ទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-ថៃ

ពីវិគីភីឌា
Cambodia-Thailand relations
Map indicating locations of Cambodia and Thailand
Cambodia Thailand
Diplomatic mission
Cambodian Embassy, BangkokThai Embassy, Phnom Penh

ទំនាក់ទំនង​ទ្វេភាគី​រវាង ​កម្ពុជា និង ​ថៃ មាន​តាំងពី​សតវត្ស​ទី​១៣ ក្នុង​សម័យ​អង្គរ​។ អាណាចក្រអយុធ្យា របស់ថៃបានផ្លាស់ប្តូរបន្តិចម្តងៗនូវ អាណាចក្រខ្មែរ ដែលកំពុងធ្លាក់ចុះពីសតវត្សទី១៤ ដោយបាននាំចូលទំនៀមទំលាប់ និងវប្បធម៌ជាច្រើនរបស់ខ្លួន។ អាណាព្យាបាលបារាំងបានបំបែកប្រទេសកម្ពុជាចេញពីប្រទេសថៃទំនើបនៅអំឡុងនៃសតវត្សទី១៩-២០ ហើយទំនាក់ទំនងការទូតរវាងរដ្ឋទំនើបត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅថ្ងៃទី១៩ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៥០។

ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរនៅតែមានភាពស្មុគស្មាញ។ ការបោះបង្គោលព្រំដែនមិនពេញលេញបាននាំឱ្យមានជម្លោះព្រំដែនដែលអូសបន្លាយ ជាពិសេសប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលត្រូវបានបញ្ជូនទៅ តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ នៅឆ្នាំ១៩៦២ ប៉ុន្តែនៅតែឃើញការប៉ះទង្គិចគ្នាខាងយោធាកើតឡើងនៅឆ្នាំ២០០៨ និង ២០១១ ។ ជម្លោះផ្ទៃក្នុងរបស់កម្ពុជាក្នុងអំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០ ដល់ឆ្នាំ១៩៨០ ជារឿយៗបានហៀរចូលទៅក្នុងប្រទេសថៃ ដែលបានទទួលជនភៀសខ្លួន ប៉ុន្តែក៏បានផ្តល់ការគាំទ្រដោយប្រយោលដល់ខ្មែរក្រហមផងដែរ។ ឥឡូវនេះប្រទេសថៃបានគ្របដណ្តប់លើប្រទេសជិតខាងដែលក្រីក្រជាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួន ហើយជាអ្នកវិនិយោគធំជាងគេទីប្រាំមួយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ទោះបីជាទំនាក់ទំនងមានសន្តិភាពភាគច្រើនក៏ដោយ ក៏ប្រជាជនរបស់ប្រទេសនេះនៅតែប្រកាន់ខ្ជាប់នូវកម្រិតនៃសេចក្តីប្រច័ណ្ឌ ដែលបានផ្ទុះឡើងជាអំពើហិង្សា នៅពេលដែលមានការជាប់គាំងដោយមនោសញ្ចេតនាជាតិនិយម។ វគ្គទាំងនោះរួមមានការវាយប្រហារដោយហ្វូងមនុស្សមកលើស្ថានទូតថៃនៅ ភ្នំពេញ ក្នុងឆ្នាំ២០០៣ ដែលបានជំរុញឱ្យមានការទម្លាក់ទំនាក់ទំនងដោយប្រទេសថៃ។ ប្រទេសថៃក៏បានបន្ទាប់ទំនាក់ទំនងក្នុងឆ្នាំ២០០៩ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងការគាំទ្ររបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាពីអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ លោកថាក់ស៊ីន ស៊ីណាវ៉ាត្រា ខណៈដែលកម្ពុជាបានបញ្ឈប់ទំនាក់ទំនង (តំណាងដោយស្ថានទូតរបស់ខ្លួននៅទីក្រុងបាងកក) ពីរដងក្នុងឆ្នាំ១៩៥៨ និង១៩៦១ ក្នុងអំឡុងពេលជម្លោះប្រាសាទព្រះវិហារ។ [១] [២]

ប្រវត្តិសាស្ត្រ[កែប្រែ]

សម័យអង្គរ[កែប្រែ]

