អរោគ្យសាលា

អរោគ្យសាលា ឬ អរោគសាលា គឺជា​សំណង់​ប្រាសាទ​ដែល​មាន​នៅ​ក្នុង ​ប្រទេស​កម្ពុជា និង​ភាគ​ឦសាន​នៃ ​ប្រទេស​ថៃ ដែល​មាន​ទំនាក់ទំនង​នឹង ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ ។ អរោគ្យសាលា ទាំងនេះបម្រើជាកន្លែងព្យាបាល និងត្រូវបានសន្មតថាជា​រជ្ជកាលព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលរជ្ជកាលពីគ.ស.១១៨១ ដល់ គ.ស ១២១៨។

និរុត្តិសាស្ត្រ

អរោគ្យសាលា (आरोग्यशाला) វាជាផ្សំពីពាក្យ សំស្រ្កឹត ដែលមានពាក្យ អារោគ្យ (आरोग्य) មានន័យថា សុខភាព និង សាលា (शाला) មានន័យថា ផ្ទះ ឬកន្លែងព័ទ្ធជុំវិញ។

ស្ថាបត្យកម្ម និងសំណង់

មន្ទីរពេទ្យ ខ្មែរលេចឡើងពាសពេញផ្ទៃទឹកដីរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ហើយភាគច្រើននៅជិតកន្លែងតាំងទីលំនៅសំខាន់ៗ។ សំណល់បុរាណវត្ថុបង្ហាញថា អរោគ្យសាលា មានសមាសភាពរចនាសម្ព័ន្ធជាប់លាប់។ សិលាចារឹកពីសិលាចារឹក តាព្រហ្ម (គ.ស.១១៨៦) បញ្ជាក់ដល់ ១០២ អរោគ្យសាលា ពាសពេញទឹកដីរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ។ ភ័ស្តុតាងដែលរកឃើញនៅក្នុង ខេត្តសុរិន្ទ បានកំណត់ថា អរោគ្យសាលានិមួយៗមានទាំងបរិក្ខារពេទ្យ និង ព្រះសុត្តលយ(រចនាសម្ព័ន្ធថ្ម) ដែលតម្កល់ដោយព្រះ ភៃសជ្យ-គុរុ-វៃឌូយ៌-ប្រភា ដែលជាព្រះពុទ្ធឱសថ។ ទិដ្ឋភាព​សាសនា​នេះ​ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្ហាញ​ជា​ទម្រង់​ស្ថាបត្យកម្ម​ស្តង់ដារ​ដែរ ដោយ​មាន​រូប​សំខាន់​បី​លេច​ឡើង​នៅ​លើ​ប្រាសាទ​មេ ( ប្រាសាទ ); ជាមួយ ភៃសជ្យ-គុរុ-វៃឌូយ៌-ប្រភា នៅកណ្តាល ហើយ សូរ្យ-វៃរោចន និង ចន្ទ្រ-វៃរោចន នៅសងខាង។ ពិធី​បូជា​នៅ​ក្នុង​ទិដ្ឋភាព​ប្រាសាទ​នឹង​ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឡើង​តាម​រយៈ ​ការ​បូជា ​និង ​យញ្ញបូជា ​ស្រប​តាម​ប្រពៃណី ​ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ អរោគ្យសាលា នៅតែណែនាំផងដែរថាមន្ទីរពេទ្យមាន ស្រះ រាងចតុកោណដែលមានជំហានទៅភាគឦសានរបស់ពួកគេ។ ដោយ​យល់​ឃើញ​ពី​សារៈសំខាន់​នៃ​ទឹក​ចំពោះ​វប្បធម៌ ​សម័យ​អង្គរ ទឹក​ទាំង​នេះ​ទំនង​ជា​ពោរពេញ​ដោយ ​ទឹក ហើយ​អាច​ចូល​រួម​ក្នុង ​ពិធី​សាសនា ។ ប្រាសាទមន្ទីរពេទ្យក៏មានជើងទម្រដែលមានរន្ធចំនួនបី សន្មតថាជា ព្រះពុទ្ធរូប និងប្រហែលជា អវលោកេស្វរ និង ប្រាជ្ញាបារមិត្តា នៅសងខាង ដែលជានិមិត្តសញ្ញានៃ ក្តីមេត្តា ដែលជាតម្លៃកណ្តាលក្នុង សាសនាព្រះពុទ្ធ ។

