ពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរ
មណ្ឌាទេវី | ||||
| ||||
| មណ្ឌាទេវី (២០២១) | ||||
| ឈ្មោះផ្លូវការណ៍ | សង្ក្រាន្តខ្មែរ | |||
| តម្រាទ្វាទសមាស | ពិធីបុណ្យទាំង១២ខែ | |||
| ប្រភេទបុណ្យ | បុណ្យចូលឆ្នាំថ្មី | |||
| ប្រារព្ធដោយ | ជនជាតិខ្មែរ | |||
| រយៈពេល | ៣ ឬ ៤ ថ្ងៃ | |||
| ថ្ងៃចាប់ផ្ដើម | ១៣ ឬ ១៤ រៀងរាល់ខែមេសា | |||
| ថ្ងៃបញ្ចប់ | ១៥ ឬ ១៦ រៀងរាល់ខែមេសា | |||
| ប្រវត្តិទេវៈកថាចូលឆ្នាំខ្មែរ | ទាក់ទងនិងសាសនា ហិណ្ឌូ និង ពុទ្ធសាសនា | |||
| និពន្ធដោយ | លោកឧកញ៉ា ហោរាធិបតី ញឹមប៉ែន | |||
| ចុះកាលបរិច្ឆេទ | ១៩៤៥ | |||
ចូលឆ្នាំខ្មែរ គឺជាថ្ងៃចូលឆ្នាំថ្មី ប្រពៃណីជាតិ របស់ប្រជាជនខ្មែរ ដែលកំណត់យក ថ្ងៃទី ១៣ ឬ ១៤ ខែមេសា ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ។ នៅក្នុងភាសា សំស្ក្រឹត ពាក្យចូលឆ្នាំថ្មី មានន័យថា សង្ក្រាន្ត (អង់គ្លេស:Songkrant) ដំណើរឃ្លាតចាកទី, ការឈានចូលដល់, ដំណើរដែលព្រះអាទិត្យចរណ៍ចូលដល់ទីមួយជុំរាសីចក្រ គឺដំណើរដែលដើមនិងចុងនៃរាសីចក្រជួបគ្នា ពេញគម្របជាមួយឆ្នាំ (ដំណើរដាច់ឆ្នាំចាស់ផ្លាស់ឆ្នាំថ្មី) នៃពិធីចូលឆ្នាំថ្មី ។ [១] នៅក្នុងពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរ ដែលគេកំណត់យកជាថ្ងៃឈប់សំរាក ជួបជុំគ្រួសារ នៅតាមតំបន់ផ្សេងៗ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលសម្រេចប្រមូលភោគផល នៃដំណាំកសិកម្មរបស់ប្រជាជនខ្មែរ ដែលពួកគេហត់នឿយ អស់ពេលពេញមួយឆ្នាំ ។ ចូលឆ្នាំខ្មែរ ស្របគ្នាជាមួយឆ្នាំថ្មីនៃ ប្រទេសមួយចំនួន ដែលប្រារព្ធថ្ងៃចូលឆ្នាំថ្មីរបស់ខ្លួន ក្នុងអំឡុងពេល ពាក់កណ្ដាលខែមេសា ដូចគ្នា មានដូចជា៖ ចូលឆ្នាំថ្មីតាមិល (អង់គ្លេស: Tamil New Year) ផ្នែកខាងត្បូង ប្រទេសឥណ្ឌា និងប្រទេសផ្សេងៗទៀតដូចជា៖ នេប៉ាល់ បង់ក្លាដេស ឡាវ ថៃ និង ចូលឆ្នាំថ្មី ប្រជាជនតៃ ក្នងតំបន់ខេត្តយូណានប្រទេសចិន ។ ចូលឆ្នាំខ្មែរ ក៏មានរឿងព្រេងនិទានទាក់ទងផងដែរ ដែលជាការនិពន្ធពីជនជាតិខ្មែរផ្ទាល់ក្នុងការផ្សារភ្ជាប់ទៅនិងពុទ្ធសាសនា ដែលនិពន្ធនៅឆ្នាំ ១៩៤៧ និពន្ធដោយលោកឧកញ៉ា ហោរា ធិបតី ញឹមប៉ែន នៃព្រះរាជបណ្ណាល័យជាតិខ្មែរ ដែលបានចុះផ្សាយពីរឿងព្រេងទេវៈកថានេះ ក្នុងសៀវភៅ "ប្រតិទិនកម្ពុជា" ឆ្នាំទី១ នៃសូរិយាត្រីឡើងស័ក ដែលនិយាយពីការភ្នាល់ប្រស្នា ៣ខ រវាងអទិទេព មហាព្រហ្ម (មុខបួន) ជាមួយនិង ធម្មបាលកុមារ ជាអវតា របស់ ព្រះឥន្ទ្រ ដែលនាំយកលទ្ធិវេទ (អង់គ្លេស: Vedas ទៅគោរពបូជា សាសនាព្រះពុទ្ធ វិញ ។ [២]
ចូលឆ្នាំខ្មែរមាន ៣ថ្ងៃ ៖[កែប្រែ]
ថ្ងៃទី១ ជាថ្ងៃ មហាសង្ក្រាន្ត, ថ្ងៃទី២ ជាថ្ងៃ វារៈវ័នបត, ថ្ងៃទី៣ ជាថ្ងៃ វារៈឡើងស័ក ។ រីឯការកំណត់ថ្ងៃ ម៉ោង នាទីដែលឆ្នាំចាស់ត្រូវផុតកំណត់ ហើយទេវតាឆ្នាំថ្មីត្រូវចុះមកទទួលតំណែងពីទេវតាឆ្នាំចាស់នោះ គេអាចដឹងបានដោយប្រើក្បួន ហោរាសាស្ត្រខ្មែរ (អង់គ្លេស: Zodiac Khmer) បុរាណ គឺក្បួនមហាសសង្ក្រាន្ត តាមរយៈក្រុមព្រា្មណ៍ បាគូ ប្រចាំនៅក្នុង ព្រះបរមរាជវាំង ។