ប្រាសាទអង្គរវត្ត
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីអភិសិទ្ធិ វេជ្ជាជីវៈ នៅស្ថានទូតថៃ នៅទីក្រុងភ្នំពេញ។

បន្ទាប់ពីការសោយទីវង្គត់របស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ អាណាចក្រខ្មែរបានធ្លាក់ចុះបន្តិចម្តងៗ។ កត្តាសំខាន់ៗគឺការឈ្លានពានរបស់ជនជាតិជិតខាង ( ថៃ និង ចាម ) ជម្លោះរវាងរាជវង្សរ៉ាំរ៉ៃ និងការចុះខ្សោយបន្តិចម្តងៗនៃប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រស្មុគ្រស្មាញ ដែលធានាបាននូវលើសស្រូវ។ ក្នុង​សតវត្ស​ទី​១៣ ជនជាតិថៃចាប់ផ្ដើមងើបឡើងព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ បាន​រង​នូវ​សង្គ្រាម​ដ៏​មហន្តរាយ​ប្រឆាំង​នឹងនគរសុខោទ័យ ដែល​ដឹកនាំ​ដោយព្រះបាទស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ ។ រាជាធិបតេយ្យអង្គរ បានរស់រានមានជីវិតរហូតដល់ឆ្នាំ១៤៣១ នៅពេលដែលថៃនៅក្រោមព្រះបាទបរមរាជាធិរាជទី២ បានវាយយកក្រុងអង្គរធំ ហើយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានភៀសខ្លួនទៅភាគខាងត្បូងនៃប្រទេស។

សម័យលង្វែក[កែប្រែ]

ការដណ្តើមយករាជធានីថ្មីរបស់ថៃនៅលង្វែក​ក្នុង​ឆ្នាំ១៥៩៤ បាន​បង្ហាញ​ពី​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​នៃ​ទ្រព្យសម្បត្តិ​របស់​ប្រទេស និង​កម្ពុជា។ ការ​ក្លាយ​ជា​កូនអុក​ក្នុង​ការ​តស៊ូ​ដណ្តើម​អំណាច​រវាង​ប្រទេស​ជិត​ខាង​ដ៏​មាន​អំណាច​ពីរ​របស់​ខ្លួន គឺ​សៀម និង​យួន។ ការតាំងទីលំនៅរបស់វៀតណាមនៅតំបន់ដីសណ្ដមេគង្គបាននាំទៅដល់ការបញ្ចូលតំបន់នោះនៅចុងសតវត្សទី១៧ ។ អ្នកត្រួសត្រាយវៀតណាមប្រើយុទ្ធសាស្ត្រដោះស្រាយ និងទាមទារ។ ការឈ្លានពានរបស់បរទេសបែបនេះបានបន្តរហូតដល់ពាក់កណ្តាលទីមួយនៃសតវត្សទី១៩ ។ ការលុកលុយដោយជោគជ័យដោយវៀតណាមបានកំណត់បន្ថែមទៀតនូវអាណាព្យាបាលរបស់ថៃនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហើយបានបង្កើតនគរក្រោមអធិបតេយ្យភាពវៀតណាមទាំងស្រុង។

អាណាព្យាបាលបារាំងនៃកម្ពុជា[កែប្រែ]

ដើម្បីការពារប្រទេសជិតខាងទាំងពីរ គឺ សៀម និងយួន ពីការលេបត្របាក់ប្រទេសកម្ពុជា ព្រះបាទ នរោត្តម បាននាំពួកបារាំងឱ្យធ្វើអាណាព្យាបាលប្រទេសកម្ពុជានៅថ្ងៃទី១១ ខែសីហា ឆ្នាំ១៨៦៣។ កម្ពុជា​នៅ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​បារាំង​រហូត​ដល់​ថ្ងៃ​ទី​៩ ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៥៣។

សង្គ្រាមត្រជាក់[កែប្រែ]

ក្នុង​អំឡុង​ទស្សវត្សរ៍​ឆ្នាំ​១៩៧០ ខ្មែរក្រហមបានគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជាក្នុងនាមជា​កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ​ដែល​អនុវត្តរបបប្រល័យពូជសាសន៍កម្ពុជា ។ ការណ៍​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ជនភៀសខ្លួន​កម្ពុជា​ជាច្រើន​ភៀសខ្លួន​ទៅ​ព្រំដែន​ថៃ ដើម្បី​គេច​ពី​របបប៉ុលពត

