វត្តព្រះកែវមរកត

ព្រះវិហារ ព្រះកែវមរកត
​​
ព្រះវិហារព្រះកែវមរកតនាព្រះបរមរាជវាំង
ឈ្មោះផ្លូវការណ៍	ព្រះវិហារ ព្រះកែវមរកត
ស្ថាប័ត្យកម្ម	ដោយលោក ទេព និមិត្រម៉ក់
ព្រះវិហារ	កសាងដោយព្រះបាទ នរោត្ដម ឆ្នាំ (១៩៨៥-១៩០២)
សាងសង់ឡើងវិញ	(១៩៦២) ដោយម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ ស៊ីសុវត្ថិ កុសមៈ
ឈ្មោះផ្សេងទៀត	វត្តព្រះកែវមរកត ឬ វត្តប្រាក់

ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត (English: Preah Vihear Preah Keo Morakot​ or Emerald Buddha Vihara) ត្រូវបានកសាងឡើង​នៅចន្លោះឆ្នាំ (១៨៨៥-១៩០២) តាមលំនាំ​ស្ថាប័ត្យកម្មខ្មែរ នៃសំណង់ឈើក្នុងរាជ្យព្រះបាទនរោត្ដម ក្រោយមកត្រូវបានរុះរើ​សាងសង់ជាថ្មីឡើងវិញនៅក្នុងឆ្នាំ ​១៩៦២ ក្នុងរាជ ព្រះមហាក្សត្រិយានី ស៊ីសុវត្ថិ កុសមៈ ។ "ព្រះវិហារកែវមរកត" ជាព្រះវិហារ ដែលរក្សាទុកដាក់នៅរតនៈសម្បត្តិជាតិជាច្រើន មានដូចជា ៖ បដិមាព្រពុទ្ធសាងអំពីមាសប្រាក់ សំរិទ្ធ និង រតនៈវត្ថុជាច្រើនទៀត ជាពិសេសគឺ បដិមាព្រះពុទ្ធធ្វើពីត្បូងមរកត (Emerald) ដែលអ្នកគ្រប់គ្នាហៅថា ព្រះកែវមរកត ហើយបដិមា ព្រះពុទ្ធធ្វើពីត្បូងមរកត ស.វទី១៤ ក្នុងរាជស្ដេចលំពែងរាជា យកមកប្រសិទ្ធីក្នុងពិធីស្រង់ព្រះតែមួយលើកគត់ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៦៥ និងការបាត់បង់ពិតប្រាកដនៅក្នុងសម័យសង្គ្រាមកម្ពុជា (១៩៧០-១៩៧៩) ។

ប្រវត្តិ ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត

រូបបដិមាព្រះសិរិអារ្យមេត្រីដែលធ្វើពីមាសទម្ងន់៩០គីឡូក្រាម និងបញ្ចុះនូវគ្រាប់ពេជ្រចំនួន ៩៥៨៤ គ្រាប់

ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត ពុំមានព្រះសង្ឃគង់នៅទេ ដូចនេះ ព្រះបាទសម្តេច​ព្រះ នរោត្តម សីហនុ ទៅគង់នៅទីនោះ ក្នុង​ពេល​ព្រះអង្គលោកសាង ព្រះផ្នួស​រយៈពេល​មួយព្រះវស្សា (នាថ្ងៃទី១៤កើត ខែទុតិយសាធ ឆ្នាំកុរ នព្វស័ក ព.ស២៤៩០ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី៣១ ខែកក្តដា ឆ្នាំ១៩៤៧) លោក បានបួសជាភិក្ខុសង្ឃ និង បានយក ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត ធ្វីជា​ទីកន្លែងសំណាក់ធម៌ ក្នុងការប្រ​កាន់យក ​ឧបោសថសីល​ ភាពដែលចម្រើនជាព្រះធម៌ ជារៀង​រាល់​ថ្ងៃ។ ដោយសារតែ ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត មានអង្គក្សត្របួសជាភិក្ខុសង្ឃទើប ព្រះវិហារនេះ ត្រូវបានគេដាក់ឈ្មោះថ្មីបន្ថែមថា វត្តឧបោសថ ព្រះជិនរង្សីរាជានរោត្ដម រតនារ៉ាម (English: Wat​ Ubaosoth Preahchin Rangsey Reachea Norodom Ratanaram) ដែលមានន័យថា វត្តព្រធម៌ជាព្រះនៃពន្លឺរាជានរោត្ដមបរមរតនកោដ្ឋរតនៈសម្បត្តិរាសីចក្រ (English: The meaning: The Dharma Pagoda God of the Light King Norodom​ Wealth Aries) ព្រះវិហារនេះត្រូវបានគេហៅថាព្រះវិហារព្រះកែវមរកត​​​​​ដោយសាមានរូបបដិមាមួយអង្គធ្វើអំពីត្បូងមានតម្លៃដែលច្នៃចេញពីត្បូងមរកតដែលតម្កល់ទុកក្នុងព្រះវិហារនេះ។ព្រះវិហារនេះត្រូវបានអ្នកទេសចរបរទេសហៅថាវត្តប្រាក់ ដោយសារតែកំរាលឥដ្ឋធ្វើអំពីប្រាក់ កម្រាលឥដ្ឋទាំងមូលក្រាលដោយប្រាក់ដែលមានចំនួន ៥៊៣២៩ ផ្ទាំង ដែលក្នុងមួយផ្ទាំងមានទម្ងន់ ១.១២៥ គីឡូក្រាម។ វត្ថុសិល្បៈដែលដាក់តាំងដែលនៅក្នុងព្រះវិហារនេះមានចំនួន ១៦៥០ ដែលភាគច្រើនជាពុទ្ធបដិមាធ្វើពីមាសប្រាក់សំរឹទ្ធនិងមានតុបតែងដោយត្បូងមានតម្លៃដូចជាពេជ្រ ត្បូងទទឹម ត្បូងកណ្តៀងនិងត្បូងមានតម្លៃដទៃទៀត រីឯភាពល្បីល្បាញមួយទៀតគឺរូបបដិមាព្រះសិរិអារ្យមេត្រីដែលធ្វើពីមាសទម្ងន់៩០គីឡូមាស និងបញ្ចុះនូវគ្រាប់ពេជ្រចំនួន ៩៥៨៤ គ្រាប់ដែលមួយគ្រាប់ដែលធំជាងគេមានទំហំ ២៥ការ៉ាត់ ។ ព្រះសិរិអារ្យមេត្រីមាស នេះ ធ្លាប់មានប្រវត្តិជាមួយ អាណាចក្រលានឆាង (Lan Xang) ប្រទេស ឡាវ បច្ចុប្បន្ន គឺមានរូបរាង្គដូចគ្នាទៅ និង ព្រះបាង (Phra Bang) របស់ឡាវ ដែលជាអំណោយស្ដេចរបស់កម្ពុជា ប្រទានទៅឲ្យស្ដេចឡាវ ព្រះនាម ហ្វាងាំ (Fa Ngum) ក្នុងពេលដែលស្ដេចថៃ លើកទ័ពឈ្លានពានតំបន់ ក្រុងអង្គរ (1352 - 1357) ក្នុងរាជព្រះបាទ សុរីយ៉ាវង្ស ។ ព្រះសិរអារ្យមេត្រី បានបង្កើតនៅក្នុងសិក្ខាសាលានៅវិមានអំឡុងឆ្នាំ ១៩០៦ និង ១៩០៧ ដោយព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិនៃប្រទេសកម្ពុជា។ ជញ្ជាំងដែលព័ទ្ធជុំវិញសំណង់នានាត្រូវបានគ្របដោយផ្ទាំងគំនូររាមកេរ្តិ៍ដែលគូរនៅឆ្នាំ ១៩០៣-១៩០៤ ដោយវិចិត្រករខ្មែរដឹកនាំដោយស្ថាបត្យករនៃវត្តប្រាក់ឧកញ៉ាទេពនិមិត្រម៉ក់។ រឿងព្រេងនិទានរបស់ព្រះគោព្រះកែវក៏ត្រូវបានតំណាងដោយរូបចម្លាក់ពីរនេះដែរ ដោយធ្វើការកែសម្រួលខ្លឹមសារនិងឆ្នាំនៃរឿង។