មហាសង្ក្រាន្ត[កែប្រែ]
ថ្ងៃទី១ ហៅថា "ថ្ងៃមហាសង្រ្កាន្ត" ជាពាក្យ កម្ចីពីឥណ្ឌា សំស្ក្រឹត (Sankranti) [៣] Hence, there are 12 Sankranti in a year.[៤] ដែលប្រែថា តំណើរចាកចេញរបស់ព្រះអាទិត្យពីមេនរាសី មកគោចរណ៍ តាមទិសខ្សែរកោងតែមួយក្នុងរយៈពេល ១២ខែ ហើយជាពេលវេលាដែលទេវតា (អង់គ្លេស: Devata) ទាំង៧ ដែលលតំណាងឲ្យ ក្រុមផ្កាយ នព្វគ្រោះ នៃភពទាំង៧ក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ ដែលយាងមកដល់ផែនដី ក៏ដូចជាការតំណាងឲ្យថ្ងៃនៃសប្ដាហ៍ផងដែរ ។ ថ្ងៃទីមួយប្រជាពលរដ្ឋ ត្រូវរៀបចំសំណែនសែនព្រេន និងគ្រឿងសក្ការៈបូជា ដូចជា បាយសី ១គូ, ស្លាធម៌ ១គូ, ធូប ៥, ទៀន ៥, ទឹកអប់ ១គូ, ផ្កាភ្ញី, លាជ, ទឹក ១ ផ្តិល និង ភេសជ្ជៈ, នំនែក, ផ្លែឈើគ្រប់មុខ និង ភាក្សាហារទៅតាមទេពធីតានីមួយៗ ដើម្បីកាត់ឆុងនៅឧបពមង្គល និង សុំពរជ័យសេរីសួស្ដី ឬ បួងសួងបំណងប្រាថ្នា ផងដែរ ។[៥]
វារៈវ័នបត[កែប្រែ]
ថ្ងៃទី២ ហៅថា "ថ្ងៃវារៈវ័នបត" ជាដំណើរនៃការដង្ហែរព្រះកេស (ក្បាល) កុបិលមហាព្រហ្ម ប្រទក្សិណ ស្របទិសទ្រនិចនាឡិកា ព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុម៉ែរុ (អង់គ្លេស: Mount_Meru) [៦] ចំនួន៣ជុំ ចក្រក្រវាឡ ស្មើនិង ៦០នាទី ទើបយាងព្រះកេសបីតា ទៅប្រតិស្ថានរក្សាទុក្ខក្នុងរូងភ្នំទឹកកក នាភ្នំកៃឡាស (អង់គ្លេស: Mount Kailash) [៧] រួចបូជានូវគ្រឿងទិព្វផ្សេងៗ ចំណែកបុត្រីទាំង៧ របស់កុបិលមហាព្រហ្ម ក៏នាំអស់ទេវតាទាំងមួយសែនកោដិ ទៅស្រង់ទឹកមន្តក្នុងគុហា គន្ធៈមាលី ដែលហូរចេញពីបំពង់កែវនៃមាត់ព្រះគោឧសភារាជ ដើម្បីបន្តកិច្ចនៃពិធីស្រង់ព្រះពុទ្ធអង្គ នាថ្ងៃទី៣ ដែលជាថ្ងៃចុងក្រោយក្នុងពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរ ។
វារៈឡើងស័ក[កែប្រែ]
ថ្ងៃទី៣ ហៅថា "វារៈឡើងស័ក" គឺជាការផ្លាសប្ដូរសករាជថ្មីនៃថ្ងៃ.ខែ.ឆ្នាំ ដែលប្ដូរទាំង ចុល្លសករាជ និង មហាសករាជ ដោយក្បួនគណនា ថ្ងៃចូលឆ្នាំថ្មី និង ថ្ងៃឡើងស័កកម្ពុជាចងក្រងដោយលោក Félix Gaspard Faraut ក្នុងឆ្នាំ 1910 ដោយសៀវភៅនោះមានឈ្មោះថា (Astronomie Cambodgienne) [៨] លោកបានរៀនក្បួនតម្រាតារាសាស្ត្រខ្មែរនេះ ពីលោកឧកញ៉ាធិបតី ចាងហ្វាងដួង ។
| ល.រ ចំនួនស័ក | ១ | ២ | ៣ | ៤ | ៥ | ៦ | ៧ | ៨ | ៩ | ១០ | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ឈ្មោះនៃស័ក | ឯកស័ក | ទោស័ក | ត្រីស័ក | ចត្វាស័ក | បញ្ចស័ក | ឆស័ក | សប្តស័ក | អដ្ឋស័ក | នព្វស័ក | សំរឹទ្ធិស័ក |
