ចូលឆ្នាំខ្មែរ

ចូលឆ្នាំខ្មែរ
មណ្ឌាទេវី
ឈ្មោះ​ផ្លូវការណ៍	សង្ក្រាន្តខ្មែរ
តម្រាទ្វាទសមាស	ពិធីបុណ្យទាំង១២ខែ
ប្រភេទបុណ្យ	បុណ្យចូលឆ្នាំថ្មី
ប្រារព្ធដោយ	ជនជាតិខ្មែរ
រយៈពេល	៣ ថ្ងៃ
ថ្ងៃចាប់ផ្ដើម	១៣ ឬ​ ១៤ រៀងរាល់ខែមេសា
ថ្ងៃបញ្ចប់	១៥ ឬ​ ១៦ រៀងរាល់ខែមេសា
ប្រវត្តិទេវៈកថាចូលឆ្នាំខ្មែរ	ទាក់ទងនិងសាសនា ហិណ្ឌូ និង ពុទ្ធសាសនា
និពន្ធដោយ	លោក ទេពពិទូរ ឈឹម ក្រសេម
ចុះកាលបរិច្ឆេទ	១៩៤៧

ចូលឆ្នាំខ្មែរ (សំស្ក្រឹត: សង្ក្រាន្តខ្មែរ) (អង់គ្លេស: Khmer New Year) គឺជាថ្ងៃចូលឆ្នាំថ្មី ប្រពៃណីជាតិ របស់ប្រជាជនខ្មែរ ដែលកំណត់យក ថ្ងៃទី ១៣ ឬ ១៤ ខែមេសា ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ។ នៅក្នុងភាសា សំស្ក្រឹត ពាក្យចូលឆ្នាំថ្មី មានន័យថា សង្ក្រាន្ត (អង់គ្លេស:Songkrant) ដំណើរ​ឃ្លាត​ចាក​ទី, ការ​ឈាន​ចូល​ដល់, ដំណើរ​ដែល​ព្រះ​អាទិត្យ​ចរ​ណ៍ចូល​ដល់​ទី​​មួយ​ជុំ​រាសីចក្រ គឺ​ដំណើរ​ដែល​ដើម​និង​ចុង​នៃ​រាសី​ចក្រ​ជួប​គ្នា ពេញ​គម្រប​ជា​មួយ​ឆ្នាំ (ដំណើរ​ដាច់​ឆ្នាំ​ចាស់​ផ្លាស់​ឆ្នាំ​ថ្មី) នៃពិធី​ចូល​ឆ្នាំ​ថ្មី ។ នៅក្នុងពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរ ដែលគេកំណត់យកជាថ្ងៃឈប់សំរាក ជួបជុំគ្រួសារ នៅតាមតំបន់ផ្សេងៗ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលសម្រេចប្រមូលភោគផល នៃដំណាំកសិកម្មរបស់ប្រជាជនខ្មែរ ដែលពួកគេហត់នឿយ អស់ពេលពេញមួយឆ្នាំ ។ ចូលឆ្នាំខ្មែរ ស្របគ្នាជាមួយឆ្នាំថ្មីនៃ ប្រទេសមួយចំនួន ដែលប្រារព្ធថ្ងៃចូលឆ្នាំថ្មីរបស់ខ្លួន ក្នុងអំឡុងពេល ពាក់កណ្ដាលខែមេសា ដូចគ្នា មានដូចជា៖ ចូលឆ្នាំថ្មីតាមិល (អង់គ្លេស: Tamil New Year) ផ្នែកខាងត្បូង ប្រទេសឥណ្ឌា និងប្រទេសផ្សេងៗទៀតដូចជា៖ នេប៉ាល់ បង់ក្លាដេស ឡាវ ថៃ និង ចូលឆ្នាំថ្មី ប្រជាជនតៃ ក្នងតំបន់ខេត្តយូណានប្រទេសចិន ។ ចូលឆ្នាំខ្មែរ ក៏មានរឿងព្រេងនិទានទាក់ទងផងដែរ ដែលជាការនិពន្ធពីជនជាតិខ្មែរផ្ទាល់ក្នុងការផ្សារភ្ជាប់ទៅនិងពុទ្ធសាសនា ដែលនិពន្ធនៅឆ្នាំ ១៩៤៧ ដោយលោកឧកញ៉ា ទេពពិទូរ ឈឹម ក្រសេម ដែលលោក ជាស្ថាបនិក បណ្ណាល័យជាតិខ្មែរ ឆ្នាំ ១៩២៥ ជាស្ថាបនិក វិទ្យាស្ថានពុទ្ធសនបណ្ឌិត្យ កម្ពុជា ឆ្នាំ ១៩៣០ ដែលបានចុះផ្សាយពីរឿងព្រេងទេវកថា នេះក្នុងសៀវភៅប្រក្រតិទិនកម្ពុជា ឆ្នាំទី១ ដែលនិយាយពីការភ្នាល់ប្រស្នា ៣ខ រវាងអទិទេព មហាព្រហ្ម (មុខបួន) ជាមួយនិង ធម្មបាលកុមារ ជាអវតា របស់ ព្រះឥន្ទ្រ ដែលនាំយកលទ្ធិវេទ (អង់គ្លេស: Vedas ទៅគោរពបូជា សាសនាព្រះពុទ្ធ វិញ ។

