អាមេរិកខាងជើង

ពីវិគីភីឌា
Jump to navigation Jump to search
អាមេរិកខាងជើង
Location North America.svg
ផ្ទៃក្រឡា24,709,000 km2 (9,540,000 sq mi) (ទី៣)
ចំនួនប្រជាជន៥៧៩,០២៤,០០០ (២០១៦; ចំណាត់ថ្នាក់ទី៤)
សន្ទភាពប្រជាជន២២.៩/គម២ (៥៩.៣/ម៉ាយការេ)[lower-alpha ១]
ប្រជានាមអាមេរិកាំងខាងជើង
ប្រទេសរដ្ឋអធិបតេយ្យចំនួន ២៣ (list of countries)
Dependenciesតំបន់អធិបតេយ្យចំនួន២៣
ភាសាភាសាអង់គ្លេស ភាសាអេស្ប៉ាញ ភាសាបារាំង និងភាសាជាច្រើនទៀត
ល្វែងម៉ោងUTC-10 ទៅ UTC
ទីក្រុងសំខាន់ៗបញ្ជីទីក្រុង៖[១]

អាមេរិកខាងជើង (ភាសាអង់គ្លេស៖ North America; ភាសាបារាំង៖ Amérique du Nord) គឺជាទ្វីបមួយដែលស្ថិតនៅអឌ្ឍគោលខាងជើងនិងមួយផ្នែកធំគឺស្ថិតនៅអឌ្ឍគោលខាងលិច។ នៅពេលខ្លះ អាមេរិកខាងជើងក៏អាចចាត់ទុកបានដែរថាជាឧបទ្វីបមួយនៃទ្វីបអាមេរិកទាំងមូល។[២][៣] ទ្វីបនេះមានគល់ដែនជាប់នឹងមហាសមុទ្រអាកទិកនៅភាគខាងជើង ភាគខាងកើតជាប់នឹងមហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក ភាគខាងលិចនិងត្បូងជាប់នឹងមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក និងនៅភាគអាគ្នេយ៍ជាប់នឹងអាមេរិកខាងត្បូងហើយសមុទ្រការ៉ាប៊ីន។

អាមេរិកខាងជើងគ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដីប្រមាណ ២៤,៧០៩,០០០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ (ស្មើនឹង ៩,៥៤០,០០០ ម៉ាយការ៉េ) ប្រហែល ១៦.៥% នៃផ្ទៃផែនដី និងប្រហែល ៤.៨% នៃផ្ទៃដីសរុប។ បើយោងទៅតាមទំហំផ្ទៃដី អាមេរិកខាងជើងគឺជាប់លំដាប់ថ្នាក់ទី៣ នៃទ្វីបធំជាងគេបង្អស់ នៅពីក្រោយទ្វីបអាស៊ីនិងអាហ្រ្វិក[៤] ហើយជាប់លំដាប់ថ្នាក់ទី៤ ខាងចំនួនប្រជាជន នៅពីក្រោយទ្វីបអាស៊ី អាហ្រ្វិក និងអឺរ៉ុប។[៥] នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៣ ចំនួនប្រជាជននៅទ្វីបមួយនេះត្រូវបានគេប៉ាន់ប្រមាណថាមានចំនួនជិត ៥៧៩ លាននាក់ នៅក្នុងរដ្ឋឯករាជ្យទាំង ២៣ ឫប្រហែល ៧.៥% នៃចំនួនប្រជាជនពិភពលោក បើរាប់ទាំងកោះនៅក្បែរ (ជាពិសេសគឺនៅជុំវិញតំបន់ការ៉ាប៊ីន)។

វត្តមានមនុស្សដំបូងៗនៅទ្វីបអាមេរិកខាងជើងបានចាប់ផ្តើមកើតឡើងនៅក្នុងយុគសម័យផ្ទាំងទឹកកកចុងក្រោយដោយឆ្លងតាមតំបន់ប៊ីរីងហ្គី ប្រហែលពី ៤០,០០០ ទៅ ១៧,០០០ ឆ្នាំមុន។ បន្ទាប់មកគឺយុគសម័យប៉ាលីវអាមេរិកាំង ដែលបានបញ្ចប់កាលពី ១០,០០០ ឆ្នាំមុន។ សម័យបុរាណនៅអាមេរិកខាងជើងបានចាប់ផ្តើមពីសតវត្សទី៦ ដល់ទី១៣។ សម័យមុនកូឡុំបៀបានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ១៤៩២ ហើយវាគឺជាការចាប់ផ្តើមនៃការធ្វើចំណាកស្រុកត្រង់សាឡង់ទិក – ជាការមកដល់នៃជនជាតិអឺរ៉ុបនៅអំឡុងយុគសម័យនៃការរុករកនិងដើមសម័យទំនើប។ លំនាំវប្បធម៌និងជនជាតិភាគតិចនាពេលបច្ចុប្បន្នគឺជាការឆ្លុះបញ្ចាំងពីអន្តរកម្មរវាងពួកអាណានិគមអ៊ឺរ៉ុប ជនជាតិដើមភាគតិច ទាសករដែលមកពីអាហ្វ្រិក និងកូនចៅទាំងប៉ុន្មានរបស់ពួកគេ។

ដោយសារតែការធ្វើអាណានិគមកិច្ចរបស់ពួកអឺរ៉ុបនៅអាមេរិក ជនជាតិអាមេរិកាំងខាងជើងបច្ចុប្បន្នអាចនិយាយភាសាអ៊ឺរ៉ុបបានដូចជា ភាសាអង់គ្លេស អេស្ប៉ាញ ឬបារាំងជាដើម ហើយវប្បធម៌របស់រដ្ឋពួកគេនីមួយៗជាទូទៅគឺមានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នាជាមួយនឹងប្រពៃណីលោកខាងលិច (ប្រពៃណីអឺរ៉ុប)។

ប្រវត្តិនៃឈ្មោះ[កែប្រែ]

ផែនទីនៃទ្វីបអាមេរិកខាងជើង នៅអំឡុងឆ្នាំ១៦២១

ជាធម្មតា គេបានទទួលស្គាល់ថា"អាមេរិក"គឺជាឈ្មោះដែលបានដាក់ឱ្យដោយបុគ្គលសំខាន់ៗចំនួន ៣ គឺ៖ អ្នករុករកជនជាតិអ៊ីតាលីម្នាក់ឈ្មោះអាមេរិកូ វេស្ពូស៊ី អ្នកគូសផែនទីជនជាតិអាល្លឺម៉ង់ឈ្មោះម៉ាទីន វ៉ាលស៊ីមូលឺ និងម៉ាទីស រីងមែន។[៦] វេស្ពូស៊ីដែលបានរុករកឃើញទ្វីបអាមេរិកខាងត្បូងនៅរវាងឆ្នាំ១៤៩៧ និង១៥០២ គឺជាជនជាតិអ៊ឺរ៉ុបដំបូងគេដែលបានលើកឡើងថា ទ្វីបអាមេរិចមិនមែនជាទឹកដីឥណ្ឌាខាងកើតនោះទេ កាលពិតវាគឺជាដែនដីដ៏ថ្មីមួយដែលពួកអឺរ៉ុបមិនដែលធ្លាប់ឃើញនិងដឹងពីមុនមក។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៥០១ លោកវ៉ាលស៊ីមូលឺបានគូសផែនទីពិភពលោកថ្មីមួយដែលក្នុងនោះលោកបានសរសេរពាក្យថា"អាមេរិក"ដាក់នៅចំកណ្តាលទ្វីបអាមេរិកខាងត្បូង ដែលសព្វថ្ងៃគឺប្រទេសប្រេស៊ីល។ គាត់បានពន្យល់ពីហេតុផលសម្រាប់ឈ្មោះនោះនៅក្នុងសៀវភៅមួយចំណងជើងថា Cosmographiae Introductio៖[៧]

... ab Americo inventore ... quasi Americi terram sive Americam (from Americus the discoverer ... as if it were the land of Americus, thus America).

សម្រាប់វ៉ាលស៊ីមូលឺ, គឺគ្មាននរណាម្នាក់អាចជំទាស់នឹងការដាក់ឈ្មោះមកលើទឹកដីបន្ទាប់ពីអ្នកដែលបានរកឃើញវានេះទេ។ ដូច្នេះ លោកបានយកឈ្មោះលោកអាមេរិកូ វេស្ពូស៊ី មកប្រែទៅជាភាសាឡាតាំងរួចក៏បានជាពាក្យថា"អាមេរិកា" (America)។ ក្រោយមកៗ អ្នករុករកផ្សេងៗទៀតបានវាតទីពង្រីកទៅទិសខាងជើងដោយនូវតែសម្តៅលើវាថា"អាមេរិក"។ នៅឆ្នាំ១៥៣៨ លោកជេរ៉ល ម៉ើខាទ័របានសម្តៅលើអឌ្ឍគោលខាងលិចនៃទ្វីបអាមេរិកថាជា"អាមេរិកា"។[៨]

អ្នកខ្លះវិញបានជំទាស់នឹងការប្រើនាមត្រកូលសម្រាប់ដាក់ឈ្មោះទឹកដីដែលបានរកឃើញថ្មី (លើកលែងតែក្នុងករណីជារាជវង្សានុវង្សទើបមានសឹទ្ធអាចដាក់ឈ្មោះទៅលើអ្វីតាមត្រកូលនាមរបស់ពួកគេបាន) ការដាក់ឈ្មោះទ្វីបថ្មីទៅតាននាមត្រកូលរបស់លោក'អាមេរិកូ' វេស្ពូស៊ី ក៏ចាប់ក្លាយជាចម្ងល់ទៅដល់ភូមិសាស្រ្តវិទូជាច្រើននាសម័យកាលនោះ។[៩] នៅឆ្នាំ ១៨៧៤ ថូម៉ាស ប៊ែលបានស្នើសុំដកឈ្មោះពីជួរភ្នំ"អាមេរិគ៍"នៅអាមេរិកកណ្តាល។ នៅឆ្នាំបន្ទាប់ លោកជូល ម៉ាកូបានលើកឡើងថាឈ្មោះជួរភ្នំនេះគឺមានប្រភពមកពីភាសាអាមេរិកពីដើម។[១០] លោកម៉ាកូបានធ្វើការជាមួយនឹងលោកអ៊ុកហ្គឺស្ទឺស ឡេ ផ្លូជីអ៊ុងដោយបានរួមគំនិតគ្នាសរសេរថា"ឈ្មោះអាមេរិកា ឫអាមេរិកាំង នៅក្នុងភាសាម៉ាយ៉ាគឺមានន័យថា ប្រទេសដែលមានខ្យល់បក់ខ្លាំងមិនចេះឈប់ ឫដែនដីនៃខ្យល់...ហើយតាមបច្ច័យអាចមានន័យថា...វិញ្ញាណដែលដង្ហក់ជីវិតខ្លួនឯង"។[៨]

វិសាលភាព[កែប្រែ]

អង្គការសហប្រជាជាតិបានទទួលស្គាល់"ទ្វីបអាមេរិកខាងជើង"ជាផ្លូវការ ហើយបានបែងចែកទ្វីបនេះទៅជា ៣ តំបន់គឺ អាមេរិកភាគខាងជើង អាមេរិកកណ្តាល និងតំបន់ការ៉ាប៊ីន។ នេះត្រូវបានកំណត់ជាផ្លូវការដោយផ្នែកស្ថិតិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។[១១][១២][១៣]

អាមេរិកភាគខាងជើងគឺខុសគ្នាឆ្ងាយពី"ទ្វីបអាមេរិកខាងជើង" ដោយមិនរាប់បញ្ចូលអាមេរិកកណ្តាល ហើយពេលខ្លះមិនរាប់ប្រទេសម៉ិកស៊ិកចូលទេ។ នៅក្នុងបរិបទដែលបានកំណត់គឺកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីអាមេរិកខាងជើង កិច្ចព្រមព្រៀងនេះបានរាប់បញ្ចូលប្រទេសកាណាដា សហរដ្ឋអាមេរិក និងម៉ិកស៊ិក បន្ទាប់ពីប្រទេសទាំងបីបានយល់ព្រមចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញានេះ។

បារាំង អ៊ីតាលី ព័រទុយកាល់ អេស្ប៉ាញ រ៉ូម៉ានី ក្រិក និងបណ្តាប្រទេសនៅអាមេរិកឡាទីនបានជ្រើសយកគំរូទ្វីបចំនួន ៦, ប្រទេសទាំងនោះមើលឃើញថាអាមេរិកគឺជាទ្វីបតែមួយ ហើយជាញឹកញាប់ថែមទាំងរាប់បញ្ចូលតំបន់មួយចំនួនដូចជា៖ ក្រូអិនឡង់ សាំងព្យារ និងប៊ឺមូដាជាដើម។[១៤][១៥][១៦][១៧][១៨]

នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត អាមេរិកខាងជើងត្រូវបានគេសម្តៅហៅឈ្មោះផ្សេងទៀត។ "អេស្ប៉ាញអាមេរិកខាងជើង" (ឫអេស្ប៉ាញថ្មី) ជារឿយៗជាឈ្មោះដែលគេសម្តៅទៅលើអាមេរិកខាងជើងហើយនេះគឺជាឈ្មោះផ្លូវការដំបូងគេដែលត្រូវបានផ្តល់ទៅរដ្ឋម៉ិកស៊ិក។[១៩]

តំបន់ភូមិភាគ[កែប្រែ]

តាមភូមិសាស្ត្រ ទ្វីបអាមេរិកខាងជើងមានតំបន់និងអនុតំបន់ជាច្រើនរួមមាន៖ តំបន់វប្បធម៌ តំបន់សេដ្ឋកិច្ច និងតំបន់ភូមិសាស្ត្រ។ តំបន់សេដ្ឋកិច្ចរួមមានតំបន់ដែលបង្កើតឡើងដោយប្លុកពាណិជ្ជកម្មដូចជា ប្លុកកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មអាមេរិកខាងជើង និងកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មអាមេរិកកណ្តាល។ តាមភាសានិងវប្បធម៌ ទ្វីបមួយនេះអាចត្រូវបែងចែកទៅជាផ្នែកអង់គ្លេស–អាមេរិកនិងអាមេរិកឡាទីន។ អង់គ្លេស–អាមេរិចរួមមាន អាមេរិចភាគខាងជើងមួយភាគធំ បេលីស និងបណ្តុំកោះការ៉ាប៊ីនដែលមានប្រជាជននិយាយភាសាអង់គ្លេស (ប៉ុន្តែ សមាគមន៍មួយចំនួនដូចជា រដ្ឋល្វីហ្ស៊ីណា និងខេត្តកេបិចគឺសម្បូរទៅដោយអ្នកនិយាយភាសាបារាំង[២០])។

ភាគខាងត្បូងនៃអាមេរិកខាងជើងមានតំបន់ចំនួនពីរគឺ អាមេរិកកណ្តាល និងតំបន់ការ៉ាប៊ីន។[២១][២២] ភាគខាងជើងនៃទ្វីបនេះក៏បានរក្សានូវការទទួលស្គាល់ផងដែរ។ ផ្ទុយពីនិយមន័យទូទៅនៃ"អាមេរិកខាងជើង"ដែលរួមបញ្ចូលទ្វីបទាំងមូល ពាក្យ"អាមេរិកខាងជើង"នៅពេលខ្លះត្រូវបានគេប្រើសម្តៅតែទៅលើប្រទេសម៉ិកស៊ិក កាណាដា សហរដ្ឋអាមេរិកនិងក្រូអិនឡង់តែប៉ុណ្ណោះ។[២៣][២៤][២៥][២៦][២៧]

ពាក្យថា"អាមេរិចភាគខាងជើង"គឺសំដៅទៅលើបណ្តាប្រទេសនិងទឹកដីនៅភាគខាងជើងដូចជា៖ សហរដ្ឋអាមេរិក ប៊ឺមូដា សាំងព្យារនិងមីគូឡុង កាណាដា និងក្រូអិនឡង់។[២៨][២៩] ទោះបីជាពាក្យនេះមិនសម្តៅទៅលើតំបន់បង្រួបបង្រួមក៏ដោយ[៣០] តំបន់ពាក់កណ្តាលអាមេរិក—កុំភាន់ច្រឡំជាមួយភាគកណ្តាលខាងលិចនិងអាមេរិកកណ្តាល—បានផ្តុំប្រទេសម៉ិកស៊ិក អាមេរិកកណ្តាល និងតំបន់ការ៉ាប៊ីន។[៣១]

ប្រទេស និងរដ្ឋអនិស្សរភាព[កែប្រែ]