ដើម្បីរាប់ស័ក ថ្ងៃចូលឆ្នាំខ្មែរដឹង គេត្រូវកំណត់យកលេខផលបូក ១ នៃចុល្លសករាជ និង មហាសករាជ ដោយស្មើនិងចំនួនផលបូក ២ ទៅបូកនិងឆ្នាំគ្រឹស្តសករាជ នៃលេខខាងចុង ឧទាហរណ៍ ឆ្នាំ ២០២១ ត្រូវយកលេខខាងចុងគឺ លេខ ១ ទៅបូក និងផលបូក ២ ស្មើលេខ៣ ដោយរាប់ថាត្រីស័ក ដែលជាប្រមាណវិធីងាយបំផុត ក្នុងការរកស័កនៃឆ្នាំខ្មែរ ។
ប្រវត្តិចូលឆ្នាំខ្មែរ[កែប្រែ]
ចូលឆ្នាំខ្មែរ ដែលទាក់ទងនិងតំណាលទេវៈកថាដូចតទៅ ៖ មានតំណាលថា នៅដើមនៃភទ្ទកប្បនាសម័យដែលមានព្រះពុទ្ធសាសនាដែលលាយឡំទៅនិងហិណ្ឌូសាសនាមានសេដ្ឋីម្នាក់ដែលជ្រះថ្លា ធ្វើទានគោរពប្រតិបត្តិ នៅព្រះពុទ្ធសាសនា លោកមិនមានកូននោះទេ លោកបានបួងសួងសុំកូនពីទេវតា។ ក្រោយមកលោកមានកូនប្រុសម្នាក់ឈ្មោះថា "ធម្មបាលកុមារ" ដែលមាននូវចំណេះវិជ្ជាដ៏វិសេស ចេះភាសាសត្វ និងបានរៀនចេះចប់គម្ពីរត្រៃវេទតាំងពីអាយុបាន ៧ឆ្នាំ ។ សេដ្ឋីបិតាបានសាងប្រាសាទមួយ នាឆ្នេរទន្លេជាប់ដើមជ្រៃធំមួយ ដែលជាទីលំនៅរបស់បក្សីទាំងពួង ដើម្បីធ្វើការសម្មាធិ និងហាត់រៀន "ធម្មបាលកុមារ"បានក្លាយជាអាចារ្យក្មេងសមែ្តងមង្គលទេសនាផេ្សងៗដល់មនុស្សទាំងពួងផងក្នុងលិទ្ធិវេទ ពុទ្ធសាសនា មហាយាន ។ គ្រានោះការសាបព្រោះព្រះពុទ្ធសាសនារបស់ធម្មបាលកុមារបានល្បីរន្ទឺដល់ "កុបិលមហាព្រហ្ម" (Kobil Maha Brahma) (អង់គ្លេស: Brahma) ជាទេពនៃ "ទេវៈមុខ៤" ដែលជាអ្នកសមែ្តងមង្គលដល់មនុស្សទាំងពួងក្នុងលទ្ធិ ព្រហ្មញ្ញសាសនា ។ ពេលនោះកុបិលមហាព្រហ្ម បានប្រមើរមើលហើយឆ្ងល់ថាហេតុអ្វីបានជាព្រះឥន្ទ្រ (អង់គ្លេស:Indra) ទៅចាប់កំណើតជាធម្មបាលកុមារហើយប៊ែរជានាំយកលទ្ធិវេទ(អង់គ្លេស: Vedic) ទៅគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាវិញ!ដើម្បីចង់ផ្ចាញ់ព្រះឥន្ទ្រដែលចាប់កំណើតជាធម្មបាលកុមារ កុបិលមហាព្រហ្មក៏ក្រឡាខ្លួនជា (សមនៈព្រាហ្មណ៍) យាងចុះមកសួរនៅចំនោទប្រស្នា "៣ប្រការ" ដល់ធម្មបាលកុមារ ដោយសន្យាទុកថា បើដោះប្រស្នាបានអត្មាដែលជាសមនៈព្រាហ្មណ៍ នេះបាន អត្មាអញនិងកាត់ក្បាលបូជា ចំពោះធម្មបាលកុមារ តែបើធម្មបាលកុមារដោះប្រស្នានេះមិនរួចទេ អត្មាអញនិងកាត់ក្បាលធម្មបាលកុមារ ដើម្បីបូជាចំពោះព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។ ធម្មបាលកុមារសុំឲ្យពន្យារពេលចំនួន ៧ថៃ្ងសិនដើម្បីគិតប្រស្នា។ លុះកន្លងទៅ ៦ថៃ្ងហើយក៏នៅតែគិតមិនឃើញដឹងខ្លួនថាព្រឹកនេះនឹង ត្រូវស្លាប់ដោយអាជ្ញាកបិលមហាព្រហ្មជាប្រាកដហើយដូចេ្នះ គួរតែរត់ ទៅលាក់ខ្លួន ពួនអាត្មាឲ្យឆ្ងាយប្រសើរជាង។ ការគេចវេសរបស់ធម្មបាលកុមារបានទៅសំរាកនៅដើមត្នោតមួយដែលជាសំបុកសត្វឥន្រី្ទញីឈ្មោលមួយគូ។
- ឥន្ទ្រីទាំងនោះធ្វើជាជជែកគ្នាថា៖
- ឥន្ទ្រីញីសួរថា :តើព្រឹកនេះយើងបានអាហារអ្វីស៊ី?
- ឥន្រី្ទឈ្មោលឆ្លើយថា : យើងនឹងស៊ីសាច់ធម្មបាលកុមារ ដែលត្រូវកបិលមហាព្រហ្មសម្លាប់ ព្រោះដោះប្រស្នាមិនរួច។
- ឥន្រី្ទញីសួរថា ប្រស្នានោះដូចមេ្តច ?
- ឥន្រី្ទឈ្មោលឆ្លើយថា : តើវេលាព្រឹកសិរីសួសី្តស្ថិតនៅត្រង់ណានៃមនុស្ស ?