ប្រាសាទទាំងនេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងពី ថ្មបាយក្រៀម ដែលជាថ្មដែលសំបូរទៅដោយជាតិដែកដែលត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងតំបន់ត្រូពិចក្តៅ។ ថ្មបាយក្រៀម គឺជាសម្ភារៈសំណង់ទូទៅមួយនៅក្នុងចុងសតវត្សទី 12 និងសតវត្សទី 13 ជាពិសេសនៅក្នុងរបបកសាងដំបូងរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី 7 ។ អរោគ្យសាលា ត្រូវបានកំណត់អត្តសញ្ញាណដោយការរចនាស្ថាបត្យកម្ម សមាសភាពសម្ភារៈ និងដោយ មូលដ្ឋានគ្រឹះ របស់ពួកគេ។ រហូតមកដល់ពេលនេះតិចជាងពាក់កណ្តាលនៃ 102 អរោគ្យសាលា ដើមត្រូវបានគេកំណត់អត្តសញ្ញាណជាវិជ្ជមាននៅក្នុងនៅសល់សព្វថ្ងៃនេះ។

ប្រាសាទ​អណ្ដូង​គុក​គឺ​ជា​ឧទាហរណ៍​ចុង​សតវត្ស​ទី​១២​នៃ​ប្រាសាទ​អរោគ្យសាលា​ដ៏​ល្បី​ល្បាញ​ទាំង​នេះ​ក្នុង​រាជធានី ​កោះកេរ ​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី៧។ ប្រាសាទនេះបានផ្តល់ភស្តុតាងសម្រាប់ការបន្តកាន់កាប់កោះកេរលើសពីសតវត្សទី 10 ដែលជារបកគំហើញប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏សំខាន់មួយ។ ឧទាហរណ៍​មួយ​ទៀត​គឺ​ចេតិយប្រាង្គគូ​នៅ ​ខេត្ត​ជ័យភូមិ រចនាសម្ព័ននេះមានប្រាង្គសំខាន់មួយនៅចំកណ្តាលរបស់វា ដែលមានអង្កត់ផ្ចិតប្រហែលប្រាំម៉ែត្រ ជាមួយនឹងជ្រុងបិទបើក។ នេះ​ត្រូវ​បាន​ហ៊ុមព័ទ្ធ​ដោយ​ជញ្ជាំង​ថ្មបាយក្រៀម​នៅ​ខាង​ក្រៅ​ដែល​មាន​ស្រះ​ដូច​បាន​រៀប​រាប់​ខាង​លើ។ ច្រកចូលរបស់វារួមបញ្ចូលទាំង antechamber ខណៈពេលដែលទ្វារបញ្ឆោតចំនួនបីការពារផ្នែកម្ខាងទៀតនៃរចនាសម្ព័ន្ធ។ ទ្វារបញ្ឆោតគឺជាលក្ខណៈស្ថាបត្យកម្មធម្មតានៃអាណាចក្រខ្មែរ ជាមួយនឹងការអភិវឌ្ឍន៍របស់ពួកគេដែលអាចមើលឃើញនៅក្នុងប្រាសាទខ្ពង់រាប Dieng នៅដើមសតវត្សទី 7 ។ នៅពីលើទ្វារមិនពិតមួយនៅជ្រុងខាងជើងគឺជា ធ្នឹម ដែលមានរូបព្រះពុទ្ធទ្រង់គង់លើកាឡាក្នុងឥរិយាបថសមាធិបែបបុរាណ និងកាន់កម្រងផ្កានៅក្នុងដៃនីមួយៗ។ ការរចនា Lintel នៅក្នុងអាណាចក្រខ្មែរបានធ្វើតាមនិន្នាការ និងរចនាប័ទ្មដែលអាចសង្កេតបាន។

