យេម៉ែន

ពីវិគីភីឌា
សាធារណរដ្ឋយេម៉ែន
ٱلْجُمْهُورِيَّةُ ٱلْيَمَنِيَّةُ (ភាសាអារ៉ាប់)
ទង់ជាតិ យេម៉ែន
ទង់ជាតិ
វរលញ្ឆករយេម៉ែន
វរលញ្ឆករ
បាវចនា
ٱللَّهُ، ٱلْوَطَنُ، ٱلثَوْرَةُ، ٱلْوَحْدَةُ
Allāh, al-Waṭan, ath-Thawrah, al-Waḥdah
“ព្រះ, ប្រទេស, បដិវត្តន៍, សាមគ្គី”
ភ្លេងជាតិ
"សហសាធារណរដ្ឋ"
(អារ៉ាប់الجمهورية المتحدة‎)
Yemen (orthographic projection).svg
ស្ថានភាព{{#if: | |
ធានី
និង ទីក្រុងធំបំផុត
សាណា[n ២]
Coordinates: 15°20′54″N 44°12′23″E / 15.34833°N 44.20639°E / 15.34833; 44.20639
ធានីនិរទេសអេដេន[n ៣]
ភាសាផ្លូវការអារ៉ាប់[៣]
ក្រុមជនជាតិ
សាសនា
៩៩% ឥស្លាមសាសនា
១% រួមទាំងហិណ្ឌូសាសនា, គ្រិស្តសាសនា និងសាសនាផ្សេងទៀត
រដ្ឋាភិបាលរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្នឯកតា
រ៉ាសាដ អាល់-អាលីមី (ជម្លោះ)[n ៤]
ម៉ាអ៊ីន អាប់ឌុលម៉ាលិក សាអ៊ីដ (ជម្លោះ)[n ៥]
នីតិបញ្ញត្តិសភា
ក្រុមប្រឹក្សាស៊ូរ៉ា
សភាតំណាងរាស្រ្ត
ស្ថាបនា
សាធារណរដ្ឋអារ៉ាប់យេម៉ែនត្រូវបានបង្កើតឡើង
២៦ កញ្ញា ១៩៦២
- ឯករាជ្យភាពរបស់យេម៉ែនខាងត្បូងb

៣០ វិច្ឆិកា ១៩៦៧
២២ ឧសភា ១៩៩០
១៦ ឧសភា ១៩៩១
ក្រឡាផ្ទៃ
- ផ្ទៃសរុប
 គ.ម   (ទី ៤៩)
- ផ្ទៃទឹក (%)
ធ្វេសប្រហែស
ប្រជាជន
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២១)
៣០,៤៩១,០០០ (ទី ៤៨)
- ជំរឿន (ឆ្នាំ ២០០៤)
១៩,៦៨៥,០០០[៦]
៤៤.៧ នាក់/គ.ម   (ទី ១៦០)
GDP (PPP)ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២២)
- សរុប
decrease ៦៥.៦០៣ ពាន់លានដុល្លារ[៧] (ទី ១១១)
- ក្នុងម្នាក់
២,០៧៨ ដុល្លារ[៧] (ទី ២១៣)
GDP (ចារឹក)ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២២)
- សរុប
decrease ២៨.១៣៤ ពាន់លានដុល្លារ[៧] (ទី ១១១)
- ក្នុងម្នាក់
៨៩១ ដុល្លារ[៧] (ទី ១៩៥)
ជីនី (២០១៤)៣៦.៧[៨]
មធ្យម
HDI (២០១៩)increase ០.៤៧០[៩]
ទាប · ទី ១៧៩
រូបិយវត្ថុរីអាល់យេម៉ែន (YER)
ល្វែងម៉ោងUTC+៣ (ម.ស.អ.)
ទិសបើកបរស្ដាំ[១០]
កូដហៅទូរស័ព្ទ+៩៦៧
កូដ ISO 3166YE
ដែនកម្រិតខ្ពស់.ye, اليمن.


