វត្តព្រះកែវមរកត

ព្រះវិហារ ព្រះកែវមរកត
​​
ព្រះវិហារព្រះកែវមរកតនាព្រះបរមរាជវាំង
ឈ្មោះផ្លូវការណ៍	ព្រះវិហារ ព្រះកែវមរកត
ស្ថាប័ត្យកម្ម	ដោយលោក ទេព និមិត្រម៉ក់
ព្រះវិហារ	កសាងដោយព្រះបាទ នរោត្ដម ឆ្នាំ (១៨៨៥-១៩០២)
សាងសង់ឡើងវិញ	(១៩៦២) ដោយម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ ស៊ីសុវត្ថិ កុសមៈ
ឈ្មោះផ្សេងទៀត	ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត ឬ ព្រះវិហារប្រាក់

ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត គឺជាវិហារពុទ្ធសាសនា ដែលមានទីតាំងនៅភាគខាងត្បូងព្រះបរមរាជវាំង ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ប្រទេសកម្ពុជា។ វត្តនេះត្រូវបានកសាងឡើងនៅចន្លោះឆ្នាំ (១៨៨៥-១៩០២) តាមលំនាំស្ថាប័ត្យកម្មខ្មែរបុរាណសុទ្ធសាធ នៃសំណង់ឈើក្នុងរាជ្យព្រះបាទនរោត្ដម ក្រោយមកត្រូវបានរុះរើ​សាងសង់ជាថ្មីឡើងវិញនៅក្នុងឆ្នាំ ​១៩៦២ ក្នុងរាជ្យព្រះមហាក្សត្រីយានីស៊ីសុវត្ថិ កុសមៈ ។ "ព្រះវិហារកែវមរកត" ជាព្រះវិហារដែលរក្សាទុកដាក់នូវរតនសម្បត្តិជាតិជាច្រើនមានដូចជា ៖ ព្រះពុទ្ធបដិមាសាងអំពីមាស ប្រាក់ សំរិទ្ធ និង រតនៈវត្ថុជាច្រើនទៀត ជាពិសេសគឺ បដិព្រះពុទ្ធបដិមាធ្វើពីត្បូងមរកត ដែលអ្នកគ្រប់គ្នាហៅថា ព្រះកែវមរកត ហើយព្រះពុទ្ធបដិមាធ្វើពីត្បូងមរកត ស.វទី១៤ ក្នុងរាជស្ដេចលំពែងរាជា យកមកប្រសិទ្ធីក្នុងពិធីស្រង់ព្រះតែមួយលើកគត់ក្នុងឆ្នាំ១៩៦៥ និងការបាត់បង់ពិតប្រាកដនៅក្នុងសម័យសង្គ្រាមកម្ពុជា (១៩៧០-១៩៧៩) ។ សព្វថ្ងៃនេះវត្តព្រះកែវមរកតគឺជាកន្លែងដែលទាក់ទាញទេសចរណ៍ដ៏ពេញនិយម និងជាកន្លែងសាសនាដ៏សំខាន់សម្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជា។

ក្រុមអគារ

ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត

ទិដ្ឋភាពមើលពីចំហៀងនៃវត្តព្រះកែវមរកត

ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត ពុំមានព្រះសង្ឃគង់នៅទេ ដូចនេះ ព្រះបាទសម្តេច​ព្រះ នរោត្តម សីហនុ ទៅគង់នៅទីនោះ ក្នុង​ពេល​ព្រះអង្គលោកសាង ព្រះផ្នួស​រយៈពេល​មួយព្រះវស្សា (នាថ្ងៃទី១៤កើត ខែទុតិយសាធ ឆ្នាំកុរ នព្វស័ក ព.ស២៤៩០ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី៣១ ខែកក្តដា ឆ្នាំ១៩៤៧) លោក បានបួសជាភិក្ខុសង្ឃ និង បានយក ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត ធ្វីជា​ទីកន្លែងសំណាក់ធម៌ ក្នុងការប្រ​កាន់យក ​ឧបោសថសីល​ ភាពដែលចម្រើនជាព្រះធម៌ ជារៀង​រាល់​ថ្ងៃ។ ដោយសារតែ ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត មានអង្គក្សត្របួសជាភិក្ខុសង្ឃទើប ព្រះវិហារនេះ ត្រូវបានគេដាក់ឈ្មោះថ្មីបន្ថែមថា វត្តឧបោសថ ព្រះជិនរង្សីរាជានរោត្ដម រតនារ៉ាម (English: Wat​ Ubaosoth Preahchin Rangsey Reachea Norodom Ratanaram) ដែលមានន័យថា វត្តព្រធម៌ជាព្រះនៃពន្លឺរាជានរោត្ដមបរមរតនកោដ្ឋរតនៈសម្បត្តិរាសីចក្រ (English: The meaning: The Dharma Pagoda God of the Light King Norodom​ Wealth Aries) ព្រះវិហារនេះត្រូវបានគេហៅថាព្រះវិហារព្រះកែវមរកត​​​​​ដោយសាមានរូបបដិមាមួយអង្គធ្វើអំពីត្បូងមានតម្លៃដែលច្នៃចេញពីត្បូងមរកតដែលតម្កល់ទុកក្នុងព្រះវិហារនេះ។ព្រះវិហារនេះត្រូវបានអ្នកទេសចរបរទេសហៅថាវត្តប្រាក់ ដោយសារតែកំរាលឥដ្ឋធ្វើអំពីប្រាក់ កម្រាលឥដ្ឋទាំងមូលក្រាលដោយប្រាក់ដែលមានចំនួន ៥៊៣២៩ផ្ទាំង ដែលក្នុងមួយផ្ទាំងមានទម្ងន់ ១.១២៥គីឡូក្រាម។ វត្ថុសិល្បៈដែលដាក់តាំងដែលនៅក្នុងព្រះវិហារនេះមានចំនួន១៦៥០ ដែលភាគច្រើនជាពុទ្ធបដិមាធ្វើពីមាសប្រាក់សំរឹទ្ធនិងមានតុបតែងដោយត្បូងមានតម្លៃដូចជាពេជ្រ ត្បូងទទឹម ត្បូងកណ្តៀងនិងត្បូងមានតម្លៃដទៃទៀត រីឯភាពល្បីល្បាញមួយទៀតគឺរូបបដិមាព្រះសិរិអារ្យមេត្រីដែលធ្វើពីមាសទម្ងន់៩០គីឡូមាស និងបញ្ចុះនូវគ្រាប់ពេជ្រចំនួន ៩៥៨៤គ្រាប់ដែលមួយគ្រាប់ដែលធំជាងគេមានទំហំ ២៥ការ៉ាត់ ។

