកណ្តាលបានធ្វើឱ្យកើតមាននូវផ្លូវពាណិជ្ជកម្មថ្មីដែលមានឈ្មោះថាផ្លូវសូត្រ។ មូលហេតុនេះហើយដែលធ្វើឱ្យហានក្លាយជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចមួយនាសម័យបុរាណកាល។[៣១] ទោះបីជាហានបានបោះបង់ចោលនូវទស្សនៈនីតិនិយមរបស់ឈិនហើយមកប្រកាន់យកលទ្ធិខុងជឺក៏ដោយក៏ស្ថាប័នច្បាប់និងគោលនយោបាយច្បាប់របស់ឈិននូវតែបន្តប្រើប្រាស់នៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលហាននិងរាជវង្សបន្តៗដដែរ។[៣២]

ផែនទីបង្ហាញពីការពង្រីកទឹកដីរបស់រាជវង្សហាននៅអំឡុងសតវត្សទី២ មុនគ.ស។

ក្រោយពីសម័យរាជវង្សហានបានបញ្ចប់ ប្រទេសចិនក៏ឈានចូលមកដល់សម័យជម្លោះសង្គ្រាមមួយទៀតដែលគេតែងស្គាល់ថាសម័យនគរបី។[៣៣] នៅចុងបញ្ចប់ នគរអ៊ួយក៏ត្រូវបានផ្តួលរលំភ្លាមៗដោយរាជវង្សជិន។ ក្រោយមក ជិនក៏ត្រូវប្រឈមនឹងសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងមួយបូករួមទាំងការឈ្លានពានពីកុលសម្ព័ន្ធភាគខាងជើងចំនួនប្រាំហើយជាលទ្ធផល តំបន់ភាគខាងជើងក៏ធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រារបស់កុលសម្ព័ន្ធទាំងនោះដោយគេតែងស្គាល់វាថានគរទាំងដប់ប្រាំមួយ។ ពួកស៊ានប៉ិបានបង្រួបបង្រួមរដ្ឋខាងជើងទាំងប៉ុន្មានរួចបង្កើតបានជានគរអ៊ួយខាងជើង។ ខុសពីអធិរាជមុនៗរបស់អ៊ួយខាងជើង ព្រះចៅចាវវិនបានបញ្ជាឱ្យមានការលាយចូលគ្នារវាងវប្បធម៌នគរខាងជើងនិងវប្បធម៌ហាន។ បែរមកភាគខាងត្បូងវិញ ឧត្តមសេនីយ៍លីវ អ៊ីបានផ្តួលរលំរាជវង្សជិនហើយក៏បានឡើងគ្រងរាជ្យក្នុងនាមជាអធិរាជនៃរាជវង្សលីវសុង។ រាជវង្សស្នងបន្តៗនៃរដ្ឋទាំងអស់នេះត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថារាជវង្សខាងជើងខាងត្បូង ហើយទីបំផុតនៅឆ្នាំ៥៨១ រដ្ឋទាំងពីរទិសក៏ត្រូវបង្រួបបង្រួមបង្កើតបានជារាជវង្សសួយ។ រាជវង្សសួយបានស្តារប្រព័ន្ធដឹកនាំរបស់ហានឡើងវិញនិងព្រមទាំងធ្វើកំណែទម្រង់កសិកម្ម សេដ្ឋកិច្ច ជីកសាងសង់មហាប្រឡាយ និងផ្សព្វផ្សាយសាសនាព្រះពុទ្ធ។ ការបះបោរប្រឆាំងនឹងរាជវង្សក៏ចាប់ផ្ទុះឡើងដែលជាលទ្ធផលនៃការចាញ់សង្គ្រាមនៅកូរ៉េភាគខាងជើង ហើយរាជវង្សសួយក៏ត្រូវបានផ្តួលរលំភ្លាមៗ។[៣៤][៣៥]

នៅក្រោមការដឹកនាំរបស់រាជវង្សថាងនិងសុង ប្រទេសចិនបានឈានចូលទៅដល់យុគសម័យមាសដោយទទួលបានការអភិវឌ្ឍន៍ស្ទើរគ្រប់វិស័យ ជាពិសេសគឺវិស័យសេដ្ឋកិច្ច បច្ចេកវិទ្យា និងវប្បធម៌។[៣៦] រាជវង្សថាងបានស្តារការគ្រប់គ្រងនៅភាគខាងលិចវិញដែលជាទីកន្លែងនៃផ្លូវពាណិជ្ជកម្មដ៏ល្បីល្បាញមួយ។[៣៧] អំណាចរបស់រាជវង្សថាងបានធ្លាក់ចុះជាលំដាប់ដោយសារតែការបះបោរអានលូសាននៅអំឡុងសតវត្សទី៨។[៣៨] នៅឆ្នាំ៩០៧ រាជវង្សថាងបានដួលរលំទាំងស្រុងនៅពេលដែលស្តេចត្រាញ់ម្នាក់បានឡើងគ្រប់គ្រងអំណាច។ នៅឆ្នាំ៩៦០ រាជវង្សសុងបានលេចឡើងជាមហាអំណាចមួយស្មើនឹងរាជវង្សលៀវ (រាជវង្សស្នងពីថាង)។ រដ្ឋាភិបាលសុងគឺជារដ្ឋាភិបាលដំបូងបង្អស់នៅលើពិភពលោកដែលជម្រុញឱ្យប្រជាជនប្រើប្រាស់លុយក្រដាស និងជារដ្ឋបាលនយោបាយចិនដំបូងគេដែលបង្កើតកងនាវាឈរជើងអចិន្ត្រៃយ៍ដោយទទួលបានការគាំទ្រពីក្រុមឧស្សាហកម្មផលិតនាវានិងឈ្មួញពាណិជ្ជកម្មសមុទ្រ។[៣៩]

រូបគំនូរបង្ហាញពីជីវភាពប្រជាជននៅរាជធានីបៀនជីង (សព្វថ្ងៃហៅថា កៃហ្វុង) នាសម័យរាជវង្សសុងក្នុងអំឡុងសតវត្សទី១២។

នៅរវាងសតវត្សទី១០ និងទី១១ ប្រជាជនចិនបានកើនចំនួនទ្វេដងរហូតដល់ទៅ ១០០ លាននាក់ នេះគឺដោយសារតែការពង្រីកកសិកម្មស្រូវនៅតាមតំបន់ភាគកណ្តាលនិងភាគខាងត្បូង និងផលិតផលស្បៀងអាហារជាច្រើនទៀត។ លទ្ធិខុងជឺដែលបានបាត់បង់ឥទ្ធិពលអស់រយៈពេលរាប់រយឆ្នាំដោយសារតែភ្លើងសង្គ្រាម ត្រូវបានរាជវង្សសុងគាំទ្រនិងយកមកផ្សព្វផ្សាយឡើងវិញ[៤០] ចំណែកឯវប្បធម៌ហើយសិល្បៈវិញបានទទួលនូវការអភិវឌ្ឍន៍យ៉ាងខ្លាំង។[៤១][៤២] ដោយមើលឃើញថាសុងមានកម្លាំងយោធាខ្សោយដូច្នេះរាជវង្សជិនក៏បានឆក់យកឱកាសនេះដើម្បីឈ្លានពានទឹកដីរបស់សុង ហើយនៅឆ្នាំ១១២៧ រាជធានីរបស់សុងក៏ត្រូវធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រារបស់ជិន។ ជួររដ្ឋាភិបាល កងទ័ព និងមន្ត្រីនៃរាជវង្សសុងទាំងប៉ុន្មានដែលនៅសេសសល់បាននាំគ្នារត់ដកថយមកភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសចិន។[៤៣]

