ប្រវត្តិនៃទំនាក់ទំនង ចិន-រុស្ស៊ី

ពីវិគីភីឌា
មន្ត្រីទូតរុស្ស៊ីប្រចាំនៅប្រទេសចិនក្នុងសតវត្សទី ១៧ ។ រូបភាពគូរដោយ នីវ៉ា (នីវ៉ា, សតវត្សទី ១៩)

មុនសតវត្សទី ១៧ ប្រទេសចិន និង រុស្ស៊ី ស្ថិតនៅដាច់ពីគ្នាម្ខាងម្នាក់ដោយមាន ស៊ីបេរី ស្ថិតនៅចន្លោះនោះដោយមានជាតិពន្ធុរស់នៅបែបពនេចរនានារស់នៅទីនោះ។ នៅប្រហែលឆ្នាំ ១៦៤០ អ្នកតាំងលំនៅរុស្ស៊ី បានធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់តំបន់ភាគច្រើននៃស៊ីបេរី ហើយបានបង្កើតការតាំងទីលំនៅនៅតាមអាងទន្លេ អាមួរ ។ ចាប់ពីឆ្នាំ ១៦៥២ ដល់ឆ្នាំ ១៦៨៩ កងទ័ពរបស់ចិន បានបណ្តេញអ្នកតាំងលំនៅរុស្ស៊ីចេញ ប៉ុន្តែក្រោយឆ្នាំ ១៦៨៩ ចិន និងរុស្ស៊ីបានចរចារគ្នា និងបង្កើតកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្ម។

នៅពាក់កណ្តាលសតវត្សទី ១៩ សេដ្ឋកិច្ច និងយោធារបស់ប្រទេសចិនបានដើរយឺតជាងមហាអំណាចអាណានិគម។ ចិន​បាន​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ ​សន្ធិសញ្ញា​មិន​ស្មើភាព​គ្នា ​ជាមួយ​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច និង​រុស្ស៊ី ដែល​តាមរយៈ​នោះ​រុស្ស៊ី​បាន​កាន់កាប់​អាង​ទន្លេអាមួរ និង វ្លាឌីវ៉ូស្តុក ។ ចក្រភពរុស្ស៊ី និងមហាអំណាចលោកខាងលិចបានទាមទារនូវសំណងជាច្រើនទៀតពីប្រទេសចិន ដូចជាសំណងសម្រាប់កុបកម្មប្រឆាំងលោកខាងលិច ការគ្រប់គ្រងលើពន្ធគយរបស់ចិន និង កិច្ចព្រមព្រៀងក្រៅ ទឹកដី រួមទាំងអភ័យឯកសិទ្ធិផ្លូវច្បាប់សម្រាប់ជនបរទេស និងអាជីវកម្មបរទេស។

ទន្ទឹមនឹងនេះ វប្បធម៌ និងសង្គមរបស់រុស្ស៊ី ជាពិសេសពួកឥស្សរជន ត្រូវបានធ្វើឲ្យមាននូវភាពជាលោកខាងលិច។ អ្នកគ្រប់គ្រងនៃប្រទេសរុស្ស៊ីជាផ្លូវការមិនត្រូវបានគេហៅថា ត្សារ ទៀតទេដោយហៅថាជា អធិរាជ វិញដែលជាគោរមងារបែបអឺរ៉ុបខាងលិច។ [១] [២]

បញ្ហា​ដែល​ប៉ះពាល់​តែ​រុស្ស៊ី​និង​ចិន​ ​ភាគច្រើន​ជា​បញ្ហាព្រំដែន​រុស្ស៊ី​ ចិន​ ដោយហេតុ​រុស្ស៊ី​មានព្រំដែនជាប់ចិនផ្ទាល់មិន​ដូច ​ប្រទេស​លោកខាងលិច ​ ។ប្រជាជនចិនជាច្រើនមានអារម្មណ៍អាម៉ាស់ ដោយសារការចុះញមរបស់ចិនចំពោះផលប្រយោជន៍បរទេស ដែលរួមចំណែកដល់ការរីករាលដាលនៃអរិភាពចំពោះព្រះចៅអធិរាជចិន។

នៅ​ឆ្នាំ ១៩១១ កំហឹង​សាធារណៈ​ជន បាន​នាំ​ឱ្យ​មាន​បដិវត្តន៍​មួយដែល​ជា​ការ​ចាប់​ផ្តើ​ម​នៃ ​សាធារណរដ្ឋ​ចិន ​។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ របបថ្មីរបស់ចិនដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា រដ្ឋាភិបាល ប៉ីយ៉ាង ត្រូវបានបង្ខំឱ្យចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាមិនស្មើភាពបន្ថែមទៀតជាមួយបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច និងជាមួយរុស្ស៊ី។ ក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះ រុស្ស៊ី និងចិនបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងព្រំដែន។ [៣]

នៅចុងឆ្នាំ ១៩១៧ ទីក្រុងម៉ូស្គូ និង ក្រុងពេត្រូក្រាត ត្រូវបានកាន់កាប់ដោយក្រុម កុម្មុយនិស្ត បុលសេវិច ក្នុងកំឡុង បដិវត្តខែតុលា ដែលបណ្តាលឱ្យមាន សង្រ្គាមស៊ីវិលរុស្ស៊ី រវាង កងទ័ពក្រហម បុលសេវិច និងកងកម្លាំង ស ប្រឆាំងកុម្មុយនិស្ត។ រដ្ឋាភិបាល ប៉ីយ៉ាង របស់ចិនបានចូលខ្លួនជាមួយទ័ពស ហើយរួមជាមួយនឹងប្រទេសលោកខាងលិចភាគច្រើន បានបញ្ជូនកងទ័ព ទៅប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងក្រុមទ័ពក្រហម។ នៅឆ្នាំ ១៩២២ ទ័ពក្រហមបានឈ្នះសង្រ្គាមស៊ីវិលហើយបានបង្កើតជាប្រទេសថ្មីមួយគឺ សហភាពសូវៀត ។ នៅឆ្នាំ ១៩២៣ សូវៀតបានផ្តល់ជំនួយនិងការគាំទ្រដល់ គួមីនតាង ដែលជាបក្សពួកចិនដែលប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលប៉ីយ៉ាង។ ក្នុងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយ បក្សកុម្មុយនិស្តចិន [៤] គួមីនតាង បានដណ្តើមអំណាចនៅឆ្នាំ ១៩២៨ ហើយប្រទេសទាំងពីរបានបង្កើតទំនាក់ទំនងការទូត។ ទំនាក់ទំនង​ចិន​-​សូ​វៀត ​នៅតែ​មានភាពប្រេះស្រាំ ហើយ​ប្រទេស​ទាំងពីរ ​បាន​ធ្វើសង្គ្រាម​ពីរ​លើក ​សម្រាប់រយៈពេល ​ដប់​ឆ្នាំ​បន្ទាប់ ​។ យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ សូវៀត​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម ​យ៉ូសែប ស្តាលីន បាន​ជួយ​រដ្ឋាភិបាល​គួមីនតាង​របស់ ​ឈៀង កៃឆេក ប្រឆាំង​នឹង​ចក្រភពជប៉ុន ។ ស្តាលីនបានប្រាប់មេដឹកនាំកុម្មុយនិស្ត ម៉ៅ សេទុង ឱ្យរួមដៃជាមួយរបបគួមីនតាងរបស់ចិន ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ម៉ៅនៅតែវាយប្រហារលើ គួមីនតាង។ ពួកកុម្មុយនិស្តបានបរាជ័យក្នុងការផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលរបស់ឈៀង។

នៅឆ្នាំ ១៩៣៧ ពួកគួមីនតាង និងពួកកុម្មុយនិស្តបានបង្កើតសម្ព័ន្ធភាពថ្មីមួយដើម្បីប្រឆាំងនឹង ការឈ្លានពានរបស់ជប៉ុនលើប្រទេសចិន ប៉ុន្តែពួកគេបានប្រយុទ្ធគ្នាឡើងវិញនៅឆ្នាំ១៩៤២ ។ បន្ទាប់ពីជប៉ុនបានចាញ់សង្រ្គាមនៅឆ្នាំ ១៩៤៥ ភាគីចិនទាំងពីរបានចុះហត្ថលេខាលើ បទឈប់បាញ់ មួយ ប៉ុន្តែ សង្គ្រាមស៊ីវិលចិន នៅតែផ្ទុះឡើងម្តងទៀត។

នៅឆ្នាំ ១៩៤៩ ដោយមានការគាំទ្រពីសូវៀត ពួកកុម្មុយនិស្តបានឈ្នះ សង្រ្គាមស៊ីវិលចិន ហើយបានបង្កើត សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន ដែលបាន ចងសម្ព័ន្ធភាព ជាមួយសូវៀត។ ម៉ៅបានក្លាយជាមេដឹកនាំដំបូងគេរបស់ចិនកុម្មុយនិស្ត។ អ្នកគាំទ្រជ្រុលនិយមបំផុតរបស់លោកម៉ៅ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា " ក្រុមបួន " បានកម្ចាត់គូប្រជែងភាគច្រើនរបស់គាត់បន្តិចម្តងៗ ក្នុងរយៈពេល​​ ២៧ ឆ្នាំរបស់គាត់ដែលកាន់អំណាច។

ភាព​តានតឹង​ខាង​មនោគមវិជ្ជា​រវាង​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​បាន​កើត​ឡើង​បន្ទាប់​ពី​មរណភាព​របស់​ស្តាលីន​ក្នុង​ឆ្នាំ​១៩៥៣។ នីគីតា គ្រូឆូវ បានបរិហារឧក្រិដ្ឋកម្មរបស់ស្តាលីនក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៦ ហើយរបបទាំងពីរបានចាប់ផ្តើមរិះគន់គ្នាទៅវិញទៅមក។ ដំបូងឡើយ ការរិះគន់គឺដោយប្រយោល និងត្រូវបានបិទបាំង ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំ ១៩៦៩ ម៉ៅបានចោទប្រកាន់មេដឹកនាំសូវៀតអំពី ការសើរើឡើងវិញ ហើយសម្ព័ន្ធភាពបានបញ្ចប់ដោយបើកចំហ។ ប្រទេសទាំងពីរបានប្រកួតប្រជែងគ្នាដើម្បីគ្រប់គ្រងរដ្ឋកុម្មុយនិស្តនានានិងចលនានយោបាយ ហើយប្រទេសជាច្រើនមានគណបក្សកុម្មុយនិស្តជាគូប្រជែងចំនួនពីរ ដែលប្រមូលផ្តុំភ្លើងគ្នាទៅវិញទៅមក។

នៅឆ្នាំ ១៩៦៩ សង្រ្គាមព្រំដែនខ្លី រវាងប្រទេសទាំងពីរបានកើតឡើង។ គ្រូឆូវ ត្រូវបានជំនួសដោយ លោក លីអូនីត ប្រស្នែវ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៦៤ ដែលបានបោះបង់ចោលកំណែទម្រង់សូវៀតជាច្រើនដែលត្រូវបានរិះគន់ដោយម៉ៅ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ វោហាសាស្ត្រប្រឆាំងសូវៀតរបស់ចិនកាន់តែខ្លាំងក្លានៅក្រោមឥទ្ធិពលនៃអ្នកគាំទ្រដ៏ជិតស្និទ្ធបំផុតរបស់ម៉ៅគឺក្រុមទាំងបួន ។ ម៉ៅបានស្លាប់នៅឆ្នាំ ១៩៧៦ ហើយ ក្រុមទាំងបួន បានបាត់បង់អំណាចនៅឆ្នាំ ១៩៧៨ ។

បន្ទាប់ពីអស្ថិរភាពមួយរយៈមក តេង ស៊ាវពីង បានក្លាយជាមេដឹកនាំថ្មីរបស់ប្រទេសចិន។ ភាពខុសគ្នាខាងទស្សនវិជ្ជារវាងប្រទេសទាំងពីរបានថយចុះបន្តិច ចាប់តាំងពីការដឹកនាំថ្មីរបស់ប្រទេសចិនបានបោះបង់ចោលលទ្ធិ ប្រឆាំងការសើរើឡើងវិញ ។

កំណែទម្រង់ផ្ទៃក្នុងរបស់ចិនមិនបាននាំមកនូវការបញ្ចប់ជម្លោះជាមួយសហភាពសូវៀតភ្លាមៗនោះទេ។ នៅឆ្នាំ ១៩៧៩ ចិនបានឈ្លានពានវៀតណាម ដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តសូវៀត។ ចិន​ក៏​បាន​បញ្ជូន​ជំនួយ​ទៅ​ពួក​មូចាហ៊ីឌីន​ប្រឆាំង​នឹង​ការ ​ឈ្លានពាន​របស់​សូវៀត​នៅ​អាហ្វហ្គានីស្ថាន ។ នៅឆ្នាំ ១៩៨២ ប្រេស្នែវ បានធ្វើសុន្ទរកថាដែលផ្តល់ការផ្សះផ្សាជាមួយប្រទេសចិនហើយ តេង បានយល់ព្រមស្តារទំនាក់ទំនងការទូតឡើងវិញ។

នៅឆ្នាំ ១៩៨៥ លោក មីគហ៊ែល ហ្គោបាឆូវ បានក្លាយជាប្រធានាធិបតីនៃសហភាពសូវៀត កាត់បន្ថយយោធភូមិភាគសូវៀតនៅព្រំដែនចិន-សូវៀត និងនៅម៉ុងហ្គោលី ចាប់ផ្តើមពាណិជ្ជកម្មឡើងវិញ និងទម្លាក់បញ្ហាព្រំដែនដែលបង្កឱ្យមានសង្រ្គាមបើកចំហកាលពី ១៦ ឆ្នាំមុន។ នៅឆ្នាំ ១៩៨៩ គាត់បានដកការគាំទ្រសូវៀតពីរដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនិស្តអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ ការអនុវត្តបានបង្កើនល្បឿនបន្ទាប់ពីសហភាពសូវៀតដួលរលំ ហើយត្រូវបានជំនួសដោយ សហព័ន្ធរុស្ស៊ី ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩១ ។

ទំនាក់ទំនងចិន-រុស្ស៊ី តាំងពីឆ្នាំ ១៩៩១ បច្ចុប្បន្នមានភាពស្និទ្ធស្នាលជាងមុន។ ប្រទេស​ទាំងពីរ​រក្សា​បាន​នូវ ​សម្ព័ន្ធភាព​ភូមិសាស្ត្រ​នយោបាយ និង ​តំបន់ ​ដ៏​រឹងមាំ និង​កម្រិត ​ពាណិជ្ជកម្ម ​ដ៏​សំខាន់​។

សម័យចក្រភព[កែប្រែ]

ផែនទីនៃប្រទេសរុស្សុីនៅសតវត្សទី១៦ ជាញឹកញាប់បានបង្ហាញ " ព្រះរាជាណាចក្រ Chumbalik " ជាប្រទេសជិតខាងនៅភាគអាគ្នេយ៍របស់រុស្ស៊ី ដែលអាចទៅដល់បានដោយការធ្វើដំណើរពី យូហ្គ្រា ឡើងលើ ទន្លេអបឆ្ពោះទៅកាន់ "បឹង គីធី " ។ (ផែនទីដោយ យ៉ាកូម៉ូ ហ្គាស្តាលឌី, ១៥៥០)