ព្រះសិរអារ្យមេត្រី

រូបបដិមាព្រះសិរិអារ្យមេត្រីដែលធ្វើពីមាសទម្ងន់៩០គីឡូក្រាម និងបញ្ចុះនូវគ្រាប់ពេជ្រចំនួន ៩៥៨៤ គ្រាប់

ព្រះសិរិអារ្យមេត្រីមាសនេះ ធ្លាប់មានប្រវត្តិជាមួយ អាណាចក្រលានជាង ប្រទេសឡាវបច្ចុប្បន្ន គឺមានរូបរាង្គដូចគ្នាទៅ និង ព្រះបាង របស់ឡាវ ដែលជាអំណោយស្ដេចរបស់កម្ពុជា ប្រទានទៅឲ្យស្ដេចឡាវ ព្រះនាមហ្វាងាំ ក្នុងពេលដែលស្ដេចថៃ លើកទ័ពឈ្លានពានតំបន់ក្រុងអង្គរ (១៣៥២-១៣៥៧) ក្នុងរាជព្រះបាទ សុរីយ៉ាវង្ស ។ ព្រះសិរអារ្យមេត្រី បានបង្កើតនៅក្នុងសិក្ខាសាលានៅវិមានអំឡុងឆ្នាំ១៩០៦ និង ១៩០៧ ដោយព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិនៃប្រទេសកម្ពុជា។ ជញ្ជាំងដែលព័ទ្ធជុំវិញសំណង់នានាត្រូវបានគ្របដោយផ្ទាំងគំនូររាមកេរ្តិ៍ដែលគូរនៅឆ្នាំ ១៩០៣-១៩០៤ ដោយវិចិត្រករខ្មែរដឹកនាំដោយស្ថាបត្យករនៃវត្តប្រាក់ឧកញ៉ាទេពនិមិត្រម៉ក់។ រឿងព្រេងនិទានរបស់ព្រះគោព្រះកែវក៏ត្រូវបានតំណាងដោយរូបចម្លាក់ពីរនេះដែរ ដោយធ្វើការកែសម្រួលខ្លឹមសារនិងឆ្នាំនៃរឿង។

