ខេត្តពាម
ពាម ជាដីខែ្មរមួយភាគ នៃអាណាចក្រនគរភ្នំ និងក្រោយមកក្លាយជាខេត្តខ្មែរមួយ ក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៦ នៅដែនដី 
កម្ពុជាក្រោម, ក្នុងសម័យស្តេចយួនឈ្មោះ ម៉ិញ-ម៉ាង ( Minh Mạng ) នាឆ្នាំ ១៨៣៤ , និងក្រោយមកទៀតក្លាយជាខេត្តខ្មែរមួយ ក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ១៩ នៅក្នុងសម័យសាធារណរដ្ឋកូស័ងស៊ីន (ភាសាបារាំង៖ République de Cochinchine), និងចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៤៥ ដល់ ១៩៧៥ ពាម ជាខេត្តមួយ ក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ២១ នៅដែនដីកម្ពុជាក្រោម ដោយមានការបែងចែកខេត្តពីរបបសាធារណរដ្ឋវៀតណាម ។
បច្ចុប្បន្ន ពាម ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលវៀតណាម ដាក់បញ្ចូលជាទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តក្រមួនស (Kiên Giang) ។
និរុត្តិសាស្ត្រ[កែប្រែ]
ពាម (អក្សរខ្មែរ៖ ពាម អក្សរយួន៖ Hà Tiên) ពាម នៅក្នុងសម័យគ្រប់គ្រង របស់ឧកញ៉ាម៉ាក-គូ (យួន៖ Mạc Cửu, ឡាតាំង៖ Mo Jiu) គេហៅថា ខេត្តខម ឬ មឿងខម ចំណែកពួកជនជាតិអណ្ណាម ឬ យួន គេហៅ ពាម ថា ម៉ាងខាម (អក្សរយួន៖Mán Khảm) ពាក្យថា Mán មានន័យថា ខ្មែរ Khảm មានន័យថា ពាម គឺជា ពាមរបស់ខ្មែរ។
អំពីអត្ថន័យពាក្យថា «ពាម»៖
យោងតាមវចនានុក្រុមខ្មែរ របស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ( ជោតញ្ញាណោ ) ដែលបានបោះពុម្ពនៅឆ្នាំ ១៩៦៧ បានពន្យល់អំពីពាក្យ «ពាម» មានន័យពីរយ៉ាងថា៖
ពាម ទីមួយ ជា នាម មានន័យថា មាត់ព្រែក ឬ មាត់ស្ទឹងដែលបែកចេញពីទន្លេទៅ, មាត់ទន្លេ ដែលជាប់ចូលទៅនឹងសមុទ្រ ដូចយ៉ាង, ពាមផ្កាយម្រេច, ពាមរ; ឬ ពាមសែន ; ពាមកញ្ជើ ( នៅកម្ពុជា ក្រោម ) ជាដើម ។
ពាម ទីពីរ ជា នាម មានន័យថា ឈ្មោះខែត្រ មួយក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ, សព្វថ្ងៃនេះ ដាក់ជាស្រុក ហៅថា ស្រុកកំពង់ត្រាច នៅក្នុងអំណាចខេត្រកំពត។
ភូមិសាស្ត្រ[កែប្រែ]
ពាម ទិសពាយព្យជាប់ព្រំប្រទល់នឹងខេត្តក្រមួនស, ខាងកើតនិងខាងត្បូងជាប់នឹងស្រុកភ្នំម្លូ (Kiên Lương) នៃខេត្តក្រមួនស, ទិសខាងកើតជាប់ នឹងសមុទ្រ, ទិសខាងជើងជាប់ព្រំប្រទល់នឹង ប្រទេសកម្ពុជា។