"ប្រស្នាទី១ ត្រូវឆ្លើយថា នៅមុខ"ហេតុនេះទើបមនុស្សទាំងឡាយត្រូវយកទឹកលប់មុខ ដើម្បីជាមង្គលពេលព្រឹក។
- ឥន្ទ្រីឈ្មោលបន្ត តើថៃ្ងត្រង់សិរីសួស្ដីស្ថិតនៅត្រង់ណា នៃមនុស្ស? "ប្រស្នាទី២ ត្រូវឆ្លើយថា នៅដើមទ្រូង" ដែលហេតុនោះពេលថ្ងៃត្រង់ក្ដៅខ្លាំងទើបមនុស្សត្រូវយកទឹកលាងទ្រូងដើម្បីជាមង្គលពេលថ្ងៃ។
- ឥន្ទ្រីឈ្មោលបន្តទៀត តើវេលាព្រលប់ចូលដេកសិរីសួស្ដីស្ថិតនៅត្រង់ណា នៃមនុស្ស? "ប្រស្នាទី៣ ត្រូវឆ្លើយថា នៅជើងហេតុនេះ ទើបមនុស្សទាំងឡាយត្រូវយកទឹកលាងជើងមុននិងចូលដេកដើម្បីជាមង្គលពេលយប់ព្រលប់។
ធម្មបាលកុមារបានលឺដូចេ្នះមានចិត្តសប្បាយរីករាយយ៉ាងខ្លាំង ក៏ត្រឡប់ទៅអាស្រមវិញដើម្បីដោះប្រស្នានៅថៃ្ងទី៧ជាថ្ងៃចុងក្រោយដែលជាថ្ងៃអាទិត្យ។ ក្រោយមកធម្មបាលកុមារបានឆ្លើយដោះស្រាយប្រស្នានោះរួចពីសមនៈព្រាហ្មណ៍មនោះ ព្រាហ្មណ៍នោះ ក៏សុខចិត្តចាញ់និងកាត់ក្បាលដើម្បីបូជា ។ ព្រាហ្មណ៍នោះមុននិងកាត់ក្បាលបានក្រឡាខ្លួនជា កុបិលមហាព្រហ្មវិញ រួចហៅបុត្រីខ្លួនទាំង៧អង្គ មកប្រាប់ថា ឥឡូវបិតាត្រូវកាត់ក្បាលបូជាចំពោះធម្មបាលកុមារ ដែលចាញ់ភ្នាល់ប្រស្នានោះ តែបើដាក់ក្បាលបិតានៅលើផែនដី ក៏នឹងកើតជាភ្លើងឆេះទាំងលោកធាតុ ហើយបើបោះទៅលើអាកាសនិងគ្មានភ្លៀងរាំងស្ងួត បើចោលក្នុងមហាសមុទ្រទឹកនិងរីងស្ងួតហួតអស់ ចូលបុត្រីយកក្បាលបិតាទៅតម្កល់នារូងភ្នំកៃឡា (អង់គ្លេស: Mount Kailas) ដូចេ្នះសូមបុត្រីទាំង៧ យកពានមកទទួលក្បាលរបស់បិតា បណ្ដាំចប់ហើយ កុបិលមហាព្រហ្មក៏កាត់ក្បាលហុច ទៅយឱ្យនាង "ទុង្សាទេវី" ដែលជាកូនច្បង ។ នាង ទុង្សាទេវី ក៏យកពានមាសទៅទទួលក្បាលបិតា ហើយហោះ ហែរប្រទក្សិណភ្នំព្រះសុម៉ែរុរាជ ជុំចក្រវាឡ តាមផ្លូវព្រះអាទិត្យចរណ៍ គំរប់ចំនួន ៦០នាទី ហើយក៏ដង្ហែរព្រះសិរសាបិតា ទៅប្រតិស្ឋានទុក ក្នុងមណ្ឌលនៅក្នុងគុហាគន្ធៈមាលី នាភ្នំនៃភំ្នកៃឡាស រួចបូជានៅគឿ្រងទិព្វផេ្សងៗ រួចក៏ជុំនំអស់ទេវតា និងទេពនិករ (Teravada) នៃលទ្ធិវេទ (អង់គ្លេស: Ved) ទាំងមួយសែនកោដិទៅស្រង់ទឹក អនន់តៈ មហាស្រះ ដែលមានទឹកហូរចេញពីបំពង់ថ្មកែវ នៃមាត់ ព្រះគោឧសភារាជ ដែលជាយាន្តជំនិះរបស់ "ព្រះឥសូរ្យ" ដើម្បីនាំយកទឹកនោះទៅស្រង់ព្រះពុទ្ធអង្គ ដោយសារតែការភ្នាល់ប្រស្នារបស់ព្រះបិតា ដាក់ជាកាគោរពបូជា ពុទ្ធសាសនា ។ ព្រះពិស្ណុការ ដែលជាបុត្រ កុបិលមហាព្រហ្ម ដែលជាព្រះវិស្វៈកម្មទេវបុត្រ ជាជាងវិស្វករ នៃឋានសួគ៌ ក៏និមិត្តរោងទិព្វធ្វើពីកែវ ៧ ប្រការ ឈ្មោះថា "ភៈគៈវតីសភា" ឱ្យជាទីប្រជុំនៃពួកទេវតា ដើម្បីធ្វើពិធីស្រង់ព្រះពុទ្ធអង្គ ។ លុះដល់គម្រប់ ១ឆ្នាំជា សង្ក្រាន្ត នាងទេវតាទាំង ៧ អង្គ ក៏ផ្លាស់វេនគ្នា មកអញ្ជើញ ព្រះសិរសាកុបិលមហាព្រហ្ម ដែលរក្សាទុកក្នុងរូងភ្នំទឹកកកនាភ្នំកៃឡាស ខេត្តហេមពាន នាំចេញមកដំកល់លើពានមាសហោះហើរប្រទក្សិណ ភ្នំព្រះសុម៉ែរុ (អង់គ្លេស: Mount Meru) ចំនួន ៦០នាទី ទើបយាងត្រឡប់ទៅដំកល់ទុក ព្រះសិរសា បិតា នៅកន្លែងដើមវិញ រួចទើបត្រឡប់ទៅស្ថានទេវលោកវិញ ។ [៩] [១០] [១១]
ទេវតាសង្ក្រាន្តទាំង៧ សម្ដែងកិរិយា[កែប្រែ]
ទេវតាសង្ក្រាន្តទាំង៧ សម្ដែងកិរិយា អំពីការចេញហែរ សិរសា កុបិលមហាព្រហ្ម ដោយកំណត់ទៅតាមពេលវេលាច្បាស់លាស់ ជាមួយនិង ឈ្មោះទេវតាសង្ក្រាន្តទាំង ៧ និង គ្រឿងអាភរណៈ នៃដំណើរមកដល់ដែលបានចងក្រងដោយក្រុម កិច្ចការនៃ ក្រុមជំនុំទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរ ពុទ្ធសនបណ្ឌិត្យកម្ពុជា ។ [១២]