ព្រះកែវមរកត

ព្រះកែវមរកត កម្ពុជា ស.វទី១៧

យោងតាមកំណត់ត្រា​របស់កម្ពុជា របស់លោក ទេពពិទូរ ឈឹម ក្រសេម ឬ "ក្រសេមគន្ធៈបណ្ឌិត" ចុះផ្សាយក្នុងទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជា​សុរិយា កិច្ចកាល លើកទី៩ ឆ្នាំ (១៩៥០) ព្រះកែវមរកត (អង់គ្លេស: Emerald Buddha) កំពុងស្ថិត​នៅប្រទេសស្រីលង្កា ក្នុងរាជស្ដេច "លង្កស្សរាជ" ដែលបានតម្កល់ បដិមា "ព្រះកែវមរកត" ​ក្នុងមហាវិហារមេឃគិរី ដែលជាទីសិក្សាសំណាក់ធម៌យ៉ាងធំ ហាក់ដូចជា មហាវិទ្យាល័យ បរិយត្តិធម៌ក្នុងសម័យនោះ ។ គ្រានោះដែលមានស្ដេចភូមា (បច្ចុប្បន្នជា​ប្រទេស មីយ៉ាន់ម៉ា​) ព្រះនាម "អនុរុទ្ធ" ទ្រង់បានធ្វើបដិសណ្ឋារៈ រឹតចំណងការទូតសាសនា ជាមួយស្ដេច "លង្កស្សរាជ" ទ្រង់បានសុំចំចម្លងព្រះត្រៃបិដក ជាភាសា​បាលី ១ចប់ និងប្រែជាភាសាលង្កា ១ចប់ទៀត ហើយព្រះអង្គសូមរតនា សុំព្រះកែវមរកត ជាទីគោរពរំលឹកដល់ពុទ្ធសាសនាផងដែរ ហើយព្រះបាទលង្កស្សរាជ ក៏យល់ព្រមថ្វាយតាមសំណើរនេះ ។ កាលបើចម្លងចប់ហើយ ព្រះបាទ អនុរុទ្ធ ក៏បញ្ជូនព្រះត្រៃបិដក ជាភាសាបាលី ដាក់សំពៅ ១ និង ឱ្យជញ្ជូន ព្រះត្រៃបិដកសម្រាយព្រមទាំង បដិមា ព្រះកែវមរកត ដាក់សំពៅ ១ទៀត រីឯ ព្រះអង្គទ្រង់គង់នៅសំពៅ ដែលដាក់ព្រះត្រៃបិដកបាលី សំពៅទាំង២ បានបើកចាកចេញពីកោះលង្កា កាត់តាមមហាសមុទ្រឥណ្ឌា សំដៅមកប្រទេសភូមា តែកាលមកដល់កណ្ដាលសមុទ្រ សំពៅទាំង២ បានជួបព្យុះបក់បោក សំពៅដែលផ្ទុកព្រះត្រៃបិដកសម្រាយព្រមទាំង បដិមា ព្រះកែវមរកត បានរសាត់មកដល់ត្រោយសមុទ្រ ត្រង់ខែត្របន្ទាយមាសនៃ អាណាចក្រខ្មែរ ភាគខាងត្បូង ។ ក្រមការខែត្រចាប់សំពៅនេះបាន ក៏នាំយក ព្រះត្រៃបិដកសម្រាយ ព្រមទាំង បដិមា ព្រះកែវមរកត មកថ្វាយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះនាម "សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១" នៅក្រុង "ស្រីយសោធរៈបុរៈ" ទ្រង់សោមនស្សណាស់ឱ្យទទួលទុកក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ក្នុងរវាងឆ្នាំ១០៤០ នៃគ​.សករាជ ។ ក្រោយមកក្នុងរវាងឆ្នាំ១០៤៤ នៃគ.សករាជ ព្រះបាទអនុរុទ្ធ ដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ នៃអាណាចក្របាកាន បានជ្រាបដឹងដំណឹងនេះទ្រង់បានត្រាសបញ្ជារ ឱ្យរាជបំរើនាំរាជសារមកស្នើសុំយករបស់ទាំងនេះត្រឡប់ទៅវិញ ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័ន​ទី១ ក៏យល់ព្រម​ប្រគល់រាល់របស់ដែលបានមកពីសំពៅនោះទៅវិញទាំងអស់ លើកលែងតែបដិមា ព្រះកែវមរកត ទ្រង់សូមរក្សាទុកក្នុងព្រះនគរ ដើម្បីជាការគោរពបូជា ដូចនេះ បដិមា ព្រះកែវមរកត បានស្ថិតក្នុងប្រទេសកម្ពុជាដោយអាការយ៉ាងនេះ ។​

កឹងព្រះបាទ

ទិដ្ឋភាពកឹងព្រះបាទស្ថិតនៅវត្តព្រះកែវមរកត

កឹងព្រះបាទជាកន្លែងសម្រាប់តម្កល់ស្នាមព្រះពុទ្ធបាតទាំង៤ព្រះអង្គដែលបានត្រាស់ដឹងនៅក្នុងភទ្ទកប្បយើងនេះមាន កុកសន្ធោ នាគមនោ កស្សបោ គោតមោ និងបដិមាព្រះ អរិយមេត្តេយ្យោ​ ឬ​ អារ្យមេត្រី​ដែលនឹងបានត្រាស់ដឹងជាព្រះពុទ្ធទៅអនាគតនៅ ព.ស​​​ ៥០០០។ព្រមទាំងមានវត្ថុសិល្បៈដ៏ទៃទៀតដែលបានរក្សាទុកនៅទីនេះដែរក្នុងនោះមានពុទ្ធបដិមាជាច្រើន សាស្រ្តាស្លឹករិត និងគំនូរព្រះឆាយល័ក្ខណ៍។របស់ព្រះករុណាសម្តេចនរោត្តមសីហនុពេលដែលព្រះអង្គបានបួសមួយព្រះវស្សានៅក្នុងព្រះវិហាព្រះកែវមរកតនៅថ្ងៃទី ៣១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ១៩៤៧។

ភ្នំមណ្ឌល

ភ្នំមណ្ឌល គឺជាភ្នំសិប្បនិមិត្តដែលតំណាងឲ្យភ្នំកៃលាស។នៅលើភ្នំកៃលាសនេះមានប្រាសាទមណ្ឌបមួយដែលមានតម្កល់ព្រះពុទ្ធបដិមាមួយចំនួននិងមានតម្កល់ព្រះពុទ្ធបាទនៅចំកណ្ដាលទៀតផង។ ស្នាមពុទ្ធបាទនេះធ្វើអំពីស្ពាន់បិទមាស។នៅលើស្នាមពុទ្ធបាទនេះមានឆ្លាក់រូបផ្សេងៗចំនួន១០៨​ដែលតំណាងអោយមង្គល១០៨ដែលតំណាងធម្មវិន័យនិងដំណើរអតីតជាតិរបស់ព្រះពុទ្ធមុនពេលព្រះអង្គបានត្រាស់ដឹងព្រមទាំងមានតម្កល់ពុទ្ធបដិមាធ្វើពីថ្មម៉ាបជាអំណោយពីប្រទេសភូមា។

