ទុយនីស៊ី

សាធារណរដ្ឋទុយនីស៊ី
الجمهورية التونسية (ភាសាអារ៉ាប់)
	ទង់ជាតិ វរលញ្ឆករ
	បាវចនា; حرية، نظام، عدالة (អារ៉ាប់); (សេរីភាព សណ្ដាប់ធ្នាប់ យុត្តិធម៌)
	ភ្លេងជាតិ; حرية، نظام، عدالة (អារ៉ាប់); ("មាតុនូបត្ថម្ភ")
	ទីតាំងនៃប្រទេសទុយនីស៊ី (ក្រហម) នៅលើភូគោល
រដ្ឋធានី; និង ទីក្រុងធំបំផុត	ទុយនីស; 36°49′N 10°11′E / 36.817°N 10.183°E
ភាសាផ្លូវការ	ភាសាអារ៉ាប់
គ្រាមភាសា	អារ៉ាប់ទុយនីស៊ី
ភាសាបរទេស	ភាសាបារាំង
ក្រុមជនជាតិ (ឆ្នាំ ២០២១)	៩៨% អារ៉ាប់; ១% ប៊ែប៊ែរ; ១% ជ្វីហ្វ និងជនជាតិផ្សេងៗទៀត;
សាសនា	៩៩% ឥស្លាមស៊ុននី; ១% សាសនាផ្សេងៗទៀត (មាន គ្រិស្តសាសនា យូដា ឥស្លាមស៊ីយ៉ា បាហៃ។ល។);
រដ្ឋាភិបាល	សាធារណរដ្ឋប្រធានាធិបតីនិយមអាស្រ័យសភាឯកភូត
- ប្រធានាធិបតី	កៃស៍ សាយ៉េដ
- នាយករដ្ឋមន្ត្រី	កាមែល ម៉ាឌូរី
នីតិបញ្ញត្តិ	រដ្ឋសភា
- សភាជាន់ខ្ពស់	ក្រុមប្រឹក្សាជាតិនៃតំបន់ និងស្រុក
- សភាជាន់ទាប	សភាតំណាងប្រជាជន
និម្មិតកម្ម
- ការតាចបុរាណ	៨១៤ មុន គ.ស.
- រាជវង្សហ៊ូស៊ីនីដ	១៥ កក្កដា ១៧០៥
- រាជាណាចក្រ	២០ មីនា ១៩៥៦
- សាធារណរដ្ឋ	២៥ កក្កដា ១៩៥៧
- រដ្ឋធម្មនុញ្ញបច្ចុប្បន្ន	២៥ កក្កដា ២០២២
ក្រឡាផ្ទៃ
- ផ្ទៃសរុប	១៦៣,៦១០ គ.ម២ (ទី៩១)
- ផ្ទៃទឹក (%)	៥.០៤
ប្រជាជន
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២០)	១១,៧០៨,៣៧០ (ទី៨១)
- ដង់ស៊ីតេ	៧១.៦៥ នាក់/គ.ម២ (ទី១៤៤)
GDP (PPP)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៣)
- សរុប	១៦២.០៩៧ ពាន់លានដុល្លារ (ទី៨២)
- ក្នុងម្នាក់	១៣,២៤៨ ដុល្លារ (ទី១១៣)
GDP (ចារឹក)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៣)
- សរុប	៥១.២៧១ ពាន់លានដុល្លារ (ទី៩២)
- ក្នុងម្នាក់	៤,១៩០ ដុល្លារ (ទី១២៩)
ជីនី (២០២១)	៣៣.៧; មធ្យម
HDI (២០២២)	០.៧៣២; ខ្ពស់ · ទី១០១
រូបិយវត្ថុ	ឌីណាទុយនីស៊ី (TND)
ល្វែងម៉ោង	UTC+១ (CET)
ទិសបើកបរ	ស្ដាំ
កូដហៅទូរស័ព្ទ	+២១៦
កូដ ISO 3166	TN
ដែនកម្រិតខ្ពស់	.tn
	មើលជា Q948 លើវីគីទិន្នន័យ

