នាគ

ទួនសុចនាគខ្មែរទឹកដោះម្តាយថ្លៃ ការពារផែនដី សង្រ្គោះមនុស្សលោក និង ការពារព្រះគ្រប់សាសនាទាំងអស់។

🐉ទួនសុចនាគខ្មែរទឹកដោះម្តាយថ្លៃ ការពារផែនដី(បាលី ឬសំស្រ្តឹតមានន័យច្រើនយ៉ាងតាមន័យ ប្រសើរ ចម្បង បរិសុទ្ធ។ អ្នកវៀរចាកអំពើបាបដូចព្រះពុទ្ធ ព្រះបច្ចេកពុទ្ធ អ្នកទៅសាងផ្នួស ពស់ដែលមានអនុភាពចម្បងហៅថា នាគ។ ចម្លាក់បង្កាន់ដៃនាគផ្លូវចូលទៅកាន់ប្រាសាទបាគងដំបូងបំផុតដែលបានស្ថាបនាឡើងនៅឆ្នាំ៨៨១នៃគ.ស ក្នុងសតវត្សរ៍ទី៩។ ខ្លួននាគតម្កក់លើផ្ទៃដីផ្ទាល់ កក្រាស់មានក្បាលពាក់ក្បាំង៧(តែខាងមុខ)រាងខ្លីដាច់ចេញពីគ្នា។ ចម្លាក់បង្កាន់ដៃនាគនៅប្រាសាទអង្គរវត្តមានទំហំធំបំផុតក្នុងប្រទេសកម្ពុជាឆ្លាក់ចេញពីផ្ទាំងថ្មភក់មួយដុំ គេមិនមិនឃើញសត្វករខ្ជាក់នាគចេញពីមាត់ និងមានទម្រផ្កាឈូក ខុសពីនាគនៅប្រាសាទបន្ទាយសម្រែ។ ក្នុងក្នុងរចនាបថខ្មែរ បុព្វបុរសខ្មែរតែងកសាងអ្វីមួយតែងតែមានអត្ថន័យជានិច្ច តួយ៉ាងការឆ្លាក់រូបនាគមានក្បាលច្រើនជាលេខគត់សេស ដែលជានាគតំណាងឱ្យភាពរស់រានមានជីវិត ចំណែកនាគដែលមានជាលេខគត់គូវិញជានាគតំណាងឱ្យនាគស្លាប់ ហេតុនេះហើយបានជាតាមប្រាសាទបុរាណខ្មែរនាគភាគច្រើនមានក្បាលចំនួនបី ប្រាំ ឬប្រាំពី និងប្រាំបួន។ នាគជាវត្ថុមួយ ដែលខ្មែរជំនាន់ដើម ចូលចិត្តដាក់នៅតាមប្រាសាទព្រោះ វាជាសត្វមានអំណាចរស់នៅជិតទឹក តំណាងភាពត្រជាក់ត្រជុំ។ ចម្លាក់នាគតំណាងឱ្យព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ដែលមានតំណវង្សពីព្រះនាងនាគ តំណាងឱ្យធាតុទឹក ដែលបានផ្តល់ភាពសម្បូររុងរឿង ត្រជាក់ត្រជុំ តំណាងឱ្យឥន្ធូដែលតភ្ជាប់ពីឋានមនុស្សទៅឋានទេវតា និងតំណាងជាឆ្មាំការពារទេវឋាន សំណង់សាសនា ផ្ទះសំបែងជាដើម។ នាគដែលមានក្បាលចំនួនមួយរយជានាគឈ្មោះថា អនន្ត។ ក្រោយពីព្រះសិវៈភ្នាល់ចាញ់ព្រះវិស្ណុនាគនេះមានឈ្មោះថា សេសៈនិងនាគដែលប្រើក្នុងការកូរសមុទ្រទឹកដោះមានឈ្មោះថា វាសុគិ។ រូបភាពតូច

នាគក្បាលមួយ

នៅក្នុងសិល្បៈខ្មែរច្រើននិយមប្រើនាគក្បាលមួយដាក់ល់ចែងដំបូលព្រះវិហារក្នុងវត្តអារាម ព្រះបរមរាជវាំង និងទេវឋាន។ នាគក្បាលមួយជានិមិត្តរូបសេសៈមានន័យថាអ្វីៗក្នុងលោកដែលរលាយសាបសូត្រនៅសល់តែមួយគត់មានជីវិតអមតៈ ជ័យជម្នះ និងសុភមង្គល។