ប្រទេសយេម៉ែន (អារ៉ាប់ٱلْيَمَن‎), ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋយេម៉ែន (អារ៉ាប់ٱلْجُمْهُورِيَّةُ ٱلْيَمَنِيَّةُ‎) គឺជាប្រទេសនៅអាស៊ីខាងលិច នៅចុងខាងត្បូងនៃឧបទ្វីបអារ៉ាប់ មានព្រំប្រទល់ខាងជើងអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងអូម៉ង់ទៅភាគឦសាន ហើយចែករំលែកព្រំដែនសមុទ្រជាមួយអេរីទ្រា ជីប៊ូទី និងសូម៉ាលី ជារដ្ឋអធិបតេយ្យភាពរបស់អារ៉ាប់ធំជាងគេទីពីរនៅក្នុងឧបទ្វីប កាន់កាប់ ៥៥៥,០០០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ (២១៤,០០០ ម៉ាយការ៉េ) រសមុទ្រលាតសន្ធឹងប្រហែល ២,០០០ គីឡូម៉ែត្រ (១,២០០ ម៉ាយ)[១១] រដ្ឋធានីដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ប្រទេសយេម៉ែន និងជាទីក្រុងធំបំផុតគឺទីក្រុងសាណា គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០២១ ចំនួនប្រជាជននៃប្រទេសនេះត្រូវបានគេប៉ាន់ស្មានថាមានចំនួន ៣០,៤៩១,០០០ នាក់

នៅសម័យបុរាណ យេម៉ែនគឺជាផ្ទះរបស់ពួកសាបាអ៊ីន[១២][១៣][១៤] រដ្ឋពាណិជ្ជកម្មដែលរួមបញ្ចូលផ្នែកខ្លះនៃប្រទេសអេត្យូពី និងអេរីទ្រាសម័យទំនើប ក្រោយមកនៅឆ្នាំ ២៧៥ CE ព្រះរាជាណាចក្រហ៊ីមយ៉ារីតត្រូវបានជះឥទ្ធិពលដោយសាសនាយូដា[១៥] គ្រិស្តសាសនាបានមកដល់សតវត្សទីបួន សាសនាឥស្លាមបានរីករាលដាលយ៉ាងឆាប់រហ័សនៅសតវត្សទីប្រាំពីរ ហើយ​កងទ័ព​យេម៉ែន​មាន​សារៈ​សំខាន់​ក្នុង​ការ​ដណ្តើម​យក​រដ្ឋ​ឥស្លាម​ដំបូង[១៦] រាជវង្ស​ជាច្រើន​បាន​កើត​ឡើង​នៅ​សតវត្ស​ទី ៩ ដល់​ទី ១៦ ដូចជារាជវង្សរ៉ាស៊ូលីដ[១៧] ប្រទេសនេះត្រូវបានបែងចែករវាងចក្រភពអូតូម៉ង់ និងចក្រភពប៊្រីទីសក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៨០០ លទ្ធិហ្សាយឌីនៃព្រះរាជអាណាចក្រមូតាវ៉ាក់គីឡាយត៍យេម៉ែនត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ក្រោយ​សង្គ្រាម​លោក​លើក​ទី​១ មុន​ពេល​បង្កើត​សាធារណរដ្ឋ​អារ៉ាប់​យេម៉ែន​ក្នុង​ឆ្នាំ ១៩៦២ យេម៉ែនខាងត្បូងនៅតែជាអាណាព្យាបាលរបស់អង់គ្លេសក្នុងនាមជាអាណាព្យាបាលអេដេន រហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៦៧ នៅពេលដែលវាបានក្លាយជារដ្ឋឯករាជ្យ ហើយក្រោយមក រដ្ឋម៉ាក្ស-លេនីននិយម រដ្ឋ​យេម៉ែន​ទាំង​ពីរ​បាន​រួបរួម​គ្នា​បង្កើត​សាធារណរដ្ឋ​យេម៉ែន​ទំនើបក្នុងឆ្នាំ ១៩៩០ លោកប្រធានាធិបតី អាលី អាប់ឌុលឡោះ សាឡេ ជា​ប្រធានាធិបតី​ដំបូង​គេ​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​ថ្មី​រហូត​ដល់​លាលែង​ពី​តំណែង​ក្នុង​ឆ្នាំ ២០១២ បន្ទាប់ពីនិទាឃរដូវអារ៉ាប់[១៨][១៩]

ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០១១ មក យេម៉ែន​បាន​ធ្លាក់​ក្នុង​ស្ថានភាព​វិបត្តិ​នយោបាយ​ដោយ​ផ្តើម​ចេញ​ពី​ការ​តវ៉ា​តាម​ផ្លូវ​ប្រឆាំង​នឹង​ភាព​ក្រីក្រ ភាពអត់ការងារធ្វើ អំពើពុករលួយ និងប្រធានាធិបតី ផែនការរបស់លោកសាឡេហ៍ដើម្បីធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់យេម៉ែន និងលុបបំបាត់ការកំណត់អាណត្តិប្រធានាធិបតី[២០] ប្រធានាធិបតីសាឡេហ៍បានចុះចេញពីតំណែង ហើយអំណាចនៃប្រធានាធិបតីត្រូវបានផ្ទេរទៅលោកអាប់ដ្រាប៊ូ ម៉ង់ស៊ូរ ហាឌី ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ប្រទេសនេះបានស្ថិតក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិល (រួម​ជាមួយ​អន្តរាគមន៍​យោធា​ដឹកនាំ​ដោយ​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ដែល​មាន​បំណង​ស្ដារ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោកហាឌី) ជាមួយនឹងអង្គភាពរដ្ឋប្រូតូមួយចំនួនដែលទាមទារឱ្យប្រទេសយេម៉ែន៖ គណៈរដ្ឋមន្ត្រីយេម៉ែន/ក្រុមប្រឹក្សាដឹកនាំប្រធានាធិបតី, ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានយោបាយ, និងក្រុមប្រឹក្សាអន្តរកាលខាងត្បូង[២១][២២][២៣][២៤][២៥] យ៉ាងហោចណាស់ជនស៊ីវិល និងអ្នកប្រយុទ្ធចំនួន ៥៦,០០០ នាក់ត្រូវបានសម្លាប់នៅក្នុងអំពើហិង្សាប្រដាប់អាវុធនៅក្នុងប្រទេសយេម៉ែនចាប់តាំងពីខែមករាឆ្នាំ ២០១៦[២៦] សង្គ្រាម​បាន​បណ្តាល​ឱ្យ​មាន​ទុរ្ភិក្ស​ប៉ះពាល់​ដល់​មនុស្ស​១៧​លាន​នាក់[២៧] កង្វះ​ទឹក​ស្អាត​មាន​សុវត្ថិភាព បង្កឡើង​ដោយ​ទឹក​ដែល​ហៀរ​ចេញនិងការបំផ្លិចបំផ្លាញហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទឹករបស់ប្រទេស ក៏បណ្តាលឱ្យធំបំផុត ជំងឺអាសន្នរោគរីករាលដាលលឿនបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រទំនើបជាមួយនឹងចំនួនករណីសង្ស័យលើសពី ៩៩៤,៧៥១[២៨][២៩] មនុស្សជាង ២,២២៦ នាក់បានស្លាប់ចាប់តាំងពីការផ្ទុះឡើងបានចាប់ផ្តើមរីករាលដាលយ៉ាងឆាប់រហ័សនៅចុងខែមេសាឆ្នាំ ២០១៧[២៩][៣០] វិបត្តិមនុស្សធម៌ដែលកំពុងបន្ត និងជម្លោះ​បាន​ទទួល​ការ​រិះគន់​យ៉ាង​ទូលំ​ទូលាយ​ចំពោះ​ការ​មាន​ឥទ្ធិពល​កាន់​តែ​អាក្រក់​ទៅលើស្ថានភាពមនុស្សធម៌របស់យេម៉ែន ដែលអ្នកខ្លះនិយាយថាបានឈានដល់កម្រិតនៃ "គ្រោះមហន្តរាយមនុស្សធម៌"[៣១] ហើយ​អ្នក​ខ្លះ​ថែម​ទាំង​ដាក់​ស្លាក​ថា​ជា​អំពើរបប​ប្រល័យ​ពូជសាសន៍[៣២][៣៣][៣៤] បានធ្វើឱ្យស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សរបស់ប្រទេសនេះកាន់តែអាក្រក់រួចទៅហើយ

យេម៉ែន​ជា​សមាជិក​នៃ​សម្ព័ន្ធ​អារ៉ាប់ អង្គការសហប្រជាជាតិ ចលនាមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធនិងអង្គការសហប្រតិបត្តិការឥស្លាម ជាកម្មសិទ្ធិរបស់ក្រុមប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍តិចតួច[៣៥] សំដៅទៅលើការរាំងស្ទះរចនាសម្ព័ន្ធធ្ងន់ធ្ងរជាច្រើនរបស់ខ្លួនចំពោះការអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាព[៣៦] នៅឆ្នាំ ២០១៩ អង្គការសហប្រជាជាតិបានរាយការណ៍ថាប្រទេសយេម៉ែនគឺជាប្រទេសដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេដែលត្រូវការជំនួយមនុស្សធម៌ ប្រហែល ២៤ លាននាក់ ឬ ៨៥% របស់ប្រជាជនរបស់ខ្លួន[៣៧] គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០២០ ប្រទេសនេះត្រូវបានដាក់ខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងសន្ទស្សន៍រដ្ឋផុយស្រួយ[៣៨] អាក្រក់បំផុតទីពីរនៅក្នុងសន្ទស្សន៍ភាពអត់ឃ្លានសកល លើសតែដោយសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្តាល[៣៨] និងមានសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្សទាបបំផុតក្នុងចំណោមប្រទេសមិនមែនអាហ្វ្រិកទាំងអស់