នៅក្នុងសតវត្សទី១៣ ពួកម៉ុងកូលបានពង្រីកអំណាចនិងឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនដោយបានវាយចូលប្រទេសចិន។ នៅក្នុងឆ្នាំ១២៧១ មេដឹកនាំម៉ុងកូលម្នាក់ឈ្មោះថាគូប៊ីឡៃ ខាន់បានបង្កើតរដ្ឋមួយនៅលើទឹកដីចិនដែលមានឈ្មោះថារាជវង្សយួន (អានថា"យាន") ហើយនៅឆ្នាំ១២៧៩ យានបានវាយដណ្តើមទឹកដីភាគត្បូងរបស់សុង។ ប្រវត្តិវិទូបានធ្វើការប៉ាន់ស្មានថា មុនការចូលឈ្លានពានរបស់ម៉ុងកូល ចំនួនប្រជាជនចិនសរុបមានប្រមាណ ១២០ លាននាក់ប៉ុន្តែមកដល់ឆ្នាំ១៣០០ ចំនួនប្រជាជនសរុបបានធ្លាក់ចុះមកនូវត្រឹម ៦០ លាននាក់ប៉ុណ្ណោះ។[៤៤] នៅឆ្នាំ១៣៦៨ ទាសករម្នាក់បានផ្តួលរលំរាជវង្សយានហើយបានឡើងគ្រងរាជ្យជាអធិរាជនៃរាជវង្សមិងថ្មី។ នៅក្រោមរាជវង្សមិង ប្រទេសចិនបានឈានចូលមកដល់យុគសម័យមាសម្តងទៀតដោយក្នុងនោះប្រទេសចិនគឺជារដ្ឋដែលមានកម្លាំងទ័ពជើងទឹកដ៏មានអំណាចជាងគេនៅលើពិភពលោកហើយមានសេដ្ឋកិច្ច សិល្បៈ និងវប្បធម៌ដ៏ចម្រើនអស្ចារ្យ។ ក្នុងសម័យនេះហើយដែលចិនបានចេញទៅធ្វើពាណិជ្ជកម្មនិងស្វែងរកកំណប់ទ្រព្យនៅតំបន់ឆ្ងាយៗដោយធ្វើដំណើរតាមមហាសមុទ្រ។[៤៥]

នៅក្នុងសម័យរាជវង្សមិង រាជធានីប្រទេសចិនត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរចំនួនពីរលើក៖ លើកទីមួយគឺផ្លាស់មកតាំងនៅណានជិង និងលើកទីពីរគឺនៅប៉េកាំង។ នៅក្នុងសម័យនេះ អ្នកប្រាជ្ញល្បីៗជាច្រើនបានផុសចេញមកដោយបន្សល់ទុកនូវការអប់រំ ប្រៀនប្រដៅដ៏ប្រពៃសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋទាំងពីរជំនាន់គឺបច្ចុប្បន្ននិងអនាគត។[៤៦] ពួកអ្នកប្រាជ្ញទាំងនោះបានក្លាយជាកម្លាំងគាំទ្រនូវឧស្សាហកម្មនិងពាណិជ្ជកម្មក្នុងចលនាធ្វើពហិការពន្ធ បូករួមទាំងការការពារជាតិខ្លួននិងសម្ព័ន្ធមិត្តខ្លួនពីការឈ្លានពានរបស់ជប៉ុន និងការលុកលុយរបស់ពួកម៉ាន់ជូ។ កត្តាទាំងអស់នេះបានធ្វើឱ្យប្រព័ន្ធហិរញ្ញវត្ថុជាតិចុះខ្សោយជាងមុនបន្តិច។[៤៧]

នៅឆ្នាំ១៦៤៤ រាជធានីប៉េកាំងត្រូវបានវាយត្រួតត្រាដោយកម្លាំងបះបោរជាច្រើនក្រុមដឹកនាំដោយលី ស៊ីឆេង។ ព្រះចៅឆុងជិនបានធ្វើអត្តឃាតនៅពេលដែលរាជធានីប៉េកាំងកំពុងដួលរលំ។ រាជវង្សឆេងរបស់ជនជាតិម៉ាន់ជូបានចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយឧត្តមសេនីយ៍មិងរួចវាយដណ្តើមទីក្រុងប៉េកាំងមកវិញនិងផ្តួររលំរាជវង្សឈុនរបស់លីចោល។ ក្រោយពីដណ្តើមបានសម្រេច ទីក្រុងប៉េកាំងក៏ក្លាយជារាជធានីរបស់រាជវង្សឆេង។

សម័យរាជវង្សចុងក្រោយ[កែប្រែ]

រាជវង្សឆេងដែលមានអត្ថិភាពពីឆ្នាំ១៦៤៤ ដល់ឆ្នាំ១៩១២ គឺជារាជវង្សរាជាធិរាជចុងក្រោយនៃប្រទេសចិន។ ការវាយដណ្តើមអំណាចរវាងមិងនិងឆេងបានបណ្តាលឱ្យបាត់បង់ជីវិតមនុស្សប្រមាណ ២៥ លាននាក់ហើយធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចជាតិទាំងមួយធ្លាក់ចុះជាលំដាប់។[៤៨] បន្ទាប់ពីត្រួតត្រាទឹកដីស្នូលរបស់មិងរួចហើយ ពួកឆេងនូវតែបន្តយុទ្ធនាការត្រួតត្រាទឹកដីផ្សេងៗដូចជា៖ ម៉ុងកូល ទីបេ និងស៊ីនជាំង។[៤៩] ដើម្បីឱ្យរបបខ្លួននៅគង់វង្សយូរអង្វែង ថ្នាក់ដឹកនាំនៃរាជវង្សឆេងបានចេញនូវគោលនយោបាយថ្មីៗជាច្រើនដូចជា៖ ការគាំទ្រវិស័យកសិកម្ម និងរឹតបន្តឹងវិស័យពាណិជ្ជកម្ម (បិទលែងឱ្យឈ្មួញធ្វើពាណិជ្ជកម្មតាមផ្លូវសមុទ្រ) និងថែមទាំងបង្រៀនមនោគមវិជ្ជារបស់ខ្លួនទៅកាន់ប្រជាជនគ្រប់ថ្នាក់វណ្ណៈ។ ដោយសារតែគោលនយោបាយដ៏តឹងខាងលើទើបធ្វើឱ្យប្រព័ន្ធសង្គមនិងបច្ចេកវិទ្យារបស់ចិនរងការជាប់គាំងលែងទៅមុខទៀត។[៥០][៥១] នៅពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៩ រាជវង្សឆេងត្រូវបានមហាអំណាចលោកខាងលិចអូសទាញឱ្យធ្លាក់ចូលទៅក្នុងសង្គ្រាមអាភៀន។ ដោយសារតែត្រូវមហាអំណាចអឺរ៉ុបត្រួតឈ្លានពាន រាជវង្សឆេងក៏ត្រូវចាញ់សង្គ្រាមអាភៀនទាំងពីរលើក។ ជាលទ្ធផល ឆេងត្រូវបានមហាអំណាចអឺរ៉ុបបង្ខំឱ្យចុះលើសន្ធិសញ្ញាវិសមភាពជាច្រើនដែលធ្វើឱ្យខ្លួនបាត់បង់ទឹកដីសំខាន់ៗជាច្រើនដូចជាទីក្រុងហុងកុងជាដើម។ សង្គ្រាមចិន-ជប៉ុនលើកទី១ បានធ្វើឱ្យឆេងប្រគល់ឧបទ្វីបកូរ៉េនិងកោះតៃវ៉ាន់ទៅឱ្យជប៉ុនគ្រប់គ្រង។[៥២]

សាធារណរដ្ឋ (១៩១២–១៩៤៩)[កែប្រែ]

អត្ថបទដើមចំបង: សាធារណរដ្ឋចិន (១៩១២–១៩៤៩)
លោកស៊ុន យ៉ាតសេនកំពុងឈរប្រកាសបង្កើតសាធារណរដ្ឋចិននៅក្នុងឆ្នាំ១៩១២។

