សង្គ្រាមសៀម-យួន (១៨៤១-១៨៤៥)

សង្គ្រាម សៀម-យួនពីឆ្នាំ (១៨៤១-១៨៤៥) ដែលកើតនៅទឹកដីនៃកម្ពុជា គឺជាជម្លោះកងទ័ពរវាងពួកអាណ្ណាមនៃ(រាជវង្សង្វៀន)គ្រប់គ្រងដោយអធិរាជ ធៀវ ទ្រី និង ព្រះរាជាណាចក្រសៀម ក្រោមការគ្រប់គ្រងដោយ រាជវង្សចក្រី ព្រះបាទ ចេស្តាបតិន្ទ្រ ការប្រជែងគ្នារវាងវៀតណាម និងសៀម លើការត្រួតត្រាលើទឹកដីខ្មែរ នៅតំបន់អាងទន្លេមេគង្គក្រោម កាន់តែតានតឹងឡើង បន្ទាប់ពីសៀមបានព្យាយាមដណ្តើមយកប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងអំឡុងសង្គ្រាម សៀម-យួនមុន (១៨៣១-១៨៣៤) ។ ព្រះចៅអធិរាជវៀតណាម មិញ ម៉ាង បានលើកព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រី អង្គម៉ី ឱ្យគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជាជាស្ដេចអាយ៉ងដែលសោយរាជ្យជ្រើសរើសនៅឆ្នាំ១៨៣៤ ហើយបានប្រកាសអធិបតេយ្យភាពពេញលេញលើប្រទេសកម្ពុជា ដែលព្រះអង្គបានទម្លាក់ទៅខេត្តទី៣២ របស់វៀតណាម គឺ បញ្ជាការខាងលិច ( ខេត្ត ត្រានតាយថាន់ )។ នៅឆ្នាំ 1841 សៀមចាប់យកឱកាសនៃការមិនសប្បាយចិត្តដើម្បីជួយ ខ្មែរបះបោរ ប្រឆាំងនឹងការគ្រប់គ្រងរបស់វៀតណាម។ ព្រះបាទ ​រាមា​ទី ៣ បាន​បញ្ជូន​ទ័ព​ទៅ​ពង្រឹង​ការលើកព្រះអង្គដួង ​ជា​ស្ដេច​ខ្មែរ ។ ក្រោយ​ពី ​ការ​ធ្វើ​សង្គ្រាមអស់​រយៈពេល​៤​ឆ្នាំ ភាគី​ទាំង​ពីរ​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ធ្វើ​សម្បទាន​និង​ដាក់​ប្រទេស​កម្ពុជា​ឱ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​រួម។

ផ្ទៃជម្លោះ

អាណាចក្រខ្មែរដែលធ្លាប់ស្ថិតនៅប្រទេសមានអំណាច ក្នុងកំឡុងសតវត្សទី ១៨ បានទទួលឥទ្ធិពលកាន់តែខ្លាំងឡើងដោយប្រទេសជិតខាងខាងកើត និងខាងលិចគឺ វៀតណាម និង សៀម។ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះរាជាខ្មែរវ័យក្មេង អង្គអេង (១៧៧៩-៩៦) សៀមបានដណ្តើមយក ខេត្តបាត់ដំបង និងខេត្តសៀមរាបនៅភាគខាងលិច។ អ្នកគ្រប់គ្រងខេត្តបានក្លាយជាស្តេចត្រាញ់ ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់សសៀមផ្ទាល់។

នៅដើមសតវត្សទី ១៧ សៀមបានយកទំនៀមទម្លាប់ចាប់សមាជិករាជវង្សខ្មែរធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង ហើយយកពួកគេទៅ រាជវាំងនៅ អយុធ្យា ជាកន្លែងដែលពួកគេត្រូវបានទុកអោយមានឥទ្ធិពល និងសម្រុះសម្រួលគ្នាទៅវិញទៅមកក្រោមការត្រួតពិនិត្យរបស់សៀម។ រាជវាំងវៀតណាមនៅទីក្រុង ហូយ (Huế) ក៏បានបង្កើតវិធីសាស្រ្តទាំងនោះ និងរៀបចំយ៉ាងប៉ិនប្រសប់លើអ្នកការពាររបស់ពួកគេ និងជ្រៀតជ្រែកក្នុងគោលនយោបាយអាពាហ៍ពិពាហ៍។ ការឈ្លោះប្រកែកគ្នារវាងគូប្រជែងរាជវង្សបានថយចុះយ៉ាងខ្លាំងនូវឱកាសណាមួយក្នុងការស្ដារឡើងវិញនូវភាពជាស្តេចរបស់កម្ពុជាដែលមានប្រសិទ្ធភាពអស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្សរ៍មកហើយ។