កំណត់ចំណាំ[កែប្រែ]

  1. ជម្លោះរវាងក្រុមប្រឹក្សាដឹកនាំប្រធានាធិបតី, ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានយោបាយ,​ និងក្រុមប្រឹក្សាអន្តរកាលខាងត្បូង
  2. រាជធានីធម្មនុញ្ញក្រោមការគ្រប់គ្រងឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានយោបាយ
  3. ទាមទារដោយ ក្រុមប្រឹក្សាដឹកនាំប្រធានាធិបតី ជារាជធានីបណ្តោះអាសន្ន[១][២]
  4. ជម្លោះរវាងលោករ៉ាសាដ អាល់-អាលីមី (ក្រុមប្រឹក្សាដឹកនាំប្រធានាធិបតី)[៤] និងលោកម៉ាឌី អាល់-ម៉ាសាត (ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានយោបាយ)
  5. ជម្លោះរវាងលោកម៉ាអ៊ីន អាប់ឌុលម៉ាលិក សាអ៊ីដ (ក្រុមប្រឹក្សាដឹកនាំប្រធានាធិបតី) និងអាប់ឌែល-អាហ្ស៊ីស ប៊ីន ហាប់ទូរ (ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានយោបាយ)

ឯកសារយោង[កែប្រែ]

