ល្ខោនខោល

ល្ខោនខោល
	Image 1928 by Jules Gervais-Courtellemont - National Geographic Society US Corbis Image.
ឈ្មោះផ្លូវការណ៍	ល្ខោនខោល
ស្ថិតក្នុងល្ខោនហ្លួង	កម្រិតនៃល្ខោនថ្នាក់ខ្ពស់
ឈ្មោះសម្គាល់	ល្ខោនពាក់របាំងមុខ ឬ ល្ខោនមុខខ្មុក
ស្នាព្រះហស្ថ	ជ័យវរ្ម័នទី៥ (ស.វទី១០)
ឆ្នាំប្រកាស UNESCO	ល្ខោនខោល វត្តស្វាយអណ្ដែត ថ្ងៃ ២៨ ខែ វិច្ឆិកា ២០១៨
ជាប់ជាសម្បត្តិ បេតិភណ្ឌពិភពលោកត្រូវការ ជំនួយសង្គ្រោះ	Intangible Cultural Heritage in Need of Urgent Safeguarding.
Link	Lkhon Khol Wat Svay Andet Cultural Heritage-Culture-Sector-UNESCO

ល្ខោនខោល (អង់គ្លេស: Lakhon Khol) គឺជាល្ខោនពាក់របាំងមុខរបស់កម្ពុជា ដែលមានដើមកំណើតនៃការ សម្តែងក្នុងអំឡុងស.វទី១០ ក្នុងរាជព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៥ (គ.ស ៩៦៨-១០០១) ។^[២] យោងតាមរយៈសិលាចរឹក តំបន់ស្ទឹងស្រែង ខេត្តសៀមរាប K.566 គ.សករាជ ៩៧៩ បានពណ៌នាថា៖ អង្គម្ចាស់ម្នាក់នាម "វ្រៈកម្រៈតេងឥសានសិវៈ" លោកគឺ ជាប្រធានក្រុមនាដខោល ដែលត្រូវនាំយកមនុស្សមួយក្រុមពី "ខេត្រវ្យាធៈបុរៈ" ឱ្យទៅបម្រើនារាជវាំង "ជ័យឥន្ទ្រនាគគិរី" នាផ្ទះនាដខោល ។^[៣] បើយោងតាមសៀវភៅល្ខោនខោល របស់ព្រឹទ្ធាចារ្យផ្នែកវប្បធម៌ខ្មែរ និងតែងនិពន្ធ លោក "ពេជ្យ ទុំក្រវ៉ិល" បានសរសេរថា នៅលើសិលាចារឹក K.99 ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុក នាសតវត្សរ៍ទី១០ គេឃើញមានទម្រង់ល្ខោនមួយឈ្មោះ «ភាណី» រ្មាំ ឬរមាំភាណី គឺជាអ្នករាំភាណី សុទ្ធតែជាប្រុស ហើយត្មឹនភាណី គឺតន្រ្តីករសម្រាប់ល្ខោននេះ ក៏សុទ្ធតែជាប្រុសផងដែរ យ៉ាងណាវិញអ្នកប្រវត្តិវិទូផ្នែកវប្បធម៌ប្រវត្តិសាស្ត្រផ្សេងៗទៀត មិនទាន់ទទួលស្គាល់ថាល្ខោនខោល ដាច់ខាតត្រូវតែសម្ដែងតែបុរសនោះទេ ព្រោះមិនទាន់មានប្រភពជាក់លាក់ណាមួយអំពីការលើកឡើងនេះឡើយ ។^[៤] ល្ខោនខោល ត្រូវបានគេជឿថា ជាល្ខោនដែលបំលែងចេញពី ល្ខោនស្បែកធំ ពាក្យខោលដែលជាពាក្យនាមសព្ទ នៅក្នុងវចនានុក្រមរបស់សម្ដេចសង្ឃរាជ ជួន ណាត មានន័យថា ទម្រង់ខ្លី យើងអាចទាញន័យសេចក្ដីបានថា ល្ខោនខោល ជាល្ខោនទម្រង់មួយបែប ដែលលេងជាកំណាត់រឿងខ្លីៗ ពាក្យ ខោល ត្រូវបានជួបប្រទះក្នុងសិលាចរឹកមួយចំនួនទៀតដូចជាៈ សិលាចរឹកនៅវត្តប្រម៉ា ខេត្តសៀមរាប K.1229C ចារឹកនៅ ស.វទី៩ គ.សករាជ ៩៧៩ និយាយពី ពីព្រាហ្មណ៍បុរាហិតម្នាក់ នៅវ្យាធៈបុរៈ បានបញ្ជូនមនុស្សឱ្យទៅបម្រើក្នុងរាជវាំង ក្នុងនោះតម្រូវឱ្យ «វាប» (អានថា៖ វាប៉ៈ) មានន័យថា សាក ឬ មកសម មនុស្ស៦នាក់ត្រូវទៅផ្ទះនាដខោល (ផ្ទះអ្នករាំរបាំខោល) ។ ^[៥]