ព្រះធម្មសាលា

ព្រះធម្មសាលមើលពីចំហៀង

សាលានេះស្ថិតខាងលិចប្រាង្គព្រះគន្ធបុប្ផា សម្រាប់ព្រះសង្ឃចំរើនប្រណិបត្តិទានសីលនិងជាសាលា ឆាន់សម្រាប់ព្រះសង្ឃ។ បច្ចុប្បន្ននេះ ព្រះធម្មសាលានេះត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយព្រះមហាក្សត្រនិងព្រះញ្ញាតិវង្សានុវង្សសំរាប់ពិធីបុណ្យផ្សេងៗជាពិសេសបុណ្យដាក់បិណ្ឌនិងប្រណិបត្តិសមាទាសីលជារៀងរាល់ថ្ងៃឧបោសថសីលដោយ ព្រះមហាក្សត្រនិងព្រះញាត្តិវង្សានុវង្ស តែងតែយាងមកបួងសួងនៅព្រះធម្មសាលាជាប្រចាំ។

រោងជួង

កាលដើមឡើយមានរោងជួងចំនួនពីរសំរាប់វាយឆ្លងឆ្លើយគ្នាដើម្បីបិទនិងបើកទ្វារនៅក្នុងពិធីបុណ្យផ្សេងៗ ឬសំរាប់ផ្តល់ជាសញ្ញាដល់ព្រះសង្ឃសំរាប់ចូលរៀន។បច្ចុប្បន្ននេះនៅសល់តែរោងជួងមួយតែប៉ុណ្ណោះ ដែលស្ថិនៅទិសពាយព្យ

នៃព្រះវិហារព្រះកែវមរកត។រីឯជួងមួយទៀតត្រូវគេដាក់ព្យួរនៅក្រោមដំបូលអណ្តូងទឹកដែលស្ថិតនៅភាគឧត្តរនៃព្រះចេតិយព្រះបាទនរោត្តមសុរាម្រិត។បច្ចុប្បន្ននេះ គេលែងប្រើប្រាស់ជួងនេះទៀតហើយ។

មណ្ឌបព្រះត្រៃបិដក ឬ បណ្ណាល័យ

បណ្ណាល័យដែលរក្សាទុកព្រះគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក

បណ្ណាល័យមានរោងមណ្ឌបមួយដែលស្ថិតនៅខាងជើងព្រះវិហារព្រះកែវមរកត។ រោងមណ្ឌបនេះត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាបណ្ណាល័យសំរាប់តម្កល់ព្រះត្រៃបិដកនិងគម្ពីក្បួនច្បាប់ផ្សេងៗទៀតសំរាប់ព្រះសង្ឃសិក្សាស្រាវជ្រាវ។បច្ចុប្បន្ននេះគេឃើញមានព្រះត្រៃបិដកនិងរូបព្រះគោនន្ទិនត្រូវបានគេតម្កល់ទុកក្នុង បណ្ណាល័យ មណ្ឌបនេះដើម្បីជាសក្ករៈបូជា។នៅក្នុងបណ្ណាល័យមណ្ឌបនេះមានគោនន្ទិនមួយដែលយានជំនះព្រះឥសូរ។

រូបសំណាកព្រះនរោត្តម

ព្រះទីនាំងអាជានេយ្យព្រះបាទសម្ដេចនរោត្តម

រូបសំណាកនៅលើព្រះទីនាំងអាជានេយ្យគឺជារូបសំណាកព្រះបាទសម្តេនរោត្តម(១៨៦០-១៩០៤)ដែលស្ថិតនៅចំពីមុខព្រះវិហារព្រះកែវមរកត រូបសំណាកនេះតម្កល់នៅក្នុងមណ្ឌបដែលមានដំបូលស្រួចរាងជាពីរ៉ាមីដ។រូបសំណាកនេះកសាងដោយសិល្បៈករជនជាតិបារាំងឈ្មោះ អឺដិ (Eude) នៅក្រុងប៉ារីសក្នុងឆ្នាំ១៨៨២។ រោងមណ្ឌបនេះត្រូវបានសាងសង់បន្ថែមក្រោយពីបានឯករាជ្យពីបារាំងនៅខែវិច្ឆិការឆ្នាំ១៩៥៣ ដោយប្រក់ដំបូលពីលើរូបសំណាកនេះដោយព្រះបាទសម្តេចនរោត្តមសីហនុដើម្បីជាការរំលឹកគុណដល់ព្រះអយ្យកោទួត ព្រះអង្គដែលព្រះអង្គបានបួងសួងសុំឯករាជ្យក្នុងសកម្មភាពបូជនីយកិច្ចទាមទាឯករាជ្យរបស់ព្រះអង្គ។