  1. New Yemeni government starts its work from Aden TheArabWeekly
  2. EU Ambassadors to Visit Yemeni Interim Capital, Aden (Mussed) Asharq Al-Awsat
  3. Yemen's Constitution of 1991 with Amendments through 2015 Constitute Project
  4. Ghobari, Mohamed (7 April 2022). "Yemen president sacks deputy, delegates presidential powers to council". Reuters (Aden). https://www.reuters.com/world/middle-east/yemen-president-relieves-deputy-his-post-2022-04-07/. "With this declaration a Presidential Leadership Council shall be established to complete the implementation of the tasks of the transitional period. I irreversibly delegate to the Presidential Leadership Council my full powers in accordance with the constitution and the Gulf Initiative and its executive mechanism." 
  5. IAEA's support to animal health services in Yemen IAEA Archived from the original on 15 មេសា 2021
  6. Statistical Yearbook 2011. Central Statistical Organisation Archived from the original on 9 តុលា 2012
  7. ៧,០ ៧,១ ៧,២ ៧,៣ World Economic Outlook Database, October 2018 IMF.org. International Monetary Fund
  8. GINI index (World Bank estimate). World Bank
  9. Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene. United Nations Development Programme. 15 December 2020. pp. 343–346. ល.ស.ប.អ. 978-92-1-126442-5. http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf។ បានយកមក 16 December 2020. 
  10. Yemen. International News Safety Institute Archived from the original on 5 ឧសភា 2010
  11. McLaughlin, Daniel (1 February 2008). Yemen. Bradt Travel Guides. p. 3. ល.ស.ប.អ. 978-1-84162-212-5. https://books.google.com/books?id=eQvhZaEVzjcC. 
  12. Burrowes, Robert D. (2010). Historical Dictionary of Yemen. Rowman & Littlefield. pp. 319. ល.ស.ប.អ. 978-0-8108-5528-1. https://books.google.com/books?id=tjXRfqBv_0UC. 
  13. St. John Simpson (2002). Queen of Sheba: treasures from ancient Yemen. British Museum Press. p. 8. ល.ស.ប.អ. 0-7141-1151-1. 
  14. Kenneth Anderson Kitchen (2003). On the Reliability of the Old Testament. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 116. ល.ស.ប.អ. 0-8028-4960-1. https://archive.org/details/onreliabilityold00kitc. 
  15. Yaakov Kleiman (2004). DNA & Tradition: The Genetic Link to the Ancient Hebrews. Devora Publishing. p. 70. ល.ស.ប.អ. 1-930143-89-3. 
  16. Marta Colburn (2002). The Republic of Yemen: Development Challenges in the 21st Century. CIIR. p. 13. ល.ស.ប.អ. 1-85287-249-7. 
  17. Karl R. DeRouen; Uk Heo (2007). Civil Wars of the World: Major Conflicts Since World War II, Volume 1. ABC-CLIO. p. 810. ល.ស.ប.អ. 978-1-85109-919-1. 
  18. Laura Etheredge (2011). Saudi Arabia and Yemen. The Rosen Publishing Group. p. 137. ល.ស.ប.អ. 978-1-61530-335-9. 
  19. Why Most Yemenis Should Despise Ex-president Ali Abdullah Saleh Yemen Times Archived from the original on 16 មិថុនា 2017
  20. James L. Gelvin (2012). The Arab Uprisings: What Everyone Needs to Know. Oxford University Press. p. 68. ល.ស.ប.អ. 978-0-19-989177-1. 
  21. Mareike Transfeld (2014) Capturing Sanaa: Why the Houthis Were Successful in Yemen Muftah
  22. Steven A. Zyck (2014) Mediating Transition in Yemen: Achievements and Lessons International Peace Institute
  23. Silvana Toska (26 September 2014). "Shifting balances of power in Yemen's crisis". The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/blogs/monkey-cage/wp/2014/09/26/shifting-balances-of-power-in-yemens-crisis/. 
  24. "Houthi leader vows to defend 'glorious revolution'". Al Jazeera. 8 February 2015. http://www.aljazeera.com/news/2015/02/houthi-leader-vows-defend-glorious-revolution-150207145038603.html. 
  25. Noha Aboueldahab Yemen's fate was sealed six years ago www.aljazeera.com
  26. "The Yemen war death toll is five times higher than we think – we can't shrug off our responsibilities any longer". The Independent. 26 October 2018. https://www.independent.co.uk/voices/yemen-war-death-toll-saudi-arabia-allies-how-many-killed-responsibility-a8603326.html. ទំព័រគំរូ:Cbignore
  27. Bin Javaid, Osama (25 April 2017). "A cry for help: Millions facing famine in Yemen". Al-Jazeera. http://www.aljazeera.com/video/news/2017/04/raises-famine-alarm-yemen-170425075042281.html. 
  28. Lyons, Kate (2017-10-12). "Yemen's cholera outbreak now the worst in history as millionth case looms". The Guardian. ល.ត.ម.អ. 0261-3077. https://www.theguardian.com/global-development/2017/oct/12/yemen-cholera-outbreak-worst-in-history-1-million-cases-by-end-of-year. 
  29. ២៩,០ ២៩,១ Yemen. Cholera Response. Weekly Epidemiological Bulletin (2017-12-19) Archived from the original on 2018-01-07
  30. High-Level Meeting on the Humanitarian Situation in Yemen UN (OCHA) (22 September 2017)
  31. Borger, Julian (5 June 2015). "Saudi-led naval blockade leaves 20 m Yemenis facing humanitarian disaster". The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2015/jun/05/saudi-led-naval-blockade-worsens-yemen-humanitarian-disaster. 
  32. Kentish, Benjamin (October 9, 2016). "Saudi-led coalition in Yemen accused of 'genocide' after airstrike on funeral hall kills 140". The Independent. https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/yemen-air-strike-bomb-kills-140-saudi-arabia-usa-white-house-a7352386.html. ទំព័រគំរូ:Cbignore
  33. Jeff Bachman (November 26, 2018) US complicity in the Saudi-led genocide in Yemen spans Obama, Trump administrations The Conversation “As a scholar of genocide and human rights, I believe the destruction brought about by these attacks combined with the blockade amounts to genocide.”
  34. Taves, Harold (2019-02-23). Genocide in Yemen-Is the West Complicit? (Essay). https://www.researchgate.net/publication/331306103. "Is there a genocide in Yemen? Based on the definition of genocide: The deliberate killing of a large group of people, especially those of a particular ethnic group or nation. The answer is an unequivocal YES." 
  35. LDCs at a Glance | Department of Economic and Social Affairs Economic Analysis & Policy Division | Dept of Economic & Social Affairs | United Nations (2008-05-25)
  36. Least Developed Countries (LDCs) | Department of Economic and Social Affairs Economic Analysis & Policy Division | Dept of Economic & Social Affairs | United Nations (2010-09-23)
  37. Yemen: 2019 Humanitarian Needs Overview [EN/AR] ReliefWeb. United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA) (2019-02-14)
  38. ៣៨,០ ៣៨,១ Global Data | Fragile States Index fragilestatesindex.org