លក្ខណៈនៃល្ខោនខោល

Characteristics of Lakhon Khol

ល្ខោនខោល មានលក្ខណៈជាល្ខោនពាក់របាំងមុខ ក្នុងការរាំសម្ដែងប្រកបដោយភាពបុិនប្រសព្វ ក្នុងខ្សែរឿងទេវៈថា របស់សាសនាហិណ្ឌូ ឬ ព្រាហ្មណ៍សាសនា ដែលតម្រូវឱ្យតួអង្គទាំងអស់ត្រូវពាក់របាំងមុខ ទៅតាមចរិតលក្ខណៈរបស់តួអង្គនីមួយៗ លើកលែងតែតួអង្គនាងមួយចំនួនប៉ុនណោះ មិនតម្រូវឱ្យពាក់របាំងមុខខ្មុកឡើយ តែតម្រូវឱ្យតួអង្គនាងលាបម្សៅមុខសក្បុស តំណាងឱ្យភាពជាតួអង្គក្នុងប្រភេទរឿងទេវៈ ដូចជា មហាភារតៈ កូរមហាសមុទ្រទឹកដោះ រាមកេរ្តិ៍ (អង់គ្លេស: Mahabharata, Churning of the Ocean of Milk, Reamker) ជាដើម ដែលជាប្រភេទរឿងថ្នាក់ខ្ពស់មិនដូចទៅនិង ខ្សែររឿងនៃមុនស្សទូទៅសម្ដែងឡើយ ដោយគេចាត់ទុកល្ខោនខោលនេះជាល្ខោនហ្លួង ឬ ល្ខោនស្ដេច ដែលមានភាពស្រដៀងទៅនិង របាំព្រះរាជទ្រព្យ តែផ្ទុយត្រង់មួយជាប្រភេទជារបាំ មួយទៀតជាប្រភេទល្ខោនពាក់មុខ ដែលសម្ដែងតែក្នុងពិធីបុណ្យធំៗប៉ុនណោះ និងខុសគ្នាច្រើនចំនុចទៀតទៅលើផ្នែកសំភារៈ ពីព្រោះល្ខោនខោលត្រូវប្រើសំភារៈច្រើន និងគ្រងពណ៌សម្លៀកបំពាក់ទៅតាមប្រភេទនៃចរិតលក្ខណៈរបស់តួអង្គ ។^[៦]

កំណត់ត្រាល្ខោនខោល

Lakhon Khol Record

ល្ខោនខោល ត្រូវបានកត់ត្រាដោយលោក ហេនរី មូហត - (Henri Mouhot) ក្នុងពិធីពិសារភោជនីយអាហារ ជាមួយនិងទស្សនីយភាព ល្ខោនខោល ក្នុងរាជដំណាក់ព្រះបរមរាជវាំង នាក្រុងឧដុង្គ ជាមួយព្រះបាទ អង្គដួង ក្នុងឆ្នាំ 1858 ដែលរៀបរាប់ពីកំណត់ហេតុរបស់លោក ជាមួយនិងទស្សនីយភាព របាំក្បាច់បុរាណរបស់កម្ពុជា ដែលបានបែងចែកជារបាំពីរដែលមានទម្រង់ប្រហាក់ហែលគ្នា មួយជារបាំក្បាច់បុរាណ ដែលសម្ដែងដោយមនុស្សស្រីសុទ្ធ មួយជារបាំពាក់របាំងមុខ ដែលកើតមានក្នុងរាជព្រះបាទអង្គដួង ។ ^[៧] ^[៨] ក្រោយពេលព្រះបាទ អង្គដួងបានសោយព្រះទីវង្គត ប្រទេសថៃមានឥទ្ធិពលកងទ័ពយ៉ាងខ្លាំងមកលើកម្ពុជា បានចូលមកកាត់យក បាត់ដំបង សៀមរាប សុីសុផុន ពីកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ 1867 ហើយបានប្រមូលយកឯកសារ របាំ និងទម្រង់សិល្បៈល្ខោនខោលជាច្រើនពីប្រទេសកម្ពុជា ក្រោយមានកិច្ចការពារ ពីអណាព្យាបាលបារាំងមកលើប្រទេសកម្ពុជា បានកើតមានសង្គ្រាមបារាំង-សៀមកើតឡើង (អង់គ្លេស: Franco-Siamese War) ក្នុងឆ្នាំ 1893 ដែលមានរយៈពេលដល់ ៦ខែ ទើបខាងបារាំងឈ្នះសង្គ្រាមនេះបង្ខំឱ្យសៀមប្រគល់ខេត្ត បាត់ដំបង សៀមរាប សុីសុផុន មកឱ្យកម្ពុជាវិញឆ្នាំ (1904-1907) នៃគ.សករាជ ។^[៩] ល្ខោនខោលបានលិចឡើងម្ដងទៀត នាដើមស.វទី២០ ក្នុងរាជព្រះបាទ ស៊ីសុវត្ថិ នៃកម្ពុជា សម័យកាលកម្ពុជាក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំង (អង់គ្លេស: French protectorate of Cambodia) ល្ខោនខោល តែងត្រូវបានយកមកសម្ដែងជាញឹកញាប់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ក្នុងបរិវេណ ព្រះវិហារព្រះកែវមរកត ដើម្បីឲ្យក្រុមការទូត ឬ ក្រុមប្រវត្តិវិទូបារាំងបានទស្សនា ដើម្បីជាកិច្ចគួរសមក្នុងទំនាក់ទំនងការទូត មិត្តភាព កម្ពុជា-បារាំង ក្នុងនោះមាន ប្រវត្តិវិទូបារាំងម្នាក់ លោក ហ្សក ហ្គ្រូលីយេរ (អង់គ្លេស: George Groslier) ដោយការស្រលាញ់ របាំក្បាច់បុរាណរបស់កម្ពុជា លោកបានចងក្រងជាសៀវភៅកំណត់ត្រា អំពីរបាំក្បាច់បុរាណរបស់កម្ពុជាមានចំណងជើងថា "Danseuses cambodgiennes, anciennes & modernes" ឆ្នាំ ១៩១៣ ។^[១០]