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

កាលប្រវត្តិ

ទិដ្ឋភាពនៃវត្តព្រះកែវមរកតឆ្នាំ១៩០៤

វត្តឧបោសថ​រតនារាម​ ហៅម្យ៉ាងទៀតថា វត្តព្រះកែវមរកត វត្តនេះស្ថិតនៅផ្នែកខាងត្បូងក្នុងបរិវេណនៃព្រះបរមរាជវាំង សំណង់ដែលសំខាន់ជាងគេគឺមានទីតាំងស្ថិតនៅចំកណ្តាលគឺ ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា វត្តព្រះកែវមរកត (ជាទូទៅជនបរទេសតែងតែហៅថា វត្តប្រាក់) កសាងឡើងរវាងឆ្នាំ១៨៩២​ និង ឆ្នាំ១៩០៣ ដោយព្រះបាទនរោត្តម ស្របទៅតាមស្ថាបត្យកម្មខ្មែរបុរាណ ហើយត្រូវបានប្រារព្ធពិធីបច្ចុះសីមាត្រូវបានធ្វើឡើង នៅថ្ងៃទី៨កើត ខែមាឃ ឆ្នាំខាល​ ព.ស​២៤៤៥ ត្រូវនឹងថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ទី៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩០៣។ វត្តអារាមនេះត្រូវបានរុះរើនិងត្រូវបានសាងសង់ឡើងវិញជាបេតុងដោយរក្សារចនាបទស្ថាបត្យកម្មដូចដើមដែលមានកំរាលឥដ្ឋនិងសសរធ្វើពីថ្មម៉ាបនាំចូលពីប្រទេសអ៊ីតាលីនិងបានជួសជុលឡើងវិញជានៅឆ្នាំ១៩៦២ តាមរចនាបទនៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរសម័យទំនើបដោយព្រះបាទសម្តេចនរោត្តមសីហនុ និងមាតារបស់ព្រះអង្គគឺ ស៊ីសុវត្ថិ កុសមៈ វត្តនេះត្រូវបានគេហៅថា វត្តឧបោសថរតនារាម ដោយសារតែព្រះមហាក្សត្រប្រារព្ធធ្វើពិធីសមាទានឧបោសថសីលជារៀងរាល់ថ្ងៃសីលព្រមទាំងប្រារព្វពិធីបុណ្យផ្សេងៗនៅទីនេះដោយព្រះរាជវង្សានុវង្សនិងមន្តី្រអ្នកមុខអ្នកការទៅតាទំនៀមទំលាប់ព្រះពុទ្ធសាសនាទៀតផង។ ហើយបន្ទាប់មក វត្តព្រះកែវមរកតក៏ត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយព្រះករុណាព្រះបាទសម្តេចនរោត្តម សីហនុ ដើម្បីបួសជាព្រះសង្ឃរយៈពេលមួយព្រះវស្សាគឺ នៅថ្ងៃទី ៣១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ១៩៤៧ ។ វត្តព្រះកែវមរកត ជាវត្តដែលបានបន្សល់ទុកនូវវត្ថុមានតម្លៃជាច្រើន​​​​​ ដោយមានរូបបដិមាមួយអង្គធ្វើអំពីត្បូងមានតម្លៃដែលមានពណ៌ដូចត្បូងមរកតដែលតម្កល់ទុកក្នុងព្រះវិហារនេះគឺ ព្រះកែវមរកត។ វត្តនេះត្រូវបានអ្នកទេសចរបរទេសនិយមតែងតែហៅថា វត្តប្រាក់ ដោយសារតែកំរាលឥដ្ឋធ្វើអំពីប្រាក់សុទ្ធ ដែលមានចំនួន៥៣២៩ផ្ទាំង វត្ថុសិល្បៈដែលដាក់តាំងដែលនៅក្នុងព្រះវិហារនេះមានចំនួន ១៦៥០ ដែលភាគច្រើនជាពុទ្ធបដិមាធ្វើពីមាសប្រាក់សំរឹទ្ធនិងមានតុបតែងដោយត្បូងមានតម្លៃដូចជាពេជ្រ ត្បូងទទឹម ត្បូងកណ្តៀងនិងត្បូងមានតម្លៃដទៃទៀត។

ព្រះចេតិយព្រះមហាក្សត្រ

ព្រះចេតិយព្រះបាទអង្គដួង

ព្រះចេតិយព្រះបាទអង្គឌួងស្ថិតនៅខាងត្បូងនៃរូបបដិមាព្រះបាទនរោត្តមដែលត្រូវជាព្រះអយ្យកោលួត ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ។ ព្រះចេតិយនេះបានកសាងនៅថ្ងៃទី១៣ខែមិនាឆ្នាំ១៩០៨។ ឆ្នាំ១៨៤០ ព្រះបាទអង្គឌួងបានគ្រងរាជ្យនៅវាំងស្បែក ស្រុកពញាឮ លុះដល់ឆ្នាំ១៨៤៧ ទើបទ្រង់បានត្រូវអភិសេកឲ្យឡើងសោយរាជ្យជាព្រះមហាក្សត្រនៅឧដុង្គ។ ព្រះបាទអង្គឌួងយាងចូលទិវង្គតនៅក្រុងឧដុង្គហើយព្រះបរមធាតុត្រូវបានតម្កល់នៅព្រះចេតិយនៅលើភ្នំឧដុង្គដែលមានចំងាយ៤០គីឡូម៉ែតនៃភាគខាងជើងនៃទីក្រុងភ្នំពេញ។ ក្រោយមកព្រះបរមធាតុត្រូវបានយកមកតម្កល់នៅព្រះចេតិយដែលស្ថិតក្នុងបរិវេណវត្តព្រះកែវមរកតនេះ។