ប្រវត្តិ ព្រះកែវមរកត

ព្រះកែវមរកត កម្ពុជា ស.វទី១៧

យោងតាមកំណត់ត្រា​របស់កម្ពុជា របស់លោក ទេពពិទូរ ឈឹម ក្រសេម ឬ "ក្រសេមគន្ធៈបណ្ឌិត" ចុះផ្សាយក្នុងទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជា​សុរិយា កិច្ចកាល លើកទី9 ឆ្នាំ (1950) ព្រះកែវមរកត (អង់គ្លេស: Emerald Buddha) កំពុងស្ថិត​នៅប្រទេស ស្រីលង្កា (អង់គ្លេស: Sri Lanka) ក្នុងរាជស្ដេច "លង្កស្សរាជ" ដែលបានតម្កល់ បដិមា (Statue) "ព្រះកែវមរកត" ​ក្នុងមហាវិហារ មេឃគិរី ដែលជាទីសិក្សាសំណាក់ធម៌យ៉ាងធំ ហាក់ដូចជា មហាវិទ្យាល័យ បរិយត្តិធម៌ក្នុងសម័យនោះ ។ គ្រានោះដែលមានស្ដេចភូមា (បច្ចុប្បន្នជា​ប្រទេស មីយ៉ាន់ម៉ា​) ព្រះនាម "អនុរុទ្ធ" (អង់គ្លេស: Anawrahta) ទ្រង់បានធ្វើបដិសណ្ឋារៈ រឹតចំណងការទូតសាសនា ជាមួយស្ដេច "លង្កស្សរាជ" ទ្រង់បានសុំចំចម្លង ព្រះត្រៃបិដក ជាភាសា​បាលី ១ចប់ និងប្រែជាភាសាលង្កា ១ចប់ទៀត ហើយព្រះអង្គសូមរតនា សុំព្រះកែវមរកត ជាទីគោរពរំលឹកដល់ពុទ្ធសាសនាផងដែរ ហើយព្រះបាទ លង្កស្សរាជ ក៏យល់ព្រមថ្វាយតាមសំណើរនេះ ។ កាលបើចម្លងចប់ហើយ ព្រះបាទ អនុរុទ្ធ ក៏បញ្ជូនព្រះត្រៃបិដក ជាភាសាបាលី ដាក់សំពៅ ១ និង ឱ្យជញ្ជូន ព្រះត្រៃបិដកសម្រាយព្រមទាំង បដិមា ព្រះកែវមរកត ដាក់សំពៅ ១ទៀត រីឯ ព្រះអង្គទ្រង់គង់នៅសំពៅ ដែលដាក់ព្រះត្រៃបិដកបាលី សំពៅទាំង២ បានបើកចាកចេញពីកោះលង្កា កាត់តាមមហាសមុទ្រឥណ្ឌា (អង់គ្លេស: India Ocean) សំដៅមកប្រទេសភូមា តែកាលមកដល់កណ្ដាលសមុទ្រ សំពៅទាំង២ បានជួបព្យុះបក់បោក សំពៅដែលផ្ទុកព្រះត្រៃបិដកសម្រាយព្រមទាំង បដិមា ព្រះកែវមរកត បានរសាត់មកដល់ត្រោយសមុទ្រ ត្រង់ខែត្របន្ទាយមាសនៃ អាណាចក្រខ្មែរ ភាគខាងត្បូង ។ ក្រមការខែត្រចាប់សំពៅនេះបាន ក៏នាំយក ព្រះត្រៃបិដកសម្រាយ ព្រមទាំង បដិមា ព្រះកែវមរកត មកថ្វាយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះនាម "សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១" (អង់គ្លេស: Suryavarman I) នៅក្រុង "ស្រីយសោធរៈបុរៈ" (អង់គ្លេស: Yashodharapura) ទ្រង់សោមនស្សណាស់ឱ្យទទួលទុកក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ក្នុងរវាងឆ្នាំ ១០៤០ នៃគ​.សករាជ ។ ក្រោយមកក្នុងរវាងឆ្នាំ ១០៤៤ នៃគ.សករាជ ព្រះបាទ អនុរុទ្ធ ដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ នៃអាណាចក្របាកាន បានជ្រាបដឹងដំណឹងនេះទ្រង់បានត្រាសបញ្ជារ ឱ្យរាជបំរើនាំរាជសារមកស្នើសុំយករបស់ទាំងនេះត្រឡប់ទៅវិញ ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១ ក៏យល់ព្រម​ប្រគល់រាល់របស់ដែលបានមកពីសំពៅនោះទៅវិញទាំងអស់ លើកលែងតែបដិមា ព្រះកែវមរកត ទ្រង់សូមរក្សាទុកក្នុងព្រះនគរ ដើម្បីជាការគោរពបូជា ដូចនេះ បដិមា ព្រះកែវមរកត បានស្ថិតក្នុងប្រទេសកម្ពុជាដោយអាការយ៉ាងនេះ ។​