ស្ថិតនៅម្ខាងម្នាក់នៃអឺរ៉ាស៊ី ប្រទេសទាំងពីរមានទំនាក់ទំនងតិចតួចនៅមុនប្រហែលឆ្នាំ ១៦៤០។ [៥] ប្រទេសទាំងពីរត្រូវប្រឈមជាមួយពួកពនេចរតំបន់ស្តេព សម្រាប់រុស្ស៊ីពីភាគខាងត្បូង និងសម្រាប់ចិនពីភាគពាយ័ព្យ។ ប្រទេសរុស្ស៊ីបានក្លាយជាអ្នកជិតខាងភាគខាងជើងនៃប្រទេសចិននៅពេលកំឡុងឆ្នាំ ១៥៨២-១៦៤៣ អ្នកផ្សងព្រេងរុស្ស៊ី បានតាំងខ្លួនជាម្ចាស់ នៃតំបន់ព្រៃឈើស៊ីបេរី។ ទំនាក់ទំនងអាចកើតមាននៅបីចំណុច: ១) នៅខាងត្បូងអាងទន្លេអាមួរ (ដើម), ២) ខាងកើតតាមបណ្តោយគែមខាងត្បូងនៃស៊ីបេរីឆ្ពោះទៅកាន់ប៉េកាំង (អ័ក្សសំខាន់) និង ៣) នៅ ទួគីស្ថាន (ចុង) ។

ជនជាតិ អូអ៊ីរ៉ាត់ បានបញ្ជូនការពិពណ៌នាដែលច្របូកច្របល់ និងមិនត្រឹមត្រូវមួយចំនួននៃប្រទេសចិនទៅកាន់ជនជាតិរុស្ស៊ីនៅឆ្នាំ ១៦១៤ ដោយឈ្មោះ "តៃប៊ីកាន់កាន់" ត្រូវបានប្រើដើម្បីសំដៅទៅលើ អធិរាជ វ៉ានលី ។ [៦]

ពីខាងត្បូងទៅ Amur (១៦៤០-១៦៨៩)[កែប្រែ]

អត្ថបទដើមចំបង: Amur Annexation

នៅប្រហែលឆ្នាំ​ ១៦៤០ ទ័ពកូសាក់ស៊ីបេរីបានវាតទីរស់នៅចាប់ពីលើ ភ្នំ ស្តាណូវី រហូតដល់អាងទន្លេ អាមួរ ។ ទឹកដីទាំង​នេះ​ត្រូវ​បាន​អះអាងដោយ​ពួក ម៉ាន់ជូ ថាជាទឹកដីរបស់ខ្លួន ដោយនៅ​ពេលនោះពួកនេះ​ទើប​តែ​ចាប់​ផ្តើម​ច្បាំង​ដណ្តើម​យក​ប្រទេស​ចិន ( រាជវង្ស ឆេង )។ នៅឆ្នាំ ១៦៨៩ ជនជាតិរុស្ស៊ីត្រូវបានរុញច្រានត្រឡប់មកវិញនៅលើភ្នំវិញ ហើយភ្នំស្តាណូវី ស្ថិតនៅជាព្រំដែនរុស្ស៊ី - ចិនពី សន្ធិសញ្ញា នែឈីង (១៦៨៩) ដល់ សន្ធិសញ្ញា អៃគុន ក្នុងឆ្នាំ ១៨៥៩ ។ សម្រាប់សេចក្តីពិស្តារសូមមើល ជម្លោះព្រំដែនចិន-រុស្ស៊ី ។ [៧]

ការពង្រីករបស់រុស្សីទៅខាងកើតតាមបណ្តោយគែមខាងត្បូងនៃស៊ីបេរី[កែប្រែ]

ការពង្រីកទឹកដីរបស់រុស្ស៊ីនៅស៊ីបេរី ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅក្នុងតំបន់ព្រៃដោយសារតែ ទ័ពកូសាក់ មានជំនាញក្នុងការធ្វើដំណើរក្នុងព្រៃ ហើយមានបំណង ស្វែងរករោមសត្វ ខណៈពេលដែលអ្នកស្រុកព្រៃមានភាពទន់ខ្សោយ ហើយពួកពនេចរស្តេពនេះ ចូលចិត្តធ្វើសង្រ្គាម។ នៅភាគខាងលិច ស៊ីបេរីមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងវាលស្មៅកាហ្សាក់ស្ថាន។ ភាគខាងជើងនៃអ្វីដែលឥឡូវនេះគឺម៉ុងហ្គោលី មានភ្នំ បឹង បៃកាល់ និងភ្នំជាច្រើនទៀតរហូតដល់ ទន្លេ អាគុន ដែលបំបែក ត្រង់បៃកាលា ពី ម៉ាន់ជូរី ។ ភាគខាងលិចនៃស៊ីបេរី ប្រទេសរុស្ស៊ី បានពង្រីកបន្តិចម្តងៗចុះពីទន្លេវ៉ុលហ្គា ជុំវិញភាគខាងត្បូងអ៊ុយរ៉ាល់ និងចេញទៅវាលទំនាបកាហ្សាក់ស្ថាន។

ទំនាក់ទំនងដំបូង[កែប្រែ]

ចាប់ពីសម័យពួក គៀវ រូស មានការជួញដូរ (រោមសត្វនិងទាសករ) ចុះពីទន្លេវ៉ុលហ្គា ដល់សមុទ្រកាសព្យែន និង ពែក្ស។ ការធ្វើពាណិជ្ជកម្មក្រោយមកបានពង្រីកភាគអាគ្នេយ៍ ទៅផ្លូវពាណិជ្ជកម្មអាស៊ីសំខាន់ៗនៅ ប៊ូខារ៉ា ។ នៅក្រោមនឹមម៉ុងហ្គោល ព្រះអង្គម្ចាស់រុស្ស៊ីតែងតែធ្វើដំណើរទៅកាន់ សារៃ ដើម្បីទទួលការតែងតាំង។ នៅពេលដែល ម៉ាកូ ប៉ូឡូ ត្រឡប់មកពីប្រទេសចិនវិញ គាត់បានលើកឡើងពីប្រទេសរុស្ស៊ីថាជាប្រទេសមិនច្បាស់លាស់មួយនៅភាគខាងជើងឆ្ងាយ។ នៅឆ្នាំ ១៤៦៦/៧៣ អាហ្វាណាស៊ី នីគីទីន បានធ្វើដំណើរទៅភាគអាគ្នេយ៍ប្រទេសឥណ្ឌា ហើយបានបន្សល់ការកត់សម្គាល់ដ៏គួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍មួយ។ បន្ទាប់ពីអង់គ្លេស បានទៅដល់ សមុទ្រស អង់តូនី ចេនគិនសុន បានធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ ម៉ូស្គូវី ទៅ ប៊ូខារ៉ា ។ នៅឆ្នាំ ១៦០៨ ស្តេចត្រាញ់នៃ តុម បានព្យាយាម ហើយបរាជ័យក្នុងការទៅដល់ប្រទេសចិនតាមរយៈ អាល់តាន់ ខាន់ នៅភាគខាងលិចម៉ុងហ្គោលី។ នៅឆ្នាំ ១៦១៦ ការប៉ុនប៉ងលើកទីពីរបានទៅដល់ត្រឹមស្តេចខាន់ (វ៉ាស៊ីលី​ ទ្យូមើណេត និង អាយវ៉ាន់ ពែត្លីន) ។ ជនជាតិរុស្សីដំបូងគេដែលបានទៅដល់ទីក្រុងប៉េកាំងគឺប្រហែលជា អាយវ៉ាន់ ពែត្លីន ក្នុងឆ្នាំ ១៦១៨/១៩ ។

បន្ទាប់ពីជនជាតិរុស្ស៊ីបានទៅដល់ ត្រង់បៃកាលា ក្នុងទសវត្សឆ្នាំ ១៦៤០ ការធ្វើពាណិជ្ជកម្មមួយចំនួនបានលូតលាស់ ប៉ុន្តែមិនមានកំណត់ត្រាបញ្ជាក់ច្បាស់លាស់។ នាពេលនោះមានផ្លូវចំនួនបី៖ ១) ទន្លេ អ៊ីទីស និងខាងកើតឆ្លងកាត់ ឌ្សុងហ្គារា និងម៉ុងហ្គោលី ២) បឹងបៃកាល់ ទន្លេ សេលេនហ្គា និងភាគអាគ្នេយ៍ (ខ្លីបំផុត) និង ២) បឹងបៃកាល់ ខាងកើតទៅ នែឈីង និងភាគខាងត្បូង (យឺតប៉ុន្តែមានសុវត្ថិភាព) ។

ទំនាក់ទំនងរុស្ស៊ី-ចិនដំបូងមានការលំបាកដោយសារហេតុផលបីយ៉ាង៖ ការមិនដឹងថាមានវត្តមានប្រទេសទាំងពីរទៅវិញទៅមក កង្វះភាសាសាមញ្ញ និងជនជាតិចិនចង់ចាត់ទុកជនជាតិរុស្សីជាពួកព្រៃត្រូវលើកសួយសារអាករមកខ្លួន ដែលជាអ្វីដែលជនជាតិរុស្ស៊ីមិនព្រមទទួលយក និងមិនទាន់យល់ច្បាស់។ បញ្ហាភាសាត្រូវបានដោះស្រាយនៅពេលដែលជនជាតិរុស្ស៊ីចាប់ផ្តើមបញ្ជូនជនជាតិលោកខាងលិចដែលនិយាយភាសាឡាតាំងដែលអាចនិយាយទៅកាន់ អ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនា ចេស្វីត នៅ ទីក្រុងប៉េកាំង ។

នៅឆ្នាំ ១៦៥៤ ហ្វីអូដ័រ បាយកូវ ត្រូវបានបញ្ជូនជារាជទូតដំបូង ប៉ុន្តែបេសកកម្មរបស់គាត់បានបរាជ័យ ដោយសារតែគាត់មិនមានឆន្ទៈក្នុងការអនុវត្តតាមច្បាប់នៃការទូតចិន។ សេតគូល អាប្លីន ជនជាតិអាស៊ីកណ្តាល ដែលបម្រើរាជការរុស្ស៊ីបានធ្វើដំណើរទៅ ប៉េកាំង ក្នុងឆ្នាំ ១៦៥៥ ១៦៥៨ និង ១៦៦៨ ។ ជាក់ស្តែងនៅក្នុងដំណើរទីបីរបស់គាត់ដែល ធ្វើឲ្យពួកម៉ាន់ជូ បានដឹងថាមនុស្សទាំងនេះមកពីភាគខាងលិចគឺដូចគ្នាទៅនឹងពួកដែលកំពុងលុកលុយ អាមួរ ដែរ។ នៅឆ្នាំ ១៦៧០ នាវា នែឈីង បានបញ្ជូន អ៊ីកណាទី​ មីឡូវ៉ាណូវ ទៅកាន់ទីក្រុងប៉េកាំង (គាត់ប្រហែលជាជនជាតិរុស្ស៊ីដំបូងគេដែលឆ្លងកាត់ម៉ាន់ជូរី) ។ រាជទូតបន្ទាប់គឺ នីកូឡេ មីឡេស្គូ (១៦៧៥-៧៨) ក៏មិនទទួលបានជោគជ័យដែរ។ ក្រោយ​ពី​ឈ្លោះ​ប្រកែក​គ្នា​មិន​បាន​ផ្លែផ្កា​ជាច្រើន​ខែ គាត់​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្រៀន​ អំពី​អាកប្បកិរិយា​ត្រឹមត្រូវ​ដែលពួកសួយសារអាករព្រៃត្រូវធ្វើ ហើយ​បញ្ជូន​មកស្រុកវិញ។ បន្ទាប់ពីការកាន់កាប់ អាល់បាហ្ស៊ីន ក្នុងឆ្នាំ ១៦៨៥ ជនជាតិរុស្សីពីរបីនាក់ដែលជាទូទៅហៅថា ពួកអាល់បាហ្ស៊ីន បានតាំងទីលំនៅក្នុងទីក្រុងប៉េកាំង ហើយពួកគេបង្កើត វិហារគ្រិស្តអក់តូដក់របស់ចិន ។

សន្ធិសញ្ញា នែឈីង (១៦៨៩)[កែប្រែ]

បន្ទាប់ពីជ័យជម្នះលើកដំបូងរបស់ពួកគេនៅ អាល់បាហ្ស៊ីន ក្នុងឆ្នាំ ១៦៨៥ ពួកម៉ាន់ជូ បានផ្ញើសំបុត្រពីរទៅស្តេចត្សារ (ជាភាសាឡាតាំង) លើកស្នើនូវសន្តិភាព និងទាមទារឱ្យពួកចោរព្រៃរុស្ស៊ីចាកចេញពីអាមួរ ។ ការចរចាជាលទ្ធផលបានកើតជា សន្ធិសញ្ញា នែឈីង ។ ជនជាតិរុស្ស៊ីបានបោះបង់ចោលជ្រលងភ្នំអាមួរ ប៉ុន្តែបានរក្សាទឹកដីរវាងបឹងបៃកាល់ និង ទន្លេ អាគុន ។ សន្ធិសញ្ញា​នេះ​មិន​បាន​និយាយ​អ្វី​អំពី​អ្វី​ដែល​ជា​ម៉ុងហ្គោលី​ឥឡូវ​នេះ​ទេ ដោយ​តំបន់​នោះ​ត្រូវ​បាន​គ្រប់គ្រង​ដោយ អូអ៊ីរ៉ាត់ ហ្សុងខា ។ [៨]

បន្ទាប់ពី នែឈីង រទេះជំនួញធម្មតាបានចាប់ផ្តើមរត់ពី នែឈីង ភាគខាងត្បូងទៅ ប៉េកាំង ។ ពាណិជ្ជករខ្លះជាជនជាតិអាស៊ីកណ្តាល។ ការធ្វើដំណើរមួយជុំ ចំណាយពេលពីដប់ទៅដប់ពីរខែ។ ពាណិជ្ជកម្ម​នេះ​ទំនង​ជា​បានផលចំណេញ​សម្រាប់​ប្រជាជន​រុស្ស៊ី ប៉ុន្តែ​តិច​តួចសម្រាប់​ចិន។ ចំណែក​ជនជាតិ​ចិន​វិញ​ក៏​ខកចិត្ត​នឹង​ការ​ប្រតាយប្រតប់​គ្នាពេលស្រវឹង​របស់​ឈ្មួញ​ផង​ដែរ ។ នៅឆ្នាំ ១៦៩០ រាជវង្សឆេងបានកម្ចាត់ពួកអូអ៊ីរ៉ាត់នៅមហាកំផែង ហើយទទួលបានការគ្រប់គ្រងទាំងស្រុងលើពួកម៉ុងហ្គោលខាលកា នៅ ម៉ុងហ្គោលីខាងក្នុង ។ នៅឆ្នាំ ១៦៩៦ ពួកអូអ៊ីរ៉ាត់ បានបរាជ័យហើយត្រូវបានរុញច្រានត្រឡប់ទៅភ្នំ អាល់តៃ(អធិរាជ កាងស៊ី បានដឹកនាំកងទ័ព ៨ម៉ឺននាក់ដោយផ្ទាល់ នៅក្នុងសមរភូមិនៅជិត អ៊ូឡង់បាទ័រ ) ។ ការណ៍នេះបានបើកលទ្ធភាពនៃការធ្វើពាណិជ្ជកម្មពី បៃកាល់ ទៅភាគអាគ្នេយ៍ និងលេចឡើងនូវបញ្ហាព្រំដែនភាគខាងជើងនៃម៉ុងហ្គោលីខាងក្រៅ។ នៅខែមីនាឆ្នាំ ១៦៩២ អ៊ែប៊ែហាត អ៊ីសប្រាន អ៊ីដែស ដែលជាជនជាតិដាណឺម៉ាក បម្រើការនៅក្នុងរាជការរុស្ស៊ីត្រូវបានបញ្ជូនពី នែឈីង ជារាជទូត។ ពួកម៉ាន់ជូ បានលើកឡើងនូវសំណួរអំពីព្រំដែនភាគខាងលិចនៃអាគុន ។ អ៊ីដែស បានត្រលប់ទៅទីក្រុងម៉ូស្គូវិញនៅខែមករាឆ្នាំ ១៦៩៥ ។ ចាប់ពីពេលនេះទៅ គេបានសម្រេចចិត្តថា ពាណិជ្ជកម្មជាមួយចិននឹងក្លាយជាកម្មសិទ្ធិផ្តាច់មុខរបស់រដ្ឋ។ ក្បួនរទេះជំនួញរដ្ឋចំនួនបួនបានធ្វើដំណើរពីទីក្រុងមូស្គូទៅកាន់ទីក្រុងប៉េកាំងរវាងឆ្នាំ ១៦៩៧ និង ១៧០២ ។ ក្បួនទីបួនបានត្រលប់មកវិញតាមរយៈ សេឡេនហ្គីន (ក្បែរបឹងបៃកាល់) ក្នុងរយៈពេល ៩០ ថ្ងៃ ហើយបានសំបុត្រពី លីហ្វាន់ យន់ ដែលស្នើឱ្យពាណិជ្ជកម្មនាពេលអនាគតប្រើប្រាស់ផ្លូវនេះ។