ចេតិយព្រះបាទនរោត្តម

ព្រះចេតិយព្រះបាទនរោត្តម

នៅផ្នែកខាងជើងនៃរូបសំណាកព្រះបាទនរោត្តមមានព្រះចេតិយមួយដែលសាងសង់នៅថ្ងៃទី១៣ខែមិនាឆ្នាំ១៩០៨សម្រាប់តម្កល់ព្រះបរមធាតុសម្តេចនរោត្តមដែលជាព្រះអយ្យកោទួត របស់ព្រះករុណាសម្តេចនរោត្តមសីហនុ។

ព្រះបាទនរោត្តម(១៨៣៤–១៩០៤) សោយរាជ្យជាស្ដេចនៃ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ពីឆ្នាំ១៨៥៩ ដល់​ឆ្នាំ ១៩០៤។ ទ្រង់​ជា​ព្រះ​រាជ​បុត្រ​ច្បង​នៃ​សម្ដេចព្រះអង្គឌួង ។ ព្រះ​បាទ​នរោត្តម​ត្រូ​វ​បាន​គេ​ចាត់​ទុកថា​ជា​ស្តេច​​ខ្មែរ​ទី១​នៃ​សម័យ​ខ្មែរទំនើបក្រោមអាណានិគមនិយមបារាំង។ ទ្រង់​ត្រូវ​បាន​គេស្គាល់​ច្បាស់​ដោយ​សារ​ការ​ការពារ​ប្រទេស​កម្ពុជា​កុំឲ្យ​បាត់​បង់​ទៅក្នងការដណ្ដើមគ្នារវាងប្រទេសជិតខាង។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦៣​ ដើម្បី​រារាំង​ប្រទេស​ជិតខាង​ដ៏ខ្លាំង​ទាំងពីរ កុំ​ឲ្យ​យក​ទឹក​ដី​កម្ពុជា​បាន​ ទ្រង់​បាន​អញ្ជើញ​បារាំង​ឲ្យ​មក​ធ្វើ​ជា​អាណាព្យាបាល​ប្រទេស​កម្ពុជា។ព្រះអង្គបានផ្លាស់រាជធានីពីឧដុង្គមកក្រុងចតុមុខមង្គលនៅឆ្នាំ១៨៦៦។

ព្រះចេតិយព្រះបាទនរោត្តមសុរាម្រឹត

ព្រះចេតិយព្រះបាទនរោត្តមសុរាម្រឹត

ព្រះចេតិយព្រះបាទសុរាម្រឹត ស្ថិតនៅផ្នែកនិរតីនៃព្រះវិហារព្រះកែវមរកត។ ព្រះចេតិយនេះកសាងតាមបែបរចនាបទខ្មែរ (បន្ទាយស្រី)ដែលមានក្បូក្បាច់ល្អប្រណិត។ ព្រះចេតិយនេះសំរាប់តម្កល់ព្រះអដ្ឋិធាតុរបស់ព្រះអយ្យកោនិងព្រះអយ្យការបស់ព្រះបាទនរោត្តមសីហមុនី។ ព្រះចេតិយនេះតម្កល់ព្រះអដ្ឋិធាតុរបស់ព្រះបាទសុរាម្រឺតដែលបានចូលទីវង្គតនៅឆ្នាំ១៩៦០និងតម្កល់ព្រះអដ្ឋិធាតុរបស់សម្ដេចមហាក្សត្រីយានី កុសុមៈនារីរតន៍ដែលបានយាងចូលទីវង្គតនៅថ្ងៃទី២៧ខែមេសាឆ្នាំ១៩៧៥នៅឯទីក្រុងប៉េកាំងនៃសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន។

ព្រះចេតិយព្រះអង្គម្ចាស់នរិន្រ្ទពង្ស

ចេតិយនេះបានដាក់ព្រះបរមធាតុរបស់ ព្រះអង្គម្ចាស់នរិន្រ្ទពង្ស គឺជាព្រះអនុជរបស់ព្រះបាទសម្ដេចនរោត្តម សីហមុនី សុគតដោយសារតែរោគាពាធនៅឆ្នាំ២០០៣។

ប្រាង្គគន្ធបុប្ផា

ប្រាង្គគន្ធបុប្ផា

ប្រាង្គគន្ធបុប្ផា គឺជាប្រាង្គកសាងតាមលំនាំប្រាសាទបន្ទាយស្រី ត្រូវបានសាងសង់នៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ ១៩៦០ សម្រាប់តម្កល់ព្រះបរមធាតុរបស់អង្គម្ចាស់ក្សត្រីត្រូវជាបុត្រីសំណព្វរបស់ព្រះបាទនរោត្តមសីហនុ ដែលទ្រាំត្រូវបានសុគតនៅក្នុងព្រះជន្ម៤ ព្រះវស្សាដោយសាររោគាពាធ ។