ព្រះត្រៃបិដក

ព្រះត្រៃបិតក ជាគម្ពីរ ឬ ជាឃ្លាំង ឬ កញ្ជើរសម្រាប់ផ្ទុក នូវពុទ្ធវច្ចនៈដែលមានសរុប ៨៤០០០ ធម្មកន្ធ គឺជា មូលដ្ឋានទ្រឹស្ដី ទ្រទ្រង់ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ព្រះត្រៃបិដកត្រូវចែកចេញជា៣គម្ពីរសំខាន់ៗ មានដូចជា ៖ ក. វិន័យបិតក ៖ (មាន ២១០០០ធម្មកន្ធ ត្រូវ ៥គម្ពីរ ហើយចែកជា ១៣ភាគ) ជាគម្ពីរដែលស្ដីអំពីច្បាប់ ក្រិត្យក្រម ដែលព្រះពុទ្ធបានបញ្ញត្តិហាមប្រាមនិងទ្រង់អនុញ្ញាតិ្ត ទុកជាគោលប្រព្រឹត្តិប្រតិបត្តិនៃបព្វជិតនិងគ្រហស្ថ ។ ខ. សុត្តន្តបិតក ៖ (មាន ២១០០០ធម្មកន្ធ ត្រូវ ៥គម្ពីរ ហើយចែកជា ៦៤ភាគ) ជាកម្រងនៃពុទ្ធិ ផ្នែកព្រះសូត្រ ដែលនិយាយអំពីអំពើល្អ និងអាក្រក់ ការធ្វើបុណ្យទានជាដើម ។ គ. អភិធម្មបិតក ៖ (មាន ៤២០០០ធម្មកន្ធ ត្រូវ ៧គម្ពីរ ហើយចែកជា ៣៣ភាគ) ជាកម្រងទស្សនៈពុទ្ធិដែល និយាយអំពី បរមត្ថវិជ្ជាប្រកបដោយអត្ថ បួនយ៉ាងគឺ ចិត្ត ចេតសិក រូប និព្វាន ។

ទីតាំង

វត្តនេះស្ថិតនៅខាងត្បូងនៃផ្ទៃព្រះបរមរាជវាំង ដែលហ៊ុំព័ទ្ធទៅដោយថែវរាងខ្ពស់ស្រឡះ។ នៅតាមបណ្តោយថែវនេះ គែធ្លាប់បានប្រើប្រាស់​ជា​ថ្នាក់រៀនភាសាបាលី សំរាប់​ព្រះសង្ឍ​ដែល​គង់​នៅ​តាមវត្តក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ និង​តាមបណ្តា​ខេត្ត​មួយចំនួន មុនពេលបង្កើតសាលាបាលីនៅភ្នំពេញ នាថ្ងៃទី១៦ខែធ្នូឆ្នាំ១៩៣០។

ចំណាំ

ដោយភាគច្រើនពលរដ្ឋខ្មែរជាច្រើនបែរជាលើកយកប្រវត្តិព្រះកែវមរកតមកទាំងខុស ចម្លងពីជនបរទេសសៀម ឬ បរទេសផ្សេងៗ ។ ឬ បញ្ចូលពាក្យពេជន៍បន្ថែមដោយខ្លួនឯងដោយខ្វះការស្រាវជ្រាវ ។