សំបុត្រឆ្នាំ ១៧២០ ពីមន្ត្រីរុស្ស៊ីទៅកាន់ព្រះចៅកាងស៊ី

នៅឆ្នាំ ១៧១២ ទូលីសិន បានក្លាយជាមន្ត្រី ម៉ាន់ជូ ឬចិនដំបូងគេដែលបានទៅទស្សនកិច្ចនៅប្រទេសរុស្ស៊ី (មិនរាប់បញ្ចូលដំណើរទស្សនកិច្ចមុនទៅកាន់ នែឈីង) ។ គាត់ចាប់អារម្មណ៍ជាចម្បងលើពួក កាលមីក នៅតាមបណ្តោយសមុទ្រកាសព្យែន និងរបៀបដែលពួកគេអាចប្រើប្រាស់ជនជាតិនេះដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាជាមួយបងប្អូនជីដូនមួយរបស់ពួកគេគឺពួក អូអ៊ីរ៉ាត់ ។ គាត់បានចាកចេញពីប៉េកាំង នៅខែមិថុនាឆ្នាំ ១៧១២ ហើយបានទៅដល់ តូបូល នៅខែសីហា ១៧១៣ ។ នៅទីនេះគាត់បានដឹងថាគាត់មិនអាចចូលគាល់ស្តេចត្សារបានឡើង ដោយសារតែព្រះអង្គជាប់ធ្វើសង្គ្រាមជាមួយស៊ុយអែត។ គាត់បានទៅ សារ៉ាតូវ និងធ្វើដំណើរចុះក្រោមទន្លេវ៉ុលហ្គា ដើម្បីទៅជួប អាយូកា​ខាន់ នៃពួកកាលមីក។ គាត់បានត្រលប់ទៅប៉េកាំងវិញនៅខែមេសា ឆ្នាំ ១៧១៥។ របាយការណ៍របស់គាត់ ' អ៊ីយីលូ ' មានន័យថា កំណត់ត្រានៃភូមិភាគចម្លែក គឺជាប្រភពចំបងនៃចំណេះដឹងរបស់ចិន នៃប្រទេសរុស្ស៊ី។

នៅពេលនេះ អធិរាជកាងស៊ី បានចាប់ផ្តើមដាក់សម្ពាធលើក្រុង សាំង ពែទ្យែបួក ដើម្បីកំណត់ព្រំដែនម៉ុងហ្គោលី ភាគខាងលិចនៃអាគុន ហើយក្បួនរទេះជំនួញរបស់រុស្ស៊ីជាច្រើនត្រូវបានចាប់ឃាត់ទុក។ នៅខែកក្កដាឆ្នាំ ១៧១៩ លេស អ៊ីស្មែលឡូវ [៩] ត្រូវបានបញ្ជូនជារាជទូតទៅទីក្រុងប៉េកាំងដែលជាកន្លែងដែលគាត់បានចរចារជាមួយទូលីសិន ប៉ុន្តែជនជាតិចិននឹងមិនដោះស្រាយបញ្ហាពាណិជ្ជកម្មរហូតដល់បញ្ហាព្រំដែនត្រូវបានដោះស្រាយ។ អ៊ីស្មែលឡូវ បានត្រលប់ទៅទីក្រុងម៉ូស្គូវិញនៅខែមករាឆ្នាំ ១៧២២ ។ ឡូរេន ឡង់ ត្រូវបានបន្តស្នាក់នៅជាកុងស៊ុលនៅទីក្រុងប៉េកាំង ប៉ុន្តែត្រូវបានបណ្តេញចេញនៅខែកក្កដា ឆ្នាំ ១៧២២។ គាត់បានត្រលប់ទៅ សេលេនហ្គីន ហើយផ្ញើរបាយការណ៍ទៅរាជធានី ។

សន្ធិសញ្ញា ខ្យារខ្តារ (១៧២៩)[កែប្រែ]

នៅ​មុន​ពេល​សោយទីវង្គត សេ្តចភីទ័រទី១ បាន​សម្រេច​ចិត្ត​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​ព្រំដែន។ លទ្ធផលគឺ សន្ធិសញ្ញា ខ្យារខ្តារ ។ សន្ធិសញ្ញានេះបានកំណត់ព្រំដែនភាគខាងជើងនៃអ្វីដែលឥឡូវនេះគឺម៉ុងហ្គោលី (លើកលែងតែ ទូវ៉ា ) ហើយបានបើកការជួញដូរ រទេះអូដ្ឋ ខ្យារខ្តារ ភាគអាគ្នេយ៍ដល់ទីក្រុងប៉េកាំង។

តម្រូវការសម្រាប់ការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នារវាងពាណិជ្ជកររុស្ស៊ី និងចិននៅ ខ្យារខ្តារ និងកន្លែងផ្សេងទៀតបានបណ្តាលឱ្យមានការវិវត្តនៃភាសាភីដជីនមួយ ដែលត្រូវបានស្គាល់ដោយអ្នកភាសាវិទ្យាថា ភាសាភីដជីនខ្យារខ្តារ រុស្សុី ចិន ។ [១០]

សន្ធិសញ្ញា នែឈីង និង ខ្យារខ្តារ គឺជាមូលដ្ឋាននៃទំនាក់ទំនងរុស្ស៊ី-ចិន រហូតដល់ សន្ធិសញ្ញា អៃគុន ក្នុងឆ្នាំ ១៨៥៨ ។ ព្រំដែនឋិតថេរបានជួយចិនឱ្យទទួលបានការគ្រប់គ្រងពេញលេញនៃ ម៉ុងហ្គោលីខាងក្រៅ និងកាន់កាប់ ស៊ីនជាំង នៅប្រហែលឆ្នាំ ១៧៥៥ ។ ពាណិជ្ជកម្មរុស្ស៊ី - ចិនបានផ្លាស់ប្តូរពី នែឈីង ទៅ ខ្យារខ្តារ ហើយពាណិជ្ជកម្មនៅនែឈីង បានបាត់នៅប្រហែលឆ្នាំ ១៧៥០ ។ (ពាណិជ្ជកម្មក្នុងស្រុកនៅក្នុងតំបន់នេះបានផ្លាស់ប្តូរទិសខាងកើតទៅកាន់ទីក្រុងព្រំដែនមួយហៅថា ត្ស៊ូរូខៃទូ នៅលើទន្លេ អាគុន) ។ [១១]

ទួគីស្ថាន[កែប្រែ]

បន្ទាប់ពីជនជាតិរុស្ស៊ីបានទៅដល់ តូបុល ក្នុងឆ្នាំ ១៥៨៥ វាជារឿងធម្មតាក្នុងការបន្តឡើងលើ ទន្លេ អ៊ីទីស ទៅកាន់ជម្រាលភ្នំកាហ្សាក់ ភាគខាងជើងនៃ បឹងបាល់កាស ទៅ ឌ្សុងហ្គារា និងភាគខាងលិចម៉ុងហ្គោលី ដែលជាផ្លូវដែល ហ្វីអូដ័រ បៃកូវ ប្រើដើម្បីទៅដល់ប្រទេសចិន។ នៅឆ្នាំ ១៧១៤ ភីទ័រទី១ បានបញ្ជូន អាយវ៉ាន់ ប៊ូខូត ជាមួយនឹងកងទ័ព ១៥០០ រួមទាំងអ្នករុករករ៉ែស៊ុយអែតដែលជាអ្នកទោសសង្រ្គាមឡើងទៅ អ៊ីទីស ទៅកាន់ បឹងហ្សៃសាន ដើម្បីស្វែងរកមាស។ នៅឆ្នាំបន្ទាប់ គាត់បានធ្វើដំណើរទៅទន្លេម្តងទៀតជាមួយនឹងកម្មករចំនួន ៣០០០ នាក់ ដើម្បីសាងសង់បន្ទាយ។ ត្សេវ៉ាង រ៉ាប់តាន់ (ឬ ត្សេរេន ដុនដុក) នៃ នគរ ហ្ស៊ុងហា បានវាយប្រហារពួកគេហើយបានដេញពួកគេត្រឡប់ទៅ អ៊ុម ។ នៅឆ្នាំ ១៧២០​បេសកកម្មមួយនៅក្រោម អាយវ៉ាន់ លីខារេវ បានកាន់កាប់ទន្លេហើយបានបង្កើតការតាំងទីលំនៅអចិន្រ្តៃយ៍នៅ អូស្កើមេន ខាងលិចបឹង។ ទន្ទឹមនឹងនេះដែរពួកហ្ស៊ុងហា ត្រូវទទួលបរាជ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរពីពួកម៉ាន់ជូ ហើយត្រូវបានបណ្តេញចេញពីទីបេ។ នៅឆ្នាំ ១៧២១ ដល់ ១៧២៣ ស្តេចភីទ័រ បានបញ្ជូន អាយវ៉ាន់ អ៊ុនកូវស្គី ដើម្បីព្យាយាមចរចារអំពីសម្ព័ន្ធភាព។ មូលហេតុចម្បងនៃការបរាជ័យគឺថា ឡូរ៉ង់ ឡង់ នៅ សេលេនហ្គីន បានប្រគល់ជនភៀសខ្លួនម៉ុងហ្គោលមួយចំនួនទៅពួកម៉ាន់ជូ ដែលជាផ្នែកមួយនៃការកសាងសន្ធិសញ្ញាខ្យារខ្តារ ។ នៅឆ្នាំ ១៧៥៥ ពួកឆេងបានបំផ្លាញសំណល់នៃ នគរហ្ស៊ុងហា ហើយបង្កើតព្រំដែនរុស្ស៊ី - ចិននៅ ស៊ីនជាំង ។ តំបន់​នេះ​មិន​មានសកម្មភាព​ម្តង​ទៀត​ទេ​រហូត​ដល់​ការធ្វើសញ្ជ័យ​របស់​រុស្ស៊ី​លើ​ទួគីស្ថាន ។ [១២]

១៧៥៥–១៩១៧[កែប្រែ]

ជំនួបនៅអាស៊ីកណ្តាល[កែប្រែ]

នៅពេលដែលចក្រភពចិន បានបង្កើតការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន លើ ស៊ីនជាំង ក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៧៥០ ហើយចក្រភពរុស្ស៊ីបានពង្រីកចូលទៅក្នុង ប្រទេសកាហ្សាក់ស្ថាន នៅដើម និងពាក់កណ្តាលសតវត្សទី ១៩ តំបន់គ្រប់គ្រងរបស់ចក្រភពទាំងពីរបានជួបគ្នានៅក្នុងអ្វីដែលសព្វថ្ងៃនេះគឺ កាហ្សាក់ស្ថានខាងកើត និងស៊ីនជាំងខាងលិច។ សន្ធិសញ្ញា គុលចា ឆ្នាំ ១៨៥១ បានធ្វើឱ្យពាណិជ្ជកម្មមានភាពស្របច្បាប់រវាងប្រទេសទាំងពីរនៅក្នុងតំបន់។ [១៣]

ការឈ្លានពានរបស់រុស្ស៊ី[កែប្រែ]

នៅឆ្នាំ ១៨៥៨ កំឡុង សង្គ្រាមអាភៀនលើកទីពីរ ប្រទេសចិនកាន់តែទន់ខ្សោយជា " បុរសឈឺនៃអាស៊ី " ខណៈពេលដែលរុស្ស៊ី បានពង្រឹង ហើយទីបំផុតបានបញ្ចូលច្រាំងខាងជើងនៃទន្លេអាមួរ និងឆ្នេរសមុទ្រចុះទៅព្រំដែនកូរ៉េក្នុង " សន្ធិសញ្ញាមិនស្មើភាព " នៃ សន្ធិសញ្ញាអៃគុន ។ សន្ធិសញ្ញាអៃគុន (១៨៥៨) និង អនុសញ្ញា ប៉េកាំង (១៨៦០) ។ រុស្ស៊ី និង​ជប៉ុន​បាន​កាន់កាប់​កោះ សាខាលីន ។

សង្គ្រាម ម៉ាន់ហ្សា (១៨៦៨) គឺជាការប៉ុនប៉ងលើកដំបូងដោយរុស្ស៊ីដើម្បីបណ្តេញជនជាតិចិនចេញពីទឹកដីដែលខ្លួនគ្រប់គ្រង។ [១៤] អរិភាពបានផ្ទុះឡើងជុំវិញទីក្រុងនៃឈូងសមុទ្រភីទ័រឡឺហ្រ្កង់ ទីក្រុង វ្ល៉ាឌីវ៉ូស្តុក នៅពេលដែលជនជាតិរុស្ស៊ីព្យាយាមបិទប្រតិបត្តិការរុករករ៉ែមាស និងបណ្តេញកម្មករចិននៅទីនោះ។ [១៥] ជនជាតិចិនបានទប់ទល់នឹងការប៉ុនប៉ងរបស់រុស្ស៊ីដើម្បីដណ្តើមយកកោះអាស្កូល ហើយជាការឆ្លើយតប ស្ថានីយយោធារុស្ស៊ីចំនួនពីរ និងទីប្រជុំជនរុស្ស៊ីចំនួនបីត្រូវបានវាយប្រហារដោយជនជាតិចិន ហើយរុស្ស៊ីបានបរាជ័យក្នុងការបណ្តេញជនជាតិចិន។ [១៦]

ស្ថានភាពពិសេសរបស់រុស្ស៊ី[កែប្រែ]

មិនដូចបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិចផ្សេងទៀត ដែលត្រូវប្រឈមនឹងរាជការឆេងក្នុងបញ្ហាឋានៈជារដ្ឋអធិបតេយ្យស្មើមុខស្មើមាត់គ្នា ទំនាក់ទំនងចិន-រុស្ស៊ី ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយស្ថាប័នរដ្ឋបាល ក្រុមប្រឹក្សាកិច្ចការបរទេសរបស់ មហាឆេង (លីហ្វាន់ យន់) និងព្រឹទ្ធសភារុស្ស៊ី (ស៊ីណាត)។ មិនដូចប្រទេសហូឡង់ និងព័រទុយហ្គាល់ក្នុងសតវត្សទី ១៨ ដែលត្រូវបានចាត់ទុកថាជាផ្នែកមួយនៃប្រព័ន្ធសួយសារអាករ [១៧] ប្រទេសរុស្ស៊ីអាចធ្វើពាណិជ្ជកម្មដោយផ្ទាល់ជាមួយទីក្រុងប៉េកាំង ហើយទំនាក់ទំនងរបស់ពួកគេស្ថិតនៅក្រោមយុត្តាធិការរបស់មន្ត្រីព្រំដែនម៉ុងហ្គោលី និងម៉ាន់ជូ។ [១៨] ប្រទេសរុស្ស៊ីបានបង្កើតបេសកកម្មគ្រិស្តអ័រតូដក់នៅទីក្រុងប៉េកាំងនៅដើមសតវត្សទី ១៨​ ហើយអាចគេចផុតពីការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញប្រឆាំងនឹងពួកគ្រិស្តសាសនានៃរាជវង្សឆេង ។ [១៩]