- បេីចេញហែរនៅវេលាព្រឹកព្រលឹម ដល់ថ្ងៃត្រង់ (ទ្រង់ឈរ) មិនកាន់ខ្សែរបង្ហៀរ ៦ : ០០ ព្រឹក > ១២ : ០០ ថ្ងៃត្រង់
- បេីចេញហែរវេលាថ្ងៃត្រង់ ទល់នឹងព្រលប់ (ទ្រង់អង្គុយពាក់ឆៀង) ១២ : ០០ ថ្ងៃត្រង់ > ៦ : ០០ ល្ងាច
- បើចេញហែរនៅវេលាព្រលប់ ទៅទល់អធ្រាត្រ (ទ្រង់ផ្ទំបេីកព្រះនេត្រ) ៦ : ០០ ល្ងាច > ១២ : ០០ អាធ្រាត
- បេីចេញហែរនៅវេលាអធ្រាត្រ ទៅទល់ភ្លឺ (ទ្រង់ផ្ទំបិទព្រះនេត្រ) ១២ : ០០ រំលងអាធ្រាត > ៦ : ០០ ព្រឹក
ឈ្មោះទេវតាសង្ក្រាន្តទាំង ៧ និង គ្រឿងអាភរណៈ[កែប្រែ]
| ថ្ងៃតំណាង និង អម្ពរពស្ត្រា ពណ៌ | ព្រះនាម | លម្អរព្រះកាណ៌ | គ្រឿងអាភរណៈ អលង្ការត្បូង | ភក្សាហារ | គ្រឿងសាស្ត្រាវុធក្នុង ព្រះហត្ថ | យាន្តជំនិះ ជាសំស្ក្រឹត |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ថ្ងៃអាទិត្យ
ពណ៌ក្រហម |
ទុង្សាទេវី | សៀតផ្កាទទឹម | ប្រដាប់កែវ បទុមរាគ ត្បូងទទឹម
(Ruby) |
សោយផ្លែឧទុម្ពរ
(ផ្លែល្វា) |
ឆ្វេង-ខ្យងស័ង្ខ | ស្តាំ-កងចក្រ | ឥន្ទ្រីនុ गरुड़ (គ្រុឌ) |
| ថ្ងៃច័ន្ទ
ពណ៌លឿងទុំ |
គោរាគៈទេវី | សៀតផ្កាអង្គាបុស្ប | ប្រដាប់កែវមុក្តា
(គជ់ខ្យង - Pearl) |
សោយតេលំ तैल
(ប្រេងល្ង ឬ ប្រេងសណ្ដែក) |
ឆ្វេង ឈើច្រត់ | ស្តាំ ព្រះខ័ន | វ្យាគ្រៈ व्याघ्र (ខ្លាធំ) |
| ថ្ងៃអង្គារ
ពណ៌ស្វាយ |
រាក្យៈសាទេវី | សៀតផ្កាឈូក | ប្រដាប់ កែវមោរ៉ា
(ត្បូងសមុទ្រ - Coral) |
សោយលោហិត (ឈាម) | ឆ្វេង ធ្នូ |ស្តាំ ត្រីសូល៍ | អស្សតរ अश्व (សេះ) |
| ថ្ងៃពុធ
ពណ៌សុីលៀប |
មណ្ឌាទេវី | សៀតផ្កាចម្ប៉ា | ប្រដាប់ កែវពិទូរ្យ (ត្បូងភ្នែកឆ្មា)
(Cat'S Eye Gem) |
សោយទឹកដោះសប្បិ "ទឹកដោះថ្លា" (ទឹកដោះគោច្អិន) |
ឆ្វេង ឈើច្រត់ | ស្តាំ ម្ជុល | គទ្រភៈ गर्दभ (លា) |
| ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍
ពណ៌បៃតង |
កិរិណីទេវី | សៀតផ្កាមណ្ឌា | ប្រដាប់កែវ មរកត
(ត្បូងពណ៌បៃតង - Emerald) |
សោយសណ្ដែក ល្ង | ឆ្វេង វិជ្រៈ | ស្តាំ កង្វេរដំរី | គុជ្សា कुञ्चर (ដំរី) |
| ថ្ងៃសុក្រ
ពណ៌ខៀវ |
កិមិរាទេវី | សៀតផ្កាចង្កុលណី | ប្រដាប់កែវ ផុស្សរាគ புஷ்பராகம்
(ត្បូងពណ៌លឿង - Topaz) |
សោយចេកណាំវ៉ា | ឆ្វេង ពិណ | ស្តាំព្រះខ័ន | មហឹសា महिष (ក្របី) |
| ថ្ងៃសៅរ៍
ពណ៌ព្រីងទុំ |
មហោទរាទេវី | សៀតផ្កាត្រកៀត
(ផ្កាកំប្លោក) |
ប្រដាប់កែវ និលរ័តន៍
(ត្បូងកណ្ដៀង - Sapphire) |
សោយសាច់ទ្រាយ ពពួក ក្ដាន់ ឈ្លូស | ឆ្វេង ត្រីសូល៍ | ស្តាំកងចក្រ | មយូរ៉ា मयूर (ក្ងោក) |
អត្ថន័យនៃពណ៌មង្គលប្រចាំថ្ងៃ នៃការស្លៀកពាក់របស់កម្ពុជា[កែប្រែ]
Cambodia Seven Color Glory Meaning[កែប្រែ]
អត្ថន័យនៃសំលៀកបំពាក់ ពណ៌មង្គលប្រចាំថ្ងៃ នៃសប្ដាហ៍របស់កម្ពុជា គឺតំណាងឲ្យពណ៌នៃការ សម្មាធិ (អង់គ្លេស: Samadhi) ជាពណ៌នៃ ធាតុសីល សម្មាធិ បញ្ញា ត្រូវរក្សាសីលអោយបរិសុទ្ធដើម្បីអោយចិត្តស្ងប់, វេលាណាចិត្តស្ងប់ក៏កើតសម្មាធិពេលយើងរក្សានូវសម្មាធិនោះបានល្អហើយបញ្ញាក៏កើតឡើង ។ ធ្វើអោយយើងបានស្គាល់ភាពពិតរបស់ធម្មជាតិនៃចិត្ត។ [១៣]
- ថ្ងៃអាទិត្យ (Red) ពណ៌ក្រហម តំណាងអោយថ្ងៃវីរៈភាព ភាពអង់អាចក្លាហាន ។