អត្ថបទដើមចំបង: ប្រទេសនៅអាមេរិកខាងជើង
វរលញ្ចករ ទង់ជាតិ ប្រទេស ឫទឹកដី[៣២][៣៣][៣៤] ធានី ផ្ទៃដី[៣៥] ចំនួនប្រជាជន
(2018)[៣៦][៣៧] 		ដង់ស៊ីតេ
ប្រជាជន
Coat of arms of Anguilla.svg Flag of Anguilla.svg អង់ហ្គីឡា
(ចក្រភពអង់គ្លេស) 		ដឺ វ៉ាលី ៩១ គម២
(៣៥ ម៉ាយការ៉េ) 		១៤,៧៣១ ១៦៤.៨/គម២
(៤២៧/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Antiquae et Barbudae.svg Flag of Antigua and Barbuda.svg អង់ទីក្វា និងបាប៊ូដា ហ្សង់ ចនស៍ ៤៤២ គម២
(១៧១ ម៉ាយការ៉េ) 		៩៦,២៨៦ ១៩៩.១/គម២
(៥១៦/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Arubae.svg Flag of Aruba.svg អារូបា
(រាជាណាចក្រហូឡង់)[lower-alpha ២] 		អូរ៉ានជេស្តាដ ១៨០ គម២
(៦៩ ម៉ាយការ៉េ) 		១០៥,៨៤៥ ៥៩៤.៤/គម២
(១,៥៣៩/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Bahamarum.svg Flag of the Bahamas.svg បាហាម៉ា[lower-alpha ៣] ណាសូ ១៣,៩៤៣ គម២
(៥,៣៨៣ ម៉ាយការ៉េ) 		៣៨៥,៦៣៧ ២៤.៥/គម២
(៦៣/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Barbatae.svg Flag of Barbados.svg បាដាដ ប៊្រីជថោន ៤៣០ គម២
(១៧០ ម៉ាយការ៉េ) 		២៨៦,៦៤១ ៥៩៥.៣/គម២
(១,៥៤២/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Belizae.svg Flag of Belize.svg បេលីស បែលម៉ូប៉ង់ ២២,៩៦៦ គម២
(៨,៨៦៧ ម៉ាយការ៉េ) 		៣៨៣,០៧១ ១៣.៤/គម២
(៣៥/ម៉ាយការ៉េ)
Coat of arms of Bermuda.svg Flag of Bermuda.svg ប៊ឺមូដា
(ចក្រភពអង់គ្លេស) 		ហាម៉ីលតុន ៥៤ គម២
(២១ ម៉ាយការ៉េ) 		៦២,៧៥៦ ១,២០៣.៧/គម២
(៣,១១៨/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Insulae Boni Aëris.svg Flag of Bonaire.svg បូណែរ៍
(រាជាណាចក្រហូឡង់)[lower-alpha ២][៣៨] 		ក្រាលិនឌីក ២៩៤ គម២
(១១៤ ម៉ាយការ៉េ) 		១២,០៩៣ ៤១.១/គម២
(១០៦/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Insularum Virginis Britannicae.svg Flag of the British Virgin Islands.svg កោះវឺជិមអង់គ្លេស
(ចក្រភពអង់គ្លេស) 		រ៉ូដថោន ១៥១ គម២
(៥៨ ម៉ាយការ៉េ) 		២៩,៨០២ ១៥២.៣/គម២
(៣៩៤/ម៉ាយការ៉េ)
Canadian Coat of Arms Shield.svg Flag of Canada.svg កាណាដា អូតាវ៉ា ៩,៩៨៤,៦៧០ គម២
(៣,៨៥៥,១០០ ម៉ាយការ៉េ) 		៣៧,០៦៤,៥៦២ ៣.៧/គម២
(៩.៦/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Insularum Caimanenses.svg Flag of the Cayman Islands.svg កោះកៃម៉ង់
(ចក្រភពអង់គ្លេស) 		ចចថោន ២៦៤ គម២
(១០២ ម៉ាយការ៉េ) 		៦៤,១៧៤ ២១២.១/គម២
(៥៤៩/ម៉ាយការ៉េ)
Arms of France.svg Flag of France.svg កោះឃ្លីបពើតុន (បារាំង) — ៦ គម២
(២,៣ ម៉ាយការ៉េ) 		០ ០/គម២
(០/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Costaricum.svg Flag of Costa Rica.svg កូស្តារីកា សានចូសេ ៥១,១០០២
(១៩,៧០០ ម៉ាយការ៉េ) 		៤,៩៩៩,៤៤១ ៨៩.៦/គម២
(២៣២/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Cubicum.svg Flag of Cuba.svg គុយបា ហាវ៉ាណា ១០៩,៨៨៦ គម២
(៤២,៤២៧ ម៉ាយការ៉េ) 		១១,៣៣៨,១៣៤ ១០២.០/គម២
(២៦៤/ម៉ាយការ៉េ)
Blason an Curaçao.svg Flag of Curaçao.svg កូរ៉ាកៅ
(រាជាណាចក្រហូឡង់)[lower-alpha ២] 		វីឡឹមស្តាដ ៤៤៤ គម២
(១៧១ ម៉ាយការ៉េ) 		១៦២,៧៥២ ៣១៧.១/គម២
(៨២១/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Dominicae.svg Flag of Dominica.svg ដូមីនិក រ៉ូសូ ៧៥១ គម២
(២៩០ ម៉ាយការ៉េ) 		៧១,៦២៥ ៨៩.២/គម២
(២៣១/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Dominicum.svg Flag of the Dominican Republic.svg សាធារណរដ្ឋដូមីនីកេន សានតូដូម៉ីងកូ ៤៨,៦៧១ គម២
(១៨,៧៩២ ម៉ាយការ៉េ) 		១០,៦២៧,១៤១ ២០៧.៣/គម២
(៥៣៧/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Salvatoriae.svg Flag of El Salvador.svg អែលសាល់វ៉ាឌ័រ សានសាល់វ៉ាឌ័រ ២១,០៤១ គម២
(៨,១២៤ ម៉ាយការ៉េ) 		៦,៤២០,៧៤៦ ២៩៣.០/គម២
(៧៥៩/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Venetiolae.svg Federal dependencies of Venezuela's Flag.svg សហព័ន្ធអនិស្សរភាពវេណេស៊ុយអេឡា
(វេណាស៊ុយអេឡា) 		ក្រានរ៉ូកេ ៣៤២ គម២
(១៣២ ម៉ាយការ៉េ) 		២,១៥៥ ៦.៣/គម២
(១៦/ម៉ាយការ៉េ)
Coat of arms of Greenland.svg Flag of Greenland.svg ក្រូអិនឡង់
(រាជាណាចក្រដាណឺម៉ាក) 		នូក ២,១៦៦,០៨៦ គម២
(៨៣៦,៣៣០ ម៉ាយការ៉េ) 		៥៦,៥៦៤ ០.០២៦/គម២
(០.០៦៧/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Granatae.png Flag of Grenada.svg ក្រឺណាត ហ្សង់ ចច ៣៤៤ គម២
(១៣៣ ម៉ាយការ៉េ) 		១១១,៤៥៤ ៣០២.៣/គម២
(៧៨៣/ម៉ាយការ៉េ)
Arms of France.svg Flag of France.svg ហ្គោដឺឡុប
(បារាំង) 		បាស់ទែរ ១,៦២៨ គម២
(៦២៩ ម៉ាយការ៉េ) 		៣៩៩,៨៤៨ ២៤៦.៧/គម២
(៦៣៩/ម៉ាយការ៉េ)
Coat of arms of Guatemala.svg Flag of Guatemala.svg ក្វាតេម៉ាឡា ទីក្រុងក្វាតេម៉ាឡា ១០៨,៨៨៩ គម២
(៤២,០៤២ ម៉ាយការ៉េ) 		១៧,២៤៧,៨៤៩ ១២៨.៨/គម២
(៣៣៤/ម៉ាយការ៉េ)
Coat of arms of Haiti.svg Flag of Haiti.svg ហៃទី ព័រអូប្រាំង ២៧,៧៥០ គម២
(១០,៧១០ ម៉ាយការ៉េ) 		១១,១២៣,១៧៨ ៣៦១.៥/គម២
(៩៣៦/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Honduriae.svg Flag of Honduras.svg ហុងឌូរ៉ាស តេ⁠គូស៊ី⁠កាល់ប៉ា ១១២,៤៩២ គម២
(៤៣,៤៣៣ ម៉ាយការ៉េ) 		៩,៥៨៧,៥២២ ៦៦.៤/គម២
(១៧២/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Iamaicae.svg Flag of Jamaica.svg សាម៉ាអ៊ិក ឃីងស្តុន ១០,៩៩១ គម២
(៤,២៤៤ ម៉ាយការ៉េ) 		២,៩៣៤,៨៤៧ ២៤៧.៤/គម២
(៦៤១/ម៉ាយការ៉េ)
Arms of France.svg Flag of France.svg ម៉ាទីនីក
(បារាំង) 		ហ្វតដេបារាំង ១,១២៨ គម២
(៤៣៦ ម៉ាយការ៉េ) 		៣៧៥,៦៧៣ ៣៥២.៦/គម២
(៩១៣/ម៉ាយការ៉េ)
Coat of arms of Mexico.svg Flag of Mexico.svg ម៉ិកស៊ិក ទីក្រុងម៉ិកស៊ិក ១,៩៦៤,៣៧៥ គម២
(៧៥៨,៤៤៩ ម៉ាយការ៉េ) 		១២៦,១៩០,៧៨៨ ៥៧.១/គម២
(១៤៨/ម៉ាយការ៉េ)
Coat of arms of Montserrat.svg Flag of Montserrat.svg ម៉ុង​សេរ៉ង់
(ចក្រភពអង់គ្លេស) 		ព្លីមុត,
ប្រេតស៍[lower-alpha ៤] 		១០២ គម២
(៣៩ ម៉ាយការ៉េ) 		៤,៩៩៣ ៥៨.៨/គម២
(១៥២/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Nicaraguae.svg Flag of Nicaragua.svg នីការ៉ាក្វា ម៉ាណាក្វា ១៣០,៣៧៣ គម២
(៥០,៣៣៧ ម៉ាយការ៉េ) 		៦,៤៦៥,៥០១ ៤៤.១/គម២
(១១៤/ម៉ាយការ៉េ)
Coat of arms of Nueva Esparta State.svg Flag of Nueva Esparta.svg នូអេវ៉ាអេស្ពាតា
(វេណេស៊ុយអេឡា) 		ឡាអាសុនត្យុង ១,១៥១ គម២
(៤៤៤ ម៉ាយការ៉េ) 		៤៩១,៦១០ ៤២៧.១/គម២
(១,១០៦/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Panamae.svg Flag of Panama.svg ប៉ាណាម៉ា[lower-alpha ២][lower-alpha ៥] ទីក្រុងប៉ាណាម៉ា ៧៥,៤១៧ គម២
(២៩,១១៩ ម៉ាយការ៉េ) 		៤,១៧៦,៨៦៩ ៤៥.៨/គម២
(១១៩/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Portus divitis.svg Flag of Puerto Rico.svg ព័រតូរីកូ
(សហរដ្ឋអាមេរិក) 		សានវូអង់ ៨,៨៧០ គម២
(៣,៤២០ ម៉ាយការ៉េ) 		៣,០៣៩,៥៩៦ ៤៤៨.៩/គម២
(១,១៦៣/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Sabae.svg Flag of Saba.svg សាបា
(រាជាណាចក្រហូឡង់)[៣៨] 		ដឺបតថម ១៣ គម២
(៥.០ ម៉ាយការ៉េ) 		១,៥៣៧ ១១៨.២/គម២
(៣០៦/ម៉ាយការ៉េ)
Escudo de San Andrés y Providencia.svg Flag of San Andrés y Providencia.svg សានអង់ដ្រេ និងប្រូវេដេស្យង់
(កូឡុំប៊ី) 		សានអង់ដ្រេ ៥៣ គម២
(២០ ម៉ាយការ៉េ) 		៧៧,៧០១ ១,៤៦៨.៥៩/គម២
(១,៨០៣.៦/ម៉ាយការ៉េ)
BlasonSaintBarthelemy.svg Flag of Saint Barthélemy.svg ហ្សង់បាតេឡេមី
(បារាំង)[៣៩] 		ហ្គូស្តាវា ២១ គម២
(៨.១ ម៉ាយការ៉េ)[៤០] 		៧,៤៤៨ ៣៥៤.៧/គម២
(៩១៩/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Sancti Christophori et Nivium.svg Flag of Saint Kitts and Nevis.svg សង់ឃីត និង​ណេវីស បាសែតទែរ ២៦១ គម២
(១០១ ម៉ាយការ៉េ) 		៥២,៤៤១ ១៩៩.២/គម២
(៥១៦/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Sanctae Luciae.svg Flag of Saint Lucia.svg ហ្សង់លូស៊ីអា កាទ្រីស ៥៣៩ គម២
(២០៨ ម៉ាយការ៉េ) 		១៨១,៨៨៩ ៣១៩.១/គម២
(៨២៦/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Insulae Sancti Martini (Francia).svg Flag of France.svg ហ្សង់ម៉ាទីន
(បារាំង)[៣៩] 		ម៉ារីហ្គត ៥៤ គម២
(២១ ម៉ាយការ៉េ)[៤០] 		២៩,៨២០ ៥៥២.២/គម២
(១,៤៣០/ម៉ាយការ៉េ)
BlasonSaintPierreetMiquelon.svg Flag of Saint Pierre and Miquelon.svg សង់ព្យែរ និង​មីគីឡុង
(បារាំង) 		សង់ព្យែរ ២៤២ គម២
(៩៣ ម៉ាយការ៉េ) 		៥,៨៤៩ ២៤.៨/គម២
(៦៤/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Sancti Vincenti et Granatinae.svg Flag of Saint Vincent and the Grenadines.svg សាំង​វីនសេន និង​ឌឹ​ហ្គ្រីណាឌីនីស ឃីងស៍ថោន ៣៨៩ គម២
(១៥០ ម៉ាយការ៉េ) 		១១០,២១១ ២៨០.២/គម២
(៧២៦/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Insulae Eustathii.svg Flag of Sint Eustatius.svg ស៊ីនអ៊ូស្តាទីស
(រាជាណាចក្រហូឡង់)[៣៨] 		អូរ៉ានជេស្តាដ ២១ គម២
(៨.១ ម៉ាយការ៉េ) 		២,៧៣៩ ១៣០.៤/គម២
(៣៣៨/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Insulae Sancti Martini (Nederlandia).svg Flag of Sint Maarten.svg ស៊ីនម៉ាធីន
(រាជាណាចក្រហូឡង់) 		ហ្វីលីពស៍ប៊ឺក ៣៤ គម២
(១៣ ម៉ាយការ៉េ) 		៤១,៩៤០
ហ្សង់ម៉ាទីន (ផ្នែកបារាំង)=៣៧,២៦៤ 		១,១៧៦.៧/គម២
(៣,០៤៨/ម៉ាយការ៉េ)
Insigne Trinitatis et Tobaci.svg Flag of Trinidad and Tobago.svg ទ្រីនីដាត និង​តូបាហ្គោ[lower-alpha ២] ព័រអូហ្វស្ប៉េន ៥,១៣០ គម២
(១,៩៨០ ម៉ាយការ៉េ) 		១,៣៨៩,៨៤៣ ២៦១.០/គម២
(៦៧៦/ម៉ាយការ៉េ)
Coat of arms of the Turks and Caicos Islands.svg Flag of the Turks and Caicos Islands.svg កោះ​ទួគ និងកៃកូស
(ចក្រភពអង់គ្លេស)[lower-alpha ៦] 		ខុកបឺនថោន ៩៤៨ គម២
(៣៦៦ ម៉ាយការ៉េ) 		៣៧,៦៦៥ ៣៤.៨/គម២
(៩០/ម៉ាយការ៉េ)
U.S. Coat of Arms
 Flag of the United States.svg សហរដ្ឋអាមេរិក[lower-alpha ៧] វ៉ាស៊ីតោន ឌីស៊ី ៩,៦២៩,០៩១ គម២
(៣,៧១៧,៨១៣ ម៉ាយការ៉េ) 		៣២៧,០៩៦,២៦៥ ៣២.៧/គម២
(៨៥/ម៉ាយការ៉េ)
Seal of the United States Virgin Islands.svg Flag of the United States Virgin Islands.svg កោះ​វឺជីន​អាមេរិក
(សហរដ្ឋអាមេរិក) 		ឆាឡត អាម៉ាលី ៣៤៧ គម២
(១៣៤ ម៉ាយការ៉េ) 		១០៤,៦៨០ ៣១៧.០/គម២
(៨២៧/ម៉ាយការ៉េ)
សរុប Script error: No such module "Number table sorting". Script error: No such module "Number table sorting". ២២.១/គម២
(៥៧/ម៉ាយការ៉េ)

ប្រវត្តិសាស្រ្ត[កែប្រែ]

អត្ថបទដើមចំបង: ប្រវត្តិសាស្រ្តអាមេរិកខាងជើង

ប្រវត្តិភូគព្ភសាស្រ្ត[កែប្រែ]

ផ្នែកជលសាស្ត្រដ៏សំខាន់ៗនៃប្រទេសកាណាដា សហរដ្ឋអាមេរិក និងម៉ិកស៊ិក

ឡរ៉ង់ស៊ាគឺជាក្រាតុនបុរាណមួយដែលបង្កើតបានចេញជាស្នូលភូគព្ភសាស្រ្តនៃអាមេរិកខាងជើង។ វាបានកកើតឡើងនៅចន្លោះពី ១.៥ ទៅ ១.០ ពាន់លានឆ្នាំមុននៅក្នុងអំឡុងយុគសម័យប្រូតេរ៉ូសូអ៊ិច។[៤១] នៅចុងយុគសម័យប៉ាលេអូសូអ៊ិចរហូតដល់ដើមសម័យមេសូសូអ៊ិច អាមេរិកខាងជើងត្រូវបានភ្ជាប់ជាមួយនឹងទ្វីបដទៃទៀតដែលបង្កើតបានជាមហាទ្វីបមួយហៅថា ប៉ង់សៀ។ មូលហេតុមួយដែលនាំឱ្យកើតមានមហាទ្វីបប៉ង់សៀគឺមកពីជួរភ្នំអាបប៉ាឡាឈានដែលបានកកើតឡើងប្រហែល ៤៨០ លានឆ្នាំមុន ហើយសព្វថ្ងៃ ជួរភ្នំអាបប៉ាឡាឈានគឺស្ថិតនៅក្នុងចំណោមជួរភ្នំចំណាស់ជាងគេបំផុតនៅលើភពផែនដី។ នៅពេលប៉ង់សៀបានចាប់ផ្តើមប្រេះបែកបាក់ប្រហែលជា ២០០ លានឆ្នាំមុន ទ្វីបអាមេរិកខាងជើងក៏ក្លាយជាផ្នែកមួយនៃឡរ៉ាស៊ី។[៤២] ជួរភ្នំថ្ម និងជួរភ្នំភាគខាងលិចនៃទ្វីបក៏ចាប់ផ្តើមផុសឡើងនៅចន្លោះពី ៨០ និង ៥៥ លានឆ្នាំមុន ដែលគេហៅតាមឈ្មោះវិទ្យាសាស្រ្តថាឡារ៉ាម៉ាយ អូរ៉ូជេនី។ ចលនាបួរដីប៉ាណាម៉ាបានកើតឡើងពី ១២ ទៅ ១៥ លានឆ្នាំមុន ចលនាមួយនេះបានភ្ជាប់ទ្វីបអាមេរិកខាងជើងជាមួយនឹងទ្វីបអាមេរិកខាងត្បូង។[៤៣] នៅកាលពី ១០,០០០ ឆ្នាំមុន បណ្តុំផ្ទាំងទឹកកកនៅអាមេរិកខាងជើងក៏ចាប់រលាយស្រកចុះដែលជាហេតុបង្កើតឱ្យមានបឹង និងទន្លេធំៗសព្វថ្ងៃ (ឧទាហរណ៍៖ មហាបឹង)។