ទំនៀមមុនចូលឆ្នាំ

ចង្កៀមគោម ចូលឆ្នាំខ្មែរ

នៅដើមខែមេសា ដែលត្រូវនិងថ្ងៃទី១ ខែមេសាតែម្ដង ព្រះរាជា ឬ ប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាល ត្រូវរៀបចំពិធី ត្រស្តិសង្ក្រាន្ត (អ.ថ.ត្រស់តិ សង់ក្រានតៈ) ប្រែថាពិធី បញ្ជាន់ឆ្នាំថ្មី មាន​និមន្ត​ព្រះ​ភិក្ខុ​សង្ឃ​រាជ ទាំង 3 គណៈនិកាយ សូត្រ​បាលី​អាដានាដិយ: ​សូត្រ តាំង​ពី​បើកកិច្ចពិធីបញ្ជាន់ឆ្នាំថ្មី រហូតដល់បញ្ចប់ពិធី (សូត្រ​ផ្លាស់​គ្នា), មាន​បាញ់​កាំភ្លើង​ធំ​ៗ​​គ្រប់​ទិស​ធំ​ទាំង ៤ គ្រប់ខេត្តក្រុងស្រុកត្រូវទូងស្គរជ័យ ប្រកាសប្រាប់អស់ទេវតា ទាំង ២១ ច្រក ឲ្យដឹងលឺពីការកាត់ផ្ដាច់ឆ្នាំចាស់នេះ ។ ​មុន​ពេលថ្ងៃចូល​ឆ្នាំមកដល់ ​ប្រជាពលរដ្ឋ​នាំ​គ្នា​ប្រុង​ប្រៀប រក​គ្រឿងដង្វាយសម្រាប់ការសែនព្រេនទទួលទេវតា និងរៀបចំបោសសំអាត តុបតែងផ្ទះ​សម្បែង មានភ្ជួរចង្កៀងគោមរូបផ្កាយយ៉ាងច្រើនលម្អរ ដោយភ្លើងគោម ឬ ភ្លើងអគ្គីសនី ចម្រុះពណ៌ និងមាន ​កាត់​សំលៀក​បំពាក់​ថ្មីៗ​ផង ដើម្បីទទួលយកលាភពរជ័យសិរីសួស្ដី ពីទេវតាឆ្នាំថ្មីនេះ ។

និមិត្តសញ្ញា ចង្កៀមគោមផ្កាយ

និមិត្តសញ្ញា ចង្កៀមគោមផ្កាយ គឺជានិមិត្តសញ្ញាតំណាងឲ្យ តារានិករ នៃផ្កាយនព្វគ្រោះ ទាំង៩ ក្នុងគម្ពីរវេទ នៃព្រហ្មញ្ញសាសនា ដែលហៅថា ចន្ទគតិ (អង់គ្លេស: Lunar Moon Calendar)

ល.រ	រូបវេទ	ឈ្មោះជា.វេទ	ឈ្មោះជា.ខ្មែរ	ឈ្មោះជា.អង់គ្លេស	រូបភព
១		សូរិយា Soriya	អាទិត្យ	Sun
២		ចន្ទ្រា Chantrea	ច័ន្ទ	Moon
៣		អង្គារកាឡា Ang Keakala	អង្គារ	Mars
៤		ពុធ្ធា Puthea	ពុធ	Mercury
៥		ព្រហសស្បាទី Brahors Spati	ព្រហស្បតិ៍	Jupiter
៦		សុក្រា Sokra	សុក្រ	Venus
៧		សានី Sani	សៅរ៍	Saturn
៨		រាហូ Reahu	សូរ្យគ្រាស	Sun Eclipse
៩		កេទុ Ketu	ច័ន្ទគ្រាស	Moon Eclipse

ទំនៀមចូលឆ្នាំខ្មែរ

យោងតាមកំណត់ត្រារាជទូតចិន របស់រាជវង្សយ័ន្ត គឺលោក ចូវតាក្វាន់ (អង់គ្លេស: Zhou Daguan) ដែលមកដល់ចក្រភពខ្មែរ នាសម័យអង្គរ ឆ្នាំ១២៩៦ នៃគ.ស បានសរសេរក្នុងកំណត់ហេតុរបស់លោកថា ចូលឆ្នាំនៃប្រជាជនខ្មែរ ក្នុងតំបន់អង្គរ មានការអុចកាំជ្រួច អបអរសាទរ មានភាពអ៊ូរអរសប្បាយរីករាយណាស់ និងមានភ្ជួរចង្កៀងគោមជាច្រើន ដើម្បីបំភ្លឺតាមដងផ្លូវផងដែរ ក្នុងសៀវភៅ "The Customs of Cambodia".