នៅថ្ងៃទី១ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ វៀតណាម បានលុកលុយកម្ពុជា និងដកខ្មែរក្រហមចេញពីអំណាច ដោយជំនួសមកវិញនូវសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា ដែលគាំទ្រដោយសូវៀត ដែលបានកើនឡើងដល់ សង្រ្គាម១១ឆ្នាំ ។ ប្រទេសថៃបានបដិសេធមិនទទួលស្គាល់ ស.ប.ក. និងបន្តគាំទ្ររបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យដែលត្រូវបានទម្លាក់ចោល ទោះបីជាខ្មែរក្រហម និងបក្សមិនមែនកុម្មុយនិស្តទាំងពីរបានប្រមូលផ្តុំរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានិរទេស ដែលគាំទ្រដោយ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន កូរ៉េខាងជើង អាស៊ាន និង មហាអំណាចលោកខាងលិច ផ្សេងទៀត។ ក្នុង​អំឡុង​ពេល​នោះ ទាហាន​វៀតណាមបានវាយប្រហារជំរំជនភៀសខ្លួន ​នៅ​ជិត​ព្រំដែន​កម្ពុជា-ថៃ ក្នុង​រដូវ​ប្រាំង​ប្រចាំ​ឆ្នាំ។

នៅពេលដែល របបកុម្មុយនិស្តនៅអឺរ៉ុបខាងកើតដួលរលំ វៀតណាមបានដកទ័ពចេញពីកម្ពុជានៅចុងឆ្នាំ១៩៨៩ ដែលឈានទៅដល់ កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ១៩៩១ ដែលបានត្រួសត្រាយផ្លូវសម្រាប់ការស្តារឡើងវិញនូវរបបរាជានិយមក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣។

ជម្លោះនិងជម្លោះ[កែប្រែ]

កុបកម្មឆ្នាំ២០០៣[កែប្រែ]

នៅខែមករា ឆ្នាំ២០០៣ កុប្បកម្មបានផ្ទុះឡើងនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ បន្ទាប់ពីកាសែតកម្ពុជាមួយបានរាយការណ៍មិនត្រឹមត្រូវថា តារាស្រីថៃម្នាក់បានរៀបរាប់ថាប្រាសាទអង្គរវត្ត ជារបស់ប្រទេសថៃយ៉ាងត្រឹមត្រូវ។ កាលពីថ្ងៃទី២៩ ខែមករា ស្ថានទូតថៃត្រូវបានដុតបំផ្លាញ ហើយជនអន្តោប្រវេសន៍ថៃរាប់រយនាក់បានភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេសដើម្បីគេចពីអំពើហិង្សា។ [៣] ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​នៅ​ភ្នំពេញ​ដុត​រូប​ព្រះបាទ ​ភូមិពលអតុល្យតេជ និង​ជនជាតិ​ថៃ​នៅ​បាងកក តវ៉ា​មុខ​ស្ថានទូត​ខ្មែរ​ដុត​ទង់ជាតិ​កម្ពុជា។ នេះ​ជា​ទី​បំផុត​នាំ​ឱ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ថៃ​កាត់​ចំណង​ការទូត​ជាមួយ​កម្ពុជា។ [៤] លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន ហាម​មិន​ឲ្យ​ចាក់​បញ្ចាំង​រឿង និង​ភាពយន្ត​ថៃ​តាម​ស្ថានីយ​ទូរទស្សន៍។

ជម្លោះព្រំដែនឆ្នាំ២០០៨[កែប្រែ]

ជម្លោះ​រវាង​កម្ពុជា និង​ថៃ​ជុំវិញ​ដី​នៅ​ជាប់​នឹង​កន្លែង​នោះ​បាន​ឈាន​ដល់​ការ​ផ្ទុះ​អំពើ​ហិង្សា​ជា​បន្តបន្ទាប់។