នៅថ្ងៃទី១ ខែមករា ឆ្នាំ១៩១២ សាធារណរដ្ឋចិនត្រូវបានប្រកាសបង្កើតឡើងដោយមានលោកស៊ុន យ៉ាតសេន (ប្រធានបក្សជាតិនិយម"គួមីនតាង") ជាប្រធានាធិបតីបណ្តោះអាសន្ន។[៥៣] តែមិនយូរប៉ុន្មាន តំណែងប្រធានាធិបតីនោះក៏ត្រូវប្រគល់មកឱ្យលោកយ័ន ស៊ីខាយដែលជាអតីតឧត្តមសេនីយ៍នៅក្នុងរបបរាជវង្សឆេងហើយនៅឆ្នាំ១៩១៥ លោកបានប្រកាសខ្លួនលោកជាអធិរាជចិនថ្មី។ ក៏ប៉ុន្តែ ការស្តាររបបរាជានិយមឡើងវិញនៅចិនដោយស៊ីខាយមិនបានទទួលផលអ្វីនោះឡើយដោយលោកត្រូវបានកងទ័ពប៉ីយ៉ាងប្រឆាំងហើយបង្ខំឱ្យដាក់រាជ្យនិងបង្កបង្កើតសាធារណរដ្ឋចិនឡើងវិញ។[៥៤]

ក្រោយពីមរណភាពរបស់លោកស៊ីខាយនៅឆ្នាំ១៩១៦ នយោបាយប្រទេសចិនក៏ត្រូវដួលរលំបែកបាក់ភ្លាមៗ។ រដ្ឋាភិបាលមូលដ្ឋាននៅទីក្រុងប៉េកាំងគឺត្រូវបានគេទទួលស្គាល់មែនប៉ុន្តែពួកគេគ្មានឥទ្ធិពលអំណាចអ្វីនោះទេដោយអំណាចនីមួយៗត្រូវធ្លាក់ក្រោមដៃពួកស្តេចត្រាញ់ដែលបានត្រួតត្រានៅតាមតំបន់នីមួយៗនៃប្រទេសចិន។[៥៥][៥៦] នៅអំឡុងចុងទស្សវត្ត ១៩២០ គណបក្សគួមីនតាងដែលដឹកនាំដោយលោកចាង កាយចៀកបានបង្រួបបង្រួមប្រទេសឡើងវិញតាមរយៈយុទ្ធនាការយោធានិងវិធីសាស្ត្រនយោបាយម្យ៉ាងដែលគេស្គាល់ថា បេសនកម្មភាគខាងជើង។ បក្សគួមីនតាងបានផ្លាស់រដ្ឋធានីមកតាងនៅណានជីងហើយបានអនុវត្តគោលនយោបាយថ្មីហៅថា"នយោបាយអាណាព្យាបាល"ក្នុងគោលបំណងវិវត្តនយោបាយប្រទេសចិនតាមកម្មវិធីរបស់លោកយ៉ាតសេនដើម្បីឱ្យចិនក្លាយជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យដ៏ទំនើបមួយ។[៥៧][៥៨] ការបែកបាក់ផ្នែកនយោបាយនៅប្រទេសចិនបានបង្កឱ្យមានការលំបាកជាច្រើនដល់ចៀកក្នុងការប្រយុទ្ធបង្ក្រាបកងទ័ពរំដោះប្រជាជនរបស់ពួកកុម្មុយនិស្ត។ តែទោះជាយ៉ាងណាក្តី ក៏លោកចាង កាយចៀកនូវតែបន្តខំប្រឹងប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងពួកកុម្មុយនិស្តដោយដំបូងឡើយគឺគាត់ទទួលបានលទ្ធផលដូចអ្វីដែលខ្លួនបានស្មាន់ទុកមែន។ ប៉ុន្តែការចូលឈ្លានពានរបស់ចក្រភពជប៉ុននៅក្នុងឆ្នាំ១៩៣៦ បានបង្ខំឱ្យចៀកបែរមកផ្តោតលើការទប់ទល់កងទ័ពជប៉ុនវិញ។[៥៩]

លោកម៉ៅសេទុងនិងកាង កាយចៀកកំពុងជល់កែវប្រារព្ធការទទួលជ័យជម្នះរបស់ប្រជាជាតិចិននៅក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២។

សង្គ្រាមចិន-ជប៉ុនលើកទី២ (១៩៣៧–១៩៤៥) បានបង្ខំឱ្យបក្សពួកនយោបាយទាំងពីរគូចងសម្ព័ន្ធភាពនឹងគ្នា។ នៅក្នុងសង្គ្រាមនេះ កងទ័ពឈ្លានពានជប៉ុនបានប្រព្រឹត្តិអំពើកំណាចឃោរឃៅជាច្រើនមកលើជនស៊ីវិលចិនហើយជាលទ្ធផល ជនជាតិចិនប្រមាណ ២០ លាននាក់ត្រូវបានស្លាប់នៅក្នុងដៃកងទាហានជប៉ុន។[៦០] គេបានសម្តៅលើប្រទេសចិន អង់គ្លេស អាមេរិក និងសូវៀតថាជា"មហាអំណាចរក្សាសណ្តាប់ធ្នាប់"[៦១]ហើយបានទទួលស្គាល់ប្រជាជាតិទាំងនេះថាជា"បងធំទាំងបួន"នៅអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២។[៦២][៦៣] រួមជាមួយនឹងមហាអំណាចបីផ្សេងទៀត ប្រទេសចិនគឺជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមសម្ព័ន្ធមិត្តធំៗទាំងបួននៃសង្គ្រាមលោកលើកទី២។[៦៤][៦៥] ក្រោយពីការសុំទទួលចុះចាញ់របស់ជប៉ុននៅឆ្នាំ១៩៤៥ ទឹកដីដើមរបស់ចិនដែលធ្លាប់កាន់កាប់ដោយជប៉ុនទាំងប៉ុន្មានត្រូវបានប្រគល់មកឱ្យចិនវិញ។ ប្រទេសចិនបានលេចឡើងក្លាយជាអ្នកឈ្នះនៅក្នុងសង្គ្រាមមែនប៉ុន្តែសង្គមនិងហិរញ្ញវត្ថុជាតិគឺកំពុងតែស្ថិតនៅក្រោមស្ថានភាពហែកហួរដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ។ ការមិនទុកចិត្តគ្នាជាបន្តបន្ទាប់រវាងគួមីនតាងនិងបក្សកុម្មុយនិស្តបាននាំឱ្យផ្ទុះឡើងនូវសង្គ្រាមស៊ីវិលសារជាថ្មីម្តងទៀត។ ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ១៩៤៧ ប៉ុន្តែដោយសារតែភាពចលាចលនៃសង្គ្រាម បទប្បញ្ញត្តិជាច្រើននៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញសាធារណរដ្ឋចិនមិនដែលត្រូវបានអនុវត្តនៅលើទឹកដីចិនដីគោកនោះទេ។[៦៦]

សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិត (១៩៤៩–បច្ចុប្បន្ន)[កែប្រែ]

អត្ថបទដើមចំបង: ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន
ម៉ៅសេទុងកំពុងឈរប្រកាសបង្កើតសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៩។

សមរភូមិប្រយុទ្ធធំៗនៃសង្គ្រាមស៊ីវិលចិនត្រូវបានបញ្ចប់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៩ ក្រោយពីបក្សកុម្មុយនិស្តបានត្រួតត្រាលើទឹកដីភាគច្រើននៃចិនដីគោកបូករួមជាមួយនឹងការដកថយរបស់គួមីនតាងទៅតំបន់ចុងខាងត្បូង។ នៅថ្ងៃទី២១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៤៩ ប្រធានបក្សកុម្មុយនិស្តចិនលោកម៉ៅសេទុងបានប្រកាសបង្កើតសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនឡើងតាមរយៈសុន្ទរកថាមួយនៅក្នុងសម័យប្រជុំពេញអង្គលើកទីមួយនៃសន្និសីទពិគ្រោះយោបល់នយោបាយប្រជាជនចិន[៦៧][៦៨][៦៩]អមដោយការប្រកាសជាសាធារណៈនិងការប្រារព្ធពិធីអបអរសាទរជ័យជម្នះនៅទីលានធានអានមិន។[៧០] នៅឆ្នាំ១៩៥០ កងទ័ពរំដោះប្រជាជនចិនបានចូលដណ្តើមកាន់កាប់កោះហៃណានពីសាធារណរដ្ឋចិន[៧១]និងដាក់បញ្ចូលទឹកដីទីបេជាផ្នែកនៃប្រទេសខ្លួន។[៧២] កងកម្លាំងគួមីនតាងដែលនៅសេសសល់ទាំងប៉ុន្មានបាននាំគ្នាបន្តធ្វើកុបកម្មតូចៗនៅឯភាគខាងលិចប្រទេសចិនអស់ពេញមួយទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៥០។[៧៣]