ទំនៀម​​​​ចូល​ឆ្នាំ​​ខ្មែរប្រព្រឹត្ត​​ទៅ​​ចំនួន ៣ថ្ងៃ ៖

ថ្ងៃដំបូងជាថ្ងៃ មហាសង្ក្រាន្ត, ថ្ងៃទី២ ជាថ្ងៃ វារៈវ័នបត, ថ្ងៃទី៣ ជាថ្ងៃ វារៈឡើងស័ក ។ រីឯការកំណត់ថ្ងៃ ម៉ោង នាទីដែលឆ្នាំចាស់ត្រូវផុតកំណត់ ហើយទេវតាឆ្នាំថ្មីត្រូវចុះមកទទួលតំណែងពីទេវតាឆ្នាំចាស់នោះ គេអាចដឹងបានដោយប្រើក្បួន ហោរាសាស្ត្រខ្មែរ (អង់គ្លេស: Zodiac Khmer) បុរាណ គឺក្បួនមហាសសង្ក្រាន្ត តាមរយៈក្រុមព្រា្មណ៍ បាគូ ប្រចាំនៅក្នុង ព្រះបរមរាជវាំង ។ ចាប់ពីសម័យក្រុងអង្គរមក ប្រទេសខ្មែរប្រើវិធីគិតរាប់ថ្ងៃខែឆ្នាំតាមក្បួនចន្ទគតិ (ដំណើរនៃព្រះចន្ទ) ទើបខ្មែរកំណត់យកខែ មិគសិរ ជាខែចូលឆ្នាំ ដែលត្រូវជាខែទី១ ដែលយោងតាមកំណត់ហេតុរបស់ ចូវតាក្វាន់ (អង់គ្លេស: Zhou Daguan) ដែលត្រូវជាខែមករានៃប្រតិទិនរបស់ ចិន ។ សម័យក្រោយមក ប្រទេសកម្ពុជាបានប្តូរទៅប្រើវិធីគិតរាប់ថ្ងៃខែឆ្នាំតាមក្បួន សុរិយគតិ វិញ (ដំណើរនៃព្រះអាទិត្យ) ដោយសារកម្ពុជាទទួលរងនៅឥទ្ធិពលលោកខាងលិច ដែលប្រទេស បារាំង បានមកដាក់អណានិគមន៍ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលយកតាមប្រតិទិនរបស់អុឺរ៉ុបឈ្មោះ (Gregorian calendar) ។ ដោយសារកម្ពុជា មានរដូវតែពីរគឺ ៖ រដូវប្រាំង និង រដូវវស្សា ពេលនោះហើយដែលកម្ពុជាកំណត់ចូលឆ្នាំក្នុងខែចេត្រ (ខែទី ៤) ព្រោះក្នុងខែនេះ ព្រះអាទិត្យធ្វើដំណើរចេញពី មីនរាសី ចូលទៅកាន់ មេសរាសី អាកាសធាតុក្ដៅជាងខែផ្សេងៗ ដែលជាសញ្ញានៃការបញ្ចប់រដូវប្រាំងក្នុងខែនេះផង ហើយក៏ជាខែប្រមូលទិន្នផលកសិកម្មផងដែរ ។ ថ្ងៃចូលឆ្នាំរមែងត្រូវលើថ្ងៃទី ១៤ នៃខែ មេសា (ខែចែត្រ) រៀងរាល់ឆ្នាំ ប៉ុន្តែបើសិនឆ្នាំថ្មីមានថ្ងៃជាន់គ្នានឹងឆ្នាំចាស់ (ឧ: ថ្ងៃអាទិត្យក្នុងថ្ងៃ ១៤ នៃឆ្នាំចាស់ដូចគ្នា នាឆ្នាំបន្ទាប់) គេត្រូវលើកថ្ងៃចូលឆ្នាំមួយថ្ងៃទៅ (ថ្ងៃទី១៣ វិញ) ប្រការមួយទៀត បើសិនជាថ្ងៃចូលឆ្នាំចំថ្ងៃកាច ឬ ថ្ងៃមិនល្អនៃឆ្នាំថ្មី គេត្រូវបន្ថែមថ្ងៃចូលឆ្នាំមកខាងមុខមួយថ្ងៃទៀត ដែលធ្វើឲ្យចំនួនចូលឆ្នាំឡើងដល់ បួនថ្ងៃ ដែលថ្ងៃវីរៈវ័នប័តមានដល់ទៅ២ ថ្ងៃ ដែលគេសម្គាល់មួយជាថ្ងៃខ្វាក់ ហើយថ្ងៃចូលឆ្នាំ ជាអតិបរមាមិនអោយហួសពីថ្ងៃទី១៦ ។ មហាសសង្ក្រាន្ត ប្រើរបៀបគន់គូរតាម សុរិយាគតិ មានឈ្មោះថា "សាមញ្ញសង្ក្រាន្ត" (ព្រះអាទិត្យដើរត្រង់ពីលើក្បាលជា សង្ក្រាន្ត)។ មហាសង្ក្រាន្ត ដែលប្រើរបៀបគន់គូរតាមចន្ទគតិ ហៅថា "អាយន្តសង្ក្រាន្ត" (វេលាដែលព្រះអាទិត្យដើរបញ្ឈៀង មិនត្រង់ពីលើ) តម្រាចូលឆ្នាំប្រពៃណីខ្មែរ តែងតែចូលក្រោយប្រទេសថៃមួយថ្ងៃ (ឧទាហរណ៍: សង្ក្រាន្តថៃចូលឆ្នាំថ្ងៃទី១៣ សង្ក្រាន្តខ្មែរ ត្រូវចូលឆ្នាំថ្ងៃទី១៤ ករណីដែលចូលឆ្នាំខ្មែរមានបួនថ្ងៃ ដូចរៀបរាប់ខាងលើ ។