ប្រាសាទព្រះវិហារ

ការប៉ះទង្គិចគ្នាខាងយោធាបានកើតឡើងនៅខែតុលា ឆ្នាំ២០០៨។ [៥] កាល​ពី​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​២០០៩ ថ្ម​ចំនួន៦៦ នៅ​ប្រាសាទ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចោទ​ថា​ត្រូវ​បាន​បំផ្លាញ​ដោយ​ទាហាន​ថៃ​ដែល​បាន​បាញ់​ឆ្លង​ព្រំដែន។ [៦] នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១០ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានដាក់លិខិតផ្លូវការមួយទៅកាន់ Google Maps សម្រាប់ការពណ៌នាតំបន់ទឹកធម្មជាតិជាព្រំដែនអន្តរជាតិជំនួសឱ្យបន្ទាត់ដែលបង្ហាញនៅលើផែនទីបារាំងឆ្នាំ១៩០៧ ដែលប្រើដោយតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិក្នុងឆ្នាំ១៩៦២ ។ [៧]

កាល​ពី​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​២០១១ នៅ​ពេល​ដែល​មន្ត្រី​ថៃ​កំពុង​ចរចា​នៅ​កម្ពុជា ទាហាន​ថៃ និង​កម្ពុជា​បាន​ប៉ះ​ទង្គិច​គ្នា ដែល​បណ្តាល​ឲ្យ​ភាគី​ទាំង​សង​ខាង​របួស និង​ស្លាប់។ [៨] ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់​បែក​ដោយ​កាំភ្លើង​ធំ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​បាន​កើត​ឡើង​អំឡុង​ពេល​មាន​ជម្លោះ។ រដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា​បាន​អះអាង​ថា ការ​ខូចខាត​បាន​កើត​ឡើង​ចំពោះ​ប្រាសាទ។ [៩] ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ បេសកកម្មរបស់អង្គការយូណេស្កូ ទៅកាន់ទីតាំងដើម្បីកំណត់ទំហំនៃការខូចខាតនេះ បង្ហាញថា ការបំផ្លិចបំផ្លាញនេះ គឺជាលទ្ធផលនៃការបាញ់កាំភ្លើងទាំងកម្ពុជា និងថៃ។ [១០] [១១]

ភាគី​ទាំង​ពីរ​បាន​បាញ់​ផ្លោង​ទៅ​លើ​ភាគី​ម្ខាង​ទៀត ហើយ​ទាំង​ពីរ​នាក់​បាន​បន្ទោស​ម្ខាង​ទៀត​ថា​បាន​ចាប់​ផ្តើម​អំពើ​ហិង្សា។ [១២] នៅថ្ងៃទី៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១១ កម្ពុជាបានត្អូញត្អែរជាផ្លូវការនៅក្នុងលិខិតមួយទៅកាន់អង្គការសហប្រជាជាតិ "សកម្មភាពយោធាថៃនាពេលថ្មីៗនេះបានរំលោភលើកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ ១៩៩១ ធម្មនុញ្ញអង្គការសហប្រជាជាតិ និងការកាត់ក្តីឆ្នាំ ១៩៦២ ពីតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ"។ [១៣] កាល​ពី​ថ្ងៃ​ទី​៦ ខែ​កុម្ភៈ រដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា​បាន​អះអាង​ថា ប្រាសាទ​នេះ​បាន​ខូច​ខាត។ មេបញ្ជាការ​យោធា​កម្ពុជា​បាន​ថ្លែង​ថា​៖ «​ស្លាប​ប្រាសាទ​ព្រះវិហារ​របស់​យើង​បាន​ដួលរលំ​ដោយសារ​តែ​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​ដោយ​កាំភ្លើង​ធំ​របស់​ថៃ​»​។ [១៤] ទោះ​យ៉ាង​ណា​ប្រភព​ថៃ​និយាយ​តែ​ពី​ការ​ខូច​ខាត​តិចតួច​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​អះអាង​ថា​ទាហាន​ខ្មែរ​បាន​បាញ់​ចេញ​ពី​ក្នុង​ប្រាសាទ។ [១៥]