ប្រទេសទុយនីស៊ី^{[ស ១]} ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋទុយនីស៊ី^{[ស ២]} គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅភាគខាងជើងបំផុតនៃទ្វីបអាហ្វ្រិក។ ទុយនីស៊ីគឺជាផ្នែកមួយនៃតំបន់ម៉ាហ្គ្រីបនៅអាហ្រ្វិកខាងជើង ដែលមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងប្រទេសអាល់ហ្សេរីនៅភាគខាងលិចនិងភាគនិរតី ប្រទេសលីប៊ីនៅភាគអាគ្នេយ៍ និងសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេនៅភាគខាងជើងនិងខាងកើត។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ប្រទេសនេះក៏មានដែនទឹកជាប់នឹងប្រទេសអ៊ីតាលីតាមរយៈប្រជុំកោះស៊ីស៊ីលី និងសាដេនីនៅភាគខាងជើង និងប្រទេសម៉ាល់តានៅភាគខាងកើត។ ប្រទេសនេះជាម្ចាស់ផ្ទះនៃបុរាណវត្ថុនៃអរិយធម៌ការតាច ដែលមានអាយុកាលតាំងពីសតវត្សទី៩ មុន គ.ស. មកម៉្លេះ ក៏ដូចជាព្រះមហាវិហារឥស្លាមនៃក្រុងគាហ្អួងជាដើម។ ទុយនីស៊ីត្រូវបានគេស្គាល់ទូលំទូលាយដោយសារស្ថាបត្យកម្មបុរាណដ៏អស្ចារ្យ ទីផ្សារក្នុងស្រុកដ៏មមាញឹក និងឆ្នេរសមុទ្រពណ៌ខៀវស្រឡះ។ ទុយនីស៊ីគ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដីសរុប ១៦៣,៦១០ គីឡូម៉ែត្រក្រឡា និងមានប្រជាជនរស់នៅជាង ១២ លាននាក់។ ចុងខាងកើតនៃជួរភ្នំអាត្លាស និងប៉ែកខាងជើងបង្អស់នៃវាលលំហសាហារ៉ាបានលាតសន្ធឹងចូលមកក្នុងដែនដីប្រទេសមួយនេះ ខណៈឆ្នេរសមុទ្រប្រវែង ១,៣០០ គីឡូម៉ែត្ររបស់ខ្លួនបានអូសបន្លាយតាមសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ។ ឈ្មោះប្រទេសទុយនីស៊ីនេះផងដែរគឺមានប្រភពចេញពីទីក្រុងទុយនីសដែលត្រូវជារដ្ឋធានី និងជាទីក្រុងធំបំផុតនៅក្នុងប្រទេស។