ការដុនដាបនៃល្ខោនខោល

Deterioration of theatrical performances

ល្ខោនខោល បានមកដល់របត់មួយនៃការចុះខ្សោយទស្សនីយ៍ភាពរបស់ខ្លួន ក្នុងអំឡុងកម្ពុជាជួបវិបត្តិសង្គ្រាមលោកលើកទី២ (អង់គ្លេស: World War 2) ឆ្នាំ (1939-1945) ក្រុមអ្នកសម្ដែងល្ខោនខោល ជាច្រើនបានបែកខ្ញែកគ្នាទៅតាមបណ្ដាលខេត្តផ្សេងៗ បានធ្វើឱ្យល្ខោនខោល ក្លាយជាល្ខោនសម្ដែងទៅតាមតំបន់នីមួយៗទៅវិញ ពេលនោះមានប្រវត្តិវិទូរមួយរូបគឺលោក ហ្សក ហ្សឺដេស (អង់គ្លេស: George Cœdès) បានចងក្រងក្នុងសៀវភៅមានចំណងជើងថា (La danse du Cambodge) ក្នុងឆ្នាំ 1944 លោកបានមានប្រសាសន៍ថា "Le mot Khol serait celui queles Cambodgiens emploient pour désigner une variété des grands singes" ប្រែសម្រួលជាខេមរៈភាសា៖ "ពាក្យខោល គឺប្រជាជនកម្ពុជាប្រើដើម្បីកំណត់ការរចនាសត្វស្វាដ៏អស្ចារ្យ និងជាច្រើនប្រភេទ" ។ ^[១១] ល្ខោនខោល បានបន្តក្នុងរាជព្រះបាទ នរោត្ដម សីហនុ ក្នុងឆ្នាំ១៩៤៨ ក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២ បន្ទាប់ពីរៀបចំការហាត់សមល្ខោនខោលឡើងវិញ បន្ទាប់មកទ្រង់បានទៅទស្សនា ល្ខោនខោល របស់វត្តស្វាយអណ្ដែត ខេត្តកណ្ដាល ជាមួយនិងការសំដែងដើម្បីសុំទឹកភ្លៀងនៅក្នុងសហគមន៍ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ការយាងទៅទស្សនារបស់ទ្រង់បានចុះផ្សាយក្នុងទស្សនាវដ្ដី (កម្ពុជាសូរីយ៉ា) លើកដំបូង របស់លោក ទេពពិទូរ ឈឹម ក្រសេម ឬ ឧកញ៉ា ក្រសេមគន្ធៈបណ្ឌិត ចុះកាលបរិច្ឆេទ ចុះផ្សាយ ថ្ងៃទី៣ ខែមីនា ក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៨ ដែលមានចំណងជើងថា "ល្ខោនខោល វត្តស្វាយអណ្ដែត" ដែលលោកបានបញ្ចាក់ក្នុងអត្ថបទចុះផ្សាយនោះថា ជាទម្រង់ល្ខោន ដែលសម្ដែងបានតែចំពោះរឿងទេវៈកៈថាប៉ុនណោះ ដូចជារឿង រាមកេរ្តិ៍ និង រឿងមួយចំនួនទៀត ។^[១២]