អាមេរិកខាងជើងគឺជាប្រភពនៃអ្វីដែលមនុស្សជាតិដឹងអំពីរយៈកាលភូគព្ភសាស្ត្រ។[៤៤] តំបន់ភូមិសាស្រ្តដែលសព្វថ្ងៃជាទឹកដីរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកគឺសម្បូរទៅដោយប្រភេទផូស៊ីលនិងឆ្អឹងសត្វដាយណូស័រច្រើនជាងប្រទេសផ្សេងៗទៀតនៅលើពិភពលោក។[៤៤] បើយោងទៅតាមបាសាណិវិទូម្នាក់គឺលោកភីតធឺ ដតសុនបានឱ្យដឹង ទាំងអស់នេះគឺបានមកពីការសិក្សាពីស្រទាប់ដី អាកាសធាតុ និងភូមិសាស្រ្ត ធនធានមនុស្ស និងប្រវត្តិសាស្រ្ត។[៤៤] តំបន់ស្ងួតដែលលាតត្រដាងនៅលើទ្វីបនេះគឺជាប្រភពនៃការសិក្សាអំពីយុគសម័យមេសូសូអ៊ិច។[៤៤] ប្រភពស្រទាប់ផូស៊ីលដាយណូស័រនៅឯចុងសម័យសួរ៉ាស៊ីចដ៏សំខាន់គឺបានមកពីចលនាម៉ូរីសុនដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងលិចនៃសហរដ្ឋអាមេរិក។[៤៥]

សម័យមុនអាណានិគម[កែប្រែ]

អត្ថបទដើមចំបង: សម័យមុនកូឡុំ
ពីរ៉ាមីតអែល កាស្ទីឡូ នៅប្រទេសម៉ិកស៊ិក
រូបលោកលីវ អេរីកសុននៅលើត្រាអាមេរិក។ លោកត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាជនជាតិអឺរ៉ុបដំបូងគេបង្អស់ដែលបានជាន់លើទឹកដីអាមេរិក។

ជនជាតិដើមភាគតិចនៅទ្វីបអាមេរិចបានបង្កើតនិងជឿលើជំនឿជាច្រើនដែលជាអំណះអំណាងថាពួកគេមានវត្តមាននៅលើទឹកដីនេះចាប់តាំងពីទ្វីបនេះបានលិចឡើងមកម្លេះ[៤៦] ប៉ុន្តែវាគ្មានភស្តុតាងអ្វីដែលបញ្ជាក់ថាមានការវិវត្តរបស់មនុស្សនៅលើទ្វីបនេះឡើយ។[៤៧] ចំណុចជាក់លាក់នៃការតាំងទីលំនៅដំបូងនៅលើទ្វីបអាមេរិចដោយជនជាតិអាស៊ីបុរាណគឺស្ថិតនៅក្រោមការស្រាវជ្រាវនិងការពិភាក្សានៅឡើយ។[៤៨] ទ្រឹស្តីដែលពេញនិយមបំផុតគឺ ពូជមនុស្សដំបូងបានដើរប្រមាញ់ឆ្លងតាមប៊ីរីងហ្គីដែលជាដីភ្ជាប់ពីស៊ីប៊ឺរីខាងកើតទៅអាឡាស្កាពី ២៧,០០០ ទៅ ១៤,០០០ ឆ្នាំមុន។[៤៩][៥០][lower-alpha ៨] ទស្សនៈដ៏ពេញនិយមមួយគឺ ជនជាតិអាមេរិកដំបូងគឺជាអ្នកដែលជិះទូកធ្វើដំណើរមកពីប៊ីរីងហ្គីមកទិសខាងកើតនៅប្រហែលពី ១៣,០០០ ឆ្នាំមុន[៥២] ហើយក៏ចាប់បោះទីលំនៅនៅលើដែនដីថ្មីនេះក្នុងអំឡុងចុងយុគសម័យផ្ទាំងទឹកកកចុងក្រោយគឺប្រហែលជា ១២,៥០០ ឆ្នាំមុន។[៥៣] ចម្លាក់ថ្មដ៏ចំណាស់ជាងគេបំផុតនៅអាមេរិកខាងជើងគឺមានអាយុកាលពី ១៥,០០០ ទៅ ១០,០០០ ឆ្នាំមុន។[៥៤][lower-alpha ៩] ការសិក្សាស្រាវជ្រាវពីហ្សែននៃជនជាតិដើមនិងនរវិទ្យាបានឱ្យឃើញថា រលកនៃការធ្វើចំណាកស្រុកពីអាស៊ីមកអាមេរិកគឺមកតាមរយៈច្រកបេរីងនៅក្នុងយុគសម័យ (ហូឡូសង់) ដើមបជ្ឈឹម។[៥៦][៥៧][៥៨]

មុនពេលចាប់ទាក់ទងជាមួយពួកអឺរ៉ុប ជនជាតិដើមនៃអាមេរិកខាងជើងត្រូវបានគេបែងចែកទៅតាមរបបគ្រង់គ្រងផ្សេងៗគ្នាជាច្រើនចាប់ពីក្រុមតូចៗនៃក្រុមគ្រួសារពីរ ឫ បីទៅជាចក្រភពធំៗ។ ពួកគេបានរស់នៅក្នុង"តំបន់វប្បធម៌"ផ្សេងៗពីគ្នាដែលទាក់ទងទៅនឹងភូមិសាស្ត្រនិងតំបន់ជីវសាស្រ្ត ហើយវាបានផ្តល់នូវការចង្អុលបង្ហាញពីរបៀបរស់នៅដ៏សំខាន់របស់ជនជាតិដើមទាំងនោះ។ យើងក៏អាចបែងចែកក្រុមជនជាតិដើមទាំងនោះបានទៅតាមអំបូរភាសារបស់ពួកគេផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជនជាតិដែលនិយាយភាសាដូចគ្នាមិនសុទ្ធតែចែករំលែកវប្បធម៌ជាមួយគ្នានោះទេ ឫក៏ជាមិត្តនឹងគ្នាឡើយ។

វប្បធម៌ជាច្រើនរបស់ជនជាតិដើមនៅអាមេរិកខាងជើងត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរ ឫប្រែប្រួលនៅក្នុងរយៈពេល ១,០០០ ឆ្នាំនេះ។ វប្បធម៌ដែលទើបតែរកឃើញហើយចាត់ទុកថាចំណាស់ជាងគេនៅអាមេរិកខាងជើងគឺវប្បធម៌ក្លូវីស (ឆ្នាំ៩៥៥០–៩០៥០ មុនគ.ស) ដែលមានទីតាំងនៅរដ្ឋញូវម៉ិកស៊ិកសព្ងថ្ងៃ។[៥៥] ក្រុមវប្បធម៌ភាគខាងត្បូងនៅអាមេរិកខាងជើងគឺទទួលខុសត្រូវចំពោះការដាំដុះដំណាំរួមផ្សំជាច្រើនដែលបច្ចុប្បន្នត្រូវបានគេដាំប្រើប្រាស់នៅជុំវិញពិភពលោកដូចជា ប៉េងប៉ោះ ម្ទេស និងពោត...។ ជាលទ្ធផលនៃការបណ្តុះនិងការអភិវឌ្ឍន៍វិស័យកសិកម្មនៅផ្នែកខាងត្បូង វាក៏ក្លាយជាផ្នែកមួយដែលសម្បូរទៅដោយវប្បធម៌សំខាន់ៗជាច្រើន។ ក្រុមពួកម៉ាយ៉ាបានបង្កើតប្រព័ន្ធសរសេរអក្សរ បានសាងសង់ពីរ៉ាមីតនិងប្រាសាទធំៗ បង្កើតប្រតិទិនដ៏គួរឱ្យពិបាកនឹងយល់ ហើយបានបង្កើតមនោភាពនៃលេខសូន្យប្រហែលនៅអំឡុងឆ្នាំ ៤០០ នៃគ.ស។[៥៩]

ឯកសារដែលបានកត់ទុកដំបូងបង្អស់របស់ជនជាតិអឺរ៉ុបចំពោះអាមេរិកខាងជើងគឺនៅក្នុងសាហ្កាណសដែលក្នុងនោះគេបានហៅទ្វីបនេះថាវីនឡង់។[៦០] រឿងដំបូងៗដែលគេបានដឹងនៃការភ្ជាប់ទាក់ទងឆ្លងសមុទ្រដោយពួកអឺរ៉ុបនិងទឹកដីអាមេរិកខាងជើងត្រូវបានចុះបរិច្ឆេទនៅអំឡុងឆ្នាំ ១,០០០ នៃគ.ស។[៦១] ទីតាំងនោះគឺស្ថិតនៅភាគខាងជើងបំផុតនៃកោះដែលមានឈ្មោះថាញូវហ្វោនឡង់ដែលបានផ្តល់ភស្តុតាងដែលមិនអាចប្រកែកបានចំពោះការមកដល់នៃពួកណស។[៦២] អ្នករុករកជនជាតិណស ឈ្មោះ លីវ អេរីកសុន (ឆ្នាំ ៩៧០-១០២០ គ.ស) ត្រូវបានគេគិតថាបានធ្វើដំណើរទៅដល់តំបន់នោះ។[៦៣] អេរីកសុន និងមនុស្សរបស់លោកគឺជាជនជាតិអឺរ៉ុបដំបូងគេដែលបានបោះជើងជាន់លើទឹកដីអាមេរិកខាងជើង។[៦៤][៦៥]

នៅពេលពួកសញ្ជ័យអេស្ប៉ាញបានមកដល់ វប្បធម៌របស់ជនជាតិម៉ាយ៉ាគឺនូវតែមានវត្តមាននៅភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសម៉ិកស៊ិកនិងប្រទេសក្វាតេម៉ាឡា។ ប៉ុន្តែអំណាចនយោបាយរបស់ពួកគេត្រូវបានប្រគល់ទៅឱ្យចក្រភពអាស៍តិក រាជធានីពួកគេត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរទៅភាគខាងជើងទៅនៅក្នុងតំបន់ជ្រលងភ្នំម៉ិកស៊ិក។ អាណាចក្រអាស៍តិកក៏ត្រូវបានធ្លាក់នៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ចក្រភពអេស្ប៉ាញនៅក្នុងឆ្នាំ១៥២១។[៦៦]

សម័យអាណានិគម[កែប្រែ]

រូបគំនូរមរណភាពរបស់ឧត្តមសេនីយ៍វូហ្វ (១៧៧១) នៅក្នុងសមរភូមិវាលអាប្រាហាម គូសដោយលោកប៊ិនចាមីន វេស
អត្ថបទដើមចំបង: ការដាក់អាណានិគមរបស់អឺរ៉ុបនៅទ្វីបអាមេរិក

នៅក្នុងអំឡុងយុគសម័យនៃការរុករក ពួកអឺរ៉ុបបានរកឃើញទ្វីបអាមេរិកហើយក៏ចូលមកកាន់កាប់ផ្នែកនីមួយៗនៃអាមេរិកខាងជើង។ ចំពោះការមកដល់របស់ពួកគេនៅក្នុង"ពិភពថ្មី" ចំនួនជនជាតិអ្នកម្ចាស់ស្រុកក៏បានធ្លាក់ចុះភ្លាមៗ ដោយសារតែជម្លោះប្រយុទ្ធនឹងអ្នកឈ្លានពាន និងការនាំចូលនៃរោគជំងឺផ្សេងៗពីទ្វីបអឺរ៉ុប។[៦៧] វប្បធម៌ជនជាតិដើមអាមេរិកក៏ចាប់ផ្លាស់ប្តូរ ហើយឥទ្ធិពលនយោបាយរបស់ពួកគេក៏បានបាត់បង់។ ក្រុមភាសាជាច្រើនបានរលាយ ហើយខ្លះវិញបានទទួលការផ្លាស់ប្តូរច្រើន។ ឈ្មោះនិងវប្បធម៌ដែលជនជាតិអឺរ៉ុបបានកត់ត្រាមិនចាំបាច់ដូចគ្នានឹងឈ្មោះដែលពួកគេបានប្រើរយៈពេលពីរ បីជំនាន់មុន ឬឈ្មោះដែលបានប្រើសព្វថ្ងៃនេះទេ។

ចក្រភពអង់គ្លេស អេស្បាញ និងបារាំងបានកាន់កាប់ទឹកដីភាគច្រើននៅអាមេរិកខាងជើង។ នៅចុងសតវត្សទី១៨ និងដើមសតវត្សទី១៩ ចលនាឯករាជ្យបានរីកសាយនៅពាសពេញផ្ទៃទ្វីប ដែលជាកត្តានាំឱ្យកើតមានប្រទេសមួយចំនួនដែលមានអធិបតេយ្យភាពរហូតមកដល់ពេលសព្ងថ្ងៃនេះ។ អាណានិគមទាំង១៣ របស់អង់គ្លេសនៅភាគខាងកើតនៃទ្វីបបានប្រកាសឯករាជ្យក្នុងឆ្នាំ១៧៧៦ ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថាសហរដ្ឋអាមេរិក។ ប្រទេសកាណាដាក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងពីការបង្រួបបង្រួមទឹកដីភាគខាងជើងដែលគ្រប់គ្រងដោយអង់គ្លេសនិងបារាំង។ អេស្បាញថ្មី ដែលជាទឹកដីមួយ លាតសន្ធឹងពីភាគខាងត្បូងសហរដ្ឋអាមេរិករហូតដល់អាមេរិកកណ្តាលបានប្រកាសឯករាជ្យនៅឆ្នាំ១៨១០ ហើយបានក្លាយជាចក្រភពម៉ិកស៊ិកទីមួយ។ នៅឆ្នាំ១៨២៣ អតីតឧត្តមសេនីយឯកនៃក្វាតេម៉ាឡាដែលកាលនោះជាផ្នែកមួយនៃចក្រភពម៉ិកស៊ិក បានក្លាយជារដ្ឋឯករាជ្យដំបូងគេនៅអាមេរិកកណ្តាលដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សហខេត្តអាមេរិកកណ្តាល។

គម្រោងជាង ៣ ឆ្នាំលើប្រឡាយប៉ាណាម៉ា នៅទីបំផុតក៏សម្រេចបានភ្ជាប់ទឹកសមុទ្រអាត្លង់ទិកជាមួយនឹងទឹកសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិកក្នុងឆ្នាំ១៩១៣ ដែលបានធ្វើឱ្យអាមេរិកខាងជើងក្លាយជាទ្វីបដាច់ពីអាមេរិកខាងត្បូង។[ត្រូវការអំណះអំណាង]

ភូមិសាស្រ្ត[កែប្រែ]

អត្ថបទដើមចំបង: ភូមិសាស្រ្តទ្វីបអាមេរិកខាងជើង
រូបភាពផ្កាយរណបនៃអាមេរិកខាងជើង

អាមេរិកខាងជើងគឺគ្របដណ្តប់ដែនដីភាគខាងជើងនៃទ្វីបអាមេរិកទាំងមូល ជាទូទៅត្រូវបានគេសម្តៅហៅថា ពិភពថ្មី អឌ្ឍគោលខាងលិច ឫអាមេរិក (អ្នកខ្លះបានចាត់ទុកអាមេរិកជាទ្វីបតែមួយ[៦៨][៦៩][៧០] ដោយមានអាមេរិកខាងជើងជាឧបទ្វីប)។[៧១] ដីតែមួយគត់ដែលតភ្ជាប់ពីអាមេរិកខាងជើងទៅកាន់អាមេរិកខាងត្បូងគឺនៅ ស្ពានកោះដារាន / ស្ពានកោះប៉ាណាម៉ា។ ទ្វីបនេះត្រូវបានកំណត់ព្រំដែននៅភាគអាគ្នេយ៍គឺនៅឯដែនទឹកដារីអិននៅតាមបណ្តោយព្រំដែនប្រទេសកូឡុំប៊ី–ប៉ាណាម៉ា ដោយអ្នកភូមិសាស្ត្រភាគច្រើន ដូចនេះដែនដីរបស់ប្រទេសប៉ាណាម៉ាស្ទើរទាំងអស់គឺស្ថិតនៅភាគអាមេរិកខាងជើង។[៧២][៧៣][៧៤] ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកភូគព្ភវិទ្យាខ្លះបានកំណត់យកព្រំដែនអាមេរិកខាងជើងនៅត្រឹមដីកោះតេវនតេប៊ិក ប្រទេសម៉ិលស៊ិក ចំណែកអាមេរិកកណ្តាលគឺលាតសន្ធឹងពីប៉ាណាម៉ារហូតដល់ដើមទ្វីបអាមេរិកខាងត្បូង។[៧៥] ជាទូទៅ កោះការ៉ាប៊ីន ឫឥណ្ឌាខាងលិច ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាផ្នែកនៃអាមេរិកខាងជើង។[២] ឆ្នេរសមុទ្រទ្វីបគឺមានប្រវែងវែង និងមានលក្ខណៈមិនទៀងទាត់។ ឈូងសមុទ្រម៉ិកស៊ិកគឺជាទឹកសមុទ្រធំជាងគេបំផុតនៅទ្វីបនេះ បន្ទាប់មកគឺឆ្នេរហាដសុន។ ប្រភពទឹកសមុទ្រសំខាន់ៗផ្សេងទៀតមាន ឈូងសមុទ្រសាន់ឡរេន និងឈូសសមុទ្រកាលីហ្វញ៉ា។ មុនពេលដីកោះអាមេរិកកណ្តាលលិចឡើង តំបន់នេះពីដើមគឺស្ថិតនៅក្រោមទឹក។