ចាប់ផ្តើមពីសម័យដើមបុរាណ ជនជាតិដើមប៊ែប៊ែរបានឡើងមកតាំងទីលំនៅលើទឹកដីនៃប្រទេសទុយនេស៊ីបច្ចុប្បន្ន។ ជនជាតិហ្វីនីស៊ីដែលជាក្រុមជនជាតិសេមីទិកមួយបានចូលមកតាំងទីលំនៅនៅតាមឆ្នេរសមុទ្រ និងបង្កើតចេញជាសហគមន៍តូចៗជាច្រើននៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី១២ មុនគ្រិស្តសករាជ ហើយជាលទ្ធផលក៏រួមគ្នាបង្កើតបានអរិយធម៌ការតាចដែលត្រូវជាមហាអំណាចតំបន់មួយនៅសតវត្សរ៍ទី៧ មុនគ្រិស្តសករាជ។ បច្ចជនរបស់ជនជាតិហ្វីនីស៊ីត្រូវបានគេស្គាល់ថាជនជាតិព្យូនិក។ ការតាចបុរាណរបស់ជនជាតិមួយនេះបានក្លាយជាអាណាចក្រពាណិជ្ជកម្មដ៏សំខាន់មួយ និងជាគូប្រជែងវិស័យយោធាជាមួយសាធារណរដ្ឋរ៉ូម៉ាំង ប៉ុន្តែមកដល់ឆ្នាំ១៤៦ មុន គ.ស. ការតាចក៏ត្រូវបានរ៉ូមវាយកាន់កាប់អស់រយៈពេល ៨០០ ឆ្នាំបន្ទាប់។ ក្រោមការកាន់កាប់របស់រ៉ូម ពួកគេបានផ្សព្វផ្សាយគ្រិស្តសាសនា ហើយបានបន្សល់ទុកនូវកេរដំណែលស្ថាបត្យកម្មដ៏វិសេសវិសាលជាច្រើនដូចជា រង្គសាលអែលជេមជាដើម។ មកដល់សតវត្សរ៍ទី៧ នៃគ.ស. ជនជាតិអារ៉ាប់ឥស្លាមបានវាយសញ្ជ័យទឹកដីទុយនីស៊ីទាំងមូល (ដោយទទួលបានជ័យជម្នះនៅក្នុងឆ្នាំ៦៩៧ បន្ទាប់ពីខិតខំប្រឹងប្រែងកាន់កាប់អស់ជាច្រើនដងចាប់ផ្តើមដំបូងនៅក្នុងឆ្នាំ៦៤៧) ហើយបានបញ្ជូនកុលសម្ព័ន្ធ និងក្រុមគ្រួសាររបស់ពួកគេជាមួយនឹងសាសនា និងវប្បធម៌អារ៉ាប់ចូលមកទុយនីស៊ី។ នៅប្រមាណសតវត្សរ៍ទី១៥ ភាសា និងវប្បធម៌អារ៉ាប់បានជ្រាបចូលក្នុងសង្គមទុយនីស៊ីស្ទើរគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈ ខណៈជនជាតិដើមស្ទើរទាំងអស់បានប្រែអត្តសញ្ញាណក្លាយជាជនជាតិអារ៉ាប់។^[១៧] នៅឆ្នាំ១៥៤៦ ចក្រភពអូតូម៉ង់បានបង្កើតរបបគ្រប់គ្រងនៅទុយនីស៊ី និងបន្តកាន់កាប់អស់រយៈពេលជាង ៣០០ ឆ្នាំរហូតដល់ឆ្នាំ១៨៨១ នៅពេលដែលបារាំងបានត្រួតត្រាទុយនីស៊ី។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៦ ទុយនីស៊ីបានទទួលឯករាជ្យជាសាធារណរដ្ឋទុយនីស៊ីក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកហាប៊ីប បូហ្គីបា។ បច្ចុប្បន្ននេះ វប្បធម៌ និងអត្តសញ្ញាណប្រទេសទុយនីស៊ីបានចាក់ឫសគល់ជ្រៅទៅក្នុងចំណុចប្រសព្វនៃវប្បធម៌ និងជាតិសាសន៍ផ្សេងៗគ្នាដែលបានអូសបន្លាយអស់ជាច្រើនសតវត្សរ៍មកនេះ។

នៅឆ្នាំ២០១១ បដិវត្តន៍ទុយនីស៊ីបានផ្ទុះឡើងប្រឆាំងនឹងរបបផ្ដាច់ការរបស់លោកហ្សីន អែលអាប៊ីឌីនបេនអាលីដែលកាលនុះបានកំពុងកាន់អំណាចអស់រយៈពេលជាង ២៤ ឆ្នាំមកហើយ។ ជាលទ្ធផល របបរបស់លោកក៏ត្រូវបានមហាជនផ្តួលរំលំ ហើយព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រទុយនីស៊ីមួយនេះក៏បានរាលដាលបង្កើតចេញជាចលនាប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលផ្ដាច់ការនៅទូទាំងតំបន់អារ៉ាប់ និងមជ្ឈិមបូព៌ា ដែលគេនិយមហៅថា និទាឃរដូវអារ៉ាប់។ យោងតាមសន្ទស្សន៍ប្រជាធិបតេយ្យ (ធ្វើដោយ The Economist) បានបង្ហាញឱ្យឃើញថា ប្រទេសទុយនីស៊ីគឺជារដ្ឋដែលមានគុណតម្លៃប្រជាធិបតេយ្យតែមួយគត់ប៉ុណ្ណោះនៅក្នុងពិភពអារ៉ាប់ពីឆ្នាំ២០១៤ ដល់ឆ្នាំ២០២០។^[១៨] បន្ទាប់ពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក្នុងប្រទេសបានចុះទន់ខ្សោយ ទុយនីស៊ីក៏ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជារដ្ឋក្រោមរបបប្រសង្ករណ៍។^[១៩] ទុយនីស៊ីជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមប្រទេសនៅទ្វីបអាហ្រ្វិកតែប៉ុន្មានប៉ុណ្ណោះដែលជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ខ្ពស់នៅក្នុងសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស ជាមួយនឹងប្រាក់ចំណូលខ្ពស់បំផុតសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ៗនៅលើទ្វីបនេះ ខណៈជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី១២៩ នៅលើសកលលោកក្នុង ផសស សម្រាប់មនុស្សម្នាក់ៗ។