ល្បែងធំ និងជម្លោះព្រំដែនស៊ីនជាំងឆ្នាំ ១៨៧០[កែប្រែ]

អ្នកសង្កេតការណ៍ជនជាតិអង់គ្លេសម្នាក់ឈ្មោះ ឌីមីទ្រៀស ឆាលដឺកាវ៉ាណា ប៊ូលជេ បានស្នើឱ្យមានសម្ព័ន្ធភាពអង់គ្លេស-ចិន ដើម្បីទប់ទល់នឹងការពង្រីកទឹកដីរបស់រុស្ស៊ីនៅ អាស៊ីកណ្តាល ។

ក្នុងអំឡុងពេលវិបត្តិ អ៊ីលី នៅពេលដែល មហាឆេង បានគម្រាមធ្វើសង្រ្គាមប្រឆាំងនឹងរុស្ស៊ីលើការកាន់កាប់របស់រុស្ស៊ីនៅអ៊ីលី មន្រ្តីអង់គ្លេស ឆាល ហ្សក ហ្គរដុន ត្រូវបានបញ្ជូនទៅប្រទេសចិនដោយចក្រភពអង់គ្លេសដើម្បីផ្តល់យោបល់ដល់ប្រទេសចិនអំពីជម្រើសយោធារបស់ខ្លួនប្រឆាំងនឹងរុស្ស៊ីនៅក្នុងសង្រ្គាមដ៏មានសក្តានុពលរវាង ចិន និងរុស្ស៊ី។ [២០]

ជនជាតិរុស្ស៊ីបានកាន់កាប់ទីក្រុង កុលចា ក្នុងស៊ីនជាំង កំឡុង ការបះបោរ ឌុងកាន (១៨៦២-១៨៧៧) ។ បន្ទាប់ពីឧត្តមសេនីយ ជូ ចុងតាន និង កងទ័ព ស៊ាង របស់គាត់វាយកម្ទេចពួកឧទ្ទាម ហើយពួកគេបានទាមទារឱ្យរុស្ស៊ីប្រគល់តំបន់ដែលកាន់កាប់មកវិញ។

ឧត្តមសេនីយ ជួ ចុងតាន បាននិយាយដោយឥតសំចៃមាត់ក្នុងការអំពាវនាវឱ្យមានសង្រ្គាមប្រឆាំងនឹងប្រទេសរុស្ស៊ី ហើយសង្ឃឹមថានឹងដោះស្រាយរឿងនេះដោយការវាយប្រហារលើកងកម្លាំងរុស្ស៊ីនៅទីក្រុង ស៊ីនជាំង ជាមួយនឹងកងទ័ពស៊ាង របស់គាត់។ នៅឆ្នាំ ១៨៧៨ ភាពតានតឹងបានកើនឡើងនៅក្នុង ស៊ីនជាង ហើយជូ បានប្រមូលផ្តុំកងទ័ពចិនឆ្ពោះទៅកាន់ កុលចា ដែលកាន់កាប់ដោយរុស្ស៊ី។ កងកម្លាំងចិនក៏បានបាញ់ទៅលើកងកម្លាំងបេសកជនរុស្ស៊ីដែលមានដើមកំណើតពី យ៉ាត វែណាអ៊ិច ហើយបណ្តេញពួកគេចេញ និងបណ្តាលឱ្យមានការដកថយរបស់រុស្ស៊ី។ [២១]

ជនជាតិរុស្ស៊ីបានសង្កេតឃើញថា ជនជាតិចិនបានសាងសង់ឃ្លាំងអាវុធទំនើបរបស់ពួកគេក្នុងអំឡុងវិបត្តិអ៊ីលី ចាប់តាំងពីពួកគេបានទិញកាំភ្លើងរាប់ពាន់ដើមពីប្រទេសអាល្លឺម៉ង់។ [២២] នៅឆ្នាំ ១៨៨០ គ្រឿងបរិក្ខារយោធា និងកាំភ្លើងធំជាច្រើនត្រូវបានដឹកជញ្ជូនតាមទូកទៅកាន់ប្រទេសចិនពីទីក្រុង អានវែប ខណៈដែលប្រទេសចិនបានទិញម៊ីស៊ីលក្នុងទឹក កាំភ្លើងធំ និងកាំភ្លើងទំនើបចំនួន ២៦០២៦០ដើម ពីអឺរ៉ុប។ [២៣]

អ្នកសង្កេតការណ៍យោធារុស្ស៊ីម្នាក់ឈ្មោះ ឌីវី ពូទីត្យារ បានធ្វើទស្សនកិច្ចទៅកាន់ប្រទេសចិនក្នុងឆ្នាំ ១៨៨៨ ហើយបានរកឃើញថានៅ ភាគឦសាននៃប្រទេសចិន (ម៉ាន់ជូរី) តាមបណ្តោយព្រំដែនចិន-រុស្ស៊ី ទាហានចិនអាចមានភាពប៉ិនប្រសប់ក្នុងការប្រើប្រាស់ "យុទ្ធសាស្ត្រអឺរ៉ុប" ក្នុងកាលៈទេសៈជាក់លាក់មួយ ហើយត្រូវបានបំពាក់ដោយអាវុធទំនើបៗ។ ដូចជាកាំភ្លើងធំគ្រុប, កាំភ្លើងកាប៊ីនវីនឆេសស្ទ័រ និងកាំភ្លើងម៉ូស៊ើ ។ [២៤]

បើប្រៀបធៀបទៅនឹងតំបន់ដែលគ្រប់គ្រងដោយរុស្ស៊ី អត្ថប្រយោជន៍កាន់តែច្រើនត្រូវបានផ្តល់ទៅឱ្យពួកមូស្លីមកៀហ្គី នៅក្នុងតំបន់ដែលគ្រប់គ្រងដោយចិន។ អ្នកតាំងលំនៅរបស់រុស្សីបានប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជនមូស្លីម កៀហ្គី ដែលនាំឱ្យជនជាតិរុស្ស៊ីជឿថា កៀហ្គី នឹងក្លាយជាផ្នែកណាមួយក្នុងជម្លោះណាមួយប្រឆាំងនឹងប្រទេសចិន។ ពួកមូស្លីមកៀហ្គី ប្រាកដក្នុងចិត្តថា នៅក្នុងសង្រ្គាម នឹងធ្វើឱ្យចិនយកឈ្នះរុស្ស៊ី។ [២៥]

រាជវង្សឆេង បានបង្ខំឱ្យរុស្ស៊ីប្រគល់ទឹកដីដែលមានជម្លោះនៅក្នុង សន្ធិសញ្ញាសាំងពែទ្យែបួក (១៨៨១) នៅក្នុងអ្វីដែលត្រូវបានមើលឃើញយ៉ាងទូលំទូលាយដោយលោកខាងលិចថាជាជ័យជំនះការទូតសម្រាប់ពួកឆេង ។ [២៦] រុស្ស៊ី​បាន​ទទួល​ស្គាល់​ថា ចិន​អាច​បង្ក​ការ​គំរាម​កំហែង​ខាង​យោធា​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ។ [២៧] ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយដ៏ធំនៅលោកខាងលិចបានពណ៌នាប្រទេសចិនថាជាមហាអំណាចយោធាដែលកំពុងកើនឡើងដោយសារតែកម្មវិធីទំនើបកម្មរបស់ខ្លួន និងជាការគំរាមកំហែងដ៏ធំចំពោះលោកខាងលិច។ ពួក​គេ​ថែម​ទាំង​បាន​អំពាវនាវ​ឲ្យ​មាន​ការ​ភ័យ​ខ្លាច​ថា ចិន​នឹង​គ្រប់​គ្រង​ការ​ដណ្តើម​យក​អាណានិគម​លោក​ខាង​លិច​ដូច​ជា ​ប្រទេស​អូស្ត្រាលី ។ [២៨]

អ្នកឯកទេសខាងចិនជាតិរុស្ស៊ី ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយរុស្ស៊ី ការគំរាមកំហែងនៃការបះបោរផ្ទៃក្នុង ស្ថានភាពឯកោដែលបង្កឡើងដោយ កិច្ចប្រជុំក្រុងប៊ែរឡាំង និងស្ថានភាពអវិជ្ជមាននៃ សេដ្ឋកិច្ចរុស្ស៊ី សុទ្ធតែនាំឱ្យរុស្ស៊ីយល់ព្រម និងចរចាជាមួយប្រទេសចិននៅសាំងពែទ្យែបួក ហើយប្រគល់ភាគច្រើននៃអ៊ីលីទៅ ចិន។ [២៩]

អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្របានវិនិច្ឆ័យភាពងាយរងគ្រោះ និងភាពទន់ខ្សោយរបស់រាជវង្សឆេង ចំពោះចក្រពត្តិនិយមបរទេសក្នុងសតវត្សទី ១៩ ដោយផ្អែកលើភាពទន់ខ្សោយខាងកងទ័ពជើងទឹករបស់ចិន ទោះបីជាបានទទួលជោគជ័យប្រឆាំងនឹងពួកបស្ចិមប្រទេសនៅលើដីក៏ដោយ។ ប្រវត្តិវិទូ អេដវ៉ាដ អិល ឌ្រេយើ បាននិយាយថា “ភាពអាម៉ាស់របស់ចិនក្នុងសតវត្សទីដប់ប្រាំបួនគឺទាក់ទងយ៉ាងខ្លាំងទៅនឹងភាពទន់ខ្សោយ និងការបរាជ័យរបស់គេនៅឯសមុទ្រ។ នៅពេលចាប់ផ្តើមនៃសង្រ្គាមអាភៀន ប្រទេសចិនមិនមានកងទ័ពជើងទឹកតែមួយ និងមិនដឹងថាអាចងាយរងគ្រោះប៉ុណ្ណាក្នុងការវាយប្រហារពីសមុទ្រ។ កងកម្លាំងអង់គ្លេសបានបើកទូកក្តោង និងទូកម៉ាស៊ីនគ្រប់ទីកន្លែងដែលពួកគេចង់ទៅ។ . . . នៅក្នុងសង្រ្គាមព្រួញ (១៨៥៦-៦០) ជនជាតិចិនមិនមានវិធីដើម្បីរារាំងបេសកកម្មអង់គ្លេស-បារាំងឆ្នាំ ១៨៦០ ពីការជិះចូលទៅក្នុងឈូងសមុទ្រ ជីលី និងចុះចតនៅជិតបំផុតក្បែរទីក្រុងប៉េកាំង។ ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ កងទ័ពចិនថ្មី ប៉ុន្តែមិនទំនើបបានបង្ក្រាបការបះបោរនៅពាក់កណ្តាលសតវត្ស ធ្វើឱ្យរុស្ស៊ីចូលទៅក្នុងដំណោះស្រាយដោយសន្តិវិធីនៃព្រំដែនជម្លោះនៅអាស៊ីកណ្តាល និង បានកម្ចាត់កងកម្លាំងបារាំងនៅលើដីក្នុងសង្គ្រាមចិន-បារាំង (១៨៨៤-៨៥) ។ ប៉ុន្តែការបរាជ័យនៃកងនាវា និងការគម្រាមកំហែងជាលទ្ធផលដល់ការធ្វើចរាចរនាវាទៅកាន់កោះតៃវ៉ាន់ បានបង្ខំប្រទេសចិនឱ្យបញ្ចប់សន្តិភាពដោយលក្ខខណ្ឌមិនអំណោយផល។"

យោងតាមលោក ហង់់រី ហ៊ូក ភីទ័រ ឌាស៊ី ក្នុងឆ្នាំ ១៩០១ ប្រជាជន ស៊ីនជាំង បានយល់ថា "ការបះបោរគឺផ្លូវចុងក្រោយដែលជនជាតិដើមចង់បានឯករាជ្យផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ពួកគេ។ រាល់​កុបកម្ម​និង​ការ​រំខាន​ដែល​កើត​ឡើង​ត្រូវ​បាន​មន្ត្រី​ជំរុញ​ឡើង​ក្នុង​គោល​បំណង​បង្ក​ការខូចខាតដល់​ជនបរទេស។ ប្រជាជនគ្មានភាពក្លាហានប្រយុទ្ធ គ្មានអាវុធ គ្មានមេដឹកនាំ គ្មានសមត្ថភាពទាំងស្រុងក្នុងការធ្វើសកម្មភាពរួមគ្នា ហើយរហូតធ្វើឲ្យពួកអ្នកត្រួតត្រាគ្មានការព្រួយបារម្ភ ពួកនេះឡើយ។ ពួក​គេ​ត្រូវ​បាន​គេគាបសង្កត់យ៉ាងខ្លាំង ប៉ុន្តែ​នៅតែចង់​នៅ​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ចិន។ បើ​គេ​សួរ ​គេតប​ថា​ចិន​ប្លន់​យើង តែ​គេ​មិន​បង្ខំនិងកេងប្រវ័ញ្ច ហើយ​យើងអាច​ធ្វើ​អ្វីតាម​ចិត្ត។ មតិនេះស្របនឹងគំនិតរបស់ ពួកអាឌីចាន ឬជនជាតិដើមរបស់រុស្ស៊ី នៅទួគីស្ថាន ដែលអះអាងថាការគ្រប់គ្រងរបស់រុស្ស៊ីគឺមិនមានប្រជាប្រិយភាពច្រើនក្នុងចំណោមពួកគេ ដោយសារការគ្រប់គ្រង ដែលតែងតែយាយីលើអ្នកក្រោមចំណុះ។" [៣០]

សម្ព័ន្ធភាពឆ្នាំ ១៨៩០[កែប្រែ]

រដ្ឋមន្ត្រីហិរញ្ញវត្ថុរុស្ស៊ីលោក ស៊ើជៃ វីត បានគ្រប់គ្រងគោលនយោបាយអាស៊ីបូព៌ាក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៨៩០ ។ [៣១] គោលដៅរបស់គាត់គឺការពង្រីកពាណិជ្ជកម្មដោយសន្តិវិធី និងការបង្កើនឥទ្ធិពលរុស្ស៊ីលើប្រទេសចិន។ យោធាជប៉ុនដែលបានពង្រីក និងធ្វើទំនើបនីយកម្ម អាចកម្ចាត់យ៉ាងងាយនូវកងកម្លាំងចិនបុរាណនៅក្នុង សង្គ្រាមចិន-ជប៉ុនលើកទីមួយ (១៨៩៤-១៨៩៥) ។ ឥឡូវនេះរុស្ស៊ីបានប្រឈមមុខនឹងជម្រើសក្នុងការធ្វើការជាមួយប្រទេសជប៉ុនដែលមានទំនាក់ទំនងល្អគួរសមអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ ឬដើរតួជាអ្នកការពារប្រទេសចិនប្រឆាំងនឹងប្រទេសជប៉ុន។ វីត បានជ្រើសរើសគោលនយោបាយចុងក្រោយ ហើយនៅឆ្នាំ ១៨៩៤ រុស្ស៊ីបានចូលរួមជាមួយអង់គ្លេស និងបារាំងក្នុងការបង្ខំឱ្យជប៉ុនបន្ទន់លក្ខខណ្ឌសន្តិភាពដែលខ្លួនបានដាក់លើប្រទេសចិន។ ប្រទេសជប៉ុនត្រូវបានបង្ខំឱ្យប្រគល់ ឧបទ្វីបលាវដុង និង ផែ អាក់ទួរ (ទឹកដីទាំងពីរនៅភាគអាគ្នេយ៍ម៉ាន់ជូរី ដែលជាខេត្តរបស់ចិន) ទៅប្រទេសចិនវិញ។ តួនាទីថ្មីរបស់រុស្ស៊ីបានធ្វើឱ្យទីក្រុងតូក្យូខឹងសម្បារ ដែលបានសម្រេចចិត្តថា រុស្ស៊ីគឺជាសត្រូវដ៏សំខាន់នៅក្នុងដំណើររបស់ខ្លួនដើម្បីគ្រប់គ្រងម៉ាន់ជូរី កូរ៉េ និងចិន។ វីត បាន​មើល​ស្រាល​កម្លាំង​សេដ្ឋកិច្ច​និង​យោធា​របស់​ជប៉ុន​ដែល​កំពុង​កើន​ឡើង ហើយ​នឹងទុកចិត្តខ្លាំងពេកលើ​សមត្ថភាព​យោធា​របស់​រុស្ស៊ី។ [៣២]