ភាពខ្វះខាតនៃល្ខោនខោល

Shortage of lakhon Khol

ល្ខោនខោល បានឆ្លងកាត់សម័យកាល នៃសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុង ទស្សវតន៍ ឆ្នាំ១៩៧០ ជាសម័យកាលដ៏ខ្មៅងងឹតនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា គឺសម័យកាលខ្មែរក្រហម ចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ ១៩៧៩ សិល្បៈករ សិល្បៈការនី នៃល្ខោនខោល ត្រូវបានយកទៅសម្លាប់ប្រមាណជា 97% ទំនៀមទម្លាប់ សិល្បៈរបាំទាំងអស់នៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា ត្រូវបានហាមឃាត់និង មិនមានការសម្ដែង សមាជិកគ្រួសារ របស់អ្នករបាំទាំងអស់នៅកម្ពុជា ត្រូវបានបំបែក ដោយការគំរាមកំហែងផ្នែកធ្វើទារុណកម្មលើរាង្គកាយ និង សតិអារម្មណ៍ អ្នករបាំរស់នៅដោយភាពឈឺចាប់ ជាមួយនិងការកុហក់ដើម្បីរស់ជីវិត ៖ ខ្ញុំជាអ្នកធ្វើស្រែ ខ្ញុំមិនមែនជាអ្នករបាំនោះទេ ។ 3% នៃអ្នករបាំខ្មែរ ក្នុងទម្រង់ល្ខោនខោល បានក្រោកឈរដោយខ្លួនឯង ក្នុងឆ្នាំ 1992 ទោះបីជាពួកគេត្រូវប្រឈមមុខនិង បញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចក្នុងជីវភាពរស់នៅយ៉ាងណា គឺពួកគេយល់ជាក់ច្បាស់ត្រូវរក្សាតម្លៃនៃមរតកដូនតា ឱ្យបានគង់វង្សយូរអង្វែង នេះហើយជាភាពខ្វះខាត ក្នុងសិល្បៈ ល្ខោនខោល ។^[១៣] ^[១៤]