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

អរោគ្យសាលា បម្រើគោលបំណងពីរ ដោយផ្តល់ទាំងសេវាវេជ្ជសាស្រ្ត និងសាសនា។ ពួកគេឆ្លុះបញ្ចាំងពីទិដ្ឋភាពសំខាន់ និងពិសេសនៃរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧។ ផ្តោតលើការជួយ និងបម្រើប្រជាជនរបស់គាត់។ គោលបំណងទាំងនេះឆ្លុះបញ្ចាំងពីគោលការណ៍ផ្អែកលើទស្សនវិជ្ជាព្រះពុទ្ធសាសនាដែលមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្នុងសម័យអង្គរ។ តាម​ពិត​ទៅ​ក្នុង​សម័យ​នេះ ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី​៧​បាន​កែប្រែ​ទស្សនៈ​ពិភព ​ហិណ្ឌូ ​ពី ​ទេវ​រាជ ​ទៅ​ជា ​ព្រះពុទ្ធ​រាជា ។ លទ្ធិ ទេវរាជ ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅដើមសតវត្សទី 9 ដោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី 2 ហើយបានប្រកាន់ខ្ជាប់នូវឫសគល់នៃទំនៀមទម្លាប់ហិណ្ឌូដោយស្តេចបានកំណត់ថាជាការបង្ហាញនៃព្រះហិណ្ឌូគឺ សិវៈ ។ ព្រះពុទ្ធ-រាជ ជាសាសនាព្រះពុទ្ធ ដែលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ឧទ្ទិសប្រាសាទជាច្រើន។

វានឹងយកការវិនិយោគដ៏គួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍មួយដើម្បីចងក្រងកម្លាំងពលកម្ម និងសម្ភារៈដែលត្រូវការសម្រាប់សាងសង់សំណង់ថ្មីៗជាច្រើននៅទូទាំងទឹកដីដ៏ធំរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងនេះទាក់ទងទៅនឹងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងកសាងទ្រង់ទ្រាយធំនៃរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ និងការពង្រីក និងទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ អាណាចក្រអង្គរ នៅពេលនោះ។ ការ​សាង​សង់​អរិយក្សត្រ​ហាក់​ដូច​ជា​ស្រប​នឹង​ការ​កំណត់​រចនាសម្ព័ន្ធ​ទឹកដី​ឡើង​វិញ​នៅ​ចុង​រជ្ជកាល​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី៧។ ការរៀបចំឡើងវិញនេះរួមបញ្ចូលការផ្លាស់ប្តូរទៅលើសណ្ឋានដីនៃទេសភាពបុរាណ។ ជាឧទាហរណ៍ អរោគ្យសាលា មួយចំនួនត្រូវបានគេដាក់នៅជ្រុងជាក់លាក់នៃភូមិដែលមានស្រាប់ ដែលរួមបញ្ចូលគ្នាជាមួយនឹងការផ្លាស់ប្តូរផ្សេងទៀត ពួកគេបានផ្លាស់ប្តូរផ្លូវដឹកជញ្ជូន។

សិលាចារឹកប្រាសាទតាព្រហ្ម

ភ័ស្តុតាងសំខាន់មួយសម្រាប់ការយល់ដឹងនាពេលបច្ចុប្បន្នអំពីអរោគ្យសាលា គឺសិលាចារឹក ប្រាសាទតាព្រហ្ម នៅ អង្គរ ប្រទេសកម្ពុជា ចុះដល់ឆ្នាំ ១១៨៦ នៃគ.ស។ វា​គឺ​ជា​សិលាចារឹក​មួយ​ក្នុង​ចំណោម​សិលាចារឹក​ធំ​ជាង​នៅ​អង្គរ ហើយ​រៀបរាប់​លម្អិត​អំពី​រជ្ជកាល និង​ស្នាដៃ​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី៧។ ក្នុងចំណោមកំណត់ត្រាទាំងនេះ មានព័ត៌មានលម្អិតអំពីការសាងសង់ និងប្រតិបត្តិការនៃមន្ទីរពេទ្យ អរោគ្យសាលា របស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧។ សិលាចារឹកបញ្ជាក់អំពីទំហំ និងការគាំទ្រជាសាធារណៈសម្រាប់បរិក្ខារទាំងនេះ ដោយពណ៌នាអំពីប្រាសាទនីមួយៗក្នុងចំណោមប្រាសាទទាំង 102 ថាមានការគាំទ្រទាំងស្រុងពីស្តេចទាំងពីរ និងជនស៊ីវិលរាប់ពាន់នាក់ដែលរស់នៅក្នុងភូមិជាច្រើននៅទូទាំងអាណាចក្រ។ សិលាចារឹកនេះក៏បង្ហាញពីមនោគមវិជ្ជាព្រះពុទ្ធសាសនារបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ចំពោះរជ្ជកាល និងមុខវិជ្ជារបស់ព្រះអង្គ៖