រុស្ស៊ី​បាន​ចុះ​សម្ព័ន្ធភាព​ជាមួយ​ចិន​ក្នុង​ឆ្នាំ ១៨៩៦ ដោយ ​សន្ធិសញ្ញា លី-ឡូបាណូវ ជាមួយ​ចិនដែល​ជា​ដៃគូ​តូចតាច និង​ជាប្រទេសក្រោម​អាណាព្យាបាល។ [៣៣] វាបាននាំឲ្យនៅឆ្នាំ ១៨៩៨ ដល់ការកាន់កាប់ និងការគ្រប់គ្រងដោយភ្នាក់ងារសម្ងាត់ និងប៉ូលីសរុស្សីនៃឧបទ្វីបលាវដុង ទាំងមូល និងទៅកាន់បន្ទាយ ផែ អាទួរ ដែលគ្មានទឹកកក។ ចាប់តាំងពីប្រទេសរុស្ស៊ីកំពុងទទួលបានប្រាក់កម្ចីយ៉ាងច្រើនពីប្រទេសបារាំង វីត បានប្រើប្រាស់មូលនិធិមួយចំនួនដើម្បីបង្កើត ធនាគាររុស្សុី ចិន ដែលបានផ្តល់ប្រាក់ចំនួន 100 លានរូប្លែសម្រាប់ប្រទេសចិនដើម្បីផ្តល់មូលនិធិដល់សំណងដែលខ្លួនជំពាក់ជប៉ុន។ រួមជាមួយនឹងធនាគារពាណិជ្ជអន្តរជាតិនៃទីក្រុង St-Petersburg វាបានក្លាយជាផ្លូវឆ្លងកាត់ដែលរដ្ឋធានីរបស់រុស្ស៊ីត្រូវបានបញ្ជូលទៅក្នុងអាស៊ីបូព៌ា។ លើសពីនេះ ធនាគារ Russo-Chinese Bankrolled គោលនយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាលរុស្ស៊ីចំពោះ Manchuria និងកូរ៉េ។ អានុភាពដ៏ធំសម្បើមនោះបានអនុញ្ញាតឱ្យរុស្ស៊ីធ្វើការជួលជាយុទ្ធសាស្ត្រនៃកំពង់ផែយោធា និងស្ថានីយ៍ការពារសំខាន់ៗ។ [៣៤] រដ្ឋាភិបាលចិនបានលះបង់សិទ្ធិសម្បទានរបស់ខ្លួនសម្រាប់ការសាងសង់ និងកាន់កាប់ ផ្លូវដែកចិនភាគខាងកើត ថ្មី ដែលត្រូវឆ្លងកាត់ភាគខាងជើង Manchuria ពីខាងលិចទៅខាងកើត ដើម្បីភ្ជាប់ស៊ីបេរីជាមួយ Vladivostok និងពង្រឹងសមត្ថភាពយោធារបស់កងកម្លាំងរុស្ស៊ីនៅតំបន់ឆ្ងាយបូព៌ា។ . វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ 1898 ដល់ឆ្នាំ 1903 និងដំណើរការដោយធនាគារ Russo-Chinese Bank ហើយបានអនុញ្ញាតឱ្យរុស្ស៊ីក្លាយជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចនៅម៉ាន់ជូរី ដែលនៅតែត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយទីក្រុងប៉េកាំង។ [៣៥]

នៅឆ្នាំ ១៨៩៩ ការបះបោររបស់អ្នកប្រដាល់ បានផ្ទុះឡើងជាមួយនឹងការវាយប្រហារ របស់ជនជាតិចិនទៅលើជនបរទេសទាំងអស់។ សម្ព័ន្ធដ៏ធំមួយនៃមហាអំណាចលោកខាងលិចធំៗចំនួន ១១ ដែលដឹកនាំដោយរុស្ស៊ី និងជប៉ុន បានបញ្ជូនកងទ័ពដើម្បីរំដោះបេសកជនការទូតរបស់ពួកគេនៅក្នុងទីក្រុង ប៉េកាំង និងដើម្បីគ្រប់គ្រងរាជធានីរបស់ប្រទេសចិន។ [៣៦] រដ្ឋាភិបាលរុស្ស៊ីបានប្រើវាជាឱកាសមួយដើម្បីនាំយក កងទ័ពយ៉ាងច្រើនចូលទៅក្នុងម៉ាន់ជូរី ដែលបានក្លាយជាច្រកជំនួញនៃប្រទេសរុស្ស៊ីក្នុងឆ្នាំ ១៩០០។ ជប៉ុន​ចាប់​ផ្តើម​ត្រៀម​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ជាមួយ​រុស្ស៊ី​លើ​កូរ៉េ និង​ម៉ាន់ជូរី។ [៣៧]

សង្គ្រាមរុស្ស៊ី - ជប៉ុន[កែប្រែ]

ពួកចោរចិន Honghuzi គឺជាក្រុមដែលដើរពនេចរមកពីប្រទេសចិនទៅ ម៉ាន់ជូរី និងព្រំដែនរុស្ស៊ី ចិន និងវាយឆ្មក់អ្នកតាំងលំនៅរុស្ស៊ីពីឆ្នាំ ១៨៧០ដល់ឆ្នាំ ១៩២០។ [៣៨]

បដិវត្តន៍[កែប្រែ]

ប្រទេសទាំងពីរបានឃើញរាជាធិបតេយ្យរបស់ពួកគេត្រូវបានលុបចោលក្នុងកំឡុងឆ្នាំ ១៩១០ រាជវង្សឆេងរបស់ចិននៅឆ្នាំ ១៩១២បន្ទាប់ពី បដិវត្តស៊ីនហៃ និង រាជវង្ស រ៉ូម៉ាណូវ របស់រុស្ស៊ីក្នុងឆ្នាំ ១៩១៧បន្ទាប់ពី បដិវត្តខែកុម្ភៈ ។

សហភាពសូវៀត សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន[កែប្រែ]

សង្គ្រាមស៊ីវិលរុស្ស៊ី និងម៉ុងហ្គោលី[កែប្រែ]

រដ្ឋាភិបាល Beiyang នៅ ភាគខាងជើងប្រទេសចិន បានចូលរួម អន្តរាគមន៍របស់សម្ព័ន្ធមិត្តក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលរុស្ស៊ី ។ វាបានបញ្ជូនកងទ័ពចំនួន ២៣០០ នាក់នៅ ស៊ីបេរី និង រុស្ស៊ីខាងជើង ក្នុងឆ្នាំ ១៩១៨ បន្ទាប់ពីការស្នើសុំរបស់សហគមន៍ចិននៅក្នុងតំបន់នោះ។ [៣៩]

ម៉ុងហ្គោលី និង ទូវ៉ា បានក្លាយជាដែនដីប្រកួតប្រជែង។ បន្ទាប់ពីត្រូវបាន កាន់កាប់ ដោយឧត្តមសេនីយ៍ចិន ស៊ូ ស៊ុយចេង នៅឆ្នាំ ១៩១៩ ហើយបន្ទាប់មកដោយឧត្តមសេនីយ៍ពួករុស្ស៊ីស ដែលបានប្រែក្លាយជាមេទ័ពឯករាជ្យ Ungern von Sternberg នៅឆ្នាំ ១៩២០ កងទ័ពសូវៀត ដោយមានការគាំទ្រពី ទ័ពព្រៃ ម៉ុងហ្គោលី ដឹកនាំដោយ ដាំឌីន ស៊ូកខាបាតា បានកម្ចាត់ពួករុស្ស៊ីស។ រដ្ឋចំណុះ ម៉ុងហ្គោលីគាំទ្រសូវៀតថ្មី។ នៅឆ្នាំ 1924 វាបានក្លាយជា សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតម៉ុងហ្គោលី ។

KMT, CCP និងសង្គ្រាមស៊ីវិលចិន[កែប្រែ]

រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសសូវៀត ហ្គកជី ឈីឈែរីន បានដើរតួយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការបង្កើតទំនាក់ទំនងផ្លូវការជាមួយប្រទេសចិនក្នុងឆ្នាំ ១៩២៤ និងក្នុងការរៀបចំគោលនយោបាយចិនរបស់វិមានក្រឹមឡាំង។ គាត់បានផ្តោតលើផ្លូវដែកចិនខាងកើត ម៉ាន់ជូរី និងបញ្ហាម៉ុងហ្គោលី។ [៤០] [៤១] [៤២] នៅឆ្នាំ ១៩២១ សហភាពសូវៀតបានចាប់ផ្តើមគាំទ្រ បក្ស គូមីនតាំង ហើយនៅឆ្នាំ ១៩២៣កុំអាំងទែន ណែនាំឱ្យ បក្សកុម្មុយនិស្តចិន ចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាយោធាជាមួយ KMT ។ ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំ ១៩២៦ មេដឹកនាំ KMT លោក ឈៀង កៃសៀក បានបណ្តេញទីប្រឹក្សាសូវៀតភ្លាមៗ ហើយបានដាក់កំហិតលើការចូលរួមរបស់ CCP នៅក្នុងរដ្ឋាភិបាល។ នៅឆ្នាំ ១៩២៧ នៅពេលដែល បេសកកម្មភាគខាងជើង ត្រូវបានបញ្ចប់ ឈៀងបានកម្ទេចពួក CCP ចេញពីសម្ព័ន្ធភាព KMT-CCP ដែលជាលទ្ធផលនៅក្នុង សង្គ្រាមស៊ីវិលចិន ដែលនឹងបន្តរហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៥០ ពីរបីខែបន្ទាប់ពី សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន ដឹកនាំដោយ ម៉ៅ សេទុង ត្រូវបានប្រកាស។ ក្នុងអំឡុងពេលសង្រ្គាម ការគាំទ្ររបស់សូវៀតមួយចំនួនត្រូវបានផ្តល់ទៅឱ្យ CCP ដែលក្នុងឆ្នាំ ១៩៣៤ ត្រូវបានរងការវាយប្រហារយ៉ាងខ្លាំងនៅពេលដែល KMT បានបញ្ចប់ទៅឱ្យ សាធារណរដ្ឋសូវៀតចិន ដោយចាប់ផ្តើម CCP's Long March ទៅ សានស៊ី ។ [៤៣]

សង្គ្រាមចិន-ជប៉ុនលើកទី២ និងសង្គ្រាមលោកលើកទី២[កែប្រែ]

វិមានសម្រាប់ អាកាសយានិកសូវៀត នៅ ទីក្រុង Wuhan

នៅឆ្នាំ ១៩៣១ ចក្រភពជប៉ុន បានលុកលុយ ម៉ាន់ជូរី ហើយបានបង្កើត រដ្ឋអាយ៉ង ម៉ានឈូគួ (១៩៣២) ដែលជាសញ្ញានៃការចាប់ផ្តើមនៃ សង្រ្គាមចិន-ជប៉ុនលើកទីពីរ ។ នៅឆ្នាំ ១៩៣៧ មួយខែបន្ទាប់ពី ឧប្បត្តិហេតុស្ពាន ម៉ាកូប៉ូឡូ សហភាពសូវៀតបានបង្កើត កតិកាសញ្ញាមិនឈ្លានពាន ជាមួយសាធារណរដ្ឋចិន។ ក្នុងកំឡុង សង្គ្រាមលោកលើកទី២ ប្រទេសទាំងពីរបានទទួលរងការខាតបង់ច្រើនជាងប្រទេសដទៃទៀត ដោយប្រទេសចិន (ក្នុង សង្គ្រាមចិន-ជប៉ុនលើកទី២ ) បានបាត់បង់មនុស្សជាង ៣៥លាននាក់ និងសហភាពសូវៀត ២៧លាននាក់។

ជ័យជំនះរួមគ្នាលើចក្រភពជប៉ុន[កែប្រែ]

នៅថ្ងៃទី ៨ ខែសីហា ឆ្នាំ ១៩៤៥ បីខែបន្ទាប់ពី ណាស៊ីអាល្លឺម៉ង់ បានចុះចាញ់ ហើយនៅសប្តាហ៍នៃការ ទម្លាក់គ្រាប់បែកបរិមាណូរបស់ អាមេរិក លើទីក្រុងហ៊ីរ៉ូស៊ីម៉ា និងណាហ្គាសាគី (ថ្ងៃទី ៦ និងទី ៩ខែសីហា) សហភាពសូវៀតបានចាប់ផ្តើម ការលុកលុយរបស់សូវៀតលើម៉ាន់ជូរី ដែលជាប្រតិបត្តិការយោធាដ៏ធំដែលប្រមូលផ្តុំមនុស្ស ១,៥ លាននាក់។ ទាហានប្រឆាំងនឹង កងទ័ព ក្វានទុង មួយលាននាក់ ដែលជា វត្តមានយោធាចុងក្រោយរបស់ជប៉ុន ដែលនៅសេសសល់។ កងកម្លាំងសូវៀតបានទទួលជ័យជម្នះយ៉ាងដាច់អហង្ការ ខណៈពេលដែល ពួកក្វានទុង បានទទួលរងរបួសយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ដោយមាន ៧០០ ០០០ នាក់បានចុះចាញ់។ សហភាពសូវៀតបានចែកចាយអាវុធមួយចំនួនរបស់កងទ័ព ក្វានទុង ដែលត្រូវបានចាប់ខ្លួនទៅ CCP ដែលនឹងបន្តប្រយុទ្ធជាមួយ KMT នៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលចិន។

ឯករាជ្យនៃម៉ុងហ្គោលី[កែប្រែ]

ចិន សហភាពសូវៀត៖ សន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព និងសម្ព័ន្ធភាព ត្រូវបានចុះហត្ថលេខាដោយ សហភាពសូវៀត និង សាធារណរដ្ឋចិន ។ វាបាននិយាយថា ឯករាជ្យភាពម៉ុងហ្គោលី ដែលអាចមានជាថ្នូរនឹងការបរាជ័យរបស់សូវៀតក្នុងការគាំទ្រពួកកុម្មុយនិស្តនៅក្នុងប្រទេសចិន។

សង្គ្រាមរំដោះជាតិ និងសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន[កែប្រែ]