លោកតេង សៀវពីងជាមួយនឹងប្រធានាធិបតីអាមេរិកលោកជីមី ខាតធ័រ។

របបថ្មីនេះបានបង្រួបបង្រួមប្រជាប្រិយភាពរបស់ខ្លួនក្នុងចំណោមប្រជាកសិករតាមរយៈកំណែទម្រង់ដីធ្លីដែលក្នុងនោះ ម្ចាស់ដីធ្លីស្រែចម្ការចាប់ពីមួយលានទៅពីរលាននាក់ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលចាប់យកទៅសម្លាប់ចោល។[៧៤] នៅអំឡុងទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៦០ ប្រទេសចិនបានបង្កើតប្រព័ន្ធឧស្សាហកម្មឯករាជ្យនិងអាវុធនុយក្លេអ៊ែរផ្ទាល់ខ្លួន។[៧៥] នៅរវាងឆ្នាំ១៩៥៨ ដល់ឆ្នាំ១៩៦១ ផែនការកំណែទម្រង់របស់ចិនដ៏ធំមួយហៅថាមហាលោតផ្លោះបានប្រព្រឹត្តិទៅនិងជាលទ្ធផល ប្រជាជនចិនប្រមាណពី ១៥ ទៅ ៣៥ លាននាក់បានបាត់បង់អាយុជីវិតដោយភាគច្រើនគឺបណ្តាលមកពីការស្រេកឃ្លាន។[៧៦][៧៧][៧៨] ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាក្តី ចំនួនប្រជាជនចិនក៏នូវតែបន្តកើនឡើងជានិច្ចដោយវាបានកើនពី ៥៥០ លាននាក់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥០ រហូតទៅដល់ ៩០០ លាននាក់នៅឆ្នាំ១៩៧៤។[៧៩] នៅឆ្នាំ១៩៦៦ ម៉ៅសេទុងនិងគ្នីគ្នារបស់លោកបានប្រកាសដំណើរការនៃបដិវត្តន៍វប្បធម៌ដែលបានបង្កឱ្យមានការរើសអើងនៅក្នុងវិស័យនយោបាយនិងភាពវឹកវរក្នុងសង្គមដែលបានអូសបន្លាយរហូតដល់ថ្ងៃមរណភាពរបស់ម៉ៅនៅឆ្នាំ១៩៧៦។ នៅខែតុលា ឆ្នាំ១៩៧៩ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនបានឡើងជំនួសសាធារណរដ្ឋចិនដោយបានកាន់កាប់អាសនៈតំណាងប្រទេសចិននៅអង្គការសហប្រជាជាតិនិងបានក្លាយជាសមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍នៃក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអន្តរជាតិ។[៨០]

បន្ទាប់ពីមរណភាពរបស់ម៉ៅសេទុង អ្នកនយោបាយចិនចំនួនបួនរូបដែលមានរហស្សនាមថាក្រុមមនុស្សទាំងបួនដែលជាអ្នកនៅពីក្រោយគោលនយោបាយបដិវត្តន៍វប្បធម៌ត្រូវបានលោកហ័រ គួហ្វុងបញ្ជាឱ្យគេចាប់ខ្លួន។ អ្នកនយោបាយចិនជើងចាស់ឈ្មោះតេង សៀវពីងបានឡើងកាន់អំណាចនៅឆ្នាំ១៩៧៨ ហើយបានចេញអនុវត្តកំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ចសំខាន់ៗជាច្រើន។ បក្សកុម្មុយនិស្តចិនបានចាប់ផ្តើមបន្ធូរបន្ធយការគ្រប់គ្រងលើជីវិតប្រជាពលរដ្ឋខ្លួននិងលុបបំបាត់ចោលនូវការធ្វើការបែបសមូហភាពនិងផ្តោតលើជីវភាពរបស់គ្រួសារនីមួយៗវិញ។ ទាំងនេះគឺជាសញ្ញាសម្គាល់នៃការផ្លាស់ប្តូរសេដ្ឋកិច្ចរបស់ចិនពីប្រទេសផែនការសេដ្ឋកិច្ចទៅជាប្រទេសដែលប្រកាន់សេដ្ឋកិច្ចចម្រុះនិងទីផ្សារសេរី។[៨១] ចិនបានអនុម័តរដ្ឋធម្មនុញ្ញខ្លួននៅថ្ងៃទី៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៨២។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨៩ ការបង្ក្រាបបាតុកម្មរបស់និស្សិតចិននៅឯទីលានធានអានមិនបាននាំមកនូវការថ្កោលទោសនិងការដាក់ទណ្ឌកម្មប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលចិនពីសំណាក់រដ្ឋបរទេសមួយចំនួន។[៨២]

នៅពេញមួយទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៩០ ប្រទេសចិនត្រូវបានទទួលការដឹកនាំដោយលោកជាំង ហ្សឺមីន លី ប៉េង និងស៊ូ រ៉ុងជី។ ក្រោមរដ្ឋបាលអ្នកទាំងបី ប្រទេសចិនបានទាញប្រជាកសិករប្រមាណ ១៥០ លាននាក់ចេញពីភាពក្រីក្រនិងរក្សាបាននូវអត្រាកំណើនផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបប្រចាំឆ្នាំជាមធ្យម ១១,២%។[៨៣][៨៤] ចិនបានចូលជាសមាជិកអង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកនៅក្នុងឆ្នាំ២០០១ ហើយបានបន្តរក្សាអត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចដ៏ខ្ពស់របស់ខ្លួនក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកហ៊ូ ជីនតាវនិងវិន ចាបាវនៅក្នុងទសវត្សឆ្នាំ២០០០។ ក៏ប៉ុន្តែកំណើនសេដ្ឋកិច្ចទាំងអស់នេះបានជះឥទ្ធិពលអាក្រក់ជាច្រើនដល់ធនធាននិងបរិស្ថានធម្មជាតិនៅក្នុងប្រទេស[៨៥][៨៦]និងថែមទាំងបង្កឱ្យមានបញ្ហាបម្លាស់ទីលំនៅទៀតផង។[៨៧][៨៨]

អង្គលេខាធិការបក្សកុម្មុយនិស្តចិនលោកស៊ី ជីនពីងបានឡើងកាន់អំណាចចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១២ មកម្លេះហើយលោកបានខិតខំព្យាយាមធ្វើកំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ចជាច្រើនក្នុងប្រទេសចិន[៨៩][៩០] (ដែលពីមុនធ្លាប់ទទួលរងនូវអស្ថិរភាពរចនាសម្ព័ន្ធនិងកំណើនសេដ្ឋកិច្ចយឺត)[៩១][៩២][៩៣] មានដូចជា ការធ្វើកំណែទម្រង់គោលនយោបាយកូនមួយ[៩៤] និងការបង្ក្រាបអំពើពុករលួយទ្រង់ទ្រាយធំ។[៩៥] នៅឆ្នាំ២០១៣ ប្រទេសចិនបានដំណើរការនូវកិច្ចផ្ដួចផ្ដើមផ្លូវនិងខ្សែក្រវាត់ដែលជាគម្រោងវិនិយោគហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធពិភពលោក។[៩៦] នៅឆ្នាំ២០១៩ ជំងឺកូវីដ-១៩ បានផ្ទុះឡើងដំបូងនៅទីក្រុងអ៊ូហាននៃខេត្តហ៊ូប៉ី។[៩៧][៩៨]

នយោបាយ[កែប្រែ]

អត្ថបទដើមចំបង: នយោបាយនៅចិន
អគារមហាសាលប្រជាជន
ជាកន្លែងដែលសភាជាតិប្រជាជនចិនជួបប្រជុំ។
អគារហ្សុងណានហៃ ជាការិយាល័យកណ្តាលរបស់រដ្ឋាភិបាលចិន និងបក្សកុម្មុយនិស្តចិន។