ព្រះត្រៃបិដក

ព្រះត្រៃបិតក ជាគម្ពីរ ឬ ជាឃ្លាំង ឬ កញ្ជើរសម្រាប់ផ្ទុក នូវពុទ្ធវច្ចនៈដែលមានសរុប ៨៤០០០ ធម្មកន្ធ គឺជា មូលដ្ឋានទ្រឹស្ដី ទ្រទ្រង់ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ព្រះត្រៃបិដកត្រូវចែកចេញជា៣គម្ពីរសំខាន់ៗ មានដូចជា ៖ ក. វិន័យបិតក ៖ (មាន ២១០០០ធម្មកន្ធ ត្រូវ ៥គម្ពីរ ហើយចែកជា ១៣ភាគ) ជាគម្ពីរដែលស្ដីអំពីច្បាប់ ក្រិត្យក្រម ដែលព្រះព ុទ្ធបានបញ្ញត្តិហាមប្រាមនិងទ្រង់អនុញ្ញាតិ្ត ទុកជាគោលប្រព្រឹត្តិប្រតិបត្តិនៃបព្វជិតនិងគ្រហស្ថ ។ ខ. សុត្តន្តបិតក ៖ (មាន ២១០០០ធម្មកន្ធ ត្រូវ ៥គម្ពីរ ហើយចែកជា ៦៤ភាគ) ជាកម្រងនៃពុទ្ធិ ផ្នែកព្រះសូត្រ ដែលនិយាយអំពីអំពើល្អ និងអាក្រក់ ការធ្វើបុណ្យទានជាដើម ។ គ. អភិធម្មបិតក ៖ (មាន ៤២០០០ធម្មកន្ធ ត្រូវ ៧គម្ពីរ ហើយចែកជា ៣៣ភាគ) ជាកម្រងទស្សនៈពុទ្ធិដែល និយាយអំពី បរមត្ថវិជ្ជាប្រកបដោយអត្ថ បួនយ៉ាងគឺ ចិត្ត ចេតសិក រូប និព្វាន ។

ភូមិសាស្ត្រ

វត្តនេះស្ថិតនៅខាងត្បូងនៃផ្ទៃព្រះបរមរាជវាំង ដែលហ៊ុំព័ទ្ធទៅដោយថែវរាងខ្ពស់ស្រឡះ។ នៅតាមបណ្តោយថែវនេះ គែធ្លាប់បានប្រើប្រាស់​ជា​ថ្នាក់រៀនភាសាបាលី សំរាប់​ព្រះសង្ឃដែលគង់នៅតាមវត្តក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ និង​តាមបណ្តា​ខេត្ត​មួយចំនួន មុនពេលបង្កើតសាលាបាលីនៅភ្នំពេញ នាថ្ងៃទី១៦ខែធ្នូឆ្នាំ១៩៣០។ វត្តព្រះកែវមរកត គឺជាក្រុមប្រាសាទដ៏ស្មុគ្រស្មាញដែលជាកន្លែងស្នាក់នៅផ្លូវការ​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​កម្ពុជា វត្តនេះគ្មានព្រះសង្ឃគង់នៅនោះទេ។ វត្តនេះមានផ្ទៃក្រឡាប្រហែល ១០ ០០០ ម៉ែត្រការ៉េ ហើយរួមបញ្ចូលនូវសំណង់ជាច្រើនដូចជា វត្តព្រះកែវមរកត ភ្នំមណ្ឌល សួនច្បារ និងព្រះចេតិយ។ វត្តព្រះកែវមរកតដែលជាសំណង់ដ៏សំខាន់បំផុតនៅក្នុងបរិវេណនោះ ដែលបានទុកដាក់នូវវត្ថុបុរាណព្រះពុទ្ធសាសនាដ៏មានតម្លៃជាច្រើន រួមទាំងរូបបដិមាព្រះពុទ្ធកែវមរកត ដែលធ្វើពីត្បូងមរកតហើយត្រូវបានចាត់ទុកថាជាវត្ថុសក្តិសិទ្ធិបំផុតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ទីតាំងរបស់វត្តនៅចំកណ្តាលទីក្រុងភ្នំពេញ ក៏ធ្វើឱ្យមានភាពងាយស្រួលដល់ភ្ញៀវទេសចរ និងអ្នកទេសចរដែលចង់ស្វែងយល់ពីប្រវត្តិសាស្រ្តដ៏សម្បូរបែប និងសារៈសំខាន់នៃវប្បធម៌របស់ខ្មែរ។

ទិដ្ឋភាពទូទៅនៃវត្តព្រះកែវមរកត

ចំណាំ

ដោយភាគច្រើនពលរដ្ឋខ្មែរជាច្រើនបែរជាលើកយកប្រវត្តិព្រះកែវមរកតមកទាំងខុស ចម្លងពីជនបរទេសសៀម ឬ បរទេសផ្សេងៗ ។ ឬ បញ្ចូលពាក្យពេជន៍បន្ថែមដោយខ្លួនឯងដោយខ្វះការស្រាវជ្រាវ ។