នៅចន្លោះឆ្នាំ ១៩៤៦ និង ១៩៥០ CCP កាន់តែទទួលបានការគាំទ្រយ៉ាងច្រើនពីប្រជាជនចិននៅក្នុង "សង្គ្រាមរំដោះ" និងអនុវត្ត សង្រ្គាមប្រជាជន ប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព ប៉ុន្តែ KMT កាន់តែឯកោកាន់តែខ្លាំងឡើង ហើយបានត្រឹមតែព្យាយាមយ៉ាងយឺតពេលដើម្បីទប់ស្កាត់អំពើពុករលួយ និងណែនាំកំណែទម្រង់ពេញនិយម។ នៅថ្ងៃទី ១ ខែតុលា ឆ្នាំ ១៩៤៩ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនត្រូវបានប្រកាសដោយម៉ៅ សេទុង ហើយនៅខែឧសភាឆ្នាំ ១៩៥០ សង្រ្គាមស៊ីវិលត្រូវបានបញ្ចប់ដោយ សមរភូមិ គូនីនទូ ដែល KMT ត្រូវបានបណ្តេញចេញពី ចិនដីគោក ប៉ុន្តែនៅតែគ្រប់គ្រងលើ កោះតៃវ៉ាន់ ។ . ជាមួយនឹងការបង្កើតសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន អំណាចនយោបាយកំពូលក្នុងប្រទេសទាំងពីរបានផ្តោតនៅក្នុងគណបក្សកុម្មុយនិស្តពីរ ដែលទាំងពីរបានប្រកាន់យកនូវមនោគមវិជ្ជា ម៉ាក្សនិយម-លេនីននិយម បដិវត្តន៍៖ បក្សកុម្មុយនិស្តចិន និង បក្សកុម្មុយនិស្តនៃសហភាពសូវៀត ។

នៅឆ្នាំ ១៩៥១ ឧត្តមសេនីយ៍មូស្លីមចិន បៃ ឆុងស៊ី បានធ្វើសុន្ទរកថានៅតៃវ៉ាន់ទៅកាន់ ពិភពមូស្លីម ទាំងមូល ដែលបានអំពាវនាវឱ្យមានសង្រ្គាមប្រឆាំងនឹងសូវៀត និងការជៀសវាងនៃនាយករដ្ឋមន្ត្រីឥណ្ឌា Jawaharlal Nehru ដែលត្រូវបានចោទប្រកាន់ថាជាមនុស្សខ្វាក់ចំពោះ ចក្រពត្តិនិយមសូវៀត ។ [៤៤] [៤៥]

ពី​ភាព​ស្និទ្ធស្នាល​ដល់​ការ​បំបែក​រដ្ឋ​ចិន-សូវៀត[កែប្រែ]

បន្ទាប់ពី PRC ត្រូវបានប្រកាស សហភាពសូវៀត បានក្លាយជាសម្ព័ន្ធមិត្តជិតស្និទ្ធបំផុតរបស់ខ្លួនអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ។ ការរចនា គ្រឿងបរិក្ខារ និងកម្លាំងពលកម្មជំនាញរបស់សូវៀត ត្រូវបានបញ្ជូនចេញដើម្បីជួយ ឧស្សាហូបនីយកម្ម និង ទំនើបកម្ម នៃ PRC ។ នៅទសវត្សឆ្នាំ ១៩៦០ ទំនាក់ទំនងកាន់តែតានតឹងខ្លាំងដោយការ បែកបាក់ចិន-សូវៀត ។ ក្នុង​ន័យ​យោធា មាន ​ជម្លោះ​ព្រំដែន​ចិន-សូវៀត ​តិចតួច។

ការ​បំបែក​នេះ​គឺ​មកពី​មនោគមវិជ្ជា និង​បាន​បង្ខំ​ឱ្យ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ជុំវិញ​ពិភពលោក​រើសបក្សេពួក។ ពួកគេជាច្រើនបានបែកបាក់គ្នា ហើយពួកកុម្មុយនិស្តនិយមសូវៀតកំពុងប្រយុទ្ធជាមួយកុម្មុយនិស្តនិយមចិន ដើម្បីគ្រប់គ្រងក្នុងស្រុកនៃកុម្មុយនីស្តសកល។ ការបែកបាក់នេះហាក់បីដូចជាសំបុត្រមរណភាពនៃសម្ព័ន្ធភាពឆ្នាំ ១៩៥០ រវាងទីក្រុងមូស្គូ និងទីក្រុងប៉េកាំង បំផ្លាញការរួបរួមរបស់ជំរុំសង្គមនិយម និងប៉ះពាល់ដល់តុល្យភាពអំណាចពិភពលោក។ នៅខាងក្នុង វាបានលើកទឹកចិត្តម៉ៅឱ្យទម្លាក់ប្រទេសចិនចូលទៅក្នុង បដិវត្តន៍វប្បធម៌ ដើម្បីលុបបំបាត់ដាននៃវិធីគិតរបស់សូវៀត។ ការឈ្លោះប្រកែកគ្នាបានចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ ១៩៥៨ បន្ទាប់ពីទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធជាច្រើនឆ្នាំ។ ម៉ៅតែងតែស្មោះត្រង់នឹងស្តាលីន ហើយ នីគីតា គ្រូឆូវ មានអារម្មណ៍ថាត្រូវគាត់ប្រមាថ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ នៅពេលដែល សន្ធិសញ្ញាវ៉ារស្សាវ៉ា បានកំទេចចលនាប្រឆាំងនៅ អឺរ៉ុបខាងកើត ក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៦ ទីក្រុងប៉េកាំងមានសេចក្តីរីករាយដែលទីក្រុងមូស្គូបានដឹងពីគ្រោះថ្នាក់នៃ ការផ្ដាច់ស្តាលីននីយកម្ម ហើយនឹងមិនអត់ធ្មត់ចំពោះឯករាជ្យភាព ឬលើកទឹកចិត្តដល់ការកែប្រែឡើងវិញឡើយ។ ទីក្រុងប៉េកាំងក៏រីករាយផងដែរដែលចំពោះភាពជោគជ័យរបស់សហភាពសូវៀតក្នុងការប្រណាំងលំហ (Sputniks ដើម) បង្ហាញថាចលនាកុម្មុយនិស្តអន្តរជាតិបានចាប់យកបច្ចេកវិទ្យាខ្ពស់ជាមួយលោកខាងលិច។ ម៉ៅបានប្រកែកថា ទាល់តែមាន សង្គ្រាមនុយក្លេអ៊ែរ បើមិនអញ្ជឹង មនុស្សជាតិនឹងមិនត្រូវបានបំផ្លាញទេ ប៉ុន្តែពិភពលោកកុម្មុយនិស្តថ្មីដ៏ក្លាហាននឹងកើតចេញពីផេះនៃចក្រពត្តិនិយម។ អាកប្បកិរិយានោះបានធ្វើឱ្យទីក្រុងមូស្គូមានការព្រួយបារម្ភ ដែលមានទិដ្ឋភាពជាក់ស្តែងជាងនេះ អំពីគ្រោះមហន្តរាយទាំងស្រុងដែលនឹងអមជាមួយនឹងសង្គ្រាមនុយក្លេអ៊ែរ។ ភ្លាមៗនោះបញ្ហាធំៗចំនួនបីបានក្លាយជាការរិះគន់ក្នុងការបែងចែកប្រទេសទាំងពីរគឺ តៃវ៉ាន់ ឥណ្ឌា និង ចលនាមហាលោតផ្លោះ របស់ចិន។ ទោះបីជាទីក្រុងមូស្គូបានគាំទ្រជំហររបស់ទីក្រុងប៉េកាំងចំពោះតៃវ៉ាន់ជាកម្មសិទ្ធិរបស់ចិនទាំងស្រុងក៏ដោយ ប៉ុន្តែវាបានទាមទារឱ្យមានការព្រមានជាមុនអំពីការឈ្លានពានឬការគំរាមកំហែងធ្ងន់ធ្ងរដែលនឹងនាំមកនូវអន្តរាគមន៍របស់អាមេរិក។ ទីក្រុងប៉េកាំងបានបដិសេធ ហើយការទម្លាក់គ្រាប់បែករបស់ចិនទៅលើកោះ Quemoy ក្នុងខែសីហា ឆ្នាំ ១៩៥៨ បានធ្វើឱ្យភាពតានតឹងកើនឡើង។ ទីក្រុងមូស្គូកំពុងជ្រោមជ្រែងប្រទេសឥណ្ឌា ទាំងជាអ្នកទិញគ្រាប់រំសេវ និងជាសម្ព័ន្ធមិត្តដ៏សំខាន់ខាងយុទ្ធសាស្ត្រ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រទេសចិនបានបង្កើនការគំរាមកំហែងរបស់ខ្លួនចំពោះតំបន់ភាគខាងជើងនៃប្រទេសឥណ្ឌា ជាពិសេសពីទីបេ ហើយកំពុងសាងសង់ប្រព័ន្ធផ្លូវដ៏សំខាន់មួយផ្នែកយោធាដែលនឹងទៅដល់តំបន់ជម្លោះនៅតាមព្រំដែន។ ទីក្រុងមូស្គូបានពេញចិត្តនឹងឥណ្ឌាយ៉ាងច្បាស់ ហើយទីក្រុងប៉េកាំងមានអារម្មណ៍ថាត្រូវគេក្បត់ជាលទ្ធផល។

រហូតមកដល់ពេលនោះ បញ្ហាមនោគមវិជ្ជាចម្បងគឺចលនាមហាលោតផ្លោះ ដែលតំណាងឱ្យការបដិសេធរបស់ចិនចំពោះទម្រង់នៃការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចរបស់សូវៀត។ សូវៀតមានការអាក់អន់ចិត្តយ៉ាងខ្លាំង ជាពិសេសចាប់តាំងពីពួកគេបានចំណាយប្រាក់យ៉ាងច្រើនដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ប្រទេសចិនជាមួយនឹងបច្ចេកវិទ្យាទំនើប សូម្បីតែរួមទាំងបច្ចេកវិទ្យានុយក្លេអ៊ែរមួយចំនួនផងដែរ។ សូវៀតបានដកអ្នកបច្ចេកទេសសំខាន់ៗ និងជំនួយសេដ្ឋកិច្ច និងយោធា។ គ្រូឆូវ កាន់តែខឹងសម្បារ និងមិនអត់ធ្មត់ក្នុងការចំអកចិន និងម៉ៅ ដល់ទស្សនិកជនទាំងកុម្មុយនិស្ត និងមិនមែនកុម្មុយនិស្ត។ ចិន​បាន​ឆ្លើយតប​តាម​រយៈ​បណ្តាញ​ឃោសនា​ផ្លូវការ​របស់​ខ្លួន​ដែល​បដិសេធ​ការ​ទាមទារ​របស់​ក្រុង​ម៉ូស្គូ​ចំពោះ​បេតិកភណ្ឌ​របស់​លេនីន។ ទីក្រុងប៉េកាំងបានទទូចថាខ្លួនគឺជាអ្នកទទួលមរតកពិតប្រាកដនៃប្រពៃណីលេនីននិយមដ៏អស្ចារ្យ។

នៅឯកិច្ចប្រជុំធំមួយនៃគណបក្សកុម្មុយនិស្ត គ្រូឆូវ ផ្ទាល់បានវាយប្រហារលោកម៉ៅថាជាអ្នកជ្រុលនិយម និងជាអ្នកសើរើឆ្វេង ហើយបានប្រៀបធៀបគាត់ទៅនឹងស្តាលីនសម្រាប់ការស្អប់ខ្ពើមដ៏គ្រោះថ្នាក់។ ជម្លោះ​ឥឡូវ​នេះ​មិន​អាច​គ្រប់គ្រង​បាន​ទេ ហើយ​ត្រូវ​បាន​ផ្ទុះ​ឡើង​កាន់​តែ​ខ្លាំង​ឡើង​នៅ​ក្នុង​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចំនួន ៨១ ជុំវិញ​ពិភពលោក។ ការបែកបាក់ចុងក្រោយបានកើតឡើងនៅខែកក្កដា ឆ្នាំ ១៩៦៣ បន្ទាប់ពីជនភៀសខ្លួន ៥០​​ ០០០ នាក់បានរត់គេចពី ស៊ីនគាង នៅ ភាគខាងលិចប្រទេសចិន ទៅកាន់ទឹកដីសូវៀតដើម្បីគេចចេញពីការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ។ ប្រទេសចិនបានចំអកឱ្យភាពអសមត្ថភាពរបស់សូវៀតនៅក្នុង វិបត្តិមីស៊ីលគុយបា ឆ្នាំ ១៩៦២ ថាជាការផ្សងព្រេង និងការបញ្ចប់ជម្លោះដែលបានបញ្ចប់ដោយការបរាជ័យ។ ទីក្រុងម៉ូស្គូកំពុងផ្តល់អាទិភាពកាន់តែខ្លាំងឡើងចំពោះទំនាក់ទំនងមិត្តភាព និងសាកល្បងសន្ធិសញ្ញាហាមប្រាមជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក និងចក្រភពអង់គ្លេស។ [៤៦] [៤៧] [៤៨] [៤៩]

កាន់តែខ្លាំងឡើង ប្រទេសចិនបានចាប់ផ្តើមចាត់ទុកសហភាពសូវៀត ដែលខ្លួនចាត់ទុកថាជា ចក្រពត្តិនិយមសង្គម ជាការគំរាមកំហែងដ៏ធំបំផុតដែលខ្លួនប្រឈមមុខ ច្រើនជាងសូម្បីតែមហាអំណាច មូលធននិយម ឈានមុខគេគឺសហរដ្ឋអាមេរិក។ ផ្ទុយទៅវិញ ទំនាក់ទំនងរវាង PRC និង US ដូចជានៅក្នុង ការទូត ពីងពុង និង ដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់ និចសុន ឆ្នាំ ១៩៧២ ទៅកាន់ប្រទេសចិន ។

ចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៦៥ ដល់ឆ្នាំ ១៩៨៨ ព្រំដែនចិន-សូវៀត រួមទាំងតំបន់ ទន្លេទូមេន បានក្លាយជាតំបន់យោធា និងត្រូវបានពង្រឹងយ៉ាងខ្លាំង។ នោះរាប់បញ្ចូលទាំងការប្រមូលផ្តុំដ៏ធំនៃទីតាំងកាំជ្រួចអាវុធនុយក្លេអ៊ែរយុទ្ធសាស្ត្រនៅសងខាងនៃតំបន់។ រហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៩៩១ ជនបរទេស ស្ថានកុងស៊ុល និងអ្នកមិនស្នាក់នៅមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតនៅ វ្ល៉ាឌីវ៉ូស្តុក ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៤៨ ឬនៅ យ៉ានបៀន ឬតំបន់ព្រំដែននៃ ខេត្ត ហៃឡុងជាង ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៦៥ ។ ស្ថានភាពនយោបាយ សង្គម និងសេដ្ឋកិច្ចកាន់តែយ៉ាប់យ៉ឺនជាងមុន ដោយសារ បដិវត្តន៍វប្បធម៌បាន រំខានដល់ជីវិត និងស្ថាប័នរបស់ចិនពីឆ្នាំ ១៩៦៦ ដល់ឆ្នាំ ១៩៧២។ រយៈពេលនៃភាពតានតឹងខ្លាំងក្នុងឆ្នាំ ១៩៦៨ ដល់ ១៩៧០ តាមបណ្តោយព្រំដែនចិន-សូវៀតភាគខាងកើត (ជាមួយ Primorsky) បណ្តាលឱ្យមានការប៉ះទង្គិចគ្នានៅតាមដងទន្លេ អ៊ូស៊ូរី ក្នុងឆ្នាំ ១៩៦៩ និងម្តងទៀតពីឆ្នាំ ១៩៧៩ ដល់ឆ្នាំ ១៩៨០ នៅពេលដែល វៀតណាមបានឈ្លានពានកម្ពុជា ហើយប្រទេសចិនបានសងសឹកដោយចាប់ផ្តើម សង្រ្គាមព្រំដែន ជាមួយ វៀតណាម ។ ការ​ប៉ះ​ទង្គិច​គ្នា​បាន​នាំ​ឱ្យ​មាន​ការ​ពង្រឹង​កម្លាំង​ការពារ​ព្រំដែន និង​ការ​ចល័ត​ប្រជាជន​ស៊ីវិល​ទាំង​សងខាង។ [៥០]