មហាសង្ក្រាន្ត

ព្រះសូរិយា នាំព្រះទិត្យមកផ្លាសប្ដូរស័ករាជថ្មីនៅកម្ពុជា

ថ្ងៃទី១ ហៅថា "ថ្ងៃមហាសង្រ្កាន្ត" ជាពាក្យ កម្ចីពីឥណ្ឌា សំស្ក្រឹត (Sankranti)​ Hence, there are 12 Sankranti in a year. ដែលប្រែថា តំណើរចាកចេញរបស់ព្រះអាទិត្យពីមេនរាសី មកគោចរណ៍ តាមទិសខ្សែរកោងតែមួយក្នុងរយៈពេល ១២ខែ ហើយជាពេលវេលាដែលទេវតា (អង់គ្លេស: Devata) ទាំង៧ ដែលលតំណាងឲ្យ ក្រុមផ្កាយ នព្វគ្រោះ នៃភពទាំង៧ក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ ដែលយាងមកដល់ផែនដី ក៏ដូចជាការតំណាងឲ្យថ្ងៃនៃសប្ដាហ៍ផងដែរ ។ ថ្ងៃទីមួយប្រជាពលរដ្ឋ ត្រូវរៀបចំសំណែនសែនព្រេន និងគ្រឿងសក្ការៈបូជា ដូចជា បាយសី ១គូ, ស្លាធម៌ ១គូ, ធូប ៥, ទៀន ៥, ទឹកអប់ ១គូ, ផ្កាភ្ញី, លាជ, ទឹក ១ ផ្តិល និង ភេសជ្ជៈ, នំនែក, ផ្លែឈើគ្រប់មុខ និង ភាក្សាហារទៅតាមទេពធីតានីមួយៗ ដើម្បីកាត់ឆុងនៅឧបពមង្គល និង សុំពរជ័យសេរីសួស្ដី ឬ បួងសួងបំណងប្រាថ្នា ផងដែរ ។

វារៈវ័នបត

ថ្ងៃទី២ ហៅថា "ថ្ងៃវារៈវ័នបត" ជាដំណើរនៃការដង្ហែរព្រះកេស (ក្បាល) កុបិលមហាព្រហ្ម ប្រទក្សិណ ស្របទិសទ្រនិចនាឡិកា ព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុម៉ែរុ (អង់គ្លេស: Mount_Meru) ចំនួន៣ជុំ ចក្រក្រវាឡ ស្មើនិង ៦០នាទី ទើបយាងព្រះកេសបីតា ទៅ​ប្រតិ​ស្ថាន​រក្សាទុក្ខក្នុងរូងភ្នំទឹកកក នាភ្នំកៃឡាស (អង់គ្លេស: Mount Kailash) រួចបូជានូវគ្រឿងទិព្វផ្សេងៗ ចំណែកបុត្រីទាំង៧ របស់កុបិលមហាព្រហ្ម ក៏នាំអស់ទេវតាទាំងមួយសែនកោដិ ទៅស្រង់ទឹកមន្តក្នុងគុហា គន្ធៈមាលី ដែលហូរចេញពីបំពង់កែវនៃមាត់ព្រះគោឧសភារាជ ដើម្បីបន្តកិច្ចនៃពិធីស្រង់ព្រះពុទ្ធអង្គ នាថ្ងៃទី៣ ដែលជាថ្ងៃចុងក្រោយក្នុងពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរ ។

វារៈឡើងស័ក

Zodiac Khmer 1910 From Félix Gaspard Faraut

ថ្ងៃទី៣ ហៅថា "វារៈឡើងស័ក" គឺជាការផ្លាសប្ដូរសករាជថ្មីនៃថ្ងៃ.ខែ.ឆ្នាំ ដែលប្ដូរទាំង ចុល្លសករាជ និង មហាសករាជ ដោយក្បួនគណនា ថ្ងៃចូលឆ្នាំថ្មី និង ថ្ងៃឡើងស័កកម្ពុជាចងក្រងដោយលោក Félix Gaspard Faraut ក្នុងឆ្នាំ 1910 ដោយសៀវភៅនោះមានឈ្មោះថា (Astronomie Cambodgienne) លោកបានរៀនក្បួនតម្រាតារាសាស្ត្រខ្មែរនេះ ពីលោកឧកញ៉ាធិបតី ចាងហ្វាងដួង ។

ល.រ ចំនួនស័ក	១	២	៣	៤	៥	៦	៧	៨	៩	១០
ឈ្មោះនៃស័ក	ឯក​ស័ក	ទោស័ក	ត្រី​ស័ក	ចត្វាស័ក	បញ្ចស័ក	ឆស័ក	សប្តស័ក	អដ្ឋស័ក	នព្វស័ក	សំរឹទ្ធិស័ក

ដើម្បីរាប់ស័ក ថ្ងៃចូលឆ្នាំខ្មែរដឹង គេត្រូវកំណត់យកលេខផលបូក ១ នៃចុល្លសករាជ និង មហាសករាជ ដោយស្មើនិងចំនួនផលបូក ២ ទៅបូកនិងឆ្នាំគ្រឹស្តសករាជ នៃលេខខាងចុង ឧទាហរណ៍ ឆ្នាំ ២០២១ ត្រូវយកលេខខាងចុងគឺ លេខ ១ ទៅបូក និងផលបូក ២ ស្មើលេខ៣ ដោយរាប់ថាត្រីស័ក ដែលជាប្រមាណវិធីងាយបំផុត ក្នុងការរកស័កនៃឆ្នាំខ្មែរ ។

ប្រវត្តិចូលឆ្នាំខ្មែរ

Brahma. Cambodge, province de Battambang, Vat Baset, style de Koh Ker, milieu du 10ème siècle, grès.