នៅជុំវិញទ្វីបនេះគឺសម្បូរទៅដោយកោះជាច្រើន កោះសំខាន់ៗមានដូចជា ប្រជុំកោះអាកទិក កោះបាហាម៉ា កោះទួក និងកៃកូស ប្រជុំកោះអាឡិចសាន់ដឺ និងកោះរាប់រយរាប់ពាន់ទៀតនៅឯឆ្នេរសមុទ្រអង់គ្លេសកូឡុំប៊ី និងញូវហ្វោនឡង់។ កោះហ្រ្គីនឡែន (ជាផ្នែកមួយនៃប្រទេសដាណឺម៉ាក) គឺជាកោះធំជាងគេ ហើយមានទីតាំងស្ថិតនៅលើផ្លាកតិកតូនិកជាមួយនឹងអាមេរិកដែរ ដែលគេតែងហៅថាផ្លាកអាមេរិកខាងជើង ហើយតាមភូមិសាស្រ្ត វាជាគឺស្ថិតនៅជាផ្នែកមួយនៃអាមេរិកខាងជើង។ នៅក្នុងន័យភូគព្ភសាស្រ្ត កោះប៊ឺមូដាមិនមែនជាផ្នែកមួយនៃទ្វីបអាមេរិកទេ ប៉ុន្តែជាកោះមហាសមុទ្រមួយដែលលិចឡើងពីលើក្រហែងនៃកំពូលអាត្លង់ទិកកណ្តាលកាលពី ១០០ លានឆ្នាំមុន។ ដីគោកដែលនៅជិតកោះនេះបំផុតគឺខេបហេតឺរ៉ាស រដ្ឋការ៉ូលីណាខាងជើង។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ប៊ឺមូដាត្រូវបានគេគិតថាជាផ្នែកមួយនៃអាមេរិកខាងជើង ព្រោះថានៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ នយោបាយ និងវប្បធម៌, ប៊ឺមូដានតែងតែមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងរដ្ឋអាមេរិកមួយចំនួន និងផ្នែកផ្សេងៗទៀតនៃទ្វីប។

បឹងម៉ូរេន នៅឯ ឧទ្យានជាតិបានហ្វ

ដែនដីអាមេរិកខាងជើងស្ទើរទាំងអស់គឺសុទ្ធតែស្ថិតនៅលើផ្លាកអាមេរិកខាងជើង។ ផ្នែកនៃបាហាម៉ិកស៊ិក និងរដ្ឋកាលីហ្វញ៉ាដែលមានទីក្រុងសំខាន់ៗដូចជាសានឌីអេហ្គោ ឡូស​អាន់​ជ័រ​លេស សាន់តាគ្រុសគឺមានទីតាំងស្ថិតនៅលើគែមភាគខាងកើតនៃផ្លាកប៉ាស៊ីហ្វិក។ ផ្នែកខាងត្បូងនៃទ្វីបនិងដែនដីឥណ្ឌីខាងលិចភាគច្រើនគឺស្ថិតនៅលើផ្លាកការ៉ាប៊ីន។ ទ្វីបនេះអាចត្រូវបានបែងចែកជាបួនតំបន់ធំៗ (តំបន់នីមួយៗនៅមានអនុតំបន់ជាច្រើនទៀត) ដូចជា៖ មហាវាលតំបន់ដែលលាតសន្ធឹងពីឈូងសមុទ្រម៉ិកស៊ិកទៅដល់តំបន់អាកទិកនៃប្រទេសកាណាដា, តំបន់ភ្នំខាងលិចមាន ភ្នំរ៉កគី មហាតំបន់បាស៊ីន កាលីហ្វញ៉ា និងអាឡាស្កា, តំបន់ខ្ពស់រាបនៃទិសឥសាន្តប្រទេសកាណាដា និងបណ្តុំតំបន់ទិសខាងកើត។ ប្រទេសម៉ិកស៊ិកដែលមានតំបន់ខ្ពង់រាបដ៏វែងស្ថិតនៅភាគខាងលិច ប៉ុន្តែតំបន់វាលឆ្នេរសមុទ្រខាងកើតមិនលាតសន្ធឹងរហូតដល់ទៅទិសខាងត្បូងតាមបណ្តោយឈូងសមុទ្រឡើយ។

ភូគព្ភសាស្រ្ត[កែប្រែ]

អត្ថបទដើមចំបង: ភូគព្វសាស្រ្តអាមេរិកខាងជើង
ផែនទីភូគព្ភសាស្រ្តនៃអាមេរិកខាងជើង ផលិតដោយ USGS
ប្រភេទថ្មសេឌីម៉ង់ទែរ, ភ្នំភ្លើង, ភ្លូតុនិក និងថ្មប្រែរូប នៅទ្វីបអាមេរិកខាងជើង

ភូគព្ភសាស្រ្តប្រទេសកាណាដា[កែប្រែ]

តាមភូគព្ភសាស្រ្ត ទឹកដីកាណាដាបច្ចុប្បន្នគឺជាតំបន់ដ៏ចំណាស់បំផុតនៅលើពិភពលោកដោយដែនដីកាណាដាជាងពាក់កណ្តាលគឺជាថ្មដែលបន្សល់ពីសម័យបុរេកំប៊្រីយៀង, ដែនថ្មទាំងនោះបានស្ថិតលើសកម្រិតទឹកសមុទ្រចាប់តាំងពីដើមសម័យប៉ាលេអូសូអ៊ិចមកម្លេះ។[៧៦] ចំណែកឯធនធានរ៉ែនៅកាណាដាវិញគឺមានលក្ខណៈចម្រុះនិងធំសម្បើម។[៧៦] នៅតាមតំបន់ផែងកាណាដា និងតំបន់ភាគខាងជើង គឺសម្បូរទៅដោយរ៉ែដូចជា៖ រ៉ែដែក នីកែល ស័ង្កសី ទង់ដែង មាស សំណ ម៉ូលីដែន និងអ៊ុយរ៉ានីញូមជាដើម។ ការជីកយកបណ្តុំរ៉ែពេជ្រត្រូវបានប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើងនាពេលថ្មីៗនេះនៅឯផ្នែកអាកទិក[៧៧] ដែលធ្វើឱ្យកាណាដាក្លាយជាអ្នកផលិតរ៉ែធំបំផុតលើពិភពលោក។ នៅតាមតំបន់ផែងប្រទេសកាណាដា គេឃើញមានស្ថានីយក្រុងទាញយករ៉ែជាច្រើន។ ក្រុងដែលល្បី និងធំជាងគេគឺក្រុងស៊ុតប្យូរីក្នុងខេត្តអនតារីយ៉ូ។ ស៊ុតប្យូរីគឺជាប្រភពប្រមូលយករ៉ែនៅក្នុងខែលកាណាដាចាប់តាំងពីមានភស្តុតាងសំខាន់ៗមកថាអាងទឹកស៊ុតប្យូរីគឺជាអណ្តូងរ៉ែអាចម៍ផ្កាយបុរាណមួយ។ នៅក្បែរក្រុងស៊ុតប្យូរីគឺមានកន្លែងមួយដែលគេហៅថា ដែនចម្លែកតាម៉ាហ្កាមីម៉ាញេទិក ដែលមានភាពស្រដៀងគ្នាទៅនឹងអាងទឹកស៊ុតប្យូរីដែរ។ ដែកចម្លែកម៉ាញេទិចរបស់វាគឺប្រហាក់ប្រហែលនឹងអាងទឹកស៊ុតប្យូរី ដូច្នេះហើយវាអាចជាអណ្តូងរ៉ែដែលសម្បូរជាតិដែកទី២ នៅកាណាដា។[៧៨] ខែលកាណាដានោះត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ដោយព្រៃធរណីយ៉ាងច្រើនដែលជាប្រភពកម្រៃដល់ឧស្សាហកម្មកាប់ឈើដ៏សំខាន់មួយ។

ភូគព្ភសាស្រ្តសហរដ្ឋអាមេរិក[កែប្រែ]

រដ្ឋអាមេរិកថ្នាក់ទាបចំនួន ៤៨ អាចត្រូវបានបែងចែកជាខេត្តរូបភូមិសាស្រ្តចំនួន ៥ ដូចជា៖

  1. ជួរភ្នំអាមេរិក
  2. តំបន់ជាប់ខែលកាណាដា[៧៦] គឺផ្នែកខាងជើងនៃម៉ីតវេសរបស់ ស.រ.អ
  3. ទីលានថេរភាព
  4. វាលឆ្នេរសមុទ្រ
  5. អូរ៉ូហ្សែនក្រវាត់ភ្នំអាបប៉ាឡាឈាន

ភូគព្ភសាស្រ្តរដ្ឋអាឡាស្កាគឺសម្បូរទៅដោយជួរភ្នំ ចំណែកឯរដ្ឋហាវ៉ៃវិញគឺមានភ្នំភ្លើងនីអូហ្សែនដែលបានផ្ទុះហើយ។

គ្រឹះថ្ម និងលក្ខណៈដីនៅអាមេរិកខាងជើង
ក្រាតុននិងថ្មក្រោមដីនៅអាមេរិកខាងជើង

ភូគព្ភសាស្រ្តអាមេរិកកណ្តាល[កែប្រែ]

  ទីតាំងអាមេរិកកណ្តាលនៅលើផ្លាកការ៉ាប៊ីន។

តាមភូគព្ភសាស្រ្ត អាមេរិកកណ្តាលគឺសម្បូរទៅដោយភ្នំភ្លើងសកម្មជាច្រើន និងមានគ្រោះរញ្ជួយដីកើតឡើងពីមួយពេលទៅមួយពេល។ នៅឆ្នាំ១៩៧៦ ប្រទេសក្វាតេម៉ាឡាបានទទួលរងនឹងគ្រោះរញ្ជួយដីដ៏ធំមួយ ដែលបានសម្លាប់មនុស្សប្រមាណ ២៣,០០០ នាក់។ ម៉ាណាក្វា, រដ្ឋធានីនៃប្រទេសនីការ៉ាក្វា ត្រូវបានរងនឹងគ្រោះរញ្ជួយដីនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៣១ និងឆ្នាំ១៩៧២, ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ (១៩៧២) វាបានធ្វើឱ្យមនុស្សស្លាប់ប្រមាណ ៥,០០០ នាក់។ គ្រោះរញ្ជួយដីចំនួន ៣ បានបំផ្លិចបំផ្លាញប្រទេសអែលសាវ៉ាឌ័រ, មួយក្នុងឆ្នាំ១៩៨៦ និងពីរនៅក្នុងឆ្នាំ២០០១; រញ្ជួយដីមួយទៀតបានបំផ្លាញភាគខាងជើងនិងកណ្តាលប្រទេសកូស្តារីកាក្នុងឆ្នាំ២០០៩ ហើយបានសម្លាប់មនុស្សយ៉ាងតិច ៣៤ នាក់ ហើយនៅឆ្នាំ២០០៩ ដូចគ្នានេះដែរ ប្រទេសហុងឌូរ៉ាសក៏ទទួលរងគ្រោះរញ្ជួយដីដែរ ដែលធ្វើឱ្យមានមនុស្សស្លាប់ ៧ នាក់។

ការបន្ទុះភ្នំភ្លើងនៅតំបន់ទាំងនេះត្រូវបានចាត់ទុកថាជារឿងសាមញ្ញ។ នៅឆ្នាំ១៩៦៨ ភ្នំភ្លើងអារេណលក្នុងប្រទេសកូស្តារីកាបានផ្ទុះហើយសម្លាប់មនុស្សចំនួន ៨៧ នាក់។ ដីជីជាតិដែលបានមកពីកម្អែភ្នំភ្លើងបានទ្រទ្រង់ចិញ្ចឹមបណ្តុំប្រជាកសិករនៅតាមតំបន់ខ្ពង់រាប។

អាមេរិកកណ្តាលគឺសម្បូរទៅដោយជួរភ្នំ ហើយជួរភ្នំដែលវែងបំផុតនោះគឺ ស៊ីអេរ៉ាម៉ាដ្រេដឺឈាផាស។ នៅតាមជួរភ្នំទាំងនោះគឺមានជ្រលងជីជាតិជាច្រើនសមស្របសម្រាប់ប្រជាជន, តាមការពិត ប្រជាជនភាគច្រើននៅប្រទេសហុងឌូរ៉ាស កូស្តារីកា និងក្វាតេម៉ាឡា គឺមានទីលំនៅនៅតាមជ្រលងជួរភ្នំទាំងនោះ។ ជ្រលងទាំងនោះជាកន្លែងនៃផលកាហ្វេ សណ្តែក និងដំណាំជាច្រើនៗផ្សេងទៀត។

អាកាសធាតុ[កែប្រែ]

ផែនទីអាកាសធាតុអាមេរិកខាងជើងយោងទៅតាមចំណាត់ថ្នាក់អាកាសធាតុកូពិន

អាមេរិកខាងជើងគឺជាទ្វីបដ៏ធំមួយហួសពីរង្វង់អាកទិកនិងតំបន់ត្រូពិកខាងជើង។ ហ្គ្រីនឡែនហើយនិងខែលប្រទេសកាណាដាគឺជាវាលទុនដ្រា (វាលឥតដើមឈើនៅរង្វង់តំបន់អាកទិក) ដែលមានសីតុណ្ហភាពជាមធ្យមចាប់ពី ១០ ទៅ ២០ °C (ពី ៥០ ទៅ ៦៨ °F) ប៉ុន្តែផ្នែកកណ្តាលនៃកោះហ្គ្រីនឡែនគឺផ្សំឡើងដោយផ្ទាំងទឹកកកដ៏ធំ។ វាលទុនដ្រាបានគ្របដណ្តប់នៅលើផ្ទៃប្រទេសកាណាដា រហូតដល់ត្រឹមព្រំដែនភ្នំរ៉កគី (បន្តពីភ្នំរ៉កគីចូលរដ្ឋអាឡាស្កា) ហើយ (ទៅទិសខាងត្បូង) ឈប់ត្រឹមចុងខែលកាណាដា ពោលគឺនៅក្បែរតំបន់មហាបឹង។ អាកាសធាតុនៅភាគខាងលិចនៃតំបន់ខាស្កេតត្រូវបានគេពណ៌នាថា ជាអាកាសធាតុក្តៅបង្គួរ ដែលមានភ្លៀងធ្លាក់មធ្យម ២០ អ៊ិន្ឈ៍ (inch) ស្មើនឹង ៥១០ មម។[៧៩] អាកាសធាតុនៅតំបន់ឆ្នេរកាលីហ្វ័រញ៉ាត្រូវបានគេពណ៌នាថា ដូចនឹងអាកាសធាតុនៅតំបន់មេឌីទែរ៉ាណេដែរ ដែលមានសីតុណ្ហភាពជាមធ្យមនៅក្នុងទីក្រុងដូចជាសានហ្វ្រានស៊ីស្កូមានចាប់ពី ៥៧ ដល់ ៧០ °F (១៤ ដល់ ២១ °C) ក្នុងរយៈពេលពេញមួយឆ្នាំ។[៨០]

ពីឆ្នេរសមុទ្រខាងកើតទៅដល់ផ្នែកខាងកើតនៃរដ្ឋដាកូតាខាងជើងនិងបន្តទៅដល់រដ្ឋកាន់សាស់ គឺមានអាកាសធាតុសើម ហើយបរិមាណទឹកភ្លៀងប្រចាំឆ្នាំគឺច្រើន ដូចនៅទីក្រុងញូវយ៉កដែលមានបរិមាណទឹកភ្លៀងជាមធ្យមគឺ ៥០ អ៊ិន្ឈ៍ (១,៣០០ មម)។[៨១] ចាប់ពីព្រំប្រទល់ខាងត្បូងនៃអាកាសធាតុសើមហើយលាតសន្ធឹងទៅឈូងសមុទ្រម៉ិកស៊ិក គឺមានអាកាសធាតុត្រូពិក។ ក្នុងតំបន់នេះមានទីក្រុងសើមបំផុតប្រចាំសហរដ្ឋអាមេរិកដែលមានទឹកភ្លៀងប្រចាំឆ្នាំឈានដល់ ៦៧ អ៊ិន្ឈ៍ (១,៧០០ មម) ជាពិសេសគឺនៅទីក្រុងម៉ូបាលនៃរដ្ឋអាល់ឡាបាម៉ា។[៨២] ចាប់ពីព្រំប្រទល់នៃតំបន់សើមនិងតំបន់ត្រូពិកទៅគឺមានតំបន់ក្តៅស្ងួតបំផុតនៃទ្វីប តំបន់ទាំងនោះមាន៖ ខាស្កេតស៊ីអេរ៉ាណេវ៉ាដា ចុងខាងត្បូងឌូរ៉ង់ហ្កោ ផ្នែកខាងជើងជាប់នឹងព្រំដែនអាកាសធាតុទុនដ្រា តំបន់វាលស្មៅនិងវាលខ្សាច់។[៨៣] អាកាសធាតុខ្ពស់ (ភ្នំ) បានកាត់ពីទិសខាងជើងទៅទិសខាងត្បូងនៃទ្វីបដែលជាកន្លែង/តំបន់ដែលមានអាកាសធាតុត្រូពិចឬអាកាសធាតុក្តៅកើតឡើងនៅខាងក្រោមត្រូពិកដូចជានៅផ្នែកកណ្តាលប្រទេសម៉ិកស៊ិក និងក្វាតេម៉ាឡា។ អាកាសធាតុត្រូពិកលេចឡើងនៅក្នុងតំបន់កោះនិងនៅតាមឧបទ្វីប។ ជាធម្មតាគឺប្រភេទតំបន់សាវ៉ានណាដែលមានភ្លៀងនិងសីតុណ្ហភាពខ្ពស់ជាប់គ្នាពេញមួយឆ្នាំ។ វាត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងប្រទេសនិងរដ្ឋនានាដូចជា៖ នៅសមុទ្រការ៉ាប៊ីន ឬនៅខាងត្បូងឈូងសមុទ្រម៉ិកស៊ិក និងមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក។[៨៤]

បរិស្ថានវិទ្យា[កែប្រែ]

Wiki letter w cropped.svg ផ្នែកនេះត្រូវការពង្រីក-សរសេរបន្ថែម។
សូមមើលផងដែរ: រុកជាតិជិតផុតពូជនៅអាមេរិកខាងជើង

ពពួកសត្វនៅអាមេរិកខាងជើងរួមមាន៖ ក្របីអាមេរិកាំង ខ្លាឃ្មុំខ្មៅ ឆ្កែវាលស្មៅ មាន់ទួរគី ប្រងហន រាគគូន កូយ៉ូទី និងមេអំបៅរាជ។

រុក្ខជាតិដែលគួរឱ្យកត់សំគាល់ដែលត្រូវបានគេរកឃើញនៅទ្វីបអាមេរិកខាងជើងរួមមាន៖ តូបាកូ ពោត ល្ពៅ ប៉េងប៉ោះ ផ្កាឈូករ័ត្ន ប៊្លូប៊ឺរី អាវ៉ូកាដូ កប្បាស ម្ទេសផ្លោក និងវ៉ានីឡា។