សម័យក្រោយ ម៉ៅ និងទំនាក់ទំនងស្ថិរភាព[កែប្រែ]

នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៦ ម៉ៅបានស្លាប់។ មួយខែក្រោយមក ក្រុម កាងទាំងបួន ត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយអ្នកស្នងតំណែងរបស់គាត់គឺប្រធាន ហួ គួយហ្វេង ដោយមានការគាំទ្រពី តេង ស៊ាវពីង ដែលនឹងអនុវត្ត កំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ច ដែលគាំទ្រទីផ្សារក្នុងពេលឆាប់ៗនេះ។ ជាមួយនឹង PRC លែងប្រើសញ្ញាណ ប្រឆាំងការសើរើឡើងវិញ អំពី ភាពផ្ទុយគ្នា រវាងវណ្ណៈ ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរបានក្លាយជាធម្មតាបន្តិចម្តងៗ។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយនៅឆ្នាំ ១៩៧៩ PRC បានចាប់ផ្តើម សង្គ្រាមចិន-វៀតណាម ។ ការឈ្លានពានរបស់ វៀតណាម ដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តសូវៀត គឺដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹង ការឈ្លានពានរបស់វៀតណាម និងការកាន់កាប់ ប្រទេសកម្ពុជា ជាបន្តបន្ទាប់ ដែលបានផ្តួលរំលំ ខ្មែរក្រហម ដែលគាំទ្រដោយចិនពីអំណាច។ ទោះបីជាមេដឹកនាំសូវៀតលោក មីខាអ៊ីល ហ្គ័របាឆូវ បានបន្តរិះគន់ CCP ក្រោយម៉ៅនិយមចំពោះការអនុញ្ញាតឱ្យមហាសេដ្ឋី PRC ឲ្យដើរវង្វេងផ្លូវ សង្គមនិយម ជាមួយនឹងការរំលាយសហភាពសូវៀតនៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៨០ និងដើមទសវត្សឆ្នាំ ១៩៩០ រុស្ស៊ីខ្លួនឯងបានងាកទៅ រកការធ្វើឯកជនភាវូបនីយកម្ម ។

ការរំលាយសហភាពសូវៀត[កែប្រែ]

មិនដូចនៅ PRC ទេ ទម្រង់ ឯកជនភាវូបនីយកម្ម ដែលមិនមានការគ្រប់គ្រងខ្លាំងជាងនេះ បានកើតឡើងកំឡុងពេល លោក បូរីស យែលសិន កាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតី ដែលបណ្តាលឱ្យមានការចាប់យកទ្រព្យសម្បត្តិដោយជនជាតិរុស្សីក្នុងទម្រង់ដែលមិនមានការគ្រប់គ្រងខ្លាំង និងនៅក្នុងវិសមភាពសេដ្ឋកិច្ចសង្គមយ៉ាងជ្រៅនៅក្នុងប្រទេសរុស្ស៊ី និងការដួលរលំនៃ សេដ្ឋកិច្ចក៏ដូចជាស្ថាប័នរុស្ស៊ីផ្សេងៗ។ ដូច្នេះហើយ បន្ទាប់ពី សង្គ្រាមត្រជាក់ PRC បានលេចឡើងក្នុងស្ថានភាពហិរញ្ញវត្ថុដ៏អំណោយផល និងមានស្ថេរភាពជាងមុន។ PRC បច្ចុប្បន្នកំពុងមើលឃើញអត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចលឿនបំផុតនៃសេដ្ឋកិច្ចធំណាមួយ ដែលមានភាគរយជាច្រើនខ្ពស់ជាងប្រទេសរុស្ស៊ី ដែលបាននិងកំពុងកើនឡើងក្នុងអត្រាប្រចាំឆ្នាំប្រហែល ៥-៦%។ សេដ្ឋកិច្ចរបស់រុស្ស៊ី នៅដើមទសវត្សឆ្នាំ ២០០០ ភាគច្រើនត្រូវបានជំរុញដោយតម្រូវការសម្រាប់ការនាំចេញធនធានធម្មជាតិទៅកាន់អឺរ៉ុប និងអាស៊ី ជាមួយនឹងការផ្លាស់ប្តូរបន្តិចម្តងៗនូវខ្សែសង្វាក់តម្លៃបន្ថែម ខណៈដែលរោងម៉ាស៊ីនអាលុយមីញ៉ូម និងដែករបស់រុស្ស៊ីបានដំឡើងកម្រិតស្តង់ដារអន្តរជាតិ។ ប្រទេសចិនគឺជាទីផ្សាររីកចម្រើន ហើយជាមួយនឹងបំពង់បង្ហូរប្រេង ESPO រុស្ស៊ីនឹងបន្តធ្វើពិពិធកម្មការនាំចេញថាមពលឆ្ងាយពីអឺរ៉ុប និងឆ្ពោះទៅអាស៊ី។

ប្រទេសចិន និងសហព័ន្ធរុស្ស៊ី[កែប្រែ]

ប្រទេសចិន និងរុស្ស៊ីមានព្រំដែនគោកមួយដែលត្រូវបាន បោះបង្គោលនៅឆ្នាំ ១៩៩១ ហើយពួកគេបានចុះហត្ថលេខាលើ សន្ធិសញ្ញានៃកិច្ចសហប្រតិបត្តិការអ្នកជិតខាងល្អ និងមិត្តភាព ក្នុងឆ្នាំ ២០០១ ដែលត្រូវបានបន្តនៅខែមិថុនា ឆ្នាំ ២០២១ សម្រាប់រយៈពេលប្រាំឆ្នាំទៀត។ [៥១] នៅមុនថ្ងៃនៃ ដំណើរទស្សនកិច្ចផ្លូវរដ្ឋ ឆ្នាំ ២០១៣ ទៅកាន់ ទីក្រុងមូស្គូ របស់ អគ្គលេខាបក្សកុម្មុយនិស្តចិន ស៊ី ជីនពីង និង ប្រធានសហព័ន្ធរុស្ស៊ី លោក វ្ល៉ាឌីមៀរ ពូទីន បានកត់សម្គាល់ថាប្រទេសទាំងពីរកំពុងបង្កើត ទំនាក់ទំនងពិសេស ។ [៥២] ប្រទេសទាំងពីរបានរីករាយនឹងទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធផ្នែកយោធា សេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយ ខណៈពេលដែលមានការជួយគ្នាទៅវិញទៅមកលើបញ្ហាពិភពលោកផ្សេងៗ។ [៥៣] [៥៤] [៥៥]

នៅឆ្នាំ ២០២២ រុស្ស៊ីបានបញ្ចូលតៃវ៉ាន់ទៅក្នុង បញ្ជីរដ្ឋបរទេស និងដែនដី ដែលប្រព្រឹត្ត "សកម្មភាពមិនរាក់ទាក់" ប្រឆាំងនឹង ការឈ្លានពានយោធារបស់ខ្លួនលើអ៊ុយក្រែន [៥៦] ទោះបីជារុស្ស៊ីទទួលស្គាល់ តៃវ៉ាន់ថាជាផ្នែកមួយនៃប្រទេសចិន ក៏ដោយ។

សូម​មើល​ផង​ដែរ[កែប្រែ]

កំណត់ចំណាំ និងឯកសារយោង[កែប្រែ]

  1. ↑ "Leaders of Muscovy, Russia, the Russian Empire, and the Soviet Union". Encyclopedia Britannica (in អង់គ្លេស). Retrieved 2019-08-27.
  2. ↑ "Russian Empire | History, Facts, & Map". Encyclopedia Britannica (in អង់គ្លេស). Retrieved 2019-08-27.
  3. ↑ "China, Russia sign border agreement". www.chinadaily.com.cn. Retrieved 2019-08-27.
  4. ↑ The CCP is officially the Communist Party of China (CPC), but CCP and CPC are interchangeable
  5. ↑ The section down to the Treaty of Nerchinsk is largely a summary of G. Patrick March, 'Eastern Destiny: Russia in Asia and the North Pacific, 1996, who in turn summarizes Mark Mancall, Russia and China: Their Diplomatic Relations to 1728,1971.
  6. ↑ Peter C Perdue (30 June 2009). China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia. Harvard University Press. pp. 100–. ល.ស.ប.អ. 978-0-674-04202-5. https://books.google.com/books?id=J4L-_cjmSqoC&q=bogda+khan&pg=PA100. 
  7. ↑ R. A. Pierce, Eastward to Empire: Exploration and Conquest on the Russian Open Frontier, to 1750 (Montreal, 1973).
  8. ↑ Peter C. Perdue, "Boundaries and trade in the early modern world: Negotiations at Nerchinsk and Beijing." Eighteenth-Century Studies 43#3 (2010): 341–356 online.
  9. ↑ John Bell, (Travels from St Petersburg in Russia to diverse parts of Asia, Edinburgh,1808 and OCR reprint) has a record of this journey
  10. ↑ International Council for Philosophy and Humanistic Studies (1996). Atlas of languages of intercultural communication in the Pacific, Asia, and the Americas, Volume 2, Part 1. (Volume 13 of Trends in Linguistics, Documentation Series).. Walter de Gruyter. pp. 911–912. ល.ស.ប.អ. 3-11-013417-9. https://books.google.com/books?id=glU0vte5gSkC. 
  11. ↑ Peter C. Perdue, "Boundaries and trade in the early modern world: Negotiations at Nerchinsk and Beijing." Eighteenth-Century Studies (2010): 341-356.
  12. ↑ Nicholas Vakar, "The Annexation of Chinese Turkestan." Slavonic and East European Review 14.40 (1935): 118–123.
  13. ↑ Krausse, Alexis (1899). Russia in Asia: A Record and a Study, 1558–1899. New York: Henry Holt and Company. pp. 71. ល.ស.ប.អ. 978-90-04-21271-8. 
  14. ↑ Sergey Glebov, "Between Foreigners and Subjects: Imperial Subjecthood, Governance, and the Chinese in the Russian Far East, 1860s–1880s." Ab imperio 2017.1 (2017): 86–130 online[តំណភ្ជាប់ខូច].
  15. ↑ Joana Breidenbach (2005). Pál Nyíri, Joana Breidenbach. រៀ. China inside out: contemporary Chinese nationalism and transnationalism (illustrated រ.រ.). Central European University Press. p. 89. ល.ស.ប.អ. 963-7326-14-6. https://books.google.com/books?id=icZJJN0wYPcC&pg=PA89។ បានយកមក 18 March 2012. "Probably the first clash between the Russians and Chinese occurred in 1868. It was called the Manza War, Manzovskaia voina. "Manzy" was the Russian name for the Chinese population in those years. In 1868, the local Russian government decided to close down goldfields near Vladivostok, in the Gulf of Peter the Great, where 1,000 Chinese were employed. The Chinese decided that they did not want to go back, and resisted. The first clash occurred when the Chinese were removed from Askold Island," 
  16. ↑ Joana Breidenbach (2005). Pál Nyíri, Joana Breidenbach. រៀ. China inside out: contemporary Chinese nationalism and transnationalism (illustrated រ.រ.). Central European University Press. p. 90. ល.ស.ប.អ. 963-7326-14-6. https://books.google.com/books?id=icZJJN0wYPcC&q=khunkhuzy+russians&pg=PA90។ បានយកមក 18 March 2012. "in the Gulf of Peter the Great. They organized themselves and raided three Russian villages and two military posts. For the first time, this attempt to drive the Chinese out was unsuccessful." 
  17. ↑ Encyclopedia of Chinese History. December 2016. ល.ស.ប.អ. 9781317817161. https://books.google.com/books?id=2UAlDwAAQBAJ&q=difference+in+russian+and+western+embassies+in+qing+china&pg=PA180. 
  18. ↑ Shioya, Akifumi (2019). "The Treaty of Ghulja reconsidered: Imperial Russian diplomacy toward Qing China in 1851". Journal of Eurasian Studies 10 (2): 147–158. DOI:10.1177/1879366519842882.
  19. ↑ "Embassy History". Archived from the original on 2022-03-09. Retrieved 2023-01-29.
  20. ↑ John King Fairbank (1978). The Cambridge History of China: Late Chʻing, 1800–1911, pt. 2. Cambridge University Press. p. 94. ល.ស.ប.អ. 978-0-521-22029-3. https://books.google.com/books?id=pEfWaxPhdnIC&pg=PA94. 
  21. ↑ The Canadian spectator, Volume 1. 1878. p. 462. https://books.google.com/books?id=778QAQAAMAAJ&pg=PA462. 
  22. ↑ The Russian General Staff and Asia, 1860–1917. 22 November 2006. p. 78. ល.ស.ប.អ. 978-1-134-25379-1. https://books.google.com/books?id=wDXfGErwPtsC&pg=PA78. 
  23. ↑ The Russian General Staff and Asia, 1860–1917. 22 November 2006. pp. 79–. ល.ស.ប.អ. 978-1-134-25379-1. https://books.google.com/books?id=wDXfGErwPtsC&pg=PA79. 
  24. ↑ Alex Marshall (22 November 2006). The Russian General Staff and Asia, 1860–1917. Routledge. pp. 80–. ល.ស.ប.អ. 978-1-134-25379-1. https://books.google.com/books?id=wDXfGErwPtsC&pg=PA80. 
  25. ↑ Alex Marshall (22 November 2006). The Russian General Staff and Asia, 1860–1917. Routledge. pp. 85–. ល.ស.ប.អ. 978-1-134-25379-1. https://books.google.com/books?id=wDXfGErwPtsC&pg=PA85. 
  26. ↑ John King Fairbank (1978). The Cambridge History of China: Late Chʻing, 1800–1911, pt. 2. Cambridge University Press. pp. 96–. ល.ស.ប.អ. 978-0-521-22029-3. https://books.google.com/books?id=pEfWaxPhdnIC&pg=PA96. 
  27. ↑ David Scott (7 November 2008). China and the International System, 1840–1949: Power, Presence, and Perceptions in a Century of Humiliation. SUNY Press. pp. 104–105. ល.ស.ប.អ. 978-0-7914-7742-7. https://books.google.com/books?id=6U_DPS4vfO0C&pg=PA104. 
  28. ↑ David Scott (7 November 2008). China and the International System, 1840–1949: Power, Presence, and Perceptions in a Century of Humiliation. SUNY Press. pp. 111–112. ល.ស.ប.អ. 978-0-7914-7742-7. https://books.google.com/books?id=6U_DPS4vfO0C&pg=PA111. 
  29. ↑ John King Fairbank (1978). The Cambridge History of China: Late Chʻing, 1800–1911, pt. 2. Cambridge University Press. pp. 95–. ល.ស.ប.អ. 978-0-521-22029-3. https://books.google.com/books?id=pEfWaxPhdnIC&pg=PA95. 
  30. ↑ Deasy 1901, pp. 356–357.
  31. ↑ Andrew Malozemoff, Russian Far Eastern Policy, 1881–1904 (U of California Press, 1958)
  32. ↑ B. V. Ananich and S. A. Lebedev, "Sergei Witte and the Russo-Japanese War." International Journal of Korean History 7.1 (2005): 109–131. Online Archived 2019-08-09 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.
  33. ↑ S. E. O. K. Huajeong, "International Rivalry in Korea and Russia’s East Asian Policy in the Late Nineteenth Century." Korea journal 50.3 (2010): 176–201. online[តំណភ្ជាប់ខូច]
  34. ↑ Ananich and Lebedev, "Sergei Witte" pp. 109–131.
  35. ↑ Henry B. Miller, "Russian Development of Manchuria." National Geographic Magazine 15 (1904): 113+. online
  36. ↑ Alena N. Eskridge-Kosmach, "Russia in the Boxer Rebellion." Journal of Slavic Military Studies 21.1 (2008): 38–52.
  37. ↑ Ananich and Lebedev, "Sergei Witte" pp. 109–131.
  38. ↑ Felix Patrikeeff; Harry Shukman (2007). Railways and the Russo-Japanese War: Transporting War. Routledge. p. 53. ល.ស.ប.អ. 9780203964767. https://books.google.com/books?id=ZOdBI8vcNfQC&pg=PA53. 
  39. ↑ Joana Breidenbach (2005). Pál Nyíri, Joana Breidenbach. រៀ. China inside out: contemporary Chinese nationalism and transnationalism (illustrated រ.រ.). Central European University Press. p. 90. ល.ស.ប.អ. 963-7326-14-6. https://books.google.com/books?id=icZJJN0wYPcC&q=khunkhuzy+russians&pg=PA90។ បានយកមក 18 March 2012. "Then there occurred another story which has become traumatic, this one for the Russian nationalist psyche. At the end of the year 1918, after the Russian Revolution, the Chinese merchants in the Russian Far East demanded the Chinese government to send troops for their protection, and Chinese troops were sent to Vladivostok to protect the Chinese community: about 1600 soldiers and 700 support personnel." 
  40. ↑ Anastasiya Kartunova, "Georgy Chicherin's Role in the Chinese Policy of Soviet Russia." Far Eastern Affairs (2014) 42#4 pp. 92–119.
  41. ↑ Louis Fischer, Russia's Road from Peace to War: Soviet Foreign Relations 1917–1941 (1969) pp. 67–74
  42. ↑ Tianfang Cheng, A history of Sino–Russian relations (1957) pp. 114–116.
  43. ↑ Diplomacy and Deception: Secret History of Sino–Soviet Diplomatic Relations, 1917-27. 2016. pp. 23–50, 75–76, 109–11, 136–37. ល.ស.ប.អ. 9781315293196. https://books.google.com/books?id=PaAYDQAAQBAJ&pg=PT111. 
  44. ↑ "Moslems Urged To Resist Russia". Christian Science Monitor. 25 Sep 1951. https://pqasb.pqarchiver.com/csmonitor_historic/access/275861742.html?dids=275861742:275861742&FMT=CITE&FMTS=CITE:AI&date=Sep+25%2C+1951&author=&pub=Christian+Science+Monitor&desc=Moslems+Urged+To+Resist+Russia&pqatl=google. 
  45. ↑ "CHINESE ASKS ALL MOSLEMS TO FIGHT REDS". Chicago Daily Tribune. 24 Sep 1951. https://pqasb.pqarchiver.com/chicagotribune/access/497978032.html?dids=497978032:497978032&FMT=CITE&FMTS=CITE:AI&type=historic&date=Sep+24%2C+1951&author=&pub=Chicago+Tribune&desc=CHINESE+ASKS+ALL+MOSLEMS+TO+FIGHT+REDS&pqatl=google. 
  46. ↑ Richard Evans, Deng Xiaoping and the making of modern China (1997) pp. 155–161.
  47. ↑ William Taubman, Khrushchev: the man and his era (2003) pp. 389–395.
  48. ↑ Donald S. Zagoria, The Sino–Soviet Conflict, 1956–1961 (Princeton UP, 1962).
  49. ↑ Gordon H. Chang, Friends and enemies : the United States, China, and the Soviet Union, 1948–1972 (1990) online
  50. ↑ The Tumern River area development program, 1990–2000: In search of a model for regional economic cooperation in Northeast Asia
  51. ↑ "Russia, China extend friendship and cooperation treaty -Kremlin". Reuters (in អង់គ្លេស). 2021-06-28. Retrieved 2021-08-22.
  52. ↑ "AFP: Chinese leader Xi, Putin agree key energy deals". Archived from the original on 2013-04-11. Retrieved 2023-01-29. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  53. ↑ Trofimov, Yaroslav; Grove, Thomas (2020-06-20). "Weary Russia Tries to Avoid Entanglement in U.S.-China Spat" (ជាen-US). The Wall Street Journal. ល.ត.ម.អ. 0099-9660. https://www.wsj.com/articles/weary-russia-tries-to-avoid-entanglement-in-u-s-china-spat-11592654401. 
  54. ↑ Bob Savic. "Behind China and Russia's 'Special Relationship'". The Diplomat. https://thediplomat.com/2016/12/behind-china-and-russias-special-relationship/. 
  55. ↑ DD Wu. "China and Russia Sign Military Cooperation Roadmap". The Diplomat. https://thediplomat.com/2017/06/china-and-russia-sign-military-cooperation-roadmap/. 
  56. ↑ "Measures to improve the resilience of the economy in the face of sanctions, No. 430-r". Russian Government. 5 March 2022.