ទុយនីស៊ីមានចំណងដ៏ស្អិតរមួតនៅក្នុងសហគមន៍អន្តរជាតិ ដោយបច្ចុប្បន្ន ប្រទេសនេះគឺជាសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ អង្គការអន្តរជាតិដឺឡាហ្វ្រង់កូហ្វូនី សម្ព័ន្ធអារ៉ាប់ អង្គការសហប្រតិបត្តិការឥស្លាម សហភាពអាហ្រ្វិក ទីផ្សាររួមសម្រាប់អាហ្វ្រិកខាងកើត និងត្បូង ចលនាមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ តុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិ និងក្រុម ៧៧។ល។ ខុសពីប្រទេសនៃពិភពអារ៉ាប់ភាគច្រើន ទុយនីស៊ីនូវតែបន្តរក្សាទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយបណ្តាប្រទេសអឺរ៉ុបមួយចំនួន ជាពិសេសជាមួយបារាំង និងអ៊ីតាលី។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ទុយនីស៊ីក៏មានកិច្ចព្រមព្រៀងសមាគមន៍ជាមួយសហភាពអឺរ៉ុបផងដែរ ហើយថែមទាំងទទួលបានឋានៈជាសម្ព័ន្ធមិត្តក្រៅអង្គការណាតូមួយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកទៀតផង។

កំណត់សម្កាល់

↑ ភាសាអារ៉ាប់៖ تونس, ភាសាប៊ែប៊ែរ៖ Tunest, ភាសាបារាំង៖ Tunisie
↑ ភាសាអារ៉ាប់៖ الجمهورية التونسية, ភាសាបារាំង៖ République tunisienne

ឯកសារយោង

↑ "Tunisian Constitution, Article 1" (PDF). 26 January 2014. Archived from the original (PDF) on 9 February 2014. Retrieved 22 October 2024. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help) Translation by the University of Bern: "Tunisia is a free State, independent and sovereign; its religion is the Islam, its language is Arabic, and its form is the Republic."
↑ Arabic, Tunisian Spoken. Ethnologue (19 February 1999). Retrieved on 22 October 2024.
↑ "Tunisia, Languages". 22 May 2022.
↑ ^៤,០ ^៤,១ "Tunisia - the World Factbook". 22 December 2022.
↑ "Tunisia Demographics".
↑ "Berbers Populations Distribution". 12 March 2004. http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/3509799.stm.
↑ "Q&A: The Berbers". 12 March 2004. http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/3509799.stm.
↑ "The Jews of Tunisia". www.pjvoice.com.
↑ "Tunisia". 13 March 2024.
↑ "Tunisia, Religions". 22 May 2022.
↑ "New survey reveals drop-off in religiosity across Arab world, especially North Africa".
↑ "2. Young adults around the world are less religious by several measures". 13 June 2018.
↑ "National Institute of Statistics-Tunisia". National Institute of Statistics-Tunisia. Archived from the original on 28 November 2019. Retrieved 22 October 2024. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
↑ ^១៤,០ ^១៤,១ ^១៤,២ ^១៤,៣ "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Tunisia)". IMF.org. មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ. 10 October 2023. Retrieved 22 October 2024.
↑ "GINI index". World Bank. Retrieved 22 October 2024.
↑ "Human Development Report 2023/24" (PDF). កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ. 13 March 2024. p. 275. Retrieved 2024-10-22.
↑ Holes, Clive (2018-08-30). Arabic Historical Dialectology: Linguistic and Sociolinguistic Approaches. Oxford University Press. pp. 42. ល.ស.ប.អ. 978-0-19-100506-0. https://books.google.com/books?id=pzRtDwAAQBAJ.
↑ "Democracy Index 2021". The Economist. https://infographics.economist.com/2022/democracy-index-2021/index.html.
↑ "Democracy Index 2021: The China challenge". Economist Intelligence Unit. pp. 6–7. Archived from the original on 8 វិច្ឆិកា 2022. Retrieved 23 October 2024.