ឥទ្ធិពលនៃល្ខោនខោលខ្មែរ

ឯកសារ:Lakhon Khol Khmer.jpg

ការសម្ដែងល្ខោនខោលនៅពហុកីឡាដ្ឋានមរតកតេជោ

ភាពរីកចម្រើនរុងរឿងនាសម័យអង្គរ បានជំរុញឲ្យសិល្បៈនានាមានការរីកចម្រើនផងដែរ តួយ៉ាងដូចជាល្ខោនខោល ដែលជាល្ខោនពាក់របាំងមុខរបស់កម្ពុជា ដែលមានដើមកំណើតនៃការ សម្តែងក្នុងអំឡុងស.វទី១០ ក្នុងរាជព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ (គ.ស ៩៦៨-១០០១)។ដោយផ្អែកលើតាមជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរជាសក្ខីភាពនៃភាពរុងរឿងនៃល្ខោនខោលខ្មែរ ដែលត្រូវបានរីករាលដាលដល់អាណាចក្រល្វោ ហើយបានបន្តទៅសាយភាយឥទ្ធិពលរបស់ខ្មែរទៅពួកសៀម និង ឡាវ ដែលពួកនេះទទួលនិងត្រូវបានកែលម្អវាឱ្យស្របតាមទៅតាមចរិតលក្ខណៈរបស់ជាតិសាសន៍ពួកគេនីមួយៗផង។ តួយ៉ាងដូចជា តួអង្គក្រុងរាពណ៍ ដែលមានមុខដប់របស់ថៃមាន១០មុខ ដែលជាឥទ្ធិពលពីកម្ពុជា នេះបើយោងតាមភស្ដុតាងដែលរកឃើញនៅក្នុងជញ្ជាំងប្រាសាទខ្មែរ។ ទោះបីជាក្រោយពីបែកបន្ទាយលង្វែកមក វប្បធម៌ខ្មែរមានការធ្លាក់ចុះយ៉ាងណាក្តី ក៏នៅតែមានប្រជាជនខ្មែរ ឬ ពួកនាដកខ្មែរដែលបានរត់គេចពីសង្គ្រាមឬជួយថែរក្សាសិល្បៈខ្មែរឲ្យមានការរីកចម្រើនខ្លះៗដែរតែមិនសូវទូលំទូលាយ ទោះជាប្រទេសកម្ពុជារងនូវវិបត្តិសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងយ៉ាងរ៊ាំរ៉ៃក៏ដោយ។ ជាក់ស្តែង នៅក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ពួកខ្មែរក្រហមបានឡើងកាន់កាប់អំណាចចាប់ពីឆ្នាំ១៩៧៥-១៩៧៩ ខ្មែរក្រហមបានយក ពួកបញ្ញវន្តខ្មែរ និស្សិត និង នាដកខ្មែរ យកទៅសម្លាប់យ៉ាងអណោចអធ័មជាខ្លាំង ស្របពេលនោះដែរក៏មាននាដកខ្មែរមួយចំនួនបានរស់រានមានជីវីតដោយសេចក្តីលំបាកលំបិនដែលត្រូវលាក់អត្តសញ្ញាណខ្លួន នៅក្រោយរបបខ្មែរក្រហមត្រូវបានបញ្ចប់អ្នករបាំខ្មែរដែលរស់រានពួកគាត់បានស្ដារឡើងវិញនូវរបាំខ្មែរឲ្យមានការរីកចម្រើនឡើងវិញរហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ គឺមិនខុសពីអ្វីនៅសម័យឧដុង្គមិនប៉ុន្មានទេ ព្រោះអាចមាននាដកខ្មែរ ឬ អ្នករបាំខ្មែរ មួយចំនួនអាចរស់រានមានជីវិតបន្តថែរក្សាទំនៀមទំលាប់របស់ខ្លួនដល់កូនចៅជំនាន់ក្រោយរបស់ពួកគេជារៀងរហូតទោះជាប្រទេសមានសង្គ្រាមយ៉ាងណាក៏ដោយ តួយ៉ាងស្ដេចខ្មែរបានខិតខំប្រឹងប្រែងថែរក្សាទំនៀមទំលាប់ប្រពៃណីក្បួនខ្នាតរបាំបុរាណខ្មែរមួយចំនួនដែលបង្ហាញពីលក្ខណៈខុសប្លែកពីការរាំរបាំរបស់សៀមមួយចំនួនជាច្រើន ទាំងក្បាច់រាំ ភ្លេង ចម្រៀង សម្លៀកបំពាក់ជាដើម ទោះក្នុងកាលៈទេសៈណាក៏ដោយក៏ខ្មែរអាចថែរក្សានូវអត្តសញ្ញាណរបស់ខ្លួនតាមរយៈប្រជាជន និងស្ដេចខ្មែរមួយចំនួនមិនសូវទទួលរងឥទ្ធិពលរបស់សៀម នៅសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយមដែលខ្មែរមានការរីកចម្រើនគ្រប់វិស័យ រួមទាំងរបាំផងដែរនោះ ក៏បានមានការចូលរួមស្ដាររបាំខ្មែរឲ្យមានភាពរស់រវើកពីរាជវង្សានុវង្សដូចជា ព្រះមហាក្សត្រីយានី កុសុមៈនារីរ័ត្នសិរីវឌ្ឍនា ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រី នរោត្តម បុប្ផាទេវី ព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ និងរាជគ្រូចាស់ជាច្រើន។ ឯកសារសៀមមួយចំនួនទទួលស្គាល់ថា ល្ខោនខោលសៀមទទួលពីល្ខោនខោលខ្មែរនាសម័យអង្គរ។

ប្រវត្តិវិទូរ នៃការចងចាំ

Historians of memory

Henri Mouhot His Diary with a dance performance of ancient Cambodia 1858.
George Groslier His Noted Book: Danseuses cambodgiennes, anciennes & modernes 1913.
Tep Pitur Chim-Krasem His Magazine Kambuja_Suriya Lakhon khol 1948.
George Cœdès Wrote in his book La danse du Cambodge in 1944.

មុខខ្មុក

Lacquer face (Mask)

ជាមុខតួអង្គផ្សេងៗគ្នា ធ្វើដោយស្មាច់ក្រដាស ឬ ក្រណាត់ លាបខ្មុកម្រក្សណ៍ ពាក់សំរាប់រាំល្ខោនរបាំងមុខ ខ្មុកជាពុម្ពមុខដែលធ្វើពី ម្រក្សណ៍លាយនិងកម្លោចស្លឹកចេក ឬអ្វីផ្សេងៗដែលប្រើសម្រាប់ចាក់ជាក្បាច់ ឬ លាបលនលើវត្ថុឲ្យរឹងមាំជាប់ជាពុម្ពបានល្អ មិនឲ្យវាជ្រាបទឹកផង និងងាយស្រួលក្នុងការបិទក្បាច់ គូរនិងផាត់ពណ៌ផង។ ពាក្យខ្មុក នេះផងដែរត្រូវបានប្រទះនៅតាមសិលាចារឹកជាច្រើន ជាពិសេសសិលាចារឹក K.568-a (គ.ស ៩៧៤)។ ^[១៥]