រូបគំនូរលើជញ្ជាំងថែវនៃព្រះវិហារ

នៅលើជញ្ជាំងថែវមានរូបគំនូរបុរាណដែលនិទានពិរឿងរាមកេរ្តិ៍ ពីដើមដល់ចប់។ គំនូរនេះត្រូវបានគូរឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩០៣-១៩០៤ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ ឧកញ្ញា ទេពនិមិត្ត ឆ្លាក់​រួម​ជាមួយ​វិចិត្រករ​ខ្មែរ​ចំនួន៤០នាក់។ គំនូរនេះចាប់ផ្តើមរឿងពីថែវខាងកើតផ្នែកខាងត្បូងទៅ ព័ទ្ធមួយជុំថែវទាំងមូលដែលមានប្រវែង៦៤២ម៉ែត្រ និងកំពស់៣ម៉ែត្រ។ ដូចនេះមានន័យថា គេ​មើល​ថែវ​គំនូរនេះ​តាមរង្វង់ប្រទក្សិណ។ គំនូរបុរាណនៅជុំវិញថែវ រឿងរាមកេរ្តិ៍បានបង្ហាញពីលក្ខណៈពិសេសរបស់ប្លែកដែលពុំមែនផ្តិតយក ឬក៏​ចំលង​ទាំងស្រុង​ពីរឿងរាមាយណៈ​របស់​ឥណ្ឌា​ឡើយ​ពីព្រោះ​ក្នុងរឿងរាមកេរ្តិ៍ ដំណើររឿងមានអន្លើខ្លះហាក់បីដូចជាស្ថិតក្នុងភាពអាថ៌កំបាំង ទាល់តែមើលឱ្យឆ្ងាយតៗទៅមុខ ទើប​ដឹង​ដំណើរ​ប្រវត្តិ​រឿងខាងក្រោមវិញ។ ឬ​មួយ​ទាល់តែ​ដឹង​រឿង​បែប​រាមាយណៈខ្លះ ទើបឆាប់យល់។ ខ្លឹមសាររឿងរាមកេរ្តិ៍នេះ ត្រូវបានគេបកស្រាយឈុតខ្លះជាល្ខោនខោល​​ស្បែកធំ ឬធ្វើជារូបចំលាក់ផ្សេងៗ និង​ប្រើ​ជាការទស្សន៏ទាយ​របស់ហោរា​មើល​ជោជតារាសី។ បច្ចុប្បន្ននេះគំនូរទាំងនេះមានសភាពទ្រុឌទ្រោម និង​រលុប​បាត់​បន្តិចម្តងៗ​ដោយ​សារ​ធាតុអាកាស និងមេរោគស៊ីថ្ម ព្រមទាំងការបំផ្លិចបំផ្លាញដោយមនុស្ស។ នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ១៩៨៥ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានសហការជាមួយរដ្ឋាភិបាលប៉ូឡូញ លើកគំរោងការការពារ និងជួសជុលរូបគំនូរ តែការជួសជុលរូបគំនូរនោះដំណើរការបានតែ ៥ឆ្នាំប៉ណ្ណោះ ក្រោយ​មក​ក៏​ត្រូវ​បានបញ្ចប់ ដោយ​មកពីថវិកាសំរាប់ចំណាយលើគំរោងនេះផុតកំណត់។​ ដោយមានព្រះរាជបណ្តាំពីព្រះករុណាព្រះករុណាព្រះបាទសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ក្នុងឆ្នាំ២០១៥គេបានលើកគម្រោងជួសជុលគំនូរទាំងនេះម្តងទៀតដោយមានការសហការដេាយក្រុមជាងមកពីបរទេស និងជាងខ្មែរជាច្រើនរូបទៀត។ តទៅគេសង្ឃឹមយ៉ាងមុតមាំថាកូនខ្មែរជំនាន់ក្រោយនឹងបានឃើញគំនូរដ៏ល្អវិសាសវិសាលនេះឡើងវិញ។

រូបភាព

• 

  វត្តព្រះកែវមរកតកសាងឆ្នាំ ១៩០៤

• 

  គំនូរថែរជញ្ជាំងប្រាសាទ វត្តកែវមរកត

• 

  គំនូរថែរជញ្ជាំងប្រាសាទ វត្តកែវមរកត

• 

  គំនូរថែរជញ្ជាំងប្រាសាទ វត្តកែវមរកត

• 

  ទិដ្ឋភាពក្នុងវត្តព្រះកែវមរកត

• 

  ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត

• 

  ចេតិយព្រះបាទសុរាម្រឹត

• 
• 

  រូបសំណាក់ជិះសេះ

• 
• 
• 
• 

View of the Silver Pagoda complex

កំណត់ត្រា

• ឯកសារចងក្រង ដោយលោក Mr.Félix Gaspard Faraut (1846‒1911). Faraut visited Cambodia ... with epoch 11 March 544 BCE, the day of the Buddha emerald.
• ឯកសារចងក្រង The Journal of Asian Studies:​ (1956) Attacks on Angkor before 1430
• ឯកសារចងក្រង ដោយទស្សនាវដ្ដី កម្ពុជាសូរីយ៉ា ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យកម្ពុជា (1941)
• សាស្ត្រស្លឹករឹត វត្តកោកកាក ខេត្តកណ្ដាល
• សាស្ត្រស្លឹករឹត វត្តទឹកវិក ខេត្តកណ្ដាល
• ឯកសារចងក្រង មហាបុរេសខ្មែរ ភាគ១ ដល់ភាគទី៧ របស់លោក អេង សុត និង លីមយ៉ាន (1969)