ប្រវត្តិរឿងចូលឆ្នាំខ្មែរ ដែលទាក់ទងនិងតំណាលទេវៈកថាដូចតទៅ ៖ មានតំណាលថា នៅដើមនៃភទ្ទកប្បនាសម័យដែលមានព្រះពុទ្ធសាសនាដែលលាយឡំទៅនិងហិណ្ឌូសាសនាមានសេដ្ឋីម្នាក់ដែលជ្រះថ្លា ធ្វើទានគោរពប្រតិបត្តិ នៅព្រះពុទ្ធសាសនា លោកមិនកូននោះទេ លោកបានបួងសួងសុំកូនពីទេវតា។ ក្រោយមកលោកមានកូនប្រុសម្នាក់ឈ្មោះថា "ធម្មបាលកុមារ" ដែលមាននូវចំណេះវិជ្ជាដ៏វិសេស ចេះភាសាសត្វ ​និងបានរៀនចេះចប់គម្ពីរត្រៃវេទតាំងពីអាយុបាន ៧ឆ្នាំ ។ សេដ្ឋីបិតាបានសាងប្រាសាទមួយ នាឆ្នេរទន្លេជាប់ដើមជ្រៃធំមួយ ដែលជាទីលំនៅរបស់បក្សីទាំងពួង ដើម្បីធ្វើការសម្មាធិ និងហាត់រៀន "ធម្មបាលកុមារ"បានក្លាយជាអាចារ្យក្មេងសមែ្តងមង្គលទេសនាផេ្សងៗដល់មនុស្សទាំងពួងផងក្នុងលិទ្ធិវេទ ពុទ្ធសាសនា មហាយាន។ គ្រានោះការសាបព្រោះព្រះពុទ្ធសាសនារបស់ធម្មបាលកុមារបានល្បីរន្ទឺដល់កុបិលមហាព្រហ្ម (អង់គ្លេស Maha Brahma) "ទេវៈមុខ៤" ដែលជាអ្នកសមែ្តងមង្គលដល់មនុស្សទាំងពួងក្នុងលទ្ធិ ព្រហ្មញ្ញសាសនា ។ ពេលនោះកុបិលមហាព្រហ្ម បានប្រមើរមើលហើយឆ្ងល់ថាហេតុអ្វីបានជាព្រះឥន្ទ្រ (អង់គ្លេស: Indra) ទៅចាប់កំណើតជាធម្មបាលកុមារហើយប៊ែរជានាំយកលទ្ធិវេទ(អង់គ្លេស: Vedic) ទៅគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាវិញ!ដើម្បីចង់ផ្ចាញ់ព្រះឥន្ទ្រដែលចាប់កំណើតជាធម្មបាលកុមារ កុបិលមហាព្រហ្មក៏ក្រឡាខ្លួនជា (សមនៈព្រាហ្មណ៍) យាងចុះមកសួរនៅចំនោទប្រស្នា "៣ប្រការ" ដល់ធម្មបាលកុមារ ដោយសន្យាទុកថា បើដោះប្រស្នាបានអត្មាដែលជាសមនៈព្រាហ្មណ៍ នេះបាន អត្មាអញនិងកាត់ក្បាលបូជា ចំពោះធម្មបាលកុមារ តែបើធម្មបាលកុមារដោះប្រស្នានេះមិនរួចទេ អត្មាអញនិងកាត់ក្បាលធម្មបាលកុមារ ដើម្បីបូជាចំពោះព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។ ធម្មបាលកុមារសុំឲ្យពន្យារពេលចំនួន ៧ថៃ្ងសិនដើម្បីគិតប្រស្នា។ លុះកន្លងទៅ ៦ថៃ្ងហើយក៏នៅតែគិតមិនឃើញដឹងខ្លួនថាព្រឹកនេះនឹង ត្រូវស្លាប់ដោយអាជ្ញាកបិលមហាព្រហ្មជាប្រាកដហើយដូចេ្នះ គួរតែរត់ ទៅលាក់ខ្លួន ពួនអាត្មាឲ្យឆ្ងាយប្រសើរជាង។ ការគេចវេសរបស់ធម្មបាលកុមារបានទៅសំរាកនៅដើមត្នោតមួយដែលជាសំបុកសត្វឥន្រី្ទញីឈ្មោលមួយគូ។

• • ឥន្ទ្រីទាំងនោះធ្វើជាជជែកគ្នាថា៖
  • ឥន្ទ្រីញីសួរថា :តើព្រឹកនេះយើងបានអាហារអ្វីស៊ី?
  • ឥន្រី្ទឈ្មោលឆ្លើយថា : យើងនឹងស៊ីសាច់ធម្មបាលកុមារ ដែលត្រូវកបិលមហាព្រហ្មសម្លាប់ ព្រោះដោះប្រស្នាមិនរួច។
  • ឥន្រី្ទញីសួរថា ប្រស្នានោះដូចមេ្តច ?
  • ឥន្រី្ទឈ្មោលឆ្លើយថា : តើវេលាព្រឹកសិរីសួសី្តស្ថិតនៅត្រង់ណានៃមនុស្ស ?

"ប្រស្នាទី១ ត្រូវឆ្លើយថា នៅមុខ"ហេតុនេះទើបមនុស្សទាំងឡាយត្រូវយកទឹកលប់មុខ ដើម្បីជាមង្គលពេលព្រឹក។​

• • ឥន្ទ្រីឈ្មោលបន្ត តើថៃ្ងត្រង់សិរីសួស្ដីស្ថិតនៅត្រង់ណា នៃមនុស្ស? "ប្រស្នាទី២ ត្រូវឆ្លើយថា នៅដើមទ្រូង" ដែលហេតុនោះពេលថ្ងៃត្រង់ក្ដៅខ្លាំងទើបមនុស្សត្រូវយកទឹកលាងទ្រូងដើម្បីជាមង្គលពេលថ្ងៃ។
  • ឥន្ទ្រីឈ្មោលបន្តទៀត តើវេលាព្រលប់ចូលដេកសិរីសួស្ដីស្ថិតនៅត្រង់ណា នៃមនុស្ស? "ប្រស្នាទី៣ ត្រូវឆ្លើយថា នៅជើងហេតុនេះ ទើបមនុស្សទាំងឡាយត្រូវយកទឹកលាងជើងមុននិងចូលដេកដើម្បីជាមង្គលពេលយប់ព្រលប់។