រដ្ឋធម្មនុញ្ញចិនបានចែងថា សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនគឺជា"រដ្ឋសង្គមនិយមក្រោមអំណាចផ្តាច់ការប្រជាជនប្រជាធិបតេយ្យដែលដឹកនាំដោយវណ្ណៈកម្មករនិងផ្អែកលើសម្ព័ន្ធភាពរវាងកម្មករនិងកសិករ"ហើយស្ថាប័នរដ្ឋនានា"ត្រូវអនុវត្តគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យនិយមកណ្តាល។[៩៩] ប្រទេសចិនគឺជារដ្ឋសង្គមនិយមតែមួយគត់នៅលើពិភពលោកដែលមានគោលបំណងជាក់លាក់ក្នុងការកសាងបង្កើតសង្គមកុម្មុយនិស្ត។ រដ្ឋាភិបាលចិនត្រូវបានគេច្រើនសម្តៅលើថាជារដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនិស្តនិងសង្គមនិយមហើយនិងពេលខ្លះជាលក្ខណៈផ្តាច់ការ[១០០]និងសាជីវកម្មនិយម[១០១] នេះគឺមកពីការរឹតបន្តឹងរបស់រដ្ឋាភិបាលនៅតាមវិស័យមួយចំនួនដូចជា ការដាក់កំហិតលើការប្រើប្រាស់អ៊ិនធឺរណែត សេរីភាពសារព័ត៌មាន សេរីភាពការជួបប្រជុំ សិទ្ធិបង្កើតកូន សិទ្ធិបង្កើតអង្គការសង្គម និងសេរីភាពសាសនា។[១០២] មេដឹកនាំចិនបច្ចុប្បន្នបានសម្តៅលើប្រព័ន្ធនយោបាយនិងមនោគមវិជ្ជានៃប្រជាជាតិខ្លួនថា"ប្រជាធិបតេយ្យពិគ្រោះយោបល់" "ផ្តាច់ការប្រជាជនប្រជាធិបតេយ្យ" "សង្គមនិយមលក្ខណៈចិន" និងសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសង្គមនិយម។[១០៣][១០៤]

គណបក្សកុម្មុយនិស្ត[កែប្រែ]

អត្ថបទដើមចំបង: គណបក្សកុម្មុយនិស្តចិន
បក្សកុម្មុយនិស្តចិនគឺជាគណបក្សនយោបាយដឹកនាំនិងកាន់អំណាចផ្តាច់មុខនៅប្រទេសចិន។

ភូមិសាស្ត្រ[កែប្រែ]

[icon] ផ្នែកនេះទទេ។ អ្នកអាចជួយបានដោយបន្ថែមព័ត៌មាន។

សេដ្ឋកិច្ច[កែប្រែ]

[icon] ផ្នែកនេះទទេ។ អ្នកអាចជួយបានដោយបន្ថែមព័ត៌មាន។

ប្រជាសាស្ត្រ[កែប្រែ]

[icon] ផ្នែកនេះទទេ។ អ្នកអាចជួយបានដោយបន្ថែមព័ត៌មាន។

វប្បធម៌[កែប្រែ]

[icon] ផ្នែកនេះទទេ។ អ្នកអាចជួយបានដោយបន្ថែមព័ត៌មាន។

សូមមើលផងដែរ[កែប្រែ]

អាស៊ីខាងកើត
LocationAsia.png
Asia map pastel plain.png
អាស៊ីអាគ្នេយ៍
អាស៊ីខាងត្បូង
អាស៊ីកណ្តាល
អាស៊ីខាងជើង
អាស៊ីខាងលិច
សំគាល់

១ ជាផ្នែកមួយនៃសហគមន៍អ៊ឺរ៉ុប។
២ តៃវ៉ាន់នៅមិនទាន់បានទទួលស្គាល់ដោយអ.ស.បនៅឡើយទេ។
៣ ផ្នែកមួយក្នុងទ្វីបអាព្រិក
៤ ប្រទេសជាកោះ

BRIC (ប្រេស៊ីល, រុស្ស៊ី, ឥណ្ឌា និងចិន)
ប្រីក BRIC or BRICS (Brazil, Russia, India, and China)
ប្រទេសជី៨ (កាណាដា, បារាំង, អាល្លឺម៉ង់, អ៊ីតាលី, ជប៉ុន, រុស្ស៊ី, សហរាជាណាចក្រ និងសហរដ្ឋអាមេរិក), +ប្រទេស៥ (ប្រេស៊ីល, ចិន, ឥណ្ឌា, ម៉ិចស៊ីកូ និងអាភ្វ្រិកខាងត្បូង).

កំណត់សម្គាល់[កែប្រែ]

  1. ↑ លុយដុល្លារហុងកុងគឺប្រើប្រាស់នៅក្នុងទីក្រុងហុងកុង ចំណែកនៅឯម៉ាកាវវិញ គឺគេប្រើតែប៉ាតាកាម៉ាកាវ

ឯកសារយោង[កែប្រែ]