អាស៊ាន ដែលរដ្ឋទាំងពីរជាកម្មសិទ្ធិបានផ្តល់ជូនដើម្បីសម្រុះសម្រួលបញ្ហានេះ។ ទោះយ៉ាងណាប្រទេសថៃបានទទូចថាការពិភាក្សាទ្វេភាគីអាចដោះស្រាយបញ្ហានេះបានល្អប្រសើរ។[១២] នៅថ្ងៃទី៥ ខែកុម្ភៈសម្ព័ន្ធប្រជាជនស្តាំនិយមដើម្បីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានអំពាវនាវឲ្យលាលែងពីតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រី។ អភិសិទ្ធិ វេជ្ជាជីវៈ សម្រាប់"ការបរាជ័យក្នុងការការពារអធិបតេយ្យភាពរបស់ប្រទេសនេះ"។[១២]

អនុសញ្ញា​បេតិកភណ្ឌ​ពិភពលោក​របស់​អង្គការ​យូណេស្កូ​ដែល​បាន​ប្រារព្ធ​ធ្វើ​នៅទីក្រុងប៉ារីស ​ក្នុង​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​២០១១ បាន​កំណត់​ទទួល​យក​សំណើ​គ្រប់គ្រង​របស់​កម្ពុជា​សម្រាប់​ប្រាសាទ។ ជាលទ្ធផល ប្រទេសថៃបានដកខ្លួនចេញពីព្រឹត្តិការណ៍នេះ ដោយតំណាងថៃបានពន្យល់ថា "យើងដកខ្លួនចេញដើម្បីនិយាយថាយើងមិនទទួលយកការសម្រេចចិត្តណាមួយពីកិច្ចប្រជុំនេះទេ"។ [១៦]

បន្ទាប់ពីមានការស្នើសុំកាលពីខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០១១ ពីប្រទេសកម្ពុជា ដើម្បីឱ្យកងកម្លាំងយោធាថៃត្រូវបានបញ្ជាឱ្យចេញពីតំបន់នោះ ចៅក្រមនៃតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) ដោយការបោះឆ្នោតពី ១១ – ៥ បានបញ្ជាឱ្យប្រទេសទាំងពីរ ដកកងកម្លាំងយោធារបស់ពួកគេជាបន្ទាន់ ហើយដាក់កម្រិតបន្ថែមទៀត។ លើកងកម្លាំងប៉ូលីសរបស់ពួកគេ។ តុលាការ​បាន​និយាយ​ថា ដីកា​នេះ​នឹង​មិន​កាត់​សេចក្តី​សម្រេច​ចុង​ក្រោយ​ណា​មួយ​អំពី​កន្លែង​ដែល​ព្រំដែន​ក្នុង​តំបន់​រវាង​ថៃ និង​កម្ពុជា​គួរ​ធ្លាក់​ចុះ។ [១៧] លោកអភិសិទ្ធិ វេជ្ជាជីវៈ បាននិយាយថា ទាហានថៃនឹងមិនដកខ្លួនចេញពីតំបន់ជម្លោះនោះទេ រហូតដល់យោធានៃប្រទេសទាំងពីរបានយល់ព្រមលើការដកខ្លួនទៅវិញទៅមក។ លោក​បាន​មាន​ប្រសាសន៍​ថា “ខ្ញុំ​មិន​អាស្រ័យ​លើ​ភាគី​ទាំង​ពីរ​ក្នុង​ការ​ជួប​ជុំ​គ្នា​និង​ជជែក​គ្នា​នោះ​ទេ” ដោយ​លោក​បាន​ស្នើ​ថា គណៈកម្មាធិការ​ព្រំដែន​រួម​ដែល​មាន​ស្រាប់​នឹង​ជា​កន្លែង​ដ៏​ស័ក្តិសម​ក្នុង​ការ​រៀបចំ​ផែនការ​ដក​ថយ​ដែល​មាន​ការ​សម្របសម្រួល។ [១៨] តុលាការ ICJ បានសម្រេចកាលពីថ្ងៃទី១១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៣ ថាតំបន់ជុំវិញ និងខាងក្រោមប្រាសាទជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ហើយកងកម្លាំងសន្តិសុខថៃណាដែលនៅតែស្ថិតនៅក្នុងតំបន់នោះត្រូវតែចាកចេញ។ [១៩] [២០]