ខេត្តពាម ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅ ខេត្តពាម ប្រទេសកម្ពុជា សម័យអាណានិគមបារាំង ខេត្តនេះមាន ស្រុក ឃុំ និង ភូមិ÷
| ខេត្តពាម | |
|---|---|
| ឈ្មោះស្រុកជាអក្សរខ្មែរ | ឈ្មោះស្រុកជាអក្សរឡាតាំង |
| ស្រុកភ្នំម្លូ | |
| ស្រុក | |
| ស្រុក | |
| ស្រុក | |
| ស្រុក | |
| ស្រុក | |
| ស្រុក | |
| ស្រុក | |
| ស្រុក | |
| ស្រុក | |
| ស្រុក | |
(នៅមានឯកសារបន្តទៀត)
លក្ខណៈធម្មជាតិ[កែប្រែ]
ខេត្ត ពាម មានផ្ទៃដី ៨៨.៥១៥ Km2 ក្នុងនោះ មានតំបន់វាលទំនាប ភ្នំ ភ្នំថ្ម រូង សមុទ្រ បឹង និងកោះជាដើម។
ប្រវត្តិ[កែប្រែ]
ពាម ជាអតីតដែនដីនៃអាណាចក្រនគរភ្នំ។ ក្រោយឆ្នាំ ១៦៤៥ សន្តតិវង្សម៉េង (អក្សរចិន៖ 明 朝 ) ដែលបានត្រួតត្រាប្រទេសចិនចាប់ពីឆ្នាំ ១៣៦៨ ដល់ ១៦៤៤ ត្រូវបានដួលរលំ ម៉ាក គូ (យួន ៖ Mạc Cửu) ( ១៦៥៥ – ១៧៣៥ ) ជាជនជាតិចិន មិនចង់រស់នៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់រាជវង្ស ឈីង ក៏បានភៀសខ្លួនចេញពីខែត្រកង់តុង នៃប្រទេសចិនមកសុំសិទ្ធិរស់ នៅលើទឹកដីខ្មែរត្រង់ខេត្តពាមបច្ចុប្បន្ន។ ក្រោយមកព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ បានផ្តល់មុខងារដល់ ម៉ាក-គូ ជាឧកញ៉ា ដើម្បីអភិបាលខេត្តមួយនេះ។
ក្រោយពីបានគ្រប់គ្រងនៅដំបន់ពាម នេះ ត្រកូលម៉ាក បានបើកឲ្យមានផ្សារ កំពង់ផែ ផ្លូវថ្នល់ ព្រែកជីក និង ការផ្លាស់ប្តូរទីផ្សារគ្នានៅក្នុងតំបន់ជាដើម។
ឆ្នាំ ១៧១៤ ម៉ាក-គូ បានចូលខ្លួនសុំធ្វើជាចំណុះស្តេចយួនត្រកូលង្វៀងវិញ។
សម័យគ្រប់គ្រង របស់ឧកញ៉ាម៉ាក-គូ[កែប្រែ]
河仙（據《嘉定城通志·疆域志·河仙鎮》，由於恾坎「相傳常有仙人出沒於河上，因名河仙云。」）地處湄公河三角洲，原是柬埔寨領土，鄰近暹羅及越南舊阮的轄地，是印支南部各國的交匯處。鄚玖亦看準了這一點，於是便「招四方商旅」，吸引了「海外諸國，帆檣連絡而來。其近華（指越南人）、唐（指華僑）、獠、蠻，流民叢集，戶口稠密」，因而使河仙成為繁盛一時的港口。
開拓附近地域[កែប្រែ]
鄚玖善於招倈外地人士入居河仙，同時亦開拓附近土地，以供給外來移民居住。據史書記載，鄚玖招攬越南流民，讓他們移居富國（越南富國島）、隴棋（柬埔寨白馬）、芹渤（柬埔寨嗊吥一帶）、淎㵅（柬埔寨雲壤港）、瀝架（越南堅江省迪石市）、哥毛（越南金甌市）等地，成立「七村社」，以使這批移民安居樂業，從而亦擴張了河仙的範圍。
修設防禦設施[កែប្រែ]