បន្ទាប់ពីការបរាជ័យរបស់សៀមក្នុង សង្គ្រាមសៀម-យួន (១៨៣១-១៨៣៤) យួនបានលើកព្រះបាទ អង្គចន្ទ ឡើងសោយរាជ្យសម្បត្តិកម្ពុជា។ ព្រះអង្គម្ចាស់ អង្គឥម ដែលធ្លាប់ធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំងសៀម ត្រូវបានតែងតាំងជាអភិបាល ខេត្តបាត់ដំបង ដោយ ចៅពញា បិនដេចា ( បាត់ដំបង និងសៀមរាបបានស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងផ្ទាល់របស់សៀមតាំងពីឆ្នាំ ១៧៩៤)។  ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ព្រះបាទអង្គច័ន្ទបានសោយទិវង្គតនៅខែមករា ឆ្នាំ១៨៣៤ ហើយបានបន្សល់ទុកបុត្រីបួននាក់ ប៉ុន្តែគ្មានបុត្រស្នងមរតកទេ។ នៅឆ្នាំ១៨៣៤ ព្រះចៅអធិរាជ មិញ ម៉ាង បានជ្រើសរើសព្រះនាង អង្គម៉ី ឱ្យគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជាជាក្សត្រីដែលឡើងសោយរាជ្យ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ម្ចាស់ក្សត្រីអង្គម៉ី គ្រាន់តែជាមហាក្សត្រីអាយ៉ង ដែលគ្មានអំណាច ព្រោះថា មិញ ម៉ាង បានបញ្ចូលប្រទេសកម្ពុជាទៅក្នុង ចក្រភពវៀតណាម ជា ខេត្ត ត្រាយត្រាន់ថាយ ។ រដ្ឋបាល​វៀតណាម​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​ត្រូវ​បាន​ប្រគល់​ឱ្យ​ទៅ​ឱ្យ ​លោក Truong Minh Giang ដែល​ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ជា​ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី។ រដ្ឋាភិបាល ខេត្ត មានមូលដ្ឋាននៅ ទីក្រុងភ្នំពេញ ។

ព្រះចៅអធិរាជ មិញ ម៉ាង បានចេញព្រះរាជក្រឹត្យរៀបចំផែនការ និងរចនាយ៉ាងលម្អិតសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍វប្បធម៌ សេដ្ឋកិច្ច និងជនជាតិ និងការបង្រួបបង្រួមប្រទេសកម្ពុជា ហើយបានបញ្ជូនពួកគេទៅខេត្ត Truong Minh Giang។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមរបស់ប្រទេសកម្ពុជាបានធ្វើឱ្យកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងទាំងអស់ខកចិត្ត ហើយស្ទើរតែមិនមានការរីកចម្រើនណាមួយបានកើតឡើងក្នុងរយៈពេលជាងមួយទសវត្សរ៍។

ព្រះអង្គម្ចាស់ អង្គ ឯម អភិបាលក្រុងបាត់ដំបង បានសម្រេចចាត់វិធានការណ៍ចំពោះរាជការដ៏អាប់ឱនរបស់ម្ចាស់ក្សត្រីអង្គម៉ី។ នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៨៣៨ អង្គ ឯម បានភៀសខ្លួនពីគ្រូសៀមទៅកាន់ប្រទេសវៀតណាម ហើយបានមកដល់ទីក្រុងភ្នំពេញ ដោយសង្ឃឹមថា ត្រឹងមិញ យ៉ាងនឹងឡើងសោយរាជ្យ។ ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ត្រឹង​បាន​ចាប់​អង្គ​អេម ហើយ​បញ្ជូន​គាត់​ទៅ​កាន់ ​ហ៊ឺ ។ មេទ័ពសៀម ចៅពញាបិនដេចា បានដង្ហែពីបាងកកទៅបាត់ដំបងក្នុងឆ្នាំ១៨៣៩ ដើម្បីសម្រាលស្ថានការណ៍។ នៅ​ឆ្នាំ ១៨៤០ ប្រជាជន​កម្ពុជា​បាន​ងើប​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​វៀតណាម ​ដោយ​ការ​បះបោរ​ដោយ​ចំហ ។ អភិបាលខេត្តពោធិសាត់របស់កម្ពុជាបានជួប បណ្ឌិនដេចា ហើយបានជំរុញឱ្យគាត់បណ្តេញជនជាតិវៀតណាមដែលកាន់កាប់យោធភូមិភាគទាំងអស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ បណ្ឌិន្ទ​ដេ​ចា គាំទ្រ​ព្រះអង្គ ​ដួងប្អូនប្រុសរបស់ អង្គ ឯម ជាបេក្ខភាពសៀមថ្មីសម្រាប់រាជ្យបល្ល័ង្កកម្ពុជា។