ធម្មបាលកុមារបានលឺដូចេ្នះមានចិត្តសប្បាយរីករាយយ៉ាងខ្លាំង ក៏ត្រឡប់ទៅអាស្រមវិញដើម្បីដោះប្រស្នានៅថៃ្ងទី៧ជាថ្ងៃចុងក្រោយដែលជាថ្ងៃអាទិត្យ។ ក្រោយមកធម្មបាលកុមារបានឆ្លើយដោះស្រាយប្រស្នានោះរួចពីសមនៈព្រាហ្មណ៍មនោះ ព្រាហ្មណ៍នោះ ក៏សុខចិត្តចាញ់និងកាត់ក្បាលដើម្បីបូជា ។ ព្រាហ្មណ៍នោះមុននិងកាត់ក្បាលបានក្រឡាខ្លួនជា កុបិលមហាព្រហ្មវិញ រួចហៅបុត្រីខ្លួនទាំង៧អង្គ មកប្រាប់ថា ឥឡូវបិតាត្រូវកាត់ក្បាលបូជាចំពោះធម្មបាលកុមារ ដែលចាញ់ភ្នាល់ប្រស្នានោះ តែបើដាក់ក្បាលបិតានៅលើផែនដី ក៏នឹងកើតជាភ្លើងឆេះទាំងលោកធាតុ ហើយបើបោះទៅលើអាកាសនិងគ្មានភ្លៀងរាំងស្ងួត បើចោលក្នុងមហាសមុទ្រទឹកនិងរីងស្ងួតហួតអស់ ចូលបុត្រីយកក្បាលបិតាតម្កល់នារូងភ្នំកៃឡា (អង់គ្លេស: Mount Kailas) ដូចេ្នះសូមបុត្រីទាំង៧ យកពានមកទទួលក្បាលរបស់បិតា បណ្ដាំចប់ហើយ កុបិលមហាព្រហ្មក៏កាត់ក្បាលហុច ទៅឲ្យ នាងទុង្សាទេវីដែលជាកូនច្បង ។ នាង ទុង្សាទេវី ក៏យកពានមាសទៅទទួលក្បាលបិតា ហើយហោះ ហែរប្រទក្សិណភ្នំព្រះសុម៉ែរុរាជតាមផ្លូវព្រះអាទិត្យចរ គំរប់ ៦០នាទី ហើយក៏ដង្ហែរព្រះសិរសាបិតា ទៅប្រតិស្ឋានទុក ក្នុងមណ្ឌលនៅក្នុងគុហាគន្ធៈមាលី នាភ្នំនៃភំ្នកៃឡាស រួចបូជានៅគឿ្រងទិព្វផេ្សងៗ រួចក៏ជុំនំអស់ទេវតា និងទេពនិករ (Teravada) នៃលទ្ធិវេទ (អង់គ្លេស: Ved) ទាំងមួយសែនកោដិទៅស្រង់ទឹក អនន់តៈ មហាស្រះ ដែលមានទឹកហូរចេញពីបំពង់ថ្មកែវ នៃមាត់ ព្រះគោឧសភារាជ ដែលជាយាន្តជំនិះរបស់ព្រះឥសូរ្យ ដើម្បីនាំយកទឹកនោះទៅស្រង់ព្រះពុទ្ធអង្គ ដោយសារតែការភ្នាល់ប្រស្នារបស់ព្រះបិតា ដាក់ជាកាគោរពបូជា ពុទ្ធសាសនា ។ ព្រះពិស្ណុការ ដែលជាបុត្រ កុបិលមហាព្រហ្ម ដែលជាព្រះវិស្វៈកម្មទេវបុត្រ ជាជាងវិស្វករ នៃឋានសួគ៌ ក៏​និមិត្ត​រោង​ទិព្វធ្វើពី​កែវ ៧ ​ប្រការ ឈ្មោះ​ថា "ភៈគៈវតីសភា" ឲ្យ​ជា​ទីប្រជុំ​នៃ​ទេវតា ដើម្បីធ្វើពិធីស្រង់ព្រះពុទ្ធអង្គ ។ លុះ​ដល់​គម្រប់ ១ឆ្នាំជា សង្ក្រាន្ត ​នាង​ទេវតា​ទាំង ៧ អង្គ ​ក៏​ផ្លាស់​វេនគ្នា មក​អញ្ជើញ ព្រះសិរ​សាកុបិល​មហា​ព្រហ្ម ដែលរក្សាទុកក្នុងរូងភ្នំទឹកកកនាភ្នំកៃឡាស ខេត្តហេមពាន នាំចេញមកដំកល់លើពានមាសហោះហើរប្រទក្សិណ ភ្នំព្រះសុម៉ែរុ (អង់គ្លេស: Mount Meru) ចំនួន ៦០នាទី ទើបយាងត្រឡប់ទៅដំកល់ទុក ព្រះសិរសា បិតា នៅកន្លែងដើមវិញ រួច​​ត្រឡប់ទៅស្ថានទេវលោកវិញ ។

ទេវតាសង្ក្រាន្តទាំង៧ សម្ដែងកិរិយា

• បេីចេញហែរនៅវេលាព្រឹកព្រលឹម ដល់ថ្ងៃត្រង់ (ទ្រង់ឈរ) មិនកាន់ខ្សែរបង្ហៀរ ៦ : ០០ ព្រឹក > ១២ : ០០ ថ្ងៃត្រង់
• បេីចេញហែរវេលាថ្ងៃត្រង់ ទល់នឹងព្រលប់ (ទ្រង់អង្គុយពាក់ឆៀង) ១២ : ០០ ថ្ងៃត្រង់ > ៦ : ០០ ល្ងាច
• បើចេញហែរនៅវេលាព្រលប់ ទៅទល់អធ្រាត្រ (ទ្រង់ផ្ទំបេីកព្រះនេត្រ) ៦ : ០០ ល្ងាច > ១២ : ០០ អាធ្រាត
• បេីចេញហែរនៅវេលាអធ្រាត្រ ទៅទល់ភ្លឺ (ទ្រង់ផ្ទំបិទព្រះនេត្រ) ១២ : ០០ រំលងអាធ្រាត > ៦ : ០០ ព្រឹក