  1. ↑ Chan, Kam Wing (2007) "Misconceptions and Complexities in the Study of China's Cities: Definitions, Statistics, and Implications" (PDF) Eurasian Geography and Economics 48 (4): 383–412 doi:10.2747/1538-7216.48.4.383 បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើម (PDF)នៅ15 January 2013 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 7 August 2011 p. 395
  2. ↑ "Law of the People's Republic of China on the Standard Spoken and Written Chinese Language (Order of the President No.37)" Chinese Government 31 October 2000 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 21 June 2013 For purposes of this Law, the standard spoken and written Chinese language means Putonghua (a common speech with pronunciation based on the Beijing dialect) and the standardized Chinese characters.
  3. ↑ "Tabulation of the 2010 Census of the People's Republic of China" China Statistics Press
  4. ↑ "President Xi is making great attempts to 'Sinicize' Marxist-Leninist Thought 'with Chinese characteristics' in the political sphere," states Lutgard Lams, "Examining Strategic Narratives in Chinese Official Discourse under Xi Jinping" Journal of Chinese Political Science (2018) volume 23, pp 387–411 at p. 395.
  5. ↑ "China (People's Republic of) 1982 (rev. 2004)" Constitute ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 25 August 2019
  6. ↑ ៦,០ ៦,១ ៦,២ "总人口" (ចិន) National Bureau of Statistics of China ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 14 July 2020 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  7. ↑ "Population density (people per sq. km of land area)" IMF ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 16 May 2015
  8. ↑ ៨,០ ៨,១ ៨,២ ៨,៣ "World Economic Outlook Database, October 2019" IMF.org International Monetary Fund ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 30 March 2020
  9. ↑ "China Economic Update, December 2019 : Cyclical Risks and Structural Imperatives" (PDF) openknowledge.worldbank.org World Bank p. 21 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 3 January 2020 The Gini coefficient, a measure of overall income inequality, declined to 0.462 in 2015, and has since risen to 0.467 in 2018 (Figure 27). Higher income inequality is partly driven by unequal regional income distribution. The eastern coastal regions have been the driver of China's rapid growth, due to its geographic location and the early introduction of reforms. As a result, the eastern coastal region is now home to 38 percent of the population, and its per capita GDP was 77 percent higher than that of the central, western, and northeastern regions in 2018. This gap widened further in the first three quarters of 2019. This is in part due to a disproportionate slowdown in interior provinces, which are more dependent on commodities and heavy industry. The slowdown has been negatively affected by structural shifts, especially necessary cuts in overcapacity (Figure 28).
  10. ↑ "Human Development Report 2019" (PDF) (អង់គ្លេស) United Nations Development Programme 10 December 2019 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 10 December 2019
  11. ↑ Maddison, Angus (2007) Contours of the World Economy 1-2030 AD: Essays in Macro-Economic History Oxford University Press p. 379 ISBN 978-0-191-64758-1
  12. ↑ "Overview" World Bank (អង់គ្លេស) ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 13 September 2020
  13. ↑ Ciochon, Russell; Larick, Roy (1 January 2000) "Early Homo erectus Tools in China" Archeology ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 30 November 2012
  14. ↑ "The Peking Man World Heritage Site at Zhoukoudian" UNESCO បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ23 June 2016 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 6 March 2013 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  15. ↑ Shen, G.; Gao, X.; Gao, B.; Granger, De (Mar 2009) "Age of Zhoukoudian Homo erectus determined with (26)Al/(10)Be burial dating" Nature 458 (7235): 198–200 Bibcode:2009Natur.458..198S doi:10.1038/nature07741 ISSN 0028-0836 PMID 19279636 Unknown parameter |s2cid= ignored (ជំនួយ)
  16. ↑ Rincon, Paul (14 October 2015) "Fossil teeth place humans in Asia '20,000 years early'" BBC News ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 14 October 2015
  17. ↑ Tanner, Harold M. (2009) China: A History Hackett Publishing pp. 35–36 ISBN 978-0-87220-915-2
  18. ↑ Xia–Shang–Zhou Chronology Project by People's Republic of China
  19. ↑ "Bronze Age China" National Gallery of Art បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ25 July 2013 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 11 July 2013 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  20. ↑ China: Five Thousand Years of History and Civilization City University of HK Press 2007 p. 25 ISBN 978-962-937-140-1
  21. ↑ Pletcher, Kenneth (2011) The History of China Britannica Educational Publishing p. 35 ISBN 978-1-61530-181-2
  22. ↑ Fowler, Jeaneane D.; Fowler, Merv (2008) Chinese Religions: Beliefs and Practices Sussex Academic Press p. 17 ISBN 978-1-84519-172-6
  23. ↑ William G. Boltz, Early Chinese Writing, World Archaeology, Vol. 17, No. 3, Early Writing Systems. (Feb. 1986), pp. 420–436 (436).
  24. ↑ David N. Keightley, "Art, Ancestors, and the Origins of Writing in China", Representations, No. 56, Special Issue: The New Erudition. (Autumn, 1996), pp.68–95 [68].
  25. ↑ Hollister, Pam (1996) "Zhengzhou" in Schellinger, Paul E.; Salkin, Robert M. (eds.) International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania Fitzroy Dearborn Publishers p. 904 ISBN 978-1-884964-04-6
  26. ↑ Allan, Keith (2013) The Oxford Handbook of the History of Linguistics Oxford University Press p. 4 ISBN 978-0-19-958584-7
  27. ↑ "Warring States" Encyclopædia Britannica
  28. ↑ Sima Qian, Translated by Burton Watson. Records of the Grand Historian: Han Dynasty I, pp. 11–12.
    Nuvola kdict glass.png
    		0-231-08165-0នេះ ខ្វះ លេ.ស.ប.អ. សំរាប់សៀវភៅដែលបានចុះខាងក្នុងអត្ថបទ។ សូម [១]ដោយការចុះ លេ.ស.ប.អ.។ បើសិនទំព័រគំរូ{{Cite book}} រឺ {{citation}} ត្រូវបានប្រើប្រាស់ លោកអ្នកអាច បញ្ចូល លេ.ស.ប.អ. ដោយស្វ័យប្រវត្តិ រឺពិភាក្សាបញ្ហានេះនៅលើ ទំព័រពិភាក្សា។
    .
  29. ↑ ២៩,០ ២៩,១ Bodde, Derk. (1986). "The State and Empire of Ch'in", in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press.
    Nuvola kdict glass.png
    		0-521-24327-0នេះ ខ្វះ លេ.ស.ប.អ. សំរាប់សៀវភៅដែលបានចុះខាងក្នុងអត្ថបទ។ សូម [២]ដោយការចុះ លេ.ស.ប.អ.។ បើសិនទំព័រគំរូ{{Cite book}} រឺ {{citation}} ត្រូវបានប្រើប្រាស់ លោកអ្នកអាច បញ្ចូល លេ.ស.ប.អ. ដោយស្វ័យប្រវត្តិ រឺពិភាក្សាបញ្ហានេះនៅលើ ទំព័រពិភាក្សា។
    .
  30. ↑ ៣០,០ ៣០,១ Lewis, Mark Edward (2007) The Early Chinese Empires: Qin and Han London: Belknap Press ISBN 978-0-674-02477-9
  31. ↑ "Dahlman, Carl J; Aubert, Jean-Eric. China and the Knowledge Economy: Seizing the 21st century" World Bank Publications via Eric.ed.gov ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 22 October 2012
  32. ↑ Goucher, Candice; Walton, Linda (2013) World History: Journeys from Past to Present – Volume 1: From Human Origins to 1500 CE Routledge p. 108 ISBN 978-1-135-08822-4
  33. ↑ Whiting, Marvin C. (2002). Imperial Chinese Military History. iUniverse. p. 214
  34. ↑ Ki-Baik Lee (1984). A new history of Korea. Harvard University Press.
    Nuvola kdict glass.png
    		978-0-674-61576-2នេះ ខ្វះ លេ.ស.ប.អ. សំរាប់សៀវភៅដែលបានចុះខាងក្នុងអត្ថបទ។ សូម [៣]ដោយការចុះ លេ.ស.ប.អ.។ បើសិនទំព័រគំរូ{{Cite book}} រឺ {{citation}} ត្រូវបានប្រើប្រាស់ លោកអ្នកអាច បញ្ចូល លេ.ស.ប.អ. ដោយស្វ័យប្រវត្តិ រឺពិភាក្សាបញ្ហានេះនៅលើ ទំព័រពិភាក្សា។