ប្រជាសាស្រ្ត ឫអត្រានុកូសាស្រ្ត[កែប្រែ]

ការចូលមកគ្រប់គ្រងលើដែនដីរបស់ជនជាតិដើមនៅអាមេរិកខាងជើង .១៧៥០–២០០៨
ភាសាដើម នៅអាមេរិក កាណាដា និងគ្រីនឡែន

តាមសេដ្ឋកិច្ច ប្រទេសកាណាដា និងសហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាប្រទេសមានជាងគេនិងរីកចម្រើនបំផុតនៅទ្វីបអាមេរិកខាងជើងបន្ទាប់មកគឺប្រទេសម៉ិកស៊ិកដែលទើបតែក្លាយជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី។[៨៥] បណ្តាប្រទេសនៅអាមេរិកកណ្តាលនិងតំបន់ការ៉ាប៊ីនគឺស្ថិតក្នុងកម្រិតផ្សេងៗគ្នានៃការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនិងមនុស្ស។ ឧទាហរណ៍៖ ប្រទេសកោះតូចៗមួយចំនួននៅតំបន់ការ៉ាប៊ីនដូចជាបាដាដ, ទ្រីនីដាត និងតូបាហ្គោ ហើយនិងអង់ទីក្វា និងបាប៊ូដា សុទ្ធតែមានផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបខ្ពស់ជាងប្រទេសម៉ិចស៊ិកដោយសារតែមានចំនួនប្រជាជនតូចជាង។ ប៉ាណាម៉ានិងកូស្តារីកាគឺជាប្រទេសដែមានសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស និង ផ.ស.ស ខ្ពស់ជាងគេនៅអាមេរិកកណ្ដាល។[៨៦] ទោះជាមានប្រភពធនធានប្រេងកាត និងរ៉ែច្រើននៅលើកោះហ្រ្គីនឡែនក្តី ធនធានទាំងអស់នោះគឺគេមិនទាន់បានទាញយកមកប្រើប្រាស់បាននោះឡើយ។ ហើយសេដ្ឋកិច្ចកោះមួយនេះគឺត្រូវពឹងផ្អែកទៅលើ ការនេសាទ វិស័យទេសចរណ៍ និងការឧបត្ថម្ភធនពីប្រទេសដាណឺម៉ាក តែទោះជាយ៉ាងណា កោះមួយនេះនូវតែមានការអភិវឌ្ឍន៍ខ្ពស់។[៨៧]

តាមប្រជាសាស្រ្ត ជនជាតិអាមេរិកាំងខាងជើងគឺមានលក្ខណៈបែបចម្រុះ។ ក្រុមសំខាន់ៗបីនៅលើទ្វីបនេះគឺ៖ ជនជាតិស្បែកស ជនមេស្ទីសូ និងជនជាតិស្បែកខ្មៅ។ អាមេរិកខាងជើងក៏មានជនជាតិដើមភាគតិចនិងជនជាតិអាស៊ីច្រើនគួរសមផងដែរ។

ភាសា[កែប្រែ]

ភាសាដែលនិយមបំផុតនៅទ្វីបមួយនេះគឺ ភាសាអង់គ្លេស អេស្ប៉ាញ និងបារាំង។ ភាសាដាណឺម៉ាកក៏មានគេនិយាយច្រើនគួរសមដែរនៅកោះគ្រីនឡែន ហើយកោះតូចៗមួយចំនួននៅការ៉ាប៊ីនក៏មានប្រជាជននិយាយភាសាហូឡង់ទៀតផង។ ប្រទេសដែលមានទីតាំងនៅភាគខាងត្បូងសហរដ្ឋអាមេរិក (ម៉ិកស៊ិក និងអាមេរិកណ្តាល) គឺច្រើននិយមនិយាយភាសាអេស្ប៉ាញ។

ភាសាបារាំងបានដើរតួយ៉ាងសំខាន់ហើយត្រូវបានគេនិយាយជាទូទៅតាមតំបន់មួយចំនួននៅអាមេរិកខាងជើង។ វាគឺជាភាសាទីពីរនៅក្នុងប្រទេសកាណាដា, ជាពិសេសគឺនៅក្នុងខេត្តកេបិច ដែលប្រជាជនប្រមាណ ៩៥% ចេះនិយាយភាសាបារាំង។ រដ្ឋល្វីហ្ស៊ីណាគឺជារដ្ឋតែមួយគត់នៅសហរដ្ឋអាមេរិកដែលគេនិយមនិយាយភាសាបារាំង។ ប្រទេសមួយចំនួននៅការ៉ាប៊ីន ក៏បានទទួលស្គាល់ភាសាបារាំងជាភាសាខ្លួនផងដែរ ប្រទេសដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់បំផុតនោះគឺប្រទេសហៃទី និងហ្សង់លូស៊ីអា។

សាសនា[កែប្រែ]

អត្ថបទដើមចំបង: សាសនានៅអាមេរិកខាងជើង
វិហារជាតិវ៉ាស៊ីនតោន នៅទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន ឌី.ស៊ី.

គ្រិស្តសាសនាគឺជាសាសនាធំបំផុតនៅសហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា និងម៉ិកស៊ិក។ យោងតាមការស្ទង់មតិរបស់មជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវភ្យូក្នុងឆ្នាំ២០១២ បានបង្ហាញឱ្យឃើញថា ប្រជាជនប្រមាណ ៧៧% បានចាត់ទុកខ្លួនគេជាគ្រិស្តសាសនិក។[៨៨] គ្រិស្ទសាសនាក៏ជាសាសនាគេនិយមកាន់ផងដែរនៅក្នុងទឹកដីឥស្សរភាពទាំង ២៣ នៅអាមេរិកខាងជើង។[៨៩] សហរដ្ឋអាមេរិកមានចំនួនប្រជាជនដែលប្រកាន់គ្រីស្ទសាសនាច្រើនជាងគេបំផុតនៅលើពិភពលោកដែលមានអ្នកកាន់សាសនាគ្រឹស្តជិត ២៤៧ លាននាក់ (៧០%)។[៩០] ប្រទេសម៉ិកស៊ិកមានចំនួនអ្នកកាន់សាសនាកាតូលិកច្រើនជាងគេលំដាប់ទី ២ លើពិភពលោក ដោយនៅពីក្រោយប្រទេសប្រេស៊ីល។[៩១] ការសិក្សាពីឆ្នាំ២០១៥ បានប៉ាន់ស្មានថា អ្នកជឿសាសនាគ្រិស្តប្រហែល ៤៩៣,០០០ នាក់នៅអាមេរិកខាងជើងគឺសុទ្ធតែមានប្រវត្តិមកពីសាសនាមូស្លីម។[៩២]

យោងទៅតាមការសិក្សាដដែរនេះបានឱ្យឃើញថា អ្នកដែលគ្មានជំនឿសាសនាគឺមានប្រហែល ១៧% នៃប្រជាជនសរុបនៅសហរដ្ឋ និងកាណាដា។[៩៣] ២៤% ជាអ្នកមិនជឿជំនឿសាសនានៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក និង ២៤% ទៀតគឺនៅកាណាដា។[៩៤]

ប្រទេសកាណាដា សហរដ្ឋអាមេរិក និងម៉ិកស៊ិកមានទទួលសមាគមសាសនាជាច្រើនដូចជា ជីហ្វ (៦ លាននាក់ ឫស្មើនឹង ១.៨%)[៩៥] ពុទ្ធសាសនិក (៣,៨ លាននាក់ ស្មើនឹង ១.១%)[៩៦] និងមូស្លីម (៣,៤ លាននាក់ ស្មើនឹង ១.០%)។[៩៧] ចំនួនអ្នកកាន់សាសនាជីហ្វធំបំផុតគឺមាននៅសហរដ្ឋអាមេរិក (ប្រមាណ ៥.៤ លាននាក់)[៩៨] កាណាដា (៣៧៥,០០០ នាក់)[៩៩] និងម៉ិកស៊ិក (៦៧,៤៧៦ នាក់)។[១០០] សហរដ្ឋអាមេរិកមានសមាគមមូស្លីមធំបំផុតនៅអាមេរិកខាងជើងដោយមានចំនួន ២,៧ នាក់ ដែលស្មើនឹង ០.៩% នៃប្រជាជនសរុប[១០១][១០២] ប្រទេសកាណាដាវិញមានចំនួន ១ លាននាក់ ឫស្មើនឹង ៣.២% នៃប្រជាជនសរុប[១០៣] ចំណែកឯប្រទេសម៉ិកស៊ិកវិញមានចំនួនមូស្លីមប្រមាណ ៣,៧០០ នាក់។[១០៤] នៅឆ្នាំ២០១២ កាសែតស-ទ សានឌីអេហ្គោ បានធ្វើការប៉ានស្មាន់ថា អ្នកដែលអនុវត្តតាមសាសនាព្រះពុទ្ធមានប្រមាណ ១,២ លាននាក់ ហើយ ៤០% នៃអ្នកទាំងនោះគឺមានទីលំនៅក្នុងរដ្ឋការ៉ូលីណាខាងត្បូង។[១០៥]

សាសនាដែលគេនិយមកាន់ច្រើនជាងគេនៅអាមេរិកកណ្តាលគឺសាសនាគ្រិស្ទ (៩៦%)។[១០៦] សាសនានេះបានចាប់ផ្តើមរីកធំឡើងនៅក្នុងសម័យអាណានិគមអេស្ប៉ាញក្នុងអំឡុងសតវត្សទី១៦, រ៉ូម៉ាំងកាតូលិកបានក្លាយជាសាសនាដ៏ប្រជាប្រិយបំផុតនៅតំបន់នោះរហូតដល់ពាក់កណ្តាលសតវត្សទី២០។ ចាប់តាំងពីទសវត្សឆ្នាំ១៩៦០ មកគឺមានការកើនឡើងនៅក្នុងក្រុមគ្រិស្ទសាសនាដទៃទៀតជាពិសេសគឺក្រុមប្រូតេស្ដង់ក៏ដូចជាអង្គការសាសនាដទៃទៀតផងដែរ ហើយដោយបុគ្គលមួយចំនួនបានលះបង់នូវជំនឿសាសនារបស់ពួកគេ។ ប្រជាជនការ៉ាប៊ីនប្រមាណ ៨៥% គឺប្រកាន់អនុវត្តន៍សាសនាគ្រិស្ទ។[១០៦] ក្រុមសាសនាដទៃទៀតក្នុងតំបន់មានដូចជា៖ ហិណ្ឌូសាសនា សាសនាឥស្លាម សាសនារ៉ាស្តាហ្វារី និងសាសនាមួយចំនួនដែលមានកំណើតមកពីទ្វីបអាហ្រ្វិក។

ប្រជាជន[កែប្រែ]

ទីក្រុងអាមេរិកខាងជើង
ទីក្រុងម៉ិកស៊ិក
ឡូស​អាន់​ជ័រ​លេស
តូរ៉ុនតូ
ឈីកាហ្គោ
ទីក្រុងញូវយ៉ក
សូមមើលផងដែរ: បញ្ជីរាយនាម ប្រទេសនៅអាមេរិកខាងជើងតាមចំនួនប្រជាជន និង បញ្ជីរាយនាម ទីក្រុងនៅអាមេរិកខាងជើងតាមចំនួនប្រជាជន

ប្រទេសដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅអាមេរិកខាងជើងគឺ សហរដ្ឋអាមេរិក ដែលមានប្រជាជនចំនួន ៣២៩.៧ លាននាក់។ ប្រទេសដែលមានប្រជាជនច្រើនទីពីរគឺ ប្រទេសម៉ិកស៊ិក ដែលមានប្រជាជនចំនួន ១១២.៣ លាននាក់។[១០៧] ប្រទេសទីបីគឺ ប្រទេសកាណាដាជាមួយនឹងប្រជាជនចំនួន ៣៧.០ លាននាក់។[១០៨] ប្រទេសកោះនៅការ៉ាប៊ីនភាគច្រើនគឺមានប្រជាជនតិចជាងខ្ទង់លាន លើកលែងតែប្រទេសគុយបា សាធារណរដ្ឋដូមីនីកេន ហៃទី ព័រតូរីកូ (សហរដ្ឋអាមេរិក) សាម៉ាអ៊ិក ហើយនិងទ្រីនីដាត និងតូបាហ្គោ។[១០៩][១១០][១១១][១១២][១១៣] កោះហ្រ្គីនឡែនវិញគឺមានចំនួនប្រជាជនប្រមាណ ៥៥,៩៨៤ នាក់ថ្វីត្បិតតែមានទឹកដីធំ (២,១៦៦,០០០ គម² ស្មើនឹង ៨៣៦,៣០០ ម៉ាយការ៉េ), ដូច្នេះហើយ ហ្រ្គីនឡែនគឺមានដង់ស៊ីតេប្រជាជនទាបបំផុតនៅលើពិភពលោកគឺ ០.០២៦ /គម² (០.០៦៧ /ម៉ាយការ៉េ)។[១១៤]

ខណៈពេលដែលសហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា និងម៉ិកស៊ិកបានរក្សាចំនួនប្រជាជនច្រើនជាងគេ, ប្រជាជនទីក្រុងធំៗមិនត្រូវបានកំណត់ចំពោះប្រទេសទាំងនេះទេ។ នៅការ៉ាប៊ីនក៏មានទីក្រុងធំៗផងដែរ មិនមែនមានតែនៅលើអាមេរិកដីគោកនោះឡើយ។ តែទីក្រុងដែលធំបំផុតនៅអាមេរិកខាងជើងនោះគឺ ទីក្រុងម៉ិកស៊ិក និងទីក្រុងញូវយ៉ក។ មានតែទីក្រុងពីរនេះទេនៅលើទ្វីបដែលមានចំនួនប្រជាជនលើសពីប្រាំបីលាននាក់និងពីរលើបីនៅអាមេរិក។ ទំហំទីក្រុងធំៗបន្ទាប់មាន ឡូស​អាន់​ជ័រ​លេស តូរ៉ុនតូ[១១៥] ឈីកាហ្គោ ហាវ៉ាណា សានតូដូម៉ីងកូ និងក្រុងម៉ុងរ៉េអាល់។ ទីក្រុងនានានៅតំបន់ក្រវ៉ាត់ព្រះអាទិត្យនៃសហរដ្ឋអាមេរិកដូចជា ហ៊ូស្តុន ហ្វីនិច ម៉ៃអាមី អាត្លង់តា និងឡាសវេហ្គាសគឺកំពុងតែមានការរីកធំឡើងនៃចំនួនប្រជាជន។ បុព្វហេតុដែលនាំឱ្យមានបន្ទុះប្រជាជនគឺ អាកាសធាតុក្តៅ មានឧស្សាហកម្មធំៗ និងការហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍។ ទីក្រុងដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់បំផុតនោះគឺ ទីជួណា (ម៉ិកស៊ិក) ដែលមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងសានឌីអេហ្គោ (សហរដ្ឋ) បានទទួលជនអន្តោប្រវេសន៍ពីគ្រប់ផ្នែកនៃអាមេរិកឡាទីន ហើយព្រមទាំងជនជាតិអឺរ៉ុបនិងអាស៊ីខ្លះៗទៀតផង។ នៅពេលដែលទីក្រុងនៃតំបន់ក្តៅទាំងនេះកំពុងបន្តលូតលាស់ វានឹងអាចនាំឱ្យជួបនឹងបញ្ហាកង្វះទឹកប្រើប្រាស់នាពេលអនាគត។[១១៦]

តំបន់មាតុធានីចំនួនប្រាំបីលើដប់គឺមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកទាំងអស់។ តំបន់មាតុធានីទាំងនោះគឺសុទ្ធតែមានចំនួនប្រជាជនលើសពី ៥.៥ លាននាក់ ដូចជា៖ តំបន់មាតុធានីញូវយ៉ក តំបន់មាតុធានីឡូសអាន់ជ័រលេស តំបន់មាតុធានីឈីកាហ្គោ និងដាឡាស់–ហ្វតវត មេត្រូភ្លេកជាដើម។[១១៧] ខណៈដែលតំបន់ទីប្រជុំជនធំជាងគេគឺស្ថិតនៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក ប្រទេសម៉ិចស៊ិកគឺជាម្ចាស់ផ្ទះនៃតំបន់មាតុធានីដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅអាមេរិកខាងជើង: តំបន់មាតុធានីទីក្រុងម៉ិកស៊ិក។[១១៨] ប្រទេសកាណាដាក៏មានឈ្មោះនៅក្នុងតំបន់មាតុធានីធំៗទាំងដប់នៅលើពិភពលោកផងដែរដោយមានតំបន់មាតុធានីតូរ៉ុនតូដែលមានប្រជាជនចំនួនប្រាំមួយលាននាក់។[១១៩] ទីក្រុងជាប់គ្នានៅតាមព្រំដែនកាណាដា–សហរដ្ឋអាមេរិក និងព្រំដែនម៉ិកស៊ិក–សហរដ្ឋអាមេរិកបានបង្កើតចេញជាតំបន់មាតុធានីអន្តរជាតិ។ ទីក្រុងទាំងនោះបានក្លាយជាក្រុងដែលមានផលិតភាពខ្ពស់បំផុត ដូចជា ឌីត្រយ–វីនសឺរ និងសានឌីអេហ្គោ–ទីជួណា ហើយកំពុងជួបនឹងការរីកចម្រើនផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម សេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌។ មាតុធានីទាំងពីរនេះគឺទទួលខុសត្រូវលើការនាំចូលនិងនាំចេញនៃជំនួញពាណិជ្ជកម្មធំៗ។[១២០][១២១]

តារាងខាងក្រោមនេះគឺជាតំបន់មាតុធានីធំជាងគេនៅអាមេរិកខាងជើងចំនួនដប់ក្នុងឆ្នាំ២០១៣ តាមជំរឿនចំនួនប្រជាជនថ្នាក់ជាតិពីសហរដ្ឋអាមេរិក និងការប៉ាន់ស្មានជំរឿនពីប្រទេសកាណាដា និងម៉ិកស៊ិក។

តំបន់មាតុធានី ចំនួនប្រជាជន ទំហំ ប្រទេស
ទីក្រុងម៉ិកស៊ិក ២១,១៦៣,២២៦† 7,346 km2 (2,836 sq mi) ម៉ិកស៊ិក
ទីក្រុងញូវយ៉ក ១៩,៩៤៩,៥០២ 17,405 km2 (6,720 sq mi) សហរដ្ឋអាមេរិក
ឡូសអាន់ជ័រលេស ១៣,១៣១,៤៣១ 12,562 km2 (4,850 sq mi) សហរដ្ឋអាមេរិក
ឈីកាហ្គោ ៩,៥៣៧,២៨៩ 24,814 km2 (9,581 sq mi) សហរដ្ឋអាមេរិក
ដាឡាស–ហ្វតវត ៦,៨១០,៩១៣ 24,059 km2 (9,289 sq mi) សហរដ្ឋអាមេរិក
ហ៊ូស្តុន ៦,១៣១,១៥៨ 26,061 km2 (10,062 sq mi) សហរដ្ឋអាមេរិក
តូរ៉ុនតូ ៦,០៥៤,១៩១† 5,906 km2 (2,280 sq mi) កាណាដា
ភីឡាដេលព្យា ៦,០៣៤,៦៧៨ 13,256 km2 (5,118 sq mi) សហរដ្ឋអាមេរិក
វ៉ាស៊ីនតោន ឌី.ស៊ី. ៥,៩៤៩,៨៥៩ 14,412 km2 (5,565 sq mi) សហរដ្ឋអាមេរិក
ម៉ៃអាមី ៥,៨២៨,១៩១ 15,896 km2 (6,137 sq mi) សហរដ្ឋអាមេរិក

†ជំរឿនឆ្នាំ២០១១។

សេដ្ឋកិច្ច[កែប្រែ]

អត្ថបទដើមចំបង: សេដ្ឋកិច្ចទ្វីបអាមេរិកខាងជើង
សូមមើលផងដែរ: បញ្ជីរាយនាម ប្រទេសនៅអាមេរិកខាងជើងតាម ផសស (មធ្យម) និង បញ្ជីរាយនាម ប្រទេសនៅអាមេរិកខាងជើងតាម ផសស (យអទ)
ចំណាត់ថ្នាក់ ប្រទេស ផសស[១២២] (យអទ កំពូលប្រចាំឆ្នាំ)
គិតជា ខ្ទង់លាននៃ USD 		កំពូលប្រចាំឆ្នាំ
១  សហរដ្ឋអាមេរិក ២១,៤២៧,៦៧៥ ២០១៩
២  ម៉ិកស៊ិក ២,៦១៦,២៨៩ ២០១៩
៣  កាណាដា ១,៩០៤,៣៩៣ ២០១៩
៤  គុយបា ២៥៤,៨៦៥ ២០១៥
៥  សាធារណរដ្ឋ​ដូ​មីនិ​ក ១៩៩,៣៩៥ ២០១៩
៦  ក្វាតេម៉ាឡា ១៥២,៧៧៩ ២០១៩
៧ Flag of Puerto Rico.svg ព័រតូរីកូ ១៣០,៩២៧ ២០១៤
៨  ប៉ាណាម៉ា ១១១,៩៩៨ ២០១៩
៩  កូស្តារីកា ៩២,០៦២ ២០១៩
១០  អែលសាវ៉ាឌ័រ ៥៥,៥៧៨ ២០១៩
ចំណាត់ថ្នាក់ ប្រទេស ផសស (មធ្យម, កំពូលប្រចាំឆ្នាំ)
គិតជាខ្ទង់លាននៃ USD 		កំពូលប្រចាំឆ្នាំ
១  សហរដ្ឋអាមេរិក ២១,៤២៧,៦៧៥ ២០១៩
២  កាណាដា ១,៨៤៦,៥៩៥ ២០១៣
៣  ម៉ិកស៊ិក ១,៣២២,៤៨៩ ២០២០
៤ Flag of Puerto Rico.svg ព័រតូរីកូ ១០៤,៣៣៧ ២០១៦
៥  គុយបា ៩៦,៨៥១ ២០១៧
៦  សាធារណរដ្ឋ​ដូ​មីនិ​ក ៩៦,២៩១ ២០២០
៧  ក្វាតេម៉ាឡា ៨៦,៣៩៧ ២០២០
៨  ប៉ាណាម៉ា ៧៣,៣៦៩ ២០២០
៩  កូស្តារីកា ៦៥,១៧៩ ២០២០
១០  ទ្រីនីតេ និងតូបាគោ ២៨,២៣៣ ២០០៨

ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់នៅអាមេរិកខាងជើងត្រូវបានវាយតម្លៃក្នុងខែតុលា ឆ្នាំ២០១៦ ដោយមូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ (មរអ) ឱ្យដឹងថា ផសស នៅអាមេរិកខាងជើងគឺស្មើនឹង ៤១,៨៣០ ដុល្លារ ដែលធ្វើឱ្យអាមេរិកខាងជើងជាទ្វីបមានជាងគេបំផុតនៅលើពិភពលោក[១២៣] បន្ទាប់មកគឺអូសេអានី។[១២៤]

កាណាដា ម៉ិកស៊ិក និងសហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាប្រទេសដែលមានប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចរីកចម្រើនជាងគេនៅអាមេរិកខាងជើង។ នៅក្នុងចំណោមប្រទេសទាំងបីនេះ សហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចខ្ពស់បំផុត។[១២៤] បើយោងទៅតាមធនាគារពិភពលោក ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ (ផសស) នៅសហរដ្ឋអាមេរិកមានប្រមាណ ៥៧,៤៦៦ ដុល្លារ។[១២៥] វិស័យសេវាកម្មសហរដ្ឋអាមេរិកមានប្រមាណ ៧៧% នៃផសស សរុប (ប៉ាន់ស្មានក្នុងឆ្នាំ២០១០) វិស័យឧស្សាហកម្ម ២២% និងវិស័យកសិកម្មមាន ១.២%។[១២៤] សហរដ្ឋអាមេរិកមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចលឿនបំផុតនៅអាមេរិកខាងជើងហើយនិងទ្វីបអាមេរិកទាំងមូល[១២៦][១២៣] ចំណែកឯ ផសស វិញក៏ខ្ពស់ជាងគេបំផុតដែរ។[១២៣]

ប្រធានាធិបតីម៉ិកស៊ិក លោកប៉េញ៉ា នីយ៉េតូ, ប្រធានាធិបតី សរអ ត្រាំ, និងនាយករដ្ឋមន្រ្តីកាណាដា លោកទ្រូដូ កំពុងចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងកាណាដា–ម៉ិកស៊ិក–សហរដ្ឋអាមេរិក នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលជី២០ នៅឯទីក្រុងប៊ុយណូស៊ែ ប្រទេសអាហ្សង់ទីន នៅថ្ងៃទី៣០ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២០

ប្រទេសកាណាដាមានការរីកចម្រើនគួរឱ្យកត់សម្គាល់ខាងវិស័យសេវាកម្មរ៉ែ និងផលិតកម្ម។[១២៧] ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់នៅប្រទេសកាណាដាត្រូវបានគេប៉ាន់ស្មានថាមាន ៤៤,៦៥៦ ដុល្លារ ហើយជាប្រទេសដែលមាន ផសស (មធ្យម) ខ្ពស់បំផុតទី១១ នៅលើពិភពលោកក្នុងឆ្នាំ២០១៤។[១២៧] វិស័យសេវាកម្មប្រទេសកាណាដាមានប្រមាណ ៧៨% នៃផសស សរុប វិស័យឧស្សាហកម្មមាន ២០% និងវិស័យកសិកម្មមាន ២%។[១២៧] ប្រទេសម៉ិកស៊ិកមាន ផសស សម្រាប់មនុស្សម្នាក់ (យអទ) ប្រមាណ ១៦,១១១ ដុល្លារនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៤ ហើយជាប្រទេសដែលមាន ផសស (មធ្យម) ខ្ពស់បំផុតទី១៥ នៅលើពិភពលោក។[១២៨] ក្នុងនាមជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី[៨៥] ម៉ិកស៊ិកបានរក្សានូវវិស័យឧស្សាហកម្ម កសិកម្ម និងប្រតិបត្តិការទាំងទំនើបនិងចាស់។[១២៩] ប្រភពចំណូលសំខាន់ៗរបស់ម៉ិកស៊ិកមាន ប្រេងកាត ការនាំចេញនូវផលិតផលឧស្សាហកម្មផ្សេងៗ គ្រឿងអេឡិចត្រូនិច រថយន្ត គ្រឿងសំណង់ ស្បៀងអាហារ ជំនួញធនាគារ និងសេវាកម្មហិរញ្ញវត្ថុជាដើម។[១៣០]

សេដ្ឋកិច្ចអាមេរិចខាងជើងត្រូវបានកំណត់និងរៀបចំឡើងបានយ៉ាងល្អដោយតំបន់សេដ្ឋកិច្ចសំខាន់ៗចំនួនបី។[១៣១] តំបន់សេដ្ឋកិច្ចទាំងនោះមាន៖ កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីអាមេរិកខាងជើង (កពពសអជ) សហគមន៍ការ៉ាប៊ីននិងទីផ្សារទូទៅ ហើយនិងទីផ្សារទូទៅអាមេរិកកណ្តាល។[១៣១] នៅក្នុងចំណោមប្លុកពាណិជ្ជកម្មទាំងនេះ សហរដ្ឋអាមេរិកបានចូលរួមក្នុងប្លុកពីរ។ ក្រៅពីប្លុកពាណិជ្ជកម្មធំៗបីទាំងនេះ នៅមានកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីកូស្តារីកា–កាណាដា និងទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មសេរីជាច្រើនទៀតដែលជារឿយៗ គឺរវាងប្រទេសដែលមានការអភិវឌ្ឍន៍ច្រើនដូចជានៅបណ្តាប្រទេសអាមេរិកកណ្តាលនិងការ៉ាប៊ីន។

កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីអាមេរិកខាងជើងគឺជា ប្លុកពាណិជ្ជកម្មដ៏ធំមួយនៅក្នុងចំណោមប្លុកពាណិជ្ជកម្មធំៗទាំងបួននៅលើពិភពលោក។[១៣២] ប្លុកមួយនេះបានចាប់ដំណើរការនៅឆ្នាំ១៩៩៤ និងត្រូវបានរចនាឡើងដើម្បីស្តារសេដ្ឋកិច្ចឱ្យមានភាពស្មើគ្នា ហើយដើម្បីលុបបំបាត់រាល់ឧបសគ្គនានាដែលបិតផ្លូវពាណិជ្ជកម្មនិងកាត់បន្ថយការវិនិយោគពីបរទេសចូលមកក្នុងប្រទេសកាណាដា សហរដ្ឋអាមេរិក និងម៉ិកស៊ិក។[១៣៣] ខណៈពេលដែលប្រទេសកាណាដា និងសហរដ្ឋអាមេរិកបានបង្កើតនិងអនុវត្តទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មទ្វេភាគីដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោករួចទៅហើយ ហើយទំនាក់ទំនងដ៏ជិតស្និតនេះបានអនុញ្ញាតឱ្យធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយគ្នាដោយមិនចាំបាច់បង់ពន្ធអាករ និងពន្ធជាតិនោះទេ។[១៣៤] កពពសអជ នេះបានអនុញ្ញាតឱ្យប្រទេសម៉ិកស៊ិកទទួលបាននូវជំនួញពាណិជ្ជកម្មសេរីដូចនឹងសហរដ្ឋនិងកាណាដាដែរ។ កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីបានលុបបំបាត់ពន្ធគយដែលធ្លាប់មានលើជំនួញពាណិជ្ជកម្មសហរដ្ឋអាមេរិក–ម៉ិកស៊ិក។ ទំហំពាណិជ្ជកម្មក៏បានកើនឡើងជាលំដាប់ជារៀងរាល់ឆ្នាំហើយនៅក្នុងឆ្នាំ២០១០ ពាណិជ្ជកម្មផ្ទៃក្នុងរវាងប្រទេសទាំងបីនៃ កពពសអជ បានឈានដល់ការកើនឡើងយ៉ាងខ្ពស់ជាប្រវត្តិសាស្ត្រគឺកើនបាន ២៤.៣% ឬស្មើនឹង ៧៩១ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក។[១៣៥] ផសស (យអទ) របស់ប្លុកពាណិជ្ជកម្ម កពពសអជ គឺខ្ពស់ជាងគេបង្អស់នៅលើពិភពលោកដោយមាន ១៧.៦១៧ ពាន់លានដុល្លារ។[១៣៦] ផ្នែកមួយនេះហើយ ដែលបានសន្មតថាសហរដ្ឋអាមេរិកគឺមានសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេនៅលើលោកដោយមាន ផសស ជាមធ្យមប្រមាណ ១៤.៧ រយកោដិដុល្លារក្នុងឆ្នាំ២០១០។[១៣៧] ប្រទេសទាំងបីដើរតួជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មដ៏សំខាន់។ សហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មដ៏សំខាន់បំផុតរបស់ម៉ិកស៊ិកនិងកាណាដា[១៣៨] ចំណែកឯប្រទេសកាណាដានិងម៉ិកស៊ិកវិញគឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មធំទីបីរបស់ខ្លួន។[១៣៩][១៤០]

ប្លុកពាណិជ្ជកម្មការ៉ាប៊ីន (ហៅកាត់ថា ការីកូម) បានចុះជាកិច្ចព្រមព្រៀងនៅឆ្នាំ១៩៧៣ ហើយត្រូវបានចុះហត្ថលេខាដោយប្រទេសចំនួន ១៥ នៅតំបន់ការ៉ាប៊ីន។ គិតត្រឹមឆ្នាំ២០០០ ទំហំពាណិជ្ជកម្មរបស់ការីកូមមាន ៩៦ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក។ ការីកូមបានអនុញ្ញាតឱ្យបង្កើតលិខិតឆ្លងដែនរួមសម្រាប់ប្រទេសដែលជាប់ទាក់ទង។ ក្នុងទសវត្សកន្លងៗមក ប្លុកពាណិជ្ជកម្មភាគច្រើនតែងផ្តោតលើកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរី ហើយនៅក្រោមការិយាល័យចរចារបស់ការីកូម កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីត្រូវបានចុះហត្ថលេខាចូលជាធរមាន។

ការធ្វើសមាហរណកម្មសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកកណ្តាលបានកើតឡើងនៅក្រោមការចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងទីផ្សារទូទៅអាមេរិកកណ្តាល (កពផទអក) ក្នុងឆ្នាំ១៩៦១។ នេះគឺជាការខិតខំប្រឹងប្រែងដំបូងដើម្បីបង្រួបបង្រួមប្រជាជាតិនានានៅអាមេរិកកណ្តាលឱ្យមានកិច្ចសហប្រតិបត្តិការហិរញ្ញវត្ថុកាន់តែរឹងមាំ។ ការបង្កើតនៃកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីអាមេរិកកណ្តាលថ្មីបានធ្វើឱ្យអនាគតរបស់ កពផទអក មានភាពស្ទាក់ស្ទើរបន្តិច។[១៤១] កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីអាមេរិកកណ្តាល (កពណសអក) ត្រូវបានចុះហត្ថលេខាដោយប្រទេសអាមេរិកកណ្តាលចំនួនប្រាំរួមជាមួយនឹងសាធារណរដ្ឋដូមីនិក និងសហរដ្ឋអាមេរិក។ គោលដៅរបស់កិច្ចព្រមព្រៀងថ្មីនេះគឺស្រដៀងទៅនឹង កពផទអក ដែរ។ ក្រៅពីសហរដ្ឋអាមេរិក, ប្រទេសកាណាដាក៏មានទំនាក់ទំនងជាមួយប្លុកពាណិជ្ជកម្មអាមេរិកកណ្តាលផងដែរ។ បច្ចុប្បន្ននេះ សំណើក្នុងការបង្កើតកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីកាណាដា–អាមេរិកកណ្តាលគឺកំពុងតែធ្វើឡើង ហើយគោលដៅរបស់វាគឺដូចនឹង កពណសអក របស់សហរដ្ឋអាមេរិកដែរ។

ការដឹកជញ្ជូន[កែប្រែ]

អត្ថបទដើមចំបង: ដំណឹកជញ្ជូននៅអាមេរិកខាងជើង
ផែនទីបង្ហាញពីមហាវិថីប៉ាន់អាមេរិកាំងឆ្លងកាត់ទ្វីបអាមេរិកទាំងមូល ចាប់ផ្តើមពីឈូងប្រុឌហូ, អាឡាស្កា រហូតដល់អ៊ូសូអ៊ីអា នៃប្រទេសអាហ្សង់ទីន

គន្លងមហាវិថីប៉ាន់អាមេរិកាំងនៅទ្វីបអាមេរិកគឺជាផ្នែកមួយនៃបណ្តាញផ្លូវគោកដែលមានប្រវែងជិត ៤៨,០០០ គីឡូម៉ែត្រ (ស្មើនឹង ៣០,០០០ ម៉ាយ) ដែលធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ប្រទេសដីគោកនៃទ្វីបអាមេរិក។ មហាវិថីប៉ាន់អាមេរិកាំងគឺមិនមានប្រវែងជាក់លាក់ទេពីព្រោះរដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋនិងកាណាដាមិនដែលកំណត់ផ្លូវជាក់លាក់ណាមួយថាជាផ្នែកនៃមហាវិថីនេះឡើយ ហើយប្រទេសម៉ិកស៊ិកវិញគឺមានបណ្តាញសាខាជាច្រើនដែលភ្ជាប់ទៅនឹងព្រំដែនសហរដ្ឋអាមេរិក។ ទោះជាយ៉ាងណា ប្រវែងសរុបនៃផ្នែករបស់មហាវិថីនេះពីប្រទេសម៉ិកស៊ិករហូតដល់ភាគខាងជើងបំផុតគឺប្រហែលមានចំនួន ២៦,០០០ គីឡូម៉ែត្រ (ស្មើនឹង១៦,០០០ ម៉ាយ) ។