ដោយ​មាន​ព្រះទ័យ​អាណិត​អាសូរ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ចំពោះ​អំពើ​ល្អ​របស់​លោក​នេះ ព្រះរាជា​បាន​ស្បថ​យ៉ាង​នេះ​ថា​៖ «​សត្វ​លោក​ទាំង​ឡាយ​ដែល​ធ្លាក់​ក្នុង​មហាសមុទ្រ សូម​ឲ្យ​ខ្ញុំ​ដក​ខ្លួន​ចេញ​ដោយ​គុណធម៌​នេះ ហើយ​សូម​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ដែល ចូរ​មក​តាម​ខ្ញុំ​ដោយ​សេចក្ដី​ល្អ... ទទួល​បាន​ភរិយា ឥស្សរជន និង​មិត្ត​សម្លាញ់ ជា​ទី​ប្រោស​ឲ្យ​រួច ដែល​គ្មាន​ជំងឺ​ទៀត»។

អរោគ្យសាលាមួយចំនួន

• ប្រាង្គបានប្រាង្គ (ហួយថាឡែង, ខេត្តនគររាជ )
• ប្រាសាទបានណយ
• ប្រាសាទបានប្រាសាទ (ណនសុនខេត្តនគររាជ)
• ប្រាសាទបឹងស្រែខាងលិច
• ប្រាសាទបូក

• ចមប្រាសាទ (ខេត្តនគររាជ)
• ប្រាសាទចែម៉ែង (ខេត្តព្រះវិហារ)
• វត្តចៅចន្ទ (ខេត្តសុខោទ័យ)

• ប្រាសាទដូនចាន់ (បឹងមាលា)
• ប្រាសាទដូនទ្រុង
• ប្រាសាទដីខ្មៅ
• ប្រាសាទដំមេ (ស្រុកជីក្រែងខេត្តសៀមរាប)

• ប្រាសាទហិនបានសាម៉
• ប្រាសាទហិនស្រះផ្លេង (ខេត្តនគររាជ)

• គូកានថាណាំ
• កុដិឫស្សីបានគោកមឿង
• កុដិឫស្សីបានណងបួរ៉ៃ
• ប្រាង្គគូបានណងហ្វែក
• ប្រាង្គគូជ័យភូមិ
• ប្រាង្គគូកែវ (ខនគែន)
• ប្រាង្គគូកែវ (ឧបុណ្យធានី)
• ប្រាង្គគូឬស្សី
• ប្រាសាទកន្ទប់
• ប្រាសាទក្ដីតាគម
• ប្រាសាទកូ (ស្រុកស្រយង់ )
• ប្រាសាទខ្នារមខុប
• ប្រាសាទគោកងាវ
• ប្រាសាទខនបុរី
• ប្រាសាទគោករកា (ខេត្តកំពង់ធំ)
• ប្រាសាទកុំពុំ
• ប្រាសាទក្រពុំឈូក
• ប្រាសាទគូបញ្ញា
• ប្រាសាទគូសន្តរ័ត្ន
• ប្រាសាទគុក (ស្វាយចេក)
• ប្រាសាទគុកប្រុស
• ប្រាសាទកុដិឫស្សីណយ