    . p.47.
  35. ↑ David Andrew Graff (2002). Medieval Chinese warfare, 300–900. Routledge.
    Nuvola kdict glass.png
    		0-415-23955-9នេះ ខ្វះ លេ.ស.ប.អ. សំរាប់សៀវភៅដែលបានចុះខាងក្នុងអត្ថបទ។ សូម [៤]ដោយការចុះ លេ.ស.ប.អ.។ បើសិនទំព័រគំរូ{{Cite book}} រឺ {{citation}} ត្រូវបានប្រើប្រាស់ លោកអ្នកអាច បញ្ចូល លេ.ស.ប.អ. ដោយស្វ័យប្រវត្តិ រឺពិភាក្សាបញ្ហានេះនៅលើ ទំព័រពិភាក្សា។
    . p.13.
  36. ↑ Adshead, S. A. M. (2004). T'ang China: The Rise of the East in World History. New York: Palgrave Macmillan. p. 54
  37. ↑ Nishijima, Sadao (1986), [Expression error: Unrecognized punctuation character "១". "The Economic and Social History of Former Han"], ជា Twitchett, Denis; Loewe, Michael, Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, Cambridge: Cambridge University Press, ទទ. 545–607, ល.ស.ប.អ. 978-0-521-24327-8, Expression error: Unrecognized punctuation character "១". 
  38. ↑ City University of HK Press (2007). China: Five Thousand Years of History and Civilization.
    Nuvola kdict glass.png
    		962-937-140-5នេះ ខ្វះ លេ.ស.ប.អ. សំរាប់សៀវភៅដែលបានចុះខាងក្នុងអត្ថបទ។ សូម [៥]ដោយការចុះ លេ.ស.ប.អ.។ បើសិនទំព័រគំរូ{{Cite book}} រឺ {{citation}} ត្រូវបានប្រើប្រាស់ លោកអ្នកអាច បញ្ចូល លេ.ស.ប.អ. ដោយស្វ័យប្រវត្តិ រឺពិភាក្សាបញ្ហានេះនៅលើ ទំព័រពិភាក្សា។
    . p.71
  39. ↑ Paludan, Ann (1998). Chronicle of the Chinese Emperors. London: Thames & Hudson.
    Nuvola kdict glass.png
    		0-500-05090-2នេះ ខ្វះ លេ.ស.ប.អ. សំរាប់សៀវភៅដែលបានចុះខាងក្នុងអត្ថបទ។ សូម [៦]ដោយការចុះ លេ.ស.ប.អ.។ បើសិនទំព័រគំរូ{{Cite book}} រឺ {{citation}} ត្រូវបានប្រើប្រាស់ លោកអ្នកអាច បញ្ចូល លេ.ស.ប.អ. ដោយស្វ័យប្រវត្តិ រឺពិភាក្សាបញ្ហានេះនៅលើ ទំព័រពិភាក្សា។
    . p. 136.
  40. ↑ Essentials of Neo-Confucianism: Eight Major Philosophers of the Song and Ming Periods Greenwood Publishing Group 1999 p. 3 ISBN 978-0-313-26449-8
  41. ↑ "Northern Song dynasty (960–1127)" Metropolitan Museum of Art ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 27 November 2013
  42. ↑ 从汝窑、修内司窑和郊坛窑的技术传承看宋代瓷业的发展 wanfangdata.com.cn 15 February 2011 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 15 August 2015
  43. ↑ Daily Life in China on the Eve of the Mongol Invasion, 1250–1276 Stanford University Press 1962 p. 22 ISBN 978-0-8047-0720-6
  44. ↑ Ping-ti Ho. "An Estimate of the Total Population of Sung-Chin China", in Études Song, Series 1, No 1, (1970). pp. 33–53.
  45. ↑ Rice, Xan (25 July 2010) "Chinese archaeologists' African quest for sunken ship of Ming admiral" The Guardian ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 16 January 2020
  46. ↑ "Wang Yangming (1472—1529)" Internet Encyclopedia of Philosophy បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ9 November 2013 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 9 December 2013 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  47. ↑ 论明末士人阶层与资本主义萌芽的关系 docin.com 8 April 2012 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 2 September 2015
  48. ↑ John M. Roberts (1997). A Short History of the World. Oxford University Press. p. 272.
    Nuvola kdict glass.png
    		0-19-511504-Xនេះ ខ្វះ លេ.ស.ប.អ. សំរាប់សៀវភៅដែលបានចុះខាងក្នុងអត្ថបទ។ សូម [៧]ដោយការចុះ លេ.ស.ប.អ.។ បើសិនទំព័រគំរូ{{Cite book}} រឺ {{citation}} ត្រូវបានប្រើប្រាស់ លោកអ្នកអាច បញ្ចូល លេ.ស.ប.អ. ដោយស្វ័យប្រវត្តិ រឺពិភាក្សាបញ្ហានេះនៅលើ ទំព័រពិភាក្សា។
    .
  49. ↑ The Cambridge History of China: Volume 10, Part 1, by John K. Fairbank, p37
  50. ↑ 中国通史·明清史 九州出版社 2010 pp. 104–112 ISBN 978-7-5108-0062-7
  51. ↑ 中华通史·第十卷 花城出版社 1996 p. 71 ISBN 978-7-5360-2320-8
  52. ↑ "Sino-Japanese War (1894–95)" Encyclopædia Britannica ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 12 November 2012
  53. ↑ Eileen Tamura (1997). China: Understanding Its Past. Volume 1. University of Hawaii Press.
    Nuvola kdict glass.png
    		0-8248-1923-3នេះ ខ្វះ លេ.ស.ប.អ. សំរាប់សៀវភៅដែលបានចុះខាងក្នុងអត្ថបទ។ សូម [៨]ដោយការចុះ លេ.ស.ប.អ.។ បើសិនទំព័រគំរូ{{Cite book}} រឺ {{citation}} ត្រូវបានប្រើប្រាស់ លោកអ្នកអាច បញ្ចូល លេ.ស.ប.អ. ដោយស្វ័យប្រវត្តិ រឺពិភាក្សាបញ្ហានេះនៅលើ ទំព័រពិភាក្សា។
    . p.146.
  54. ↑ Stephen Haw, (2006). Beijing: A Concise History. Taylor & Francis,
    Nuvola kdict glass.png
    		0-415-39906-8នេះ ខ្វះ លេ.ស.ប.អ. សំរាប់សៀវភៅដែលបានចុះខាងក្នុងអត្ថបទ។ សូម [៩]ដោយការចុះ លេ.ស.ប.អ.។ បើសិនទំព័រគំរូ{{Cite book}} រឺ {{citation}} ត្រូវបានប្រើប្រាស់ លោកអ្នកអាច បញ្ចូល លេ.ស.ប.អ. ដោយស្វ័យប្រវត្តិ រឺពិភាក្សាបញ្ហានេះនៅលើ ទំព័រពិភាក្សា។
    . p.143.
  55. ↑ Bruce Elleman (2001). Modern Chinese Warfare. Routledge.
    Nuvola kdict glass.png
    		0-415-21474-2នេះ ខ្វះ លេ.ស.ប.អ. សំរាប់សៀវភៅដែលបានចុះខាងក្នុងអត្ថបទ។ សូម [១០]ដោយការចុះ លេ.ស.ប.អ.។ បើសិនទំព័រគំរូ{{Cite book}} រឺ {{citation}} ត្រូវបានប្រើប្រាស់ លោកអ្នកអាច បញ្ចូល លេ.ស.ប.អ. ដោយស្វ័យប្រវត្តិ រឺពិភាក្សាបញ្ហានេះនៅលើ ទំព័រពិភាក្សា។
    . p.149.
  56. ↑ Graham Hutchings (2003). Modern China: A Guide to a Century of Change. Harvard University Press.
    Nuvola kdict glass.png
    		0-674-01240-2នេះ ខ្វះ លេ.ស.ប.អ. សំរាប់សៀវភៅដែលបានចុះខាងក្នុងអត្ថបទ។ សូម [១១]ដោយការចុះ លេ.ស.ប.អ.។ បើសិនទំព័រគំរូ{{Cite book}} រឺ {{citation}} ត្រូវបានប្រើប្រាស់ លោកអ្នកអាច បញ្ចូល លេ.ស.ប.អ. ដោយស្វ័យប្រវត្តិ រឺពិភាក្សាបញ្ហានេះនៅលើ ទំព័រពិភាក្សា។
    . p.459.
  57. ↑ Hung-Mao Tien (1972). Government and Politics in Kuomintang China, 1927–1937 (Volume 53). Stanford University Press.
    Nuvola kdict glass.png
    		0-8047-0812-6នេះ ខ្វះ លេ.ស.ប.អ. សំរាប់សៀវភៅដែលបានចុះខាងក្នុងអត្ថបទ។ សូម [១២]ដោយការចុះ លេ.ស.ប.អ.។ បើសិនទំព័រគំរូ{{Cite book}} រឺ {{citation}} ត្រូវបានប្រើប្រាស់ លោកអ្នកអាច បញ្ចូល លេ.ស.ប.អ. ដោយស្វ័យប្រវត្តិ រឺពិភាក្សាបញ្ហានេះនៅលើ ទំព័រពិភាក្សា។
    . pp. 60–72.
  58. ↑ Suisheng Zhao (2000). China and Democracy: Reconsidering the Prospects for a Democratic China. Routledge.
    Nuvola kdict glass.png
    		0-415-92694-7នេះ ខ្វះ លេ.ស.ប.អ. សំរាប់សៀវភៅដែលបានចុះខាងក្នុងអត្ថបទ។ សូម [១៣]ដោយការចុះ លេ.ស.ប.អ.។ បើសិនទំព័រគំរូ{{Cite book}} រឺ {{citation}} ត្រូវបានប្រើប្រាស់ លោកអ្នកអាច បញ្ចូល លេ.ស.ប.អ. ដោយស្វ័យប្រវត្តិ រឺពិភាក្សាបញ្ហានេះនៅលើ ទំព័រពិភាក្សា។
    . p.43.
  59. ↑ David Ernest Apter, Tony Saich (1994). Revolutionary Discourse in Mao's Republic. Harvard University Press.
    Nuvola kdict glass.png
    		0-674-76780-2នេះ ខ្វះ លេ.ស.ប.អ. សំរាប់សៀវភៅដែលបានចុះខាងក្នុងអត្ថបទ។ សូម [១៤]ដោយការចុះ លេ.ស.ប.អ.។ បើសិនទំព័រគំរូ{{Cite book}} រឺ {{citation}} ត្រូវបានប្រើប្រាស់ លោកអ្នកអាច បញ្ចូល លេ.ស.ប.អ. ដោយស្វ័យប្រវត្តិ រឺពិភាក្សាបញ្ហានេះនៅលើ ទំព័រពិភាក្សា។
    . p.198.
  60. ↑ "Nuclear Power: The End of the War Against Japan". BBC — History. Retrieved 14 July 2013.
  61. ↑ Doenecke, Justus D.; Stoler, Mark A. (2005) Debating Franklin D. Roosevelt's Foreign Policies, 1933–1945 Rowman & Littlefield ISBN 978-0-8476-9416-7
  62. ↑ "The Moscow Declaration on general security" Yearbook of the United Nations 1946–1947 Lake Success, NY: United Nations 1947 p. 3 OCLC 243471225 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 25 April 2015
  63. ↑ "Declaration by United Nations" United Nations ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 20 June 2015
  64. ↑ Hoopes, Townsend, and Douglas Brinkley. FDR and the Creation of the U.N. (Yale University Press, 1997)
  65. ↑ Gaddis, John Lewis (1972) The United States and the Origins of the Cold War, 1941–1947 Columbia University Press pp. 24–25 ISBN 978-0-231-12239-9
  66. ↑ Tien, Hung-mao (1991) "The Constitutional Conundrum and the Need for Reform" in Feldman, Harvey (ed.) Constitutional Reform and the Future of the Republic of China M.E. Sharpe p. 3 ISBN 978-0-87332-880-7