ក្រុមល្ខោនខោលក្នុងតំបន់

Local of Lakhon Khol Theatre

ក្រុមល្ខោនខោល ភ្នំពេញ
ក្រុមល្ខោនខោល ខេត្តបាត់ដំបង
ក្រុមល្ខោនខោល ខេត្តពោធិសាត់
ក្រុមល្ខោនខោល ខេត្តកំពង់ធំ
ក្រុមល្ខោនខោល វត្តស្វាយអណ្តែត ខេត្តកណ្តាល
ក្រុមល្ខោនខោល ភូមិទឹកឃ្លាំង ខេត្តកណ្តាល
ក្រុមល្ខោនខោល នៅកោះរះ ខេត្តកណ្តាល
ក្រុមល្ខោនខោល នៅកោះឧកញ៉ាតី ខេត្តកណ្តាល
ក្រុមល្ខោនខោល នៅប៉ារ៉ុង ខេត្តកណ្តាល
ក្រុមល្ខោនខោល នៅវត្តកៀនស្វាយ ខេត្តកណ្តាល

សេចក្ដីប្រតិកម្ម

មានក្មេងៗវប្បធម៌ មួយចំនួនបាននិយាយថា ល្ខោនខោល ជាល្ខោនវត្ត ហើយបានបន្តតាមគ្នាថាល្ខោនខោល សម្ដែងបានតែមនុស្សប្រុសនោះទេ ជាការលើកឡើងដែលមិនសមហេតុផល លោក ទេពពិទូរ ឈឹម ក្រសេម មិនដែលសង្កត់ធ្ងន់ថាល្ខោនខោលត្រូវតែសម្ដែងដោយបុរសសុទ្ធនោះទេ គ្មានឯកសារពាក់ព័ន្ធណាមួយ សរសេរថាល្ខោនខោលជាល្ខោនដែលរាំដោយបុរសសុទ្ធនោះទេ ។តាមរយៈលោក (George Cœdès) បានចងក្រងក្នុងសៀវភៅមានចំណងជើងថា (La danse du Cambodge) ក្នុងឆ្នាំ 1944 លោកបានមានប្រសាសន៍ថា "Le mot Khol serait celui queles Cambodgiens emploient pour désigner une variété des grands singes" ប្រែសម្រួលជាខេមរៈភាសា៖ "ពាក្យខោល គឺប្រជាជនកម្ពុជាប្រើដើម្បីកំណត់ការរចនាសត្វស្វាដ៏អស្ចារ្យ និងជាច្រើនប្រភេទ" លោកមិនបានបញ្ចាក់ថាល្ខោនខោលជាល្ខោនស្វានោះទេ ។ ពាក្យ Le khôl ដែលដូចគ្នានិងពាក្យ របស់ជនជាតិ អេហ្សុីប បុរាណដែលមានន័យថា ម៉្សៅតុបតែងមុខ ដូចនេះ ល្ខោនខោល គួរមានន័យគ្រប់គ្រាន់ហៅថា ល្ខោនតែងមុខ ។ ក្មេងៗវប្បធម៌មួយចំនួនដែលយល់ថា ល្ខោនខោល ជាល្ខោនថ្នាក់ទាប ក៏មិនត្រឹមត្រូវនោះដែរ ព្រោះមានតឹកតាង ល្ខោនខោល មុខខ្មុក របស់ហនុមាន មានស្រោបទៅដោយប្រាក់សុទ្ធ តម្កល់នៅសារមន្ទីរ នាប្រទេសបារាំង ដូចនេះបុរាណចារណ្យ យល់ឃើញថា មុខខ្មុក ដែលយកមកសម្ដែងល្ខោនខោល ពីមុនៗ មានទៅដោយការស្រោបគ្រឿងមាសប្រាក់ យ៉ាងប្រណិត ដែលខុសពីការលើកឡើងរបស់ អ្នកមួយចំនួនទាំងស្រុង សូមបញ្ឈប់នៅការគិតអគតិ ចំពោះល្ខោនខោល របស់កម្ពុជាសូមអរគុណ ។

ហេតុអ្វីយើងខ្ញុំស្នើសុំផ្លាសប្ដូរ ថ្នាក់ដឹកនាំជាន់ខ្ពស់នៃក្រសួងវប្បធម៌ ?

មុននិងសម្រេចចិត្ត ឱ្យក្មេងៗវប្បធម៌មួយចំនួនឡើងសម្ដែងល្ខោនខោល តាមកញ្ចក់ទូរទស្សន៍ ឬ សម្ដែងតាមកម្មវិធីផ្សេងៗ មន្ត្រីក្រសួងវប្បធម៌ ត្រូវមានតួនាទី ត្រួតពិនិត្យ រាល់មុខខ្មុកទាំងអស់របស់តួអង្គ រហូតដល់គ្រឿងសម្លៀកបំពាក់ ដើម្បីហាមឃាត់ការសាបព្រួស នៅផ្នត់គំនិតអវិជ្ជមាន និងការទម្លាក់កិត្តយសជាតិផងដែរ ចង់មុខខ្មុកដែលយកទៅសម្ដែងអាក្រក់មិចក៏អនុញាតដែលនោះ វាជាទង្វើរល្ងីល្ងើរ និងមិនអាចទទួលយកបាន យូរៗទៅឱ្យក្មេងៗយកទៅសម្ដែងប៉ាតណាប៉ាតណី ចាត់ទុកវប្បធម៌ខ្មែរ ដូចបៃឡុកបៃឡក្មេងធ្វើលេង បុរាណចារ្យ លោកចាត់ទុក ជាពួកគ្មានខ្លឹមសារសម្រាប់ជាតិ មិនមែនជាការជួយថែរក្សា និងលើកកិត្តិយសនោះទេ គឺជាការជាន់ឈ្លីវប្បធម៌ខ្មែរឱ្យកប់ភក់ទៅវិញទេ ។