នាគក្បាលបី

នាគនេះមានឈ្នោះ កាល័យយ៉ា នេះមានតម្លៃក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា និងព្រហ្មញ្ញសាសនាផងដែរ។ ក្នុងសាសនាព្រហ្មញ្ញសាសនាតំណាងឱ្យលទ្ធិត្រីមុតគឺព្រះសិវៈ ឬព្រះឥសូរ ព្រះវិស្ណុ ឬព្រះនរាយណ៍ និងព្រះព្រហ្ម ឬព្រះប្រាម៉ា(បាយ័ន)។ ១. ក្បាលនាគកណ្តាលតំណាងឱ្យទេវៈបំផ្លាញលោកគឺព្រះសិវៈ។ ២. ក្បាលខាងស្តាំតំណាងឱ្យទេវៈបង្កើតលោកគឺ ព្រះព្រហ្ម។ ៣. ក្បាលខាងឆ្វេងតំណាងឱ្យទេពការពារលោកគឺព្រះវិស្ណុ។ រីឯតាមជំនឿព្រះពុទ្ធសាសនាតំណាងឱ្យត្រៃរតនៈទាំងបីគឺព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ។

នាគក្បាលប្រាំ

នាគនេះតំណាងឱ្យទន្លេនៅឋានសួគ៌ទាំងប្រាំមានដូចជា ទន្លេគង្កា ទន្លេយមនៈ ទន្លេព្រហ្មបុត្រ ទន្លេសរស្វតី និងទន្លេព្រះគ្រឹស្ណ និងម្យ៉ាងទៀតតំណាងឱ្យកំពូលភ្នំសុមេរុទាំង១០៩។

នាគក្បាលប្រាំពីរ

តំណាងឱ្យសប្តាហ៍រាសីមានឈ្មោះពីភពទាំងប្រាំពីរនិងតំណាងទេព ដែលគ្រប់គ្រងមហាសមុទ្រទាំងប្រាំពីរនិងជួរភ្នំទាំងប្រាំពីរដែលមានឈ្មោះថាសីទន្តរសត្តបរិភណ្ឌ។

🐉ទួនសុចស្តេចនាគខ្មែរទឹកដោះម្តាយថ្លៃ ការពារផែនដីនាគក្បាលប្រាំបួន

តំណាងឱ្យភាពអមតៈប្រាំបួនប្រការដែលមានប្រាំបួនទិសនិងទេពថែរក្សាលោកតាមទិសនីមួយៗ។

ចម្លាក់នាគ

ក្នុងសិល្បៈខ្មែរមុនសម័យអង្គរ(សតវត្សរ៍ទី៦-៨) បានបង្ហាញចម្លាក់នាគចែងដំបូលនៃហោជាង ក្រុមខាងត្បូងនៃប្រាសាទយាយព័ន្ធក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធសម្បូរព្រៃគុក រាជ្យព្រះបាទឥសានវរ្ម័នទី១ នាដើមសតវត្សរ៍ទី៧ លុះដល់រចនាបថព្រៃក្មេងក្នុងរាជព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១ សតវត្សរ៍ទី៧ បានបង្ហាញម្ដងទៀតជាចម្លាក់ផ្តែរគឺព្រះវិស្ណុផ្ទុំលើនាគអនន្ត(វិស្ណុអនន្តសៃយន)។ ចម្លាក់នាគខ្មែរក្នុងសម័យអង្គរ(សតវត្សរ៍ទី៩-១៣)សិល្បករបានបង្កើតចម្លាក់នាគសណ្តូកខ្លួនគ្មានទម្រជើងទៀនដំបូងនៅប្រាសាទបាគងដែលបានសង់ឡើងនៅឆ្នាំ៨៨១នៃគ្រិស្តសករាជ។ ចម្លាក់នាគក្បាលប្រាំពីររាងខ្លីហើយឃ្លាតពីគ្នា ពាក់ក្បាំងក្នុងរចនាបថព្រះគោ ហើយមានវត្តមានរចនាបថបាខែងក្នុងរាជព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១(ឆ្នាំ៨៨៩-៩១០នៃគ.ស)។ ជាថ្មីម្តងទៀត ចម្លាក់នាគលេចឡើងវិញសណ្តូកខ្លួនលើដីផ្ទាល់តាមបណ្តោយផ្លូវចូលទៅកាន់ប្រាសាទអង្គរធំ គ្មានទម្រដដែលក្បាលប្រាំពីរពាក់ក្បាំងកំពូលពីរដោយកន្ទុយលើកឡើងខ្ពស់រចនាបថកោះកេរ។ ជាទូទៅចម្លាក់សត្វនាគបានបំពេញតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងអរិយធម៌និងវប្បធម៌ខ្មែរ យ៉ាងណាមិញវាក៏បានប៉ពេញតួនាទីនិងនិមិត្តរូបក្នុងសិល្បបុរាណ។