ផែនទីនៃបណ្តាញប្រភេទផ្លូវដែកទី១ នៅអាមេរិកខាងជើងក្នុងឆ្នាំ២០០៦

ផ្លូវដែកឆ្លងកាត់ទ្វីបដំបូងនៅសហរដ្ឋអាមេរិកត្រូវបានស្ថាបនាឡើងនៅអំឡុងទស្សវត្តឆ្នាំ១៨៦០ ដោយតភ្ជាប់ផ្លូវដែកពីភាគខាងកើតសហរដ្ឋអាមេរិករហូតទៅដល់ឆ្នេរប៉ាស៊ីហ្វិចនៅរដ្ឋកាលីហ្វញ៉ា។[១៤២] បន្ទាប់ពីបានបញ្ចប់ការសាងសង់នៅថ្ងៃទី១០ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៨៦៩, បណ្តាញផ្លូវដែកនេះត្រូវបានចាត់ទុកថាជាផ្លូវដែលឆ្លងកាត់ទ្វីបអាមេរិកខាងជើងដំបូងបង្អស់ ប៉ុន្តែវាមិនជាប្រព័ន្ធផ្លូវដែកធំជាងគេលើពិភពលោកនោះទេ។ ប្រព័ន្ធផ្លូវដែកហ្គ្រេនត្រាក់របស់កាណាដា (ឆ្នាំ១៨៦៧) បានលាតសន្ធឹងចម្ងាយជាង ២,០៥៥ គម (១,២៧៧ ម៉ាយ) ភ្ជាប់ពីខេត្តអនតារីយ៉ូរហូតទៅដល់តំបន់និងខេត្តត្រជាក់ៗនៃភាគខាងលិចប្រទេសកាណាដា។

គមនាគមន៍[កែប្រែ]

ប្រព័ន្ធលេងទូរស័ព្ទដែលគេស្គាល់គឺ គម្រោងលេងទូរស័ព្ទអាមេរិកខាងជើង, វាគឺជាគម្រោងលេខទូរស័ព្ទដែលមាននៅក្នុង ២៤ ប្រទេសនិងតំបន់៖ សហរដ្ឋអាមេរិកនិងតំបន់របស់ខ្លួន ប្រទេសកាណាដា ប៊ឺមូដា និងប្រទេសការ៉ាប៊ីនចំនួន ១៧។

វប្បធម៌[កែប្រែ]

កីឡាបេហ្ស៍ប័លត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាល្បែងកីឡាប្រពៃណីជាតិរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក

កាណាដានិងសហរដ្ឋអាមេរិកគឺធ្លាប់ស្ថិតនៅក្រោមអាណានិគមរបស់អង់គ្លេស ដូច្នេះហើយ ប្រទេសទាំងពីរមានវប្បធម៌ស្រដៀងនឹងគ្នា។

កោះក្រូអិនឡង់ធ្លាប់បានទទួលជនអន្តោប្រវេសន៍ជាច្រើនពីតំបន់ភាគខាងជើងប្រទេសកាណាដា ឧទាហរណ៍៖ ជនជាតិទូលី។ អញ្ជឹងហើយ បានជាក្រូអិនឡង់បច្ចុប្បន្នចែករំលែកវប្បធម៌មួយចំនួនជាមួយជនជាតិដើមកាណាដា។ ក្រូអិនឡង់ក៏ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រទេសណ័រឌីកផងដែរ ព្រោះថាកោះនេះធ្លាប់ស្ថិតនៅក្រោមអាណានិគមដាណឺម៉ាកប្រមាណពីពីរទៅបីសតវត្សរួចទៅហើយ។[១៤៣]

ប្រទេសដែលនិយាយភាសាអាស្ប៉ាញនៅអាមេរិកខាងជើងបានចែករំលែកវប្បធម៌ស្រដៀងៗគ្នា ព្រោះថាប្រទេសទាំងនោះធ្លាប់ជាដែនដីអាណានិគមរបស់អេស្ប៉ាញ។ ជនជាតិដើមដែលរស់នៅក្នុងប្រទេសម៉ិកស៊ិក និងបណ្តាប្រទេសអាមេរិកកណ្តាលសព្វថ្ងៃបានកំពុងព្យាយាមថែរក្សានូវវប្បធម៌និងអារ្យធម៌របស់ពួកគេ។ និយាយរួម ប្រជាជាតិនៅអាមេរិកកណ្តាលនិងតំបន់ការ៉ាប៊ីនគឺនិយាយភាសាអេស្ប៉ាញដូចគ្នាហើយមានភាពស្រដៀងគ្នាច្រើន។

នៅតំបន់ខាងជើងនៃប្រទេសម៉ិកស៊ិក ជាពិសេសទីក្រុងម៉ុនតេរីយ ទីជួណា ស៊ូដាដស្វេរេស ម៉ិកស៊ីកាលី គឺទទួលបានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពីសហរដ្ឋអាមេរិក ទាំងខាងវប្បធម៌និងរបៀបរស់នៅ។ ក្នុងចំណោមទីប្រជុំជនដែលបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ ទីក្រុងដែលទទួលឥទ្ធិពលពីអាមេរិកច្រើនជាងគេ ឫអាចនិយាយបានថាទីក្រុងអាមេរិកនីយកម្មគឺ ក្រុងម៉ុនតេរីយ។[១៤៤] ការធ្វើអន្តោប្រវេសន៍ចូលមកក្នុងប្រទេសកាណាដា និងសហរដ្ឋអាមេរិកគឺនៅតែជាគុណលក្ខណៈដ៏សំខាន់របស់ជាតិសាសន៍ជាច្រើនដែលនៅជិតព្រំដែនភាគខាងត្បូងសហរដ្ឋអាមេរិក។ គេបានឃើញថា ឥទ្ធិពលនៃចក្រភពអង់គ្លេសមកលើរដ្ឋការ៉ាប៊ីនមួយចំនួនបានថយធ្លាក់ចុះដោយរដ្ឋទាំងនោះបានចាប់យកការអនុវត្តទៅតាមប្រជាជាតិផ្សេងៗនៃអាមេរិកខាងជើង។ ទាំងនេះអាចបណ្តាលមកពីមានចំនួនប្រជាជនតិចតួចនៃបណ្តាប្រទេសការ៉ាប៊ីនដែលនិយាយភាសាអង់គ្លេសហើយក៏ព្រោះតែប្រទេសទាំងនោះភាគច្រើនមានប្រជាជនរស់នៅបរទេសច្រើនជាងប្រជាជនរស់នៅក្នុងស្រុក។

កីឡា[កែប្រែ]

ប្រទេសកាណាដា ម៉ិកស៊ិក និងសហរដ្ឋអាមេរិកបានដាក់សំណើរួមគ្នាដើម្បីធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះនៃព្រឹត្តិការណ៍បាល់ទាត់ពិភពលោកគឺ ហ្វីហ្វាឆ្នាំ២០២៦។ តារាងខាងក្រោមនេះគឺបង្ហាញពីលីគកីឡាប្រជាប្រិយបំផុតនៅអាមេរិកខាងជើងតាមលំដាប់លំដោយចំណូលមធ្យម។[១៤៥][១៤៦]

លីគ/ក្របខ័ណ្ឌ ប្រភេទកីឡា ប្រទេស បង្កើតឡើង ចំនួនក្រុម ចំណូល
$ (គិតជារយកោដិ)		 អ្នកទស្សនា
ជាមធ្យម
ក្របខ័ណ្ឌបាល់ឱបជាតិអាមេរិក (កបឱអ) កីឡាបាល់ឱបអាមេរិកាំង សហរដ្ឋអាមេរិក ១៩២០ ៣២ $៩.០ Script error: No such module "Number table sorting".
មេជ័រលីគបេហ្ស៍បល (មលប) កីឡាបេហ្ស៍បល សហរដ្ឋអាមេរិក
កាណាដា		 ១៨៦៩ ៣០ $៨.០ Script error: No such module "Number table sorting".
សមាគមបាល់បោះជាតិ (សបជ) កីឡាបាល់បោះ សហរដ្ឋអាមេរិក
កាណាដា		 ១៩៤៦ ៣០ $៥.០ Script error: No such module "Number table sorting".
ក្របខ័ណ្ឌជាតិកីឡាវាយដុំមូលលើទឹកកក កីឡាវាយដុំមូលលើទឹកកក សហរដ្ឋអាមេរិក
កាណាដា		 ១៩១៧ ៣១ $៣.៣ Script error: No such module "Number table sorting".
លីហ្កាអ៊ឹមអ៊ិច កីឡាបាល់ទាត់ ម៉ិកស៊ិក ១៩៤៣ ១៨ $០.៦ Script error: No such module "Number table sorting".
មេជ័រលីគសកខឺ (មលស) កីឡាបាល់ទាត់ សហរដ្ឋអាមេរិក
កាណាដា		 ១៩៩៤ ២៤[sn ១] $០.៥ Script error: No such module "Number table sorting".
ក្របខ័ណ្ឌបាល់ឱបកាណាដា (កបឱក) កីឡាបាល់ឱបកាណាដា កាណាដា ១៩៥៨ ៩ $០.៣ Script error: No such module "Number table sorting".
  1. ↑ មលស មានគម្រោងពង្រីកចំនួនក្រុមរហូតដល់ទៅ ២៦ ត្រឹមឆ្នាំ២០២០ ហើយនឹងបន្តពង្រីកដល់ ២៨ ក្រុមត្រឹមឆ្នាំ២០២៦។

មើលផងដែរ[កែប្រែ]

ឯកសារយោង[កែប្រែ]

លេខយោង

  1. ↑ This North American density figure is based on a total land area of 23,090,542 km2 only, considerably less than the total combined land and water area of 24,709,000 km2.
  2. ↑ ២,០ ២,១ ២,២ ២,៣ ២,៤ Depending on definitions, Aruba, Bonaire, Curaçao, Panama, and Trinidad and Tobago have territory in either or both of North and South America.
  3. ↑ Since the Lucayan Archipelago is located in the Atlantic Ocean rather than Caribbean Sea, the Bahamas are part of the West Indies but are not technically part of the Caribbean, although the United Nations groups them with the Caribbean.
  4. ↑ Because of ongoing activity of the Soufriere Hills volcano beginning in July 1995, much of Plymouth was destroyed and government offices were relocated to Brades. Plymouth remains the de jure capital.
  5. ↑ Panama is generally considered a North American country, though some authorities divide it at the Panama Canal. Figures listed here are for the entire country.
  6. ↑ Since the Lucayan Archipelago is located in the Atlantic Ocean rather than Caribbean Sea, the Turks and Caicos Islands are part of the West Indies but are not technically part of the Caribbean, although the United Nations groups them with the Caribbean.
  7. ↑ Includes the states of Hawaii and Alaska which are both separated from the US mainland, with Hawaii distant from the North American landmass in the Pacific Ocean and therefore more commonly associated with the other territories of Oceania while Alaska is located between Asia (Russia) and Canada.
  8. ↑ The receding of oceans during successive ice ages may have enabled migrants to cross the land bridge as far back as 40,000 years.[៥១]
  9. ↑ While not conclusive, some South American rock painting has been dated to 25,000 years ago.[៥៥]