據18世紀曾旅遊越南的法國人波微（Pierre Poivre）所說，鄚玖曾學習過西方的軍事防禦技巧，並加以運用：「他曾旅行菲律賓及巴達維亞（Batavia），從歐洲人學習最佳的施政方策及自強自衛之方法、無幾，商業上之利潤容許他築起堡壘，鑿掘城濠並裝備炮隊。」[6]鄚玖盡力地加強軍事設施，務求使河仙擁有基本的自衛能力。（波微的記載，並沒有提及鄚玖從甚麼時候開始增設這些設施。大約在1679年或更後的一個時期裡，柬埔寨及河仙受到暹羅的一次入侵，郤幾乎是全無招架之力。詳見下。）
財政制度[កែប្រែ]
鼓勵農業：鄚玖用贈與、頒發的方式，將土地及農具交給農民，並且未曾向人民強制賦役或徵收營業稅等稅項，以鼓勵農業。 開墾土地：鄚玖將當地的森林伐開，使荒地變成可耕地，並從河川引水灌溉農田，務求有豐足的收成。[6] 開設賭場，徵收博彩稅：為了增加財政收入，鄚玖便「開賭博場，徵課，謂之花枝，遂徵買其稅。」是為河仙的博彩稅收入。
河仙的對外關係[កែប្រែ]
河仙在鄚玖的管治下安享繁榮，但郤是強鄰環伺，而該地「乃沿海地面，可聚商生財，非用武之地」，而柬埔寨朝廷又「最怯弱」，[3]因此，鄚玖難免遭遇外交上的困難，曾經被暹羅軍俘獲，後來為求取得保護，便向越南舊阮稱臣。
暹羅的入侵[កែប្រែ]
在鄚玖治理河仙期間，柬埔寨曾遭受到一次來自暹羅的強勢進攻。據《河仙鎮葉鎮鄚氏家譜》所載，該次戰役中，柬埔寨國王竟「聞警盡帶眷屬而走，暹兵至國，擄掠其女子玉帛財物而歸」，柬埔寨朝廷幾乎處於總潰敗的狀態。至於鄚玖方面，因「暹師見太公（鄚玖）雄毅之勇，甚愛，故善慰公歸國。太公無可奈何，遂從而北至暹。暹王見公顏貌，大喜悅而留之。」實際上，鄚玖成為了暹羅的俘虜，被安置在萬歲山（Mung Samut Sakawn）。等到後來暹羅發生內亂，鄚玖才逃回河仙所屬的隴棋居住，其後返回河仙。[7] ※有關暹羅入侵及鄚玖被扣留的具體時間，《河仙鎮葉鎮鄚氏家譜》並沒有詳細交代，只列在1700年鄚玖兒子鄚天賜出生之前。另外，據戴可來和陳荊和的說法，暹羅入侵河仙的時間，大約在1679年。其後至1700年的二十餘年間，河仙似乎被暹軍或陳上川的部隊所佔領，而柬埔寨國內又戰事不斷，因此，鄚玖只能暫避隆奇（隴棋）。大約在1700年柬埔寨形勢大定之後，鄚玖才重歸河仙。[8]
內附越南舊阮[កែប្រែ]
鄚玖返回河仙繼續經營後不久，謀士蘇公提出「高棉素性淺薄，長於狡詐，少忠厚，非久依之勢。不若南投大越（舊阮），叩關稱臣，以結盤根之地。萬一有故，依為亟援之助。」亦即是說向越南舊阮勢力投誠稱臣，以換取其支援。鄚玖接納此一建議，便於1708年農曆八月，（此據《嘉定城通志·疆域志·河仙鎮》。《河仙鎮葉鎮鄚氏家譜》說在1714年，戴可來認為有誤），親自到富春覲見舊阮君主阮福淍。阮福淍隨即授任鄚玖為河仙鎮總兵玖玉侯（河仙鎮總兵從此成為河仙鄚氏統治者的名銜）。鄚玖取得舊阮的承認後，便在河仙繼續其實際的統治。[9][10]一直至到西山朝消滅舊阮及河仙鄚氏之前，鄚氏仍向舊阮稱臣，河仙亦從名義上歸入越南版圖，但郤維持著內政獨立的狀態。
សម័យស្តេចយួនឈ្មោះ ម៉ិញ-ម៉ាង[កែប្រែ]
ឆ្នាំ១៨៣២ ស្តេចយួនឈ្មោះ ម៉ិញ-ម៉ាង បានប្តូរភូមិសាស្ត្រទាំង ៦ ខេត្តនៅកម្ពុជាក្រោមឲ្យទៅជាភាសាយួន ក្នុងនោះខេត្តពាមត្រូវបានយួនប្តូរឈ្មោះទៅជាហាតៀង (Hà Tiên)។
សម័យអាណានិគមនិយម បារាំង[កែប្រែ]
ថ្ងៃ ២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៨៦៧ បា រាំងបានចូលត្រួតត្រាដល់ខែត្រពាម។ ឆ្នាំ ១៨៧៦ បារាំង បានចែកភូមិសាស្ត្រកម្ពុជាក្រោម ចេញជា ៤ តំបន់រដ្ឋបាលធំៗ និងនៅក្នុងតំបន់រដ្ឋបាល នីមួយៗបានបែងចែកជានិគមតូចៗ ក្នុងនោះខេត្តពាម ត្រូវបានចែកចេញជា ២ និគមគឺ និគមពាម (Hà Tiên) និង និគមក្រមួនស (Kiên Giang) ។