ហេតុអ្វីយើងខ្ញុំស្នើសុំផ្លាសប្ដូរ ថ្នាក់ដឹកនាំជាន់ខ្ពស់នៃក្រសួងវប្បធម៌ ?

ក្រសួងវប្បធម៌ ត្រូវមានតួនាទី ត្រួតពិនិត្យ រាល់រូបចម្លាក់ដែលសាងសង់ ដែលដាក់នូវតាមសួនច្បារ និង វត្តអារាមទាំងអស់ នូវទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា តើរូបចម្លាក់ទាំងនោះ សមប្រកបតាមស្តង់ដារ ទម្រង់ រង្វស់ខ្នាត ហើយឬនៅ ? ទើបអាចចេញលិខិត ឱ្យសាងសង់ដម្កល់បាន ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្នគ្មានសោះឡើយក្នុងការត្រួតពិនិត្យ ចង់វត្តណាមួយសាងសង់ រូបចម្លាក់ព្រះ ប៉ាតណាប៉ាតណី យកមកដម្កល់បានស្រេចតែនិងចិត្ត យូរៗទៅ ទៅជាចម្លាក់វប្បធម៌ នៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរមួយទាំងមូល ដូចបៃឡុកបៃឡក្មេងធ្វើលេង បណ្ដុះបានតែការមើលងាយជាតិសាសន៍ខ្មែរគ្មានថ្ងៃស្រាក់ស្រាន្តគិតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។

ឯកសារយោង

↑ Editor: John Russell Brown (2001) The Oxford Illustrated History of Theatre, Volume 1, Publisher: illustrated, reprint, reissue Oxford University Press p.582 ISBN: 0192854429
↑ Editors: Martin Banham, James R. Brandon (1995) The Cambridge Guide to Theatre, Publisher: illustrated, reprint, revised, Cambridge University Press p.1233 ISBN: 0521434378
↑ Dr. Vong Sotheara (2003) Inscriptions of Cambodia: Pre-Angkorian period, Website: ckslibrary.khmerstudies.org, Publisher: Royal University of Phnom Penh p.216 ISBN : 9789996328244
↑ Pech Tum Kravel (2006) Lakhon khol Khmer Mask Theater Archived 2020-05-08 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន., Publisher: Buddhist Institute of Ministry of Culture and Religion and, eLibrabry of Cambodia p.182
↑ Dr. Vong Sotheara (2003) Inscriptions of Cambodia: Pre-Angkorian period Volume 1, Publisher: Faculty of Sociology-Anthropology Depaterment History, Royal University of Phnom Penh p.216
↑ Tep Pitur Chim-Krasem (1948) Commission Des Moeurs & Coutumes (pdf) Publisher: Kambuja_Suriya Magazine, Buddhist Institute p.83
↑ Henri Mouhot (1864) Travels in the Central Parts of Indo-China (Siam), Cambodia, and Laos, During the Years 1858, 1859, and 1860, Volume 1, Publisher: John Murray, the University of Wisconsin - Madison p.604
↑ Chan Moly Sam (1987) Khmer Court Dance: A Comprehensive Study of Movements, Gestures, and Postures as Applied Techniques, Publisher: Khmer Studies Institute, Original from the University of California p.140 ISBN: 0941785017
↑ Contributors: American Trust Company, Savings Union Bank and Trust Company (1928) American Trust Review of the Pacific, Volume 17, Publisher: Original from the University of California
↑ George Groslier (1913) Danseuses cambodgiennes, anciennes & modernes, Publisher: La maison Firmin-Dilot p.178
↑ Paul Cravath (1986) The Ritual Origins of the Classical Dance Drama of Cambodia, Publisher: Asian Theatre Journal Vol. 3, No. 2, University of Hawai'i Press on behalf of Association for Asian Performance (AAP) of the Association for Theatre in Higher Education (ATHE) p.179-203
↑ Tep Pitur Chhim-Krasem (1948) KAMBUJASURIYA, Location: Religious institution in Phnom Penh, Publisher: Kambuja_Suriya Issue 3, Buddhist Institute Cambodia p.232
↑ Toni Samantha Phim, Ashley Thompson (1999) Dance in Cambodia, Publisher: illustrated, reprint Oxford University Press p.91 ISBN: 9835600597
↑ Editor: Siyuan Liu (2016) Routledge Handbook of Asian Theatre, Publisher: illustrated, Routledge p.602 ISBN: 1317278860
↑ Professor Preap Chanmara (2009) Lakhon Khol Wat Svay Andet, Publisher: Reyum Publishing House p.42 Color illustrations 18 cm ISBN: 9789995055516