អាគតដ្ឋាន

  1. ↑ "Demographia.com" (PDF)
  2. ↑ ២,០ ២,១ "North America" Encyclopædia Britannica ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 3 កុម្ភៈ 2014
  3. ↑ "Map And Details Of All 7 Continents" worldatlas.com ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 2 កញ្ញា 2016 In some parts of the world students are taught that there are only six continents, as they combine North America and South America into one continent called the Americas.
  4. ↑ "North America Land Forms and Statistics" World Atlas.com ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 16 មិថុនា 2013
  5. ↑ "North America Fast Facts" World Atlas.com ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 16 មិថុនា 2013
  6. ↑ "Amerigo Vespucci" Encyclopædia Britannica ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 7 កក្កដា 2011
  7. ↑ Herbermann, Charles George, ed. (1907) The Cosmographiæ Introductio of Martin Waldseemüller in Facsimile Translated by Edward Burke and Mario E. Cosenza, introduction by Joseph Fischer and Franz von Wieser New York: The United States Catholic Historical Society p. 9 ឡាតាំង ៖ ["Quarta pars per Americum Vesputium (ut in sequentibus audietur) inventa est, quam non video, cur quis jure vetet, ab Americo inventore sagacis ingenii viro Amerigen quasi Americi terram sive Americam dicendam, cum et Europa et Asia a mulieribus sua sortita sint nomina."] error: {{lang}}: text has italic markup (help)
  8. ↑ ៨,០ ៨,១ Jonathan Cohen "The Naming of America: Fragments We've Shored Against Ourselves" ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 3 កុម្ភៈ 2014
  9. ↑ Lloyd, John; Mitchinson, John (2006) The Book of General Ignorance Harmony Books p. 95 ISBN 978-0-307-39491-0 New countries or continents were never named after a person's first name, but always after the second ...
  10. ↑ ""Origin of the Name America" by Jules Marcou, The Atlantic Monthly, March 1875" UNZ.org ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 19 មីនា 2017
  11. ↑ Division, United Nations Statistics "UNSD — Methodology" unstats.un.org (អង់គ្លេស) ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 1 វិច្ឆិកា 2018
  12. ↑ Division, United Nations Statistics "UNSD — Methodology" unstats.un.org (អង់គ្លេស) ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 1 វិច្ឆិកា 2018
  13. ↑ Division, United Nations Statistics "UNSD — Methodology" unstats.un.org (អង់គ្លេស) ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 1 វិច្ឆិកា 2018
  14. ↑ "Norteamérica" [North America] (Spanish) បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ30 មករា 2009 In Ibero-America, North America is considered a subcontinent containing Canada, the United States, Mexico, Greenland, Bermuda and Saint-Pierre and Miquelon.CS1 maint: Unrecognized language (link)
  15. ↑ "Six or Seven Continents on Earth" (English) ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 18 ធ្នូ 2016CS1 maint: Unrecognized language (link) "In Europe and other parts of the world, many students are taught of six continents, where North and South America are combined to form a single continent of America. Thus, these six continents are Africa, America, Antarctica, Asia, Australia, and Europe."
  16. ↑ "Continents" (English) ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 18 ធ្នូ 2016CS1 maint: Unrecognized language (link) "six-continent model (used mostly in France, Italy, Portugal, Spain, Romania, Greece, and Latin America) groups together North America+South America into the single continent America."
  17. ↑ "AMÉRIQUE" (French) ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 18 ធ្នូ 2016CS1 maint: Unrecognized language (link)
  18. ↑ "America" (Italian) ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 18 ធ្នូ 2016CS1 maint: Unrecognized language (link)
  19. ↑ "Acta Solemne de la Declaración de Independencia de la América Septentrional" [Solemn Act of the Declaration of Independence of Northern America] Archivos de la Independencia (Spanish) Archivo General de la Nación ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 8 កក្កដា 2011CS1 maint: Unrecognized language (link)
  20. ↑ Office Québécois de la langue francaise "Status of the French language" Government of Quebec បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ14 ឧសភា 2011 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 10 វិច្ឆិកា 2010 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  21. ↑ "Central America" Encarta Encyclopedia បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ3 វិច្ឆិកា 2009 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 30 ឧសភា 2011 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  22. ↑ "Caribbean" The Free Dictionary ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 30 ឧសភា 2011
  23. ↑ "The World Factbook – North America" Central Intelligence Agency ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 20 មិថុនា 2011
  24. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named CountryReports
  25. ↑ "North America: World of Earth Science" eNotes Inc. បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ20 ធ្នូ 2010 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 20 មិថុនា 2011 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  26. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Trilateral
  27. ↑ Parsons, Alan; Schaffer, Jonathan (ឧសភា 2004) Geopolitics of oil and natural gas Economic Perspectives U.S. Department of Stateទំព័រគំរូ:Full citation needed
  28. ↑ "Definition of major areas and regions" United Nations ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 3 តុលា 2007
  29. ↑ "Composition of macro geographical (continental) regions, geographical sub-regions, and selected economic and other groupings" UN Statistics Division ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 3 តុលា 2007 (French)
  30. ↑ "Chapter 5, Middle America" University of Minnesota ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 3 មេសា 2018
  31. ↑ "Middle America (region, Mesoamerica)" Encyclopædia Britannica ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 20 មិថុនា 2011
  32. ↑ "SPP Background" CommerceConnect.gov Security and Prosperity Partnership of North America បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ18 មិថុនា 2008 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 14 វិច្ឆិកា 2010
  33. ↑ "Ecoregions of North America" United States Environmental Protection Agency ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 30 ឧសភា 2011
  34. ↑ "What's the difference between North, Latin, Central, Middle, South, Spanish and Anglo America?" About.com
  35. ↑ Unless otherwise noted, land area figures are taken from "Demographic Yearbook—Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density" (PDF) United Nations Statistics Division 2008 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 14 តុលា 2010
  36. ↑ ""World Population prospects – Population division"" population.un.org United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 9 វិច្ឆិកា 2019
  37. ↑ ""Overall total population" – World Population Prospects: The 2019 Revision" (xslx) population.un.org (custom data acquired via website) United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 9 វិច្ឆិកា 2019
  38. ↑ ៣៨,០ ៣៨,១ ៣៨,២ Population estimates are taken from the Central Bureau of Statistics Netherlands Antilles "Statistical information: Population" Government of the Netherlands Antilles បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ1 ឧសភា 2010 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 14 តុលា 2010
  39. ↑ ៣៩,០ ៣៩,១ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named popcia
  40. ↑ ៤០,០ ៤០,១ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named areacia
  41. ↑ Dalziel, I.W.D. (1992) "On the organization of American Plates in the Neoproterozoic and the breakout of Laurentia" GSA Today 2 (11): 237–241
  42. ↑ Merali, Zeeya; Skinner, Brian J. (9 មករា 2009) Visualizing Earth Science Wiley ISBN 978-0-470-41847-5[ទំព័រត្រូវការ]
  43. ↑ "Land Bridge Linking Americas Rose Earlier Than Thought" LiveScience.com
  44. ↑ ៤៤,០ ៤៤,១ ៤៤,២ ៤៤,៣ Dodson, Peter (1997) "American Dinosaurs" in Currie, Phillip J.; Padian, Kevin (eds.) Encyclopedia of Dinosaurs Academic Press pp. 10–13
  45. ↑ Weishampel, David B. (2004) Weishampel, David B.; Dodson, Peter; Halszka, Osmólska (eds.) Dinosaur distribution (Late Jurassic, North America) The Dinosauria Berkeley: University of California Press pp. 543–545 ISBN 978-0-520-24209-8
  46. ↑ Jeremiah Curtin (2014) Creation Myths of Primitive America Jazzybee Verlag p. 2 ISBN 978-3-8496-4454-3
  47. ↑ Krensky, Stephen (1987) Who Really Discovered America? Illustrated by Steve Sullivan Scholastic Inc. p. 13 ISBN 978-0-590-40854-7
  48. ↑ Phillip M. White (2006) American Indian chronology: chronologies of the American mosaic Greenwood Publishing Group p. 1 ISBN 978-0-313-33820-5 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 29 វិច្ឆិកា 2011
  49. ↑ William Haviland; Harald Prins; Dana Walrath; Bunny McBride (2013) Anthropology: The Human Challenge Cengage Learning pp. 219, 220 ISBN 978-1-285-67758-3
  50. ↑ Liz Sonneborn (មករា 2007) Chronology of American Indian History Infobase Publishing p. 3 ISBN 978-0-8160-6770-1 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 29 វិច្ឆិកា 2011
  51. ↑ Krensky, Stephen (1987) Who Really Discovered America? Illustrated by Steve Sullivan Scholastic Inc. pp. 11, 13 ISBN 978-0-590-40854-7
  52. ↑ Wade, Lizzie (10 សីហា 2017) "Most archaeologists think the first Americans arrived by boat. Now, they're beginning to prove it" Science doi:10.1126/science.aan7213 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 26 ធ្នូ 2018
  53. ↑ Timothy R. Pauketat (23 កុម្ភៈ 2012) The Oxford Handbook of North American Archaeology OUP US p. 96 ISBN 978-0-19-538011-8
  54. ↑ Shogren, Elizabeth (16 សីហា 2013) "N. America's Oldest Known Petroglyphs Discovered In Nevada" NPR ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 12 ធ្នូ 2018
  55. ↑ ៥៥,០ ៥៥,១ Nash, George (2011) "America's Oldest Art - The Rock Art of Serra da Capivara" Bradshaw Foundation ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 12 ធ្នូ 2018
  56. ↑ Skoglund, P.; Mallick, S.; Bortolini, M.C.; Chennagiri, N.; Hünemeier, T.; Petzl-Erler, M.L.; Salzano, F.M.; Patterson, N.; Reich, D. (21 កក្កដា 2015) "Genetic evidence for two founding populations of the Americas" Nature 525 (7567): 104–8 Bibcode:2015Natur.525..104S doi:10.1038/nature14895 PMC 4982469 PMID 26196601
  57. ↑ Peter Bellwood; Immanuel Ness (2014) The Global Prehistory of Human Migration John Wiley & Sons p. 194 ISBN 978-1-118-97059-1
  58. ↑ Krensky, Stephen (1987) Who Really Discovered America? Illustrated by Steve Sullivan Scholastic Inc. pp. 17–27 ISBN 978-0-590-40854-7
  59. ↑ Robert Kaplan (16 មករា 2007) "What is the origin of zero? How did we indicate nothingness before zero?" Scientific American ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 19 កុម្ភៈ 2008
  60. ↑ Groeneveld, Emma "Vinland" Ancient History Encyclopedia ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 12 មិថុនា 2020
  61. ↑ Cordell, Linda S.; Lightfoot, Kent; McManamon, Francis; Milner, George (2009) "L'Anse aux Meadows National Historic Site" Archaeology in America: An Encyclopedia ABC-CLIO p. 82 ISBN 978-0-313-02189-3
  62. ↑ H. Ingstad and A. Stine Ingstad, The Viking Discovery of America (2000), p. 141.
  63. ↑ Wernick, Robert (1979) The Vikings Alexandria, VA: Time-Life Books pp. 149–151 ISBN 0-8094-2709-5
  64. ↑ Little, Becky (11 តុលា 2015) "Why Do We Celebrate Columbus Day and Not Leif Erikson Day?" National Geographic ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 28 ឧសភា 2020
  65. ↑ "History - Leif Erikson" BBC ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 8 មិថុនា 2020
  66. ↑ Bernard Grunberg, "La folle aventure d'Hernan Cortés", in L'Histoire n°322, July–August 2007 ទំព័រគំរូ:Incomplete short citation
  67. ↑ Massimo Livi Bacci, Malden (2001) A Concise History of World Population: An Introduction to Population Processes (3rd ed.) Massachusetts: Blackwell Publishing pp. 42–46 ISBN 978-0-631-22335-1
  68. ↑ "The Olympic symbols" (PDF) Lausanne: Olympic Museum and Studies Centre: International Olympic Committee 2002 បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើម (PDF)នៅ7 មីនា 2008 The five rings of the Olympic flag represent the five inhabited, participating continents (Africa, America, Asia, Europe, and Oceania Archived 23 February 2002 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.).
  69. ↑ Equipo (1997) "Continente" Océano Uno, Diccionario Enciclopédico y Atlas Mundial pp. 392, 1730 ISBN 978-84-494-0188-6ទំព័រគំរូ:Author missing
  70. ↑ Los Cinco Continentes (The Five Continents) Planeta-De Agostini Editions 1997 ISBN 978-84-395-6054-8[ទំព័រត្រូវការ]
  71. ↑ "Encarta, "Norteamérica"" (Spanish) បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ30 មករា 2009 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)CS1 maint: Unrecognized language (link)
  72. ↑ "Americas" Standard Country and Area Codes Classifications (M49) United Nations Statistics Division ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 3 កុម្ភៈ 2014
  73. ↑ "North America" Atlas of Canada បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ21 តុលា 2006
  74. ↑ "North America Atlas" National Geographic
  75. ↑ "Central America" Encyclopædia Britannica ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 28 មិថុនា 2011
  76. ↑ ៧៦,០ ៧៦,១ ៧៦,២ Wallace, Stewart W. (1948) Geology Of Canada The Encyclopedia of Canada III Toronto: University Associates of Canada pp. 23–26 បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ4 កក្កដា 2010 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 1 មិថុនា 2011 – តាមរយៈ Marianopolis College Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  77. ↑ "Digging for Diamonds 24/7 Under Frozen Snap Lake" Wired.com Wired ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 1 មិថុនា 2011
  78. ↑ "3-D Magnetic Imaging using Conjugate Gradients: Temagami anomaly" បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ11 កក្កដា 2009 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 13 មីនា 2008 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  79. ↑ University of Washington "Cascades weather" University of Washington
  80. ↑ SF to do "Temperature of San Francisco" tourism
  81. ↑ Current Results "Rainfall of NYC" Current Results
  82. ↑ Andrea Thompson "Top 10 wettest cities" livescience
  83. ↑ Rita D. Haberlin (2015) "Climates Regions of North America" Peralta Colleges, Physical Geography បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ2 តុលា 2015 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  84. ↑ "Facts and Information about the Continent of North America" Natural History on the Net (អង់គ្លេស) 7 កក្កដា 2016 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 15 កញ្ញា 2018
  85. ↑ ៨៥,០ ៨៥,១ David Waugh (2000) "Manufacturing industries (chapter 19), World development (chapter 22)" Geography, An Integrated Approach (3rd ed.) Nelson Thornes Ltd. pp. 563, 576–579, 633, and 640 ISBN 978-0-17-444706-1
  86. ↑ "2010 Human development Report" (PDF) United Nations Development Programme pp. 148–151 បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើម (PDF)នៅ8 វិច្ឆិកា 2010 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 6 ឧសភា 2011
  87. ↑ "Independence on ice" The Economist 21 មករា 2015
  88. ↑ The Global Religious Landscape A Report on the Size and Distribution of the World's Major Religious Groups as of 2010 Archived 24 September 2015 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន. Pew Forum on Religion & Public Life, p. 18
  89. ↑ Global Christianity A Report on the Size and Distribution of the World's Christian Population Archived 5 August 2013 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន. Pew Forum on Religion & Public Life, p. 15
  90. ↑ "America's Changing Religious Landscape" Pew Research Center: Religion & Public Life 12 ឧសភា 2015
  91. ↑ "The Largest Catholic Communities" Adherents.com ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 10 វិច្ឆិកា 2007
  92. ↑ Johnstone, Patrick; Miller, Duane (2015) "Believers in Christ from a Muslim Background: A Global Census" IJRR 11: 14 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 20 វិច្ឆិកា 2015
  93. ↑ "Religiously Unaffiliated" Pew Research Center's Religion & Public Life Project 18 ធ្នូ 2012 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 22 កុម្ភៈ 2015
  94. ↑ "Religions in Canada—Census 2011" Statistics Canada/Statistique Canada 8 ឧសភា 2013
  95. ↑ "The Global Religious Landscape: Jews" pewforum 18 ធ្នូ 2012 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 18 ធ្នូ 2012
  96. ↑ "The Global Religious Landscape: Buddhists" pewforum 18 ធ្នូ 2012 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 18 ធ្នូ 2012
  97. ↑ "The Global Religious Landscape: Muslims" Pew Forum on Religion & Public Life 18 ធ្នូ 2012 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 18 ធ្នូ 2012
  98. ↑ "World Jewish Population, 2012"
  99. ↑ DellaPergola, Sergio (2013) Dashefsky, Arnold; Sheskin, Ira (eds.) "World Jewish Population, 2013" (PDF) Current Jewish Population Reports Storrs, Connecticut: North American Jewish Data Bank
  100. ↑ "Panorama de las religiones en México 2010" (PDF) (Spanish) INEGI p. 3 បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើម (PDF)នៅ21 តុលា 2015 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 2 មីនា 2015 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)CS1 maint: Unrecognized language (link)
  101. ↑ "America's Changing Religious Landscape" The Pew Forum on Religion & Public Life 12 ឧសភា 2015 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 12 ឧសភា 2015
  102. ↑ "Demographics" ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 2 ឧសភា 2013
  103. ↑ "National Household Survey (NHS) Profile, 2011" 8 ឧសភា 2013
  104. ↑ Instituto Nacional de Estadística y Geografía (2010) "Censo de Población y Vivienda 2010 – Cuestionario básico" INEGI ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 4 មីនា 2011
  105. ↑ Rowe, Peter (16 មេសា 2012) "Dalai Lama facts and figures" U-T San Diego ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 15 មករា 2015
  106. ↑ ១០៦,០ ១០៦,១ "Christianity in its Global Context" (PDF) បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើម (PDF)នៅ15 សីហា 2013 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 30 ធ្នូ 2016 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  107. ↑ "INEGI 2010 Census Statistics" inegi.org.mx បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ8 មករា 2011 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 25 វិច្ឆិកា 2010 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  108. ↑ "Population estimates, quarterly" www150.statcan.gc.ca ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 10 ធ្នូ 2018
  109. ↑ "Anuario Estadístico de Cuba 2009" (Spanish) (2010 ed.) Oficina Nacional de Estadísticas, República de Cuba បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ16 កក្កដា 2010 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 6 វិច្ឆិកា 2010CS1 maint: Unrecognized language (link) Note: An exchange rate of 1 CUC to US$1.08 was used to convert GDP. [១]
  110. ↑ "Presidencia de la República; Generalidades" (Spanish) បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ22 វិច្ឆិកា 2007 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 14 ធ្នូ 2009CS1 maint: Unrecognized language (link)
  111. ↑ "The World Factbook: Haiti" Central Intelligence Agency បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ26 កុម្ភៈ 2011 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 11 មិថុនា 2011 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  112. ↑ "2010 U.S. Census Data" 2010.census.gov បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ15 កុម្ភៈ 2012 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 6 កុម្ភៈ 2011 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  113. ↑ "The World Factbook: Jamaica" Central Intelligence Agency ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 11 មិថុនា 2011
  114. ↑ "Grønlands Statistik"
  115. ↑ "Toronto's population overtakes Chicago" Toronto Star 5 មីនា 2013
  116. ↑ Cetron, Marvin J.; O'Toole, Thomas (មេសា 1982) Encounters with the future: a forecast of life into the 21st century Mcgraw-Hill p. 34 ISBN 9780070103474
  117. ↑ "Population and Housing Occupancy Status: 2010 – United States – Metropolitan Statistical Area; and for Puerto Rico more information 2010 Census National Summary File of Redistricting Data" 2010 United States Census United States Census Bureau, Population Division 14 មេសា 2011 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 14 មេសា 2011[តំណភ្ជាប់ខូច]ទំព័រគំរូ:Cbignore
  118. ↑ "The World Factbook: Mexico" Central Intelligence Agence ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 20 មិថុនា 2011
  119. ↑ Statistics Canada (2006) "Toronto, Ontario (Census metropolitan area)" Census 2006 បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ14 មករា 2015 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 29 មករា 2010 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  120. ↑ "Detroit/Windsor Border Update: Part I – Detroit River International Crossing Study" Detroit Regional Chamber 2006 បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ21 មីនា 2006
  121. ↑ "Chapter IV Planning for the Future: Urban & Regional Planning in the San Diego-Tijuana Region" (PDF) International Community Foundation បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើម (PDF)នៅ23 កក្កដា 2011 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 20 មីនា 2011 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  122. ↑ IMF WEO database, April 2020
  123. ↑ ១២៣,០ ១២៣,១ ១២៣,២ International Monetary Fund (តុលា 2016) "List of North American countries by GDP per capita" World Economic Outlook International Monetary Fund បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ24 កញ្ញា 2017 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 22 កុម្ភៈ 2017 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  124. ↑ ១២៤,០ ១២៤,១ ១២៤,២ "United States, Economy" U.S. Central Intelligence Agency ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 1 មិថុនា 2011
  125. ↑ World Bank "GDP per capita (current US) – Data" data.worldbank.org World Bank ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 24 កញ្ញា 2017
  126. ↑ International Monetary Fund (តុលា 2016) "List of South American countries by GDP per capita" World Economic Outlook International Monetary Fund ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 25 កញ្ញា 2017
  127. ↑ ១២៧,០ ១២៧,១ ១២៧,២ "Canada, Economy" U.S. Central Intelligence Agency ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 1 មិថុនា 2011
  128. ↑ "World Economic Outlook Database, October 2010" International Monetary Fund ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 5 មីនា 2011
  129. ↑ "Mexico, Economy" U.S. Central Intelligence Agency ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 1 មិថុនា 2011
  130. ↑ "Stratfor Global Market – Mexico" Stratfor 30 សីហា 2007 បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ7 មីនា 2012 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 30 ឧសភា 2010 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  131. ↑ ១៣១,០ ១៣១,១ De la Torre, Miguel; Benavides, Benigno; Saldaña, José; Fernández, Jesús (2008) "Las profesiones en México: condiciones económicas, culturales y sociales" Sociología y Profesión [Sociology and Profession] (Spanish) Monterrey: Nuevo León Autonomous University (UANL) p. 116 ISBN 978-970-24-0051-6 La economía de América del Norte se encuentra bien definida y estructurada en tres principales áreas económicas: el Tratado de Libre Comercio de América del Norte (TLCAN), el CARICOM y el Mercado Común CentroamericanoCS1 maint: Unrecognized language (link)
  132. ↑ "Regional Trade Blocs" University of California, Santa Cruz ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 10 មិថុនា 2011
  133. ↑ "North American Free Trade Agreement" Encyclopædia Britannica ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 10 មិថុនា 2011
  134. ↑ Fergusson, Ian "CRS Report for Congress: United States-Canada Trade and Economic Relationship – Prospects and Challenges" (PDF) Congress Research Service បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើម (PDF)នៅ6 សីហា 2006 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 9 មិថុនា 2011 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  135. ↑ "NAFTA Trade Volume Increases" បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើមនៅ8 សីហា 2011
  136. ↑ "2010 Report Countries by GDP (PPP)" International Monetary Fund 14 កញ្ញា 2006 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 31 តុលា 2011
  137. ↑ Bureau of Economic Analysis។ "BEA News Release: Gross Domestic Product"។ Press release។ https://www.bea.gov/newsreleases/national/gdp/2011/pdf/gdp4q10_adv.pdf។ បានយកមក 3 February 2014។ 
  138. ↑ "United States Foreign Trade Highlights" United States of America Bureau of the Census ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 3 កុម្ភៈ 2014
  139. ↑ "Canadian Manufacturing Association" ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 9 មិថុនា 2011
  140. ↑ "Mexico Free Trade Agreements" (PDF) Federation of American Scientists បណ្ណសារចម្លងពីខ្លឹមសារដើម (PDF)នៅ23 មិថុនា 2011 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 9 មិថុនា 2011 Unknown parameter |url-status= ignored (ជំនួយ)
  141. ↑ "Central American Community and Market" Pearson Education ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 3 កុម្ភៈ 2014
  142. ↑ "Ceremony at "Wedding of the Rails", May 10, 1869 at Promontory Point, Utah" World Digital Library 10 ឧសភា 1869 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 20 កក្កដា 2013
  143. ↑ "BAG OM GRØNLAND" Arctic Friend (ដាណឺម៉ាក) ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 18 មេសា 2020
  144. ↑ Emmot, Robert (1 មិថុនា 2011) "Special report: If Monterrey falls Mexico falls – Reuters" Reuters
  145. ↑ "The 'Big Five' in North American Pro Sports", FiveThrityEight, Nate Silver, 4 April 2014.
  146. ↑ "MLS vs the major leagues: can soccer compete when it comes to big business?", Guardian.com, 12 March 2014.

តំណភ្ជាប់ក្រៅ[កែប្រែ]

ស្វែងយល់បន្ថែមអំពីអាមេរិកខាងជើងលើ គម្រោងបងប្អូនរបស់វិគីភីឌា:
និយមន័យនិងបំណកប្រែពីវិគីនានុក្រម
រូបភាពនិងមីឌាពី Wikimedia Commons
ប្រភពរៀនសូត្រពីវិគីសាកលវិទ្យាល័យ
រឿងរ៉ាវព័ត៌មានពីវិគីព័ត៌មាន
សម្រង់ពាក្យសម្ដីពីវិគីសម្រង់ពាក្យ
អត្ថបទប្រភពដើមពីវិគីប្រភព
សៀវភៅពុម្ពពីវិគីសៀវភៅ
បានពី "https://km.wikipedia.org/w/index.php?title=អាមេរិកខាងជើង&oldid=248237"