រូបគំនូរលើជញ្ជាំងថែវនៃព្រះវិហារ

នៅលើជញ្ជាំងថែវមានរូបគំនូរបុរាណដែលនិទានពិរឿងរាមកេរ្តិ៍ ពីដើមដល់ចប់។ គំនូរនេះត្រូវបានគូរឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩០៣-១៩០៤ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ ឧកញ្ញា ទេពនិមិត្ត ឆ្លាក់​រួម​ជាមួយ​វិចិត្រករ​ខ្មែរ​ចំនួន៤០នាក់។ គំនូរនេះចាប់ផ្តើមរឿងពីថែវខាងកើតផ្នែកខាងត្បូងទៅ ព័ទ្ធមួយជុំថែវទាំងមូលដែលមានប្រវែង៦៤២ម៉ែត្រ និងកំពស់៣ម៉ែត្រ។ ដូចនេះមានន័យថា គេ​មើល​ថែវ​គំនូរនេះ​តាមរង្វង់ប្រទក្សិណ។ គំនូរបុរាណនៅជុំវិញថែវ រឿងរាមកេរ្តិ៍បានបង្ហាញពីលក្ខណៈពិសេសរបស់ប្លែកដែលពុំមែនផ្តិតយក ឬក៏​ចំលង​ទាំងស្រុង​ពីរឿងរាមាយណៈ​របស់​ឥណ្ឌា​ឡើយ​ពីព្រោះ​ក្នុងរឿងរាមកេរ្តិ៍ ដំណើររឿងមានអន្លើខ្លះហាក់បីដូចជាស្ថិតក្នុងភាពអាថ៌កំបាំង ទាល់តែមើលឱ្យឆ្ងាយតៗទៅមុខ ទើប​ដឹង​ដំណើរ​ប្រវត្តិ​រឿងខាងក្រោមវិញ។ ឬ​មួយ​ទាល់តែ​ដឹង​រឿង​បែប​រាមាយណៈខ្លះ ទើបឆាប់យល់។ ខ្លឹមសាររឿងរាមកេរ្តិ៍នេះ ត្រូវបានគេបកស្រាយឈុតខ្លះជាល្ខោនខោល​​ស្បែកធំ ឬធ្វើជារូបចំលាក់ផ្សេងៗ និង​ប្រើ​ជាការទស្សន៏ទាយ​របស់ហោរា​មើល​ជោជតារាសី។ បច្ចុប្បន្ននេះគំនូរទាំងនេះមានសភាពទ្រុឌទ្រោម និង​រលុប​បាត់​បន្តិចម្តងៗ​ដោយ​សារ​ធាតុអាកាស និងមេរោគស៊ីថ្ម ព្រមទាំងការបំផ្លិចបំផ្លាញដោយមនុស្ស។ នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ១៩៨៥ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានសហការជាមួយរដ្ឋាភិបាលប៉ូឡូញ លើកគំរោងការការពារ និងជួសជុលរូបគំនូរ តែការជួសជុលរូបគំនូរនោះដំណើរការបានតែ ៥ឆ្នាំប៉ណ្ណោះ ក្រោយ​មក​ក៏​ត្រូវ​បានបញ្ចប់ ដោយ​មកពីថវិកាសំរាប់ចំណាយលើគំរោងនេះផុតកំណត់។​ ដោយមានព្រះរាជបណ្តាំពីព្រះករុណាព្រះករុណាព្រះបាទសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ក្នុងឆ្នាំ២០១៥គេបានលើកគម្រោងជួសជុលគំនូរទាំងនេះម្តងទៀតដោយមានការសហការដេាយក្រុមជាងមកពីបរទេស និងជាងខ្មែរជាច្រើនរូបទៀត។ តទៅគេសង្ឃឹមយ៉ាងមុតមាំថាកូនខ្មែរជំនាន់ក្រោយនឹងបានឃើញគំនូរដ៏ល្អវិសាសវិសាលនេះឡើងវិញ។

រូបភាព

• 
  វត្តព្រះកែវមរកតកសាងឆ្នាំ ១៩០៤
• 
  គំនូរថែរជញ្ជាំងប្រាសាទ វត្តកែវមរកត
• 
  គំនូរថែរជញ្ជាំងប្រាសាទ វត្តកែវមរកត
• 
  គំនូរថែរជញ្ជាំងប្រាសាទ វត្តកែវមរកត
• 
  ទិដ្ឋភាពសួនច្បារវត្តព្រះកែវមរកត
• 
  ក្លោងទ្វារវត្តព្រះកែវមរកត
• 
  រូបសំណាក់ជិះសេះរបស់សម្ដេចនរោត្តម

ទិដ្ឋភាពនៃបរិវេណវត្តព្រះកែវមរកត

កំណត់ត្រា

• ឯកសារចងក្រង ដោយលោក Mr.Félix Gaspard Faraut (1846‒1911). Faraut visited Cambodia ... with epoch 11 March 544 BCE, the day of the Buddha emerald.
• ឯកសារចងក្រង The Journal of Asian Studies:​ (1956) Attacks on Angkor before 1430
• ឯកសារចងក្រង ដោយទស្សនាវដ្ដី កម្ពុជាសូរីយ៉ា ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យកម្ពុជា (1941)
• សាស្ត្រស្លឹករឹត វត្តកោកកាក ខេត្តកណ្ដាល
• សាស្ត្រស្លឹករឹត វត្តទឹកវិក ខេត្តកណ្ដាល
• ឯកសារចងក្រង មហាបុរេសខ្មែរ ភាគ១ ដល់ភាគទី៧ របស់លោក អេង សុត និង លីមយ៉ាន (1969)