  67. ↑ "The Chinese people have stood up" UCLA Center for East Asian Studies បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ18 February 2009 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 16 April 2006
  68. ↑ Peaslee, Amos J. (1956), "Data Regarding the 'People's Republic of China'", Constitutions of Nations, Vol. I, 2nd ed., Dordrecht: Springer, ទ. 533, ល.ស.ប.អ. 978-94-017-7125-2, https://books.google.com/books?id=9ATxCAAAQBAJ&pg=PA533 
  69. ↑ Chaurasia, Radhey Shyam (2004), History of Modern China, New Delhi: Atlantic, ទ. 1, ល.ស.ប.អ. 978-81-269-0315-3, https://books.google.com/books?id=D2auy-nwS5IC 
  70. ↑ Ben Westcott; Lily Lee (30 September 2019) "They were born at the start of Communist China. 70 years later, their country is unrecognizable" CNN
  71. ↑ "Red Capture of Hainan Island" The Tuscaloosa News 9 May 1950 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 20 July 2013
  72. ↑ "The Tibetans" (PDF) University of Southern California បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើម (PDF)នៅ16 October 2013 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 20 July 2013 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  73. ↑ John W. Garver (1997) The Sino-American alliance: Nationalist China and American Cold War strategy in Asia M.E. Sharpe p. 169 ISBN 978-0-7656-0025-7 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 20 July 2013
  74. ↑ Busky, Donald F. (2002). Communism in History and Theory. Greenwood Publishing Group. p.11.
  75. ↑ "A Country Study: China" www.loc.gov ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 3 October 2017
  76. ↑ "A hunger for the truth: A new book, banned on the mainland, is becoming the definitive account of the Great Famine.", chinaelections.org, 7 July 2008 Archived 10 February 2012 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.
  77. ↑ Mirsky, Jonathan (9 December 2012) "Unnatural Disaster" The New York Times ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 7 December 2012
  78. ↑ Holmes, Leslie. Communism: A Very Short Introduction (Oxford University Press 2009).
    Nuvola kdict glass.png
    		978-0-19-955154-5នេះ ខ្វះ លេ.ស.ប.អ. សំរាប់សៀវភៅដែលបានចុះខាងក្នុងអត្ថបទ។ សូម [១៥]ដោយការចុះ លេ.ស.ប.អ.។ បើសិនទំព័រគំរូ{{Cite book}} រឺ {{citation}} ត្រូវបានប្រើប្រាស់ លោកអ្នកអាច បញ្ចូល លេ.ស.ប.អ. ដោយស្វ័យប្រវត្តិ រឺពិភាក្សាបញ្ហានេះនៅលើ ទំព័រពិភាក្សា។
    . p. 32 "Most estimates of the number of Chinese dead are in the range of 15 to 30 million."
  79. ↑ Madelyn Holmes (2008) Students and teachers of the new China: thirteen interviews McFarland p. 185 ISBN 978-0-7864-3288-2 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 7 November 2011
  80. ↑ Michael Y.M. Kao. "Taiwan's and Beijing's Campaigns for Unification" in Harvey Feldman and Michael Y. M. Kao (eds., 1988): Taiwan in a Time of Transition. New York: Paragon House. p.188.
  81. ↑ Hart-Landsberg, Martin; and Burkett, Paul. "China and Socialism: Market Reforms and Class Struggle". Monthly Review. Retrieved 30 October 2008.
  82. ↑ Harding, Harry (December 1990) "The Impact of Tiananmen on China's Foreign Policy" National Bureau of Asian Research បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ4 April 2014 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 28 November 2013 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  83. ↑ "Nation bucks trend of global poverty" China Daily 11 July 2003 បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ14 August 2011 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 10 July 2013 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  84. ↑ "China's Average Economic Growth in 90s Ranked 1st in World" People's Daily 1 March 2000 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 10 July 2013
  85. ↑ Carter, Shan; Cox, Amanda; Burgess, Joe; Aigner, Erin (26 August 2007) "China's Environmental Crisis" The New York Times ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 16 May 2012
  86. ↑ Griffiths, Daniel (16 April 2004) "China worried over pace of growth" BBC News (អង់គ្លេស) ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 16 April 2006
  87. ↑ China: Migrants, Students, Taiwan. Migration News. January 2006.
  88. ↑ Cody, Edward (28 January 2006) "In Face of Rural Unrest, China Rolls Out Reforms" The Washington Post (អង់គ្លេស) ISSN 0190-8286 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 18 January 2020
  89. ↑ "China frees up bank lending rates" BBC News 19 July 2013 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 19 July 2013
  90. ↑ Evans-Pritchard, Ambrose (23 July 2013) "China eyes fresh stimulus as economy stalls, sets 7pc growth floor" The Daily Telegraph ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 25 July 2013
  91. ↑ Davies, Gavyn (25 November 2012) "The decade of Xi Jinping" Financial Times ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 27 November 2012
  92. ↑ "China orders government debt audit" BBC News 29 July 2013 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 29 July 2013
  93. ↑ Joong, Shik Kang; Wei, Liao (May 2016) "Chinese Imports: What's Behind the Slowdown?" (PDF) International Monetary Fund ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 28 May 2018
  94. ↑ Yglesias, Matthew (15 November 2013) "China ends one child policy" Slate បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ16 November 2013 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 16 November 2013 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  95. ↑ "China's president boosts anti-corruption crackdown after nabbing 1.5M" NBC News
  96. ↑ "Belt and Road Initiative" World Bank បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ19 February 2019 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 10 March 2019 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  97. ↑ "The Coronavirus: What Scientists Have Learned So Far" New York Times ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 14 March 2020
  98. ↑ "Coronavirus Disease (COVID-19) – Research and Statistics" Our World in Data Oxford University ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 14 March 2020
  99. ↑ "Constitution of the People's Republic of China" The National People's Congress of the People's Republic of China 20 November 2019 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 20 March 2021
  100. ↑ "CCP's use of courts to silence peaceful dissent is hallmark of authoritarian regimes: US" ANI News (អង់គ្លេស) ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 9 December 2020
  101. ↑ Unger, Jonathan; Chan, Anita (January 1995) "China, Corporatism, and the East Asian Model" The Australian Journal of Chinese Affairs 33 (33): 29–53 doi:10.2307/2950087 JSTOR 2950087 Unknown parameter |s2cid= ignored (ជំនួយ)
  102. ↑ "Freedom in the World 2011: China" Freedom House 2011 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 19 June 2013
  103. ↑ "Consultative Democracy, People's Democracy" www.chinatoday.com.cn ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 26 March 2020
  104. ↑ "Xi reiterates adherence to socialism with Chinese characteristics" Xinhua News Agency 5 January 2013 បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ1 February 2016 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 14 January 2020 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  1. ↑ The accuracy of China's official GDP statistics has been questioned by a wide variety of academics and institutions, and it believed to be lower than stated. See Economy of China#Issues with overclaiming.
បានពី "https://km.wikipedia.org/w/index.php?title=ចិន&oldid=255850"