ដកស្រង់ពីសៀវភៅព្រះរាជពិធីទ្វាទសមាស ឆ្នាំ ១៩៦០ ​

ឈ្មោះទេវតាសង្ក្រាន្តទាំង ៧ និង គ្រឿងអាភរណៈ

ថ្ងៃតំណាង និង អម្ពរពស្ត្រា ពណ៌	ព្រះនាម	ផ្ការសៀតត្រចៀក	គ្រឿងភារណៈអលង្ការត្បូង	ភក្សាហារ	គ្រឿងសាស្ត្រាវុធក្នុង ព្រះហស្ត	យាន្តជំនិះ ជាសំស្ក្រឹត
ថ្ងៃអាទិត្យ ពណ៌ក្រហម	ទុង្សាទេវី	សៀតផ្កាទទឹម	ប្រដាប់កែវ បទុមរាគ ត្បូងទទឹម (Ruby)	សោយផ្លែឧទុម្ពរ (ផ្លែល្វា)	ឆ្វេង-ខ្យងស័ង្ខ | ស្តាំ-កងចក្រ	ឥន្ទ្រីនុ गरुड़ (គ្រុឌ)
ថ្ងៃច័ន្ទ ពណ៌លឿងទុំ	គោរាគៈទេវី	សៀតផ្កាអង្គាបុស្ប	គ្រឿងប្រដាប់មុក្ដា (គជ់ខ្យង - Pearl)	សោយតេលំ तैल (ប្រេងល្ង ឬ ប្រេងសណ្ដែក)	ស្តាំព្រះខ័ន ឆ្វេងឈើច្រត់	ពាហនៈ វ្យាគ្រៈ व्याघ्र (ខ្លាធំ)
ថ្ងៃអង្គារ ពណ៌ស្វាយ	រាក្យៈសាទេវី	សៀតផ្កាឈូក	គ្រឿងប្រដាប់មោរា (ត្បូងសមុទ្រ​ - Coral)	សោយលោហិត (ឈាម)	ស្តាំត្រីសូល៍ ឆ្វេងធ្នូ	ពាហនៈ អស្សតរ अश्व (សេះ)
ថ្ងៃពុធ ពណ៌សុីលៀប	មណ្ឌាទេវី	សៀតផ្កាចំប៉ា ឬ ផ្កាចំបុី	ប្រដាប់ កែវពិទូរ្យ (ត្បូងភ្នែកឆ្មា) (Cat'S Eye Gem)	សោយទឹកដោះសប្បិ (ទឹកដោះថ្លា)	ស្តាំម្ជុល ឆ្វេងឈើច្រត់	ពាហនៈ គទ្រភៈ गर्दभ (សត្វលា)
ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ពណ៌បៃតង	កិរិណីទេវី	សៀតផ្កាមណ្ឌា (ផ្កាមន្ទារ)	គ្រឿងប្រដាប់មរកត (ត្បូងពណ៌បៃតង - Emerald)	សោយសណ្ដែក ល្ង	ស្តាំកង្វេរដំរី ឆ្វេងកាំភ្លើង ឬ វិជ្រៈ	ពាហនៈ គុជ្សា​ कुञ्चर (ដំរី)
ថ្ងៃសុក្រ ពណ៌ខៀវ	កិមិរ៉ាទេវី	សៀតផ្កាចង្កុលណី (ផ្ការំចង់)	គ្រឿងប្រដាប់បុស្បរាគ័ម புஷ்பராகம் (ត្បូងពណ៌លឿង - Topaz)	សោយចេកណាំវ៉ា	ស្តាំព្រះខ័ន ឆ្វេង ពិណ	ពាហនៈ មហឹសា महिष (ក្របី)
ថ្ងៃសៅរ៍ ពណ៌ព្រីងទុំ	មហោទរាទេវី	សៀតផ្កាត្រកៀត (ផ្កាកំប្លោក)	គ្រឿងប្រដាប់នីលវត័ន៍ (ត្បូងកណ្ដៀង - Sapphire)	សោយសាច់ទ្រាយ ពពួក ក្ដាន់ ឈ្លូស	ស្តាំកងចក្រ ឆ្វេងត្រីសូល៍	ពាហនៈ មយូរ៉ា मयूर (ក្ងោក)

អត្ថន័យនៃសំលៀកបំពាក់ ពណ៌មង្គលប្រចាំថ្ងៃ នៃសប្ដាហ៍របស់កម្ពុជា - Cambodia Seven Color Glory Meaning

អត្ថន័យនៃសំលៀកបំពាក់ ពណ៌មង្គលប្រចាំថ្ងៃ នៃសប្ដាហ៍របស់កម្ពុជា គឺតំណាងឲ្យពណ៌នៃការ សម្មាធិ (អង់គ្លេស: Samadhi) ជាពណ៌នៃ ធាតុសីល សម្មាធិ បញ្ញា ត្រូវរក្សាសីលអោយបរិសុទ្ធដើម្បីអោយ​ចិត្តស្ងប់, វេលាណាចិត្តស្ងប់​ក៏កើតសម្មាធិ​ពេលយើងរក្សានូវសម្មាធិនោះបានល្អហើយ​បញ្ញាក៏កើតឡើង ។ ធ្វើអោយ​យើងបានស្គាល់​ភាពពិតរបស់ធម្មជាតិ​នៃចិត្ត។ ​