- ថ្ងៃច័ន្ទ (Bright yellow) ពណ៌លឿងទុំ តំណាងអោយថ្ងៃសមនោស ភាពរីករាយ ។
- ថ្ងៃអង្គារ (Royal Purple) ពណ៌ស្វាយ តំណាងអោយថ្ងៃអាថ៍កំបាំង ភាពជឿជាក់លើខ្លួនឯង ។
* ថ្ងៃពុធ (Olive) ពណ៌សុីលៀប តំណាងអោយថ្ងៃសុទិដ្ឋិនិយម ភាពជាអ្នកដឹកនាំ ។
- ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ (Green) ពណ៌បៃតង តំណាងអោយថ្ងៃវិនិច្ឆ័យ ភាពរីកចម្រើនរុងរឿង ។
- ថ្ងៃសុក្រ (Blue) ពណ៌ខៀវ តំណាងអោយថ្ងៃប្ដេជ្ញាចិត្ត ភាពអំណត់ព្យយាម ។
- ថ្ងៃសៅរ៍ (Dark Purple) ពណ៌ព្រីងទុំ តំណាងអោយថ្ងៃរាក់ទាក់ ភាពប្រាកដនិយម ។
ទំនៀមមុនចូលឆ្នាំ[កែប្រែ]
នៅដើមខែមេសា ដែលត្រូវនិងថ្ងៃទី១ ខែមេសាតែម្ដង ព្រះរាជា ឬ ប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាល ត្រូវរៀបចំពិធី ត្រស្តិសង្ក្រាន្ត (អ.ថ.ត្រស់តិ សង់ក្រានតៈ) ប្រែថាពិធី បញ្ជាន់ឆ្នាំថ្មី មាននិមន្តព្រះភិក្ខុសង្ឃរាជ ទាំង 3 គណៈនិកាយ សូត្របាលីអាដានាដិយ: សូត្រ តាំងពីបើកកិច្ចពិធីបញ្ជាន់ឆ្នាំថ្មី រហូតដល់បញ្ចប់ពិធី (សូត្រផ្លាស់គ្នា), មានបាញ់កាំភ្លើងធំៗគ្រប់ទិសធំទាំង ៤ គ្រប់ខេត្តក្រុងស្រុកត្រូវទូងស្គរជ័យ ប្រកាសប្រាប់អស់ទេវតា ទាំង ២១ ច្រក ឲ្យដឹងលឺពីការកាត់ផ្ដាច់ឆ្នាំចាស់នេះ ។[១៤] មុនពេលថ្ងៃចូលឆ្នាំមកដល់ ប្រជាពលរដ្ឋនាំគ្នាប្រុងប្រៀប រកគ្រឿងដង្វាយសម្រាប់ការសែនព្រេនទទួលទេវតា និងរៀបចំបោសសំអាត តុបតែងផ្ទះសម្បែង មានភ្ជួរចង្កៀងគោមរូបផ្កាយយ៉ាងច្រើនលម្អរ ដោយភ្លើងគោម ឬ ភ្លើងអគ្គីសនី ចម្រុះពណ៌ និងមាន កាត់សំលៀកបំពាក់ថ្មីៗផង ដើម្បីទទួលយកលាភពរជ័យសិរីសួស្ដី ពីទេវតាឆ្នាំថ្មីនេះ ។[១៥]
ទំនៀមចូលឆ្នាំខ្មែរ[កែប្រែ]
យោងតាមកំណត់ត្រារាជទូតចិន របស់រាជវង្សយ័ន្ត គឺលោក ចូវតាក្វាន់ (អង់គ្លេស:Zhou Daguan) ដែលមកដល់ចក្រភពខ្មែរ នាសម័យអង្គរ ឆ្នាំ១២៩៦ នៃគ.ស បានសរសេរក្នុងកំណត់ហេតុរបស់លោកថា ចូលឆ្នាំនៃប្រជាជនខ្មែរ ក្នុងតំបន់អង្គរ មានការអុចកាំជ្រួច អបអរសាទរ មានភាពអ៊ូរអរសប្បាយរីករាយណាស់ និងមានភ្ជួរចង្កៀងគោមជាច្រើន ដើម្បីបំភ្លឺតាមដងផ្លូវផងដែរ ក្នុងសៀវភៅ "The Customs of Cambodia".[១៦] ចាប់ពីសម័យក្រុងអង្គរមក ប្រទេសខ្មែរប្រើវិធីគិតរាប់ថ្ងៃខែឆ្នាំតាមក្បួនចន្ទគតិ (ដំណើរនៃព្រះចន្ទ) ទើបខ្មែរកំណត់យកខែ មិគសិរ ជាខែចូលឆ្នាំ ដែលត្រូវជាខែទី១ ដែលយោងតាមកំណត់ហេតុរបស់ "ចូវតាក្វាន់" ដែលត្រូវជាខែមករានៃប្រតិទិនរបស់ ចិន ។ សម័យក្រោយមក ប្រទេសកម្ពុជាបានប្តូរទៅប្រើវិធីគិតរាប់ថ្ងៃខែឆ្នាំតាមក្បួន សុរិយាគតិ វិញ (ដំណើរនៃព្រះអាទិត្យ) ដោយសារកម្ពុជាទទួលរងនៅឥទ្ធិពលលោកខាងលិច ដែលប្រទេស បារាំង បានមកដាក់អណានិគមន៍ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលយកតាមប្រតិទិនរបស់អុឺរ៉ុបឈ្មោះ (Gregorian calendar) [១៧] ដោយសារកម្ពុជា មានរដូវតែពីរគឺ ៖ រដូវប្រាំង និង រដូវវស្សា ពេលនោះហើយដែលកម្ពុជាកំណត់ចូលឆ្នាំក្នុងខែចេត្រ (ខែទី ៤) ព្រោះក្នុងខែនេះ ព្រះអាទិត្យធ្វើដំណើរចេញពី មីនរាសី ចូលទៅកាន់ មេសរាសី អាកាសធាតុក្ដៅជាងខែផ្សេងៗ ដែលជាសញ្ញានៃការបញ្ចប់រដូវប្រាំងក្នុងខែនេះផង ហើយក៏ជាខែប្រមូលទិន្នផលកសិកម្មផងដែរ ។ ថ្ងៃចូលឆ្នាំរមែងត្រូវលើថ្ងៃទី ១៤ នៃខែ មេសា (ខែចែត្រ) រៀងរាល់ឆ្នាំ ប៉ុន្តែបើសិនឆ្នាំថ្មីមានថ្ងៃជាន់គ្នានឹងឆ្នាំចាស់ (ឧ: ថ្ងៃអាទិត្យក្នុងថ្ងៃ ១៤ នៃឆ្នាំចាស់ដូចគ្នា នាឆ្នាំបន្ទាប់) គេត្រូវលើកថ្ងៃចូលឆ្នាំមួយថ្ងៃទៅ (ថ្ងៃទី១៣ វិញ) ប្រការមួយទៀត បើសិនជាថ្ងៃចូលឆ្នាំចំថ្ងៃកាច ឬ ថ្ងៃមិនល្អនៃឆ្នាំថ្មី គេត្រូវបន្ថែមថ្ងៃចូលឆ្នាំមកខាងមុខមួយថ្ងៃទៀត ដែលធ្វើឲ្យចំនួនចូលឆ្នាំឡើងដល់ បួនថ្ងៃ ដែលថ្ងៃវីរៈវ័នប័តមានដល់ទៅ២ ថ្ងៃ ដែលគេសម្គាល់មួយជាថ្ងៃខ្វាក់ ហើយថ្ងៃចូលឆ្នាំ ជាអតិបរមាមិនអោយហួសពីថ្ងៃទី១៦ ។ មហាសសង្ក្រាន្ត ប្រើរបៀបគន់គូរតាម សុរិយាគតិ មានឈ្មោះថា "សាមញ្ញសង្ក្រាន្ត" (ព្រះអាទិត្យដើរត្រង់ពីលើក្បាលជា សង្ក្រាន្ត)។ មហាសង្ក្រាន្ត ដែលប្រើរបៀបគន់គូរតាមចន្ទគតិ ហៅថា "អាយន្តសង្ក្រាន្ត" (វេលាដែលព្រះអាទិត្យដើរបញ្ឈៀង មិនត្រង់ពីលើ) តម្រាចូលឆ្នាំប្រពៃណីខ្មែរ តែងតែចូលក្រោយប្រទេសថៃមួយថ្ងៃ (ឧទាហរណ៍: សង្ក្រាន្តថៃចូលឆ្នាំថ្ងៃទី១៣ សង្ក្រាន្តខ្មែរ ត្រូវចូលឆ្នាំថ្ងៃទី១៤ ករណីដែលចូលឆ្នាំខ្មែរមានបួនថ្ងៃ ដូចរៀបរាប់ខាងលើ ។[១៨]
| ល.រ | រូបវេទ | ឈ្មោះជា.វេទ | ឈ្មោះជា.ខ្មែរ | ឈ្មោះជា.អង់គ្លេស | រូបភព |
|---|---|---|---|---|---|
| ១ | 
|
សូរិយា Soriya |
អាទិត្យ | Sun | 
|
| ២ | 
|
ចន្ទ្រា Chantrea |
ច័ន្ទ | Moon | 
|
| ៣ | 
|
អង្គារកាឡា Ang Keakala |
អង្គារ | Mars | 
|
| ៤ | 
|
ពុធ្ធា Puthea |
ពុធ | Mercury | 
|
| ៥ | 
|
ព្រហសស្បាទី Brahors Spati |
ព្រហស្បតិ៍ | Jupiter | 
|
| ៦ | 
|
សុក្រា Sokra |
សុក្រ | Venus | 
|
| ៧ | 
|
សានី Sani |
សៅរ៍ | Saturn | 
|
| ៨ | 
|
រាហូ Reahu |
សូរ្យគ្រាស | Sun Eclipse | 
|
| ៩ | 
|
កេទុ Ketu |
ច័ន្ទគ្រាស | Moon Eclipse | 
|
កំណត់ត្រា ពាក្យ សង្ក្រាន្ត[កែប្រែ]
- សិលាចារឹក ប្រាសាទទេពប្រណម K.290 [១៩]
- សិលាចារឹក ប្រាសាទភិមានអាកាស K.291 និយាយពីការ សែនដង្វាយក្នុងឆ្នាំថ្មី [២០]
- សិលាចារឹក ប្រាសាទបឹងមាលា K.989 និយាយពីការ រៀបដង្វាយថ្វាយគ្រូបុរោហិត ក្នុងឆ្នាំថ្មី [២១]
- សិលាចារឹក ភ្នំសណ្ដក ខេត្តព្រះវិហារ K.195 បានចារឹកថា គប្បីរក្សាគ្រឿងដង្វាយដល់ព្រះ ប្រចាំថ្ងៃសង្ក្រាន្ត [២២]
ឯកសារយោង[កែប្រែ]
- ↑ R Govid Vacanānukram bāky thmī Bhnaṃ Beñ : Paṇṇāgā ʺmūṭaerṇ, 1967 the University of Michigan p. 493
- ↑ Bhnaṃ Beñ (1947) Prakratidinkambujā Association Sutharot, Phnom Penh p. 118 OCLC: 23579247, WorldCat's database, the world's largest bibliographic database.
- ↑ "Festivals, Annual Festival - Makar Sankranti (Uttarayan)" swaminarayan.org 2004 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 25 December 2012
Sankranti means the entry of the sun from one zodiac to another.
- ↑ "Makar Sankranti" hinduism.co.za 2010 ដកស្រង់នៅថ្ងៃ 25 December 2012
There are 12 signs of the zodiac. There are 12 Sakrantis as well.
- ↑ ជួន ណាត វចនានុក្រមខ្មែរ (1993) Version 2.0 p.1237
- ↑ Sakar (1993) India Through the Ages Orient BlackSwan p. 116 ISBN 8125015760
- ↑ Monier-Williams, Sanskrit Dictionary, page 311 column 3