[1] Editor: John Russell Brown (2001) The Oxford Illustrated History of Theatre, Volume 1, Publisher: illustrated, reprint, reissue Oxford University Press p.582 ISBN: 0192854429

[2] Editors: Martin Banham, James R. Brandon (1995) The Cambridge Guide to Theatre, Publisher: illustrated, reprint, revised, Cambridge University Press p.1233 ISBN: 0521434378

[3] Dr. Vong Sotheara (2003) Inscriptions of Cambodia: Pre-Angkorian period, Website: ckslibrary.khmerstudies.org, Publisher: Royal University of Phnom Penh p.216 ISBN : 9789996328244

[4] Pech Tum Kravel (2006) Lakhon khol Khmer Mask Theater Archived 2020-05-08 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន., Publisher: Buddhist Institute of Ministry of Culture and Religion and, eLibrabry of Cambodia p.182

[5] Dr. Vong Sotheara (2003) Inscriptions of Cambodia: Pre-Angkorian period Volume 1, Publisher: Faculty of Sociology-Anthropology Depaterment History, Royal University of Phnom Penh p.216

[6] Tep Pitur Chim-Krasem (1948) Commission Des Moeurs & Coutumes (pdf) Publisher: Kambuja_Suriya Magazine, Buddhist Institute p.83

[7] Henri Mouhot (1864) Travels in the Central Parts of Indo-China (Siam), Cambodia, and Laos, During the Years 1858, 1859, and 1860, Volume 1, Publisher: John Murray, the University of Wisconsin - Madison p.604

[8] Chan Moly Sam (1987) Khmer Court Dance: A Comprehensive Study of Movements, Gestures, and Postures as Applied Techniques, Publisher: Khmer Studies Institute, Original from the University of California p.140 ISBN: 0941785017

[9] Contributors: American Trust Company, Savings Union Bank and Trust Company (1928) American Trust Review of the Pacific, Volume 17, Publisher: Original from the University of California

[10] George Groslier (1913) Danseuses cambodgiennes, anciennes & modernes, Publisher: La maison Firmin-Dilot p.178

[11] Paul Cravath (1986) The Ritual Origins of the Classical Dance Drama of Cambodia, Publisher: Asian Theatre Journal Vol. 3, No. 2, University of Hawai'i Press on behalf of Association for Asian Performance (AAP) of the Association for Theatre in Higher Education (ATHE) p.179-203

[12] Tep Pitur Chhim-Krasem (1948) KAMBUJASURIYA, Location: Religious institution in Phnom Penh, Publisher: Kambuja_Suriya Issue 3, Buddhist Institute Cambodia p.232

[13] Toni Samantha Phim, Ashley Thompson (1999) Dance in Cambodia, Publisher: illustrated, reprint Oxford University Press p.91 ISBN: 9835600597

[14] Editor: Siyuan Liu (2016) Routledge Handbook of Asian Theatre, Publisher: illustrated, Routledge p.602 ISBN: 1317278860

[15] Professor Preap Chanmara (2009) Lakhon Khol Wat Svay Andet, Publisher: Reyum Publishing House p.42 Color illustrations 18 cm ISBN: 9789995055516

[១]

[២]

[៣]

[៤]

[៥]

[៦]

[៧]

[៨]

[៩]

[១០]

[១១]

[១២]

[១៣]

[១៤]

[១៥]

លក្ខណៈ​នៃល្ខោនខោល

កំណត់ត្រាល្ខោនខោល

ការដុនដាបនៃល្ខោនខោល

ភាពខ្វះខាត​នៃល្ខោនខោល

ឥទ្ធិពលនៃល្ខោនខោលខ្មែរ

ប្រវត្តិ​វិទូរ នៃការចងចាំ

មុខខ្មុក

ក្រុមល្ខោនខោលក្នុងតំបន់

សេចក្ដីប្រតិកម្ម

ហេតុអ្វីយើងខ្ញុំស្នើសុំផ្លាសប្ដូរ ថ្នាក់ដឹកនាំជាន់ខ្ពស់នៃក្រសួងវប្បធម៌ ?

ហេតុអ្វីយើងខ្ញុំស្នើសុំផ្លាសប្ដូរ ថ្នាក់ដឹកនាំជាន់ខ្ពស់នៃក្រសួងវប្បធម៌ ?

ឯកសារយោង

លក្ខណៈនៃល្ខោនខោល

ភាពខ្វះខាតនៃល្ខោនខោល

ប្រវត្តិវិទូរ នៃការចងចាំ