• ថ្ងៃអាទិត្យ      (Red) ពណ៌ក្រហម តំណាងអោយថ្ងៃវីរៈភាព ភាពអង់អាចក្លាហាន ។
• ថ្ងៃច័ន្ទ      (Orange) ពណ៌លឿងទុំ តំណាងអោយថ្ងៃសមនោស ភាពរីករាយ ។
• ថ្ងៃអង្គារ      (Purple) ពណ៌ស្វាយ តំណាងអោយថ្ងៃអាថ៍កំបាំង ភាពជឿជាក់លើខ្លួនឯង ។

​​* ថ្ងៃពុធ      (Olive) ​ពណ៌សុីលៀប តំណាងអោយថ្ងៃសុទិដ្ឋិនិយម ភាពជាអ្នកដឹកនាំ ។

• ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍      (Green) ពណ៌បៃតង តំណាងអោយថ្ងៃវិនិច្ឆ័យ ​ភាពរីកចម្រើនរុងរឿង ។
• ថ្ងៃសុក្រ      (Blue) ពណ៌ខៀវ តំណាងអោយថ្ងៃប្ដេជ្ញាចិត្ត ភាពអំណត់ព្យយាម ។
• ថ្ងៃសៅរ៍      (Persian Plum) ពណ៌ព្រីងទុំ តំណាងអោយថ្ងៃរាក់ទាក់ ​ភាពប្រាកដនិយម ។

គណនាម៉ោងចូលឆ្នាំ និង ថ្ងៃចូលឆ្នាំ

ដើម្បីគណនាម៉ោងចូលឆ្នាំ និង ថ្ងៃចូលឆ្នាំ គេត្រូវគណនារក មធ្យមព្រះអាទិត្យ និង ដំណើរព្រះអាទិត្យ បន្ទាប់មកគេត្រូវគណនាថ្ងៃវ័នបត បន្ទាប់មកចុងក្រោយគេត្រូវ គណនាម៉ោងចូលឆ្នាំ និង ថ្ងៃចូលឆ្នាំ។ មធ្យមព្រះអាទិត្យ និង ដំណើរព្រះអាទិត្យ ត្រូវគណនាជាអនុគមន៍នៃចំនួនថ្ងៃហៅថា សុទិន ដែលរាប់ពីពេលថ្ងៃឡើងស័កមក ចំពោះមួយឆ្នាំ មាន៣៦៥ ថ្ងៃ ដូចនេះ សុតិន សម្រាប់ថ្ងៃចូលឆ្នាំមានតែ ៣៦៣ ថ្ងៃប៉ុនណោះ ក្នុងករណីថ្ងៃវ័នបតមានតែ ១ថ្ងៃ ។

គណនាមធ្យមព្រះអាទិត្យ
តាង S₀= សុទិន ជាចំនួ​នថ្ងៃបន្ទាប់នៃថ្ងៃឡើងស័កឆ្នាំចាស់ មានដល់ថ្ងៃដែលយើងចង់គណនារកមធ្យមព្រះអាទិត្យ
800S₀ + K_R0 = 24350R_M + R₃; 0 ≤ R₃ < 24350
R₃ = 811A_M + R₄, 0 ≤ R₄ < 811
R₄ = 14L₁ + R₅; 0 ≤ R₄ < 14
L_M = L₁ -3
មធ្យមព្រះអាទិត្យ = រាសី R_M អង្សា​ A_M លិប្ដា L_M
ដែល K_R0 ជា Kromathopol របស់ឆ្នាំចាស់
មួយរាសី = ៣០អង្សា ​១អង្សា = ៦០លិប្ដា ។​​

ម៉ោងចូលឆ្នាំ ឬ ម៉ោងទទួលទេវតា = {24hr 0min}-{0hr(លិប្ដាx24)min} យើងមាន សុទិន ​៣៦៣ ថ្ងៃ មានដំណើរព្រះអាទិត្យ ​= R.0-A.0-L.37 យើងមាន 37 លិប្ដា = 37 x 24 min = 888 min = 14 hr.48 min ដោយចំនួនខ្លះនៃថ្ងៃ វ័នបត គឹអាចមានរហូតដល់ ២ថ្ងៃបើសិនជារង្វាស់ក្នុងមួយឆ្នាំ ស្មើនិង ៣៦៦ ថ្ងៃ ។

	R	A	L
មធ្យមព្រះអាទិត្យ	11	28	26
+ ផល	0	2	11
ដំណើរព្រះអាទិត្យ	11	30	37
	12	0	37
	0	0	37

គណនា ហារគុណ
Harkun = ⌊(be_year x 292207 + 499) / 800⌋ + 4

កំណត់ត្រា ពាក្យ សង្ក្រាន្ត

• សិលាចារឹក ប្រាសាទទេពប្រណម K.290 ​
• សិលាចារឹក ប្រាសាទភិមានអាកាស K.291 និយាយពីការ សែនដង្វាយក្នុងឆ្នាំថ្មី ​
• សិលាចារឹក ប្រាសាទបឹងមាលា K.989 និយាយពីការ រៀបដង្វាយថ្វាយគ្រូបុរោហិត ក្នុងឆ្នាំថ្មី ​
• សិលាចារឹក ភ្នំសណ្ដក ខេត្តព្រះវិហារ K.195 បានចារឹកថា គប្បីរក្សាគ្រឿងដង្វាយដល់ព្រះ ប្រចាំថ្ងៃសង្ក្រាន្ត ​