ការអានបន្ថែម[កែប្រែ]

  • Chen, Vincent ។ ទំនាក់ទំនងចិន-រុស្ស៊ីក្នុងសតវត្សទីដប់ប្រាំពីរ (Springer, 2012)
  • Cheng, Tianfang ។ ប្រវត្តិនៃទំនាក់ទំនងចិន-រុស្ស៊ី (សារព័ត៌មានកិច្ចការសាធារណៈ ឆ្នាំ 1957) តាមអ៊ីនធឺណិតដោយឥតគិតថ្លៃ
  • ដាលីន ដាវីឌ។ គោលនយោបាយការបរទេសរបស់សូវៀតបន្ទាប់ពីស្តាលីន (1961) តាមអ៊ីនធឺណិត
  • Elleman, Bruce ។ ទីក្រុងមូស្គូ និងការកើតឡើងនៃអំណាចកុម្មុយនិស្តនៅក្នុងប្រទេសចិន ឆ្នាំ 1925-30៖ ការបះបោរ Nanchang និងកំណើតនៃកងទ័ពក្រហម (Routledge, 2009) ។
  • ៩៧៨១៣១៥២៩៣១៩៦
  • Fischer, Louis ។ ផ្លូវរបស់រុស្ស៊ីពីសន្តិភាពទៅសង្រ្គាម៖ ទំនាក់ទំនងបរទេសសូវៀត ១៩១៧-១៩៤១ (១៩៦៩)
  • Fletcher, យ៉ូសែប។ "ទំនាក់ទំនងចិន-រុស្ស៊ី ឆ្នាំ ១៨០០-៦២"។ នៅក្នុង Fairbank, John King, ed ។ ប្រវត្តិសាស្ត្រខេមប្រ៊ីជនៃប្រទេសចិន៖ ចុងឆីង ១៨០០–១៩១១ ទំ។ 1. (1978)
  • Floyd, David ។ ម៉ៅប្រឆាំងនឹង Khrushchev: ប្រវត្តិសង្ខេបនៃជម្លោះចិន-សូវៀត (1964) តាមអ៊ីនធឺណិត Archived 2020-09-26 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.
  • Foust, Clifford M. Muscovite និង Mandarin: ពាណិជ្ជកម្មរបស់រុស្ស៊ីជាមួយប្រទេសចិន និងការកំណត់របស់វា, 1727–1805 (1969) តាមអ៊ីនធឺណិត
  • Fravel, M. Taylor ។ ការការពារសកម្ម៖ យុទ្ធសាស្ត្រយោធារបស់ចិនតាំងពីឆ្នាំ 1949 (ការសិក្សាព្រីនស្តុនក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ និងនយោបាយអន្តរជាតិ) (2019)។
  • Friedman, Jeremy ។ សង្គ្រាមត្រជាក់ស្រមោល៖ ការប្រកួតប្រជែងចិន-សូវៀតសម្រាប់ពិភពលោកទីបី (UNC Press Books, 2015) ។
  • Garver, John W. Chinese-Soviet Relations, 1937–1945: The Diplomacy of Chinese Nationalism (Oxford University Press, 1988) តាមអ៊ីនធឺណិត
  • Heinzig, Dieter ។ សហភាពសូវៀត និងចិនកុម្មុយនិស្ត 1945-1950: ផ្លូវលំបាកទៅកាន់សម្ព័ន្ធ (ME Sharpe, 2004)។
  • Hsu, Jing-Yun, និង Jenn-Jaw Soong។ "ការអភិវឌ្ឍន៍ទំនាក់ទំនងចិន-រុស្ស៊ី (1949-2011) ដែនកំណត់ ឱកាស និងទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច។" សេដ្ឋកិច្ចចិន 47.3 (2014): 70–87 ។ លើបណ្តាញ Archived 2016-12-20 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.
  • Jersild, អូស្ទីន។ សម្ព័ន្ធភាពចិន-សូវៀត៖ ប្រវត្តិសាស្ត្រអន្តរជាតិ (University of North Carolina Press, 2014) ការពិនិត្យឡើងវិញ និងការពិភាក្សាលម្អិតនៃសៀវភៅនេះដោយអ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត, ខែមិថុនា 2015 ; អត្ថបទពេញលើអ៊ីនធឺណិត Archived 2020-08-07 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន.
  • Lukin, អាឡិចសាន់ឌឺ។ The Bear Watches the Dragon: ការយល់ឃើញរបស់រុស្ស៊ីចំពោះប្រទេសចិន និងការវិវត្តន៍នៃទំនាក់ទំនងរុស្ស៊ី-ចិន ចាប់តាំងពីសតវត្សទីដប់ប្រាំបី (2002) ដកស្រង់
  • Lüthi, Lorenz M. The Sino-Soviet Split: Cold War in Communist World (២០០៨)
  • McAleavy, Henry ។ "ប្រទេសចិន និងខេត្ត Amur" ប្រវត្តិសាស្រ្តថ្ងៃនេះ (1964) 14#6 ទំព័រ 381–390 ។
  • Moore, Harriet L. គោលនយោបាយចុងបូព៌ាសូវៀត ឆ្នាំ ១៩៣១–១៩៤៥ (ព្រីនស្តុន យូប ឆ្នាំ ១៩៤៥)។ លើបណ្តាញ
  • Morse, Hosea Ballou ។ ទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិនៃចក្រភពចិន៖ រយៈពេលនៃជម្លោះ៖ ១៨៣៤-១៨៦០។ (1910) តាមអ៊ីនធឺណិត
    • Morse, Hosea Ballou ។ ទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិនៃចក្រភពចិន៖ រយៈពេលនៃការចុះចូល៖ ១៨៦១-១៨៩៣។ (1918) តាមអ៊ីនធឺណិត
    • Morse, Hosea Ballou ។ ទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិនៃចក្រភពចិន៖ សម័យកាលនៃប្រធានបទ៖ 1894-1911 (1918) តាមអ៊ីនធឺណិត
  • Morse, Hosea Ballou ។ ពាណិជ្ជកម្ម និងរដ្ឋបាលនៃចក្រភពចិន (1908) តាមអ៊ីនធឺណិត
  • Paine, SCM Imperial Rivals: China, Russia, and their Disputed Frontier (1996) តាមអ៊ីនធឺណិត
  • Pavlovsky, Michel N. ទំនាក់ទំនងចិន-រុស្ស៊ី (បណ្ណាល័យទស្សនវិជ្ជា ឆ្នាំ ១៩៤៩) តាមអ៊ីនធឺណិត
  • Quested, Rosemary KI ទំនាក់ទំនង Sino-Russian: ប្រវត្តិខ្លី (Routledge, 2014)
  • Radchenko, Sergey ។ព្រះអាទិត្យ​ពីរ​នៅ​ស្ថានសួគ៌៖ ការ​តស៊ូ​របស់​ចិន-សូវៀត​ដើម្បី​ឧត្តមភាព ឆ្នាំ ១៩៦២–១៩៦៧ (២០០៩)។
  • Robinson, Thomas W. "ជម្លោះព្រំដែនចិន-សូវៀត៖ ផ្ទៃខាងក្រោយ ការអភិវឌ្ឍន៍ និងការប៉ះទង្គិចនៅខែមីនា ឆ្នាំ ១៩៦៩"។ ការពិនិត្យឡើងវិញអំពីវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយអាមេរិក 66.4 (1972): 1175–1202។ លើបណ្តាញ
  • Ross, Robert S. ប្រទេសចិន, សហរដ្ឋអាមេរិក, និងសហភាពសូវៀត: ភាពជាត្រីភាគី និងការបង្កើតគោលនយោបាយនៅក្នុងសង្រ្គាមត្រជាក់ (1993) តាមអ៊ីនធឺណិត
  • Rozman, Gilbert ។ កញ្ចក់សម្រាប់សង្គមនិយម៖ ការរិះគន់សូវៀតនៃប្រទេសចិន (១៩៨៥)
  • Shen, Zhihua និង Yafeng Xia, "Hidden Currents during the Honeymoon: Mao, Khrushchev, and the 1957 Moscow Conference," Journal of Cold War Studies (2009) 11#4 pp74–117 ។
  • Tang, James Tuck-Hong ។ ការជួបរបស់អង់គ្លេសជាមួយបដិវត្តន៍ចិន ឆ្នាំ ១៩៤៩-៥៤ (Springer, 2016)។
  • Urbansky, Sören។ Beyond the Steppe Frontier: ប្រវត្តិនៃព្រំដែនចិន-រុស្ស៊ី (2020) ប្រវត្តិសាស្រ្តដ៏ទូលំទូលាយមួយ; ដកស្រង់
  • Walker, Michael M. 1929 Sino-Soviet War: The War Nobody Knew (2017) ការពិនិត្យសៀវភៅអនឡាញ
  • Westad, Odd Arne, ed ។ Brothers in Arms: ការកើនឡើង និងការដួលរលំនៃសម្ព័ន្ធភាពចិន-សូវៀត (1998)
  • Whiting, Allen S. គោលនយោបាយសូវៀតនៅក្នុងប្រទេសចិន, 1917–1924 (សារព័ត៌មានសាកលវិទ្យាល័យស្ទែនហ្វដ, 1954)
  • Yakhontoff, Victor A. Russia and the Soviet Union in the Far East (1932) តាមអ៊ីនធឺណិត
  • Zhang, Shu Guang, "សម្ព័ន្ធ Sino-Soviet and the Cold War in Asia, 1954-1962" នៅក្នុង The Cambridge History of the Cold War, Vol 1 in Melvyn P. Leffler and Odd Arne Westad, eds. (2010), ទំព័រ 353–375

ប្រភពបឋម[កែប្រែ]

  • Radchenko, Sergey, និង David Wolff, "ទៅកាន់កិច្ចប្រជុំកំពូលតាមរយៈ Proxy-Summits: ភស្តុតាងថ្មីពីបណ្ណសារសូវៀត និងចិននៅលើ Long March របស់ Mao ទៅ Moscow, 1949," CWIHPB, no. 16 (រដូវស្លឹកឈើជ្រុះ 2007–Winter 2008), 105–82 ។
  • Westad, Odd Arne ។ "ការប្រយុទ្ធដើម្បីមិត្តភាព៖ ម៉ៅ ស្តាលីន និងសន្ធិសញ្ញាចិន-សូវៀត ឆ្នាំ ១៩៥០" CWIHPB លេខ ១១ ៨–៩ (រដូវរងា ឆ្នាំ ១៩៩៦–៩៧), ២២៤–៣៦
បានពី "https://km.wikipedia.org/w/index.php?title=ប្រវត្តិនៃទំនាក់ទំនង_ចិន-រុស្ស៊ី&oldid=300074"