អត្ថបទនេះគឺជាអត្ថបទខ្លីមិនពេញលេញ។ លោកអ្នកអាចជួយវីគីភីឌាដោយសរសេរពង្រីកបន្ថែម។

[17] ភាសាអារ៉ាប់៖ تونس, ភាសាប៊ែប៊ែរ៖ Tunest, ភាសាបារាំង៖ Tunisie

[18] ភាសាអារ៉ាប់៖ الجمهورية التونسية, ភាសាបារាំង៖ République tunisienne

[art1-1] "Tunisian Constitution, Article 1" (PDF). 26 January 2014. Archived from the original (PDF) on 9 February 2014. Retrieved 22 October 2024. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help) Translation by the University of Bern: "Tunisia is a free State, independent and sovereign; its religion is the Islam, its language is Arabic, and its form is the Republic."

[2] Arabic, Tunisian Spoken. Ethnologue (19 February 1999). Retrieved on 22 October 2024.

[3] "Tunisia, Languages". 22 May 2022.

[auto-4] ៤,០ ^៤,១ "Tunisia - the World Factbook". 22 December 2022.

[5] "Tunisia Demographics".

[6] "Berbers Populations Distribution". 12 March 2004. http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/3509799.stm.

[7] "Q&A: The Berbers". 12 March 2004. http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/3509799.stm.

[8] "The Jews of Tunisia". www.pjvoice.com.

[9] "Tunisia". 13 March 2024.

[10] "Tunisia, Religions". 22 May 2022.

[11] "New survey reveals drop-off in religiosity across Arab world, especially North Africa".

[12] "2. Young adults around the world are less religious by several measures". 13 June 2018.

[ins-13] "National Institute of Statistics-Tunisia". National Institute of Statistics-Tunisia. Archived from the original on 28 November 2019. Retrieved 22 October 2024. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)

[IMFWEO.TN-14] ១៤,០ ^១៤,១ ^១៤,២ ^១៤,៣ "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Tunisia)". IMF.org. មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ. 10 October 2023. Retrieved 22 October 2024.

[15] "GINI index". World Bank. Retrieved 22 October 2024.

[UNHDR-16] "Human Development Report 2023/24" (PDF). កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ. 13 March 2024. p. 275. Retrieved 2024-10-22.

[19] Holes, Clive (2018-08-30). Arabic Historical Dialectology: Linguistic and Sociolinguistic Approaches. Oxford University Press. pp. 42. ល.ស.ប.អ. 978-0-19-100506-0. https://books.google.com/books?id=pzRtDwAAQBAJ.

[20] "Democracy Index 2021". The Economist. https://infographics.economist.com/2022/democracy-index-2021/index.html.

[21] "Democracy Index 2021: The China challenge". Economist Intelligence Unit. pp. 6–7. Archived from the original on 8 វិច្ឆិកា 2022. Retrieved 23 October 2024.

[១]

[២]

[៣]

[៤]

[៥]

[៦]

[៧]

[៨]

[៩]

[១០]

[១១]

[១២]

[១៣]

[១៤]

[១៥]

[១៦]

[ស ១]

[ស ២]

[១៧]

[១៨]

[១៩]