- ↑ Félix Gaspard Faraut (1910) Astronomie cambodgienne Imprimerie F.-H. Schneider p. 283 ISBN 1123570023
- ↑ Bhnaṃ beñ (1947) Prakratidin kambujā Association Sutharot Phnom Penh: William J. Gedney, Original from the University of Michigan p. 118
- ↑ ទេពពិទូរ ឈឹម ក្រសេម (1969) រាជពិធីទ្វាទសមាស ការផ្សាយរបស់ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យកម្ពុជា លើកទី៣, ព.ស. 2512 p. 201
- ↑ Prakratidinkambujā Bhnaṃ Beñ : Krumsamāgam nai Aimonīye, Note Mention parallèle de titre ou de responsabilité : Almanach Kampuchea, information: Notice et cote du catalogue de la Bibliothèque nationale de France 1945
- ↑ ទេពពិទូរ ឈឹម ក្រសេម (1960) ព្រះរាជពិធីទ្វាទសមាស ភាគ១, ភាគ២ និងភាគ៣ កិច្ចការនៃក្រុមជំនុំទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរ ពុទ្ធសនបណ្ឌិត្យកម្ពុជា
- ↑ អ្នកស្រី ពេជ្រ សល់ (1966) ពិធីប្រចាំដប់ពីរខែ កិច្ចការនៃក្រុមជំនុំទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរ ពុទ្ធសនបណ្ឌិត្យកម្ពុជា
- ↑ Pich Sal (1966) Bidhi pracam tap bir khae University of California, Berkeley p. 107 ISBN 1012856319
- ↑ Sophon Phan Chhoeng (2005) បុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរ មហាសង្រ្កាន្ត The Orange County Cambodian Buddhist Organization, Inc. Santa Ana, CA p. 137
- ↑ Zhou Daguan A Record of Cambodia: The Land and Its People Translated by Peter Harris Silkworm Books, 2007 p. 184 ISBN 1628401729
- ↑ Editor René de Berval (1952) Asia; Asian quarterly of culture and synthesis, Volume 2 National Library Board SingaporeCS1 maint: Extra text: authors list (link)
- ↑ Q́um Būv (1970) Sūryayātra ḷoeṅ săk-prakratidin Buddhasāsana Paṇḍity, Original from the University of Michigan p. 138
- ↑ Angkor Database.Asia, Tep Pranam temple stone inscription K.290 in (Saka 937 = A.D. 1015) Vibrancy in Stone: Masterpieces of the Danang Museum of Cham Sculpture River Books, 2018 p. 287 ISBN 6167339996
- ↑ Phimeanakas temple stone inscription K.291 Speaking of offerings in the new year in (Saka 832 = A.D. 910) Sachchidanand Sahai The Hindu Temples in Southeast Asia: Their Role in Social, Economic and Political Formations Indian Institute of Advanced Study, 2012 University of Minnesota p. 368 ISBN 8173054282
- ↑ Beng Mealea temple stone inscription K.989 Talk about the New Year's Eve offering to Astrologer of the rules. The University of Minnesota
- ↑ Phnom Sondok in Preah Vihear Province stone inscription K.195 Talk about one should keep the offering to God in the day of Songkran Khmer: History and Treasures of an Ancient Civilization the University of California