សូម​មើល​ផង​ដែរ[កែប្រែ]

ឯកសារយោង[កែប្រែ]

  1. Kasetsiri, Charnvit (March 2003). "Thailand and Cambodia: A Love-Hate Relationship". Kyoto Review of Southeast Asia (3). Retrieved on 17 March 2018.
  2. "ความสัมพันธ์ทวิภาคีระหว่างไทยกับกัมพูชา". East Asia Watch (in ថៃ). Thai Ministry of Foreign Affairs. Archived from the original on 18 មីនា 2018. Retrieved 17 March 2018.
  3. "Cambodia apologises to Thais". BBC News. 30 January 2003. http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/2708499.stm. 
  4. John Aglionby. "Thais cut links with Cambodia after riots | World news". The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2003/jan/31/cambodia. 
  5. "Let's deal with this calmly". Bangkok Post. January 27, 2011. http://www.bangkokpost.com/opinion/opinion/218399/let-deal-with-this-calmly. 
  6. Sambath, Thet (8 April 2009). "Preah Vihear Damage Significant". The Phnom Penh Post. http://preahvihear.com/?p=189. 
  7. Cambodia Complains of Google Map Mistake at Preah Vihear Temple Archived January 21, 2013, at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.
  8. Schearf, Daniel (February 4, 2011). "Thailand, Cambodia Border Fighting Breaks Out Amid Tensions". Voice of America. http://www.voanews.com/english/news/asia/Thailand-Cambodia-Clash-at-Border-115266974.html. 
  9. Petzet, Michael (2010). "Cambodia: Temple of Preah Vihear". In Christoph Machat, Michael Petzet and John Ziesemer (Eds.), "Heritage at Risk: ICOMOS World Report 2008-2010 on Monuments and Sites in Danger" (PDF). Berlin: hendrik Bäßler verlag, 2010
  10. "UNESCO to send mission to Preah Vihear". UNESCO. February 8, 2011. Retrieved June 6, 2011.
  11. "Director-General expresses alarms over escalation of violence between Thailand and Cambodia". UNESCO. February 6, 2011. Retrieved June 6, 2011.
  12. ១២,០ ១២,១ ១២,២ "Shells fly around the temple". The Economist. February 7, 2011. https://www.economist.com/blogs/asiaview/2011/02/open_fire_between_thailand_and_cambodia. 
  13. "Thailand, Cambodia trade shots, charges over ancient temple". CNN. February 8, 2011. http://www.cnn.com/2011/WORLD/asiapcf/02/06/cambodia.thailand.violence/. 
  14. "Thai-Cambodia clashes 'damage Preah Vihear temple'", BBC, February 6, 2011
  15. "เขมรเวอร์จริง บันไดนาคโดนสะเก็ดถลอก แต่โวยวายพระวิหารใกล้พัง". Manager. Archived from the original on 2011-02-09. Retrieved 2016-10-22.
  16. "Thailand quits heritage body amid temple row". Sin Chew Daily. AFP. 26 June 2011. http://www.mysinchew.com/node/59492. "Suwit said that Thailand took the decision because the convention agreed to put Cambodia's proposed management plan for the Preah Vihear temple on its agenda." 
  17. "UN orders troops away from temple". The Independent: Asia. July 18, 2011. https://www.independent.co.uk/news/world/asia/un-orders-troops-away-from-temple-2315713.html. 
  18. Arthur Max (July 18, 2011). "UN court draws DMZ for Thai, Cambodia troops". The San Francisco Examiner. AP. http://www.sfexaminer.com/news/2011/07/un-court-draws-dmz-thai-cambodia-troops. [តំណភ្ជាប់ខូច]
  19. "Preah Vihear temple: Disputed land Cambodian, court rules". BBC News. November 11, 2013. https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-24897805. 
  20. "Judgment: Request for Interpretation of the Judgment of 15 June 1962 in the Case Concerning the Temple of Preah Vihear (Cambodia v. Thailand)" (PDF). Recorded by L.Tanggahma. The Hague, Netherlands: International Court of Justice. 2013-11-11. Archived from the original (PDF) on 2013-11-11. Retrieved 2013-11-16. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)CS1 maint: others (link)