តំបន់ពាមត្រូវបានគេចាត់ចូលនៅក្នុងតំបន់បាសាក់។
ចាប់ពីថ្ងៃទី ០១ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩០០ និគមពាមត្រូវបានក្លាយជាខេត្ត តាមកិច្ចព្រមព្រៀងចុះថ្ងៃទី ២០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៨៩៩ របស់សហព័ន្ធឥណ្ឌូចិន ដើម្បីធ្វើការផ្លាស់ប្តូររដ្ឋបាលពីនិគម ទៅជាខេត្ត ។
ឆ្នាំ ១៩០៣ កោះត្រល់ ត្រូវបានដាក់ឲ្យឋិតនៅក្រោមការអំណាចប្រធានតំណាងនៃខេត្តពាម ហើយទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តពាម គឺទីរួមខេត្តពាម។
ចាប់ពីឆ្នាំ១៩១៣ដល់ ឆ្នាំ ១៩២៤ ខេត្តពាម ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងខេត្តមាត់ជ្រូក (Châu Đốc) ។
ឆ្នាំ ១៩២១ ខេត្តពាមត្រូវបានបែងចែកចេញជា ៤ និគម និងដល់ថ្ងៃទី ០៩ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩២៤ ពាមត្រូវបានក្លាយជាខេត្តដាច់ដោយឡែកមួយ។
សាធារណរដ្ឋវៀតណាម[កែប្រែ]
ក្នុងរបបសាធារណរដ្ឋវៀតណាម (Việt Nam Cộng Hòa ) ពាមគឺជាស្រុកមួយក្នុងចំណោមស្រុកទាំង ៧ នៃខេត្តក្រមួនស (Kiên Giang ។
សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមវៀតណាម ( បក្សកុម្មុយនិស្ត ) ក្រោយឆ្នាំ ១៩៧៥[កែប្រែ]
ដើមឆ្នាំ ១៩៧៦ ខេត្តក្រមួនស ត្រូវបានបក្សកុម្មុយនិស្តវៀតណាម ដាក់ឈ្មោះជាភាសាយួនថា Kiên Giang ។
បច្ចុប្បន្ន ពាម គឺជាទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តក្រមួនស (Kiên Giang) ។
ភូមិសាស្ត្រនៃខេត្តពាមពីមុន គឺស្រុកភ្នំម្លូ (Kiên Lương) និងទីរួមខេត្ត ពាម បច្ចុប្បន្ន ៕
ឯកសារយោង[កែប្រែ]
ដោយ ថាច់ ប្រីជា គឿន
- (១) http://vi.wikipedia.org/wiki/Nam_K%E1%BB%B3_L%E1%BB%A5c_t%E1%BB%89nh
- វចនានុក្រមខ្មែរ រៀងរៀងដោយ សម្តេច ព្រះសង្ឃរាជ គណៈមហានិកាយ ជួន ណាត ជោតញ្ញាណោ បោះពុម្ពដោយពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ឆ្នាំ ១៩៦៨ ។
- [១]
- សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ
មើលផងដែរ[កែប្រែ]
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||